Mustaqillik yillarida O'zbekiston Respublikasida madaniy va ma'rifiy sohada amalga oshirilayotgan islohotlar - Tarix - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	54.1KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	07 May 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Tarix

Sotuvchi

Sardor O'rolov

Ro'yxatga olish sanasi 07 May 2025

4 Sotish

Mustaqillik yillarida O'zbekiston Respublikasida madaniy va ma'rifiy sohada amalga oshirilayotgan islohotlar

Sotib olish

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O RTA MAXSUS TA LIMʻ ʻ ʼ
VAZIRLIGI
TERMIZ DAVLAT UNIVERSITETI
“O ZBEKISTON TARIXI VA MANBASHUNOSLIK” KAFEDRASI
ʻ
“O ZBEKISTON TARIXI” FANIDAN
ʻ
KURS ISHI
MAVZU: Mustaqillik yillarida O’zbekiston Respublikasida madaniy va ma’rifiy
sohada amalga oshirilayotgan islohotlar
Bajardi: 3-kurs 122-guruh talabasi
Xoliqulov Muhammadali
Ilmiy rahbar: o q.
ʻ U.Isarov
TERMIZ 2025

2 MUNDARIJA
Kirish……………………………………………………………………...……….3
I BOB. MUSTAQILLIK DAVRIDA MADANIY VA MA'RIFIY SOHANING
RIVOJLANISHINING HUQUQIY-ASOSIY OMILLARI…………………..5
1.1. O'zbekiston Respublikasida madaniyat va ma'rifat sohasining mustaqillikdan
keyingi taraqqiyoti ……………………………………………………………..…5
1.2. Madaniyni asrash va uni rivojlantirish merosga davlat siyosati…………….15
II BOB. ZAMONAVIY ISLOHOTLAR VA ULARNING MADANIY-
MA'RIFIY HAYOTGA TA'SIRI………………………………………………21
2.1. Ta'lim va tarbiya tizimidagi yangilanishlar: milliy g'oya
va ma'naviyat asosida……………………………………………………………21
2.2. Raqamlashtirish va zamonaviy texnologiyalar orqali madaniyat va ma'rifatni
ommalashtirish…………………………………………………………………..29
Xulosa……………………………………………………………………………35
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati……………………………………………36

3 KIRISH
Mavzuning dolzarbligi: O'zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishganidan so'ng
mamlakatda barcha sohalarda tub qurilish amalga oshirildi. Jamiyat, taraqqiyot sohasi
madaniyatining va jamiyat taraqqiyotidagi o‘z taraqqiyot yo‘lini aniqlash. Madaniy-
ma'rifiy taraqqiyot — bu milliy xalqning madaniy darajasi va dunyoqarashini
rivojlantirish vositalari, balki o'zlikni anglash, tarixiy omilni asrab-avaylash, milliy
madaniyatni tiklash, yoshlarda va milliy omillarni rivojlantirish, fuqarolik faoliyatini
davom ettirishda hal qiluvchi bo'lib xizmat qilmoqda.Bugungi globallashuv axborot
texnologiyalari va xalq madaniyatini oshirish yoshlarning ongiga bevosita ta'sir
ko'rsatayotgan bir paytda, milliy madaniyat, urf-odat va odamlarni asrash, uni
rivojlantirish masalalari yanada faol bo'lib qolmoqda. Yangi O'zbekiston taraqqiyot
strategiyasida madaniyat va ma'naviyat sohasini rivojlantirish barqaror yo'nalishlardan
biri sifatida foydalanish. Bu esa mustaqillik yillarida amalga oshirilgan madaniy-
ma'rifiy jarayonlarni chuqur tahlil qilish, arxivni ilmiy asosda o'rganishni talab
qiladi.Shu nuqtai nazardan O'zbekiston Respublikasida madaniy ma'rifiy sohada olib
borilayotgan jarayonlarni o'rganish ilmiy ilmiy, balki amaliy ham muhim va amaliy va
rivojlantirish 1
. Mavzuning tadqiq qilingan darajasi: O'zbekistonning madaniy-
ma'rifiy siyosatiga oid masalalar bir qator tarixchi, sotsi, madaniyatshunos va pedagog
olimlar tomonidan tadqiq etilgan. boshqa, I.Karimov asarlarida mustaqillik yillaridagi
madaniy siyosatning yaratilishi bayon qilingan. ishi, H.Yo'ldoshev, M.Quronboyev,
R.Abdullayev kabi olimlarning ilmiy ishlarida madaniyat va ma'naviyatga oid
tuzilmalari yoritilgan. foyda olishning zamonaviy taraqqiyotidagi ahamiyati va
yordami kompleks sifatli tahlil qilish hali-hanuz ishlab chiqarish masala bo'lib
qolmoqda . Ishning maqsadi: Ushbu kurs ishining asosiy maqsadi — O'zbekiston
Respublikasida mustaqillik yillarida madaniy va ma'rifiy sohalarda amalga oshirilgan
ishlab chiqarishni o'rganish, ijtimoiy hayotga ta'sirini tahlil qilish va mavjud
muammolarni va muammolarni aniqlashdan iborat.
1
Mirziyoyev Sh.M. Yangi O'zbekiston strategiyasi . – Toshkent: «O‘zbekiston», 2021.57-b

4Ishning belgilari:
1. Mustaqillik so'nggi davrida madaniy-rifiy sohadagi shaxsiy ma'naviy va
siyosiy asoslarni o'rganish;
2. Madaniy merosni saqlash va rivojlantirish bo'yicha davlat siyosatini tahlil
qilish;
3. Ta'lim va tarbiya tizimidagi ishlarni o'rganish;
4. Raqamlashtirish va zamonaviy texnologiyalar orqali madaniyat va ma'rifatni
rivojlantirish yo'nalishlarini yaxshilash.
Ishning obyekti: O'zbekiston Respublikasida mustaqillikdan so'ng madaniy va
ma'rifiy sohalarda amalga oshirilgan ishlar.
Ishning predmeti : Madaniy-ma'rifiy rivojlanishning mazmuni, yo'nalishlari,
ijtimoiy ta'siri va ushlab turadi .
Ishning hajmi va tuzilishi : Kurs ishi kirish, ikki bob, har bir bobda ikki
paragraf, yuklangan adabiyotlar ro'yxatidan iborat. Umumiy miqdori 35-40 betni
tashkil etadi.

5I BOB. MUSTAQILLIK DAVRIDA MADANIY VA MA'RIFIY SOHANING
RIVOJLANISHINING HUQUQIY-ASOSIY OMILLARI
1.1. O'zbekiston Respublikasida madaniyat va ma'rifat sohasining
mustaqillikdan keyingi taraqqiyoti.
Xalq turmush tarzi va ma’naviyatining tarkibiy qismini uning azaliy udumlari, odat,
marosim va bayramlari tashkil qiladi. Shu bois mustaqillik yillarida amalga
oshirilgan ma’naviy tiklanish haqida gapirganda xalqning azaliy qadriyatlarini
tiklash borasida olib borilgan ishlami ham alohida ta’kidlash lozim. Bu borada
avvalo 80-yillar oxiridagi ba’zi nomaqbul yo‘lyo‘riqlami ko‘rsatib o‘tish kerak.
1986-yil yanvar-fevralda 0 ‘zkompartiyaning XXI syezdi boidi. Syezdda «din
millatchilik va shovinizmga har doim yo‘l ochishini iqtisodiy, sotsial taraqqiyotga
to‘sqinlik qilishini, sotsialistik turmush tarzi, kommunistik ma’naviyatning qaror
topishiga to‘sqinlik qilishini har doim esda tutmoq kerak» - deb ko‘rsatma berildi.
Bunday yo‘l-yo‘riq 1986-yil oktabr oyida bo‘lgan partiya Markaziy Komitetining III
Plenumida yana bir bor ta’kidlandi. Ana shu ko‘rsatmalarga amal qilinib, 1980-
yillar o‘rtalarida o‘zbek xalqi azaldan sevib, ardoqlab kelgan urf-odatlar va
marosimlar, bayramlar cheklab qo‘yildi, ba’zilarining o‘miga boshqa bayramlar va
marosimlar to‘qib chiqarildi. Natijada awallari nishonlanadigan «Hosil bayrami»,
«Qovun sayli», «Gul sayli» va boshqa xalq* bayramlari unutib qo‘yildi. «Navro‘z»
bayrami esa awal taqiqlandi, so‘ng sun’iy tarzda «Navbahor» bayramiga
aylantirildi. 0‘ylamay, xalq bilan maslahatlashmasdan qilingan bunday nojo‘ya
harakatlar xalqning dilini qattiq og‘ritdi. Ana shunday bir paytda Respublika
rahbarligiga kelgan I.A. Karimov kishilaming ma’naviy boyishiga, milliy
madaniyatlaming bir-biri bilan yaqinlashuvi va o‘zaro rivojlanishiga yordam
beradigan xalq an’analari va bayramlarini tiklashga katta e’tibor berdi. Bu o‘rinda
xalqimizning azaliy qadriyati, sevimli bayrami hisoblanmish «Navro’z» bayramini
xalqimizga qaytib berilishi mamlakat tarixida katta voqea bo‘ldi. 1991-yildan

6boshlab mamlakatda Prezident Farmoniga ko‘ra, 21-mart - Navro’z umumxalq
bayrami sifatida nishonlanadigan bo‘ldi. Darhaqiqat avlodlarimiz Navro’zni juda
muqaddas bilganlar, uni g‘oyat qadrlaganlar. Shuning uchun ham bu shodiyona
kunlarda inson dilini og‘ritish juda qattiq gunoh hisoblangan. Birbirlarini muborak
ayyom bilan qutlab, yaxshi tilaklar izhor etganlar. Ginakuduratlar unutilgan,
adovat o‘miga ezgulik tuyg‘ulari jo ‘sh urgan. Ana shu el ardoqlagan, avloddan-
avlodga o‘tib kelgan azaliy an’ana yana hayotdan mustahkam joy ola boshladi.
Navro‘zni xalqning sevimli bayramiga aylanib ketishi ma’lum. Ushbu shodiyona -
Navro'z kunlarida qadimda, hatto, urushlar ham to‘xtatilgan, el-yurt osoyishta
hayot kechirgan. Navro‘z go‘zallik va yaxshilik, mehr-oqibat, muruwat bayrami
sifatida qadrlangan. Bu qadimiy bayramni xalqimiz nihoyatda orziqib kutishining
yana bir boisi shundaki, Navro‘z rizq-ro‘zimiz boimish dehqon yilining boshlanishi
hamdir. 0‘zbekistonning hamma joylarida har yili «Navro‘z» tantanalarini har
qachongidan ham shod-u xurramlik bilan kutib oladilar. Paxtakorlar-u chorvador,
bog‘bon-u sohibkorlar, sanoat, transport xodimlari, quruvchilar va ziyolilar
Navro‘z kayfiyati bilan astoydil mehnat qiladilar. Qadimiy xalq bayrami -
Navro’zning tiklanishini respublikamizning butun aholisi mamnuniyat bilan
ma’qullab, ko‘tarinki ruhda kutib oldi va hozir ham ardoqli bayram sifatida
nishonlamoqda. «Navro‘zning bayram qilinishi teran xalq an’analari, yerga va
tabiatga ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo‘lish, dehqon mehnatini hurmat
qilish, yaxshi qo'shnichilikka, mehr-muruwatga va boshqalaming dardiga malham
bo‘lishga intilishlari tiklanishning qudratli omili bo‘lmoqda. Navro‘z xalq
bayramining insoniy va baynalmilal mohiyati ham ana shundadir», - deyiladi
0‘zbekiston Prezidentining «Navro‘z xalq bayramini o‘tkazish yakunlari
to‘g‘risida»gi Farmonida. 2
Sharqdan taralgan ilm-ma’rifat dunyoni munavvar
etgani, insoniyat tarixida, odamzod taqdirida buyuk o‘zgarishlarga sabab bo‘lgani
sir emas. Sharqning ajralmas qismi bo‘lmish go‘zal diyorimiz xalqlari hayotida,
ulaming ong va tafakkuri shakllanishida dunyoviy ilmlar qatorida islom dinining
2
G'aniyeva D. O'zbek xalq urf-odatlari va marosimlari . – Toshkent: Sharq, 2017.63-b

7alohida o‘mi bor. Bu ilohiy ta’limot olamni anglash, dunyoviy tafakkur, tabiat va
inson o‘rtasidagi munosabatlami idrok etish borasida beqiyos ahamiyatga ega.
Butun jahon ahli diqqatini tortgan boy va rang-barang madaniyma’naviy
merosimiz ikki qudratli to‘lqin - dunyoviy ilmlar va diniyfalsafiy tafakkuming o‘zaro
uyg‘unlashib, yagona, barkamol qadriyat peshvosining ma’naviy qiyofasi,
siyosatdagi adolat mezoni, so‘z va fikr erkinligi kabi murakkab ijtimoiy masalalar
xususida ham benihoya hayotiy tajriba va saboqlar beradi. Shu bois ham bu
o‘lmas qadriyatlar bugungi yangi davlatchiligimiz qurilishida muhim ahamiyat kasb
etmoqda. Agar biz bosib o‘tilgan istiqlol yo‘limizga bir nazar tashlaydigan bo‘lsak,
ozodlikning ilk onlaridan boshlaboq dinga munosabat, davlat va diniy Jpshkilotlar
o‘rtasidagi aloqalami to‘g‘ri yo‘lga qo‘yishga alohida e’tibor qaratildi.
Konstitutsiyaga ko‘ra, 0‘zbekiston dunyoviy davlat, binobarin, mamlakatimizda din
davlatdan ajratilgan. Ammo respublikamiz rahbariyati bu masalaga oqilona
yondashib, din davlatdan ajratilgan boisa-da, jamiyatdan ajratilmaganini, xususan,
‘zbekiston singari qadimiy va barqaror diniy an’analarga ega mamlakatda bu
borada g‘oyat noziklik va ehtiyotkorlik bilan ish yuritish lozimligini o‘z vaqtida
to‘g‘ri anglab yetdi. Shuning uchun ham bugun ko‘p millatli mamlakatimizda hech
qaysi din vakillarining diniy nafsoniyatlarini kamsitmagan holda, ayni vaqtda diniy
hissiyotlami avj ham oldirmasdan, og‘ir-vazmin, uzoqni ko'zlangan siyosat amalga
oshirilmoqda. Bu siyosat mohiyati ilk marta Prezidentning quyidagi fikrlarida aniq-
ravshan belgilab berilgan edi: «Din odamzodni hech qachon yomon yo‘lga
boshlamaydi. Bu dunyoning o‘tkinchi ekanini ta’kidlab, odam bolasini hushyor
bo‘lishga, yaxshi bo‘lishga, yaxshi iz qoldirishga undab turadi. Biz dinga bundan
keyin ham barcha shart-sharoitlarni yaratib beramiz, diniy rasm-rusumlarga,
bayramlarga, diniy tarbiya va ta’limga doimo jiddiy e’tibor beriladi. Ayni zamonda
biz din peshvolariga, o'zimizga o‘xshagan musulmon birodarlarimizga bir narsani
takror va takror uqtirmoqchimiz: din o‘z yo‘li bilan, davlat o‘z yo‘li bilan. Diniy
partiyalar tuzib, hokimiyat talashib yurishlar xudoga ham yoqmaydi. Islom dini

8insonlarni kamtarlikka, kamsuqumlikka undaydi. Musulmon farzandi kechirimli
bo‘ladi. Musulmon farzandi birovni kofir, birovni xudojo‘y deb toifalarga
ajratmaydi... Sababi, bandasining ustidan bandasi emas, xudoning o‘zi hukm
chiqaradi. Shunday ekan, birbirimizni behuda ayblab, men musulmon, sen kofir
deb talashib yurishlar bizga to‘g‘ri kelmaydi. Hamma ahil, hamma pokiza bo‘lib
yashasin, kimning fazilati qancha, kimning gunohi qancha ekanini Yaratganning
o‘zi ajrim qilib beradi». Qachonki kishi o‘zligini anglamasa, o‘z vijdoni bilan yuzma-
yuz turmasa, iymon va e’tiqod oldida hisob bermasa, qo‘shnisi, mahallasi, jamiyat,
Vatan oldidagi mas’uliyatini his etmasa, bunday odam insonlik sharafiga munosib
bo‘lmaydi. «Musulmonlarning Saudiya Arabistoniga haj qilishi to‘g‘risida 1. ...0 ‘rta
Osiyo va Qozog‘iston musulmonlari diniy boshqarmasining 0 ‘rta Osiyo regionida
istiqomat qiluvchi 500 kishidan iborat bir guruh musulmonlami 1990-yilning 19-
iyunidan boshlab 10-iyuligacha haj qiluvchilar sifatida Saudiya Arabistoniga
yuborish to‘g‘risidagi iltimosiga rozilik berilsin. 2. 0 ‘zbekiston Grajdan aviatsiyasi
boshqarmasi haj qiluvchilarni kelishilgan marshrut bo‘yicha Jidda shahriga
(Saudiya Arabistoni) olib borib qo‘yish va olib kelishni tashkil etsin. Ana shu
maqsadlar uchun 11-86 va 11-62 samolyotlari ajratilib, ulami doimiy istiqomat
joylariga yetkazib qo‘yishni ham ta’minlasin. 3. 0‘zbekiston SSR Ichki ishlar
ministrligi ruxsatnomalar va qayd etish bo‘limi, 0‘zbekiston Tashqi ishlar ministrligi
0‘zbekiston Respublikasi bojxonasi SSSR Ministrlar Soveti huzuridagi 0‘zbekiston
SSR bo‘yicha diniy ishlar kengashi bilan birgalikda tegishli yo‘l hujjatlarining jadal
rasmiylashtirilishini ta’minlasinlar. 4. 0 ‘zbekiston SSR Sogiiqni saqlash ministrligi
haj qiluvchilarga zarur dori-darmonlar ajratib, haj joylarida bo‘lish davrida ularga
malakali tibbiy xizmat ko‘rsatilishini ta’minlasin. 5. 0‘zbekiston SSR Savdo
ministrligi 0‘rta Osiyo va Qozog‘iston musulmonlari diniy boshqarmasi bilan
birgalikda yodgorlik buyumlari, esdalik sovg'alan xarid etishda haj qiluvchilarga
ko‘maklashsin. 6. Toshkent shahar ijroiya komiteti musulmonlar diniy
boshqarmasining talabnomasiga ko‘ra haj qiluvchilar jo ‘nab ketishi oldidan va

9Saudiya Arabistonidan qaytganidan keyin ulaming Toshkent shahridagi
mehmonxonalarda joylashtirilishini ta’minlasin 3
. Albatta, biz so‘z yuritayotgan
davr 1989—1991 -yillardagi ijtimoiy-siyosiy muhit nuqtayi nazaridan qaraganda,
respublikamiz rahbarining bunday qat’iy xatti-harakatlari Markazdagi «katta
og‘alarimiz»ga aslo ma’qul tushmas edi. Shuning uchun ular Tojikiston,
Ozarbayjon, Gruziya, Armaniston va boshqa bir qator ittifoqdosh respublikalarda
turli yoilar bilan uyushtirilgan qonli fojialaming 0‘zbekistonda ham tashkil etish
uchun makkorona va qabih rejalar tuzdilar, bor imkoniyatlari bilan bu manfur
niyatlami amalga oshirishga urindilar. Buning uchun ular o‘zlari vujudga keltirgan
og‘ir ijtimoiy vaziyatdan, milliy his-tuyg‘ulardan, o‘z oramizdan chiqqan ayrim
munofiq kimsalardan foydalanmoqchi bo’ldilar.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining FARMONI O‘zbekiston Respublikasining
Vazirlar Mahkamasi huzurida din ishlari bo‘yicha komitet tashkil qilish to‘g‘risida
«Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida» 0 ‘zbekiston Respublikasining
Qonuniga asoslanib, fuqarolaming din erkinligi va diniy ehtiyojlarini hurmat qilib,
shuningdek diniy tashkilotlar bilan aloqalami mustahkamlash va uzviy hamkorlikni
ta’minlash maqsadida: 1. 0 ‘zbekiston Respublikasining Vazirlar Mahkamasi
huzuridagi din ishlari bo‘yicha komitet tashkil qilinsin. 2. Belgilab qo‘yilsinki,
komitet o‘z faoliyatini «Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida»gi Qonun,
shuningdek 0‘zbekiston Respublikasining boshqa tegishli qonun hujjatlari
talablariga qat’iy amal qilgan holda olib boradi. 3. 0 ‘zbekiston Respublikasining
Vazirlar Mahkamasi huzuridagi din ishlari bo‘yicha komitet zimmasiga quyidagi
asosiy vazifalami hal qilish yuklansin: - davlat organlarining respublika hududida
joylashgan diniy tashkilotlar bilan bahamjihat harakati va hamkorligini o'matish; -
diniy masalalami hal qilishda viloyatlar, shaharlar va rayonlarning hokimlari bilan
birgalikda yagona siyosatni o‘tkazish; - qonunda belgilangan tartibda ro‘yxatga
olingan respublikadagi diniy tashkilotlaming manfaatlarini davlat siyosatida ifoda
3
0 ‘zbekiston Sovet Sotsialistik Respublikasi Prezidenti I. KARIMOV « Toshkent shahri, 1990-yil 2-iyun.

10etish. 4. 0‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Vazirlar Mahkamasi ushbu
Farmonga asoslanib bir hafta muddat ichida diniy ishlar bo‘yicha komitet
to‘g‘risidagi tegishli qaromi qabul qilsin va uning nizomini tasdiqlasin. 4
Musulmon
hayotidagi qutlug1 sanalar - Qurbon va Ramazon hayitlari kunlarini bundan buyon
doimiy ravishda bayram qilish va ulami dam olish kunlari, deb e’lon qilinishi ham
aynan xalqimiz ko‘nglidagi ish bo‘ldi. 1992-yil 27-martda 0‘zbekiston
Prezidentining «Ro‘za hayitini dam olish kuni, deb e’lon qilish to‘g‘risida» quyidagi
Farmoni e’lon qilindi . O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining FARMONI Ro‘za
hayitini dam olish kuni, deb e’lon qilish to‘g‘risida Mustaqil 0‘zbekiston
Respublikasi musulmonlarining istak va xohishlarini inobatga olib hamda fuqarolar
o‘rtasida mehr-oqibatni barqarorlashtirish maqsadida diniy bayram - Ro‘za
hayitining birinchi kuni dam olish kuni, deb tayinlansin 5
. Bu 0 ‘zbekiston xalqi
o‘zining yangi yetakchisi amalga oshirayotgan xalqparvar siyosatni qo‘llab-
quwatlay boshladi. Bu borada islom olamining zabardast allomalari -
vatandoshlarimiz imom Abu Iso at-Termiziyning 1200 yilligi, Mahmud az-
Zamahshariyning 920 yilligi, Najmiddin Kubroning 850 yilligi, Bahouddin
Naqshbandning 675 yilligi va Xoja Ahrori Valiyning 600 yilligi, Imom al-Buxoriy
tavalludining hijriy-qamariy taqvim bo‘yicha 1225 yilligi, keng koMamda
nishonlanishi yurtimizda iymon, din-u diyonat qaytadan yuksalayotganiga yorqin
dalil boidi. Bu aziz va mukarram zotlarning bebaho asarlari qayta chop etildi,
nomlari abadiylashtirildi. Jamiyat a’zolarining vijdon erkinligini ta’minlash,
ulaming o‘z diniy marosim va urf-odatlarini ado etishlari uchun barcha zarur shart-
sharoitlar vujudga keltirildi. Yangidan-yangi masjid va madrasalar qurish, eskilarini
tiklash - ta’mirlash bo‘yicha amaliy tadbirlar amalga oshirildi. Ayni chog’da bu
borada bir holatni alohida ta’kidl!!sh joizdir. Ma’lumki, 0 ‘zbekiston Respublikasi
Konstitutsiyasi barcha fuqarolar uchun vijdon erkinligini kafolatlaydi. Har kim
xohlagan dinga e’tiqod qilish yoki hech qaysi dinga e’tiqod qilmaslik huquqiga ega.
4
0 ‘zbekiston Respublikasining Prezidenti I. KARIMOV Toshkent shahri, 1992-yil 7-mart.
5
0 ‘zbekiston Respublikasining Prezidenti I. KARIMOV Toshkent shahri, 1992-yil 27-mart.

11Ayni chog’da 0 ‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida diniy qarashlarai
majburan singdirishga yo‘l qo‘yilmaydi, deb yozilgan. Biroq, keyingi yillarda bu
talablar hamma joyda ham birday bajarilmagan hollar yuz berdi. Qo‘ni-qo‘shnilar,
qarindosh-urug‘lar, oila a’zolari atrofdagilarga va o‘z yaqinlariga tazyiq ko‘rsatib,
masjidga borishga, diniy rasm-rusumlami bajarishga majbur qilayotgan misollar
uchray boshladi. Bunday harakatlaming tashabbuskorlari «vahhobiychilik», deb
atalmish diniy oqim vakillari edi. Bunday oqimga mansub kishilar ko‘pincha
o‘zlarining qonunga xilof xatti-harakatlari bilan jamiyatdagi ishlaming ahvoliga
ta’sir ko‘rsatishga intildilar. 0‘z mohiyatiga ko‘ra «vahhobiychilik» islom
aqidaparastligining oshkora ifodasi bo‘lib, unda diniy fanatizm va ekstremizmning
barcha unsurlari mavjuddir. Bunday unsurlar esa turli diniy e’tiqoddagi fuqarolar
o‘rtasidagi va umuman jamiyatdagi munosabatlami keskinlashtirishga
qaratilgandir. Mamlakatimizda «vahhobiychilar» o‘z g‘arazli maqsadlarini ko‘zlab
hokimiyatning qonuniy faoliyat ko‘rsatayotgan organlari va mansabdor shaxslarga
zug‘um o‘tkazgan, sal boimasa davlatga qarshi yashirin faoliyatni tashkil etishga
uringan hollar ham ma’lum bo‘lib qoldi. Albatta, ular o‘z jinoiy xatti-harakatlari
uchun qonun oldida javob berdilar 6
. Shu munosabat bilan jamiyatimizda har bir
kishining vijdon erkinligini va dinga e’tiqod qilish huquqini ta’minlash, dinga
munosabatidan qat’i nazar har bir fuqaroning tengligini ta’minlash ishida
hanuzgacha ba’zi bir kamchiliklar mavjudligini hisobga oigan holda 0 ‘zbekiston
Oliy Majlisi XI sessiyada (1998, aprel) «Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar
to‘g‘risida»gi Qonunni yangi tahrirda qabul qildi. Mustaqillik sharofati bilan «Islom
nuri» haftanomasi dunyoga keldi, ko’plab diniy-axloqiy adabiyotlar chop etila
boshlandi. Jumladan, imom Buxoriyning to‘rt jilddan iborat, imom Termiziyning
bir jildli hadis kitoblari, boshqa allomalaming qator asarlari yuz minglab
nusxalarda chop etildi. Qur’oni Karim sakkiz marta, jami bir million nusxada nashr
etildi. Bu muqaddas kitob yurtimizda ilk bor Alouddin Mansur tomonidan o‘zbek
tiliga tarjima qilindi va uch marta, jami 300 ming nusxada bosmadan chiqarildi.
6
G'afurova N. Madaniyat va san'at menejmenti . – Toshkent: Iqtisodiyot, 2020.64-b

12Bundan tashqari, hadis va shar’iy ilmlarga doir ko‘pgina asarlar ona tilimizga
o‘girildi va ming-minglab nusxalarda chop etildi. 2004-yili esa Toshkent Islom
Universitetida Qur’oni Karimning shayx Abdulaziz Mansur tarjimasida izohli va
maxabatli nashri tayyorlandi hamda chop etildi. Ayni paytda mamlakatimizning
har bir viloyatida kamida bittadan diniy Madrasa, Toshkent shahrida esa Toshkent
Islom Universiteti, Xalqaro Islom tadqiqotlar markazi, Imom Buxoriy nomidagi
Islom ma’hadi, Eshon Boboxon nomidagi ayollar madrasasi, Abulqosim va
Ko‘kaldosh madrasalari ishlab turibdi. 0‘zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining 1995-yil 19- may dagi qarori bilan Toshkent shahrida islom
talimoti va falsafasini, o‘zbek xalqining diniy, tarixiy va madaniy merosini chuqur
o‘rganish maqsadida Xalqaro islom tadqiqot markazi tashkil etildi. Mazkur
markazning asosiy vazifasi diyorimiz musulmonlariga milliy qadriyatlarimizni va
haqiqiy islom ta’limotini yetkazish, mavjud islomiy osori-atiqalar tarixini o‘rganish,
nodir qo’lyozma asarlami tadqiq etish, ular bilan keng jamoatchilikni tanishtirish,
darslik va qo’llanmalar, lug‘atlar tayyorlash va nashr qilishdan iboratdir. Mamlakat
televideniyesi orqali berilayotgan «Ma’rifatnoma» ko‘rsatuvi xalqning
ma’naviyatini yuksaltirishda, diniy ma’rifatini o‘stirishda katta ahamiyat kasb etib
bormoqda. 0‘zbekiston musulmonlari erkinlik va imkoniyatlarga ega
boTmoqdalar. Ular bevosita hukumat yordamida har yili muqaddas Haj va Umra
amallarini ado etish imkoniyatiga erishdilar. 1991— 2007-yillarde 50 mingdan
ziyod hamyurtlarimiz ana shu muqaddas qadamjolami tavof qilib qaytish sharafiga
muyassar bo’ldilar. Birgina 2006-yilning o‘zida 5 mingga yaqin musulmonlar
Makkai munawara va Madinai mukarramaga safar qildilar. Prezident Islom
Karimov 1992-yili Saudiya Arabistoni podshohi Fahd ibn Abdul Aziz as-Saud
taklifiga binoan ushbu mamlakatda boTdi. Podshoh oliy martabali mehmonni
katta obro’ va izzat-ikrom bilan kutib oldi hamda kisvo - muborak Ka’ba uzra
yopilgan yopinchiqni hadya etdi. Albatta, bu qutlug’ hadya diyorimiz
musulmonlarining islom taraqqiyotiga qo‘shgan olamshumul hissalari, ayni vaqtda

13Prezidentimizning yurtimizda islomiy arkonlami tiklash borasida amalga
oshirayotgan ulkan xizmatlari uchun o‘ziga xos bir ehtirom ramzi edi. Bunday
tabarruk sovg‘a qabul qilingan qoidaga ko‘ra juda kamdan kam odamlarga - eng
mo‘tabar shaxslarga nasib etadi. 0 ‘z navbatida davlatimiz rahbari bu muqaddas
ka’bapo‘shni mamlakatimizdagina emas, balki, butun musulmon dunyosida
mashhur qadamjo-ziyoratgoh hisoblanuvchi Muhammad Ismoil al‘Buxoriyning
Samarqand viloyatidagi masjid-maqbarasiga tortiq qildi. Buning, albatta, teran
tarixiy-ramziy ma’nosi bor. 0 ‘zbekislonda islom dini bilan bir qatorda pravoslavlar,
baptistlar, yahudiylar, adventistlar, katoliklar, lyuteranlar, bahoichilar, krishnaitlar,
buddistlar, pyatidesyatniklar, Iyegova xudosi shohidlari, yangi havvoriylar, xristian-
nresvitorianlar singari bir qancha din va mazhablar mavjud. Ulardan har birining
o‘ziga xos mafkurasi, tartibqoidalari, muayyan diniy qavmning hayot tarzi va
dunyoqarashi, talab va ehtiyojlari mavjud. Ana shunday xilma-xillikdan kelib
chiqib, 0‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida: «Hamma uchun vijdon erkinligi
kafolatlanadi. Har bir inson xohlagan dinga e’tiqod qilish yoki hech qaysi dinga
e’tiqod qilmaslik huquqiga ega», degan qoida kiritilgan (31-modda). Bu
0‘zbekiston hukumati va uning boshlig‘i olib borayotgan siyosiy yo‘lning qonuniy
asosidir. 0‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi Toshkent va 0‘rta Osiyo
arxiyepiskopi Vladimiming Свято - Успенский kafedral sobori qoshida diniy-
ma’muriy markaz tashkil etish va 1996-yil noyabr oyida Yeparxiyaning 125 yilligini
nishonlash to‘g‘risidagi murojaatini qo‘llab-quwatladi va bu haqda alohida qaror
qabul qildi. Qarorda Toshkent shahridagi Свято - Успенский sobori hududini
kengaytirish uchun ikki gektar yer ajratish, budjet mablag‘i hisobiga uni
obodonlashtirish ko‘zda tutilgan. 130 ga yaqin millat va elat istiqomat qilayotgan,
aholisining ruhiy va ma’naviy ehtiyojlari rang-barang bo’lgan 0 ‘zbekistonday
mamlakatda tili, millati, irqi, dini, ijtimoiy mavqeidan qat’i nazar, insonni ulug’lash
davlat siyosatining bosh yo‘nalishidir. 1991«yilning 6-noyabr kuni Termizda
o‘tkazilgan «Alpomish» dostoni yaratilganligining 1000 yilligini UNESKO ijroiya

14qo‘mitasining maxsus qaroriga binoan xalqaro miqyosda keng nishonlanishi milliy
urf-odatlar, qadriyatlar va an’analar tiklanishining eng oliy cho‘qqisi, deb
aytishimiz mumkin. Tabiiyki, ma’naviy-ruhiy poklanish, qadriyatlaming tiklanishi
bir kunda boTadigan jarayon emas, balki u bizdan muntazam ravishda izchillik
bilan ish olib borishimizni talab etadi. «Imom Abu Mansur al-Moturidiy
tavalludining 1130 yilligini nishonlash to‘g‘risida»gi, «Burhoniddin al-Marg‘iloniy
tavalludining hijriy sana bo‘yicha 910 yilligini nishonlash to‘g‘risida»gi 0 ‘zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining chiqargan qarorlari fikrimizning yaqqol
isbotidir (Qarang: «Qishloq hayoti», 1999-yil 14-dekabr, «Xalq so‘zi», 2000-yil 20-
yanvar). 2003-yili esa Naqshbandiya tariqatining asoschisi Abduxoliq G‘ijduvoniy
tavalludining 900 yilligi keng nishonlandi. Uning minbari joylashgan G‘ijduvon
shahri butunlay obod etildli Shunday qilib istiqlol yillarida mamlakatda yuksak
ma’rifiymadaniy jamiyat qurish, har tomonlama barkamol Vatanni shakllantirish
asosiy vazifa qilib qo‘yildi. Bu esa 0 ‘zbekiston hukuiHat' olib borayotgan madaniy-
ma’rifiy siyosatning olijanob mohiyatidan dalolat beradi. Islam konferensiyasi
tashkiloti (OIK ) tarkibidagi muassasalordan biri - Ta ’lim, fan va madaniyat
masalalari bo ‘yicha Xalqaro islom tashkiloti (ISESCO) Toshkentni 2007-yilda Islom
madaniyatining poytaxti, deb e ’Ion qildi.
1.2. Madaniyni asrash va uni rivojlantirish merosga davlat siyosati

15UNESKOning Toshkentdagi vakolatxonasi rahbari Maykl Barri Leyn 0 ‘zbekiston
bosh kentining Islom madaniyati poytaxti, deb e’lon qilinishi munosib maqom,
deb baholadi. - Toshkentda «Jahon madaniyati yodgorliklari» ro‘yxatiga kiritilgan
Usmon qur’oni hamda Beruniy kutubxonasi saqlanmoqda, Baroqxon, Ko‘kaldosh
madrasalari, Qaffol Shoshiy, Shayx Xovand Tohur, Yunusxon, Zangi ota yodgorlik
majmualari binolari asrab-avaylab kelinmoqda. 2007-yilda ushbu muhim voqea
munosabati bilan UNESKO Markaziy Osiyo islom merosiga bag‘ishlangan xalqaro
konferensiyani Toshkentda o‘tkazishni rejalashtirmoqda, - deb ta’kidladi UNESKO
vakolatxonasining rahbari. - Toshkentda istiqomat qilayotgan har bir inson
shahaming madaniy va tarixiy muhitini qalban his qiladi, - deydi BMT Aholi zichligi
fondi (UNFPA)ning O‘zbekistondagi vakili Xolid Filbi. - Muzeylar va madrasalaming
mahobatli binolari, Toshkent islom universiteti faoliyatida aks etayotgan
sermazmun islom madaniyati shahami butun Osiyo qit’asidagi eng yorqin islom
madaniyati markazlaridan biri, deb e’tirof etilishiga sababchi boTgani tabiiydir.
Uzoq tarixdan boshlaboq musulmon dunyosi tarixida asosiy o‘rinlardan birini
egallab kelgan, jahonga Buxoro, Samarqand, Xivani tuhfa etgan 0‘zbekistonning
go‘zal poytaxti eng muhim islomiy markazlardan biri, deb e’tirof etilishiga har
tomonlama munosib. - Ushbu to‘g‘ri va adolatli qaroming qabul qilinishi
0‘zbekistonning boy islomiy madaniyati bilan bog’liq ekanligiga shubha yo‘q, -
dedi Fransiyaning O'zbekistondagi elchisi Jan Bernar Art ISESCO qarorini sharhlar
ekan. - Musulmon olamining jahonga mashhur qator olimlari, faylasuf va shoirlari
ushbu mamlakat hududida yetishib chiqqanlar. Toshkentning islom madaniyati
poytaxtlaridan biri, deb tan olinishi jahon jamoatchiligiga 0‘zbekistondagi boy
islomiy meros bilan yaqindan tanishish imkonini berishiga shubha yo‘q.
«0‘zbekiston bunday e’tirofga loyiqdir, - deydi Buyuk Britaniyaning
O‘zbekistondagi elchisi Devid Moran. - Musulmon olamining eng muhim
yodgorligi - Usmon qur’oni 0‘zbekistonda saqlanadi. Toshkentning islom

16madaniyati poytaxtlaridan biri, deb e’tirof etilishi G‘arb jamoatchiligida uning boy
va o‘ziga xos tarixiy-madaniy hamda ma’naviy merosiga qiziqishni kuchaytiradi. 7
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov Janobi Oliylariga
Aziz Toshkent shahrining islom dunyosining madaniy poytaxti sifatida e’tirof
etilishi Toshkent hamda buyuk 0‘zbekiston xalqining nafaqat islom tamaddunida,
balki butun Sharq madaniyati va san’atida yetakchi o‘rin tutishidan yana bir
dalolatdir. Siz, Janobi Oliylari hamda 0 ‘zbekiston hukumati va xalqiga samimiy
tabriklarimni izhor etib, Yaratgan Allohdan do‘st va birodar 0‘zbekistonga ravnaq
ato etishini so‘rab qolaman 8
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islotn Karimov Janobi Oliylariga
Muhtaram Prezident Janoblari, Toshkentning 2007-yilda islom madaniyatining
umumjahon poytaxti, deb e’lon qilinishi munosabati bilan shaxsan o‘z nomimdan
va Senatning xalqaro aloqalar qo‘mitasi nomidan yo‘llayotgan samimiy tabrigimni
qabul qilgaysiz. Ta’lim fan va madaniyat masalalari bo‘yicha Xalqaro islom
tashkilotining (ISESCO) mazkur qarori Sizning rahbarligingizda 0‘zbekistonda,
jumladan, poytaxt Toshkentda mintaqaviy madaniyatni rivojlantirish borasida
amalga oshirilayotgan xayrli ishlaming yana bir e’tirofidir. Ijozatingiz bilan yana
shuni ta’kidlamoqchimanki, Toshkentning islom madaniyati poytaxti, deb e’lon
qilinishi butun Osiyo qit’asi uchun katta sharafdir. Yaqinda Pokiston parlamenti
delegatsiyasi 0 ‘zbekiston Respublikasiga tashrif buyurib, samarali muzokaralar
o‘tkazdi va biz samimiy mehmondo‘stlik uchun 0 ‘zbekiston Senati va Tashqi ishlar
vazirligidan g‘oyat minnatdormiz. Bu samimiy mamlakatlarimiz o‘rtasidagi yaqin
do‘stlik va birodarlik rishtalaridan yana bir dalolatdir 9
.Bu awalo teatr san’ati
rivojlanishida yaqqol sezila boshlandi, yangi-yangi teatr dargohlari qurib ishga
tushirildi. 1991-yilda Farg‘onada va 1993-yilda Xivada davlat qo‘g‘irchoq teatrlari
7
Mamarasulov S. Marifiy faoliyati asoslari . – Toshkent: O‘qituvchi, 2021.54-b
8
SAYYID MUHAMMAD HOTAMIY, Madaniyatlar va sivilizatsiyalararo muloqot xalqaro instituti direktori, Eron Islom
Respublikasining sobiq prezidenti.
9
MUSHOHID HUSAYN SAID , Pokiston Islom Respublikasi Senatining Xalqaro aloqalar qo ‘mitasi raisi.

17ish boshladi, 1994-yilda Qashqadaryo va Namangan viloyati teatrlari qoshida
qo‘g‘irchoq guruhlari ochildi. Andijonda jamoatchilik asosida ishlab kelayotgan
yoshlar teatri davlat tasarrufiga olinib, u 1994- yilda Abbos Bakirov nomidagi
Andijon yoshlar va bolalar teatriga aylantirildi. 1993-yil avgustida Toshkent
shahrida ish boshlagan hashamatli «Turkiston» saroyi nafaqat mahalliy teatr va
tomosha guruhlarining chiqishlariga, balki, uzoq va yaqin mamlakatlardan tashrif
buyuradigan sahna guruhlari va atoqli artistlaming chiqishlariga ham moijallandi.
0‘zbekiston 1991-yilda mustaqillikka erishgach o‘zbek teatrlari va
san’atkorlarining dunyo sahnasiga chiqishi uchun yanada keng yo‘1 ochildi. Navoiy
nomidagi katta opera va balet teatri, A.Hidoyatov nomidagi drama teatri, «Ilhom»
teatr studiyasi, Rus yosh tomoshabinlar teatri shu jihatdan ibratli ishlar qildilar.
Navoiy nomidagi teatr balet truppasining Malayziya va Tailandga, A.Hidoyatov
nomidagi teatrining Angliya, Shotlandiya va Germaniyaga, Rus bolalar teatrining
Qohiraga safarlari shular jumlasidandir. Shu yillarda o‘zbek teatrlari sahnasida
yangi zamonaviy mavzudagi asarlar namoyish etila boshlandi. Jumladan, 1992-
yilning o‘zidagina Abror Hidoyatov nomidagi o‘zbek davlat drama teatri ijodiy
jamoasi mashhur italyan komediyanavisi Karlo Gashinning «Malikai Turandot»
spektaklini, Muqimiy nomidagi o‘zbek davlat musiqali teatri jamoasi esa «Shum
bolaning sarguzashtlari» va komediya janrida yaratilgan «Mening oppoq
kabutarlarim» spektakllarini, shuningdek, Yunus Rajabiy nomidagi Jizzax musiqali
drama teatri A.Navoiyning «Layli va Majnun» dostoni asosida yaratilgan asarlami
sahnaga qo‘ydilar 10
. Bu spektakllar tomoshabinlar tomonidan yuqori baholandi.
Markaziy Osiyo xalqlari teatrlarining o‘zaro ijodiy hamkorligi yo’lga qo‘yildi.
Mazkur soha jamoalarining, 1992-yilning 26- martidan to 4 aprelgacha «Navro‘z-
92» xalqaro anjumani o'tkazildi. Anjumanda Tojikistonning «Axorun» teatri
«Yo‘qolgan Yusuf xonadonga qaytadi», Turkmaniston Davlat yoshlar tajriba teatri
«Dali Dumbul», Lohutiy nomidagi Tojikiston Akademik drama teatri «Asrga
tatigulik kun», A.Hidoyatov nomidagi o‘zbek Davlat drama teatri «Iskandar»,
10
Mahmudov N. Madaniyatshunoslik asoslari . – Toshkent: Fan va texnologiya, 2019.62-b

18Qirg‘iziston Akademik drama teatri «Aykul manas» («Ajoyib manas»),
Y.Shakaijonov nomidagi Farg‘ona viloyat musiqali drama va komediya teatri
«Toshkentga sayohat» tanlov spektakllarini namoyish etdilar. 4-aprel kuni
«Navro‘z-92» xalqaro teatr bayramining g‘oliblari e’lon qilindi. Oliy mukofot
(Gran-Pri) - Turkmaniston Davlat yoshlar teatrining «Dalli Dumbul» spektakliga,
Xalqaro Teatr uyushmalari konfederatsiyasining maxsus mukofoti - Y.Shakaijonov
nomidagi Farg‘ona viloyat musiqali drama va komediya teatrining «Toshkentga
sayohat» komediyasiga berildi. Yuksak rejissyorlik mahorati uchun «Asrga tatigulik
kun» spektakli rejissyori Ozarbayjon Mambetov (Qozog‘iston), milliy qadriyatlami
tiklash yoTidagi katta xizmatlari uchun - Qirg‘izistonlik san’atkorlaming «Buyuk
qalbi manas» spektakliga, rejissuradagi yangi uslub va shakl izlanishlari uchun
Abror Hidoyatov nomidagi o‘zbek davlat drama teatrining «Iskandar» spektakli
rejissyori Bahodir Yo’ldoshevga Xalqaro Teatr uyushmalari konfederatsiyasining
maxsus mukofoti berildi. 1993-yil iyul-avgust oylarida 0 ‘zbekiston mustaqilligining
ikki yilligiga bag‘ishlab Navoiy viloyatida tumanlararo do‘stlik festivallari bo’lib
o‘tdi. 1997-yilning oktabr oyida esa Toshkentda «Teatr: Sharq va G‘arb» xalqaro
festivali o'tkazildi. Festivalda dimyoning ko‘pgina mamlakatlaridan kelgan teatr
san’atkorlari bilan birga Markaziy Osiyo davlatlari hamda respublika teatrlari ham
o‘z asarlarini mahorat bilan namoyish etdilar 11
. Ushbu festivalda Gonkong
shahrining «Rezolyu» teatri jamoasining «Osmono‘par binodagi ikki odobli
xizmatkor» spektakli, Germaniyaning Dortmund opera va balet teatri jamoasining
«Donnitom xonimning esdan og‘ishi» operasi, Turkmaniston Respublikasi
A.Qulahmedov nomidagi teatr jamoasining «Payg‘ambarlar nolasi» kabi
spektakllari tomoshabinlar olqishiga sazovor bo‘ldi. Ayni paytda o‘zbek milliy teatr
san’ati rivojlanishi va takomillashish jarayonini boshdan kechirmoqda. 0‘zbekiston
Respublikasi Prezidentining « 0‘zbekiston teatr san’atini rivojlantirish to‘g‘risida»gi
(1998-yil 26-mart) Farmoniga muvofiq 0‘zbekistonda asrlar osha yashab
kelayotgan tomosha san’ati an’analarini o‘rganish, boyitish va targ‘ib qilish, teatr
11
G'afurova N. Madaniyat va san'at menejmenti . – Toshkent: Iqtisodiyot, 2020.42b

19san’atini har tomonlama rivojlantirish, moddiy-texnik negizini yanada
mustahkamlash, mamlakatimizda amalga oshirilayotgan ma’naviy-ma’rifiy
islohotlarda teatr arboblarining faol ishtirokini ta’minlash, milliy va umumbashariy
qadriyatlami tarannum etuvchi badiiy barkamol sahna asarlari yaratish, maxsus
ta’lim tizimini zamon talablariga mos holda takomillashtirish, yuqori malakali
kadrlarga bo‘lgan ehtiyojni toiaroq qondirish maqsadida « 0‘zbekteatr» ijodiy-
ishlab chiqarish birlashmasi va uning qoshida esa Teatr ijodkorlari uyushmasi
tashkil etildi. 1997-yilning oktabr oyida esa Toshkentda «Teatr: Sharq va G‘arb»
xalqaro festivali o'tkazildi. Festivalda dimyoning ko‘pgina mamlakatlaridan kelgan
teatr san’atkorlari bilan birga Markaziy Osiyo davlatlari hamda respublika teatrlari
ham o‘z asarlarini mahorat bilan namoyish etdilar. Ushbu festivalda Gonkong
shahrining «Rezolyu» teatri jamoasining «Osmono‘par binodagi ikki odobli
xizmatkor» spektakli, Germaniyaning Dortmund opera va balet teatri jamoasining
«Donnitom xonimning esdan og‘ishi» operasi, Turkmaniston Respublikasi
A.Qulahmedov nomidagi teatr jamoasining «Payg‘ambarlar nolasi» kabi
spektakllari tomoshabinlar olqishiga sazovor bo‘ld 12
i. Ayni paytda o‘zbek milliy
teatr san’ati rivojlanishi va takomillashish jarayonini boshdan kechirmoqda.
0‘zbekiston Respublikasi Prezidentining « 0‘zbekiston teatr san’atini rivojlantirish
to‘g‘risida»gi (1998-yil 26-mart) Farmoniga muvofiq 0‘zbekistonda asrlar osha
yashab kelayotgan tomosha san’ati an’analarini o‘rganish, boyitish va targ‘ib
qilish, teatr san’atini har tomonlama rivojlantirish, moddiy-texnik negizini yanada
mustahkamlash, mamlakatimizda amalga oshirilayotgan ma’naviy-ma’rifiy
islohotlarda teatr arboblarining faol ishtirokini ta’minlash, milliy va umumbashariy
qadriyatlami tarannum etuvchi badiiy barkamol sahna asarlari yaratish, maxsus
ta’lim tizimini zamon talablariga mos holda takomillashtirish, yuqori malakali
kadrlarga bo‘lgan ehtiyojni toiaroq qondirish maqsadida «0‘zbekteatr» ijodiy-
ishlab chiqarish birlashmasi va uning qoshida esa Teatr ijodkorlari uyushmasi
tashkil etildi. Tabian san’atsevar va san’at ahliga talabchan o‘zbek xalqining
12
Mamarasulov S. Marifiy faoliyati asoslari . – Toshkent: O‘qituvchi, 2021.59-b

20musiqasi keng ko’lamli ma’naviyat ko‘zgusidir. Asrlar osha avloddan-avlodga
ustoz-shogirdlik tizimi yo’li bilan rivojlanib kelganligi tufayli musiqa merosi
qatlamlari - mehnat va marosim kuy, qo‘shiqlaridan tortib murakkab doston,
ashula, katta ashula va maqom yoTlari davrma-davr saralanib kelgan. Shu bois,
hozirgi davrgacha yetib kelgan deyarli barcha asarlar shaklan va mazmunan katta-
kichikligiga qaramay badiiy mukammalligi bilan ajralib turadi. Teatr san’ati
sohasidagi ijodiy jarayon ayni yangilanayotgan hayotimizning ehtiyojlariga toTa
mos keladi. «Chimildiq», «Piri koinot», «Sohibqiron», «Kunduzsiz kechalar»
pyesalari, 0‘zbekiston yoshlar teatrida Alisher Navoiyning «Lison ut-tayr» asari
asosida qo‘yilgan sahna asari bugungi teatr san’atimizning yutug‘i, desa bo’ladi.
1998-yili mamlakatimizda birinchi marta simfonik musiqa festivali o‘tkazildi.
0‘zbekiston respublikasi bastakorlar uyushmasi bilan o‘tkazilgan mazkur festivalda
dunyoning yigirmaga yaqin mamlakatlaridan ijrochilar ishtirok etishdi. Ular
0‘zbekistonda jahon musiqa san’ati klassik namunalarining eng oliy darajada ijro
etilganligiga va ushbu soha jahon klassik an’analari bilan o‘zbek milliy musiqa
san’atining uyg‘unlashgan yangi maktabi yaratilganligiga guvoh bo‘lishdi. Mutal
Burhonov, Ikrom Akbarov, Sayfi Jalil, Sobir Boboyev, Boris Giyenko, Mustafo
Bafoyev, Rustam Abdullayev singari bastakorlaming ijodiga yuksak baho berdilar. 13
Kino san’ati ustalari ham mustabidlik va mustaqillik davrlarining mohiyatini
badiiyat vositasi bilan ochib berish yoiida tinmay izlanib, xalqimizga o‘zlarining
yangi-yangi asarlarini taqdim etmoqdalar. So’nggi yillarda yaratilgan « 0 ‘tkan
kunlar», «Otamdan qolgan dalalar», «Yozning yolg’iz yodgori», «Kichkina tabib»,
«Voiz» kabi badiiy filmlar tamoshabinlarga manzur bo‘ldi.
II BOB. ZAMONAVIY ISLOHOTLAR VA ULARNING MADANIY-
MA'RIFIY HAYOTGA TA'SIRI
2.1. Ta'lim va tarbiya tizimidagi yangilanishlar: milliy g'oya va ma'naviyat
asosida
13
Mahmudov N. Madaniyatshunoslik asoslari . – Toshkent: Fan va texnologiya, 2019.41-b

21MaTumki ta’lim mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy, g‘oyaviy-madaniy hayotining muhim
tarmog‘idir. Ta’lim asoslari 0‘zbekistonda uning Konstitutsiyasi va «Ta’lim
to‘g‘risida»gi Qonun bilan kafolatlangan. 0‘zbekiston Respublikasi Oliy
Kengashining 1992-yil 2-iyuldagi qaroriga asosan «Ta’lim to‘g‘risida»gi 0‘zbekiston
Respublikasining Qonuni amalga kirdi. i. Viloyatlarda ham yangidan-yangi o‘quv
yurtlari ochildi. Prezident I. Karimovning 1992-yil 28-fevral Farmoni bilan 8 viloyat
pedagogika institutlariga universitet maqomi berildi. Bu respublika hukumatining
izchil madaniy-ma’rifiy siyosatining yana bir dalili bo‘ldi. Bunday yangilanishdan
ko‘zda tutilgan maqsad birinchidan, viloyatlarda oliy universitet ta’limini tashkil
etish, bu joylarda ilmiy-ma’rifiy ishlami rivojlantirishga, eng olis va chekka
shaharlami madaniy-ma’rifiy markazga aylantirishga asos boidi. Ilmiy va ma’rifiy
ishlar xalq hayotiga tobora chuqurroq kirib bora boshladi. Bu mamlakat aholisi
ongi va dunyoqarashini kengaytirishda katta ahamiyat kasb etdi. Bevosita mehnat
jarayoni bilan bogiiq odamlar endi ilmiy yangiliklardan doimo va o‘z vaqtida
xabardor bo‘lib bordilar. 14
Yangidan-yangi ilmiy-texnikaviy ishlanmalar, ixtirolar
yaratilgan joyida tezroq ishlab chiqarishga joriy etilish imkonlari vujudga keldi.
Ikkinchidan, 0 ‘zbekiston tarixiy-jug‘rofiy jihatdan xilma-xil sharoit va iqlimga ega
bo'lgan mamlakat. Buning ustiga, turli hudud xalqlari umumiy tarixga ega bo‘lgani
bilan ruhiyati, yashash tarzi, voqelikka munosabati, uni idrok etish jihatidan ozmi-
ko‘pmi farqlanadi. Bu hol bir viloyatning o'zida ham turli ko’rinishlarda ko‘zga
tashlanadi. Ana shunday mamlakatda har bir hududning o‘ziga xos jihatlarini
hisobga olmaslik mumkin emas edi. Xususan, qadimiy Xorazm mashhur
matematiklari, astronomlari, tarixchilari va davlat arboblari bilan, Farg'ona vodiysi
esa dunyo tan oigan shoir-u adiblari bilan mashhurdir. Uzoq davom etgan
mustamlakachilik, haddan tashqari markazlashtirish natij asida markazdan uzoqda
yashaydigan aholining ilmiy-madaniy saviyasi ancha orqada qoldi. Bu mamlakat
ishlab chiqarishiga, iqtisod va umuman taraqqiyotiga kuchli salbiy ta’sir ko'rsatdi.
Ana shu salbiy oqibatlami zudlik bilan bartaraf etish uchun ham joylarda universal
14
Mavlonova R. Ta'lim va ma'naviyat uyg'unligi . – Toshkent: Iste’dod, 2020.23-b

22ta’lim tizimini joriy etish hayot taqozosiga aylandi. Bundan tashqari ikki pog‘onali
o‘qish tizimiga o‘tilgani ham oliy ta’limni hozirgi zamon sharoitida yanada
takomillashtirishga qaratilgan tadbirdir. Masalan, bakalavrlik darajasini olish
uchun 4 yil, magistrlik darajasini olish uchun 6 yil o‘qish talab qilinadi. 0 ‘zbekiston
sharoitida shunday yangi tizim uchun Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligida Nizom
va Dasturlar ishlab chiqish uchun 1993-yilda 4-ta komissiya tuzildi. Shu bilan bir
qatorda, keyingi yillarda jumhuriyat oliy o‘quv yurtlarida o‘qitishning yangi
usullarini qo‘llashda ma’lum tajribalar to’plandi. Masalan, Toshkent aloqa va
elektronika institutida 3 semestrlik o‘qitish shakli joriy etildi. Har bir semestr 2-3
imtihon va 3-4 sinov bilan yakunlanadi. 0 ‘quv jarayoniga shu vaqtgacha amalda
bo'lmagan o‘qitish va nazorat usullari model va bilimni reyting bo‘yicha baholash
tartibi tatbiq qilindi. Tajriba shuni ko‘rsatdiki, u bir necha afzalliklarga ega.
Xususan, dars soatlari qiyinchiliklarsiz semestrga bo’linadi, o’qituvchilar uslubiy,
ilmiy ishlar biIan shug‘ullanish, malaka oshirish uchun qo‘shimcha vaqtga ega
bo‘ladilar, talabalar uchun esa bir yilda uch marotaba ta’tilga chiqishlariga imkon
yaratildi. Bu tajriba tufayli institut bir muncha muaffaqiyatlarga erishdi. Xususan,
boshlang‘ich kurslar talabalarining oliy ta’lim shart-sharoitlariga ko‘nikishlari
yaxshilandi. 0‘zlashtirish ham oson, ham sifat jihatidan o‘sdi. 0‘zbekiston
mustaqillikka erishgandan so‘ng yoshlarga hozirgi zamon eng ilg‘or bilimlarini
berish, ulami davr talabiga mos mutaxassis qilib tarbiyalashda izchil ishlar olib
borila boshlandi. Mustaqillik yillarida iqtidorli talabalami xorijda o‘qitish ishlari
yo‘lga qo’yildi. Respublikaning xalqaro aloqalari kengayishi natijasida
o‘quvchilarga hukumatlararo bitimlar bo'yicha xorijiy mamlakatlarning nufuzli oliy
o'quv yurtlarida bilim olish imkoniyati yaratildi. Har yili respublikada umumiy
ta’lim maktablarining test sinovlaridan o‘tgan 50 dan ziyod o‘quvchisi AKSYLS yo‘li
bilan AQSHga o’qishga yuboriladigan bo’ldi. Har bir viloyat va tumanlarda
tadbirkorlik o’quv yurtlari, kasb litseylari, biznes maktablar kichik va o’rta biznes,
fermerlik xo’jaliklari, aholiga xizmat ko’rsatish sohalari uchun kollejlar ochildi. Shu

23kunlarda 160 ta ana shunday hunar litseylari biznesmaktablari va 41 ta kollej
faoliyat ko’rsatmoqda. Ularda 112,3 ming yigit-qiz o’qimoqda. Umuman
mamlakatda xalq xo’jaligi talablari uchun 466 hunar-texnika bilim yurti kadr
tayyorlab bgra boshladi. Yana shuni aytish lozimki istiqlol yillarida O’zbekistonda
umumiy o’rta ta’lim sifatini oshirishga ham katta e’tibor berildi. 15
17 - 0 ‘zbekiston
tarixi, 3. 313 Umumiy ta’lim uzluksiz davlat ta’limi tizimida asosiy bo‘g‘in bo‘lib,
ta’lim oluvchilaming ilmiy bilimlar olishini, mehnat ta’limi, boshlang‘ich kasb-kor
ko‘nikmalari, ishbilarmonlik asoslarini egallashlarini, shuningdek, o‘z ijodiy
qobiliyatlari va ma’naviy fazilatlarini rivojlantirishlarini ta’minlaydi. Umumiy ta’lim
«Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonunning 9-bandiga muvofiq uch bosqichdan iborat: -
boshlang‘ich ta’lim (I-IV sinflar); - tayanch ta’lim (V-IX sinflar); - o‘rta ta’lim (X-XI-
XII sinflar). Ta’lim haqidagi davlat siyosatining asosiy mohiyati tayanch ta’limining
(to‘qqiz yillik) majburiyligidir. Oliy Majlisning 1997-yil 29-avgust kuni bo‘lib o'tgan
IX sessiyasida 0 ‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonuni yangi
tahrirda qabul qilindi. Unga binoan ta’limning yangi tizimi joriy etildi. Jumladan,
uning 10-moddasiga muvofiq 0 ‘zbekiston Respublikasida ta’lim quyidagi turlarda
amalga oshiriladi: - maktabgacha ta’lim; - umumiy o‘rta ta’lim; - o‘rta maxsus,
kasb-hunar ta’limi; - oliy ta’lim; - oliy o‘quv yurtidan keyingi ta’lim; - kadrlar
malakasini oshirish va ulami qayta tayyorlash; - maktabdan tashqari ta’lim.
Shuningdek, mazkur qonunning 12-moddasida umumiy o‘rta ta’limning quyidagi
bosqichlari ko‘rsatilgan: - boshlang‘ich ta’lim (I-IV sinflar); - umumiy o‘rta ta’lim (I-
IX sinflar). Xuddi shu sessiyada Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi ham qabul qilindi.
1993-yil 1-yanvariga respublikada umumiy ta’lim maktablarining soni 8963 taga
yetdi. Yangi o‘quv dasturlari va darsliklarini ishlab chiqish ta’lim sifatini oshirishda
yagona mezon bo’ldi. Mamlakatda prinsip jihatdan yangi o‘rta o‘quv yurtlari -
gimnaziyalar, ya’ni, ayrim fanlar chuqur o‘rganiladigan maktablar tarmog’i tez
rivojlandi. Masalan, 1991-yildagi 799 maktab o‘miga 1995-yilda ayrim fanlar
chuqur o‘rganiladigan maktablar soni 3120 taga yetdi. 0 ‘quvchilaming soni 1995-
15
Mamarasulov S. Marifiy faoliyati asoslari . – Toshkent: O‘qituvchi, 2021.55-b

24yilning oxiriga kelib 205,7 ming kishiga ko‘paydi. Ta’lim muassasalarining o‘quv
rejalari, ta’lim shakllari va usullarini ishlab chiqishda erkinlikka ega bo‘lganliklari
prinsip jihatdan yangilikdir 16
. 0 ‘quvchilar bilimini sinashda an’anaviy usullar bilan
birga test sinovlaridan o‘tkazish tizimi kengroq qo‘liana boshlandi. Mintaqaviy va
Respublika miqyosida maktab olimpiadalari muntazam o‘tkazilmoqda. «Oliy o‘quv
yurtlari hududida tashkil etilgan kollejlaming yangi tizimi qisqa muddatlarda
yuqori malakali o‘rta bo‘g‘in mutaxassislarini ayni vaqtda shu yo‘nalishdagi oliy
o‘quv yurtlariga kirish uchun abituriyentlar tayyorlash imkonini bera boshladi.
Maktabgacha tarbiya 0 ‘zbekiston xalq ta’limi tizimida birinchi bosqichdir. Bu
bosqichda xilma-xil toifadagi, turlicha muassasalami ko‘rish mumkin. Ya’ni bolalar
yaslilari, bolalar bog‘chalari, yasli bog‘chalar, sogiomlashtirish bog‘chalari, aqliy,
jismoniy jihatdan nogiron bolalar bog‘chalari, xonadon bog‘chalari, mavsumiy
bog‘chalar va hokazolar shu tizimga kiradi. 0 ‘zbekiston Respublikasida hozir 9467
maktabgacha tarbiya va ta’lim muassasalari mavjud boiib, 1,3 million
kichkintoylami o‘z bag‘riga oigan. Ulaming tarbiyasi bilan 100 mingdan ortiqroq
pedagog xodimlar shug‘ullanmoqdalar. Keyingi yillarda maktabgacha tarbiya,
o‘rta, o‘rta maxsus va oliy ta’limning ishlab chiqilgan konsepsiyalari asosida
ta’limning barcha darajalari uchun o‘quv dasturlarining eskilari qayta ko‘rib
chiqilib, yangilari ishlab chiqilmoqda. «Uzluksiz ta’lim tizimini darsliklar va o‘quv
adabiyotlari bilan ta’minlashni takomillashtirish to‘g‘risida» (05.01.98-y.),
«Uzluksiz ta’lim tizimi uchun davlat standartlarini ishlab chiqarish va joriy etish
to‘g‘risida» (05.01.98-y.), «Akademik litseylar va kasbhunar kollejlarini tashkil
etish va ulaming faoliyatini boshqarish to‘g‘risida» (24.02.98-y.), «Umumta’lim
maktablari uchun darsliklar va o‘quv adabiyotlarini nashr qilish tizimini
takomillashtirish loyihasini amalga oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida» (04.05.98-
y.), « 0 ‘zbekiston respublikasida o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limini tashkil etish
chora-tadbirlari to‘g‘risida» (13.05.98-y.), « 0 ‘zbekiston Respublikasi Davlat
Bojxona qo‘mitasining Bojxona kollejini tashkil etish to‘g‘risida» (13.07.98-y.), « 0
16
YUNESKO. Madaniyat 2030 ko'rsatkichlari . - Parij: YuNESKO nashriyoti, 2020.

25‘zbekiston Respublikasi Soliq qo‘mitasining Soliq kollejini tashkil etish to¿g‘risida»
(14.07.99-y.), «1999-2005-yillarda akademik litseylar va kasb-hunar kollej larining
moddiy-texnika bazasini rivojlantirish hamda mablag‘ bilan ta’minlash dasturi
to‘g‘risida» (23.09.98-y.), «Umumiy o‘rta ta’limning davlat ta’lim standartlarini
tasdiqlash to‘g‘risida» (16.08.99-y.) kabi respublikada ta’lim, ayniqsa, umumiy
o‘rta ta’lim tizimini yanada takomillashtirishga qaratilgan Vazirlar Mahkamasining
qarorlari qabul qilindi. Bozor iqtisodiyotiga o‘tilayotgan hozirgi sharoitda ta’lim
jarayonining turli bosqichlariga mansub bilim maskanlari o‘rtasidagi uzviy
bog‘liqlikni sifat jihatidan yangi bosqichga ko‘tarish dolzarb vazifalardan biridir.
Mamlakat hukumatining qarori bilan umumta’lim maktablarini 2005-2009-yillar
mobaynida qayta ta’mirlash, zamonaviy o‘quv qurollari va fan laboratoriya bilan
ta’minlash ishlari qizg‘in bormoqda. 1998-1999-o‘quv yilidan esa kasb-hunar
kollejlari va akademik litseylar shaklidagi xalq ta’limi tizimi yangi yo’nalishga asos
solindi. Bu 1997-yil avgust oyida mamlakat Oliy Majlisi sessiyasida qabul qilingan
«Kadrlar tayyorlashning milliy dasturi» hayotga tatbiq etilayotganidan dalolat
beradi. Birgina 2006-yilning o‘zida 8 ming o’quvchi o‘miga ega bo’lgan 6 ta
akademik litsey, 70 ming o‘rinli 124 ta kasb-hunar kolleji qurilib, foydalanishga
topshirildi. 8,7 milliard so‘mlik va 15 million AQSH dollari miqdorida o‘quv-
laboratoriya jihozlari xarid qilindi. Shuningdek, 2006-yili 61 ta yangi maktab
qurildi. 385 ta maktab kapital ta’mir qilinib, 530 tasi joriy ta’mir etildi. Aytish
mumkinki, dunyo davlatlari orasida 0 ‘zbekiston xalq ta’limiga budjet hisobidan
mablag’ ajratishda birinchi o’ririda turadi. Buni 2007-yil 26-fevralda e’lon qilingan
0‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «Xalq ta’limi muassasalarini
moliyalashtirish mexanizmini takomillashtirish to‘g‘risida»gi farmoni ham
tasdiqlaydi. Kadrlar tayyorlash milliy dasturiga muvofiq prinsipial yangi tipdagi
o‘rta hunar o‘quv muassasalari tarmog‘i shakllandi. Zamonaviy o‘quv-laboratoriya
uskunalari bilan jihozlangan ta kasb-hunar kolleji va 54 ta akademik litsey barpo
etildi. Kollejlar va litseylami qurish hamda jihozlash bo‘yicha mamlakatimiz

26industriyasi yaratildi. Kadrlar tayyorlash milliy dasturini muvaffaqiyatli amalga
oshirishning muhim sharti sifatida maktab ta’limining orqada qolishiga barham
berish hamda maktablaming moddiy-texnika bazasini mustahkamlash va uzluksiz
ta’limning yagona tizimini shakllantirish bilan bog’liq mavjud jiddiy muammolami
bartaraf etish maqsadida 0‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2004-yil 19-
fevraldagi F-1910-sonli Farmoyishi bilan tuzilgan Maxsus komissiya va ishchi
guruhlar tomonidan respublika mintaqalaridagi barcha umumiy ta’lim maktablari
to‘liq ro’yxatdan o’tkazildi. Ulaming moddiy-texnika bazasining hozirgi holati
tanqidiy va batafsil o‘rganib chiqildi. Shuningdek, farmonda «2004-2009-yillarda
maktab ta’limini rivojlantirish Davlat umummilliy dasturi»ni amalga oshirish
mamlakatda ta’lim tizimini isloh qilishning hozirgi bosqichidagi eng muhim vazifa,
deb hisoblandi va maktab ta’lim tizimini tubdan yaxshilashni; eng yuqori
zamonaviy talablarga mos keladigan o‘quv-moddiy bazasi va ta’lim standartlari
shakllantirilishini; yashash joyidan qat’i nazar, qishloq va shahar maktablarining
meddiy bazasi hamda ta’minlanish darajasidagi tafovutlami bosqichmabosqich
bartaraf etish asosida bolalaming ta’lim olishi uchun teng shart-sharoitlar
yaratilishini; o‘qituvchilar mehnati har tomonlama rag‘batlantirilishini ko‘zda
tutuvchi Davlat umummilliy dasturining asosiy tamoyillari va maqsadli vazifalari
ma’qullandi. Shu bilan birga maktab ta’limini rivojlantirish Davlat umummilliy
dasturini amalga oshirishning quyidagi asosiy yo‘nalishlari belgilandi. 2009-2010-
o‘quv yilida 11 yillik maktablar soni 1813 (18,6%) tani tashkil etib, 2010-201l-o‘quv
yilidan boshlab barcha maktablar to'liq 9 yillik ta’lim tizimiga o’tkaziladi. 1997-yil
1-yanvardagi ma’lumotlar bo'yicha Fanlar akademiyasida 8 ta bo‘lim bo‘lib, 135
akademik, 156 0 ‘zbekiston Fanlar akademiyasi muxbir a’zolari faoliyat ko‘rsata
boshladi. 2006-yili Ko‘hna Urganchda Ibn Sino, Al-Xorazmiy, Beruniy kabi buyuk
allomalar tashkil etgan Xorazm Ma’mun akademiyasining 1000 yilligi keng
nishonlandi. Bu o‘z-o‘zidan milliy fanimiz o‘tmisfai bilan istiqbolini bog‘laydigan

27mo‘tabar voqelikka aylandi. 17
2006-yilda FA tomonidan 180 fundamental, 281
amaliy va 12 innovatsion loyihalar hamda fundamental tadqiqotlami
qo‘llabquwatlash fondi tomonidan 185 ta grant, shuningdek, xalqaro fondlaming
106 granti bajarildi. Shu bilan bir qatorda, FA olimlari tomonidan 2006-yilda 3596
ilmiy ish, shu jumladan, 3439 ilmiy maqola va tezislar, 157 ta monografiya, darslik,
o‘quv qoilanmalar va risolalar chop etildi, 30 ta patent va 10 ta dasturiy
mahsulotlarga guvohnoma olindi, 2 ta litsenziya sotildi. Fanlar akademiyasi ilmiy-
tadqiqot muassasalari tomonidan xorijiy iste’molchilarga 2147,4 ming AQSH
dollari miqdorida ilmiy mahsulotlar sotildi, bu esa 2005-yilga nisbatan 43 foizga
ortiqdir. Ilmiy muassasalarimizda fundamental, amaliy va gumanitar yo‘nalishlar
sohasida olingan bir qator eng muhim natijalar yangi bilimlar olish, yangi
texnologiyalar yaratishda foydalanildwXususan, Markaziy Qizilqum fosforitlari
asosida yangi texnologiya bo‘yicha 50 ming tonna nitrokalsiyfosfatli o‘g‘it ishlab
chiqarildi va 9 millard so‘mga sotildi; tabiiy polemerlar (selluloza, xitin va xitozan)
asosida o‘siliklarni himoya qilish vositasi va ichki kasalliklari hamda virusga qarshi
dorilar («Kagotsel», «Mikrotsell») ishlab chiqarish texnologiyalari yaratildi;
o‘simliklaming o‘sishini barqarorlashtiruvchi mahalliy olimlar tomonidan
yaratilgan «Roslin» preparati xorij preparati «Vitovaksdan» qolishmaydi, buning
10 tonnasi 20 min. so‘mga sotildi; respublika miqyosida antiartimik preparat
«Allapinin»ga bo‘lgan ehtiyoj to‘la ta’minlandi, uning suv stansiyasida 420 ming
AQSH dollari hajmida eksport qilindi. Yangi «Tortezin» preparatiga patent olindi.
Oliy ta’lim sohasida ham tub islohotlar amalga oshirildi, bakalavr va magistrlar
tayyorlashning Yevropa tizimiga o‘tildi. Bugungi kunda mamlakatimizning 65 ta
oliy o‘quv yurtida 850 yo‘nalish va mutaxassislik bo‘yicha 300 mingga yaqin talaba
bilim olmoqda. 0 ‘tgan yillar mobaynida zamonaviy, har tomonlama jihozlangan
o‘quv yurtlarini barpo etish uchun 5 milliard dollardan ortiq budjetdan tashqari
mablag‘lar yo‘naltirildi. Hozirgi kunda yurtimizda ta’lim sohasiga yo'naltirilayotgan
17
YUNESKO. Madaniyat 2030 ko'rsatkichlari . - Parij: YuNESKO nashriyoti, 2020.

28xarajatlar hajmi mamlakatimiz yalpi ichki mahsuloti tarkibida 12 foizdan ortadi.
Holbuki, jahon tajribasida bu ko‘rsatkich 3-5 foizdan oshmaydi. 0 ‘zbekiston
o‘zining milliy Fanlar akademiyasiga ega bo‘lib, uning tarkibida ulkan ilmiy texnik
salohiyatga ega bo‘lgan 43 ta akademik institut muvaffaqiyatli faoliyat
ko‘rsatmoqda. Tabiiy va aniq fanlaming yadro fizikasi, astrofizika,
geliomaterialshunoslik, biologiya, mikrobiologiya, kimyo va tabiiy birikmalar
kimyosi, seysmologiya yo‘nalishlarida va boshqa ko‘plab sohalarda istiqbolli
tadqiqotlar olib borilmoqda
2.2. Raqamlashtirish va zamonaviy texnologiyalar orqali madaniyat va
ma'rifatni ommalashtirish
Raqamli ta'lim texnologiyalari - bu o'rganish tajribasini raqamlashtirishni
qo'llabquvvatlaydigan va onlayn rejimga o'tishni osonlashtiradigan texnologiyalar.
Ta'lim texnologiyalari, ta'rifiga ko'ra, o'qitish, rivojlantirish va baholashni
yaxshilashga yordam beradigan har qanday aloqa, axborot va texnologik

29vositalarni o'z ichiga oladi. Kompyuter uskunalari (masalan, interfaol doskalar va
o quv faoliyati uchun planshetlar), dasturiy ta minot (strimingdanʻ ʼ
o yinlashtirishgacha) va ta lim nazariyalari va amaliyotlari (jumladan, uzluksiz
ʻ ʼ
o rganish yoki nanota lim), shuningdek, ta lim texnologiyalaridagi yutuqlar ta lim
ʻ ʼ ʼ ʼ
muhitini o zgartirishda davom etmoqda. Raqamli ta’lim muhiti jarayonida
ʻ
quyidagilarni amalga oshirish mumkin: talabalarni Google Docs, Microsoft Teams
yoki real vaqtda hamkorlik va muloqot qilish imkonini beruvchi boshqa
platformalar kabi onlayn hamkorlik vositalaridan foydalangan holda loyihalar
ustida birgalikda ishlashga undash; o'quvchilarni virtual sayohatga olib borish yoki
an'anaviy sinf sharoitida imkonsiz bo'lgan simulyatsiya tajribasini taqdim etish
uchun virtual haqiqat (VR) yoki kengaytirilgan haqiqat (AR) vositalaridan
foydalanish; baholash, viktorina va so rovlarni yaratish va boshqarish uchun
ʻ
raqamli vositalardan foydalanish. Raqamli platformalar talabalarga tezkor fikr-
mulohazalarni taqdim etishi va o'qituvchilarga ularning yutuqlarini yanada
samarali kuzatishga yordam berishi mumkin; talabalar darsga kelishdan oldin
ma'ruza videolarini tomosha qiladigan yoki onlayn kurs materiallari bilan
shug'ullanadigan teskari sinf modelini amalga oshirish. Bu dars vaqtida ko'proq
interaktiv va amaliy mashg'ulotlarga imkon beradi; talabalarning kuchli, zaif
tomonlari va o'rganish afzalliklariga asoslangan ta'lim yo'llarini
shaxsiylashtiradigan moslashuvchan o'quv platformalaridan foydalanish. Bu
o'quvchilarga o'z sur'atlari bo'yicha rivojlanishga yordam beradi va ular
yaxshilanishi kerak bo'lgan muayyan sohalarga e'tibor qaratadi. o‘qituvchilarga
raqamli texnologiyalardan darsda samarali foydalanish bo‘yicha treninglar
o‘tkazish va yordam berish. Bu ularga texnologiyani o'qitish amaliyotiga yaxshiroq
integratsiyalash va ta'limning so'nggi tendentsiyalaridan xabardor bo'lishga yordam
beradi. Raqamli ta'limga o'tish nafaqat yangi vositalarni qabul qilish, balki ta'lim
landshaftini tubdan o'zgartirishdir 18
. Texnologiya kirishni kengaytiradi,
o'quvchilarni yangi usullarga jalb qiladi va ta'limning umumiy samaradorligini
oshiradi. Texnologik innovatsiyalar bilan to'ldirilgan ta'limning kelajagi hamma
uchun yanada inklyuziv, interaktiv va xayoliy ta'lim tajribasini va'da qiladi.
O`rganishlar natijasida shuni ta’kidlash joizki, raqamli texnologiyaga asoslangan
18
Mavlonova R. Ta'lim va ma'naviyat uyg'unligi . – Toshkent: Iste’dod, 2020.77-b

30ta'lim bir nechta jiddiy sabablarga ko'ra zarur: Foydalanish imkoniyati: Raqamli
texnologiya geografik joylashuvidan qat iy nazar ta lim resurslariga kirishʼ ʼ
imkonini beradi. Bu ta'lim imkoniyatlarini demokratlashtirib, olis yoki kam
ta'minlangan hududlardagi talabalarga shahar markazlaridagi kabi ta'lim sifatiga
ega bo'lish imkonini beradi. Shaxsiylashtirish: Bu shaxsiylashtirilgan o'rganish
tajribasiga imkon beradi. Raqamli platformalar har bir talabaning individual ta'lim
tezligi va uslubiga moslasha oladi, moslashtirilgan resurslar va yordam beradi.
Interaktivlik: Raqamli ta'lim ko'pincha ishtirok etish va tushunishni
kuchaytiradigan interaktiv elementlarni o'z ichiga oladi. Misol uchun, simulyatsiya
va o'quv o'yinlari o'rganishni yanada qiziqarli va samaraliroq qilishi mumkin.
Yangilangan ma'lumotlar: Raqamli resurslar tez va oson yangilanishi mumkin, bu
esa talabalarning eng dolzarb ma'lumotlar va tadqiqotlarga kirishini ta'minlaydi.
Ko'nikmalarni rivojlantirish: Raqamli dunyoda texnologiya bilan tanishish juda
muhim mahoratdir. Raqamli ta'lim talabalarga raqamli savodxonlikni
rivojlantirishga yordam beradi va ularni ishchi kuchiga tayyorlaydi. Iqtisodiy
samaradorlik: Raqamli resurslar tez-tez yangilanish va xaridlarni talab qiladigan
an'anaviy darsliklar va materiallarga qaraganda ancha tejamkor bo'lishi mumkin.
Atrof-muhitga ta'sir: Jismoniy materiallarga bo'lgan ehtiyojni kamaytirish atrof-
muhitga ijobiy ta'sir ko'rsatishi mumkin, chunki u qog'ozga bo'lgan talabni
kamaytiradi va o'quv materiallarini tashish bilan bog'liq uglerod izini kamaytiradi.
Raqamli texnologiyalarning ta'limga integratsiyalashuvi o'quvchilarni raqamli
savodxonlik muhim bo'lgan kelajakka tayyorlash uchun juda muhimdir.
Shuningdek, u o'quvchilarning turli ehtiyojlarini qondira oladigan moslashuvchan
va dinamik o'quv muhitini ta'minlaydi. Raqamli texnologiyalardan foydalanishda
bulutli texnologiyalarning o’rni ta’lim sohasida beqiyosdir. Ta'limda bulutli
texnologiyaning rivojlanish bosqichlarini ko'rib chiqamiz. 1. Bulutli xizmatlarning
integratsiyasi. Ta limda bulutli texnologiyani rivojlantirishning birinchi bosqichi
ʼ
Google Docs, Microsoft Office 365, Dropbox va boshqalar kabi bulutli xizmatlarni
ta lim jarayoniga integratsiyalashuvi bilan bog liq. Bu talabalarga imkon beradi va
ʼ ʻ
o'qituvchilar bulutda o'quv materiallarini saqlashi, almashishi va ular bilan ishlashi
mumkin, bu esa o'quv jarayonini sezilarli darajada osonlashtiradi. 2. Ta'lim uchun
bulutli platformalarni ishlab chiqish. Kelishi bilan Google Classroom, Microsoft

31Teams, Schoology va boshqalar kabi ixtisoslashtirilgan bulutli platformalar, ta limʼ
muassasalari raqamli sinflar yaratish, masofadan turib dars o tish, baho belgilash
ʻ
va tekshirish, o quvchilar va ota-onalar bilan muloqot qilish imkoniyatiga ega. 3.
ʻ
Gibrid ta’limga o‘tish. COVID-19 pandemiyasi bilan bog'liq vaziyat ko'plab ta'lim
muassasalarini gibrid ta'limga o'tishga majbur qildi, ba'zi darslar onlayn, ba'zilari
esa sinflarda o'tkaziladi. Bulutli texnologiyalar ushbu o‘quv modelini amalga
oshirish, shuningdek, karantin davrida ta’lim jarayonining uzluksizligini
ta’minlash uchun asosiy vositaga aylandi. 4. Sun'iy intellekt va ma'lumotlar
tahlilining integratsiyasi. Ta'limda mashinani o'rganish va sun'iy intellekt
texnologiyalarining rivojlanishi bilan o'quv ma'lumotlarini tahlil qilish,
talabalarning individual ehtiyojlarini aniqlash, o'quv materiallarini ularga
moslashtirish va shaxsiylashtirilgan ta'lim dasturlarini taklif qilish mumkin bo'ldi.
5. Hamkorlik va aloqa uchun bulutli xizmatlarni ishlab chiqish. Ta’lim sohasida
bulutli texnologiyalarni rivojlantirishning muhim bosqichi loyihalar bo‘yicha
hamkorlik qilish, fikr almashish, muloqot va hamkorlik vositalarini yaratish bo‘ldi.
Videokonferensaloqa platformalari (masalan, Zoom, Microsoft Teams), chatlar va
muhokamalar uchun bulutli xizmatlar (masalan, Slack, Discord) o‘quv
jarayonining ajralmas qismiga aylandi. Raqamli ta'lim texnologiyalaridan ta`limda
foydalanishda quyidagilarni misol qilish mumkin: mobil ta'lim va ilovalar. Dunyo
aholisining 90% dan ortig'i smartfonga ega va ko'chma qurilmalardan foydalanish
onlayn ta'limni moslashuvchan, qulay va sinfdan tashqarida ham qamrab oladi.
Mobil ta'lim yoki "m-learning" turli shakllarda keladi, podkastlardan tortib,
ma'lumotni kichik qismlarda yoki "sessiyalar"da etkazib beradigan ilovalargacha.
Bunga eng mashhur eLearning kurs provayderi Udemy misol bo‘la oladi, u maxsus
ilova orqali ekspertlar boshchiligidagi kurslarni topshiriqlar va interaktiv
baholashlar bilan birlashtiradi. Sinf xonasi o'qituvchilar va talabalarga ta’lim
jarayoni davomida sinxron (bir vaqtning o'zida) va asinxron (turli vaqtlarda)
ishlash imkonini berish uchun ijtimoiy media platformalari va Google Drive va
Dropbox kabi onlayn vositalardan foydalanadi. Gamification tez rivojlanayotgan
bozor bo'lib, 2028 yilga kelib 58 milliard dollardan oshishi kutilmoqda. E tirof va
ʼ
mukofotga asoslangan o yinlashtirish tushunchalari (talabalar va xodimlar uchun
ʻ
ikkita asosiy motivator) klassik o yin komponentlari va ballar, nishonlar,
ʻ

32peshqadamlar jadvali, vaqt bo yicha topshiriqlar va darajalar kabi xususiyatlarniʻ
o yindan tashqari kontekstga joylashtiradi. Ishtirok etish ishtirokchilarni
ʻ
o'rganishni yaxshilash, do'stona raqobatni rag'batlantirish, ijtimoiy aloqalarni
mustahkamlash va akademik yutuqlarni rag'batlantirish uchun mo'ljallangan.
Virtual darslar. Moodle kabi ta limni boshqarish tizimlari (LMS) guruh o zaro
ʼ ʻ
ta sirini onlayn kontent yetkazib berish bilan birlashtirgan o quv tajribasini
ʼ ʻ
yaratadi. Virtual o quvxonalari video darslar, mashg ulotlar va viktorinalardan
ʻ ʻ
tortib yig ilish xonalari va ijtimoiy maydonlargacha bo lgan real muqobil
ʻ ʻ
variantlarni taqlid qiladi. Padlet va Jamboard kabi platformalar kontseptsiya
xaritalari, chizmalar va stikerlar kabi xususiyatlar orqali hamkasblar o‘rtasida
ijodkorlik va hamkorlikni rag‘batlantirib, tobora ommalashib bormoqda. Boshqa
tomondan, Flipgrid - bu o'qituvchilarga sinfdagi har bir o'quvchini ko'rish, eshitish
va fikr-mulohazalarini olish imkonini beruvchi Microsoft kompaniyasining video
o'rganish yechimi bo`lib, ta’limni samarali tashkil etishga hissa qo`shadi. Uzluksiz
ta'lim texnologiyalari. Texnologik taraqqiyotning tez sur'ati biznes ehtiyojlarini
qondirish uchun ma'lum vakolatlarni tezda almashtirishni talab qiladi 19
. Talabalar
moslashuvchan va o'zgarishga tayyor bo'lishi kerak; Talabalar endi “hayot uchun
bir ish”ga o‘rgatishlari kutilmaydi. Obuna xizmatlari platformalari, mikrokurslar
va mobil o quv ilovalariga o tish kattalar uchun uzluksiz ta lim olishni qo llab-
ʻ ʻ ʼ ʻ
quvvatlaydi. Immersiv ta'lim texnologiyalari Vaqt oynalari va e'tibor oralig'i
qisqargan sari, ko'proq tezkor va jozibador o'rganish imkoniyatlariga bo'lgan
ehtiyoj kengaytirilgan reallik (XR) texnologiyalari, jumladan virtual,
kengaytirilgan va aralash haqiqat uchun joy yaratmoqda. Simulyatsiya qilingan
muhitni o'qitish ko'nikmalarni rivojlantirish, amaliy bilim va real vaqt rejimida
xarajat, ishchi kuchi yoki xavf-xatarsiz fikr-mulohazalarni rivojlantirishga yordam
beradi va jarrohlik muolajalaridan tortib jangovar tayyorgarlikgacha bo'lgan
ko'plab sohalarda o'qitishni osonlashtirish uchun ishlatiladi. Nanota'lim
texnologiyalari. Bugungi o'quv muhiti raqobatbardosh bo'lish uchun bir zumda,
modulli, jozibador va, ehtimol, odat hosil qilishi kerak.Nano-ta'lim uchun vaziyat
virtual sinf xonasi va mobil o'quv ilovalari kabi raqamli ta'lim texnologiyalari
tomonidan qo'llab-quvvatlanadi, ular bir necha marta qayta ko'rib chiqilishi va
19
Mavlonova R. Ta'lim va ma'naviyat uyg'unligi . – Toshkent: Iste’dod, 2020.43-b

33o'rganilishi mumkin bo'lgan juda katta hajmdagi darslarni taqdim etadi. Makro
yoki mikro, aralash yoki aylantirilgan, vizual yoki eshitish - o'quvchining o'rganish
uslubidan qat'i nazar, raqamli ta'lim texnologiyalari kontentni etkazib berishni har
bir shaxsning ehtiyojlarini qondirish uchun moslashtirishga imkon beradi.
Masofaviy ta'lim, masalan, nogironlar yoki moliyaviy qiyinchiliklarga duchor
bo'lgan odamlar uchun qulay sinf xonasini yaratadi, shu bilan birga har bir talabaga
o'z ta'lim jadvalini tanlash erkinligini beradi - o'rganishni kundalik hayotga
integratsiya qilish uchun moslashuvchan yechim bo’lib hisoblanadi. Xususan,
O'zbekiston Respublikasida oliy ta'limni tizimli isloh qilishning ustuvor
yo'nalishlarini belgilash, mustaqil fikrlaydigan yuqori malakali kadrlar tayyorlash
jarayonini sifat jihatidan yangi bosqichga ko'tarish, oliy ta'limni modernizatsiya
qilish, ilg'or ta'lim texnologiyalariga asoslangan holda ijtimoiy soha va iqtisodiyot
tarmoqlarini rivojlantirish maqsadida davlatimiz rahbarining 2019 yil 8
oktyabrdagi farmoni bilan tasdiqlangan O'zbekiston Respublikasi oliy ta'lim
tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish Kontseptsiyasi sohadagi yangi islohotlar
uchun debocha vazifasini bajarib bermoqda.
Ushbu hujjatga intellektual taraqqiyotni jadallashtirish, raqobatbardosh kadrlar
tayyorlash, ilmiy va innovatsion faoliyatni samarali tashkil etish hamda xalqaro
hamkorlikni mustahkamlash maqsadida fan, ta'lim va ishlab chiqarish
integratsiyasini rivojlantirish singari vazifalar asos qilib olindi.
Kontseptsiya mazmuni mamlakatimiz oliy ta'lim tizimini isloh qilishning ustuvor
yo'nalishlarini aks ettiradi. Unda oliy o'quv yurtlarida qamrov darajasini
kengaytirish hamda ta'lim sifatini oshirish, raqamli texnologiyalar va ta'lim
platformalarini joriy etish, yoshlarni ilmiy faoliyatga jalb qilish, innovatsion
tuzilmalarni shakllantirish, ilmiy tadqiqotlar natijalarini tijoratlashtirish, xalqaro
e'tirofga erishish hamda boshqa ko'plab aniq yo'nalishlar belgilab berilgan.
Bularning barchasi ta'lim jarayonini yangi sifat bosqichiga ko'tarish uchun xizmat
qiladi.
Bugungi kunda jahondagi nufuzli oliy ta'lim muassasalari ilm-fanning yirik
o'choqlari hisoblanishi hech kimga sir emas. Hozirda yangi-yangi oliy o'quv

34yurtlari, dunyodagi etakchi universitetlarning filiallari tashkil etilmoqda. Misol
uchun, so'nggi 5 yilda mamlakatimizda 47 ta yangi oliy ta'lim muassasasi,
jumladan, xorijiy universitetlarning filiallari tashkil etilib, oliy o'quv yurtlarining
soni 125 taga etdi. 20
Davlat-xususiy sheriklik tizimi asosida nodavlat oliy ta'lim muassasalari faoliyati
yo'lga qo'yilmoqda. Aholi fikrini o'rgangan holda, sirtqi va kechki ta'lim shakllari
qayta tiklandi, qabul kvotalari oshirilmoqda. Maktab bitiruvchilarini oliy ta'limga
qamrab olish darajasi 2016 yilgi 9 foizdan 2020 yilda 25 foizga etdi.
Professor-o'qituvchilarning xorijdagi oliy ta'lim hamda ilmiy-tadqiqot
maskanlarida malaka oshirishi va stajirovka o'tashini ta'minlaydigan mexanizm
yaratildi. Ularning oylik ish haqi miqdori
2018 yilga nisbatan o'rtacha 2,5 barobar oshirildi. Bu yildan boshlab 10 ta oliy
ta'lim muassasasi o'zini-o'zi moliyalashtirish tizimiga o'tkazildi.
Oliy ta'limga ajratiladigan davlat grantlari soni kamida 25 foizga oshirilganligi,
oliy o'quv yurtlariga qabul qilishda ehtiyojmand oilalar qizlari uchun grantlar
sonini 2 barobarga ko'paytirib, 2 mingtaga etkazilishi oliy ta'limga qamrab olish
ko'lamini yanada kengaytirdi.
Ta'lim tizimidagi eng muhim yangiliklardan biri oliygohlar va ta'lim tizimining
quyi bo'g'inlari o'rtasidagi uzviylikni kuchaytirish maqsadida 65 ta akademik
litsey.

Xulosa
O'zbekiston Respublikasida madaniy-ma'rifiy sohalar mustaqillik yillarida jadal
rivojlanib, xalqning ma'naviy-ma'rifiy ongini yuksaltirish, milliy madaniyatni
tiklash va zamonaviy jamiyatga mos madaniyat hozirgi vaqtda yo'lida keng
ko'lamli rivojlanish amalga oshirildi. Bu sohalar milliy tarixiy-madaniy merosning
20
Mamarasulov S. Marifiy faoliyati asoslari . – Toshkent: O‘qituvchi, 2021.55-b

35saqlanishi, balki aholi, ayniqsa yosh avlodning tarbiyasi, bilim olishi va ijodiy
kamol topishida muhim rol o'ynaydi.Davlat va san at, kutubxona, madaniyatʼ
muzeylari, teatrlar, kino, televideniye, madaniy hordiq chiqarish maskan yaratish,
ta lim resurslarini qo llab-quvvatlash va rivojlantirishga ko maklashish asoslari.
ʼ ʻ ʻ
“Yuksalish” umummilliy harakati, “Ma naviyat va ma rifat” markazining faoliyati,
ʼ ʼ
“O zbekiston – umumiy uyimiz” kabi tashabbuslar ishtirokchilari o rtasida
ʻ ʻ
millatlararo totuvlikni, vatanparvarlikni, bilimga intilish va ijtimoiy faollikni
targ ib qilmoqda.Yurtimizda axborot texnologiyalarining keng joriy etilishi bilan
ʻ
madaniy-ma'rifiy kontentning elektron ommalashdi, raqamli kutubxonalar, onlayn
o'quv platformalari va virtual ekskursiyalarning turli qatlamlariga keng tarmoq
yaratmoqda. yordam, yoshlar kitobxonlikni boshqarish, ilmiy va adabiyotlarni
targ'ib qilish, milliy urf-odatlar va san'at namunalarini global miqyosda tanitish
muhim yutuqlarga erishilmoqda., sohada kadrlar ishlab chiqarish tizimi
takomillashtirilmoqda. San'at va madaniyat sohalaridagi oliy ta'lim muassasalari,
kasb-hunar maktablari, madaniyat markazlari zamonaviy talablar asosida faoliyat
yuritmoqda. Bu esalikni rivojlantirish, milliy o'z anglash va global jarayonlarga
moslashish hosil qilish.Xulosa qilib aytganda, O'zbekistonda madaniy-marifiy
sohalarning mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyoti bilan bevosita bog'liq bo'lib,
ushbu sohalarning jismoniy rivojlanishi bilan bevosita bog'liq bo'lib, ushbu
sohalarning rivoji jamiyatning intellektual quvvatini, milliy g'urur va ijtimoiy
birdamlikni himoyada muhim o'rin tutadi. Kelgusida bu yo'nalishdagi
strategikrejalar, xalqaro hamkorlik va zamonaviy texnologiya asosida madaniy-
ma'rifiy sohalar yanada taraqqiy etishiga ishonch bildirish mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati
1. Mirziyoyev Sh.M. Yangi O'zbekiston strategiyasi . – Toshkent:
«O‘zbekiston», 2021.
2. Mirziyoyev Sh.M. Ma'rifatli jamiyat sari . – Toshkent: «O‘zbekiston»,
2020.

363. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. – Toshkent: “Adolat”, 2023.
4. O'zbekiston Respublikasi “Madaniyat to'g'risida”gi Qonuni. – Toshkent,
2017.
5. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Ma’naviyat va ma’rifat sohasini
rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori. – 2022 yil.
6. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi “Madaniyat resurslarini
ta’minlash chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori. – 2019 yil.
7. Mahmudov N. Madaniyatshunoslik asoslari . – Toshkent: Fan va
texnologiya, 2019.
8. Yo'ldoshev Q. Ma'naviyat asoslari . – Toshkent: O‘zbekiston, 2020.
9. Hasanov B., Karimov O. Madaniyat va ma'rifat asoslari . – Toshkent:
Innovatsiya, 2021.
10. To'xtaeva N. O'zbek san'ati tarixi . – Toshkent: San’at, 2018.
11. Qodirov A. Zamonaviy madaniyat nazariyalari . – Toshkent: Tafakkur,
2022.
12. Karimov I. A. Yuksak ma'naviyat – yengilmas kuch . – Toshkent:
Ma’naviyat, 2008.
13. G'afurova N. Madaniyat va san'at menejmenti . – Toshkent: Iqtisodiyot,
2020.
14. Mamarasulov S. Marifiy faoliyati asoslari . – Toshkent: O‘qituvchi, 2021.
15. YUNESKO. Madaniyat 2030 ko'rsatkichlari . - Parij: YuNESKO nashriyoti,
2020.
16. Yusupov A. Madaniy siyosat va jamiyat taraqqiyoti . – Toshkent:
“Adabiyot uchqunlari”, 2019.
17. Mavlonova R. Ta'lim va ma'naviyat uyg'unligi . – Toshkent: Iste’dod, 2020.
18. G'aniyeva D. O'zbek xalq urf-odatlari va marosimlari . – Toshkent: Sharq,
2017.
19. Respublika Ma'naviyat va ma'rifat markazi nashrlari va metodik
qo'llanmalari. – Toshkent, 2018–2024 yillar.

O'zbekiston tarixi

Sotib olish