Mustaqillik davri O'zbekiston tarixini o'rganishning yangi manbalari va metodologiyalari - Tarix - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	25000UZS
Hajmi	36.9KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	12 May 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Tarix

Sotuvchi

Aqilbek

Ro'yxatga olish sanasi 06 May 2025

0 Sotish

Mustaqillik davri O'zbekiston tarixini o'rganishning yangi manbalari va metodologiyalari

Sotib olish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
ANDIJON DAVLAT UNIVERSITETI
TARIX FAKULTETI
Mustaqillik davri O'zbekiston tarixini o'rganishning yangi manbalari va
metodologiyalari
mavzusida
KURS ISHI
Bajardi : Qabul qildi:
Andijon-2025

MUNDARIJA
KIRIS H
I.BOB. Mustaqillik davri tarixi o’rganilishi
1.1. Mustaqillik davrida O‘zbekiston tarixshunosligining rivojlanish
bosqichlari
1.2. Yangi tarixiy manbalar va ularning o‘rganilish darajasi
II.BOB. Tarixiy tadqiqotlarda mustaqillik davri
2.1. Tarixiy tadqiqotlarda zamonaviy metodologik yondashuvlar
2.2. Mustaqil O‘zbekiston tarixshunosligining yutuqlari va
istiqbollari
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar va manbalar ro‘yxati

Kirish
“O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning
Oliy Majlis va O‘zbekiston xalqiga qilgan Murojaatnomasida:
“Jamiyatimizning ma’naviy asoslarini mustahkamlash, madaniyat
sohasini rivojlantirish, ilmiy-ijodiy tashkilotlar, muhtaram ziyolilarimiz
faoliyatini qo‘llab-quvvatlash ham biz uchun ustuvor yo‘nalishlardan biri
bo‘ladi. Biz qadimiy va boy tariximizni, ayniqsa, g‘oyat og‘ir sharoitda
ilm-ma’rifat, inson erkinligi, xalq ozodligi, Vatanga, milliy qadriyatlarga
mehr va sadoqat g‘oyalarini dadil ko‘tarib chiqqan jadid bobolarimiz
faoliyatini yanada chuqur o‘rganishimiz lozim. Ularning ulug‘ maqsadlar
yo‘lidagi mardona kurashi va fidoyiligi Yangi O‘zbekistonni qurishda
barchamiz, avvalo, yoshlarimiz uchun chinakam ibrat maktabi bo‘lib
xizmat qilishi zarur” – deb, ta’kidlab o‘tgan edi. Tarixiy haqiqat to‘la
ro‘yobga chiqishi, haqqoniy tarix yozilishida tarix fanining predmeti va
ob'ektini to‘g‘ri belgilanishi o‘ta muhim ahamiyatga ega. Chunki,
O‘zbekiston tarixi fani uchun ham boshqa barcha fanlar qatori predmet va
ob'ekt masalasi asosiy masala bo‘lib hisoblanadi. Zero, fan uning
o‘rganish predmeti va ob'ekti aniq bo‘lmasa, uning oldidagi vazifa noaniq
bo‘lib, maqsadga erishish mushkul bo‘ladi. Bunday holat o‘quv jarayoni
samaradorligiga ham salbiy ta'sir ko‘rsatadi degan fikir olg’a surildi.
O’zbekiston tarixini o’rganishda moddiy va yozma manbalarning o’rni.
O‘zbekiston tarixi fani va tarixni o‘rganishda manbalarning o‘rni va
ahamiyati behad katta. Shuning uchun ham ular millat va xalqning
ma’naviy-madaniy merosi, bebaho madaniy-tarixiy boyligi hisoblanib,
maxsus hujjatxona (arxiv)larda, kutubxona va muzeylarda hamda oilaviy
arxivlarda juda avaylab, ehtiyotkorlik bilan saqlanmoqda. Xalq og‘zaki
ijodi orqali tillardan tillarga meros bo‘lib o‘tib kelayotgan tarixiy voqea
va hodisalar bayoni, normativ materiallar asosida bizgacha yetib

kelmoqda. Binobarin, aynan tarixiy manba va yodgorliklar orqaligina
tarixni yoritish – tarixiy ma’lumotlarni, dalillarni olish orqali ularni
qiyosiy solishtirish va tarixiy umumlashtirish, bo‘lib o‘tgan tarixiy-
madaniy jarayonlar hamda voqeahodisalarning sabablari va oqibatlarini,
mazmun-mohiyatini tahlil qilish, tahlillar asosida esa ilmiy asoslangan
xulosalar berish imkoniyatlari kengayadi2. Tarixiy manbalar davr nuqtai
nazaridan qadimiy va joriy (kundalik) ahamiyatga ega bo‘ladi.
Shuningdek, ular o‘z mazmuni va mohiyatiga ko‘ra birlamchi va
ikkilamchi ahamiyat maqomiga ham egadirlar. Birlamchi manbaga tarixiy
hujjatlarning asl nusxasi kiradi. Ikkilamchi manba deb esa, birlamchi
manbalarning e’lon qilingan nusxalari, maqola va kitob holatiga
keltirilganlariga aytiladi. Tarixiy manbalarga qadimdan qolgan barcha
narsalar, ya’ni, insoniyat qo‘li va aql- zakovati bilan yaratilgan barcha
moddiy madaniyat buyumlari va ashyolar, inshootlar, yozma
yodgorliklar, urf-odatlar, an’analar, tillar kabilar kiradi.
Mavzuning dolzarbligi. O‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka
erishganidan so‘ng, barcha sohalarda bo‘lgani kabi tarixshunoslik
yo‘nalishida ham chuqur islohotlar boshlandi. Yangi tarixiy bosqichda
milliy tarixni qayta ko‘rib chiqish, uni mustamlakachilik mafkurasi nuqtai
nazaridan emas, balki milliy va xolis pozitsiyadan o‘rganish zaruriyati
dolzarb masalaga aylandi. Bu jarayon, ayniqsa, O‘zbekiston tarixini
o‘rganishda yangi manbalar va metodologiyalarni aniqlash va qo‘llash
zaruriyatini yuzaga keltirdi. Uzoq yillar davomida sobiq tuzum davrida
tarixiy haqiqatlar buzib talqin qilinishi, ayrim tarixiy shaxslar va
voqealarning e'tibordan chetda qolishi natijasida o‘zbek xalqi o‘z tarixiy
xotirasidan mahrum bo‘lgan edi. Mustaqillik tufayli esa bu tarixiy
haqiqatlarni tiklash, xalqimizning boy va qadimiy tarixini o‘rganish,
yangidan baholash imkoniyati yaratildi. Shu sababli tarix fanining

metodologik asoslarini yangilash, zamonaviy ilmiy yondashuvlar asosida
tarixni tadqiq etish dolzarb ilmiy va ijtimoiy vazifalardan biriga aylandi.
Bugungi globallashuv va axborot texnologiyalari rivojlanayotgan davrda
tarixiy tadqiqotlarning manbaviy bazasi tobora kengayib bormoqda.
Yangi ochilgan arxiv hujjatlari, xorijdagi tarixiy manbalar, mustaqillik
davrida yaratilgan rasmiy hujjatlar, shaxsiy xotiralar va ommaviy axborot
vositalari orqali chop etilgan tarixiy materiallar tarixiy haqiqatga
yangicha yondashish imkonini bermoqda. Shu bilan birga,
tarixshunoslikda interdisiplinar (ko‘p fanli) yondashuvlar, zamonaviy
tahliliy metodlar va raqamli texnologiyalarni qo‘llash ham dolzarb
ahamiyat kasb etmoqda. Mazkur mavzuning dolzarbligi, eng avvalo,
milliy o‘zlikni anglash, tarixiy xotirani tiklash, ijtimoiy ongni
shakllantirish va yosh avlodda tarixiy g‘ururni uyg‘otish bilan
chambarchas bog‘liq. Shu nuqtai nazardan olib qaralganda, mustaqillik
davrida O‘zbekiston tarixini o‘rganishning yangi manbalari va
metodologiyalarini ilmiy jihatdan tahlil qilish va tizimli o‘rganish hozirgi
zamon tarixshunosligining eng muhim masalalaridan biri bo‘lib
qolmoqda.
Kurs ishining maqsadi. Mazkur kurs ishining asosiy maqsadi —
O‘zbekiston mustaqillikka erishganidan keyingi davrda tarixshunoslik
sohasida yuzaga kelgan yangi imkoniyatlar, manbalar va zamonaviy
ilmiy metodologiyalarni tizimli ravishda o‘rganish, ularning milliy tarixni
haqqoniy va chuqur tadqiq etishdagi ahamiyatini tahlil qilishdan iborat.
Shu orqali tarix fanining mustaqillik davridagi rivojlanish
tendensiyalarini ochib berish, yangi yondashuvlar asosida tarixiy
jarayonlarni o‘rganishning metodik asoslarini aniqlash va milliy
tarixshunoslikka qo‘shilgan yangicha qarashlarni ilmiy jihatdan asoslash
ko‘zda tutilgan.

Kurs ishining obyekti va predmeti. Men ushbu kurs ishida
mustaqillik davrida shakllangan O‘zbekiston tarixini o‘rganishning ilmiy-
metodologik asoslarini, tarixiy manbalar turini, ularning mazmuni va
ahamiyatini o‘rganishni tadqiqotimning predmeti sifatida tanladim.
Ayniqsa, yangi tarixiy yondashuvlar va manbaviy asoslarning
tarixshunoslikka qanday ta’sir ko‘rsatganini tahlil qilish ushbu ishning
markaziy predmeti hisoblanadi. Kurs ishining obyekti sifatida men
O‘zbekiston Respublikasining mustaqillik yillarida tarix fanida olib
borilgan ilmiy izlanishlar, tarixiy manbalar bilan ishlash amaliyoti,
zamonaviy metodologiyalar asosida tarixni o‘rganish tajribalarini
tanladim. Asosiy e’tiborni esa tarixshunoslik sohasida yuz bergan
o‘zgarishlar, yangiliklar va ilmiy qarashlardagi burilishlarga qaratdim.
Mavzuning yangiligi va ilmiy ahamiyati. Ushbu kurs ishini
yozish davomida men nafaqat tarixiy manbalarni o‘rganishga, balki
ularning tahlili orqali milliy tarixshunoslikka qo‘shilgan yangicha
qarashlarni aniqlashga harakat qildim. Ishning amaliy ahamiyati
shundaki, unda keltirilgan tahlillar va xulosalar mustaqillik yillarida
tarixni o‘qitish, yosh avlodga tarixiy ongni singdirish va tarixiy xotirani
shakllantirish jarayonida foydali bo‘lishi mumkin. Ayniqsa, yangi
manbalar bilan ishlash uslublari va metodologik yondashuvlar tarix
fanidan dars berishda hamda ilmiy tadqiqotlar olib borishda qo‘llanilishi
mumkin deb hisoblayman. Mazkur kurs ishining ilmiy yangiligi
shundaki, men mustaqillik davrida O‘zbekiston tarixini o‘rganishda ilgari
keng foydalanilmagan yoki baholanishi cheklangan manbalarni ko‘rib
chiqdim hamda ularning tarixshunoslikdagi o‘rnini qayta baholashga
harakat qildim. Shuningdek, men tarixiy voqealarga zamonaviy ilmiy
metodologiyalar, jumladan, interdisiplinar va madaniy-antropologik

yondashuvlar orqali qarashga intildim. Bu esa mavzuni avvalgi
tadqiqotlardan farqli tarzda yoritish imkonini berdi.
Kurs ishining tuzulishi. Kurs ishi kirish, ikkita bob, to‘rtta
paragraf, xulosa, mavzuga doir ilovalar hamda foydalanilgan manba va
adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.

I.BOB. Mustaqillik davri tarixi o’rganilishi
1.1. Mustaqillik davrida O‘zbekiston tarixshunosligining rivojlanish
bosqichlari
Mustaqillik davri O zbekiston tarixini o rganish – o ziga xosʻ ʻ ʻ
yangicha yondashuvlarni, manbalarni va metodologiyalarni talab qiluvchi
yo nalishdir. Bu davrda tarixshunoslikda sobiq sovet mafkurasi ta’siridan
ʻ
holi yondashuvlar rivojlandi, milliy qadriyatlar, tarixiy haqiqat va
mustaqil davlat qurilishi jarayonlari chuqurroq o rganilmoqda.Quyida
ʻ
ushbu yo‘nalishda ishlatilayotgan yangi manbalar va metodologiyalar
keltirilgan:
1. Arxiv hujjatlari:
- Mustaqillikdan so ng ko‘plab ichki arxivlar (O zbekiston Respublikasi
ʻ ʻ
Markaziy davlat arxivi, Prezident arxivi va boshqalar) tadqiqotchilar
uchun ochildi.
- Davlat mustaqilligi e’lon qilinganidan keyingi hujjatlar – qonunlar,
farmonlar, rasmiy bayonotlar tarixiy jarayonlarni yoritishda asosiy manba
bo‘lib xizmat qilmoqda.
2. Matbuot va ommaviy axborot vositalari:
- Mustaqillik yillaridagi gazetalar, jurnallar, teleko‘rsatuvlar orqali
ijtimoiy-siyosiy jarayonlar tahlil qilinmoqda.
- Jumladan, “Xalq so‘zi”, “Narodnoye slovo”, “Yangi O‘zbekiston” kabi
nashrlar muhim axborot manbai hisoblanadi.
3. Ilmiy tadqiqotlar va dissertatsiyalar:

- Mustaqillikdan so ng yozilgan tarixiy tadqiqotlar avvalgi davrʻ
tarixshunosligidan farqli ravishda milliylik va obyektivlik tamoyillariga
tayanadi.
4. Intervyular va og‘zaki tarix:
- Mustaqil O zbekiston taraqqiyotining guvohlari (siyosatchilar, olimlar,
ʻ
oddiy fuqaro) bilan suhbatlar asosida tarixiy faktlar to‘planmoqda.
5. Xorijiy manbalar:
- Chet el olimlarining O zbekistonga oid tadqiqotlari, xalqaro tashkilotlar
ʻ
hisobotlari, elchixonalar arxividagi ma’lumotlar ham qo‘shimcha manba
sifatida foydalanilmoqda. 1
- Tarixga milliy manfaatlar nuqtai nazaridan yondashish, milliy
qadriyatlar va o‘zlikni anglashni asosiy maqsad sifatida belgilash.
- Siyosiy, iqtisodiy, madaniy, huquqiy va ijtimoiy jihatlarni birgalikda
tahlil qilish orqali tarixiy jarayonlarni to‘liqroq ochib berish.
- O zbekiston tajribasini boshqa mustaqil davlatlar (masalan, MDH
ʻ
davlatlari yoki Sharqiy Yevropa mamlakatlari) bilan solishtirish.
- Tarix fanini siyosatshunoslik, sotsiologiya, madaniyatshunoslik,
iqtisodiyot bilan bog‘lab o‘rganish.
- Elektron arxivlar, raqamlashtirilgan ma’lumotlar bazalari, onlayn
intervyular va raqamli vizualizatsiya metodlari orqali tarixiy tahlil qilish.
O‘zbekiston respublikasi oliy qonun chiqaruvchi va ijroiya
organlari xujjatlari. 1991-yil 31-avgustda o‘zbek xalqining asriy orzusi
ushaldi. O‘zbekiston mustaqil davlat deb e’lon qilindi. Utgan 16 yil
1
Karimov I. 0 ‘zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. 1-jild. — Toshkent: 0 ‘zbekiston,
1996.34-b.

davomida respublikamiz asrlarga teng bo‘lgan yo‘lni bosib o‘tdi.
Mamlakatimizda chuqur siyosiy va iqtisodiy isloxotlar amalga
oshirilmoqda. Respublikamiz bozor iqtisodiyotiga asoslangan
demokratik jamiyat va xuquqiy davlat barpo etish xaqida dadil qadam
tashlamoqda. O‘zbekiston xalqaro jamiyat tamonidan to‘la tan olinib
BMT ning teng xuquqli a’zosi bo‘ldi.O‘zbekistonning mustaqillik
davrida bosib o‘tgan yo‘lini chuqur tadqiq etish ilmiy axamiyatga egadir.
Bu davr tarixi xilma-xil manbalarda o‘z aksini topdi. Ular orasida
davlatimizning oliy qonun chiqaruvchi va ijroiya organlari xujjatlari
birinchi darajadagi manbalar qatoriga kiradi. 1990 - yilda saylangan
O‘zbekiston parlamenti-Oliy Kengash mustaqilligimizning dastlabki
yillarida (1991-1994 yillar) ham faoliyat ko‘rsatdi. XII chaqiriq
O‘zbekiston Oliy Kengashining XI sessiyasida «O‘zbekiston
Respublikasi davlat mustaqilligi asoslari» to‘g‘risidagi tarixiy qonun
qabul qilindi. Oliy Kengash o‘z faoliyati davomidadan ortiq qonunlar
qabul qildi va mustaqil davlatimiz faoliyatining xuquqiy asoslarini
yaratdi. 1994 yilda saylangan yangi parlament I chaqiriq O‘zbekiston
Oliy Majlis, 1999 yilda saylangan II chaqiriq O‘zbekiston Oliy Majlisi
va 2005 yildan faoliyatini boshlagan ikki palatali parlament mustaqil
davlatimiz uchun zarur bo‘lgan qator qonun va qarorlarni qabul qildi va
amalga oshirilayotgan isloxotlarni xuquqiy negizini yaratish borasida
ko‘p ishlarni amalga oshirdi. Bular orasida 1992 yil 8 dekabrda qabul
qilingan O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi katta axamiyatga
egadir. Konstitutsiyasida yangi davlatimizning siyosiy, iqtisodiy tizimi,
tashqi siyosatining asosiy tamoyillari o‘z aksini topdi. Oliy Kengash va
Oliy Majlis tomonidan qabul qilingan qonunlar va qarorlar muxim tarixiy
manbalar bo‘lib, ularda mustaqillik davrida amalga oshirilgan ichki va
tashki siyosatning asosiy mazmuni o‘z ifodasni topgan. Mustaqil
davlatimizning ikki palatali parlamenti tomonidan qabul qilingan qonun

va qarorlarni ijro etuvchi oliy organ O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar
maxkamasidir.
1.2. Yangi tarixiy manbalar va ularning o‘rganilish darajasi
Respublika Prezidentining farmoyishlari, Vazirlar Maxkamasining
qarorlari O‘zbekistonda sodir bo‘layotgan siyosiy ijtimoiy-iqtisodiy
jarayonlarni o‘zida aks ettirgan muxim tarixiy manbalar qatoriga kiradi.
Mustaqillik davri tarixini o‘rga O‘zbekiston mustaqillikka erishganidan
keyin tarixshunoslikda katta o‘zgarishlar yuz berdi. Mustamlakachilik
davrida milliy tarixni o‘rganish cheklangan, ko‘p hollarda tarixiy
haqiqatlar so‘ndirilgan, ayrim muhim voqealar va shaxslar e’tibordan
chetda qolgandi. Mustaqillik tufayli esa yangi tarixiy manbalar ochildi,
arxivlar raqamlashtirildi, va xalqaro ilmiy aloqalar orqali tarixiy
materiallarga kirish imkoniyatlari oshdi. Bu yangiliklar tarixshunoslikka
yangi metodologiyalar va yondashuvlarni qo‘llash, milliy tarixni qayta
tiklash imkonini berdi.O‘zbekiston tarixini o‘rganishda yangi
manbalar ning o‘rni juda muhimdir. Avvalo, mustaqillikdan keyin mavjud
bo‘lgan arxiv materiallarining ahamiyati o‘sdi. Xususan, Davlat arxivi ,
Madaniyat va tarixiy yodgorliklar arxivi , va Mahalliy arxivlar da
saqlanayotgan rasmiy hujjatlar, farmonlar, siyosiy va iqtisodiy qarorlar
tarixshunoslar uchun katta manba bo‘lib xizmat qilmoqda. Bu arxivlar,
nafaqat davlatning boshqaruv tizimi, balki xalqning kundalik hayoti,
ijtimoiy-iqtisodiy vaziyatini o‘rganishda ham katta ahamiyatga ega.
Bundan tashqari, mustaqillik yillarida yangi arxiv materiallari ham kashf
etildi. Sobiq SSSRning markaziy arxivlaridan olingan hujjatlar, xususan,
O‘zbekistonning mustaqillik davridagi siyosiy harakatlari va uning jahon
miqyosidagi ahamiyatini tasvirlovchi materiallar tarixshunoslikka
yangicha qarashlar kiritmoqda. Misol uchun, sobiq sovet davrida
“taqiqlangan” bo‘lgan ko‘plab hujjatlar, shaxsiy xatlar, hukumat qarorlari

va maxfiy arxivlar ochildi. Shu orqali, mustamlakachilik davrida yuz
bergan inqirozlar, siyosiy repressiyalar va xalqning taqdiri haqida yangi
xulosalar chiqarilishi mumkin. Bundan tashqari, xalq xotiralari va
esdaliklar ham mustaqillik davrining yangi manbalariga aylangan.
O‘zbekistonning turli hududlarida yashovchi insonlarning esdaliklari,
suhbatlari, intervyulari va xotiralariga asoslanib o‘tkazilgan ilmiy
tadqiqotlar tarixshunoslikni yanada boyitmoqda. Bu manbalar orqali
odamlarning shaxsiy tajribalari, o‘zgaruvchan jamiyatdagi o‘rinlari va
ijtimoiy o‘zgarishlarga bo‘lgan munosabatlari haqida ma’lumotlar olish
mumkin. Ommaviy axborot vositalari (OAV) ham mustaqillik davrida
yangi tarixiy manba sifatida ajralib turadi. Gazetalar, jurnallar,
televidenie va radio dasturlari, internet nashrlari va boshqa axborot
kanallari bugungi tarixiy voqealarni o‘rganishda foydalanilayotgan asosiy
manbalardan biriga aylandi. OAVning roli ayniqsa, so‘nggi yillarda
o‘zini o‘zi ifoda etish erkinligi, siyosiy hayotda faol ishtirok etish, va
ijtimoiy jarayonlarni yoritishdagi faoliyati bilan alohida ta’kidlanadi.
Xalqaro ilmiy munosabatlar ham yangi tarixiy manbalarni kashf etishga
katta ta’sir ko‘rsatdi. O‘zbekiston tarixini o‘rganishda xorijdagi ilmiy
jurnallar, kitoblar, tadqiqotlar va arxivlar ham muhim rol o‘ynaydi. Bu
manbalar orqali O‘zbekistonning dunyo tarixidagi o‘rni, uning global
miqyosdagi o‘zaro aloqalari, boshqa xalqlar bilan aloqalari haqida yangi
bilimlarga ega bo‘lish mumkin. Biroq, yangi tarixiy manbalarni
o‘rganishning o‘ziga xos qiyinchiliklari ham mavjud. Birinchi navbatda,
eski arxivlar va hujjatlar noto‘g‘ri saqlangan, ba’zi manbalar esa faqat
qisqa muddatli foydalanish uchun mavjud. Bundan tashqari,
manbalarning mavjudligi yoki to‘liq bo‘lmasligi, ularni tahlil qilishdagi
murakkabliklar, ba’zi manbalarni talqin qilishda yuzaga keladigan
qarama-qarshiliklar mavjud. Shu bilan birga, yangi tarixiy manbalarni
tahlil qilish va o‘rganish jarayonida qo‘llaniladigan zamonaviy

texnologiyalar , masalan, raqamli tarixshunoslik va elektron arxivlar
yordamida bu qiyinchiliklarni yengish mumkin. Raqamli texnologiyalar,
arxivlarning skanerlash, saqlash va tarqatish jarayonlarini tezlashtirishi,
shuningdek, tarixiy manbalarni har bir olim uchun osonroq va kengroq
foydalanuvchi imkoniyatlarini yaratmoqda. Mustaqillik davrida
tarixshunoslikda yangi manbalarning o‘rganilishi, eski tarixni qayta
tiklash, o‘tmishdagi haqiqatlarni yangicha nuqtai nazardan ko‘rib chiqish,
va yangi ilmiy yondashuvlarni qo‘llash tarixshunoslikni yangi bosqichga
olib chiqdi. Bu esa, albatta, milliy tarixni to‘liq va haqqoniy tarzda
o‘rganish uchun katta imkoniyatlarni yaratadi.
nishda ulardan foydalanish zarurdir. Respublika oliy qonun
chiqaruvchi va ijroya organlari xujjatlari o‘z vaqtida matbuot saxifalarida,
qisman bo‘lsada, nashr qilingan. Bu xujjatlarning asl nusxalari
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Devoni arxivida saqlanadi.
O‘zbekiston tarixi, xususan mustaqilik davri tarixini o‘rganishda
prezident I.A. Karimovning asarlari nafaqat metodologik asos balki
asosiy manbalaridan biri bo‘lib xizmat qiladi. I.A.Karimovning kitoblari,
nutq va ma’ruzalarida respublikamiz taraqqiyotining asosiy yo‘nalishlari
turli soxalarda erishgan yutuqlari va yo‘l qo‘ygan kamchiliklari, mavjud
muammolar va ularni echish yo‘llari o‘z aksini topgan. Prezident asarlari
respublikamiz xalq xo‘jaligi taraqqiyoti, siyosiy va ijtimoiy xayotiga
doir boy materiallar, ishonchli fakt va raqamlar mavjud. Xalq
xo‘jaligining ayrim sohalari rivojlanishiga doir ma’lumotlar respublika
vazirliklariga tegishli xujjatlarda, «O‘zistiqbolstat» bosh boshqarmasi
to‘plagan materiallarda o‘z aksini topgan. Mazkur manbalardagi fakt va
raqamlarni sinchkovlik bilan o‘rganish, ularni taqqoslash, boshqa
manbalar bilan solishtirish respublikamizning iqtisodiy-ijtimoiy
taraqqiyoti tendensiyalarini aniqlash imkoniyatini beradi. O‘zbekiston

Respublikasida sodir bo‘layotgan ijtimoiy-siyosiy jarayonlarni o‘rganish
uchun mamlakatimizda faoliyat ko‘rsatayotgan siyosiy partiyalar va
jamoat tashkilotlarining xujjatlari muxum rol o‘ynaydi. XDP,
«Fidokorlar», «Vatan taraqiyoti», «Adolat», «O‘zLDP» kabi
partiyalarning xarakatlari va darsturlari, ularning maromnomalari,
quriltoy va boshqa anjumanlarda qabul qilingan rezolyusiya va qarorlari
ularning o‘z oldiga qo‘ygan maqsad va faoliyati yo‘nalishi xaqida
respublikamizning ijtimoiy-siyosiy xayotida tutgan o‘rni to‘g‘risida
xulosalar chiqarish imkoniyatni beradi. Kasaba uyushmalari, «Kamolot»
yoshlar jamg‘armasi, kasbiy va ijodiy uyushmalar xujjat va materiallari
mamlakatdagi ijtimoiy jarayonlar to‘g‘risida qimmatli ma’lumotlar
beradi.Mustaqillik davri matbuot saxifalarida xam o‘z aksini topgan.
Informatsiya zamoni bo‘lgan xozirgi davrda jamiyatda sodir bo‘layotgan
barcha o‘zgarishlar gazeta va jurnallarda o‘z ifodasini topgan.
Mustaqillikka erishgandan so‘ng, O‘zbekistonda matbuot organlarining
soni keskin ko‘paydi. Sovet davrida tashkil etilgan gazeta va jurnallar
bilan bir qatorda «Xalq so‘zi», «Narodnoe slovo», «Jamiyat va
boshqaruv», «Oila va jamiyat». «Fidokor», «Adolat», «Andijonnoma»,
«Iqtisodiyot va hayot» singari o‘nlab yangi nashrlar chiqa boshladi.
Gazeta va jurnalarda ijtimoiy xayotning turli qirralari o‘z aksini
topmoqda. SHunday ekan, mustaqqillik davri tarixini o‘rganishda davriy
matbuot materiallaridan keng foydalanish maqsadga muvofiqdir. Ammo
gazeta va jurnallarda e’lon qilingan materiallar, fakt va raqamlarni
boshqa manbalardagi ma’lumotlar bilan taqqoslash foydadan xoli emas. 2
O‘zbekiston Respublikasi xalqaro xamjamiyat bilan teng xuquqlik
asosida xamkorlik qilmoqda, faol tashqi siyosat yurgizmoqda.
Respublikamiz tashqi siyosatini o‘rganishda O‘zbekiston xorijiy
mamlakatlar bilan ikki tomonlama va ko‘p tomonlama shartnomalari
2
Habibullayev A. Adabiy manbashunoslik va matnshunoslik. — Toshkent: TDShI, 2000.45-b.

matni diplomatik muqotiba, xorijdagi elchi va konsullarimizning
axborotlari, tashqi ishlar va tashqi iqtisodiy aloqalar vazirliklari xujjatlari
muxim axamiyatga egadir. Prezident I.A.Karimov hamda Respublikamiz
delegatsiyalarining chet ellarga safarlari to‘g‘risidagi xisobotlar ham
tashqi siyosiy faoliyat xususida muxim manbalar qatoriga
kiradi.SHunday qilib, mustaqil O‘zbekiston Respublikasi tarixi juda ko‘p
manbalarda o‘z aksini topgan. Bu manbalardan kompleks tarzda
foydalanish istiqlol davri tarixini chuqur o‘rganish imkoniyatini beradi.
Mustaqillik yillari ijtimoiy-siyosiy jarayonlarning tezkorligi, voqea va
hodisalarning shiddatliligi, olam-u odam taqdiriga daxldor bo'lgan
dunyoviy muammolar-u serqirra hayotning barcha jabhalarini qamrab
olgan umumiy qarashlarimizdan tortib, eng kichik, eng shaxsiy
yumushlarimizgacha bo‘lgan barcha hodisalarni o‘zida mujassam etdi.
Mudroq bosgan tuyg‘ularimizni junbushga keltirdi. Boshqacha qilib
aytganda, hayotga tiyrakroq qaraydigan b o ‘ldik. 0 ‘zligimizni anglay
boshladik. Tabiiyki, bunday hayotiy zaruriyat barcha ijtimoiy-gumanitar
fanlar qatori tarix fani oldiga ham yangi vazifalar qo‘yadi. Tadqiqotchilar
birinchi navbatda xalqning istiqlolga erishish yoMidagi fidoyi mehnatini,
milliy mustaqillikka erishish yoMlari va vositalarini, milliy davlatchilik
qurilishiga doir tajribani, istiqlolni mustahkamlashning siyosiy, iqtisodiy,
ijtimoiy va ma’naviy omillarini o‘rganish va milliy istiqlol mafkurasini
yaratish kabi bir qator muhim muammolarni har tomonlama mushohada
qilmoqlari lozim. Darhaqiqat, o‘rganishga, tadqiq etishga, dastlabki
ilmiy- nazariy xulosalarni o‘rtaga tashlashga asos bor. 2000-yil 6-aprel
kuni Oq saroyda mamlakat Prezidenti bir guruh olimlar, faylasuflar,
tarixchilar va mutaxassislar bilan uchrashib, milliy mafkura, milliy ong
taraqqiyoti, uning zarurati haqida gapirdi. «Tarixiy xotirasiz kelajak
yo‘q», — degan edi 1.Karimov. Darhaqiqat, tarix xotirasi inson
taraqqiyotiga kuchli ta’sir o‘tkazadi, milliy istiqlol mafkurasini

shakllantirishda muhim omil bo‘lib xizmat qiladi. Milliy ong , milliy
tafakkur xalq tarixi, uning rivojlanish bosqichlarini nechog'lik o'rganish,
undan saboq chiqarish bilan bog'liq. Ulug' allomalar aytganidek, tarix
insonni istiqbolga da’vat etadi. Ulkan yaratuvchilikni rag'batlantiradi.
Zotan, uning murabbiylik, tarbiyachilik, yo'naltiruvchilik kuchi xuddi ana
shunda. Shu ma’noda mamlakatimiz rahbarining O'zbekiston
Respublikasi Prezidenti huzuridagi Davlat va jamiyat qurilishi
Akademiyasi qoshida «O'zbekistonning yangi tarixi» Markazini tashkil
qilish to'g'risida chiqargan Farmoyishi katta tarixiy va siyosiy al amiyatga
ega. O'zbekistonning davlat mustaqilligiga erishishi, yangi jamiyatga
o'tish davrida siyosiy islohotlaming amalga oshirilishi, O'zbekistonda
huquqiy demokratik davlat qurilishi, fuqarolik jamiyatining
shakllantirilishi, iqtisodiy islohatlarni chuqurlashtirishga doir tadbirlar,
mamlakatda ijtimoiy-siyosiy barqarorlikning ta’minlash omillari,
ma’naviy-ruhiy poklanish va milliy qadriyatlaming tiklanishi hamda
O'zbekistonning jahon hamjamiyatidan munosib o'rin olishi manbalarda
aks etgan. Xullas, hayot mustaqillik davrida o'tgan kunlarimizni manbalar
asosida alohida o'rganishni, tadqiq etishni, ilmiy va nazariy xulosalar
chiqarishni taqozo etmoqda. Buning o'ziga xos asoslari bor. Birinchidan,
istiqlol yillarida O'zbekiston mustaqil suveren davlat sifatida jahon
hamjamiyatida o'ziga xos nufuzga ega bo'ldi. U o'zining katta ishlab
chiqarish imkoniyatlari, boy aqliy va jismoniy salohiyati, tengsiz tabiiy
boyliklari bilan dunyoning eng rivojlangan mamlakatlari diqqatini tortdi
va ular bilan tengma-teng turib hamkorlik qilish qudratiga ega ekanligini
ko'rsata oldi. Ikkinchidan, eng og'ir, mashaqqatli va ziddiyatli paytlarda,
o'tish davrining o'ziga xos murakkabliklari mavjud bo'lgan bir vaqtda
mamlakatda siyosiy, ijtimoiy, iqtisodiy barqarorlikning saqlab turilishi
mamlakat hukumati siyosatining naqadar hayotiy va xalqchil ekanligini
ko'rsatadi. Ayniqsa, yuzdan ortiq millat va elat yashayotgan mamlakatda

turli aqidalar va g'oyalar ta’sirida bo'lgan aholining talab-ehtiyojlarini o'z
vaqtida qondirish, ularning qarashlarini bir nuqtada jamlash alohida
uddaburonlikni va qat’iyatlikni talab etadi. O'zbekiston hukumati xuddi
ana shunday qat’iyatni ko'rsata bildi. Uchinchidan, bozor
munosabatlariga o'tish jarayonida aholini ijtimoiy himoyalash, dunyoviy
davlat qurishning asosi bo'lgan qonun ustivorligiga erishish, qonun oldida
barchaning tengligini ta’minlash tamoyillari vujudga keldi. Tub
islohotlaming Prezident I.Karimov tomonidan ishlab chiqilgan mashhur
besh tamoyili isriqlolning dastlabki yillaridayoq jahon hamjamiyatida
yuqori baholandi va to'la tan olindi. To‘rtinchidan, xorijiy
investitsiyalarni jalb etish, chet ellik ishbiiarmonlar bilan hamkorlikni
yo'lga qo‘yish, shu asosda mamlakat ishlab chiqarishini tubdan
o‘zgartirish, uni jahonning eng ilg‘or texnologiyalari bilan qayta
jihozlantirish yo‘li tutildi. Bu 0 ‘zbekistonning jamiyatni bir holatdan
ikkinchi bir holatga o‘tkazishda barcha yosh mustaqil mamlakatlar
o'rtasida eng to‘g‘ri yo‘l tanlaganini ko‘rsatdi. Beshinchidan,
O‘zbekiston hukumatining islohotchilik siyosati bevosita xalq
dunyoqarashi, uning ming yillar mobaynida shakllangan urf-odatlari,
an’analari bilan uyg‘un holda amalga oshirila boshlandi. «Bizdan ozod va
obod Vatan qolsin», «Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir», «Savob ishni
har kim qilishi kerak», «Farzandlarimiz bizdan ko'ra kuchli, aqlli, dono
va albatta baxtli bo'lishi kerak» singari shiorlar xalqimizning orzu- istagi,
umid va intilishlari bilan uyg'un holda dunyoga keldi. Bugungi
O'zbekistonning tom m a’noda m a’naviy tiklanish va ruhiy poklanish
maydoniga aylanganligi ana shu eng ezgu niyatlar asosida davlat siyosati
va xalq orzu-umidlarining uyg'unligi natijasidir. Ma’lumki, jamiyat
taraqqiyotida shaxsning roli benihoya katta. Ayniqsa, o ‘tish davrida
davlat arbobining, siyosiy yetakchining o ‘rni yana ham yaqqolroq ko‘zga
tashlanadi. Chunki, bu paytda hali ma’lum bir siyosiy tuzum, siyosiy

qatlam va jamiyatni yo‘naltiradigan oqim shakllanmagan,
qarashlarbiro‘zangatushmagan, turli qarama-qarshiliklar va ziddiyatlar
mavjud bo'lgan murakkab bir vaziyat vujudga keladi. Bunday paytda xalq
o'z kelajagini asosan davlat rahbariga qarab belgilaydi. O'zining iymon-
e’tiqodini, taqdirini u bilan bog'laydi. Ana shu nuqtayi nazardan
qaraganda mustaqillikning o'tgan davrida mamlakatimizda amalga
oshirilgan keng ko'lamli ishlar bevosita davlat rahbarining shaxsiyati,
uning ish uslubi, voqea-hodisalarga yondashish usuli bilan bog'lanib
ketgan. Xohlaymizmi-yo'qmi, davlat arbobining siyosiy qiyofasi o'tish
davrining noyob mahsuli sifatida tarix sahifalarida Bosh islohotchi
qiyofasida mustahkam o'rnashgan bo'ladi.
II.BOB. Tarixiy tadqiqotlarda mustaqillik davri
2.1. Tarixiy tadqiqotlarda zamonaviy metodologik yondashuvlar
O‘zbekiston mustaqillikka erishgach, tarixshunoslikda yangi bosqich
boshlandi. Bu bosqichda nafaqat tarixiy manbalarni yangicha tahlil qilish,
balki ilmiy yondashuvlar, metodologiyalarni tubdan qayta ko‘rib chiqish
zaruriyati tug‘ildi. Mustaqillik yillarida tarixiy haqiqatni mafkuraviy
qaramlikdan xoli holda o‘rganish imkoniyati paydo bo‘ldi. Shu bilan
birga, tarixiy tadqiqotlar endilikda faqat faktlar to‘plash yoki voqealar
ketma-ketligini bayon qilish bilan cheklanmay, balki chuqur tahliliy
yondashuv, nazariy asoslar va interdisiplinar metodlarni qo‘llash orqali
olib borila boshlandi. Zamonaviy tarixshunoslikda keng qo‘llanilayotgan
metodologik yondashuvlardan biri interdisiplinar yondashuvdir. Bu
yondashuv asosida tarix fanining boshqa ijtimoiy va gumanitar fanlar —
sotsiologiya, siyosatshunoslik, madaniyatshunoslik, tilshunoslik,
psixologiya kabi fanlar bilan uzviy aloqada olib borilishi nazarda tutiladi.
Masalan, tarixiy voqealarni o‘rganishda ularning ijtimoiy va madaniy

kontekstini chuqur tahlil qilish orqali tarixiy tafakkurning rivojlanish
bosqichlari aniqlanadi. Ayniqsa, madaniy-antropologik yondashuv tarixiy
voqealarni oddiy bayondan ko‘ra, ularning insoniy qadriyatlar, turmush
tarzi va an’analar bilan bog‘liqligini ochib beradi. Yana bir muhim
metodologik yondashuv – sivilizatsion yondashuv bo‘lib, u tarixiy
jarayonlarni butun boshli sivilizatsiyalar taraqqiyoti nuqtai nazaridan
o‘rganishni taqozo etadi. Bu metod O‘zbekiston tarixini Markaziy Osiyo,
musulmon sharqi va turkiy dunyo sivilizatsiyalari kontekstida tahlil qilish
imkonini beradi. Shu orqali tarixiy jarayonlarning global va mintaqaviy
miqyosdagi ta’siri va o‘zaro aloqadorligi o‘rganiladi. Zamonaviy
tarixshunoslikda keng tarqalgan yondashuvlardan yana biri bu — narativ
yondashuv dir. Bu usul tarixiy voqealarni bayon qilishda tarixchi
olimning individual qarashlari, talqini, tanlovi va uslubini hisobga oladi.
Bunday yondashuv tarixiy voqealarning subyektiv emas, balki ko‘p
qirrali va insoniy omillar asosida tushunilishini ta’minlaydi. So‘nggi
yillarda tarixshunoslikda raqamli texnologiyalar dan foydalanish, ya’ni
raqamli tarixshunoslik (digital history) yo‘nalishi ham jadal
rivojlanmoqda. Elektron arxivlar, raqamlashtirilgan manbalar, tarixiy
ma’lumotlar bazalari, interaktiv xaritalar va vizual tahlil vositalari tarixiy
tadqiqotlarga yangicha uslubda yondashish imkonini bermoqda. Bu esa
tarixshunoslikni faqat nazariy emas, balki texnologik jihatdan ham
yangilanishiga zamin yaratmoqda. Umuman olganda, mustaqillik
yillarida tarixiy tadqiqotlarda qo‘llanilayotgan zamonaviy metodologik
yondashuvlar o‘zbekistonlik tarixchilar oldiga yangicha vazifalarni
qo‘ydi: tarixiy voqealarni faqatgina faktlarga asoslanib emas, balki
chuqur tahliliy, mantiqiy, madaniy va global nuqtai nazardan baholash,
tarixiy bilimlarni zamonaviy ilmiy mezonlar asosida ishlab chiqish
zarurati kundalik ilmiy faoliyatning asosiga aylandi. Mustaqillik davri
tarixini o'rganarekanmiz, bu jarayon bevosita mamlakat Prezidenti

1.Karimov faoliyati bilan uzviy bog'langanligini yaqqol ko'ramiz va uni
sahifalarga aynan ko'chirishga intildik. Tarixiy haqiqat ham, hayotiy va
ilmiy haqiqat ham shuni taqozo etadi. Shubhasiz, yuqorida tilga olingan
masalalarni o'rganish va mushohada qilish kishilarda yuksak ma’naviy
fazilatlarni kamol toptirish, milliy istiqlol mafkurasini shakllantirish,
yoshlarni tarixiy an’analarga, umuminsoniy qadriyatlarga hurmat,
Vatanga muhabbat, istiqlol g'oyalariga sadoqat ruhida tarbiyalashga
ko'maklashadi. O'zbekiston mustaqilligiga oid rasmiy hujjatlar deganda
sobiq sho'ro davrining hokimiyati tizimi so'nggi qarorlarini tushunamiz.
Chunki, mustaqillik sobiq ittifoqning barham topishi bilan yuzaga keldi.
Bu davr hujjatlarining bir qismi sobiq ittifoq tizimida qabul qilingan.
Ikkinchi guruh rasmiy hujjatlar mustaqil O'zbekiston rahbariyat organlari
tomonidan qabul qilingan «Mustaqillik deklaratsiyasi». « 0 ‘zbekiston
konstitutsiyasi» va boshqa qonunlar, Prezident farmonlari, Vazirlar
Mahkamasi qarorlari va boshqalardir. Ayrim tarmoq hujjatlari ham
yurtimiz tarixini o'rganishda muhim ahamiyat kasb etishi mumkin.
O'zbekiston mustaqilligi davri eng muhim huijatlari «Yangi O'zbekiston
tarixi» 3-jildida (2000), R.X.Murtazayeva tahriri ostida chop etilgan
«O'zbekiston tarixi» (2003) darsligida o'z aksini topgan. Mustaqillik
yillariga oid rasmiy hujjatlar — bu O zbekiston Respublikasi 1991-yil 1-ʻ
sentabrdan mustaqil davlat sifatida shakllanib borishi davomida qabul
qilingan asosiy davlat hujjatlari bo‘lib, ular siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy va
huquqiy sohalardagi islohotlarni belgilaydi. Quyida muhim rasmiy
hujjatlar ro‘yxati keltirilgan: O zbekiston Respublikasining Davlat
ʻ
Mustaqilligi to g risidagi Konstitutsiyaviy Qonun (1991-yil 31-avgust)
ʻ ʻ
- O‘zbekistonning mustaqilligini e’lon qilgan asosiy hujjat.
- 1-sentabr Mustaqillik kuni deb e’lon qilindi.
- Mustaqil O‘zbekistonning asosiy qonuni.

- Demokratik huquqiy davlat va fuqaro jamiyatini barpo etish
tamoyillarini belgilab berdi. 3
- Mustaqillikni mustahkamlashda xavfsizlikni ta’minlash hujjatlari
(1990-yillar oxiri – 2000-yillar boshi).
- “Harakatlar strategiyasi” (2017–2021 yillar)
- “Yangi O‘zbekiston – 2022–2026 yillarga mo‘ljallangan Taraqqiyot
strategiyasi”
- Mustaqillikdan keyingi barcha sohalarda qabul qilingan minglab
muhim rasmiy hujjatlar.
– Mustaqillikning dastlabki yillarida yozilgan bu asarda davlat
mustaqilligi, milliy qadriyatlar va siyosiy-ijtimoiy islohotlar haqida fikr
yuritilgan.
– Bu kitobda Vatanga muhabbat, xalqning birdamligi va mustaqillikni
mustahkamlash masalalari muhim o‘rin egallaydi.
– Ma’naviy qadriyatlar, yosh avlod tarbiyasi va ma’naviy tahdidlar
haqida yozilgan eng mashhur asarlaridan biri.
– O‘zbekiston tarixini xolis o‘rganish, milliy xotira va tarixiy adolatni
tiklash zarurligiga bag‘ishlangan.
2.2. Mustaqil O‘zbekiston tarixshunosligining yutuqlari va is tiqbollari
Global inqirozga O‘zbekistonning munosabati va iqtisodiy
mustaqillikni saqlab qolish strategiyasi. Mustaqillik davri tarixi – ya’ni
1991-yildan keyingi O‘zbekiston tarixini o‘rganish – bugungi kunda
zamonaviy tarixshunoslikning dolzarb yo‘nalishlaridan biridir. Bu davr
siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy jihatdan yangi bosqich
boshlangan, tub islohotlar amalga oshirilgan davr bo‘lganligi sababli
3
Ahmedov B.A. O'zbekiston tarixi manbalari. — Toshkent: 0 ‘qituvchi, 2001.123-b.

ko‘plab tarixchilar, siyosatshunoslar va ijtimoiy fanlar vakillari
tomonidan chuqur o‘rganilmoqda. Quyida zamonaviy tadqiqotlar
yo‘nalishlari va asosiy mavzulari keltirilgan:
- Prezidentlik boshqaruv tizimining shakllanishi.
- O‘zbekiston Konstitutsiyasining (1992) qabul qilinishi.
- Davlat mustaqilligining mustahkamlanishi.
- Fuqarolik jamiyati va siyosiy partiyalarning rivoji.
- Bozor iqtisodiyotiga o‘tish bosqichlari.
- Erkin iqtisodiy zonalar va xususiylashtirish jarayonlari.
- Infratuzilma va sanoat modernizatsiyasi.
- O‘zbekistonning xalqaro iqtisodiy munosabatlardagi o‘rni.
- “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch” tamoyili asosida olib borilgan
ishlar.
- Ta’lim tizimining islohoti, yangi oliygohlar va akademiyalar ochilishi.
- Milliy qadriyatlar, urf-odatlar va an’analarni tiklash.
- O‘zbekistonning BMT, MDH, Islom hamkorlik tashkiloti kabi xalqaro
tuzilmalar bilan aloqalari.
- Markaziy Osiyo mintaqaviy siyosatida tutgan o‘rni.
- Tinchlikparvar tashabbuslar va neytralitet siyosati.
- Aholining farovonligi, ijtimoiy himoya tizimi.
- Migratsiya jarayonlari, urbanizatsiya va infratuzilmaviy rivojlanish.
- Ayollar va yoshlar siyosati. O‘zbekiston Milliy universiteti, Toshkent
davlat sharqshunoslik universiteti, O‘zbekiston Fanlar akademiyasi Tarix
instituti va boshqa ilmiy muassasalar tomonidan bu mavzuda izlanishlar
olib borilmoqda.A. Asqarov, A. Qayumov, S. Sagdullayev – mustaqillik
davri tarixining nazariy va amaliy jihatlarini o‘rgangan. “Mustaqillik
davri O‘zbekiston tarixi” (O‘zbekiston Milliy ensiklopediyasi nashrida)
Respublika ilmiy-amaliy konferensiyalar to‘plamlari (har yili nashr
qilinadi) O'zbekiston mustaqil bo'lgach, taraqqiyotning asosiy

yo'nalishlari O'zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning m
a’ruza va nutqlarida, monografik asarlarida aks etgan. Mustaqillikka
erishish g'oyasi xalqimizga azaldan meros, shu maqsad ajdodlar orqali
ming yilliklar qa’ridan bizgacha yetib kelmoqda. Prezident I.A.Karimov:
«O'zbek millati azaldan o'z fikri, o'z istiqloli uchun kurashib yashagan.
Bunga moziy guvoh. Millatimiz tarixi haqidagi haqiqat yurtimizning
fidoyi, o'z yo'lidan, maslagidan, so'zidan qaytmaydigan farzandlariga
ochilishi lozim 4
. Bilishimiz shart bo'lgan tarix sahifalarini qunt bilan
varaqlash hammamiz uchun ham farz, ham qarzdir»1, — deganda ana shu
holatni nazarda tutadi. Xalqimizning uzoq tarixi u o'z o'tmishida ozodlik,
istiqlol uchun tinimsiz kurash olib borganidan guvohlik beradi.
I.A.Karimov asarlarida ko'p asrlik tariximizdagi eng yirik tarixiy shaxslar
— lmom al-Buxoriy, Ahmad al-Farg'oniy, Ahmad Yassaviy, Jaloliddin
Manguberdi, Amir Temur, Mirzo Ulug'bek kabi buyuk ajdodlarimizning
jahon madaniyatiga qo'shgan hissasi hamda mustaqil respublikamiz
taraqqiyotining ustuvor yo'nalishlari o'z aksini topgan. Bundan tashqari
Prezident davlat rahbari sifatida respublikamizning xalqaro miqyosida
olib borayotgan siyosatini aniqlaydi. Mana shuning uchun ham
O'zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov asarlari xalqimiz
tarixini o'rganishda uslubiy qo'llanma sifatida, zamonaviy jarayonlarni
o'rganishda muhim manba bo'lib xizmat qiladi. Uning eng muhim asarlari
ingliz, fransuz, ispan, nemis, hind, xitoy, arab kabi o'nlab turli xorijiy
tillarga tarjima qilinib, chet ellarda bir necha bor nashr qilingan.
Respublikamizda esa l.A.Karimov asarlarining 13 jildlik to'plami nashr
qilingan. Islom Abdug aniyevich Karimov – O‘zbekistonʻ
Respublikasining birinchi Prezidenti bo‘lgan va u o‘z siyosiy faoliyati
davomida bir nechta asarlar muallifi sifatida ham tanilgan. Uning asarlari
asosan mustaqil O‘zbekistonning shakllanishi, siyosiy barqarorlik,
4
0 ‘zbekiston tarixi. R.X.Murtazayeva tahriri ostida. — Toshkent, 2003.56-b.

iqtisodiy islohotlar, ma’naviy tiklanish va tashqi siyosat masalalariga
bag‘ishlangan. 5
Quyida I.A. Karimovning mashhur asarlaridan ba’zilari:
“O‘zbekiston – kelajagi buyuk davlat” (1992) Mustaqillikning dastlabki
yillarida yozilgan bu asarda davlat mustaqilligi, milliy qadriyatlar va
siyosiy-ijtimoiy islohotlar haqida fikr yuritilgan.“Vatan sajdagoh kabi
muqaddasdir” (1995) Bu kitobda Vatanga muhabbat, xalqning birdamligi
va mustaqillikni mustahkamlash masalalari muhim o‘rin egallaydi.
“Yuksak ma’naviyat – yengilm– Ma’naviy qadriyatlar, yosh avlod
tarbiyasi va ma’naviy tahdidlar haqida yozilgan eng mashhur asarlaridan
biri. “Tarixiy xotira – mustahkam istiqbol poydevori” (1998) O‘zbekiston
tarixini xolis o‘rganish, milliy xotira va tarixiy adolatni tiklash zarurligiga
bag‘ishlangan. “Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O‘zbekiston
sharoitida uni bartaraf etishning yo‘llari va choralari” (2009) Global
inqirozga O‘zbekistonning munosabati va iqtisodiy mustaqillikni saqlab
qolish strategiyasi. Mustaqillik azaldan insoniyatning orzu-umidlari,
armon va iztiroblarini o'zida mujassam etgan. Darhaqiqat, inson
tabiatning gultoji sifatida hamisha ozodlik va hurriyatga intilib yashaydi.
U hamisha har jihatdan o'zini erkin his qilishga, tahlikasiz turmush
kechirishga ehtiyoj sezadi. Shuning uchun ham kishilik tarixi turli
davrlarda Yer sharining barcha mintaqalarida ozodlik uchun kurashni,
shaklan turlicha, mohiyatan o'xshash bo'lgan hurriyatga intilish
hodisalarini ko'p ko'rgan. Bugungi kunda kechayotgan voqealar, asosan
vaqtli matbuotda, jurnallarda va zamonaviy tarixchilar asarlarida
yoritilmoqda. Ularni ma’lum darajada umumlashtirgan holda talabalarga
yetkazish, tahlil qilishga o'rgatish manbashunos, tarixchi, pedagoglar
vazifasidir. Mustaqillik davri tarixi – ya’ni 1991-yildan keyingi
O‘zbekiston tarixini o‘rganish – bugungi kunda zamonaviy
5
Tarixiy manbashunoslikning dolzarb miHmmolari (ilmiy-amaliy anjumanlar materiallari)/
Tuzuvehilar: A.A.Madraimov, G.S. Fuzailova. - Toshkent: T D P U , 2001.56-b.

tarixshunoslikning dolzarb yo‘nalishlaridan biridir. Bu davr siyosiy,
iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy jihatdan yangi bosqich boshlangan, tub
islohotlar amalga oshirilgan davr bo‘lganligi sababli ko‘plab tarixchilar,
siyosatshunoslar va ijtimoiy fanlar vakillari tomonidan chuqur
o‘rganilmoqda.Quyida zamonaviy tadqiqotlar yo‘nalishlari va asosiy
mavzulari keltirilgan:
XULOSA

O‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishganidan so‘ng milliy
tarixshunoslik yangi bosqichga ko‘tarildi. Bu davrda tarixiy voqealarga
milliy manfaatlar nuqtai nazaridan baho berish imkoniyati paydo bo‘ldi.
Ayniqsa, mustaqillik yillarida O‘zbekiston tarixini o‘rganishning yangi
manbalari va metodologiyalarining shakllanishi va rivojlanishi milliy
tarixshunoslik sohasida tub burilish yasadi. Birinchidan, mustaqillik
yillarida tarixiy tadqiqotlarga yangicha yondashuv, ya'ni
mustamlakachilik davrida qarama-qarshi talqin etilgan voqealar va
shaxslar haqida xolis, haqqoniy ilmiy qarashlar shakllandi. Ilgari
cheklangan, buzib ko‘rsatilgan yoki butunlay rad etilgan tarixiy manbalar,
jumladan, jadidlar harakati, Turkiston muxtoriyati, Buxoro va Xiva
xonliklarining mustaqil davlat sifatidagi faoliyati haqidagi hujjatlar qayta
tahlil qilina boshlandi. Arxiv materiallariga erkin kirish imkoniyatining
yaratilishi ham tarixiy haqiqatni tiklashda muhim omil bo‘ldi.
Ikkinchidan, tarixni o‘rganishda qo‘llanilayotgan metodologik
yondashuvlar ko‘lami ham kengaydi. An’anaviy pozitivistik yondashuv
bilan bir qatorda, zamonaviy tarixiy tafakkur yo‘nalishlari — madaniy-
antropologik, sivilizatsion, struktural-funksional va narativ yondashuvlar
amaliyotga tatbiq qilina boshlandi. Bu esa tarixiy jarayonlarni faqat
siyosiy yoki harbiy hodisalar sifatida emas, balki ijtimoiy, madaniy,
iqtisodiy va ruhiy-ma’naviy rivojlanish tizimi sifatida o‘rganishga imkon
berdi. Ayniqsa, xalqning tarixiy xotirasini tiklash, jamiyatning tarixiy
o‘zligini anglash masalalari yangi ilmiy paradigmalarga asoslandi.
Uchinchidan, mustaqillik yillarida tarixshunoslikka oid yangi manbalar
yaratildi. Ular qatoriga Prezident farmon va qarorlari, rasmiy hujjatlar,
mustaqillik bilan bog‘liq siyosiy nutqlar, xalqaro munosabatlar doirasida
O‘zbekistonning tutgan o‘rni haqidagi materiallar, xorijdagi arxiv
hujjatlari va shaxsiy xotiralar kiradi. Shuningdek, tarixiy romanlar,
memuarlar, jurnalistik maqolalar ham tarixni yoritishda muhim manba

sifatida qaralmoqda. To‘rtinchidan, tarixiy tadqiqotlar jarayonida ko‘p
fanlilik (interdisiplinarlik) yondashuvi asosida sotsiologiya, arxeologiya,
etnologiya, siyosatshunoslik, iqtisodiyot va boshqa fanlar bilan
integratsiyalashgan tahliliy metodlar keng qo‘llanilmoqda. Bu esa tarixni
kompleks ravishda, turli sohalar o‘zaro aloqadorligi asosida o‘rganishga
yo‘l ochdi. Beshinchidan, zamonaviy axborot texnologiyalarining,
raqamli arxivlar va elektron kutubxonalarning joriy etilishi natijasida
tarixiy materiallarga bo‘lgan kirish imkoniyati ancha yengillashdi. Bu esa
tadqiqotchilarga ko‘proq va xilma-xil ma’lumotlar bilan ishlash, ularni
tezkorlik bilan tahlil qilish imkonini bermoqda. Xulosa qilib aytganda,
mustaqillik davri O‘zbekiston tarixini o‘rganishda yangi manbalar va
zamonaviy metodologiyalarning qo‘llanishi nafaqat ilmiy darajadagi
sifatli o‘zgarishlarni, balki tarixiy xotiraning tiklanishi, milliy o‘zlikni
anglash va mustaqil tafakkur shakllanishi yo‘lida muhim qadamlardan
biridir. Bugungi kunda tarixshunoslik faqat o‘tmishni anglash vositasi
emas, balki kelajakka yo‘naltirilgan strategik ilmiy yo‘nalishga aylangan.
Shu bois, bu sohadagi izlanishlar, metodologik yangilanishlar va yangi
manbalar asosida olib borilayotgan tadqiqotlar O‘zbekistonning milliy
tarixini yanada chuqurroq va haqqoniyroq o‘rganishga xizmat qilmoqda.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Karimov I. 0 ‘zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. 1-
jild. — Toshkent: 0 ‘zbekiston, 1996.
2. Karimov I. Bizdan ozod va obod Vatan qolsin. 2-jild. - Toshkent: 0
‘zbekiston, 1996.
3. Karimov I. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir. 3-jiId. —Toshkent: 0
‘zbekiston, 1996.
4. Karimov I. Bunyodkorlik vo'lidan. 4-jild. - Toshkent: 0 ‘zbekiston,
1996.
5. Karimov I. Yangicha fikrlash va ishlash - davr talabi. 5-jild. —
Toshkent: 0 ‘zbekiston, 1997.

6. Karimov I. Xavfsizlik va barqaror taraqqiyot yo'lida. 6-jild. Toshkent:
0 ‘zbekiston, 1998.
7. Karimov I. Biz kelajagimizni o'z qo‘limiz bilan quramiz. 7-jild. —
Toshkent: O'zbekiston, 1999.
8. Karimov I.A. Ozod va obod Vatan erkin va farvon hayot —pirovard
maqsadimiz. T.8.-T.: O'zbekiston. 2000.
9. Karimov I.A. Vatan ravnaqi uchun har birimiz mas’ulmiz. 9-jild. —Т.:
O'zbekiston. 2001.
10. Karimov I.A. Xavfsizlik va tinchlik uchun kurashmoq kerak. 10- jild.
—Т.: O'zbekiston. 2002.
11. Karimov I.A. Biz tanlagan yo'l - demokratik taraqqiyot, ma’rifiy
dunyo bilan hamkorlik yo'li. 11-jild. —Т.: O'zbekiston. 2003.
12. Karimov I.A. Tinchlik va xavfsizligimiz o'z qudratimizga,
hamjihatligimiz va qat’iy irodamizga bog'liq. 12-jild. —Т.: O'zbekiston.
2004.
13. Karimov I.A. O'zbek xalqi hech qachon hech kimga qaram bo'lmaydi.
13-jild. —Т.: O'zbekiston. 2005.
14. Ahmedov B.A. O'zbekiston tarixi manbalari. — Toshkent: 0
‘qituvchi, 2001.
15. 0 ‘zbekiston tarixi. R.X.Murtazayeva tahriri ostida. — Toshkent,
2003.
16. Sa’dullayev A.S. Qadimgi O'zbekiston tarixi manbalardan. —
Toshkent, 1996.
17. Tolstov S.P. Qadimgi Xorazm madaniyatini izlab. —Toshkent, 1964.
18. Beruniy. Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar. —Toshkent, 1968.

19. Ртвеладзе Э.В. Великий шелковый путь. —Ташкент, 1999.
20. Saidqulov T.S. O'rta Osiyo xalqlari tarixining tarxnavisligidan
lavhalar. — Toshkent: O'qituvchi, 1993.
21. Рукописная книга в культурах народов Востока. Книга первая. -
М.: Наука, 1987.
22. “Qur’oni karim”. O'zbekcha izohli tarjima. Tarjima va izohlar
muallifi Alouddin Mansur. — Toshkent, 1992.
23. Ислам. Энциклопедический словарь. — М.: Наука, 1991.
24. Халидов А.Б. Арабские рукописи и арабская рукописная
традиция. — М., 1985.
25. G‘aniyeva S., Sodiqov Q. Yozuv tarixi va kitobat san’ati. —Т.: 2006.
26. Qayumov A., Is’hoqov М., Otaxo‘jayev A., Sodiqov Q. Qadimgi
yozma yodgorliklar. — Т.: Yozuvchi. 2000.
27. Is’hoqov М ., Rahmonov N., Sodiqov Q ., To‘xliev B. 0 ‘lrnas
obidalar (O'zbekiston xalqlarining qadimgi yozma yodgorliklari bo‘yicha
tadqiqotlar). — Т.: 1989.
28. Islom ensiklopediyasi / Z.Husnidinov tahriri ostida . — Т.: 0
‘zbekiston milliy ensiklopediyasi. 2004.
29. O'zbekistonning islom sivilizatsiyasiga qo‘shgan hissasi / Mas’ul
muharrirlar: B.A.Abduxalimov, Z.l.Munawarov.-T.-Samarqand. 2007.
30. Tarixiy manbashunoslik / Tuzuvchilar: A.Madraimov,
G.Fuzailova.-Т.: Fan. 2006.
31. Собрание восточных рукописей Академии наук Республики

Узбекистан. История. Составители Д. Ю. Юсупова, Р.П.Джалилова.
- Ташкент: Фан, 1998.
32. Крачковский И.Ю. Арабская географическая литература. Соч. IV
том. — М., —JI., 1957.
33. Вахабова Б. Памятники арабоязычной биографической
литературы XII-XIV веков как источник для истории культуры
Средней Азии// Автореф... дисс. канд. филол. наук. —Ташкент, 1970.
34. O'zbekistonning yangi tarixi. 2-kitob. O'zbekiston Sovet
mustamlakasi davrida / Tuzuvchilar M. Jo'rayev va boshqalar. —
Toshkent: Sharq, 2000.
35. O'zbekiston tarixi /R.X. Murtazoyeva tahr. ostida. —Toshkent, 2003.
36. Ahmad Zakiy Validiy To'g‘on. Bo'linganni bo'ri yer. —Toshkent:
Adolat, 1997.
37. Ахмедов Б.А. Историко-географическая литература Средней
Азии. XVI—XVIII вв. (Писменные памятники). —Ташкент: Фан,
1985.
38. Ahmedov В.А. Tarixdan saboqlar. —Toshkent: O'qituvchi, 1994.
39. Manbashunoslikdan ma’ruzalar majmuasi/ Tuzuvchi
A.A.Madraimov. - Toshkent: TDPU, 2001.
40. Shoniyozov K.Sh. O'zbek xalqining shakllanish jarayoni. —
Toshkent: Sharq, 2001.
41. Tarixiy manbashunoslikning dolzarb miHmmolari (ilmiy-amaliy
anjumanlar materiallari)/ Tuzuvehilar: A.A.Madraimov, G.S. Fuzailova. -
Toshkent: T D P U , 2001.

42. Habibullayev A. Adabiy manbashunoslik va matnshunoslik. —
Toshkent: TDShI, 2000.
43. Tarixiy manbashunoslik muammolari. Respublika ilmiy-amaliy
anjumani materiallari (2003-yil 25 aprel). —Toshkent: Universitet, 2003.
44. Temuriylar davri madaniy yodgorliklari. 1-kitob. — Toshkent: 2003.
45. Murodov A. O'rta Osiyo xattotlik san’ati tarixidan. —Toshkent:
Fan, 1971.
46. Mirziyoyev S. M. Erkin va Farid Muxametshin demokratik
O'zbekiston tarafdori. Qirg'iziston Respublikasi Oliy Majlisi majlislar
zalida O'zbekiston Respublikasi Prezidentining inauguratsiya marosimi
bo'lib o'tdi. - T.: O'zbekiston, 2016.
47. Mirziyoyev Sh.M. Konun ustasi va inson manfaatlarini ta'mirlash yurt
tarakkieti va xalq farovongining garovi. - T.: O'zbekiston, 2017.
48. Mirziyoyev Sh. M. Ulug ' Vatan Urushi. - T.: O'zbekiston, 2017.
4 9 . Madraimov A., Fuzailova U. Tarixiy manbash unoslik . O'qish
qo'llanma. - T.: Fan, 2010.
5 0 . Axmedov B. o'zbek tarixiy manbalari (Qozog'iston Qopsizdik). - T.,
2001.
51 . Arslonzoda R. A. manbashunoslik. Farg'ona, 2019 .
52 . G. Boboerov, B. Goyibov, A. Kubatin va boshq. I. Buyuk Tarix
instituti. Toshkent: Tafakkur, 2020.
53 . Zohir Al-din Bobur. Bobur-familiya. Toshkent, 1992 yil.
54 . Sagdullaev A. Qozog'iston Respublikalari. Toshkent: Qozog'iston
Respublikasi, 1996.

Mustaqillik davri O'zbekiston tarixini o'rganishning yangi manbalari va metodologiyalari

Sotib olish