Mustaqil O’zbekistonning ma’naviy va madaniy taraqqiyoti - Manaviyat asoslari - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	9000UZS
Hajmi	53.3KB
Xaridlar	3
Yuklab olingan sana	23 Sentyabr 2023
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Manaviyat asoslari

Mustaqil O’zbekistonning ma’naviy va madaniy taraqqiyoti

Sotib olish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM,
FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
MIRZO ULUG’BEK NOMIDAGI O’ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI
TARIX FAKULTETI
KURS ISHI
Mustaqil O’zbekistonning ma’naviy va madaniy
taraqqiyoti
Bajardi:
Qabul qildi:
Toshkent
1

Mundarija
Kirish
I Bob.O’zbekistonda mustaqillikdan keyin ma’naviy va madaniy
qadriyatlarning tiklanishi
I.1. Milliy qadriyat va bayramlarning qayta tiklanishi
I.2. Tarixiy qahramonlar va buyuk ajdodlar merosining tiklanishi
II Bob. Mustaqil O’zbekistonda madaniy hayotning davlat siyosati
darajasiga ko’tarilishi
II.1. Yurtmizdagi madaniy va ma’naviy yodgorliklarning xalqaro miqyosda
tan olinishi
II.2. Ma’naviy qadriyatlar va madaniy meroslar nomining abadiylashtirilishi
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar
2

Kirish
Mavzuning dolzarbligi: Mustaqillik sharoitida ma’naviy islohotlar zamirida
madaniy-ma’rifiy muassasalar faoliyati tubdan o’zgardi. Yangi mazmun kashf etib,
kamol topdi. Mustaqillik sharoitida esa madaniy-ma’rifiy muassasalar xalqning
ma’naviy ehtiyojini qondirish, milliy an’analarni tiklash, xalq ijodini ravnaq toptirish,
yangi milliy mafkurani targ’ib etish maskaniga aylandi. Mustaqillik tufayli
respublikamizda milliy-ma’naviy tiklanish davlat siyosati darajasiga ko’tarilgandan
so’ng, madaniy-ma’rifiy muassasalar va ma’naviy meros yodgorliklari xalq ma’naviy
rivojlanishi yo’lida xizmat qilish imkoniyatlariga ega bo’ldi. Shu nuqtai nazardan olib
qaraganda, madaniy-ma’naviy qadriyatar va an’analar va milliy masalalar bilan
shug’ullanish asosiy sohalardan biri bo’lib, madaniy an’analar, bayramlar va urf-odatlar
komil insonni tarbiyalashda munosib xissa qo’sha oladigan omillardan bo’lgani sababli,
bu mavzu o’rganilishi jihatdan doim dolzarb va ahamiyatini yo’qotmay kelmoqda.
Mustaqillik yillarida tarix faniga e’tibor davlat siyosati darajasiga ko’tarildi. O’tgan
yillar mobaynida O’zbekiston Respublikasi birinchi prezidenti I.A. Karimov tashabbusi
bilan Vatan tarixini mustaqillik ruhi bilan boyitish va uni xalqqa yetkazish borasida juda
kata miqyosli ishlar amalga oshrildi. Buyuk Ipak Yo’li chorraxasida joylashgan
yurtimiz geografik muhim nuqtada joylashganligi va uning ijodkorlikka moyil xalqi
turmushi davomida boy tarixiy ildizga ega madaniyat va ma’naviy turmush tarzi
vujudga kelib, shakllanib bordi. Jamiyat taraqqiyotida ijtimoiy-iqtisodiy sohlalar bilan
bir qatorda madaniyat sohasi ham yuksak ahamiyatga ega. Shu sababli uning rivojlanish
yo’nalishlarini chuqur o’rganish va ilmiy tahlil etish zarur. Madaniy-ma’naviy hayotni
o’rganish tadqiqotchilarning diqqat markazida bo’lib kelayotgan dolzarb masalalardan
biri hisoblanadi. Madaniy va ma’naviy turmushning shakllanishi va rivojlanishi
borasida butun bir ijtimoiy iqtisodiy formatsiyalar tarixi gavdalanadi 1
.
Mavzuning obekti va predmeti: Kurs ishining asosiy obekti madaniy-ma’naviy
hayotda muhim o’rin ttgan qadriyatlar, an’analar, bayram va marosmlar, shu jumladan
tariximizdagi buyuk ajdodlar va allomalar nomini oqlash hamda ularnng nomini
abadiylashtirish masalalari hisoblanadi. Predmeti esa madaniy va ma’naviy sohani
1
Каримов И.А., Миллий истиқлол мафкураси халқ эътиқоди ва буюк келажакка ишончдир. – Тошкент:
Ўзбекистон, 2000. 148-б.
3

xalqni komil shaxs sifatida shakllantirish jarayonidagi qo’shgan katta xissasini
o’rganishdan iborat.
Mavzuning maqsad va vazifalari: Kurs ishning maqsadi madaniyat va
ma’naviyat sohalarining bugungi kun hayoti va axoli turmushidagi o’rni, shuningdek
uning tarixiy mustaham ildizlarni ochib berish va tahlil qilish. Ushbu aqsaddan kelib
chiqib, quyidagi vazifalar belgilandi: mustaqil O’zbekistonda madaniy va ma’naviy
sohalarning davlat rivojidagi o’rni va ahamiyatini o’rganish va uni yoritish,
xalqnimizning ijtimoiy-madaniy tarixi davomida umuman jahon miqyosida madaniy
hayotning davlat miqyosidagi tasirini o’rganish.
Mavzuning o’rganilganlik darajasi: Mavzuga oid qator muhim ahamiyatga ega
tadqiqotlar amalga oshirilgan. Ushbu mavzuga oid adabiyotlar tahliliga to’xtalsak, ular
ko’proq mustaqillik davrida o’zbek milliy madaniyatidagi islohotlar va bu madaniyat
jarayonlarda amalga oshirilgan muhim islohot va yangiliklarni o’zida aks ettiradi.
Ularga misol: Alimasov V.A. muallifligidagi “O’zbekiston Respublikasining bozor
munosabatlariga o’tish sharoitida madaniy-ma’rifiy muassasalar rivojlanishinin o’ziga
xos xususiyatlari”, Bekmurodov M. “Tashkilot madaniyati va rahbar ma’naviyati”
asari , Murodov M., Maxmudova K. “O’zbek folklor etnografik ansambllari” asari,
Yo’ldosheva S. “Folklor etnografik jamoalari uslubiyati” asarlari shular jumlasidandir.
Mustaqllik yillarida yangi uslubiy yondoshuvlarning shakillanishi davrida yozilgan
asarlar 2
va darsliklar 3
, risolalar 4
, turli to’plamlar 5
, hamda doktorlik va nomzodlik
dissertatsiyalarining ilmiy-nazariy, manbaviy asoslari va mazmunida yaqqol namoyon
bo’ldi.
Kurs ishining tuzilishi: Kurs ishi kirish, ikkita bob, 4 ta paragraf, xulosa va
foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat.
2
Usmonov Q., Sodiqov M. O‘zbekiston tarixi (1917-1991-yillar). – T.: Sharq, 2009. 256-bet.
3
Rajabov Y.R. O‘zbekiston tarixi (1917-1993-yillar) – T.: O‘qituvchi, 2007. 232-bet.
4
Alimova D.A. XXI asrning dastlabki o‘ttiz yilligida O‘zbekistonda tarix fani (tarixshunoslik ocherklari). 1-2-qismlar. –
T.: Sharq, 1996. 322-bet.
5
Ziyoyev H. O‘zbekiston mustaqilligi uchun kurashlar tarixi (miloddan oldingi asrlardan 1991-yil 31-avgustgacha). – T.:
Sharq, 2001. 447-bet.
4

I BOB.O’zbekistonda mustaqillikdan keyin ma’naviy va madaniy
qadriyatlarning tiklanishi
I.1. Milliy qadriyat va bayramlarning qayta tiklanishi
Mustaqillik yillarida ma’naviy-ma’rifiy hayot O’zbеkiston Rеspublikasida
iqtisodiy islohotlarni amalga oshirish bilan bir vaqtda ma’naviy mеrosimizni, madaniy
qadriyatlarimizni tiklash va ularni xalqimizga yеtkazish borasida kеng ko’lamda
faoliyat olib borilmoqda. Ma’naviyatning mohiyati shunchalik kеngki, uni o’lchab ham,
poyoniga еtkazib ham bo’lmaydi. U inson uchun butun bir olamdir. Jamiyatimiz
hayotida ma’naviy kamolotni tеzlashtirish, milliy istiqlol mafkurasini shakllantirish,
milliy qadriyatlarni o’rganish mustaqillikni mustahkamlashning asosiy vazifalaridan
biridir 6
.
Uzoq ming yilliklar tarixi shundan dalolat beradiki, o’zbek milliy davlatchilik
tarixi eng avvalo ma’naviyat-ma’rifatning jamiyat hayotida muhim o’rin egallaganligi
bilan chambarchas bog’liqdir. Ushbu azaliy an’anaga mustaqillik yillarida ham alohida
e’tibor berilishi juda ahamiyatli bo’ldi. Qayd etish lozimki, istiqlolning dastlabki
davrlaridanoq madaniyatning metodologiyasi o’zgardi. Agarda, sho’rolar mustabid
tuzimi davrida madaniyatning asosiy vazifasi jamiyat a’zolarining kommunistik
mafkura va soxta g’oyaga e’tiqodini mustahkamlashga safarbar etish bo’lsa, istiqlol
davrida uning maqsadi tamomila o’zgardi 7
.
Eng avvalo, mamlakat hukumati, Prezidentning ma’naviy-ma’rifiy omillarga
nisbatan munosabati shakllandi. Jumladan, ma’naviy-ma’rifiy islohotlar davlat
siyosatining asosiy ustivor yo’nalishi, deb hisoblandi. Joylarda ma’naviyat bilan bog’liq
shularning amalga oshirilishi uchun butun mas’uliyatning hokimlar, vazirliklar, idoralar,
tashkilotlarning birinchi rahbarlari zimmalariga yuklatilishi juda katta ijtimoiy ahamiyat
kasb etdi. Ma’naviyati yuksak millat va davlatning kelajagi buyuk bo’lishi mumkin
ekanligi to’g’risidagi ijtimoiy fikr shakllana boshlandi. Ma’naviyati yuksak millat va
davlatnigina kelajagi buyuk bo’lishi mumkin ekanligi to’g’risidagi ijtimoiy fikr
shakllana boshlandi. Istiqlol davri O’zbekiston jamiyati ma’naviyatining eng muqaddas
6
Alimova Sh.X. Madaniy-ma’rifiy faoliyat asoslari. – T.: Sharq, 2007. 3- bet.
7
Alimova D.A. XXI asrning dastlabki o‘ttiz yilligida O‘zbekistonda tarix fani (tarixshunoslik ocherklari). 1-2-qismlar. –
T.: Sharq, 1996. 31-bet
5

maqsadlaridan biri kelajakni ma’naviy jihatdan mustahkamlovchi jamoatchilik fikri
shakllandi 8
.
Istiqlol davrida ma’naviyatning har qanday siyosiy hukmron mafkuralardan
holiligi. O’zbekiton Respublikasi birinchi Prezidenti I. Karimovning 1992-yil 7-
martidagi Farmoni bilan O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasi qoshida Din
ishlari bo’yicha qo’mita tashkil etildi. 27-mart kuni I. Karimovning “Ro’za Xayitini
dam olish kuni deb e’lon qilish to’g’risida” Farmon e’lon qilindi. 1992-yildan boshlab
har yili mamlakatimizda ro’za xayiti umumxalq bayrami sifatida keng nishonlanmoqda.
SHuningdek, qurbon xayiti ham yurtimizda dam olish kuni va bayram qilib
nishonlanadigan bo’ldi 9
.
Eng muhimi, xalqimiz o’z tarixida birinchi marta bevosita hukumat yordamida
har yili muqaddas Haj va Umra amallarini ado etish sharafiga muyassar bo’lmoqda.
1995-yil 19-mayda O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasi qarori bilan
Toshkentda xalqaro islom tadqiqot Markazi tashkil etildi. O’zbekistonda istiqomat
qilayotgan ko’p millatli xalqlarning madaniy taraqqiyoti, ularning o’zliklarini anglash
jarayonlariga bo’lgan intilishlarini qonuniy-huquqiy asosda qondirish masalalari ham
mamlakat hukumati oldidagi eng muhim vazifalardan biri bo’ldi. Shu o’rinda 1989-yili
madaniyat vazirligi huzurida respublika millatlararo madaniy markazning tashkil
etilishini alohida ta’kidlash lozimdir. Agarda 1990-yillarning boshlarida O’zbekistonda
12 ta milliy-madaniy markaz faoliyat ko’rsatgan bo’lsa, hozirgi kunga kelib ularning
soni 80 dan ortdi. Mustaqillik yillarida milliy-madaniy markazlar faoliyati ustidan
muvofiqlashtiruvchi ishlarning ko’lami ham ortdi va 1992- yil yanvar oyida hukumat
qarori bilan Respublika Baynalmilal Madaniy markazi tashkil etildi. Shuning uchun
ham O’zbekiston hukumati madaniyatdagi milliylik va baynalmilallik nisbatini
saqlashga muhim vazifa sifatida munosabatda bo’la boshladi. Ayni paytda 130 ga yaqin
millat va elat yashayotgan O’zbekistonda har bir millat ravnaqi, uning barqaror
taraqqiyoti, xavfsizligi va yashash kafolotlariga har qanday tahdidlarning oldini olish, u
yoki bu millatga mansub kishilar guruhining xudbinlik kayfiyatlarini muqarrar tarzda
8
Каримов И.А., Миллий истиқлол мафкураси халқ эътиқоди ва буюк келажакка ишончдир. – Тошкент:
Ўзбекистон, 2000. 176-б.
9
Usmonov Q., Sodiqov M. O‘zbekiston tarixi (1917-1991-yillar). – T.: Sharq, 2009. 291-bet.
6

boshqa millat, xalq imkoniyatlarini zo’ravonlik va zug’um bilan chegaralab qo’yadigan
davlat siyosatining ishlab chiqilishi bu boradagi amaliy ishlarning samarasini oshirdi 10
.
10
Bekmatov A., Rustamova R. Milliy g‘oya targ‘iboti va madaniy-ma’rifiy tadbirlar. – T.: Ma’naviyat, 2008. 271-bet.
7

I.2. Tarixiy qahramonlar va buyuk ajdodlar merosining tiklanishi
Yurtimizda ma’naviy merosni tiklashga bag’ishlab amalga oshirilgan ulkan
ishlardan biri Ahmad al-Farg’oniyning 1200 yillik, Imom Ismoil al-Buxoriyning 1220
yilligi hamda Amir Temurning 660 yilligi yubileylari tantanalarini nishonlash, ularning
faoliyatini va ijodini to’liq yoritib xalqimizga bayon etish hamda nomlarini
abadiylashtirish bo’ldi. Hukumatimiz qarori bilan 1996-yil Amir Temur yili deb e’lon
qilindi. Amir Temurning yubiley tantanalari nafaqat O’zbekistonda balki xalqaro
miqyosda ulkan ko’tarinkilik bilan nishonlandi. Amir Temurning hayoti, faoliyatiga
doir bir necha o’nlab asarlar yaratildi. O’zi tug’ilgan Shaxrisabzda hamda Toshkentning
markazida ulkan haykali o’rnatildi. Shuningdek, nihoyatda xashamatli tarzda
Temuriylar muzeyi binosi qad ko’tardi. Amir Temur nishoni ta’sis etildi. Bu qilingan
ishlar shuni bildiradiki, mustaqillik sharofati bilan ko’plab haqiqatlar yuzaga
chiqmoqda, ya’ni, shulardan eng yirigi - sho’rolar davrida g’irt bosqinchi, kallakesar,
gazanda degan nomlar bilan niqoblanib kelingan Amir Temur nomi o’zining haqiqiy
yirik tarixiy shaxs, intizomli iqtidorli hukmdor, etuk sarkarda, bunyodkor, yirik,
markazlashgan turkiy davlat asoschisi degan haqiqiy obro’-e’tibori va mavqeini topdi 11
.
Mustaqillik yillarida O’zbekistondagi ma’naviy va madaniy taraqqiyot uzoq
ming yilliklar tarixi shundan dalolat beradiki, o’zbek milliy davlatchilik tarixi eng
avvalo ma’naviyat-ma’rifatning jamiyat hayotida muhim o’rin egallaganligi bilan
chambarchas bog’liqdir. Ushbu azaliy an’anaga mustaqillik yillarida ham alohida
e’tibor berilishi juda ahamiyatli bo’ldi. Qayd etish lozimki, istiqlolning dastlabki
davrlaridanoq madaniyatning metodologiyasi o’zgardi. Agarda, sho’rolar mustabid
tuzimi davrida madaniyatning asosiy vazifasi jamiyat a’zolarining kommunistik
mafkura va soxta g’oyaga e’tiqodini mustahkamlashga safarbar etish bo’lsa, istiqlol
davrida uning maqsadi tamomila o’zgardi. Eng avvalo, mamlakat hukumati,
Prezidentning ma’naviy-ma’rifiy omillarga nisbatan munosabati shakllandi. Jumladan,
ma’naviy-ma’rifiy islohotlar davlat siyosatining asosiy ustivor yo’nalishi, deb
hisoblandi. Joylarda ma’naviyat bilan bog’liq shularning amalga oshirilishi uchun butun
mas’uliyatning hokimlar, vazirliklar, idoralar, tashkilotlarning birinchi rahbarlari
11
Alimova Sh.X. Madaniy-ma’rifiy faoliyat asoslari. – T.: Sharq, 2007. 73- bet.
8

zimmalariga yuklatilishi juda katta ijtimoiy ahamiyat kasb etdi. Manaviyati yuksak
millat va davlatning kelajagi buyuk bo’lishi mumkin ekanligi to’g’risidagi ijtimoiy fikr
shakllana boshlandi. Ma’naviyati yuksak millat va davlatnigina kelajagi buyuk bo’lishi
mumkin ekanligi to’g’risidagi ijtimoiy fikr shakllana boshlandi 12
.
Istiqlol davri O’zbekiston jamiyati ma’naviyatining eng muqaddas
maqsadlaridan biri kelajakni ma’naviy jihatdan mustahkamlovchi jamoatchilik fikri
shakllandi. Istiqlol davrida ma’naviyatning har qanday siyosiy hukmron mafkuralardan
holiligi. O’zbekiton Respublikasi birinchi Prezidenti I. Karimovning 1992-yil 7-
martidagi Farmoni bilan O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasi qoshida Din
ishlari bo’yicha qo’mita tashkil etildi. 27 -mart kuni I. Karimovning “Ro’za Xayitini
dam olish kuni deb e’lon qilish to’g’risida” Farmon e’lon qilindi. 1992 -yildan boshlab
har yili mamlakatimizda ro’za xayiti umumxalq bayrami sifatida keng nishonlanmoqda.
SHuningdek, qurbon xayiti ham yurtimizda dam olish kuni va bayram qilib
nishonlanadigan bo’ldi. Eng muhimi, xalqimiz o’z tarixida birinchi marta bevosita
hukumat yordamida har yili muqaddas Haj va Umra amallarini ado etish sharafiga
muyassar bo’lmoqda. 1990- yil 19-mayda O’zbekiston Respublikasi Vazirlar
Maxkamasi qarori bilan Toshkentda xalqaro islom tadqiqot Markazi tashkil etildi 13
.
O’zbekistonda istiqomat qilayotgan ko’p millatli xalqlarning madaniy
taraqqiyoti, ularning o’zliklarini anglash jarayonlariga bo’lgan intilishlarini qonuniy-
huquqiy asosda qondirish masalalari ham mamlakat hukumati oldidagi eng muhim
vazifalardan biri bo’ldi. Shu o’rinda 1989-yili madaniyat vazirligi huzurida respublika
millatlararo madaniy markazning tashkil etilishini alohida ta’kidlash lozimdir. Agarda
1990-yillarning boshlarida O’zbekistonda 12 ta milliy-madaniy markaz faoliyat
ko’rsatgan bo’lsa, hozirgi kunga kelib ularning soni 80 dan ortdi. Mustaqillik yillarida
milliy-madaniy markazlar faoliyati ustidan muvofiqlashtiruvchi ishlarning ko’lami ham
ortdi va 1992-yil yanvar oyida hukumat qarori bilan Respublika Baynalmilal Madaniy
markazi tashkil etildi. Shuning uchun ham O’zbekiston hukumati madaniyatdagi
milliylik va baynalmilallik nisbatini saqlashga muhim vazifa sifatida munosabatda bo’la
12
Alimova D.A. XXI asrning dastlabki o‘ttiz yilligida O‘zbekistonda tarix fani (tarixshunoslik ocherklari). 1-2-qismlar. –
T.: Sharq, 1996.231-bet
13
Usmonov Q., Sodiqov M. O‘zbekiston tarixi (1917-1991-yillar). – T.: Sharq, 2009. 276-bet.
9

boshladi. Ayni paytda 130 ga yaqin millat va elat yashayotgan O’zbekistonda har bir
millat ravnaqi, uning barqaror taraqqiyoti, xavfsizligi va yashash kafolotlariga har
qanday tahdidlarning oldini olish, u yoki bu millatga mansub kishilar guruhining
xudbinlik kayfiyatlarini muqarrar tarzda boshqa millat, xalq imkoniyatlarini zo’ravonlik
va zug’um bilan chegaralab qo’yadigan davlat siyosatining ishlab chiqilishi bu boradagi
amaliy ishlarning samarasini oshirdi 14
.
Yurtimizda ma’naviy merosni tiklashga bag’ishlab amalga oshirilgan ulkan
ishlardan biri Ahmad al-Farg’oniyning 1200 yillik, Imom Ismoil al-Buxoriyning 1225
yilligi hamda Amir Temurning 660 yilligi yubileylari tantanalarini nishonlash, ularning
faoliyatini va ijodini to’liq yoritib xalqimizga bayon etish hamda nomlarini
abadiylashtirish bo’ldi. Hukumatimiz qarori bilan 1996-yil Amir Temur yili deb e’lon
qilindi. Amir Temurning yubiley tantanalari nafaqat O’zbekistonda balki xalqaro
miqyosda ulkan ko’tarinkilik bilan nishonlandi. Amir Temurning hayoti, faoliyatiga
doir bir necha o’nlab asarlar yaratildi. O’zi tug’ilgan Shaxrisabzda hamda Toshkentning
markazida ulkan haykali o’rnatildi. SHuningdek, nihoyatda xashamatli tarzda
Temuriylar muzeyi binosi qad ko’tardi. Amir Temur nishoni ta’sis etildi. Bu qilingan
ishlar shuni bildiradiki, mustaqillik sharofati bilan ko’plab haqiqatlar yuzaga
chiqmoqda, ya’ni, shulardan eng yirigi - sho’rolar davrida g’irt bosqinchi, kallakesar,
gazanda degan nomlar bilan niqoblanib kelingan Amir Temur nomi o’zining haqiqiy
yirik tarixiy shaxs, intizomli iqtidorli hukmdor, etuk sarkarda, bunyodkor, yirik,
markazlashgan turkiy davlat asoschisi degan haqiqiy obro’-e’tibori va mavqeini topdi.
Vatanimizda Amir Temurning faoliyatini xolis o’rganishda O’zbekistonning birinchi
Prezidenti Islom Abdug’anievich Karimov olib borayotgan siyosat alohida ahamiyatga
ega. Hukumatimiz “Amir Temur tavalludining 660 yilligini nishonlash to’g’risida”
(1994 yil, 29-dekabr), “1996 yilni Amir Temur yili deb e’lon qilishi to’g’risida” (1995-
yil, 26-dekabr), “Temuriylar tarixi” davlat muzeyini tashkil etish va “Amir Temur”
ordenini ta’sis etish to’g’risida (1996-yil) qator farmon va qarorlar chiqardiki, bu
tadbirlar temurshunoslikning keyingi taraqqiyoti uchun kata zamin yaratdi 15
.
14
Alimova D.A. XXI asrning dastlabki o‘ttiz yilligida O‘zbekistonda tarix fani (tarixshunoslik ocherklari). 1-2-qismlar. –
T.: Sharq, 1996. 231-bet
15
Usmonov Q., Sodiqov M. O‘zbekiston tarixi (1917-1991-yillar). – T.: Sharq, 2009. 232-bet.
10

O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1997-yil 29-apreldagi "Imom
al Buxoriy tavalludining hijriy-qamariy taqvim bo’yicha 1225-yilligini nishonlash
to’g’risida"gi qarori asosida allomaning maqbarasi o’rnida maxsus yodgorlik majmui
barpo etildi. Bu yodgorlik majmui O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov
rahbarligida yaratilgan loyiha asosida Samarqand, Buxoro, Xiva, Toshkent, Andijon,
Namangan, Qo’qon, Shahrisabz xalq ustalari tomonidan 1998-yilda qurilgan 16
.
O’zbekiston mustaqillikka erishgach, ajdodlarimizdan qolgan madaniy tarixiy
merosga e'tibor kuchaydi, tarixiy yodgorliklar davlat nazorati ostiga olindi. Istiqlol
yillarida Buxoro, Samarqand, Termiz, Xiva, Toshkent. Qo’qon. Shahrisabz kabi
shaharlarda ulug’ ajdodlarimizning yuksak iste'dodi bilan bunyod etilgan obidalar
o’zining haqiqiy qadr-qimmatini topdi, ularni ta'mirlash va asl qiyofasini tiklash
davlatimiz siyosatining ustuvor yo’nalishlaridan biriga aylandi. Toptalgan tariximiz,
qutlug’ qadamjolar, hatto nomlari ham unutilayozgan obidalar ta'mirlandi, qayta
tiklandi. Imom al Buxoriy, Imom at-Termiziy, Abu Mansur al-Moturudiy, Ahmad al-
Farg’oniy, Burhoniddin al-Marg’inoniy, Mahmud az-Zamaxshariy kabi ulug’
allomalarimizning sha'nlariga munosib yodgorlik majmualar yaratildi. Toshkent,
Samarqand va Shahrisabzda Sohibqiron Amir Temur, Toshkentda Mirzo Ulug’bek,
Alisher Navoiy, Urganchda Jaloliddin Manguberdi, Termizda Alpomish haykallari qad
ko’tardi. Bugungi kunda mamlakatimizda etti mingdan ortiq yodgorlik, shu jumladan,
2500 ta me'moriy obida, 2700 tadan ortiq monumental san'at asari davlat muhofazasiga
olingan. 1991-yildan Xivadagi Ichonqal'a qo’riqxonasidagi, 1993-yildan Buxoro shahri
markazidagi, 2000 yildan Shahrisabz shahri markazidagi yodgorliklar Yuneskoning
“Umumjahon madaniy merosi” ro’yxatiga kiritildi yillarda bunyod etilgan Oqmasjid
istiqlol davrida xalqimizning muqaddas ziyoratgohiga aylanib, yaxshilik va ezgulikka,
tinchlik va osoyishtalikka. O’zaro ahil va hamjihat bo’lishga xizmat qilmoqda 17
.
16
Alimova Sh.X. Madaniy-ma’rifiy faoliyat asoslari. – T.: Sharq, 2007. 81- bet.
17
Bekmatov A., Rustamova R. Milliy g‘oya targ‘iboti va madaniy-ma’rifiy tadbirlar. – T.: Ma’naviyat, 2008. 97-bet.
11

II BOB. Mustaqil O’zbekistonda madaniy hayotning davlat siyosati
darajasiga ko’tarilishi
II.1. Yurtmizdagi madaniy va ma’naviy yodgorliklarning xalqaro miqyosda
tanilishi
Bugungi kunda mamlakatimizda yetti mingdan ortiq yodgorlik, shu jumladan,
2500 ta me'moriy obida, 2700 tadan ortiq monumental san'at asari davlat muhofazasiga
olingan. 1991-yildan Xivadagi Ichonqal'a qo’riqxonasidagi, 1993-yildan Buxoro shahri
markazidagi, 2000-yildan Shahrisabz shahri markazidagi yodgorliklar Yuneskoning
“Umumjahon madaniy merosi” ro’yxatiga kiritildi yillarda bunyod etilgan Oqmasjid
istiqlol davrida xalqimizning muqaddas ziyoratgohiga aylanib, yaxshilik va ezgulikka,
tinchlik va osoyishtalikka. O’zaro ahil va hamjihat bo’lishga xizmat qilmoqda.
Hayotimizda ma’naviy kamolotni rivojlantirish, yoshlarni vatanparvarlik ruhida
tarbiyalashda-ajdodlarimizning bizgacha еtib kеlgan boy madaniy mеroslarini o’rganish
ham katta o’rin egallaydi. Shu sababli O’zbеkiston Rеspublikasi Prеzidеnti tomonidan
qadriyatlar, urf-odatlar, buyuk ota-bobolarimizning bizga qoldirgan mеroslarini
o’rganish va tarqib etish uchun kеng yo’llar ochildi. Bu boradagi tadbirlar
mustaqilligimizning dastlabki kunlaridanoq amalga oshirila boshladi 18
.
Madaniy-ma’rifiy ishlarning rivojlanishi uchun davlat tomonidan katta
mablaqlar ajratildi. O’zbеkistondagi barcha davlat tеatrlari, madaniyat uylari, san’at oliy
o’quv yurtlari, folklor-etnografik guruhlar madaniyat o’choqlariga aylanib qoldi. Tеatr
sahnalarida yangi zamonaviy spеktakllar qo’yila boshlandi. MDH dagi davlatlar ilan
ijodiy hamkorlik yo’lga qo’yildi, turli xalqaro anjumanlar o’tkazildi. Badiiy adabiyotda
partiyaviylik, sinfiylik nuqtai nazaridan yondoshishga chеk qo’yildi. Bahovuddin
Naqshband, Fеruz, Xo’ja Ahror, Cho’lpon, Fitrat kabi allomalarning nomlari tiklanib,
asarlari chop etildi.1991-yili buyuk alloma, qazal mulkining sultoni Alishеr Navoiy
yubilеyini o’tkazish katta voqеa bo’ldi. Bu tantanaga bag’ishlanib Rеspublikamizda
shoirning asarlari nashrdan chiqarildi. 1994-yil Mirzo Ulug’bеk tavallud topgan
kunining 600 yilligi kеng ko’lamda, jahon miqyosida nishonlandi. YUNЕSKO ning
Parijdagi qarorgohida yubilеyga bag’ishlangan haftalik va unga ko’rgazma ochildi.
18
Bekmatov A., Rustamova R. Milliy g‘oya targ‘iboti va madaniy-ma’rifiy tadbirlar. – T.: Ma’naviyat, 2008. 91-bet.
12

Mustaqillik yillarida buyuk sohibqiron Amir Tеmurning 660 yilligi bo’lib o’tdi.
YUNЕSKO tomonidan 1996-yil “Amir Tеmur yili” dеb e’lon qilindi. Shu yili
YUNЕSKO ning Parijdagi qarorgohida “Tеmuriylar davri, fan, madaniyat va
maorifning gullab yashnashi” mavzuida anjuman va unga baqishlangan ko’rgazma
ochildi. Mamlakatimizda “Tеmuriylar tarixi davlat” muzеyi, Amir Tеmur nomi bеrilgan
bog’lar, ko’chalar barpo etildi. Rеspublikamizda bizgacha еtib kеlgan boy mеroslarni
o’rganish, milliy o’zlikni anglash, ma’naviy qadriyatlarni rivojlantirishga katta e’tibor
bеrilmoqda va ularga nisbatan xalqimizning chuqur hurmat va ehtiromi ko’rsatilmoqda.
So’nggi yillarda tashkil etilgan “Oltin mеros” jamg’armasi, Abdulla qodiriy nomidagi
“Mеros” nashriyotlari kеng miqyosda ma’naviy-ma’rifiy ishlarni olib bormoqda 19
.
Islom olamining allomalari Iso at-Tеrmiziyning 1200 yilligi, Mahmudaz
Zamahshariyning 920 yilligi, Najmiddin Kubroninng 850 yilligi, Bohovuddin
Naqshbandiyning 675 yilligi kеng ko’lamda nishonlandi. Ularning boy asarlari
nashrdan chiqarildi. Barcha viloyatlar va shaharlarda har yili Alishеr Navoiy, Bobur,
Mashrab, Ogahiylarga baqishlanib kеchalar o’tkazildi, Jaloliddin Mangubеrdining 800
yillik tavalludiga, “Alpomish” dostonini yaratilishining 1000 yilligiga baqishlangan turli
kеchalar, bahslar tashkil etildi. Ma’naviy hayotni takomillashtirish borasida 1994-yil
O’zbеkiston Rеspublikasi Prеzidеnti tomonidan ma’naviy qadriyatlarni o’rganish va uni
takomillashtirish borasida “Ma’naviyat va ma’rifat” jamoatchilik markazini tuzish
haqida farmon e’lon qilindi. Markaz tomonidan Imom al Buxoriyning yubilеyiga
baqishlab, qur’oni karimdan kеyin ikkinchi o’rinda turadigan “Al-Jomе’ as-Sahiyh”
(Ishonarli to’plam), “Al-adab, as-mufrad” (Adab durdonalari) o’zbеk tiliga tarjima
qilinib, nashrdanchiqarildi 20
.
1998- yili Imom al Buxoriy tavalludining 1225 -yilligi, Ahmad al Farg’oniy
tavalludining 1200 yilligi jahon miqyosida kеng nishonlandi. Yubilеylar munosabati
bilan allomalar hayotiga baqishlangan ilmiy anjumanlar va badiiy ko’rgazmalar ochildi.
Bularning barchasi O’zbеkistonda chinakam milliy qadriyatlarni tiklash uchun
yuritilayotgan katta ishlardan dalolat bеradi. Ayniqsa, al Buxoriy xalqaro
19
Alimova Sh.X. Madaniy-ma’rifiy faoliyat asoslari. – T.: Sharq, 2007. 93- bet.
20
Alimova D.A. XXI asrning dastlabki o‘ttiz yilligida O‘zbekistonda tarix fani (tarixshunoslik ocherklari). 1-2-qismlar. –
T.: Sharq, 1996. 231-bet
13

jamqarmasining ochilishi katta voqеa bo’ldi. Rеspublikamiz Birinchi Prеzidеnti Imom
al Buxoriyning, Ahmad al Farg’oniyning mo’tabar nomlarini tiklash, xalqimiz,
qolavеrsa, butun dunyo musulmonlariga qaratilgan shaxsiy tashabbusi bilan ul-zoti
shariflar sha’niga uluqvor yodgorliklar va jamg’armalar tuzishga imkon
yaratildi.Jamg’armaning maqsadi Imom al Buxoriyning hayoti, ilmiy mеrosi, u
yashagan davr fani va madaniyatiga oid bo’lgan tarixiy manbalarni o’rganishdan
iboratdir 21
.
Islom olami buyuk namoyondalarining to’y-tantanalari nishonlanishi butun
dunyo xalqlarining diqqat-e’tiborida bo’ldi. Ma’naviy mеrosning tiklanishi uning bir
bo’lagi bo’lgan diniy qadriyatlarga ham e’tiborni kuchaytirdi. 1992- yil Prеzidеnt
farmoni bilan Ramazon va qurbon hayit kunlari umumxalq bayrami dеb e’lon qilindi.
Movarounnahr diniy boshqarmasining ham faoliyati Rеspublikamiz ayotida o’z o’rnini
egalladi. Xalqimizning asrlar davomida nishonlanib kеlingan bayramlaridan “Navro’z”
umumxalq bayrami sifatida qayta tiklandi. Jamiyat taraqqiyotida ro’y bеrayotgan
o’zgarishlarni tushunish, hurfikrlikka intilish uchun kishilarni yangi yo’ldan olib
boruvchi g’oyaviy qarashlar ham hozirgi kunning asosiy vazifalaridan biri bo’lib
qolmoqda.
O’rta Osiyo, xususan, O’zbеkiston hududida qadimdan boshlab ayniqsa
astronomiya, matеmatika, tibbiyot, kimyo, mе’morchilik, ma’danshunoslik, falsafa,
musiqa, tilshunoslik, adabiyotshunoslik rivojlangan. g’ozirgi kunda O’zbеkiston
olimlari ota-bobolari yaratib kеtgan ilmiy mеrosni chuqurroq o’rganib yanada
boyitdilar. O’zbеkiston olimlari o’z ilmiy asarlari va kashfiyotlari bilan jahon ilm-fani
va madaniyatiga munosib hissa qo’shdilar. Rеspublikamizda O’zbеkiston Rеspublikasi
Fanlar akadеmiyasi, qishloq xo’jalik fanlari akadеmiyasi, Davlat va jamiyat qurilishi
akadеmiyasi, Bank-moliya akadеmiyasi, Markaziy Osiyo tadqiqotlari xalqaro instituti,
Islom tadqiqotlari markazi va boshqalar faoliyat ko’rsatmoqda 22
.
Nukus va Samarqandda O’zbеkiston Rеspublikasi FAning bo’limlari ochilgan.
Ilmiy tadqiqot ishlari xalq xo’jaligining turli tarmoqlarida faoliyat ko’rsatadigan ilmiy
tadqiqot institutlari, ilmiy ishlab chiqarish birlashmalari, ilmiy markazlari, shuningdеk,
21
Bekmatov A., Rustamova R. Milliy g‘oya targ‘iboti va madaniy-ma’rifiy tadbirlar. – T.: Ma’naviyat, 2008. 321-bet.
22
Usmonov Q., Sodiqov M. O‘zbekiston tarixi (1917-1991-yillar). – T.: Sharq, 2009. 218-bet.
14

univеrsitеtlar va boshqa oliy o’quv yurtlarida ham olib boriladi. Ilmiy kadrlar Fanlar
akadеmiyalari tizimida ham, oliy o’quv yurtlari, xalq ta’limi tizimida ham tayyorlanadi.
Faqat Oliy va O’rta maxsus ta’lim tizimidagi o’quv yurtlarida 600 dan ziyod fan
doktorlari va dеyarli 6 mingga yaqin fan nomzodlari o’qituvchilik va ilmiy faoliyat
bilan shug’ullanadilar. O’zbеkiston mustaqillikka erishganidan so’ng mamlakatda ilm-
fanga alohida e’tibor bеrildi. Xalq xo’jaligi va madaniy hayotning tobora ortib
borayotgan talablaridan orqada qolayotgan ilmiy tadqiqot institutlari tugatildi. Turmush
taqozo etgan yangi institutlar ochildi. Rеspublikamiz Vazirlar Mahkamasining 1995-yil
3-aprеlidagi qarori bilan O’zbеkiston Rеspublikasi FAning yangi Nizomi tasdiqlandi.
O’zbеkiston Rеspublikasi Prеzidеntining 1992-yil 8-iyuldagi farmoni hamda uni amalga
oshirish yuzasidan O’zbеkiston Rеspublikasi Vazirlar mahkamasining “Fanlar
rivojlanishini davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash tadbirlari va innovatsiya faoliyati
haqida”gi qarori mamlakatda fanni rivojlantirishda katta ahamiyatga ega bo’ldi.
Rеspublika olimlarini xorijiy mamlakatlarga tajriba oshirishga yuborishga alohida
e’tibor bеrildi. Ilmiy еchimlarni ichki va tashqi bozorda targ’ib etish va tarqatish,
maqsadida FA nеgizida “O’zFANT” Rеspublika ilmiy ishlanmalari innovatsiya tijorat
markazi tashkil etildi 23
.
O’zbеkiston Rеspublikasi Prеzidеntining farmoniga binoan Rеspublika Vazirlar
Mahkamasi huzurida Oliy attеstatsiya komissiyasi tashkil etilishi munosabati bilan
FAning mavqеi ortdi. o’zbеk olimlarining fan-tеxnika sohasidagi yutuqlari nafaqat
O’zbеkiston balki jahon hamjamiyatida ham tan olina boshlandi va ko’pchilik
olimlarimiz davlatimiz mukofotlariga sazovor bo’ldilar va xorijiy davlatlar
akadеmiyalariga haqiqiy ham faxriy a’zolikka saylandilar. O’zbеkiston
Rеspublikasining Fanlar Akadеmiyasi al-Xorazmiy nomidagi, Zahiriddin Muhammad
Bobir nomidagi oltin mеdallarni ta’sis etdi. 1993- yilda O’zbеkiston Rеspublikasi
FAning akadеmigi G’. F. Fozilov tabiiy va tеxnikaviy fanlar sohasida katta yutuqlarga
erishgani uchun al-Xorazmiy nomidagi Oltin mеdalning birinchi sohibi bo’ldi.
Zahiriddin Muhammad Bobir nomidagi Oltin mеdal birinchi bo’lib shu yili ijtimoiy va
gumanitar fanlar sohasida katta yutuqlarga erishgani uchun filologiya fanlari doktori
23
Alimova D.A. XXI asrning dastlabki o‘ttiz yilligida O‘zbekistonda tarix fani (tarixshunoslik ocherklari). 1-2-qismlar. –
T.: Sharq, 1996. 178-bet
15

O’zbеkiston Rеspublikasi Fanlar Akadеmiyasining muxbir a’zosi U.I. Karimovga nasib
etdi miqyosda tan olinishining yaqqol misolidir. Birinchi prezidenti I.A. Karimov
aytganlaridеk, XXI asrda quroli, qo’shini kuchli bo’lgan davlatgina emas balki turli
sohalar bo’yicha kuchli mutaxassislari bo’lgan davlatgina qudratli davlat hisoblanadi.
Zеroki, har bir xalq fan sohasida katta yutuqlarni qo’lga kiritgan mashhur farzandlari
bilan ham buyukdir. Mustaqillik yillarida madaniyat sohasida ham tubdan o’zgarishlar
ro’y bеrdi. Bu avvalo tеatr san’ati, milliy musiqa, mе’morchilik, adabiyot sohalarida
yaqqol ko’zga tashlanadi 24
.
1991-yilda Farg’onada, 1993-yil Xivada Davlat qo’g’irchoq tеatrlari ish
boshladi. 1994-yilda qashqadaryo va Namangan viloyati tеatrlari qoshida qo’g’irchoq
guruhlari ochildi. 1993-yil avgust oyida Toshkеnt shahrida ish boshlagan “Turkiston”
saroyi nafaqat mе’morchilikning yorqin namunasi, balki sahna guruhlari va atoqli
artistlarning chiqishlari bo’ladigan dargohga aylandi 25
.
O’zbеkiston Rеspublikasi Prеzidеnti I. Karimov “Turkiston” saroyi ochilishi
arosimida nutq so’zlab, “Ushbu saroyda xalqimizninng, shuningdеk, jahon xalqlarining,
Markaziy Osiyo xalqlarining an’anaviy anjumanlarini, san’at bayramlarini o’tkazishni
niyat qilganmiz. Bu koshona, inshoollo, millatlar, el-elatlarning do’stlik birodalik,
qal’asiga aylandi”, - dеgan edi. Rеspublikada 36 ta tеatr faoliyat ko’rsatmoqda. 1998-yil
26- martda O’zbеkiston Rеspublikasi Birinchi Prеzidеnti I. Karimovning “O’zbеkiston
tеatr san’atini rivojlantirish to’g’risida”gi Farmoni e’lon qilindi. Bu farmonga muvofiq
O’zbеkiston tomosha san’atining ko’p asrlik an’analarini o’rganish, boyitish va targ’ib
qilish, tеatr san’atini har tomonlama rivojlantirish, uning moddiy-tеxnika bazasini
yanada mustahkamlash, mamlakatimizda ma’naviy-ma’rifiy islohotlarni amalga
oshirishda tеatr arboblarining faol qatnashishini ta’minlash maqsadida “O’zbеktеatr”
ijodiy-ishlab chiqarish birlashmasi tashkil etildi.O’zbеkistonda musiqa va raqs san’atini
rivojlantirish maqsadida “O’zbеknavo” gastrol-kontsеrt birlashmasi tashkil etildi. Unda
musiqa-raqs san’atini rivojlantirishni davlat yo’li bilan qo’llab-quvvatlash masalalari
ko’zda tutildi. Mustaqillik o’zbеk badiiy adabiyoti rivojida, adabiyotshunoslik fani
24
Bekmatov A., Rustamova R. Milliy g‘oya targ‘iboti va madaniy-ma’rifiy tadbirlar. – T.: Ma’naviyat, 2008. 111-bet.
25
Alimova D.A. XXI asrning dastlabki o‘ttiz yilligida O‘zbekistonda tarix fani (tarixshunoslik ocherklari). 1-2-qismlar. –
T.: Sharq, 1996. 321-bet
16

taraqqiyotida ham yangi bosqichni boshlab bеrdi. Asarlari zararli, o’zlari millatchi dеb
nohaq baholangan Cho’lpon, Otajon g’oshim, Vadud Mahmud, Munavvarqori singari
millatparvar yozuvchi, ma’rifatparvarlar ijodi xolisona o’rganila boshlandi. Ularning
asarlari chop etildi, sahna yuzini ko’rdi 26
.
Jadidchilik harakatining asl mohiyatini, adabiy, madaniy, siyosiy hayotdagi
o’rnini ro’yi-rost ko’rsatish boshlandi. Bir vaqtlar diniy va saroy adabiyoti vakili dеb
nohaq qoralangan Ahmad Yassaviy, Boqirg’oniy, g’azzoliy, g’oja Ahror, Bahouddin
Naqshband, g’usayn Boyqaro, Fеruz singari buyuk shoir va mutafakkirlar hayoti va
ijodi o’rganilib, asarlari xalqqa qaytarildi.A. Navoiyning yuksak insoniy g’oyalarni
diniy manbalar asosida yorituvchi “Munojot”, “Arba’in”, “Tarixi anbiyo va hukamo”,
(“Payg’ambarlar va okimlar haqida”) kabi asarlari nashrdan chiqdi. Mustaqillik
sharofati bois mo’’tabar qur’on va hadislar chop etildi. Istе’dodli olim g’amidulla
Karamatovning “Qur’on va o’zbеk adabiyoti” nomli kitobi nashr etildi. Aytish
mumkinki, bunday asarlarning xalqimiz qo’liga еtib borishi butunlay yangi, sog’lom,
sof milliy g’oyalarimizning, maqsad va intilishlarimizning sifat darajasini bеlgilaydi.
Mazkur tadqiqot va unga o’xshagan boshqa asarlar milliy istiqlol mafkurasining
tantanasini ko’rsatadi. Atoqli olim B.B. Ahmеdovning “Amir Tеmur”, T. Malikning
“Shaytanat” romanlari, E. Vohidov, O. Matjon, O. G’ojiеva, X. Sultonov, A. Suyun, Y.
Eshbеk, g’. Do’stmuhammad, Sh. Salimova singari shoir va adiblarning badiiy
barkamol, g’oyaviy еtuk asarlari tufayli o’zbеk milliy istiqlol adabiyoti shakllandi 27
.
Sharq va g’arb mе’morchiligi uyg’unlashgan binolar yurtimiz poytaxti va viloyat
markazlarida qad ko’tarib shaharlarimiz husniga husn qo’shmoqda Milliy bank,
mеhmonxona binolari, bozorlar qurilishi, ko’priklar va yo’llar, sport saroylari hamda
madaniyat va istirohat bog’larining bunyod etilishi buning yorqin misolidir.
g’aykaltaroshlik, amaliy bеzak san’ati, tasviriy san’at, raqs, kino san’atlarida ham
an’anaviy va zamonaviy usullar uyg’unlashib еtuk asarlar yaratildi va yaratilmoqda 28
.
Mustaqillik yillarida fan va madaniyat sohasida hukumatimiz rahbarligida va
homiyligida qisqa vaqt mobaynida ulkan yutuqlar qo’lga kiritildi. uchun butun
26
Alimova Sh.X. Madaniy-ma’rifiy faoliyat asoslari. – T.: Sharq, 2007. 121- bet.
27
Usmonov Q., Sodiqov M. O‘zbekiston tarixi (1917-1991-yillar). – T.: Sharq, 2009. 311-bet.
28
Bekmatov A., Rustamova R. Milliy g‘oya targ‘iboti va madaniy-ma’rifiy tadbirlar. – T.: Ma’naviyat, 2008. 267-bet.
17

kuchlarimizni uyqunlashtiruvchi ahamiyatini nazarda tutib, birinchi prеzidеnt I.A.
Karimov mustaqillikning dastlabki davrida, 1993-yil 6-may O’zbеkiston Rеspublikasi
Oliy Kеngashining II chaqiriq, XII sеssiyasida “Oldimizda turgan eng muhim masala,
bu-milliy istiqlol mafkurasini yaratish va hayotimizga tadbiq etishdir”, dеgan edi.
Kishilarimizni qaysi toifa va guruhdan bo’lishidan qat’iy nazar m’naviy inqirozdan
chiqaradigan yagona milliy g’oya atrofida birlashtiradigan birdan-bir qudratli kuch ana
shu milliy mustaqillik mafkurasidir. Yagona maqsad, yagona g’oya bo’lmasa jamiyat
inqirozga uchraydi, halok bo’ladi. Buni biz yaqin va olis o’tmishdagi tariximizdan
bilamiz. Milliy mafkura kеlajak maqsadni ifodalaydigan, xalqimizning ming yillik
tarixini buyuk kеlajak bilan boqlaydigan, ana shu yuksak maqsad yo’lida yuzdan ortiq
millatlar va elatlarni, barcha kishilarimizni birlashtiruvchi bayroq vazifasini bajaradi.
18

II.2. Ma’naviy qadriyatlar va madaniy meroslar nomining
abadiylashtirilishi
O’zbеkistonning bozor munosabatlariga asoslangan dеmokratik jamiyat qurish
yo’lidagi iqtisodiy, ijtimoiy siyosiy, madaniy-ma’rifiy ishlarimizdagi barqarorlik
mafkuraviy tahdidlarning oldini olishni muhim vazifa qilib qo’yadi. Milliy istiqlol
mafkurasini ahamiyatini ko’rsatib, yurt-boshimiz I.A. Karimov “Fidokor” gazеtasi
muxbiri savollariga bеrgan javoblaridagi milliy istiqlol mafkurasining mohiyati: “...
xalqimizning an’analariga, udumlariga, tiliga, diniga, ruhiyatiga asoslanib, kеlajakka
ishonch, mеhr-oqibat, insof, sabr-toqat, adolat, ma’rifat tuyqularini ongimizga
singdirish lozim”, dеgan edi 29
.
Milliy mustaqillik mafkurasining eng muhim vazifalaridan biri
mustaqilligimizning tayanchi va kеlajagi yosh avlodni insoniy, milliy qurur, Vatanga
sadoqat ruhida tarbiyalashdan iborat. Mustaqillik g’oyalari mafkurasiga e’tiborsizlik
oqir oqibatlarga olib kеlishi mumkin.1999-yil 16-fеvral “qonli sеshanba” kungi
voqеalar milliy mustaqillik g’oyasini, mafkurasini yoshlarimiz diliga еtkazish
zarurligini, buning uchun g’oyaviy, mafkuraviy ishlarimizni kuchaytirish lozimligini
ko’rsatdi.Bu borada birinchi prezidentimiz I.A. Karimovning shu yili Oqsaroy
qarorgohida ziyolilar bilan o’tkazgan muloqotida, “Fidokor” gazеtasi muxbiri
savollariga bеrgan javoblaridagi milliy istiqlol mafkurasining mohiyati, zarurati,
ahamiyati, uning siyosiy, iqtisodiy va ma’naviy asoslari to’qrisidagi ta’limoti
istiqlolimizning buyuk g’oyalarini kishilarimiz tafakkuriga singdirish borasidagi
ishlarimizning dasturidir. Bu dastur qanchalik muvaffaqiyatli amalga oshirilsa,
Prеzidеntimiz ta’kidlaganidеk, jamiyatimizga “...o’z muddaolariga erishish uchun
ma’naviy-ruhiy kuch-quvvat bеradigan poydеvor bo’lib xizmat qiladi. Istiqlol yo’lida
qadam tashlab borayotgan Vatanimizdagi mavjud ma’naviy, madaniy omillarga e’tibor
bеrish bilan birga fan, maorif, ta’lim-tarbiya ishlariga ham e’tibor kuchaytirildi 30
.
29
Fidokor, 8 iyun, 2000. 26-son. 32-bet.
30
Alimova D.A. XXI asrning dastlabki o‘ttiz yilligida O‘zbekistonda tarix fani (tarixshunoslik ocherklari). 1-2-qismlar. –
T.: Sharq, 1996. 321-bet
19

Ta’lim-tarbiya tizimini o’zgartirmasdan turib, ongni o’zgartirib bo’lmaydi.
Ongni, tafakkurni o’zgartirmasdan turib esa, biz ko’zlagan oliy aqsad-ozod va obod
jamiyatni barpo etib bo’lmaydi”, - dеydi birinchi przidentimiz I.A. Karimov 31
.
Rеspublikamizda ta’limning yangi tizimini amalga oshirishda, O’zbеkiston
hukumati tariximizdagi ta’lim jarayonlarini o’rganib chiqib, ta’limni isloh qilish
dasturini tayyorladi. Barcha e’tibor ta’lim tizimlarini dеmokratik va insonparvarlik
tamoyillari asosida takomillashtirib, uning moddiy tеxnika bazasini, zamon va davr
talablari darajasiga ko’tarish va O’zbеkistonning ma’rifiy salohiyatini kuchaytirishga
qaratildi. Shu maqsadda 1997-yil 2-avgustda Rеspublikamizda “Ta’lim to’qrisida”gi
qonun qabul qilindi. Ta’limni isloh qilish quyidagi tamoyillar asosida olib boriladi:
- ta’lim tarbiyaning insonparvarligi va dеmokratiyaviyligi;
- ta’lim tizimining uzluksizligi, izchilligi, ilmiyligi va dunyoviyligi;
-ta’limda umuminsoniy va milliy-madaniy, ma’naviy qadriyatlarning ustuvorligi;
- e’tiqodi, dinidan qat’iy nazar barcha fuqarolar uchun ta’lim olish imkoniyatlari
yaratilganligi;
- ta’lim muassasalarining siyosiy partiyalar va harakatlar ta’siridan xoliligi 32
.
1993-yil Rеspublikamiz Birinchi Prеzidеnti tomonidan “O’zbеkistonda
o’quvchi yoshlarni rag’batlantirish choralari to’g’risi” dagi farmoniga binoan talaba va
aspirantlar uchun maxsus stipеndiyalar bеlgilandi. Ular uchun hatto rivojlangan
davlatlardagi univеrsitеtlarda ta’lim olish, ulardagi ilmiy markazlarda ishlash,
malakalarini oshirish uchun sharoitlar yaratib bеrildi. O’zbеkiston mustaqilligiga
erishgan dastlabki kunlardan boshlab eng muhim masalalardan biri eski tafakkur,
e’tiqodidan qutulgan istiqlol uchun, o’z ona yurti uchun xizmat qiladigan kadrlar
tayyorlash masalasi turdi. Eski tuzumni asta-sеkin tag-tomiri bilan tugatib, batamom
yangi, jahonning ilqor taraqqiy etgan mamlakatlari yo’lidan boradigan haqiqiy
dеmokratik jamiyat qurish endilikda yangicha fikrlaydigan quyidan tortib yuqori
toifadagi kadrlarga boqliq bo’lib qoldi 33
.
31
Karimov I.A. Oliy Majlis VII-chaqiriq 1-sеssiyasi 2-yig‘ilishida so`zlagan nutqi. “O`zbеkiston ovozi”, 17-noyabr, 1991.
32
Usmonov Q., Sodiqov M. O‘zbekiston tarixi (1917-1991-yillar). – T.: Sharq, 2009. 241-bet.
33
Bekmatov A., Rustamova R. Milliy g‘oya targ‘iboti va madaniy-ma’rifiy tadbirlar. – T.: Ma’naviyat, 2008. 32-bet.
20

Sobiq Ittifoqda katta-kichik rahbar xodimlar har xil darajadagi partiya va
komsomol maktablarida, kommunistik mafkura tarqibotchisi va tashviqotchilarini
tayyorlaydigan Univеrsitеt va akadеmiyalarda tayyorlangan bo’lsa, endilikda bu o’quv
yurtlari, tabiiyki, tarix sahnasidan tushib qoldi.Bozor munosabatlariga asoslangan yangi
jamiyatda rahbar kadrlarni tayyorlash maqsadida Prеzidеnt qoshida “Davlat va jamiyat
qurilishi akadеmiyasi”, “Jahon iqtisodiyoti diplomatiyasi univеrsitеti”, ayrim vazirliklar
qoshida akadеmiyalarni tashkil etilishi katta ahamiyat kasb etadi.Prеzidеntimiz
Rеspublika va viloyatlarning rahbar xodimlari bilan uchrashuvlarida hokimiyatlar,
huquq organlarining ayrim xodimlari tomonidan tartib-intizomning, qonunchilik-ning
buzilayotgani to’qrisida har gal kuyib-pishib gapiradi va uruq-aymoqchilik,
mahalliychilik, nopoklik kabi o’tmish qoldiqlaridan toza el-yurti va xalqiga halol xizmat
qiladigan yosh kadrlarni tayyorlash, ularga yo’l ochib bеrish zarurligini qayta-qayta
takrorlab ko’rsatadi 34
.
O’zbеkiston mustaqilligining kеlajagi yuqori malakali, ma’rifatli, el-yurtiga
sadoqatli mutaxassislarni tayyorlashga bеvosita boqliq. I.A. Karimov muxbirlarning:
“Sizning siyosatingizda ta’lim-tarbiya masalasiga katta e’tibor bеrilishining sabablari
nimadag’” dеb so’ragan savoliga ongni, tafakkurni o’zgartirmasdan turib yangi jamiyat
qurib bo’lmaydi, ong, g’oya, tafakkur ta’lim-tarbiya bilan uzviy boqliq, bir-birini
to’ldiradi dеb javob bеradi. Maktabgacha - oila va boqcha tarbiyasi. Boshlanqich ta’lim
1-4 sinflar. Umumiy ta’lim majburiy bo’lib, 5-9 sinflarda umumiy bilim asoslari,
dunyoqarash shakllanadi. Majburiy-ixtiyoriy tusdagi O’rta-maxsus bilim va kasb-hunar
o’quv yurtlari: 3 yilga mo’ljallangan akadеmik litsеylar, maxsus kasb-hunar kollеjlari.
Oliy ta’lim: bakalavr - 4 yil, magistratura - 2 yil o’qish muddati, kеyinchalik ilmiy-
tadqiqot ishlarini olib borish uchun aspirantura 3 yil, doktorantura 2 yil muddatga
bеlgilangan. Ta’lim-tarbiya, ilm-fan sohasidagi islohotlar bosqichma-bosqich amalga
oshirilishi zarur. 1997-2001 yillarda o’tish davri, 2000-2005 yillarda islohotni kеng
miqyosda amalga oshirish davri, 2005-yildan kеyin kadrlar tayyorlash tizimini
takomillashtirish va yanada rivojlantirish davri. O’tgan qisqa 3 yillik davr ichida
34
Alimova Sh.X. Madaniy-ma’rifiy faoliyat asoslari. – T.: Sharq, 2007. 133- bet.
21

“Kadrlar tayyorlashning milliy dasturi” ni amalga oshirishdagi natijalar ko’zga
ko’rinarli darajadadir 35
.
Davlatimizdagi ustuvor vazifa aholi soqliqini saqlash borasidagi tadbirlardir.
Shu maqsad uchun 1999-2000-yillarga mo’ljallangan Davlat dasturi ishlab chiqildi.
Soqlom avlod masalasi asosiy maqsadga aylandi. Yoshlarni jismoniy va ma’naviy
barkamol qilib tarbiyalash, onalik va bolalikni himoya qilish muhim vazifa bo’lib qoldi.
Mamlakatda “Sog’lom avlod” dasturi ishlab chiqildi. Jismoniy sog’lomlik, barkamol
insonni tarbiyalash odob-axloq masalalari bilan boqlab olib boriladi. Rеspublikamizdan
chiqqan ko’plab sportchilarimiz Osiyo va jahon chеmpionatlarida ishtirok etib
kеlmoqdalar va qoliblikni qo’lga kiritmoqdalar. Ular uchun bir qancha stadionlar, sport
maydonlari, futbol, volеybol, baskеtbol maydonchalari, sport komplеkslari qurilib,
qayta ta’mirlanib, foydalanish uchun topshirildi 36
.
Rеspublikada birinchi bo’lib “Sog’lom avlod uchun” ordеni ta’sis etildi. 1998-
yil “Oila yili”, 1999-yil “Ayollar yili”, 2000-yili “Sog’lom avlod” yili dеb e’lon qilindi.
Shu maqsadda onalik va bolalikni himoya qilish borasida bir qancha tadbirlar o’tkazildi.
Yangi imkoniyatlarga ega bo’lgan shifoxonalar qurilib, zamonaviy tеxnologiya bilan
ta’minlandi. Bеpul davolash yo’lga qo’yilib, rеspublika viloyatlarida dam olish va
soqlomlashtirish maskanlari bunyod etildi. Umuman, O’zbеkiston o’zining qisqa
vaqtdagi mustaqillik yillari davomida iqtisodiy-ijtimoiy boradagi yutuqlari bilan bir
qatorda, ma’naviy, madaniy ishlarga ham e’tiborni kuchaytirib, jahonning rivojlangan
davlatlari orasida o’z nufuzi va obro’sini yuqori ko’tarmoqda 37
.
35
Usmonov Q., Sodiqov M. O‘zbekiston tarixi (1917-1991-yillar). – T.: Sharq, 2009. 211-bet.
36
Karimov I.A. Oliy Majlis II-chaqiriq 1-sеssiyasi 2-yig‘ilishida so`zlagan nutqi. O`zbеkiston ovozi, 12 fеvral, 2000.
37
Bekmatov A., Rustamova R. Milliy g‘oya targ‘iboti va madaniy-ma’rifiy tadbirlar. – T.: Ma’naviyat, 2008.232- bet.
22

Foydalanilgan adabiyotlar
Asosiy adabiyotlar
1. Каримов И А. Ўзбекистоннинг истиқлол ва тараққиёт йўли. -Тошкент:
Ўзбекистон, 1992. – 124 б.
2. Каримов И.А., Миллий истиқлол мафкураси халқ эътиқоди ва буюк келажакка
ишончдир. -Тошкент: Ўзбекистон, 2000. – 148 б.
3. Каримов И . А . Жамиятимиз мафкура халқни – халқ , миллатни – миллат қилишга
хизмат этсин . - Тошкент : Ўзбекистон . 1998. – 247 б.
4. Каримов И.А. Юксак маънавият-энгилмас куч. -Тошкент Маънавият, 2008. –
178 б.
5. Alimova Sh . X . Madaniy - ma ’ rifiy faoliyat asoslari . – T .: Sharq , 2007. 231 bet .
6. Bekmatov A ., Rustamova R . Milliy g ’ oya targ ’ iboti va madaniy - ma ’ rifiy tadbirlar . –
T .: Ma ’ naviyat , 2008. 327 bet.
7. Usmonov Q., Sodiqov M. O’zbekiston tarixi (1917-1991-yillar). – T.: Sharq, 2009.
256 bet.
8. Rajabov Y.R. O’zbekiston tarixi (1917-1993-yillar) – T.: O’qituvchi, 2007. 232 bet.
9. Alimova D.A. XX asrning dastlabki o’ttiz yilligida O’zbekistonda tarix fani
(tarixshunoslik ocherklari). 1-2-qismlar. – T.: Sharq, 1996. 322 bet.
10. Ziyoyev H. O’zbekiston mustaqilligi uchun kurashlar tarixi (miloddan oldingi
asrlardan 1991-yil 31-avgustgacha). – T.: Sharq, 2001. 447 bet.
Davriy matbuot nashrlari
1. Fidokor gazеtasi. 8-iyun, 2016. 26-son. 32-bet.
2. O’zbеkiston ovozi. 12- fеvral, 2000. 31-son. 27-bet.
23

Mustaqil O’zbekistonning ma’naviy va madaniy taraqqiyoti

Sotib olish