Mustaqillik deklaratsiyasining qabul qilinishi - Tarix - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	68.8KB
Xaridlar	2
Yuklab olingan sana	14 Fevral 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Tarix

Sotuvchi

Kenjayev Kenja

Ro'yxatga olish sanasi 27 Yanvar 2024

824 Sotish

Mustaqillik deklaratsiyasining qabul qilinishi

Sotib olish

“Mustaqillik deklaratsiyasi” ning qabul qilinishi.
O zbekiston davlat suverenitetining e lon qilinishi va uning tarixiyʻ ʼ
ahamiyati.
Mundarija:
Kirish ............................................................................................................................................................ 2
I.Bob.Mustaqillik deklaratsiyasi va uning tarixiy ahamiyati ......................................................................... 5
1.1.1989 yil o‘rtalarida respublika ijtimoiy-siyosiy hayotidagi o‘zgarishlar. Milliy manfaatlar
ustuvorligining o‘sib borishi. I.Karimov – O‘zbekistonning Birinchi Prezidenti. ........................................... 5
1.2.Mustaqillik deklaratsiyasi va uning tarixiy ahamiyati. 1991 yil avgust voqealari. GKCHP. Sovet
davlatining tanazzulga yuz tutishi. ............................................................................................................. 14
II.Bob.Mustaqil O‘zbekiston davlatining yuzaga kelishi va mustahkamlanishida I.Karimovning tarixiy
xizmatlari. .................................................................................................................................................. 24
2.2.Mustaqil O‘zbekiston davlatining yuzaga kelishi va mustahkamlanishida I.Karimovning tarixiy
xizmatlari. .................................................................................................................................................. 24
2.2 O'zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti Islom Abdug'aniyevich Karimovning xotirasini
abadiylashtirish to'g'risida O'zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori .............................................. 31
Xulosa ........................................................................................................................................................ 34
Foydalanilgan adabiyotlar .......................................................................................................................... 36
1

Kirish
Kurs ishi mavzusining dolzarbligi: O‘zbekistonning davlat
mustaqilligini qo‘lga kiritishi tufayli xalqimizning asriy orzusi ushaldi,
o‘z taqdiri va kelajagini o‘zi yaratadigan bo‘ldi. Tarixan qisqa davrda
jamiyatimiz ijtimoiy-siyosiy hayotining barcha sohalarida keskin burilish
yasaldi. Mamlakatimizni modernizatsiya qilish, faol demokratik
yangilanishlarni amalga oshirish bilan bog‘liq qator islohotlar o‘tkazildi.
Jumladan, ana shu buyuk o‘zgarishlarni asrlar davomida orzu qilgan
xalqimizning ko‘hna tarixiga bo‘lgan munosabati tubdan o‘zgardi. Zero,
Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov ta’kidlaganlaridek: “O‘z tarixini
bilmaydigan, kechagi kunini unutgan millatning kelajagi yo‘q”. - Vatan
fidoyilarini eslashimiz, ularning haqiga Qur'on o‘qishimiz yaxshi an'ana.
Ma'rifatparvar bobolarimiz mustaqillik uchun, xalqimiz emin-erkin yashashi
uchun kurashganini bilamiz. Oxirgi yillarda butun jamoatchiligimiz harakati
bilan ularning nomlarini tiklash, muzeylarni yangi namunalar bilan to‘ldirish,
ijod maktablari tashkil etish bo‘yicha ko‘p ishlar qilinyapti. Bularning
hammasi - odamlarga tarixiy adolatni, haqiqatni yetkazish uchun, xalqimiz u
kunlarni bilishi va hech qachon unutmasligi, bugungi kunlarning qadriga
yetishi uchun, - dedi Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev. I.A.Karimov o‘z
faoliyatining dastlabki kunlaridan yirik davlat arbobi va mohir siyosatchi,
bunyodkor va tashkilotchi, katta tajribaga ega bo‘lgan amaliyotchi va teran
nazariyotchi sifatida serqirra va samarali faodiyat bilan respublikada
millatidan va dinidan qat’iy nazar, odamlar O‘zbekistonni o‘z Vatani deb
hisoblashlariga nafaqat da’vat etdi, balki ular uchun shart-sharoit yaratish
qayg‘usi bilan yashadi. 1989 yil sentyabrda KPSS MQning navbatdagi
plenumida ham I.A.Karimov O‘zbekistoning yangi rahbari sifatida
respublikadagi ijtimoiy-iqtisodiy ahvol tang vaziyatga tushib qolganligini
alohida ta’kidlab o‘tadi. Biroq, markaz respublikalar milliy manfaatlarini
2

o‘ylashdan yiroq edi. Respublikada sodir bo‘layotgan ijtimoiy-iqtisodiy
jarayonlar avvadlari markazni qanchalik e’tiboridan chetda qolgan bo‘lsa
endilikda ham uni mamlakatda iqtisodiy inqirozlar kuchayib turgan vaqtda bu
hol umuman qiziqtirmas edi. Mana shu vaqtda respublika rahbarining haqiqiy
milliy rahbar sifatidagi o‘rni yaqqol namoyon bo‘lgan edi.
Kurs ishi maqsadi va vazifasi: Uzoq yillik tarix davomida
dunyoning ko‘plab davlatlarida xalqlar millatlarning ozodlik kurashlari
tarixida ona xalqining milliy ozodlik kurashiga boshchilik qilgan ko‘plab
yo‘lboshchilar ma’lum. O‘zbekiston tarixida ham XX asr 90-yillariga kelib
Islom Karimov ham millatning lideri, ulug‘ yo‘lboshchi sifatida maydonga
chiqdi. U avvalo respublikadagi tang ahvolni qalban sezgan holda markazdan
xoli xalq manfaatlarini ko‘zlab ish olib borish lozimligini anglab, og‘ir va
mas’uliyatli vazifalarni hal etishni boshladi. Farg‘ona vodiysida kuchayib
ketgan mesxeti-turklari va o‘zbeklar o‘rtasida turli ig‘volar va bo‘xtonlar
natijasida boshlangan mojarolarga extiyotkorona va bosiqlik bilan, mojarolar
ildizini bilib, mojarolar yana kuchayib ketishining oldini olish choralarini
belgilagan holda siyosat yuritdi. Uning siyosiy etakchilikka xos fazilatlari,
masalaga yondoshish usuli, ijtimoiy-siyosiy jarayonlar borishini o‘ta nozik va
chuqur anglay olish salohiyatiga ega ekanligi mana shu erda yaqqol ko‘zga
tashlandi. 1
Kurs ishining ob’ekti va predmeti: 25 iyun kuni Farg‘ona vodiysiga
borgan I.A.Karimov sarosimaga tushgan odamlar bilan chin dildan
suhbatlashdi. Xavfsizlik hizmatining qattiq qarshiliga qaramay Qo‘qon
shahriga bordi, yo‘l-yo‘lakay bir-ikki joyda to‘xtab, odamlarning ro‘y
berayotgan voqealar haqidagi fikrini bilib oldi. Mojarolar tufayli zarar
ko‘rganlar savdoga chiqariladigan zahira hisobidan oziq-ovqat bilan
ta’minlandi.
1
Mustaqil O‘zbekiston tarixi. Mas’ul muharrir A.Sabirov. - Toshkent: Akademiya, 2013.
3

Kurs ishi tadqiqotining davriy chegarasi Mamlakatimiz tarixida
yangi davr – mustaqil taraqqiyot davri boshlandi. Xalqimiz demokratik
huquqiy davlat va ochiq fuqarolik jamiyati qurish yo‘lida dastlabki
sinovlardan o‘tdi. Istiqlol yillarida yurtimizda milliy ma’naviyatimizni
tiklash, uni zamon talablari asosida rivojlantirish bo‘yicha ulkan ishlar
amalga oshirildi. 1991 yil 2016 yillarda I.A.Karimov O’zbekiston uchun
ulkan islohatlar amalga oshirdi .
Kurs ishining ilmiy va uslubiy asoslari: Yangi jamiyat qurish,
avvalo, yoshlarga, ularning ma’naviy dunyosi, kasb-mahoratiga bog‘liq.
Binobarin, yosh avlodda milliy g‘oyani, yuksak ma’naviy fazilatlarni
shakllantirishda, milliy ong va sog‘lom fikrni uyg‘otish, ularni Vatan,
xalq va istiqlol taqdiri uchun g‘oyaviy kurashchanlik ruhida tarbiyalashda,
yuksak ma’naviyatli komil inson bo‘lib shakllanishida, shuningdek,
xalqimizning ma’naviy yuksalishi yo‘lida ahamiyati katta.
Kurs ishining tuzilishi : Kurs ishi kirish, ikkita bob. 4 ta reja, xulosa
va foydalanilgan adabiyotlar ro’yixtidan iborat. 2
2
Mustaqil O‘zbekiston tarixining dastlabki saxifalari. - Toshkent, 2000.
4

I.Bob.Mustaqillik deklaratsiyasi va uning tarixiy ahamiyati
1.1.1989 yil o‘rtalarida respublika ijtimoiy-siyosiy hayotidagi
o‘zgarishlar. Milliy manfaatlar ustuvorligining o‘sib borishi. I.Karimov
– O‘zbekistonning Birinchi Prezidenti.
Ayni paytda O‘zbekiston davlat siyosatining jabhalarida
O‘zbekistonda istiqomat qilayotgan xalqlar va ularning manfaatlari bilan
bog‘liq masalalar birinchi navbatda turar edi. Shunday vaziyatda tinch
hayotni ta’minlash uchun davlatni boshqara oladigan, bo‘lib o‘tgan va
o‘tayottan iqtisodiy, siyosiy jarayonlardan to‘g‘ri xulosa millat ravnaqi yo‘li
asoslarini boshlab bera oladigan rahbar pecpublika uchun zarur edi. 1989 yil
23 iyunda I.A.Karimov O‘zbekiston rahbari etib saylanishi bilan O‘zbekiston
SSR Ministrlar Sovetining Farg‘ona vodiysi oblastlarini ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlanishini jadallashtirish masalalariga bag‘ishlangan Kengashda
so‘zlangan nutqida: “Hozirgi kunda ko‘pgina odamlar Farg‘ona voqealarning
sabablarini turlicha izohlashmoqda. Men ham barcha sabablarni sanab
ularning eng asosiylarini qayd etmoqchi emasman. Lekin, barcha
voqealarining ildizi – Farg‘ona vodiysida yashayotgan aholining og‘ir
ijtimoiy-iqtisodiy ahvoli bilan bog‘liq, desam, o‘ylaymanki, ko‘pchilik bu
fikrga qo‘shiladi,” deb alohida ta’kidlab o‘tadi. O‘zbekistonning rahbari
sifatida ish boshlagan I.A.Karimov "O‘zbekiston yetakchisi sifatida uzoq
vaqtlar davomida echilmasdan, gazak oldirilgan kamchilik va nuqsonlar,
o‘tkir ijtimoiy muammolarning ildizini ochib tashlaydi, mavjud ayanchli
ahvolni tuzatish bo‘yicha Markaz rahbariyati oldinga qat’iy talablarni
prinsipial tarzda qayta-qayta qo‘yishdan cho‘chimaydi".
O‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti I.A.Karimov o‘z
faoliyatining dastlabki kunlaridan yirik davlat arbobi va mohir siyosatchi,
bunyodkor va tashkilotchi, katta tajribaga ega bo‘lgan amaliyotchi va teran
nazariyotchi sifatida serqirra va samarali faodiyat bilan respublikada
5

millatidan va dinidan qat’iy nazar, odamlar O‘zbekistonni o‘z Vatani deb
hisoblashlariga nafaqat da’vat etdi, balki ular uchun shart-sharoit yaratish
qayg‘usi bilan yashadi. 1989 yil sentyabrda KPSS MQning navbatdagi
plenumida ham O‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti I.A.Karimov
O‘zbekistoning yangi rahbari sifatida respublikadagi ijtimoiy-iqtisodiy ahvol
tang vaziyatga tushib qolganligini alohida ta’kidlab o‘tadi. Biroq, markaz
respublikalar milliy manfaatlarini o‘ylashdan yiroq edi. Respublikada sodir
bo‘layotgan ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlar avvallari markazni qanchalik
e’tiboridan chetda qolgan bo‘lsa endilikda ham uni mamlakatda iqtisodiy
inqirozlar kuchayib turgan vaqtda bu hol umuman qiziqtirmas edi. Mana shu
vaqtda respublika rahbarining haqiqiy milliy rahbar sifatidagi o‘rni yaqqol
namoyon bo‘lgan edi. 3
Uzoq yillik tarix davomida dunyoning ko‘plab
davlatlarida xalqlar millatlarning ozodlik kurashlari tarixida ona xalqining
milliy ozodlik kurashiga boshchilik qilgan ko‘plab yo‘lboshchilar ma’lum.
O‘zbekiston tarixida ham XX asr 90-yillariga kelib Islom Karimov ham
millatning lideri, ulug‘ yo‘lboshchi sifatida maydonga chiqdi. U avvalo
respublikadagi tang ahvolni qalban sezgan holda markazdan xoli xalq
manfaatlarini ko‘zlab ish olib borish lozimligini anglab, og‘ir va mas’uliyatli
vazifalarni hal etishni boshladi. Farg‘ona vodiysida kuchayib ketgan mesxeti-
turklari va o‘zbeklar o‘rtasida turli ig‘volar va bo‘xtonlar natijasida
boshlangan mojarolarga extiyotkorona va bosiqlik bilan, mojarolar ildizini
bilib, mojarolar yana kuchayib ketishining oldini olish choralarini belgilagan
holda siyosat yuritdi. Uning siyosiy etakchilikka xos fazilatlari, masalaga
yondoshish usuli, ijtimoiy-siyosiy jarayonlar borishini o‘ta nozik va chuqur
anglay olish salohiyatiga ega ekanligi mana shu erda yaqqol ko‘zga tashlandi.
25 iyun kuni Farg‘ona vodiysiga borgan I.A.Karimov sarosimaga tushgan
odamlar bilan chin dildan suhbatlashdi. Xavfsizlik hizmatining qattiq
3
Mirziyoev Sh.M. Milliy taraqqiyot yo‘limizni qat’iyat bilan davom ettirib, yangi bosqichga ko‘taramiz. T. 1. -
Toshkent: O‘zbekiston.. 2017.
6

qarshiliga qaramay Qo‘qon shahriga bordi, yo‘l-yo‘lakay bir-ikki joyda
to‘xtab, odamlarning ro‘y berayotgan voqealar haqidagi fikrini bilib oldi.
Mojarolar tufayli zarar ko‘rganlar savdoga chiqariladigan zahira
hisobidan oziq-ovqat bilan ta’minlandi.
Farg‘ona vodiysida tinchlik o‘rnatilgach, sovet davlati milliy siyosati
o‘zini oqlay olmaydigan darajada sayoz ekanligini anglagan O‘zbekiston
rahbari O‘zbekistonda istiqomat qilayotgan turli millat vakillarining milliy
manfaatlarini himoya qilish, xususan ona Vatanlaridan majburan ko‘chirilgan
xalqlarni 74 yil davomida ta’kib ostida ushlagan siyosatdan himoya qilish,
ularga milliylik hissini berish, g‘ururni shakllantirish maqsadida respublikada
milliy madaniy markazlar tuzish uchun xarakatlarni boshladi. Bu
markazlarning faoliyatini muvofiqlashtirib turish maqsadida O‘zbekiston
SSR Madaniyat ishlari vazirligi huzurida respublika millatlararo madaniyat
markazi tashkil etildi va ularning soni 1989 yilda 12 ta edi. Ushbu markazga
milliy madaniy markazlar faoliyatiga rahbarlik qilishi, turli millatlarning urf-
odat, diniy qadriyatlarini tiklash va rivojlantirishda ko‘mak berishi asosiy
vazifa qilib belgilandi. O‘sha yillari butun mamlakatda bo‘lganidek, milliy
madaniy markazlar faoliyatida ko‘p voqealar birinchi marotaba sodir bo‘ldi.
Bunday markazlar, xususan, polyak milliy madaniy markazi “Svetlitsa
Polska”, koreys milliy madaniy markazi “Vozrojdenie” (Tiklanish),
ozarbayjon milliy madaniy markazi “Gardashlo‘k” (Do‘stlik), nemis milliy
madaniy markazi "Vidergeburt" (Tiklanish, Wiedergeburl), kabilar
respublika ijtimoiy-iqtisodiy hayotida, xalqlar o‘rtasida do‘stlik,
qardoshlikni mustahkamlashda sharafli xizmatni o‘tadi. Masalan,
O‘zbekistonda “Wiedergebiirt” nemis milliy-madaniy markazi 1989 yildan
boshlab O‘zbekistonda istiqomat qiladigan nemis xalqi manfaatlarini himoya
qilib, o‘sib kelayotgan nemis yoshlariga nemis tili, xalq bayramlari, xalq
qo‘shiq va raqslarini o‘rgatishni yo‘lga qo‘ydi. Ushbu milliy-madaniy markaz
7

tashabbusi bilan birinchilardan bo‘lib Rojdestvo – “Weihnachten” bayramini
qayta tiklandi, 1990 yilda Toshkentda nemis Evangelist-Lyuteran cherkovi
qayta ta’mirlandi. Respublikaning umumta’lim o‘rta maktablarida tojik,
qozoq, turkman va qirg‘iz tilida o‘qitish darajasini kengaytirish, respublika
oliy o‘quv yurtlarida qozoq, tojik, qirg‘iz tillarida o‘qitish bo‘limlari va ularni
darslik hamda o‘quv ko‘rgazmalari bilan qurollantirish vazifasi ham
belgilandi.
Respublikada kuchayib inqirozli jarayonlar o‘z navbatida iqtisodiy
tanglik bilan bog‘liq ekanligi ma’lum edi. Avval milliy manfaatlari toptalgan
xalqlarga o‘zligini anglashga yo‘l ochgan O‘zbekiston endi butun
respublikada iqtisodiy tanglikni oldini olish chora-tadbirlarni ko‘rishi
kerak, ularni izga solish uchun chora-tadbirlarni belgilab, amalga oshirish
yo‘llarini ishlab chiqish ham muhim edi. 4
Respublikadagi vaziyatni yaxshi tushungan O‘zbekiston rahbari
tashabbusi bilan 1989 yil 17 avgustda “Qishloqda yashovchi har bir oilani
tomorqa bilan ta’minlash, ularga yakka tartibda uy-joy qurish uchun barcha
sharoitlarni yaratib berish haqida” qaror qabul qilindi. Mazkur qaror qabul
qilinganidan so‘ng o‘tgan bir yil mobaynida 60 mingdan ziyod oilaga er
uchastkalari ajratib berildi. Respublikada mavjud bo‘lgan tomorqalar butun
ekin maydonlarining 5 foizini tashkil etgan holla, jami 200 ming gektar erni
tashkil etdi. Ayni paytda bu erlarning har gektaridan ko‘plab daromad olindi.
Er uchastkalari yiriklashtirilgan holda dehqon shaxsiy yordamchi
xo‘jalikda etishtirilgan mahsulotning oilasidan olgan qismini bozorga
chiqarish imkoniga ham ega bo‘ldi. Natijada, mayda tovar ishlab chiqarish
yo‘lga qo‘yila boshladi. Bunday yordamchi xo‘jaliklar bozor munosabatlarini
rivojlantirish, oziq-ovqat mahsulotlarini etishtirishga muayyan hissa qo‘sha
boshladilar.
4
Mirziyoev S h .M. Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga quramiz. - Toshkent: O‘zbekiston.
2017.
8

Bu harakatlar zamirida mustaqil tiklanish, milliy davlatchilikni tuzish
uchun harakatlarni sezish mumkin edi. 1989 yilning oxirlariga kelib o‘zbek
tiliga ham Davlat tili makomini berish uchun harakatlar milliy davlatchilikni
rivojlantirishning bir yo‘li edi. O‘zbek tiliga davlat tili makomini berish
harakatlari 1988 yildan boshlangan bo‘lsada, hali-hanuz bir qarorga
kelishning imkoni yo‘q, matbuotda esa bu haqida turli qarashlar va fikrlar
bildirilar, aniq bir natija belgilashning imkoni bo‘lmas, markazniig ta’siri
ham kuchli edi. Respublikada rahbarlikni boshlagan I.A.Karimov alohida
komissiya tuzish haqida ko‘rsatma beradi. Ushbu komissiya xalq fikrini
o‘rganib, o‘zbek tiliga davlat tili makomini beruvchi qonun loyihasini
tayyorlashi kerak edi. YAngi tuzilgan komissiya tarkibiga norasmiy
tashkilotlarning vakillari h am kiritilgan edi. Loyi h a mu h okama q ilinayotgan
t o‘ r t oy davomida komissiyaga jami t o‘ rt mingga ya q in maktub kelib tushdi,
bu xatlarga jami 150 mingdan orti q kishi imzo chekkan edi.
Milliy manfaatlardan kelib chiqqan holda bu takliflar o‘rganib chiqildi
va tezda qonun loyihasining yangi uch varianti yuzaga keldi. Bular komissiya
loyihasi, yozuvchilar uyushmasi tuzgan loyiha, norasmiy tashkilotlar vakillari
tuzgan loyihalardan iborat edi. Barcha loyihalar ochiq, xolis muhokama etildi
va ularni o‘rganish, umumlashtirish asosida yangi loyiha tayyorlanib, u 1989
yil 11 oktyabr kuni matbuotda e’lon qilindi. Loyiha umumxalq
muhokamasidan so‘ng O‘zbekiston SSR Oliy Sovetining 1989 yil 21
oktyabrda bo‘lgan 11 sessiyasida “O‘zbekiston SSRning Davlat tili haqida”
Qonuni qabul qilindi. SHundan so‘ng davlat tilini izchil takomillashtirish
maqsadida keng harakatlar boshlandi. Qonunda belgilangandek,
Respublikada qonun loyihasini amalga oshirish bilan bog‘liq bo‘lgan
tadbirlar aniq belgilangan holda faqat rahbar xodimlargina emas, balki turli
millat vakillari bilan muntazam aloqada bo‘luvchi kishilar, huquqni himoya
qiluvchi tashkilotlar, ijtimoiy ta’minot, xalq maorifi, madaniyat va sog‘liqni
9

saqlash, savdo, maishiy hizmat ko‘rsatish, aloqa, transport, kommunal
xo‘jalik, ommaviy axborot vositalari xodimlari, o‘z vazifalarini bajarishi
uchun etarli darajada davlat tilini bilishlari kerakligi ta’kidlangandi.
Ta’kidlash lozimki, O‘zbekiston rahbariyati o‘zbek tilini davlat
tili darajasiga ko‘tarishda respublikada istiqomat qiladigan boshqa
xalqlarning milliy manfaatlarini ham hisobga oldi. Davlat tili haqidagi
qonunda o‘zbek tilining davlat tili sifatida rivojlanishi boshqa milliy
tillarning manfaatlariga zid kelmasligi belgilangan edi. Qonunga
respublikada yashovchi barcha xalq va millat vakillari teng huquqli ekanini
ko‘rsatuvchi modda ham kiritildi. 5
Bunday yondashuv asosida 1995 yil 24 avgustda “O‘zbek tilining
asosiy imlo qoidalarini tasdiqlash haqida”gi Vazirlar Mahkamasining qarori
e’lon qilindi. Bu qaror Davlat tili haqidagi Qonunni to‘ldirdi. Shundan so‘ng
respublikadagi rusiyzabon aholining davlat tilini egallashlari uchun yanada
ko‘proq imkoniyat yaratish, shu munosabat bilan maktablar, maktabgacha
ta’lim, maktabdan tashqari muassasalardagi o‘zbek ta’limini yanada
yaxshilash, takomillashtirish, ular uchun yangi dastur, darslik hamda boshqa
o‘quv qo‘llanmalarini yaratish, davlat tilini jadallashtirib o‘rgatishning zarur
uslubiyotini tezkorlik bilan ishlab chiqish, bu muhim tadbirda ana shu soha
mutaxassislarining keng va faol ishtirokini ta’minlash maqsadida bir qator
vazifalar ham amalga oshirildi. SHuningdek, harbiy, diniy va boshqa
sohalarda kerakli til belgilanishiga urg‘u berildi.
O‘zbek tilining ijtimoiy-siyosiy va ilmiy-texnikaviy atamalarini
tartibga keltirish va takomillashtirish maqsadida O‘zbekiston Ministrlar
Soveti huzurida maxsus Atamalar qo‘mitasi tashkil etildi. Bu qo‘mita oldiga
tegishli vazifalar qo‘yildi. Qo‘mita dastlabki vaqtdan boshlab matbuotda
berilgan, radio va teleko‘rsatuvlarda qo‘llangan atamalarni, 15 ta vazirlik,
5
Erkaev A. O‘zbekiston yo‘li. - Toshkent: Ma’naviyat, 2011.
10

qo‘mita va idoralardan kelgan, shu idoralarga talluqli atama va
nomlanishlarni to‘plab, muhokama etdi.
Umuman, 1989 yilda qabul qilingan davlat tili haqidagi qonun ayrim
kamchiliklardan xoli bo‘lmasa-da, biroq bu qonunning murakkab ijtimoiy-
iqtisodiy sharoitda qabul qilinganini hisobga olsak, bunday kamchiliklarning
sabablarini tushunib olish qiyin emas edi. Mazkur qonun xalq madaniy
merosi, milliy qadriyatlarini o‘rganish, tarixiy xotirani tiklash, shu asosda
milliy ong, ruhiyat mustahkamligi, ijtimoiy faollik kuchayishiga ham yo‘l
ochib berdi. Shu ma’noda milliy tillarga davlat maqomi berilishi sotsialistik
tuzumga qarshi olib borilayotgan mustaqillik yo‘lidagi harakatlarning
kuchayishiga ham ijobiy ta’sir etdi. Davlat tili haqidagi qonun milliy o‘zlikni
anglash, milliy davlatchilikni tiklash yo‘lida respublikadagi yana bir tarixiy
ahamiyatga ega bo‘lgan muhim siyosiy qadam bo‘ldi va milliy
mustaqillikning ma’naviy poydevoriga asos bo‘ldi. O‘z-o‘zidan, ushbu
Qonun o‘zbek xalqining mavqeini tiklashga, uning ijtimoiy hayotning barcha
sohalarida to‘la amal qilishiga katta imkon yaratdi.
O‘zbekiston aholisi xohish-irodasini har tomonlama qo‘llab-
quvvatlash, xalqning chinakam taraqqiyoti va gullab-yashnashini ta’minlash,
uning ma’naviy imkoniyatlarini boyitish zarurligiga asoslanib, O‘zbekiston
Birinchi Prezidentining “Navro‘z xalq bayramini o‘tkazish yakunlarn
to‘g‘risida” gi 1990 yil 3 mayda qabul qilingan Farmonga asosan
O‘zbekiston Respublikasi hududida har yili 21 martni dam olish kuni va
umumxalq Navro‘z bayrami kuni deb e’lon qilindi. Navro‘zning bayram
qilinishi teran xalq an’analari, erga va tabiatga ehtiyotkorlik bilan
munosabatda bo‘lish, dehqon mehnatini hurmat qilish, yaxshi qo‘shnichilik,
mehr-muruvvatga va boshqalarning dardiga malham bo‘lishga intilishlari
qudratli omil bo‘ldi.
11

Ma’muriy-buyrukbozlik avj olgan milliy his-tuyg‘ularni poymol etish
evaziga shovinistik ruh bilan shakllangan kommunistik tuzum XX asr 80-
yillarida butun O‘zbekiston xalqini ta’na-dashnom va tuhmatlar domiga
tortgan, “Paxta ishi” yoki keyinchalik “O‘zbeklar ishi” nomini olgan
uydirmalar sovet tuzumi qatag‘onining yangi bosqichi bo‘lgan edi.
Xalqning prokuratura organlariga ishonchini uyg‘otish, birinchi
navbatda xalq va yurt manfaatlaridan kelib chiqib ish tashkil etish, Gdlyan-
Ivanovlar tomonidan sodir etilgan qonunbuzarliklarga barham berish, ularga
nisbatan jinoiy ish ko‘zg‘ash, noqonuniy jazoga tortilganlarni ozod qilish,
markazdan kelgan “qonun posbonlarini” kelgan joyiga qaytarib yuborish,
markaz bilan aloqani asta-sekin uzish ishlari eng muhim vazifaga aylandi. 6
O‘zbekiston SSR Oliy Soveti Prezidiumi 1989 yil 12 sentyabrda
“paxtachilikdagi qo‘shib yozishga yo‘l qo‘ygani uchun jinoiy javobgarlikka
tortilgan kishilarni avf etish maqsadida xo‘jjatlar tayyorlaydigan” komissiya
tashkil etdi. Ushbu komissiya tayyorlagan hujjatlarga tayanib, O‘zbekiston
SSR Oliy Soveti Prezidiumi jinoiy javobgarlikka tortilgan 43 kishini
gunohidan o‘tishni O‘zbekiston SSR Oliy Sovetidan so‘radi. Unda ko‘plab
shaxslarga belgilangan jazo muddatlarini engillashtirish choralari so‘ralgan
edi. Ma’lum bo‘lishicha, shu vaqt oralig‘ida “Paxta ishi”da sudlanganlar soni
4018 kishini tashkil etgan bo‘lsa, respublikada boshlangan ijobiy
o‘zgarishlardan so‘ng reabilitatsiya qilinganlar soni 2940 kishini, qayta
tergovga yuborilganlar 63 kishini, asossiz sudlanganlar 1016 kishini tashkil
etdi.
O‘zbekistonning Birinchi rahbari I.A.Karimov boshchiligida
boshlangan bu yo‘l tarixiy-ma’naviy tiklanish, markaz tomonidan olib
borilgan qatag‘onlik siyosatiga chek qo‘yish, o‘zbek xalqi sha’nini himoya
qilish, iqtisodiy tanazzul holatini cheklash, ichki bozorni himoyalash, butkul
6
Mustaqillik: Izohli ilmiy-ommabop lug‘at // M.Abdullaev va boshqalar: to‘ldirilgan uchinchi nashr. -
Toshkent: Sharq, 2006.
12

yangi ijtimoiy himoya siyosatini olib borish, markaz ta’sirini kamaytirish va
boshqa keng qamrovli tadbirlarlan iborat bo‘ldi. 1990 yil bahorida
O‘zbekistonning Birinchi Prezidenti Islom Karimov Gorbachyovcha qayta
qurish boshi berk ko‘chaga kirib qolganini anglab etdi. O‘sha vaqtda SSSR
siyosatchilari orasida bunday odamlar kamdan-kam edi. Rossiyada va boshqa
ittifoqdosh respublikalarda tobora kuchayib borayotgan tartibsizliklar
O‘zbekistonda ham yuz bermasligi uchun qat’iy choralar ko‘rish kerak edi.
O‘zbekistonda hokimiyatning ozgina zaiflashuvi ham respublikada
millatlararo nizolar yangidan boshlanishiga, ijtimoiy portlashlarga olib
kelishi mumkin edi. Shu sababli Gorbachev va uning atrofidagilar norozi
bo‘lishiga va qarshilik ko‘rsatishiga qaramay, O‘zbekiston Respublikasi
respublika Prezidentligini joriy etdi. 1990 yil 23 martda esa O‘zbekiston
Kompartiyasi MQning Plenumi ham respublika siyosiy tizimi to‘g‘risidagi
masalani ko‘rib chiqqan va unda O‘zbekiston hokimiyatning Prezidentlik
boshqaruvi shakliga o‘tishi respublika suvereniteti va davlatchiligida
mohiyatan yangi bosqich ekanligi ta’kidlangandi. 1990 yil 24 mart kuni
O‘zbekiston SSR Oliy Sovetining XII chaqiriqk 1 sessiyasida SSSR doirasida
birinchi bo‘lgan siyosiy hujjatni – “O‘zbekistonda Prezidentlik boshqaruvi
ta’sis etish to‘g‘risida”gi qarorni qabul qildi va O‘zbekiston Kompartiyasi
MQ birinchi kotibi Islom Abdug‘anievich Karimov O‘zbekiston SSR
Prezidenti etib saylandi. Shu tariqa, O‘zbekiston – SSSR respublikalari
ichida birinchi bo‘lib o‘zining milliy huquqiy va demokratik davlatiga
mustahkam zamin yaratdi. O‘zbekiston xalqining manfaatlarini ko‘zlab
I.A.Karimov tashabbusi bilan amalga oshirilgan dastlabki tadbirlarning
o‘ziyoq prezidentlik boshqaruvining o‘z vaqtida ta’sis etilganidan dalolat
berdi. 7
7
Mirziyoev S h .M. Qonun ustuvorligi va inson ma’nfaatlarini ta’minlash – yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining
garovi. O‘zbekiston
13

1.2.Mustaqillik deklaratsiyasi va uning tarixiy ahamiyati. 1991 yil
avgust voqealari. GKCHP. Sovet davlatining tanazzulga yuz tutishi.
O‘zbekiston mustaqillikka erishishida qo‘yilgan yana bir muhim
qadam bu 1990 yil 20 iyunda “Mustaqillik Deklaratsiyasi” qabul qilinishi
bo‘ldi. Mazkur qonun O‘zbekiston qonunlarining Ittifoq qonunlaridan
ustuvorligini ta’minladi. Deklaratsiyada har bir millat o‘z taqdirini o‘zi
belgilash huquqidan kelib chiqqan holda, xalqaro huquq qoidalariga,
umumbashariy qadriyatlariga va demokratiya tamoyillariga asoslanib
O‘zbekiston SSRning davlat suvereniteti e’lon qilindi. 1990 yil 1 oktyabrda
“O‘zbekiston SSR Prezidenti Kengashining tarkibi to‘g‘risida”
O‘zbekiston
SSR Prezidentining Farmoni e’lon qilindi. Farmon asosida O‘zbekiston SSR
Prezidenti Kengashining 14 kishidan iborat a’zolari tayinlandi.
1991 yil 22 iyulda O‘zbekiston SSR Oliy Kengashi Prezidiumi
“O‘zbekiston SSR hududida joylashgan Ittifoqqa bo‘ysunuvchi davlat
korxonalari, muassasalari va tashkilotlarini “O‘zbekiston SSRning huquqiy
tobeligiga o‘tkazish to‘g‘risida” qaror qabul qilib, jumladan, unda
“O‘zbekiston SSRning “Mustaqillik Dsklaratsiyasi”ga amal qilib, bozor
iqtisodiyotiga o‘tish sharoitida mehnat jamoalari manfaatlarini himoya qilish
va ularning xo‘jalik mustaqilligini ta’minlash maqsadida respublika hududida
joylashgan ittifoqqa bo‘ysunuvchi davlat korxonalari, muassasalari va
tashkilotlari O‘zbekiston SSRning huquqiy tobeligiga o‘tadi”, deb qayd
qilindi.
S h uningdek, ushbu qarorda “O‘zbekiston SSR Prezident huzuridagi
Vazirlar Mahkamasiga Ittifoqqa bo‘ysunuvchi korxonalar, muassasalar va
tashkilotlarning O‘zbekiston SSR huquqiy tobeligiga o‘tishi tartibini
belgilash vazifasi topshirildi”.
Shunday qilib, o‘tgan asr 90-yillarning dastlabki davrlarida
O‘zbekiston SSR Prezidenti I.A.Karimov O‘zbekiston SSR Oliy Kengashi va
14

Hukumati O‘zbekistonning siyosiy-iqtisodiy mustaqilligi, uning milliy
suvereniteti uchun dadil qadamlar qo‘ydilar. Bu qadamlar xalq tomonidan
ham qoniqish bilan kutib olina boshladi.
O‘zbekiston Prezidentining bevosita ko‘rsatmasi bilan respublika
ichki ishlar vazirligining mas’ul lavozimlariga malakali mahalliy kadrlar
qo‘yildi. Bu tadbirlarning huquqiy asosi bo‘lib. 1990 yil 31 oktyabrda
Prezident imzolagan Militsiya xodimlarini ijtimoiy va huquqiy jihatdan
himoya qilishni kuchaytirish to‘g‘risida”gi O‘zSSR Qonuni, 1991 yil 25
oktyabrda qabul qilingan Vazirlar Maxkamasining “O‘zbekiston
Respublikasining Ichki ishlar vazirligi to‘g‘risida”gi qarorlari muhim
ahamiyat kasb etdi.
1991 yil 31 avgustga kelib “Mustaqillik Deklaratsiyasi”
O‘zbekistonning mavjud bo‘lgan boshqaruv, huquqiy faoliyatini ta’minlash,
barcha sohada mustaqil siyosat olib borish imkonini berdi. 1991 yilga kelib
O‘zbekistonda respublikaning davlat mustaqilligiga doir mutlaqo yangi
davlat ramzlari tayyorlash va qabul qilish borasida dadil ishlar boshlandi.
1991 yil 15 fevralda O‘zbekiston Oliy Kengashi “O‘zbekistonning davlat
ramzlari to‘g‘risida” maxsus qaror qabul qildi. 8
O‘zbekistonning o‘z suvereniteti uchun kurashi, avvalo, Respublikada
qabul qilingan har bir qonunning mazmuni va mohiyati jihatidan sobiq Ittifoq
qonunlaridan tubdan farq qilishida, bundan tashkari, har bir qonun avvalgidek
Ittifoq qonuniga moslashtirib emas, balki respublika manfaati ifoda
etilganligi bilan ajralib tura boshladi. Xususan, 1991 yil 21 iyulida
O‘zbekiston SSR Oliy Kengashi Prezidiuminiig “O‘zbekis ton SSR hududida
joylashgan Ittifoqqa bo‘ysinuvchi davlat korxonlari, muassasalari va
tashkilotlarini O‘zbekiston SSRning huquqiy tobeligiga o‘tkazish” to‘g‘risida
qabul qilgan qarori ham O‘zbekiston SSR Prezidenti I.A.Karimov
8
2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha
Harakatlar strategiyasi. – Toshkent: Ma’naviyat, 2017.
15

O‘zbekiston SSR Oliy Kengashn va hukumati O‘zbekistonning siyosiy-
iqtisodiy mustaqilligi, uning milliy suvereniteti uchun dadil qadamlar
tashlanganligining isboti bo‘lib qoldi.
1991 yil 18 avgustda Moskva shahrida bir guruh avantyuristlar
M.Gorbachevni rahbarlikdan chetlashtirib, Favqulodda holat davlat
komitetini tuzadi. Bu voqea “GKCHP voqeasi” nomi bilan tarixga kirdi.
GKCHP rahbarlarining asosiy maqsadi mustaqillik sari intilayotgan milliy
respublikalarga nisbatan tazyiq va ta’qiblarni kuchaytirib, tobora zaiflashib
borayotgan qizil imperiyani saqlab qolishdan iborat edi. SHu maqsadda ular
butun SSSR hududida favqulodda holat joriy etmokchi, milliy
respublikalarning o‘z xalqi manfaatlarini o‘ylab qilgan qonun va qarorlarini
bekor etmoqchi bo‘ladilar. 9
O‘zbekistonning rahbari bu vaqtda Hindiston safarida bo‘lib,
Respublika rahbarining yo‘qligidan foydalangan O‘zbekiston SSR vitse-
prezidenti va O‘zbekiston Kompartiyasining ikkinchi kotibi O‘zbekiston SSR
hududida SSSRda Favqulodda holat davlat qo‘mitasining faoliyatini qo‘llab-
quvvatlash haqida ko‘rsatma berib yuboradilar. O‘zbekistonning Birinchi
Prezidenti I.A.Karimov Favqulodda holat e’lon qilinganini eshitib, zudlik
bilan Toshkentta qaytadi va O‘zbekiston SSR hududida GKCHPning
qonunga zid qarorlarini bekor qilish haqida ko‘rsatma beradi. 1991 yil 20
avgust kuni O‘zbekiston SSR Oliy Kengashi Soveti, Vazirlar Mahkamasi,
Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahri rahbarlari
ishtirokida majlis o‘tkazadi. Unda so‘zga chiqqan O‘zbekistonning Birinchi
Prezidenti I.A.Karimov “har birimiz og‘ir va vazmin bo‘lishimiz kerakligini,
boshimizga tushgan sinovlar, noaniq davr va sharoitdan, avvalambor, aql va
idrokimizni bir joyga yig‘ishtirib, insof va vijdonni yo‘qotmasdan,
sarosimaga tushmasdan chiqishmiz kerakligini” alohida ta’kidlab o‘tadi.
9
Mirziyoev S h .M. Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. - Toshkent:
O‘zbekiston. 2017.
16

1991 yil 21 avgust kuni O‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti
I.A.Karimovning Farmoni bilan Favqulodda holat davlat qo‘mitasining
O‘zbekiston Konstitutsiyasi hamda qonunlariga zid keladigan qarorlari va
farmonlari noqonuniy deb e’lon qilindi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 1991 yil 25 avgustdagi
Farmoniga binoan Respublika ichki ishlar vazirligi va davlat xavfsizligi
qo‘mitasi qonuniy ravishda O‘zbekiston Respublikasi tasarrufiga olindi.
Respublika hududida joylashgan SSSR ichki ishlar vazirligining ichki
qo‘shinlari bevosita O‘zbekiston Prezidentiga bo‘ysundirildi. Respublika
ichki ishlar vazirligi, Davlat xavfsizlik qo‘mitasi, prokuraturasi, adliya
organlari, ichki qo‘shinlar, Turkiston harbiy okrugi qismlari va qo‘shinlari
partiyadan butunlay holi qilindi. 10
Umuman, XX asrning 80-yillari ro‘y bergan ulkan siyosiy voqealar
jahon taraqqiyotini keskin o‘zgartirib yubordi, qarama-qarshilikka, sinfiy
ziddiyatga, o‘zaro kamsitishlarga va zo‘ravonlikka asoslangan, besamar
“sotsialistik taraqqiyot” yo‘lini mahkam ushlagan, dunyoning oltidan bir
qismida umumbashariy g‘oyalarni rad etib, faqat kuch ishlatish va xalqlarni
qaramlikda saqlab turish yo‘lini amalga oshirib kelgan yirik va so‘nggi
imperiyalardan biri bo‘lgan SSSRning parchalanib ketishi dunyoda
yangicha siyosiy, ijtimoiy, ma’naviy qiyofa kasb etdi. Mustamlakachilikning
uslubiga asoslangan mustabid imperiya o‘rnida umuminsoniy qadriyatlar,
insonparvarlik va demokratiya taraqqiyotining asosiy yo‘nalishi kilib olgan
mustaqil davlatlar paydo bo‘ldi. YAngi paydo bo‘lgan MDH davlat
o‘zlarining siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy, madaniy-ma’naviy taraqqiyot yangi
bosqichiga qadam qo‘ydilar. O‘zbekiston Respublikasining qaramlik
asoratidan qutilib, davlat mustaqilligini qo‘lga kiritganligi xalqimiz taqdirida
buyuk o‘zgarishlar yasadi.
10
Mustaqil O‘zbekiston tarixi. Mas’ul muharrir A.Sabirov. - Toshkent: Akademiya, 2013.
17

Masalan, O‘zbekiston mustaqilligi haqida borganda, shubhasiz,
O‘zbekiston SSR Oliy Sovetining ikkinchi sessiyasida qabul qilingan
O‘zbekiston Respublikasi “Mustaqillik Deklaratsiyasi”ning o‘rni va
ahamiyatiga alohida to‘xtalish lozim. Zero, bu muhim hujjat O‘zbekistoning
mustaqillikka erishishida qo‘yilgan navbatdagi muhim qadamlardan biri edi.
Bu umumdavlat ahamiyatiga ega bo‘lgan Deklaratsiyani qabul qilishda
respublika Oliy Soveti deputatlari faollik ko‘rsatdilar. O‘zbekistondagi
tarixiy shart-sharoit va vaziyatni hisobga olgan 200 dan ortiq deputat XII
chaqiriq respublika Oliy Sovetining ikkinchi sessiyasi (1990 yil 18 iyunda)
boshlanishidayoq mustaqillik Deklaratsiyasi qabul qilishni kun tartibiga
kiritishni va kechiktirmasdan shu sessiyada uni qabul qilishni qat’iy talab
etdilar. 11
O‘zbekiston SSR Oliy Soveti Rayosati a’zolari, komissiya raislari va
muovinlari “Mustaqillik Deklaratsiyasi” xususida fikrlashib, deputatlar fikrini
olish va so‘ng uni sessiyaga olib chiqish lozim deb topdilar.
19 iyun kuni 40 dan ortiq deputat, doimiy komissiyalarning raislari,
huquqshunoslar tayyorlagan Deklaratsiya matni batafsil ko‘rib chiqildi.
Natijada bu masala 20 iyun kuni sessiyada kun tartibiga kiritildi.
“Mustaqillik Deklaratsiyasi” deputatlar tomonidan moddama-modda,
bandma-band muhokama qilindi, har bir millat o‘z taqdirini o‘zi belgilashi,
Deklaratsiya qoidasi bilan kafolatlanishi qayta-qayta ta’kidlandi. Unda
o‘zbek xalqining asrlar davomida qo‘lga kiritgan davlat qurilishi va madaniy
taraqqiyot borasidagi boy tarixiy tajribasi va an’analari hisobga olinishi
uqtirildi. Sessiyada qabul qilingan “Mustaqillik Deklaratsiyasi” kirish
qismiga quyidagicha yozib qo‘yildi:
“O‘zbekiston Sovet Sotsialistik Respublikasi Oliy Kengashi o‘zbek
xalqining davlat qurilishidagi tarixiy tajribasi va tarkib topgan an’analari, har
11
Noveyshaya istoriya Uzbekistana. Rukovoditel’ proekta i redaktor: M.A.Raximov. - Toshkent: Adabiyot
uchqunlari, 2018.
18

bir millatning o‘z taqdirini o‘zi belgilash huqukini ta’minlashdan iborat
oliy maqsadi, O‘zbekistonning kelajagi uchun tarixiy mas’uliyatni chuqur his
etgan holda xalqaro huquq qoidalari, umumbashariy qadriyatlarga va
demokratiya prinsiplariga asoslanib O‘zbekiston Sovet Sotsialistik
Respublikasining davlat mustaqilligini e’lon qiladi”.
Shuningdek, birinchi moddada: “O‘zbekiston SSRniig demokratik
davlat mustaqilligi respublikaning o‘z hududida barcha tarkibiy kismlarni
belgilashda va barcha tashqi munosabatlarda tanho hokimligidir” – deb
belgilab qo‘yildi.
Sessiya qabul qilgan “Mustaqillik Deklaratsiyasi” xalqimiz
tomonidan katta mamnuniyat bilan kutib olindi. Shu kundan boshlab
respublikada O‘zbekistonning iqtisodiy va siyosiy hayotiga doir masalalar
mustaqil tarzda hal qilina bordi. 1991 yil 15 fevralda O‘zbekiston Oliy
Kengashi “O‘zbekistonning davlat ramzlari to‘g‘risida” maxsus qaror qabul
qildi. 12
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi q abul q ilgan q onunlar.
O‘zbekiston Prezidentining farmonlari, h ukumat qarorlari kat t a a h amiyatga
ega b o‘ lib, ular respublikaning iqtisodiy va siyosiy ji hatdan musta q il
rivojlanish y o‘ liga bevosita q aratila boshladi.
XX asr 90-yillariga kelib jahon va sobiq Ittifoqdagi o‘zgarishlar,
hamda yuzaga kelgan vaziyat o‘zbek xalqining mustaqillik uchun bo‘lgan
kurashini tezlashtirib yubordi.
O‘zbekistonning mustaqil davlat deb e’lon qilinishida Respublikasi
Oliy Kengashining XII chaqiriq navbatdan tashqari 1991 yil 31 avgustdagi
VI sessiyasi katta tarixiy ahamiyatga ega bo‘ldi. Unda “O‘zbekiston
Respublikasining davlat mustaqilligi to‘g‘risida” hamda “O‘zbekiston
Respublikasining davlat bayrog‘i to‘g‘risida”gi masalalar kun tartibiga
12
Karimov I.A. Inson uning huquq va erkinliklari - oliy qadriyat. T. 14. - Toshkent: O‘zbekiston, 2006.
19

qo‘yilib, qizg‘in muhokama qilindi. Sessiyada O‘zbekiston Respublikasining
davlat mustaqilligi to‘g‘risida O‘zbekistonning Birinchi Prezidenti I.A.
Karimov ma’ruza qildi. U o‘z nutqida 1991 yil o‘rtalarida Markaziy Hukumat
olib borayotgan ichki siyosatni tahlil qildi. 19-21 avgust kunlari Moskva
Favqulodda holat davlat komiteti (GKCHP) a’zolarining xalqlar ozodligi,
jumhuriyatlar mustaqilligiga qarshi qaratilganligi xalqqa ro‘yi-rost bildirildi.
Oliy Kengash deputatlari moddama-modda muhokamadan so‘ng,
O‘zbekiston, Respublikasining Davlat mustaqilligi to‘g‘risidagi qonuni qabul
qilindi. So‘ngra Respublika Davlat mustaqilligi to‘g‘risidagi Bayonot qabul
qilindi. O‘zbekiston SSR ning nomi O‘zbekiston Respublikasi deb
o‘zgartirildi. Mustaqillik belgilangan kun 1 sentyabr 1991 yildan boshlab
milliy bayram va dam olish kuni deb e’lon qilindi.
“O‘zbekiston Respublikasining Davlat mustaqilligi to‘g‘risida”gi
qonun 17 moddadan iborat bo‘lib, mustaqil respublika uchun vaqtincha
konstitutsiya rolini o‘ynaydigan bo‘ldi.
Ushbu qonunda O‘zbekistonning ma’muriy-hududiy tuzilishi,
hokimiyat va boshqaruv idoralari tizimini mustaqil belgilash qonunlashtirildi.
Respublikaning davlat bo‘linishi hamda iqtisodiy asoslari ham qonunda o‘z
aksini topdi. Hujjatda O‘zbekistonning Qoraqolpog‘iston bilan munosabatlari
xususida so‘z borib, O‘zbekiston Qoraqolpog‘istonning hududiy yaxlitligini
tan oldi, u O‘zbekiston tarkibida ekanligi e’tirof etildi.
O‘zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi e’lon qilinishi bilan
birga Davlat mustaqilligi bilan bog‘liq qonunlar tizimini yaratish zarur edi.
O‘zbekiston erishgan istiqlolni mustahkamlash uchun mamlakatda
referendum o‘tkazishga qaror qilindi. 1991 yili 18 noyabrda Oliy Kengash
VIII sessiyasi O‘zbekiston Respulikasi referendumini o‘tkazish to‘g‘risida
qaror qabul qildi. Shunga muvofiq 29 dekabrda; “Siz Oliy Kengash
tomonidan O‘zbekiston Respublikasi mustaqil davlat deb e’lon qilinishini
20

ma’qullaysizmi?” mavzuida referendum o‘tkazishga katta tayyorgarlik
ko‘rildi. Referendum yakuniga ko‘ra unda qatnashgan aholining 98,2 foizi
O‘zbekiston mustaqilligini yoqlab ovoz berdi. O‘zbekiston mustaqil
respublika deb e’lon qilinishi jahon jamoatchiligi tomonidan ham zo‘r
qoniqish bilan kutib olindi.
1991 yil 14 sentyabrida esa O‘zbekiston Kompartiyasining favqulodda
XXIII s’ezdida O‘zbekiston Kompartiyasi KPSS tarkibidan chiqqanligi e’lon
qilindi. Partiyaning bunday buyon faoliyat ko‘rsatmasligi e’tiborga olinib,
ushbu partiya o‘rnida Xalq Demokratik partiyasi tuzildi. O‘zbekiston
mustaqil davlat deb e’lon qilingan kunning o‘zidayoq mustaqil davlat
ramzlarini joriy qilish yuzasidan amaliy choralar ko‘rildi.
1991 yil 6 sentyabrida Respublika mustaqilligi hamda hududiy
yaxlitligini himoya qilish maqsadida Mudofaa ishlari vazirligi tuzildi. Shu
maqsadlarni ko‘zlab uning tarkibida 1992 yil yanvar oyida 7 test O‘zbekiston
Respublikasi milliy gvardiya brigadasi barpo etish lozim deb topildi. 1992 yil
iyulida u Mudofaa Vazirligiga bo‘ysundirildi.
Mustaqil O‘zbekistonda iqtisodiy islohotlarni amalga oshirish bilan
shug‘ullanuvchi davlat idoralari tizimida tubdan o‘zgarishlar amalga
oshirildi. Mamlakatda 1990 yil dekabrida Davlat reja qo‘mitasi Iqtisod
komissiyasiga aylantirildi. 1992 yil 5 avgustida esa ushbu qo‘mita va
statistika davlat qo‘mitasi negizida Vazirlar Mahkamasining Istiqbolni
belgilash va statistika davlat qo‘mitasi hamda joylarda uning tegishli idoralari
barpo etildi. 1997 yildan ushbu qo‘mita Makroiqtisodiyot Vazirligiga
aylantirildi.
Xalq xo‘jaligini boshqarishning yangi usuli sifatida konsernlar
vujudga keltirildi. Bu avvalo iqtisodiy mustaqillik va bozor iqtisodiga o‘tish
zaruriyati bilan bog‘liq bo‘ldi. “O‘zdonmahsulot”, “O‘zbekneftgaz” va
21

boshqa ko‘plab konsernlar shular jumlasidandir. 1991 yil 7 sentyabrida
O‘zbekiston Respublikasi tashqi iqtisodiy faoliyat milliy banki tashkil qilindi.
O‘zbekiston mustaqillikka erishganidan so‘ng kun tartibida ja hon
andozalariga mos keladigan davlat qurish, siyosiy, ijtimoiy va iqtisodiy
sohada tub islohotlami amalga oshirish, ulami qonun bilan
mustahkamlaydigan huquqiy tizimni vujudga keltirish vazifasi turar e di.
Chunki sobiq sotsialistik tuzumga xos ijtimoiy munosabatlar va jarayonlar
endilikda respublikada barpo qilinajak yangi jamiyat manfaatlariga mos
kelmas e di. Mulkchilik, mulkka egalik qilish va uni boshqarish, ishlab
chiqarish omillari, bozor mexanizmi, davlat- ning ijtimoiy-iqtisodiy hayotini
normal izga solish ana shunday jid- diy vangilanishlami taqozo etar e di.
Shuni ham aytish kerakki, jahonda hamma mamlakatbop ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishning tamoyillari, barcha uchun tavsiya etish lozim
bo‘lgan tayyor andozalari hech qachon bo‘lmagan va bo‘lmaydi ham. Shu
bilan birga rivojlanishning madaniy, ma’rifiy, tarixiy jihatdan asrlar
mobaynida shakllangan an’analari mavjud bo‘lgan O‘zbekistonday qadirniv
makonda o‘ziga xos yo‘l tanlash uchun ancha-muncha izlanish lozim edi.
Biroq, vaqtni boy bermay, tezkorlik bilan ish tutish lozim edi. Shuning uchun
ham «Mustaqil O‘ zbeki s t on tug‘ilgan kuniyoq oyoqqa t u rishga, o‘zi
yurishga m ajbur e di».
Yana shuni ta’kidlash darkorki, O‘zbekiston o‘z mustaqilligi ni qo‘lga
kiritgan paytda mamlakat ichkarisida bo‘lgani kabi uning tashqarisida ham
unga ishonmaydigan, shubha bilan qaraydiganlar bor edi. Hatto sobiq
markazdagi ayrim «bashorat» chi O‘zbekistonga nisbatan «O‘zlaringni
Mustaqil boshqarishga, Mustaqil davlat qurishga qodir emassizlar», «Sizlar
mute, qaram xalqsizlar», «Sizlar uchun biz fikrlaymiz, nazariya yaratamiz,
sizlar esa bajarasizlar, xo los» deb shovinistlarcha g‘arazgo‘ylik qilsa,
mamlakat ichkarisidagi ayrim toifalar o‘rtasida «Endi O‘zbekiston qanday
22

yo‘ldan boradi? Qanday jamiyat quradi? Markazsiz yashay oladimi?
Respublikada ijtimoiy-siyosiy barqarorlik ta’minlanadimi?» - qabilidagi
savollar paydo bo‘lgan edi. Unga har ki m o‘zicha javob qidirar edi.
Tabiiyki, ana shunday ziddiyatli va murakkab bir paytda O‘zbekiston
uchun o‘ziga xos istiqlol va taraqqiyot yo‘lini tan lash, yangi jamiyat barpo
qilish uchun o‘z andozasini ishlab chi qish g‘oyat dolzarb va ahamiyatli edi.
O‘z navbatida bunday vazifani uddalash O‘ zbekistondagi ijtimoiy-iqtisodiy
va siyosiy vaziyat, odamlar o‘rtasida tarkib topgan munosabatlar, ula rn ing
dunyoqara shi , jumladan, diniy e’tiqodi, ruhiyati va xulq-atvor normalari
shuni taqozo etardi. Ayni chog‘da, O‘zbekistonning o‘z ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlanish andozasini ishlab chiqishda rivojlangan mamlakatlarning ko‘p
asrlik tajribasini o‘rganish, ula rn ing foydali tomonlarini o‘zlashtirish bilan
birga O‘zbekiston xalqining turmush tarzi va an’analariga ham tayanish
lozim edi.
Shuning uchun ham O‘zbekiston mustaqilligining dastlabki
kunidanoq, «jahon va o‘zimizning amaliyotimizdan olingan bar cha
unumli tajribani rad etmagan holda o‘z ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy-
huquqiy taraqqiyot yo‘lini tanlab olishga kirishd i ». 13
13
Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch. -Toshkent: Ma’naviyat, 2008.
23

II.Bob. Mustaqil O‘zbekiston davlatining yuzaga kelishi va
mustahkamlanishida I.Karimovning tarixiy xizmatlari.
2.2. Mustaqil O‘zbekiston davlatining yuzaga kelishi va
mustahkamlanishida I.Karimovning tarixiy xizmatlari.
Islom Karimov nafaqat O‘zbekiston, balki jahon miqyosida katta
hurmat va obro‘-e’tiborga sazovor bo‘lgan ulkan siyosatchi va davlat arbobi
edi. Mustaqil O‘zbekiston davlatining asoschisi, buyuk davlat va siyosat
arbobi, o‘zbek xalqining ulug‘ va ardoqli farzandi, mamlakatimizning
birinchi prezidenti Islom Abdug‘anievich Karimov Vatanimizni mustabid
tuzum qaramligidan ozod qilib, halokat yoqasiga kelib qolgan yurtimizni
qayta tikladi.
Bugungi O‘zbekiston — yangidan-yangi imkoniyatlarni namoyon
etayotgan, kuchga to‘lib, nufuzi oshib borayotgan mamlakat. O‘zbekiston —
barcha qiyinchiliklarni yengib, mustaqillik yo‘lidan yorug‘ istiqbol sari dadil
qadam tashlayotgan, xalqaro maydonda obro‘si oshib borayotgan davlat. Bu
— xalq bilan davlat birligidan, omma fikri bilan davlat siyosatining
mushtarakligidan, prezident siyosiy yo‘lining naqadar xalqchilligidan dalolat
beradi.
Germaniya matbuoti Islom Karimovni mustaqillikning dastlabki
yillaridayoq “O‘rta Osiyodagi eng kuchli Prezident”, O‘zbekistonni esa
“Hamdo‘stlik mamlakatlari orasidagi eng tinch va rivojlanayotgan mamlakat”
deb tan olgan edi. Bu yuksak baho bugungi kunda ham o‘z qiymatini
yo‘qotgan emas.
Mustaqil O‘zbekistonning B irinchi P rezidenti Islom Karimov har
qanday tayyor andozalarga ham tanqidiy qaradi. Jahon tajribalari va milliy
ehtiyojlardan kelib chiqqan holda, mavjud hodisalarga o‘ziga xos yondashdi.
Natijada siyosat va davlat arbobi sifatida o‘zining yangidan-yangi
imkoniyatlarini tobora ko‘proq namoyon etdi. Bu bilan jahon davlatchiligi
24

tajribalarini boyitib borib, novator islohotchi va siyosatchi sifatidagi noyob
bashoratlarini va amaliy faoliyatini yorqinroq ko‘rsata oldi.
Bugungi kunda sobiq Ittifoq doirasidan ajralib chiqqan mamlakatlar
o‘rtasida O‘zbekistonning eng barqaror rivojlanayotgan mamlakatga
aylangani jahon jamoatchiligi, siyosatdonlari va yirik davlat arboblari
tomonidan zo‘r qiziqish bilan o‘rganilayotganining boisi Prezident Islom
Karimovning o‘z zamondoshlari va safdoshlaridan keskin farq qiladigan
fazilatlari bilan bog‘liq desak, mubolag‘a bo‘lmaydi. Xo‘sh, bu jihatlar
nimalarda ko‘rinadi?
Birinchidan, bu fazilatlar mamlakat taraqqiyoti va xalq manfaati
uchun zarur bo‘lgan eng muhim masalalarni ulkan qalb va tafakkur bilan tez
ilg‘ab olishi va ularni o‘z vaqtida buyuk qat’iyat va azmu shijoat bilan hal
etishga kirishishda yorqin namoyon bo‘ldi.
Ikkinchidan, mamlakat va xalq manfaatiga, adolat va haqiqatga,
mantiqqa zid bo‘lgan har qanday harakatlarga hamda hodisalarga keskin
qarshi turishda ko‘rindi.
Uchinchidan, har qanday soxta siyosiy o‘yinlarga o‘z vaqtida chek
qo‘yish, barqarorlikni saqlab turish uchun butun imkoniyatni ishga solishda
namoyon bo‘ldi.
To‘rtinchidan, siyosiy yetakchi sifatida o‘ziga xos tafakkur tarzini,
ijtimoiy-siyosiy jarayonlarning borishini oldindan payqash, baholash
salohiyatini va eng muhimi, Shaxs sifatidagi siyosiy jasorat, siyosiy qat’iyat,
mislsiz iroda va yuksak madaniyat fazilatlarini yorqin va yaqqol namoyon
qila olishida ko‘rindi.
I.A.Karimov voqelikka real qaradi va uni real baholadi. Kutilmaganda
o‘ta aniqlik bilan ish yuritadi. S h uning uchun ham u qisqa fursatda xalqning
mislsiz ishonchini qozondi. 1980-yillarning tahlika va umidsizliklarini,
25

tushkun kayfiyati va ozurda muhitida xalqni to‘la safarbarlikka, yakdillikka
yo‘naltira oldi. Bu jahon tarixida kamdan-kam yuz beradigan hodisadir.
I.A.Karimov o‘zining chuqur asoslangan fikrlari va voqelikka salbiy
oqibatlarning oldini olgan holda yondashuvlari bilan kommunistik
afsonaning sarobligini isbot etdi. O‘zbekistonni, qolaversa, barcha ittifoqdosh
respublikalarnin g‘oyaviy tanazzul girdobiga tortgan sovet totalitarizmiga
qarshi tura oldi va uni qat’iyat bilan yengdi. Harbiy kommunizm va fuqarolar
sotsializmining lenincha g‘oyalari uydirmalarini fosh etish bilan o‘zining
noyob mafkuraviy va siyosiy jihatdan butunlay yangi, tasavvurimizga
sig‘maydigan dunyoning kashf etuvchisi sifatida ko‘rsata oldi.
Boshqacha qilib aytganda, I.A.Karimov fenomeni haqidagi
mulohazalar shaxsning tarixdagi o‘rni to‘g‘risidagi fikrgina emas. Balki,
tarixning shaxs borasida taqdiri va qadriyati bilan bog‘liqligi hamdir. Zotan,
kamdan kam tarixiy shaxslar tarixning tub burilish nuqtasini belgilab
beradilar, jarayonlar va turmush tarzining bir xildagi oqimini keskin
o‘zgartirib yuboradilar. Butunlay yangi, hayotbaxsh va huzurbaxsh turmush
kechirish, aniqrog‘i, Inson va Insoniyat taqdiridagi mislsiz ma’naviy
ko‘tarilishlar davrini boshlab beradilar. 14
Ana shu nuqtai nazardan qaraganda, I.A.Karimov shaxsi xalqimizning
tarixiy taqdiri, uning kechinmalari, iztirob va quvonchlari sifatida vujudga
keldi. Boshqacha qilib aytganda, I.A.Karimov fenomeni o‘zbek xalqining
milliy qadriyatlari va ruhiyati, millat sifatidagi fenomeni orqali umuminsoniy
qadriyatlar va umumjahon siyosati fenomeniga aylandi.
Darhaqiqat, I.Karimov siyosiy, tashkiliy, g‘oyaviy, ma’muriy va
boshqa jihatlardan juda mustahkamlangan, yangicha yashashni mutlaqo
istamaydigan tuzum tomirlari chirmashib ketgan bir sharoitda yangicha
tafakkur va yangicha yashash tarafdori bo‘lib maydonga chiqdi. Eskilik bilan
14
Karimov I.A. O‘zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida. – Toshkent: O‘zbekiston, 2011.
26

tinmay kurashib, yangilikni achchiq iztirob va mashaqqat bilan ongimizga
singdirib keldi. Uning novatorlik kuchi mamlakatni bir tuzumdan ikkinchi bir
tuzumga o‘ta hushyorlik, donolik bilan olib o‘tishida, o‘zi tanlagan yo‘lning
to‘g‘riligiga qat’iy ishonch bilan, barcha sohadagi islohotlarni epchillik va
uddaburonlik bilan joriy etishga intilishida namoyon bo‘ldi.
Islom Karimovning davlatchilik borasidagi faoliyatiga nazar tashlar
ekanmiz, beixtiyor ko‘z o‘ngimizda turli davrlarda faoliyat ko‘rsatgan siyosat
va davlat arboblari gavdalanadi. Xususan, yer yuzining turli mintaqalarida
milliy ozodlik harakatlariga boshchilik qilgan, o‘z Vatanini mustamlakachilik
iskanjasidan ozod etib, milliy davlatchiligiga asos solgan daholar
diqqatimizni tortadi. Darhaqiqat, haqiqiy baho taqqoslanganda beriladi.
Tarixiy jarayon, voqea va hodisalar tahlil etilayotganda, ular bir-biriga
qiyoslanganda o‘zining butun salmog‘I va miqyosi bilan namoyon bo‘ladi.
Ana shu jihatdan qaraganda, milliy davlatchilikni barpo etish borasida
O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan ishlarni jahonning ko‘plab
mamlakatlari tarixida kechgan olamshumul jarayonlarga qiyoslash mumkin.
Islom Karimovning O‘zbekiston hali SSSR tarkibida turgan
paytdayoq milliy ozodlik uchun boshlagan harakati, mustamlakachilikka
qarshi kurashish, mustaqillikka erishish va, nihoyat, milliy davlatchilikka
asos solish borasidagi faoliyati yuqorida tilga olingan, mashhur davlat va
siyosat arboblarining faoliyatini eslatadi. I.Karimovning o‘zbek xalqi uchun
tarixiy xizmati shundaki, u butunlay yangi tarixiy sharoitda butunlay yangi
o‘zbek milliy davlatchiligiga asos soldi. Qolaversa, O‘zbekiston rahbarining
jahon davlatchiligi qurilishi tajribalarini boyitganligi, unga yangi mazmun,
yangi shakl va joziba berganiuning o‘ziga xos daholik qudratidan dalolat
berdi. Zero, O‘zbekistondagi islohotlarni, dunyoning eng ilg‘or davlatchilik
tajribalari va demokratik tamoyillariga mos keladigan, ayni paytda nihoyatda
27

milliy, tag-zaminli davlat qurilayotganligini xorijiy atoqli siyosatdonlar tan
olmoqdalar va yuqori baholamoqdalar. 15
Yana shuni alohida ta’kidlash kerakki, har qanday davlatchilik faqat
milliy asosda qurilgandagina, tub aholi ma’naviy-ruhiy ehtiyojlaridan kelib
chiqib barpo etilgan taqdirdagina yashovchan bo‘ladi. Ayni paytda, u milliy
ravnaq uchun keng imkoniyatlar yaratadi. Chunki, har bir xalq o‘zining boy
o‘tmishini, tarixini, an’analarini va, xullas, o‘zligini bevosita davlat timsolida
ko‘rishi kerak. Bu o‘zini bilgan, o‘zini tanigan xalq uchun juda katta
ma’naviy-ruhiy ehtiyoj hisoblanadi.
Islohotlar davrida yangilik bilan eskilik o‘rtasida hamma vaqt keskin
kurashlar, ziddiyatlar va qarama-qarshiliklar bo‘lib o‘tadi. Taassufki, hayotda
ko‘pincha yangilikdan ko‘ra eskilik, yaxshilikdan ko‘ra yomonlik, ezgulikdan
ko‘ra yovuzlik yashovchan bo‘ladi. Ana shu hayotiy falsafadan kelib chiqib
aytish mumkinki, turmush tarziga aylangan va kundalik hayot qobig‘ida
o‘ralib qolgan dunyoqarashlarni o‘zgartirish oson ish emas. Bu vaqt talab
etadigan hodisa. Ayni paytda, u siyosiy arbobdan nihoyatda kuchli iroda,
mustahkam asab, sabot va matonat talab etadi. Bu intihosiz iztiroblar, o‘z
hayotining har bir daqiqasini e’tiqod va g‘oya uchun qurbon qilishdek
fidoyilik hamda oliy darajadagi shaxsiy fazilat ko‘rigidir.
Jamiyat va odamlar hayotida yuz beradigan ana shunday tub
burilishlar paytida Bosh islohotchi murakkab ma’naviy-ruhiy kechinmalar
qurshovida qoladi. Ayni paytda O‘zbekiston ana shunday jarayonni boshidan
kechirmoqda. Islom Karimov esa islohotlar samaralarini bevosita yangilik
bilan eskilik o‘rtasidagi jarlikdan jamiyatni bexatar olib o‘tish, ya’ni eng
avvalo, bosqichma-bosqich odamlar ongi va dunyoqarashida burilish yasash,
shu asosda yangicha yashash afzalliklarini ko‘rsatish yo‘lini tutdi.
15
Mustaqil O‘zbekiston tarixining dastlabki saxifalari. - Toshkent, 2000.
28

Mustaqillikdan keyin inson hayoti tobora chuqurroq mazmun kasb
etdi. Insonlikni anglash, odam bo‘lib tug‘ilib odam kabi yashash zarurati
milliy ehtiyoj darajasiga ko‘tarildi. Natijada milliy ravnaqqa, umumbashariy
taraqqiyotga turtki bo‘ladigan jiddiy o‘zgarishlarga, umuminsoniy
qadriyatlarni yangidan-yangi ne’matlar bilan boyitadigan tub burilishlar
vujudga keldi.
Mustaqillik – o‘zbek xalqining tarixiy va eng buyuk yutug‘i. Uni
qo‘lga kiritish uchun xalqimiz o‘ta tahlikali va tahdidli, murakkab va
mashaqqatli yo‘lni bosib o‘tdi. Asrlar osha xalqimiz qalbida asrab-avaylab
kelingan bu buyuk orzuga ko‘plab qurbonlar, tahqirlar va iztiroblar bilan
yetishdik. Shu sababli xalqimiz bugungi tinch va osoyishta hayotga, to‘kin va
farovon dasturxonga, nurafshon orzular va rejalarga butkul haqli va
munosibdir.
Bugungi kunda bizning eng buyuk vazifamiz mustaqillikni asrab-
avaylash, uni yanada mustahkamlashdan iboratdir. Bu esa, avalambor, el-yurt
osoyishtaligi, xalq farovonligi va Vatan ravnaqi yo‘lida fidokorona
mehnatimiz, yurtimizdagi bunyodkorlikka va xalqimizning tinch va osuda
hayotiga turli ichki va tashqi tahdidlarga nisbatan murosasiz fuqarolik
pozitsiyamiz bilan amalga oshadi, albatta.
O‘zbekiston rahbari sifatida ishboshlagan Islom Karimovning
mustaqillikka erishish masalasini kun tartibiga qat’iy qilib qo‘yganini aniq
tarixiy hujjatlar orqali ko‘rsatish, bu yo‘lda qanday ulkan ishlar amalga
oshirilgani haqida o‘quvchilar, ayniqsa, kechagi tarixni, o‘sha davrdagi zulm
va adolatsizlikni o‘z ko‘zi bilan ko‘rmagan yoshlarga ma’lumot yetkazishdan
iborat.
29

Islom Karimov O‘zbekiston uchun, o‘z xalqining farovonligi uchun
ulkan ishlar qilgan, eng murakkab paytlarda ham tinchlik va barqarorlikni
taminlagan, mamlakat taraqqiyotiga xizmat qilgan buyuk davlat arbobidir. 16
16
Erkaev A. O‘zbekiston yo‘li. - Toshkent: Ma’naviyat, 2011.
30

2.2 O'zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti Islom
Abdug'aniyevich Karimovning xotirasini abadiylashtirish to'g'risida
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori
Mustaqil O'zbekiston davlatining asoschisi, buyuk davlat va siyosat
arbobi, o'zbek xalqining ulug' va ardoqli farzandi, mamlakatimizning Birinchi
Prezidenti Islom Abdug'aniyevich Karimov Vatanimizni mustabid tuzum
qaramligidan ozod qilib, halokat yoqasiga kelib qolgan yurtimizni qayta
tikladi. Buyuk Yo'lboshchimiz g'oyat qaltis va tahlikali bir vaziyatda og'ir
qiyinchiliklar va sinovlarga qaramay, tarixan qisqa davrda O'zbekistonni
jadal va barqaror sur'atlar bilan rivojlanayotgan zamonaviy demokratik
davlatga aylantirdi. Islom Abdug'aniyevich Karimov o'zining serqirra siyosiy
faoliyati, olijanob insoniy fazilatlari bilan Vatanimizning ko'p asrlik tarixida
o'chmas iz qoldirdi. U nafaqat O'zbekiston, balki jahon miqyosida katta
hurmat va obro'-e'tiborga sazovor bo'lgan ulkan shaxs va arbob sifatida
tanildi. Ko'p millatli O'zbekiston xalqining qalbidan chuqur joy olgan
Birinchi Prezidentimizning so'nmas xotirasini abadiylashtirish bo'yicha
vazirliklar va idoralar, mahalliy davlat hokimiyati organlari, nodavlat
notijorat tashkilotlari, mamlakatimiz fuqarolaridan ko'plab takliflar
tushmoqda. Xalqimizning samimiy tilaklari va xohish-irodasidan kelib
chiqib, ona Vatanimiz mustaqilligi, el-yurtimiz ravnaqi yo'lidagi buyuk
tarixiy xizmatlarini inobatga olib, O'zbekiston Respublikasining Birinchi
Prezidenti, O'zbekiston Qahramoni Islom Abdug'aniyevich Karimovning
yorqin xotirasini abadiylashtirish maqsadida: 1. Quyidagilar:
2016-yil oktabr oyida Islom Karimov nomidagi Respublika xayriya
jamoat fondi tuzilgani; Toshkent shahar, Yashnobod tumanining Farg'ona
yo'li ko'chasida joylashgan jome masjidga "Islom ota jome masjidi" deb nom
berilgani; 17
17
Mustaqil O‘zbekiston tarixi. Mas’ul muharrir A.Sabirov. - Toshkent: Akademiya, 2013.
31

O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2016-yil 2-dekabrda "Buyuk
davlat va siyosat arbobi, O'zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti
Islom Abdug'aniyevich Karimov siymosi tasvirlangan haykalni yaratish
bo'yicha xalqaro ijodiy tanlovni tashkil etish to'g'risida"gi qarori qabul
qilingani ma'lumot uchun qabul qilinsin.
2. Vazirlar Mahkamasi (A.Aripov) O'zbekiston Respublikasining
Birinchi Prezidenti Islom Karimovning xotirasini abadiylashtirish chora-
tadbirlari rejasini o'rnatilgan tartibda ishlab chiqsin. Shu munosabat bilan
quyidagi vazifalar topshirilsin: O'zbekiston Respublikasi Madaniyat va sport
ishlari vazirligi, Moliya vazirligi, Davlat arxitektura va qurilish qo'mitasi,
O'zbekiston Badiiy akademiyasi va Samarqand viloyati hokimligi bilan
birgalikda Samarqand shahrida Islom Karimov dafn etilgan hududda
yodgorlik majmuasini barpo etish;
tegishli vazirlik va idoralar, mahalliy hokimliklar bilan birgalikda
O'zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti Islom Abdug'aniyevich
Karimov siymosini yaratish bo'yicha xalqaro ijodiy tanlovda g'olib deb
topilgan haykallarni mamlakatimiz poytaxti Toshkent shahrida, Islom
Karimov tug'ilib o'sgan Samarqand shahrida va u kishi birinchi rahbar bo'lib
ishlagan Qashqadaryo viloyatining Qarshi shahrida o'rnatish;
O'zbekiston Respublikasi Madaniyat va sport ishlari vazirligi, Moliya
vazirligi, Adliya vazirligi, O'zbekiston Fanlar akademiyasi, O'zbekiston
Badiiy akademiyasi, Toshkent shahri va Samarqand viloyati hokimliklari
birgalikda: Birinchi Prezidentimiz ko'p yillar davomida faoliyat olib borgan
Toshkent shahridagi Oqsaroy qarorgohida (O'zbekiston ko'chasi, 45) Islom
Karimov nomidagi ilmiy-ma'rifiy yodgorlik majmuasini tashkil etish va
Islom Karimov nomidagi Respublika xayriya jamoat fondini ham ushbu
manzil bo'yicha joylashtirish; Samarqand shahrida Islom Karimov muzeyini
tashkil etish;
32

quyidagi muassasa va obyektlarga:
Toshkent davlat texnika universitetiga;
Asaka shahridagi avtomobil zavodiga;
Farg'ona shahridagi San'at saroyiga;
Toshkent xalqaro aeroportiga;
Qoraqalpog'iston Respublikasi, Toshkent shahri va viloyatlardagi
markaziy ko'chalarga (mahalliy davlat hokimiyati organlari takliflari asosida)
Islom Karimov nomini berish;
har yili Birinchi Prezidentimiz tavallud topgan sana – 30-yanvar
kunini keng nishonlash, 2-sentabr kunini Xotira kuni sifatida yod etish.
Ushbu sanalar munosabati bilan ommaviy axborot vositalarida Islom
Karimov hayoti va faoliyatini keng yoritish;
oliy o'quv yurtlari talabalari uchun Islom Karimov nomidagi davlat
stipendiyasini joriy etish;
Islom Karimovning hayoti va faoliyati haqida ilmiy va badiiy asarlar,
hujjatli va badiiy filmlar yaratish;
Islom Karimov siymosi aks ettirilgan maxsus pochta markalarini
chiqarish.
3. O'zbekiston Milliy axborot agentligi, O'zbekiston milliy
teleradiokompaniyasi va boshqa ommaviy axborot vositalari tomonidan
O'zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti Islom Abdug'aniyevich
Karimovning xotirasini abadiylashtirish bilan bog'liq tadbirlar keng
yoritilsin.
4. Mazkur qarorning bajarilishini nazorat qilish O'zbekiston
Respublikasining Bosh vaziri A.Aripov zimmasiga yuklansin.
O'zbekiston Respublikasi
PrezidentiSh.Mirziyoyev
33

Xulosa
Ma'lumki, O‘zbekiston Respublikasining mustaqillikka erishish
jarayoni sobiq sovet hududidagi boshqa mamlakatlar singari murakkab
siyosiy o‘zgarishlar sharoitida yuz berdi. Davlat mustaqilligining e'lon
qilinishi mamlakatning barcha siyosiy va ijtimoiy-iqtisodiy tizimini tubdan
o‘zgartirishga yo‘l ochdi. Demokratik prinsiplarga ko‘ra milliy davlatchilik
va siyosiy tizimning asoslari shakllantirildi, ularda hokimiyatning qonun
chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatlari funksiyalari va vakolatlari
taqsimlandi. Respublikaning siyosiy va ijtimoiy-iqtisodiy hayotini
erkinlashtirish bosqichma-bosqich, keskin inqilobiy larzalarsiz amalga
oshirildi. Tashqi siyosatning milliy strategiyasi ishlab chiqilib, O‘zbekiston
zamonaviy xalqaro munosabatlar tizimiga munosib ravishda kira oldi.
O‘zbekiston tanlagan mustaqil taraqqiyot yo‘li xalqimizning milliy
xususiyatlari, urf-odatlari va madaniyatini har tomonlama hisobga olgan
holda, to‘plangan xalqaro tajribadan ijodiy foydalanishga asoslangandir.
Birinchi Prezidentimiz I.A.Karimovning 2011 yilda nashr etilgan
"O‘zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida" deb nomlangan asari
O‘zbekiston tarixidagi eng yangi davrni chuqur o‘rganishga kuchli turtki
bo‘ldi. Unda respublika rahbari sifatida Islom Abdug‘anievich Karimovning
mustaqillik masalasidagi qat'iy pozisiyasi aniq tarixiy hujjatlar asosida
ko‘rsatib berilgan.U davlat yetakchisi sifatida eng mashaqqatli davrda o‘z
faoliyatini boshladi. Hali Sovet Ittifoqi o‘z kuchini saqlab, repressiv
siyosatini davom ettirar, ammo, shunga qaramay, chuqur tanazzul yoqasiga
kelib qolgan, kishilar orasida kelajakka ishonchsizlik va vahima kayfiyati
hukmron edi. Bunday murakkab sharoitda odamlarni kutilmagan zarbalardan
himoya qilish, tushkun ruhiy vaziyatdan olib chiqish, ularda ertangi kunga
bo‘lgan ishonch hissini qaror toptirish g‘oyat muhim edi. Sirasini aytganda,
34

ushbu kitob - eski tizimni buzish paytida, erkin va mustaqil hayot yo‘lida
paydo bo‘lgan savollarga javoblarni o‘z ichiga oladi. Shu jihatdan ham u juda
ko‘p faktik va tahliliy materiallarni o‘z ichiga olgan ensiklopedik asardir.
1990 yil 31 oktyabrga kelib Oliy Sovetning 12-chaqiriq uchinchi sessiyasida
O‘zbekiston Prezidenta tavsiyasi bilan respublika prokurorining ittifoq
prokuroriga qaramligiga barham berish va bu tizimning mustaqilligini
mustahkamlash maqsadida O‘zbekiston Prokurori Respublika oliy organi
tomonidan tayinlandi. Umuman, 1990 yilga kelib sovet davlatining
hukmronligi inqirozga uchrayotgan, ittifoqdosh respublikalar o‘z milliy
mustaqilligi uchun keng harakatlarni olib borayotgan davrlar bo‘ldi.
O‘zbekistoning yangi rahbariyati ham mustabid tuzum uchun butkul yot
bo‘lgan yangi ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy o‘zgarishlar bilan maydonga
chiqdi. Aynan mana shu davr respublikaning mustaqillik sari yo‘l olishi bilan
ifodalandi. O‘zbekistonning rahbari I.A.Karimov boshchiligida boshlangan
bu yo‘l tarixiy-ma’naviy tiklanish, markaz tomonidan olib borilgan
qatag‘onlik siyosatiga chek qo‘yish, o‘zbek xalqi sha’nini himoya qilish,
iqtisodiy tanazzul holatini cheklash, ichki bozorni himoyalash, butkul yangi
ijtimoiy himoya siyosatini olib borish, markaz ta’sirini kamaytirish va boshqa
keng qamrovli tadbirlarlan iborat bo‘ldi.
1990 yil bahorida Islom Karimov gorbachyovcha qayta qurish boshi
berk ko‘chaga kirib qorganini anglab etdi. O‘sha vaqtda SSSR siyosatchilari
orasida bunday odamlar kamdan-kam edi. Rossiyada va boshqa ittifoqdosh
respublikalarda tobora kuchayib borayotgan tartibsizliklar O‘zbekistonda
ham yuz bermasligi uchun qat’iy choralar ko‘rish kerak edi. O‘zbekistonda
hokimiyatning ozgina zaiflashuvi ham respublikada millatlararo nizolar
yangidan boshlanishiga, ijtimoiy portlashlarga olib kelishi mumkin edi. SHu
sababli Gorbachev va uning atrofidagilar norozi bo‘lishiga va qarshilik
35

ko‘rsatishiga qaramay, O‘zbekiston Respublikasi Oliy respublika
Prezidentligini joriy etdi.
Foydalanilgan adabiyotlar
Rahbariy adabiyotlar
1. O’zbekiston Respublikasi yangi konstitutsiyasi 2023 y.
2. Mirziyoev Sh.M. Milliy taraqqiyot yo‘limizni qat’iyat bilan davom
ettirib, yangi bosqichga ko‘taramiz. T. 1. - Toshkent: O‘zbekiston.. 2017.
3. Mirziyoev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz
bilan birga quramiz. - Toshkent: O‘zbekiston. 2017.
4. Mirziyoev S h .M. Qonun ustuvorligi va inson ma’nfaatlarini ta’minlash
– yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. O‘zbekiston
Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganining 24 yiligiga
bag‘ishlangan tantanali marosimidagi ma’ruzasi. - Toshkent:
O‘zbekiston. 2017.
5. Mirziyoev S h .M. Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini
birgalikda barpo etamiz. - Toshkent: O‘zbekiston. 2017.
6. Karimov I.A. Inson uning huquq va erkinliklari - oliy qadriyat. T. 14. -
Toshkent: O‘zbekiston, 2006.
7. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch. -Toshkent:
Ma’naviyat, 2008.
8. Karimov I.A. O‘zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida. –
Toshkent: O‘zbekiston, 2011.
9. Karimov I.A. Ona yurtimiz baxtu iqboli va buyuk kelajagi yo‘lida
xizmat qilish – eng oliy saodatdir. - Toshkent: O‘zbekiston. 2015.
Asosiy adabiyotlar
10. Mustaqil O‘zbekiston tarixining dastlabki saxifalari. - Toshkent, 2000.
11. Erkaev A. O‘zbekiston yo‘li. - Toshkent: Ma’naviyat, 2011.
12. Mustaqillik: Izohli ilmiy-ommabop lug‘at // M.Abdullaev va boshqalar:
to‘ldirilgan uchinchi nashr. - Toshkent: Sharq, 2006.
13. 2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta
ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi. – Toshkent:
Ma’naviyat, 2017.
14. Mustaqil O‘zbekiston tarixi. Mas’ul muharrir A.Sabirov. - Toshkent:
Akademiya, 2013.
36

15. Noveyshaya istoriya Uzbekistana. Rukovoditel’ proekta i redaktor:
M.A.Raximov. - Toshkent: Adabiyot uchqunlari, 2018.
Qo‘shimcha adabiyotlar
16. Azizxo‘jaev A.A. Mustaqillik: kurashlar, iztiroblar, quvonchlar. -
Toshkent: 2001.
17. Azizxo‘jaev A.A. Chin o‘zbek ishi. - Toshkent, 2003.
18. Axmedov E. O‘zbekiston shaharlari mustaqillik yillarida. - Toshkent:
Abu Ali ibn Sino nashriyoti, 2002.
19. Islomov Z.M. O‘zbekiston modernizatsiyalash va demokratik taraqqiyot
sari. - Toshkent: O‘zbekiston, 2005.
20. Levitin L. O‘zbekiston tub burilish pallasida. - Toshkent: O‘zbekiston,
2005.
21. Usmonov Q. O‘zbekistonning jahon hamjamiyatiga integratsiyalashuvi.
–Toshkent: Moliya, 2003.
22. O‘zbekiston mustaqillik yillarida. - Toshkent: O‘zbekiston, 1996.
23. O‘zbekiston tarixi. R.H.Murtazaevaning umumiy tahriri ostida. –
Toshkent, 2005.
24. O‘zbekiston xalqining dini, madaniyati va urf-odatlari: tarix va hozirgi
holat. - Toshkent: TIU, 2011.
25. O‘lmasov A., Vaxobov A. Iqtisodiyot nazariyasi. - Toshkent: Sharq,
2006.
26. O‘zbekistonda millatlararo munosabatlar va bag‘rikenglik: tarixiy tajriba
va hozirgi zamon. Mas’ul muharrir R.H.Murtazaeva. - Toshkent:
Mumtoz so‘z, 2010.
27. O‘zbekiston tarixi (1917-1991 yillar). 2 tom. Mas’ul muharrirlar:
R.Abdullaev, Q.Rajabov, M.Rahimov. - Toshkent: O‘zbekiston, 2019.
28. Murtazaeva R.H. O‘zbekistonda millatlararo munosabatlar va tolerantlik.
Darslik. - Toshkent: Mumtoz so‘z, 2019.
29. Yunusova X. O‘zbekistonda millatlararo munosabatlar va ma’naviy
jarayonlar (XX asr 80-yillari misolida). - Toshkent: Abu matbuot-
konsalt, 2009.
30. Bobojonova D. O‘zbekistonda ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar (70 80-
yillar misolida). Qo‘llanma. – Toshkent: Sharq, 1999.
37

31. Qoraqalpog‘iston tarixi (1917-1994 yy.). - Nukus, 1995.
32. G‘ulomov S., Ubaydullaeva R., Ahmedov E. O‘zbekiston. -Toshkent:
Mehnat, 2001.
33. Quldoshev A. Fuqarolik jamiyati taraqqiyotida O’zbekistonni
rivojlantirish strategiyasi. O’quv qo’llanma (barcha bakalavr ta’lim
yo’nalishlari uchun). T.: “Fan va texnologiya”, 2020. - 160 bet.
34. Xoliqulov R., G’aniyev K., Nasrullayev M. Ozbekiston tarixi. O’quv
qollanma (nomutaxassis yo’nalish talabalari uchun). Samarqan d.:
SamDU nashri, 2019. -324 b.

Axborot manbalari
1. www.ziyonet.uz .
2. www.edu.uz .
3. www.google.uz .
4. www.gov.uz .
38

Mustaqillik deklaratsiyasi ning qabul qilinishi

Sotib olish