Mustaqillik yillarida Qoraqalpog’iston Respublikasining iqtisodiy yangilanishi - Tarix - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	9000UZS
Hajmi	38.8KB
Xaridlar	5
Yuklab olingan sana	17 Sentyabr 2023
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Tarix

Mustaqillik yillarida Qoraqalpog’iston Respublikasining iqtisodiy yangilanishi

Sotib olish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
MIRZO ULUG’BEK NOMIDAGI O’ZBEKISTON MILLIY
UNIVERSITETI TARIX FAKULTETI
“O’ZBEKISTON TARIXI” KAFEDRASI
“O’ZBEKISTON ENG YANGI TARIXI” FANIDAN
KURS ISHI
Mavzu: Mustaqillik yillarida Qoraqalpog’iston
Respublikasining iqtisodiy yangilanishi
Tekshirdi:________________
Bajardi: _________________
Toshkent

Reja:
Kirish
I-BOB. Qoraqalpog’iston Respublikasi Mustaqillik Arafasida
1.1.O’zbekiston mustaqilligi yillarida Qoraqalpog’iston davlatchiligi taraqqiyoti
1.2.Mustaqil Qoraqalpog’iston davlatining ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyoti
II-BOB.Mustaqillik Yillarida Qoraqalpog‘Iston Respublikasi Ijtimoiy-Iqtisodiy Va
Siyosiy Hayotida Amalga Oshirilgan Islohotlar
2.1. Qoraqalpog‘iston Respublikasi ma’naviy-madaniy va iqtisodiy sohadagi
o’zgarishlar
2.2. Qoraqalpog‘iston Respublikasida madaniyat va ta’lim jarayonlari
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar

Kirish
Kurs ishining dolzarbligi. SSSR tarqalib ketganidan so'ng mustaqil
O'zbekiston tarkibidagi suveren Qoraqalpog'iston Respublikasi maqomini oldi. Bu
tabi-iy hodisa edi. Chunki, asrlar mobaynida qoraqalpoqlar bilan o'zbek xalqi
o'rtasida do'stlik, qardoshlik munosabatlari qaror topgan, turmush tarzlari va
dunyoqarashlarida mushtaraklik vujudga kelgan edi. Orolbo'yi kengliklarida
qadimiy o'zbek va qoraqalpoq ajdodlari birgalikda yashab, mehnat qilishdi.
O'zlarining mushtarak taraqqiyot yo'llarini bosib o'tishdi.
Qadimiy turkiy qavmning ikki shajarasi yillar mobaynida haqi-qiy og'a-
inichilik fazilatlarini ko'rsatdilar, o'zaro munosabatlarni chuqurlashtirdilar. Bu ikki
qavm ma'naviy-ruhiy yaqinligini belgi-laydigan asosiy omil va madaniyatlar
mushtarakligi, ularning o'zaro yaqinligi edi. Darhaqiqat, tillar yaqinligi dillar
yaqinligiga olib kel-di. Madaniyatlar bir-birini boyitdi. Qadimiy madaniyat
namunalari, umummilliy qadriyatlar, jondosh-u qondosh bo'lgan har ikki mil-lat
uchun tarixiy ahamiyatga ega bo'lgan an'analar shakllandi. Shu asosda iqtisodiy
hamkorlik, yagona iqtisodiy makon vujudga keldi.
O'zbekiston tarkibida o'tgan 60 yillik tarix 1
qoraqalpoq xalqi uchun jiddiy
o'zgarishlar davri bo'ldi. Madaniy va ma'naviy ravnaq, san'at va adabiyotdagi
yuksalish, qishloq xo'jaligi va sanoat ish-lab chiqarishidagi katta yutuqlar bevosita
qardosh o'zbek xalqining beg'araz yordami, og'alarcha ko'magi bilan dunyoga
keldi.
Kurs ishining maqsad va vazifalari. Bugun Qoraqalpoq xalqi shuni yaxshi
biladiki, uning amaldagi suvereniteti, Mustaqilligi faqat O'zbekiston bilan birga
bo'lgandagina ta'mirlanishi mumkin. Shuning uchun ham qoraqalpoq xalqi o'z
taqdirini o'zbek xalqi va O'zbekiston bilan abadiy bog'lagan. O'zbekiston
Respublikasi va Qoraqalpog'iston Respublikasining Konstitutsiyalari buning
yorqin kafolatidir.
Kurs ishimizning assosiy maqsadi mustaqil O'zbekiston va
Qoraqalpog'istonning dolzarb masalalari respublika shoir va yozuvchilari ijodida
1
O`zbekiston tarixi. 3-kitob. Mustaqil O`zbekiston tarixi.T.Sharq. 2011.163-bet.

katta o'rin egallashi, O'zbekiston va Qoraqalpog'iston xalq shoiri Ibroyim Yusupov,
O'zbekiston va Qoraqalpog'iston xalq yozuvchisi To'lepbergan Qa-ipbergenovlar
qatoriga yangi nomlar kelib qo'shildi. Saginbay Ibro-himov, Kenesboy Rahmonov
kabi shoirlar, Guloysha Yesemuratova, O'zarboy Abdurahmonov, Muratboy
Nizanovlar ana shular jumlasini e’tiborga olishdan iborat.
Kurs ishining tuzilishi. Mazkur kurs ishi kirish, 2-bob, 4-paragraf, xulosa va
adabiyotlar ro’yxatidan iborat.
I-BOB. Qoraqalpog’iston respublikasi mustaqillik arafasida.
1.1.O’zbekiston mustaqilligi yillarida Qoraqalpog’iston davlatchiligi
taraqqiyoti
XX asrning boshlarida Markaziy Osiyo xalqlari siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy
va madaniy hayotida katta o'zgarishlar yuz berdi. 1924-yili Turkiston ASSRning
Amudaryo viloyati va Xiva xonligining Xo'jayli hamda Qo'ng'irot tumanlari
hududida Qozog'iston ASSR tarkibida Qoraqalpog'iston Avtonom viloyati tashkil
etildi. U 1930-yildan RSFSR tarkibiga kirdi. 1932-yilda Qoraqalpog'iston
Avtonom Respublikasiga aylantirildi 2
.
Qoraqalpoqlar tarixida 1936-yil muhim siyosiy voqealar yili sifatida abadiy
qoladi. Chunki, shu yili ular o'z taqdirlarini O'zbekiston SSR tarkibiga kirish bilan
belgiladi va o'z tanlagan yo'lining istiqbolli ekanligini ko'rsata oldi.
SSSR tarqalib ketganidan so'ng mustaqil O'zbekiston tarkibi-dagi suveren
Qoraqalpog'iston Respublikasi maqomini oldi. Bu tabi-iy hodisa edi. Chunki, asrlar
mobaynida qoraqalpoqlar bilan o'zbek xalqi o'rtasida do'stlik, qardoshlik
munosabatlari qaror topgan, turmush tarzlari va dunyoqarashlarida mushtaraklik
vujudga kelgan edi. Orolbo'yi kengliklarida qadimiy o'zbek va qoraqalpoq
ajdodlari birgalikda yashab, mehnat qilishdi. O'zlarining mushtarak taraqqiyot
yo'llarini bosib o'tishdi.
Qadimiy turkiy qavmning ikki shajarasi yillar mobaynida haqi-qiy og'a-
inichilik fazilatlarini ko'rsatdilar, o'zaro munosabatlarni chuqurlashtirdilar. Bu ikki
2
Новейшая история Узбекистана. Руководителъ проекта и редактор: М.А.Рахимов. - Тошкент: Адабиёт
учқунлари, 2018. C .45.

qavm ma'naviy-ruhiy yaqinligini belgi-laydigan asosiy omil va madaniyatlar
mushtarakligi, ularning o'zaro yaqinligi edi. Darhaqiqat, tillar yaqinligi dillar
yaqinligiga olib kel-di. Madaniyatlar bir-birini boyitdi. Qadimiy madaniyat
namunalari, umummilliy qadriyatlar, jondosh-u qondosh bo'lgan har ikki mil-lat
uchun tarixiy ahamiyatga ega bo'lgan an'analar shakllandi. Shu asosda iqtisodiy
hamkorlik, yagona iqtisodiy makon vujudga keldi.
O'zbekiston tarkibida o'tgan 60 yillik tarix qoraqalpoq xalqi uchun jiddiy
o'zgarishlar davri bo'ldi. Madaniy va ma'naviy ravnaq, san'at va adabiyotdagi
yuksalish, qishloq xo'jaligi va sanoat ish-lab chiqarishidagi katta yutuqlar bevosita
qardosh o'zbek xalqining beg'araz yordami, og'alarcha ko'magi bilan dunyoga
keldi.
Qardoshlik va yaqin qo'shnichilik singari yuksak insoniy fa-zilatlar asrlar
sinovidan o'tib, og'ir kunlarda eng ishonchli qurol bo'lib xizmat qildi. Natijada,
Sovet hokimiyati yillaridagi ma'muriy-buyruqbozlik usuli, soxta va asossiz milliy
siyosat, «ulug' og'a»larga xos soxta va yuzaki «millatparvarlib» bu makon
xalqlarining muno-sabatlariga rahna sololmadi.
Qoraqalpoq va o'zbek xalqi bir necha o'n yilliklar mobaynida to'planib
qolgan muammolarni hal etishda, ijtimoiy-iqtisodiy mu-nosabatlarni yanada
chuqurlashtirishda o'z an'analaridan unum-li foydalanish yo'lini tanladilar 3
. Har
ikki xalq taqdiri, istiqboli bir ekanligini, ularni mushtarak orzular, yagona intilish
birlashtirib tur-ganligini ochiq-oydin ko'rsatdilar. Tarixan turli davrlarda turli siyo-
siy o'zgarishlar va qiyinchiliklarda toblangan do'stlik va.qardoshlik munosabatlari
bunga asos bo'ldi.
Shuni alohida ta'kidlash kerakki, sobiq SSSR davrida milliy masaladagi
yuzaki yondashuvlar, balandparvoz shiorlar, asossiz chaqiriqlar faqat «ulug'
og'a»lar manfaatiga xizmat qilardi, xolos. Bu shiorlar milliy ravnaq, kichik
xalqlarning milliy taraqqiyoti, itti-foqdosh respublikalar xalqlarining milliy
ehtiyojlarini qondirishdan uzoq edi. Totalitar davlatchilik paytida birinchi rahbar
3
Қорақалпоғистон тарихи (1917-1994 йй.). - Нукус, 1995.46- b .

biron marta ham Qoraqalpog'istondan bo'lmagan, uning xalqi hayoti bilan
tanishmagan, unga yaqindan yordam bermagan edi.
Qoraqalpog'iston jamoatchiligining O'zbekiston tarkibida dav-lat
mustaqilligi va respublika maqomining huquqiy asosiga ega bo'lishga intilishi
Prezident Islom Karimov tomonidan qo'llab-quvvatlandi. Natijada 1990-yil 14-
dekabrda 4
Qoraqalpog'iston Respublikasi Oliy Kengashi o'zining IV sessiyasida
«O`zbekiston Respublikasi tarkibida Qoraqalpog'iston Respublikasi Davlat suve-
reniteti to'g'risidagi» Deklaratsiyani qabul qildi. Mazkur Deklaratsiya 1991-yil 31-
avgustda qabul qilingan «O`zbekiston Respublikasi davlat mustaqilligi asoslari
to'g'risida»gi Qonunda o'zining huquqiy maqomiga ega bo'ldi. Unda
Qoraqalpog'istonning hududiy yaxlit-ligi va mustaqilligi to'la e'tirof etildi.
Qonunda Qoraqalpog'iston va O'zbekiston o'rtasidagi munosabatlar teng
huquqlilik, ikkito-monlama shartnomalar, bitimlar va boshqa qonun aktlari asosida
mustahkamlanishi ko'rsatib berildi. Har ikki respublika o'rtasidagi siyosiy,
huquqiy, iqtisodiy va madaniy munosabatlar O'zbekiston Respublikasining 1992-
yil 8-dekabrda qabul qilingan Konstitutsi-yasida (70-75-moddalar) o'z aksini topdi.
Natijada ikkitomonlama hurmat asosida qoraqalpoq xalqining o'z taqdirini o'zi
belgilash, mustaqil taraqqiyot hamda milliy davlatchilikni mustahkamlashdagi roli
oshdi. Kelajakka qat'iy ishonch bilan qaraydigan, olis istiqbolni yaratishning
kafolatini beradigan huquqiy maqomga ega bo'ldi.
Bundan tashqari O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida
belgilanganidek (70-modda) Qoraqalpog'iston Respublikasi O'zbekiston
Respublikasi tomonidan himoya qilinadi.
Konstitutsiyaning 21-moddasiga asosan Qoraqalpog'iston Respublikasi
fuqarosi ayni paytda O'zbekiston Respublikasi fuqarosi hisoblanadi. Bu qoraqalpoq
xalqiga O'zbekiston xalqlarining barcha huquqlardan foydalanish imkonini beradi.
Ularning haq-huquqlari va erkinliklarini kafolatlaydi.
Qoraqalpoq milliy davlatchiligi o'z taraqqiyoti tarixida birinchi marta ana
shunday insonparvar, adolatli, demokratik imtiyozlarga ega bo'ldi. Ayni paytda u
4
Мустақил Ўзбекистон тарихи. Масъул муҳаррир А.Сабиров. - Тошкент: Академия, 2013.223- B .

suveren respublikaning barcha atributlari-ga ega. Jumladan, Qoraqalpog'iston
Respublikasi Oliy Majlisining 1992-yil 14-dekabrda bo'lib o'tgan XI sessiyasida
Qoraqalpog'iston Davlat bayrog'i, 1993-yil 9-aprelda bo'lib o'tgan XII sessiyasida
Davlat tamg'asi, 1993-yil 4-dekabrda bo'lib o'tgan XIV sessiyasida Davlat
madhiyasi tasdiqlandi.
Qoraqalpog'iston Respublikasi Konstitutsiyasiga asosan 1994-yil 25-
dekabrda Oliy Kengashning 86 deputatdan ibo-rat yangi tarkibi muqobillik asosida
saylandi. Ayni paytda parla-ment Qoraqalpog'iston Respublikasi Jo'qarg'i Kengesi
deb ataladi. Jo'qarg'i Kengesning 1995 yil 11 yanvarda, Nukus shahrida bo'lib
o'tgan birinchi chaqiriq birinchi sessiyasida Jo'qarg'i Kenges Ra-isi, uning
o'rinbosarlari, mandat komissiyasi, 8-qo'mita raislari va uning a'zolarini sayladi.
Ayni paytda deputatlar qo'mitalar raislari rahbarligida respublika qonunchilik
tizimini yaratishda faol ishtirok etmoqdalar.
Kadrlarni tanlash va joy-joyiga qo'yishdagi rasmiyatchilik va to'rachilik
illatlariga barham berish alohida ta'kidlandi. Jo'qarg'i Kenges amalda tarixga
aylanib qolgan va o'tmish sarqiti hisoblan-gan sho'rolar davridagi «O1iy Sovet
Prezidiumi» rolini bajarayotgani ko'rsatib o'tildi.
Jo'qarg'i Kenges qo'mitalari faoliyati o'z maqomiga va o'z ol-diga qo'ygan
vazifalarga mos kelmaydi. Jumladan, ular muhokama qilayotgan masalalarning
aksariyati ishlab chiqarishga doir muam-molardir. Aksincha, qonunchilik bilan
shug'ullanish, har bir qo'mita o'z sohasi bo'yicha qonunlar tizimini yaratish lozim.
Qonunchilik hokimiyati - Jo'qarg'i Kenges o'z vazifasi, Ijro hokimiyati -
Ministrlar kengashi va sud hokimiyatlari o'z maqomi doirasida ish olib bormog'i
lozim. Ana shunda haqiqiy demokratik jamiyat shakllanadi.
1991-2008-yillar, aytish mumkinki, Qoraqalpog'iston davlatchiligi 5
shakllanish davri bo'ldi. Ayni paytda bu o'lkada hozirgi zamon davlatchiligi ilg'or
tajribalari asosida, O'zbekiston davlatining ko'magi va yordami bilan amaldagi
konstitutsiyalar doirasida har to-monlama rivojlanmoqda. Fuqarolik jamiyati
tamoyillari tobora chuqurlashmoqda.
5
Эркаев А. Ўзбекистон йўли. - Тошкент: Маънавият, 2011.134- b .

1.2.Mustaqil Qoraqalpog’iston davlatining ijtimoiy-iqtisodiy
taraqqiyoti
O'zbekistonda olib borilayotgan iqtisodiy islohotlarni amal-ga oshirishda
ko'p millatli Qoraqalpog'iston xalqining, ana shu mo'tabar yurt kishilarining ham
munosib hissasi bor.
Shu bois mamlakat hukumati bu masalada Qoraqalpog'iston Respublikasini
har tomonlama qo'llab-quvvatlamoqdaki, 1996-yili ushbu maqsadlar uchun 10
milliard so'm mablag' ajratildi. Bu Qoraqalpog'iston milliy daromadining 55 foizini
tashkil qilardi. Bundan tashqari, Qoraqalpog'istonga berilayotgan moliyaviy
yordam miqdo-ri 1994-yilga nisbatan 18 barobar ko'paydi.
2006-yilga kelib O'zbekiston markaziy budjetidan Qoraqalpog'istonga
berilayotgan subvensiya, ya'ni moliyaviy yordam miqdo-ri yana ham ko'paydi yoki
butun Qoraqalpog'iston budjeti xarajatla-rining 75 foizini tashkil etmoqda.
O'zbekiston hukumatining amaliy yordami qoraqalpoq xalqining fidoyi mehnati
tufayli keyingi yillarda Qoraqalpog'istonda aholi turmush sharoitini yaxshilash, tub
iqtisodiy islohotlarni amalga oshirish borasida qator ijobiy natijalarga erishildi.
Eng avvalo, elda tinchlik va barqarorlik mustahkamlandi. Hamjihatlik bilan yurt
istiqboli yo'lida mehnat qilishga sharoit yaratildi.
Mustaqillikning dastlabki yillaridayoq Respublikada mulkchilikning yangi
shakllari paydo bo'la boshladi. Ishlab chiqarish va xizmat sohasida nodavlat
sektorning hissasi oshib bordi 6
. 2006-yilga kelib sanoat, qishloq xo'jaligi va
savdoda bu ko'rsatkich 90 foizni tashkil etmoqda. Respublika iqtisodiyotining
boshqa yo'nalishlarida ham modernizatsiyalash jarayoni tobora chuqurlashmoqda.
Qoraqalpog'istonda 1996-yili 51 ta ulgurji tizim, shu jumladan 2 ta savdo
uyi, 13 ta ulgurji savdo do'konlari va omborlar, 17 ta ko'tara savdo bozor hamda
O'zbekiston tovar xomashyo birja-si Qoraqalpog'iston bo'limi 19 ta supermarket
do'konlari faoliyat ko'rsatdi. 1997-yilning birinchi yanvarigacha bo'lgan
ma'lumotlarga qaraganda xususiylashtirishdan tushgan mablag'laming umumiy
6
Қорақалпоғистон тарихи (1917-1994 йй.). - Нукус, 1995.59- b .

hajmi 330 million so'mni tashkil etdi 7
. Uning 20 foizi respublika ijtimoiy
taraqqiyotiga ajratildi. 50 foizi esa tadbirkorlarni qo'llab-quvvatlash maqsadida
imtiyozli kreditlar ajratishga sarflandi. Shu bilan birga Qoraqalpog'iston
Respublikasi davlat mulkini xususiy-lashtirish qo'mitasi xususiylashtirilgan
korxonalar va tadbirkorlarni qo'llab-quvvatlash maqsadida 13,8 million so'm kredit
ajratdi.
Bozor fondining faoliyati sezilarli ravishda faollashdi. 1996-yilda
respublika fond birjalari filiallarida 191,6 million so'mlik aksi-yalar sotildi.
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining davlat korxo-nalarini aksionerlik
jamiyatlariga aylantirish, qimmatbaho qog'ozlar bozorini rivojlantirishga oid
farmonlarini bajarish amalda o'z samaralarini bera boshladi.
Qoraqalpog'istonda mehnatga layoqatli aholining asosiy qismi qishloqda
istiqomat qiladi. Mustaqillik yillarida boshqa sohalar qa-torida agrar sektorda ham
iqtisodiy qayta qurish, bozor munosa-batlariga o'tish ro'y berdi. Qishloq xo'jaligi
ilgarigidek, respublika iqtisodiy otining yetakchi tarmog'i bo'lib qoldi. 1997-yil 1-
yanvar holatiga ko'ra respublikada 263 ta qishloq xo'jalik korxonasi faoliyat
ko'rsatdi. Nodavlat sektorining jami ishlab chiqarilgan mahsulotdagi ulushi 98,3
foizni tashkil etdi. Ayrim qishloq xo'jalik mahsulotlari, jumladan, paxta
yetishtirishda nodavlat korxonalarning hissasi 97,9 foizni, donchilikda 98,1 foizni,
kartoshkachilikda 99,7 foizni, sab-zavotchilikda 98,8 foizni, polizchilikda 95,1
foizni, bog'dorchilikda 98,5 foizni, pillachilikda 100 foizni, go'sht yetishtirishda
98,9 foizni, sut va tuxum ishlab chiqarishda 99,4 foizni, qorako'l teri va jun
yetishtirishda 100 foizni tashkil etdi.
Dehqonchilikda ekin maydonlarining tarkibi o'zgardi. Agar 1991-yilda
g'alla maydonlari ekin maydonlarining 27,1 foizini (jumladan, bug'doy 1,9) tashkil
etgan bo'lsa, 1996-yilning oxirida bu 35,8 foizga у etdi (bug'doy maydonlari 8,3
foiz). Shu davr mobay-nida bug'doy yetishtirish 13,6 ming tonna, ya'ni 3 marta,
kartoshka 6,7 ming tonna yoki 2,3 marta, sabzavot 11,4 ming tonna, uzum
7
Қорақалпоғистон тарихи (1917-1994 йй.). - Нукус, 1995.98- b .

yetishtirish 4 martaga ko'paydi. Respublika oziq-ovqat majmuasida shaxsiy
yordamchi xo'jaliklarning hissasi tobora ko'paydi.
Tashqi savdo oborotida importning salmog'i 1996-yilda 46,2 foizni tashkil
qildi. Uning hajmi 1995-yildagiga nisbatan 3,4 marta ko'paydi. Import mahsulotlari
tarkibida asosan xalq iste'mol mollari 60,9 foiz, qora va rangli metallar 18,9 foiz,
oziq-ovqat mahsulotlari 13,1 foizni tashkil etdi.
Uzoq g'arb mamlakatlaridan keltirilgan mahsulotlar 70,1 million AQSH
dollariga teng bo'lib, bu jami importning 66,4 foizini tashkil qildi. Yaqin xorijiy
mamlakatlardan respublikaning 130 korxonalari orqali 35,4 million dollarlik
mahsulotlar olib kelindi. Yaqin xorijiy mamlakatlardan asosan shakar, bug'doy,
mashina va jihozlar, agre-gatlar va ularning ehtiyot qismlari, quvurlar,
avtomashinalar, ishlab chiqarishni komplektlovchi materiallar va boshqa turdagi
mahsulotlar keltirildi. Xususan, 2006-yilda Qoraqalpog'istonning yalpi hududiy
mahsuloti avvalgi yildagiga nisbatan 106,3 foiz o'sdi.
Mustaqillik yillarida respublikada ijtimoiy sohalar rivojlani-shiga e'tibor
kuchaydi. 1991-1996-yillarda Qoraqalpog'iston Res-publikasida ma'lum
demografik o'zgarishlar ro'y berdi. Tug'ilish (ming kishi hisobida) 1991-yildagi
36,4 dan 1996-yilda 25,0 kishiga qisqardi. Tug'ilishning kamayishi o'z o'rnida
respublika aholisining o'sish darajasiga ta'sir etdi. Jumladan, O'zbekistonning
viloyatlar ichida aholi o'sishi eng past bo'lgan Toshkent viloyati (23,4) pasa-yib
ketdi (18,6). Demografik o'zgarishning asosiy sabablaridan biri tug'ilishning
kamayishiga, aholining ijtimoiy-iqtisodiy va ekologik yashash sharoitlariga
bog'liqdir. 1991-1996-yillarda respublikadan (kelganlarni chiqarib tashlaganda)
26,7 ming kishi ko'chib ketgan. 1997-yil 1-yanvar holati bo'yicha respublika
aholisi 143 ming 764 kishini, shundan shahar aholisi 694,1 ming kishini, qishloq
aholisi 74 ming 363 kishini tashkil etdi. 1996-yilda aholining o'rtacha yillik o'sishi
1,36 foizga teng bo'ldi.
Ishsizlar soni har yili o'zgarib turibdi, 1996-yil oxirida ular 4,2 ming
kishiga yetdi. 1996-yilda 16 ming ishchi o'rinlari yaratildi, jumladan, qishloq

joylarida 8,5 mingta. Bu esa shahar va tuman mehnat birjalariga murojaat qilgan
fuqarolarni ish bilan ta'minlash imkonini berdi.
1996-yilda aholi jon boshiga pul daromadlari 9628,8 so'mni, xarajatlar esa
6300 so'mni tashkil etdi yoki 1995-yilga nisbatan 2,2 va 2,3 marta ko'paydi.
Daromadlarning ko'payishi iste'mol bozoridagi vaziyatni jon-lantirdi. Aholi
jon boshiga tovar aylanishi hajmi amaldagi narxlar-da 5 ming 36 so'mlikni tashkil
qildi va 2,1 martaga, solishtirma narxlarda esa 8,8 foizga o'sdi. Pullik xizmat 2,8
marta, maishiy xizmat 2,7 martaga ko'payib jon boshiga 679 va 108 so'mni tashkil
etdi. Lekin shunga qaramasdan aholi jon boshiga xizmat ko'rsatish hajmi
O'zbekiston Respublikasi ko'rsatkichidan 2,2 marta kam bo'ldi.
1996-yilda aholiga 7,2 milliard so'mlik iste'mol mollari so-tilgan. Bu
amaldagi narxlarda 1995-yildagiga nisbatan 2,1 marta ko'p. Tovar aylanishining
jami hajmi 10,3 foizga yoki 350,5 million so'mlikka ko'paydi. Tovar oborot
hajmida davlat sekto-rining ulushi pasayib, nodavlat sektoriniki o'sib bordi.
Rasmiy savdo tarmoqlariga nisbatan iste'mol va buyum bozorlarida holat ancha
yaxshilandi, jami tovar oborotida ularning ulushi 20 foizga yetdi.
Ishchi va xizmatchilarning o'rtacha ish haqi izchil o'sib bordi. 1996-yilda u
1409 so'mdan 2761,1 so'mga yetdi yoki 1,96 marta ko'paydi 8
.
Qoraqalpog'iston xalqi I. Karimovning BMT minbaridan tu-rib dunyo
mamlakatlarini Orol dengizini saqlab qolishga qarata chaqirig'ini katta qoniqish
bilan kutib oldi. Uning tashabbusi bilan 1994-yil (14-yanvar) Nukusda Markaziy
Osiyoning beshta davlat Prezidentlari hamda Rossiya Federatsiyasining vakillari
ishtirokida o'tkazilgan uchrashuvda Orolga va Orolbo'yi aholisiga amaliy yordam
berish masalasi muhokama etildi. 1995-yil sentabrda I. Karimov tashabbusi bilan
Nukusda o'tkazilgan xalqaro konferensiya esa tarixiy voqea bo'ldi. Bu
anjumanning asosiy hujjatlaridan bin - Nu-kus Deklaratsiyasi boiib, unda butun
dunyo jamoatchiligi e'tibori Orol muammosiga qaratildi.
Aholini ish bilan ta'minlash, ularning foydali mehnat bilan shug'ullanishi
borasida qator chora-tadbirlar majmui amalga oshi-rildi. Natijada quyidagi
8
Ўзбекистоннинг янги тарихи. Учинчи китоб. Мустақил Ўзбекистон тарихи. Т.: Шарқ, 2000.223- b .

yutuqlarga erishildi: 2002-yilda 22000 ta, 2003-yilda 21000 ta, 2004-yilda ham
21000 ta, 2005-yilda 23000 taga yaqin, 2006-yilda 22000 ta, jami 109000 ta ish
joyi tashkil etildi. Shulardan 79000 taga yaqini qishloq joylarida faoliyat
ko'rsatmoqda. Ishlab chiqarishning kasanachilik usuliga ham katta e'tibor
berilmoqda. Jumladan, ayni paytda o'lkada 650 ta xonadonda aholi kasanachilik
bilan shug'ullanmoqda.
Respublika aholisining o'rtacha oylik ish haqi 2002-yildagi 17,5 ming
so'mdan 2006-yilga kelib 96 ming 300 so'mga yetdi. O'qituvchilar maoshi ham
keskin oshdi. Bu sohada 2008-yil yakun-lariga ko'ra ko'rsatkich qariyb 2 baravarga
yetdi.
II-BOB.Mustaqillik Yillarida Qoraqalpog‘Iston Respublikasi
Ijtimoiy-Iqtisodiy Va Siyosiy Hayotida Amalga Oshirilgan
Islohotlar.
2.1. Qoraqalpog‘iston Respublikasi ma’naviy-madaniy va iqtisodiy
sohadagi o’zgarishlar
1990-yil 14-dekabrda Qoraqalpog‘iston Respublikasi Oliy Kengashi
o’zining XV sessiyasida “O‘zbekiston Respublikasi tarkibida Qoraqalpog‘iston
Respublikasi Davlat suvereniteti to’g’risidagi” Deklaratsiyani qabul kildi. Mazkur
Deklaratsiya 1991-yil 31-avgustda qabul qilingan “O‘zbekiston Respublikasi
davlat mustaqilligi asoslari to’g’risidagi” qonunda ham o’zining huquqiy asosini
topib, 1 va 17-moddalarida Qoraqalpog’istonning hududiy yaxlitligi va
mustaqilligi e’tirof etildi. Har ikki respublika o’rtasidagi siyosiy, iqtisodiy va
madaniy munosabatlar O‘zbekiston Respublikasining 1992-yil 8-dekabrda qabul
qilingan Konstitutsiyasida (70-75 moddalar) ham o‘z aksini topdi.
O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida Qoraqalpog`iston Respublikasi
maqomi alohida bobda mustahkamlangan (XVII bob). O`zbekiston Respublikasi
Konstitutsiyasining 70-moddasida “Suveren Qoraqalpog`iston Respublikasi
O`zbekiston Respublikasi tarkibiga kiradi. Qoraqalpog`iston Respublikasining
suvereniteti O`zbekiston Respublikasi tomonidan muhofaza etiladi" deyiladi.

Shuningdek, Qoraqalpog`iston Respublikasi Konstitutsiyasining 1-moddasida
“Qoraqalpog`iston - O`zbekiston Respublikasi tarkibiga kiruvchi suveren
demokratik respublikadir” deb mustahkamlangan.
Suveren Qoraqalpog`iston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilingan kun
xalq bayrami sifatida e'lon qilindi. Qoraqalpog`iston Respublikasi
Konstitutsiyasining ahamiyati quyidagilarda o`z aksini topgan:
- Qoraqalpog`iston Respublikasi O`zbekiston Respublikasi tarkibiga kirishi
hamda ular o`rtasidagi o`zaro do`stona munosabatlarning huquqiy asosi;
- Qoraqalpog`iston Respublikasi o`z davlat ramzlariga ega ekanligini
belgilaydi;
- suveren hamda mustaqil davlat ekanligining kafili;
- davlat va ma'muriy hududiy tuzilish masalalarini mustaqil hal qilishi;
Qoraqalpog`iston Respublikasi Konstitutsiyasining 70-moddasining 15-
bandida "O`zbekiston Respublikasining Oliy davlat hokimiyati va boshqaruvi
organlari hujjatlarining O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaga muvofiqligi
haqida O`zbekiston Konstitutsiyaviy sudiga taklif kiritish" huquqi belgilangan. 81-
moddasida esa “Qoraqalpog`iston Respublikasi Jo`qorg`i Kengesi raisining
vakolatlari jumlasiga, O`zbekiston Respublikasi qonunlarini va Oliy Majlisning
boshqa qarorlari, O`zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari va boshqa
hujjatlarini hayotga tatbiq etishni tashkil qiladi" deyilgan.
Ushbu konstitutsiyaviy normalardan xulosa qilib aytish mumkinki,
O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlariga zid kelsa, O`zbekiston
Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlari amalda bo`ladi. Qoraqalpog`iston
Respublikasida O`zbekiston va Qoraqalpog`iston Respublikasining
Konstitutsiyalari va qonunlarining ustunligi so`zsiz tan olinadi. O`zbekiston
fuqarolari uchun majburiy bo`lgan qonunlar uning tarkibiga kiruvchi
Qoraqalpog`iston hududida ham majburiydir.
Qoraqalpog`iston Respublikasining ma'muriy-hududiy tuzilishini uning
o`zi ko`rib chiqadi, davlat hokimiyati organlari va boshqaruv tizimini belgilaydi.
O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 73-moddasida “Qoraqalpog`iston

Respublikasining hududi va chegaralari uning roziligisiz o`zgartirilishi mumkin
emas. Qoraqalpog`iston Respublikasi o`z ma'muriy-hududiy tuzilishi masalalarini
mustaqil hal qiladi”. Qoraqalpog`iston Respublikasi tumanlardan, shaharlardan,
shaharchalardan, ovullardar iborat. O`zbekiston Respublikasi davlat siyosatiga mos
holda o`z siyosatini yurgizadi. Qoraqalpog`iston Respublikasining hududi
bo`linmas va daxlsizdir.
O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 71-moddasida,
Qoraqalpog`iston Respublikasining o`z Konstitutsiyasiga ega bo`lishligi, uning
O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga zid bo`lmasligi ko`rsatilgan. Shuni
ta'kidlash joizki sobiq Ittifoq davrida Avtonom Respublikalarning Konstitutsiyalari
ular qaysi Respublikalar tarkibiga kiritilgan bo`lsa o`sha davlat hokimiyatining
oliy organlari tomonidan tasdiqlanishi shart edi. O`zbekiston o`z mustaqilligini
qo`lga kiritib bu adolatsizlikka chek qo`ydi. Qoraqalpog`iston suveren
Respublikasi bilan mustaqil O`zbekiston Respublikasining bir-butun yaxlitligi
mustahkamlanganQoraqalpog’iston Respublikasi Oliy Kengashi o’zining XII
sessiyasida (1993-yil 9-aprelda) Qoraqalpog’iston Respublikasi Konstitutsiyasini
qabul qildi. Qoraqalpoq milliy davlatchiligi o’z taraqqiyoti tarixida birinchi marta
insonparvar, adolatli, demokratik imtiyozlarga ega bo’ldi. Ayni paytda u suveren
respublikaning barcha atributlariga ega. Jumladan, Qoraqalpog‘iston Respublikasi
Oliy Majlisining 1992-yil 14-dekabrda bo‘lib o‘tgan XI sessiyasida
Qoraqalpog’iston Davlat bayrog’i, 1993-yil 9-aprelda bo‘lib o’tgan XII sessiyasida
Davlat gerbi, 1993-yil 4-dekabrda bo‘lib o’tgan XIV sessiyasida Davlat madhiyasi
tasdiqlandi.
Qoraqalpog’iston Respublikasi parlamenti - Jo’qorg’i Kengesi hisoblanadi.
86 deputatdan iborat. Xususan, Jo’qorg’i Kengesida 1991-1992-yillarda Dauletbay
Shamshetov, 1992-1997-yillarda Ubbiniyaz Ashirbekov, 1997-2002-yillarda
Timur Kamalov hamda 2002-yil 2-maydan e’tiboran bu lavozimda Musa
Tajetdinovich Erniyozov rais sifatida faoliyat olib bormoqda. Avvalgi Oliy
Kengashdan farqi Jo’qorg’i Kengashga savlov ko‘ppartiyaviylik asosida
o‘tkaziladi. Avvalgi saylovlarda Oliy Kengashni shakllantirish jarayonida ishchilar

sinfi, kolxozchi dehqonlar, xalq ziyolilarining o‘rni va soni oldindan belgilab
qo’yilar edi. Buning ustiga Parlamentda vazifasi bo‘yicha albatta deputat bo‘luvchi
o’rinlar xam mavjud edi. Keyingi saylovlarda bunday yondoshuvdan voz kechildi.
Deputatlarning o‘z saylovchilari bilan kundalik munosabati, yaqin muloqoti yo’lga
qo’yildi. Avvalgi parlamentda bu masalaga uncha e’tibor berilmagan edi.
Qoraqalpog`iston Respublikasi o`z Konstitutsiyaviy nazorat organiga ega
bo`lib, uni Qoraqalpog`iston Respublikasining Konstitutsiyaviy nazorat qo`mitasi
amalga oshiradi. Konstitutsiyaviy nazorat qo`mitasi Qoraqalpog`iston Respublikasi
Jo`qorg`i Kengesi tomonidan tarkibi saylanadi. Konstitutsiyaviy nazorat
qo`mitasiga saylangan sudyalarning vakolat muddati 5 yildir. Konstitutsiyaviy
nazorat qo`mitasiga saylangan shaxslar o`z vazifalarini bajarishda daxilsizdirlar va
faqat Qoraqalpog`iston Respublikasi Konstitutsiyasiga bo`ysunadilar. Uni tashkil
etish va ish tartibini belgilash Qoraqalpog`iston Respublikasining
“Konstitutsiyaviy nazorat qo`mitasi to`g`risida”gi qonuni bilan belgilangan.
Qoraqalpog`iston Respublikasining sud tizimi besh yil muddatga
saylanadigan Qoraqalpog`iston Respublikasining Oliy Sudi, Xo`jalik sudi, shu
muddatga tayinlanadigan tuman, shahar sudlaridan iborat. Ular O`zbekiston
Respublikasining "Sudlar to`g`risida"gi qonuniga muvofiq o`z faoliyatini olib
boradilar. Ushbu qonunda jumladan, "Qoraqalpog`iston Respublikasi Oliy sudi,
fuqarolik va jinoyat ishlari bo`yicha, fuqarolik ishlari bo`yicha tumanlararo sudlari,
Qoraqalpog`iston Respublikasi xo`jalik sudi faoliyat ko`rsatadi" deb belgilangan.
Ular faoliyatining tashkil etilishi O`zbekiston Respublikasi Prezidentining
vakolatlari jumlasiga kirib unga ko`ra, O`zbekiston Respublikasi Prezidenti roziligi
bilan Qoraqalpog`iston Respublikasi Jo`qorg`i Kengesida, Qoraqalpog`iston
Respublikasi Oliy sudi raisi va a'zolari, shuningdek, tuman, shahar sudlarining
sudyalari, lavozimlariga nomzodlarni tavsiya qiladi. Qoraqalpog`iston
Respublikasi Oliy sudi jinoiy, fuqaroviy va ma'muriy sud ishlarini yuritish
borasida, sud hokimiyatining oliy organi hisoblanadi. Tuman, shahar sudlarining
sudlov faoliyati ustidan nazoratni olib boradi. 9
9
Усмонов Қ. ва бошқалар. Ўзбекистон қарамлик ва мустақиллик йилларида. Т., Ўқитувчи, 1996.11- b .

Ijroiya organi -Vazirlar Ministrlar Kengashi hisoblanadi. Quyidagi davlat
arboblari Ministrlar Kengashi raislari bo’lib ishladi: Amin Tojiev (1989-1992),
Radjapboy Yo’ldashev (1992-1995), Baxram Jumaniyazov (1995-1996), Saparbay
Avezmatov (1996-1998), Amin Tojiev (1998-2002), Tursunbay Tangirbergenov
(2002-2006). Hozirgi kunda Ministrlar Kengashi raisi bo‘lib Baxadir Yangibaev
ishlaydi.
Bugungi kunda O‘zbekiston markaziy byudjetidan Qoraqalpog’istonga
berilayotgan subvensiya, ya’ni moliyaviy yordam miqdori 9 milliarddan oshiq
so‘mni, yoki butun Qoraqalpog’iston byudjeti xarajatlarining 75 %ni tashkil
etmoqda. O‘zbekiston hukumatining amaliy yordami qoraqalpoq xalqining fidoiy
mehnati tufayli keyingi yillarda Qoraqalpog’istonda aholi turmush sharoitini
yaxshilash, tub iqtisodiy isloxotlarni amalga oshirish borasida qator ijobiy
natijalarga erishildi. Eng avvalo, elda tinchlik va barqarorlik mustahkamlandi.
Hamjihatlik bilan yurt istiqboli yo’lida mehnat kilishga sharoit yaratildi.
Respublikada mulkchilikning yangi shakllari paydo bo’la boshladi. Ishlab
chiqarish va xizmat ko’rsatish sohasida nodavlat sektorning xissasi oshib bordi.
Sanoat, qishloq xo’jaligi va savdoda nodavlat sektori xissasi 80-90 %ni tashkil
etmoqda. Respublika iqtisodiyotining boshqa yo’nalishlarida ham islohotlar izchil
amalga oshirila boshlandi. Jumladan, bank tizimida xam jiddiy islohotlar amalga
oshirildi. Bu yerda davlat banklar bilan birga tijorat va xususiy banklari ham
faoliyat ko‘rsatmoqda. Agrosanoat banki va sanoat-qurilish banki
ixtisoslashtirilgan hissadorlik tijorat banklariga aylantirildi. “Tadbirkorbank”,
“Asakabank”, “Aloqabank”, “Sabzavotbank”, “Zaminbank”, “Turanbank”,
“Savdogarbank”, “G’allabank” kabilarning Qoraqalpog’iston bo‘limlari tashkil
etildi.
Qoraqalpog’iston tarixida birinchi marta Tashqi iqtisodiy faoliyat milliy
banki tashkil etildi. Qoraqalpog’istonda ulgurji va birja savdosi bilan
shug‘ullanuvchi xissadorlik uyushmalari keng faoliyat ko‘rsatmoqda. Tovar ishlab
chiqaruvchilar, iste’molchilar va ishbilarmonlarning butun imkoniyatlarini ishga

solish maqsadida ularning erkinligi va teng huquqligini ta’minlash choralari
ko’rildi 10
.
Qoraqalpog’istonda 51 ta mayda ulgurji tizim, shu jumladan 4 ta savdo uyi,
35 ta mayda ulgurji savdo do’konlari va omborlar, 32 ta ko‘tara savdo bazasi
xamda O‘zbekiston tovar xom ashyo birjasining Qoraqalpog’iston bo‘limi, 19 ta
supermarket do‘konlari faoliyati yo’lga qo’yildi 11
. 1999-yilning 1-yanvarigacha
bo‘lgan ma’lumotlarga qaraganda xususiylashtirishdan tushgan mablag‘larning
umumiy xajmi 650 million so’mni tashkil etdi. Uning 20% respublika ijtimoiy
taraqqiyotiga ajratildi. 50% esa tadbirkorlarni qo’llab-quvvatlash maqsadida
imtiyozli kreditlar ajratishga sarflandi. Shu bilan birga Qoraqalpog’iston
Respublikasi davlat mulkini xususiylashtirish qo‘mitasi xususiylashtirilgan
korxonalar va tadbirkorlarni qo’llab-quvvatlash maqsadida 13,8 million so’m
kredit ajratdi. 2000-yilga kelib 2932 ta sanoat korxonasi xususiylashtirildi. Bozor
fondining faoliyati sezilarli ravishda faollashdi. 2000-yilga kelib respublika fond
birjalari filiallarida 958 million so’mlik aksiyalar sotildi. Respublikada 7807 ta
kichik va o‘rta ishbilarmon korxonalari, 8977 ta yakka tartibdagi tadbirkorlar
ro’yxatga olindi. 1996-yil yakunlariga ko‘ra ishlab chiqarilgan mahsulot xajmi 10
mlrd 355,7 mln so’mni tashkil etdi. Jami sanoat ishlab chiqarish hajmida nodavlat
korxonalarining ulushi 90% ga o‘sdi. Respublikada 1996-yilda amaldagi narxlarda
10 mlrd 754,4 mln so’mlik sanoat mahsuloti ishlab chikarildi.
1991-2010-yillarda hududda gaz va gaz kondensati, shisha, kungaboqar
yog‘i, kalsiylashtirilgan soda, vermikulit konsentrati, talkomagnezit, glitserrizin
ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yildi.
2.2. Qoraqalpog‘iston Respublikasida madaniyat va ta’lim
jarayonlari
Qoraqalpoq xalqi qadimiy va boy tarixga ega. Uning milliy madaniyati,
jozibali san'ati, mumtoz adabiyoti, qadriyatlari, udum va an'analari olamga
mashhurdir.
10
Мустақиллик: Изоҳли илмий-оммабоп луғат // М.Абдуллаев ва бошқалар: тўлдирилган учинчи нашр. -
Тошкент: Шарқ, 2006.
11
Ўзбекистон тарихи. Р.Ҳ.Муртазаеванинг умумий таҳрири остида. – Тошкент, 2005.198- b .

Mustaqillik tufayli qoraqalpoq xalqi juda ko'p qadriyatlarini qayta tiklash
imkoniyatiga ega bo'ldi. Adolat va tenglik, ozodlik va erk uchun kurashgan
Ernazar Olako'z, Ollayor Do'stnazarov singari xalq qahramonlarining - jasoratli, o't
yurakli Qoraqalpoq farzandlarining orzu-armonlari amalga oshdi.
Milliy madaniyat va ma'naviyatning qaror topishiga, qoraqalpoq xalqining
klassik shoirlari Berdaq, Ajiniyoz bobolar ijodiy meroslarining to'la tiklanishiga,
aziz xotiralarining ulug'lanishiga yo'l ochib berdi.
Bugungi kunda Ibroyim Yusupov, To'lepbergen Qaipbergenov,
Tilovbergen Jumamuratov kabi qoraqalpoq yozuvchi va shoirlari-ning asarlari
xalqlarimiz ma'naviy xazinasidan munosib joy oldi.
Sobir Kamolov, Charjau Abdirov kabi yirik olimlar O'zbekiston fani
rivojiga juda katta hissa qo'shdilar 12
.
Bugungi kunda respublika xalq ta'limi tizimi milliy uyg'onish, ijtimoiy-
iqtisodiy va ma'naviy rivojiga xizmat qilishda yetakchi rol o'ynamoqda.
Respublikada yangi tipdagi o'rta umumta'lim muassasalari -litseylar,
gimnaziyalar va alohida fanlarni chuqurlashtirilgan holda o'qitiladigan maktablar
tez rivojlanmoqda. 1996-yil oxirida respublikada 743 ta umumta'lim maktabi
faoliyat ko'rsatdi, shu jumladan, ayrim fanlarni chuqurlashtirilgan holda
o'qitiladigan maktablar 1991-yilda 31 ta bo'lgan bo'lsa, 1996-yilda 169 taga yetdi,
litsey va gimnaziyalar 19 taga yetdi. O'tgan yilning o'zida o'quvchilar soni 1743
nafarga ko'paydi.
Barcha qishloq hunar-texnika bilim yurtlarida traktorchi-mashinistlar
tayyorlash chegaralanib, o'rniga turli mintaqalar uchun zarur bo'lgan kadrlar
tayyorlashga e'tibor kuchaytirildi. Milliy hu-narmandchilikni rivojlantirishga,
gilam to'qish, keramik buyumlar tayyorlash, ganchkorlar va boshqa shu kabi hunar
egalarini tayyorlashga ahamiyat berila boshlandi.
Respublikadagi 22 ta o'rta maxsus o'quv yurtlarida, shu jumladan, kunduzgi
bo'limda 11,8 ming o'quvchi ta'lim olmoqda. Berdaq nomidagi Qoraqalpog'iston
Davlat Universiteti hamda Ajiniyoz nomli Nukus Davlat pedagogika institutida
12
Ўзбекистон Республикаси: Мустақил давлатнинг бунёд бўлиши. Т., Ўзбекистон, 1992.78- b .

oliy ma'lumotli mutaxassislar tayyorlanmoqda. Bu o'quv yurtlarining kunduzgi
bo'limlarida 9 ming nafar talaba o'qimoqda. Universitetda qishloq xo'jaligi va
tibbiyot ixtisosligi bo'yicha fakultetlar ham mavjud.
Bozor iqtisodiyotiga o'tish davri qiyinchiliklariga qaramay respublika
hukumati xalq ta'limi moddiy-texnika bazasini mustah-kamlash chora-tadbirlarini
ko'rmoqda. Keyingi 6 yilda 42 ming 778 o'rinli maktab, 6 ming 660 o'rinli bog'cha,
6 ming 840 o'rinli kasb-hunar kollejlari binolari qurilib foydalanishga topshirildi.
Birgina 1996-yilning o'zida esa 3126 o'rinli maktab qurib ishga tushirildi 13
.
1991-1996-yillarda fan sohasida ham sezilarli o'zgarishlar bo'ldi. 1992-
yilda O'zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiya-sining Qoraqalpoq filialiga
Qoraqalpoq bo'limi maqomi berildi. Uning tarkibida ilgari 3 ta institut mavjud
bo'lgan bo'lsa, yana ik-kita institut qo'shildi. Tarix, arxeologiya va etnografiya
hamda bio-ekologiya institutlari ham shu bo'lim tarkibiga kirdi. Botanika bog'i
bo'linmasiga esa bo'lim maqomi berildi. 1994-yilda esa Fanlar Aka-demiyasi
tarkibiga O'zbekiston Sog'liqni saqlash vazirligiga qarashli tajriba instituti va
tibbiyot klinikasi ham kiritildi.
Fanlar Akademiyasida tashkil etilgan bunday tadbirlar olimlar-ga tabiiy va
ijtimoiy fanlarni yanada rivojlantirish, xalq xo'jaligi va madaniyatni yuksaltirishda
muayyan muvaffaqiyatlarni qo'lga kiri-tishga yordam berdi. Qoraqalpoq fanida
erishilgan yutuqlar hamda to'rt jildlik «Qoraqalpoq tilining izohli lug'ati»ni
yaratishdagi xiz-matlari uchun fanlar akademiyasi bo'limining 4 nafar ilmiy
xodimla-ri (M.Qalandarov, R.Yesemuratova, A.To'raboyev, D.Qozoqboyev) 1996-
yilda O'zbekiston Respublikasining Beruniy nomidagi Davlat mukofoti bilan
taqdirlandilar.
1992-yilda O'zbekiston Respublikasi Qishloq xo'jaligi fanlari
akademiyasining Qoraqalpoq bo'limi tashkil etildi. Uning tarkibiga Sh.Musayev
nomidagi Chimboy yer ishlari instituti hamda sholichi-lik va chorvachilik
institutlarining filiallari kiritildi.
13
Ғуломов С., Убайдуллаева Р., Аҳмедов Э. Ўзбекистон. -Тошкент: Меҳнат, 2001.89- б.

Nukusda SANIIRIning bo'limi faoliyat ko'rsatmoqda. Respublika oliy
o'quv yurtlarida ham ilmiy-tadqiqot ishlari olib borilmoqda 14
.
Keyingi yillarda Toshkent olimlari ko'magida katta miqdor-dagi yuqori
malakali mutaxassislar tayyorlandi. Respublikadagi 60 nafar fan doktorlari va 600
nafar fan nomzodlaridan deyarli 30 foizi O'zbekiston Mustaqilligi yillarida ilmiy
daraja oldilar. Ilgari fanlar akademiyasi haqiqiy a'zoligiga saylangan Ch.A. Abdi-
rov, S.K. Kamolov, A.B. Baxiyevlar qatoriga 1994-2000-yillarda T. Yeshanov, A.
Dauletov, U.Hamidov va J. Bozorboyev ham qabul qilindilar. 1997-yilda esa ikki
nafar rassom (J. Izentayev va J. Qutti-muratov) O'zbekiston Respublikasi Badiiy
akademiyasining akade-mikligiga saylandilar.
Respublikada yuqori malakali kadrlar o'sishida ayniqsa, ijtimoiy fanlar
sohasida O'zbekiston Respublikasi Oliy Attestatsiya Komis-siyasi tomonidan tarix
va arxeologiya, etnografiya, til va adabiyot bo'yicha nomzodlik va doktorlik
dissertatsiyalarining himoya qi-luvchi ixtisoslashgan Kengashlarning tashkil
etilayotganligi muhim ahamiyat kasb etmoqda.
Respublika olimlari keyingi yillarda chet el mutaxassislari bilan
hamkorlikda ilmiy izlanishlar olib bormoqdalar. Respublika Fanlar
Akademiyasining Qoraqalpoq bo'limi bioekologiya instituti xodim-lari Germaniya
olimlari bilan birgalikda 1993-yildan beri Orolbo'yi ekologiyasi muammolari
bo'yicha tadqiqotlar olib borishmoqda. Tarix, arxeologiya va etnografiya instituti
Avstraliyaning Sidney universiteti olimlari hamda fransuz arxeologlari bilan
birgalikda ish olib bormoqdalar. 1995-yilda Mo'ynoqda Germaniya Federativ
Respublikasi yordamida bioekologiya institutining xalqaro ekologiya stan-siyasi
ochildi.
Mustaqil O'zbekiston va Qoraqalpog'istonning dolzarb masa-lalari
respublika shoir va yozuvchilari ijodida katta o'rin egallaydi. O'zbekiston va
Qoraqalpog'iston xalq shoiri Ibroyim Yusupov, O'zbekiston va Qoraqalpog'iston
xalq yozuvchisi To'lepbergan Qa-ipbergenovlar qatoriga yangi nomlar kelib
qo'shildi. Saginbay Ibro-himov, Kenesboy Rahmonov kabi shoirlar, Guloysha
14
2017-2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича
Ҳаракатлар стратегияси. – Тошкент: Maънавият, 2017 .

Yesemuratova, O'zarboy Abdurahmonov, Muratboy Nizanovlar ana shular
jumlasidandir.
Xalq ta'limi, fan, madaniyat ravnaqini ta'minlash Qoraqalpog'iston
Respublikasi va uning xalqi uchun muhim vazifalardan hisoblanadi. 2007-yildagi
ma'lumotlarga ko'ra, o'lkada 761 ta umumta'lim maktablari faoliyat ko'rsatmoqda.
Eng zamonaviy o'quv qurollari bilan jihozlangan 76 ta kasb-hunar kollejlari, 7 ta
akademik litsey yosh avlodga zamonaviy bilim berish bilan shug'ullanmoqda.
San'at va madaniyatning boshqa sohalari rivojiga katta e'tibor bilan
qaralmoqda. Ayni paytda Respublikada 3 ta teatr, 4 ta konsert muassasalari, 3 ta
muzey faoliyat ko'rsatmoqda. Muzeylar ekspo-natlari yangidan yangi asarlar va
jihozlar bilan boyib bormoqda.
Ular soni 2002-yilda 78 mingta bo'lgan bo'lsa, 2006-yilga kelib 82 ming
600 tadan oshdi. Badiiy adabiyot milliy madaniyatining mu-him bo'g'ini sifatida
rivojlanmoqda.
2002-2007-yillar mobaynida ikki atoqli qoraqalpoq adiblari -To'lepbergen
Qaipbergenov va Ibroyim Yusupovlarga milliy madaniyatning rivojlanishidagi
g'oyatda katta xizmatlari uchun davlati-mizning oliy mukofoti - «O`zbekiston
qahramoni» unvoni berildi. Bir qator san'atkorlarga «O`zbekiston xalq artisti»,
«O`zbekiston xalq rassomi», «O`zbekiston san'at arbobi» unvonlari berildi.
Ayni paytda O'zbekiston Fanlar Akademiyasining Qoraqalpog'iston bo'limi
o'lkada fan taraqqiyotining asosiy tayanchi vazi-fasini bajarmoqda. 2002-yilda 3 ta
oliy o'quv yurti ishlagan bo'lsa, 2007-yilga kelib ular soni yana ikkitaga ko'payib,
jami 5 taga yetdi. Ularda zamonaviy kadrlar tayyorlash, o'quv-pedagogik ishlar
bilan birga fan taraqqiyotiga xizmat qiladigan keng miqyosli ilmiy-tadqiqot ishlari
ham olib borilmoqda.
1993-yil yanvarda Toshkentda Qoraqalpog'iston madaniyati kunlari, noyabr
oyida esa Qoraqalpog'istonda Toshkent madaniyati kunlari o'tkazildi. Bu tadbirlar
Nukus va Toshkent madaniyat xodim-lari faoliyatini bir-birlariga yaqinlashtirdi.
1996-yilda Qoraqalpoq xoreografiyasi tarixida birinchi marta «Oyjamol» nomli
qoraqalpoq baleti (N.Muxammedinova musiqasi, T.Xodjayev asari) sahnalash-

tirildi. 1996-yilda O'zbekiston Mustaqilligining 5 yilligi oldidan o'tkazilgan
«O`zbekiston - Vatanim manim» qo'shiq-tanlovida yosh qo'shiqchi Roza
Kutekeyeva «Mustaqillik gullari» qo'shig'i bilan ishtirok etib, faxrli ikkinchi o'rinni
oldi. Shu yili yana Amir Temur rolining eng yaxshi ijrosi uchun konkursida
Berdaq nomidagi drama teatri artisti Bozorboy Uzoqberganov qatnashib, birinchi
o'rinni oldi. Bu misollar Qoraqalpog'iston san'atkorlari Mustaqillik yillari-da
erishgan muvaffaqiyatlardan dalolat beradi.
1991-1996-yillarda Nukus shahrining 60 yilligi, To'rtko'l shah-rining 120
yilligi, Ajiniyoz Qosiboy o'g'lining 170 yilligi, Amir Temurning 660 yilligi keng
nishonlandi. Bular o'zbek va qoraqalpoq xalqlari do'stligining ramziy belgilaridir.
Bular O'zbekiston va Qoraqalpog'iston tarixidagi eng muhim voqealar, o'zbek va
qoraqalpoq xalqlari o'rtasidagi do'stlik ramzidir.
O’zbekiston Birinchi Prezidenti I. Karimovning Nukus shahri 60 yilligi
bayramida: «O`zbekiston taqdiri bu - Qoraqalpog'iston taqdiridir, o'zbek xalqining
taqdiri bu - qoraqalpoq xalqining kelajagidir» de-gan otashnafas so'zlari
qoraqalpoq xalqi xotirasida abadiy saqlanib qoladi.
Bugun Qoraqalpoq xalqi shuni yaxshi biladiki, uning amaldagi suvereniteti,
Mustaqilligi faqat O'zbekiston bilan birga bo'lgandagina ta'mirlanishi mumkin.
Shuning uchun ham qoraqalpoq xalqi o'z taqdirini o'zbek xalqi va O'zbekiston
bilan abadiy bog'lagan. O'zbekiston Respublikasi va Qoraqalpog'iston
Respublikasining Konstitutsiyalari buning yorqin kafolatidir.

Xulosa
Qoraqalpoq va o'zbek xalqi bir necha o'n yilliklar mobaynida to'planib
qolgan muammolarni hal etishda, ijtimoiy-iqtisodiy mu-nosabatlarni yanada
chuqurlashtirishda o'z an'analaridan unum-li foydalanish yo'lini tanladilar.
Har ikki xalq taqdiri, istiqboli bir ekanligini, ularni mushtarak orzular,
yagona intilish birlashtirib tur-ganligini ochiq-oydin ko'rsatdilar. Tarixan turli
davrlarda turli siyo-siy o'zgarishlar va qiyinchiliklarda toblangan do'stlik
va.qardoshlik munosabatlari bunga asos bo'ldi.
Shuni alohida ta'kidlash kerakki, sobiq SSSR davrida milliy masaladagi
yuzaki yondashuvlar, balandparvoz shiorlar, asossiz chaqiriqlar faqat «ulug'
og'a»lar manfaatiga xizmat qilardi, xolos.
Bu shiorlar milliy ravnaq, kichik xalqlarning milliy taraqqiyoti, itti-foqdosh
respublikalar xalqlarining milliy ehtiyojlarini qondirishdan uzoq edi. Totalitar
davlatchilik paytida birinchi rahbar biron marta ham Qoraqalpog'istondan
bo'lmagan, uning xalqi hayoti bilan tanishmagan, unga yaqindan yordam bermagan
edi.
Har ikki respublika o'rtasidagi siyosiy, huquqiy, iqtisodiy va madaniy
munosabatlar O'zbekiston Respublikasining 1992-yil 8-dekabrda qabul qilingan
Konstitutsi-yasida (70-75-moddalar) o'z aksini topdi. Natijada ikkitomonlama
hurmat asosida qoraqalpoq xalqining o'z taqdirini o'zi belgilash, mustaqil
taraqqiyot hamda milliy davlatchilikni mustahkamlashdagi roli oshdi. Kelajakka
qat'iy ishonch bilan qaraydigan, olis istiqbolni yaratishning kafolatini beradigan
huquqiy maqomga ega bo'ldi.

Foydalangan adabiyotlar
1. 2017-2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг
бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегияси. – Тошкент:
Maънавият, 2017.
2. O`zbekiston tarixi. 3-kitob. Mustaqil O`zbekiston tarixi.T.Sharq. 2011.
3. Мустакил Ўзбекистан тарихининг дастлабки сахифалари. - Тошкент,
2000.
4. Мустақил Ўзбекистон тарихи. Масъул муҳаррир А.Сабиров. - Тошкент:
Академия, 2013.
5. Мустақиллик: Изоҳли илмий-оммабоп луғат // М.Абдуллаев ва бошқалар:
тўлдирилган учинчи нашр. - Тошкент: Шарқ, 2006.
6. Новейшая история Узбекистана. Руководителъ проекта и редактор:
М.А.Рахимов. - Тошкент: Адабиёт учқунлари, 2018.
7. Усмонов Қ. ва бошқалар. Ўзбекистон қарамлик ва мустақиллик йилларида.
Т., Ўқитувчи, 1996.
8. Ўзбекистон Республикаси: Мустақил давлатнинг бунёд бўлиши. Т.,
Ўзбекистон, 1992
9. Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. Т., Ўзбекистон, 2012
10. Ўзбекистон тарихи. Р.Ҳ.Муртазаеванинг умумий таҳрири остида. –
Тошкент, 2005.
11. Ўзбекистон халқининг дини, маданияти ва урф-одатлари: тарих ва
ҳозирги ҳолат. - Тошкент: ТИУ, 2011.
12. Ўзбекистоннинг янги тарихи. Учинчи китоб. Мустақил Ўзбекистон
тарихи. Т.: Шарқ, 2000.
13. Эркаев А. Ўзбекистон йўли. - Тошкент: Маънавият, 2011.
14. Қорақалпоғистон тарихи (1917-1994 йй.). - Нукус, 1995.
15. Ғуломов С., Убайдуллаева Р., Аҳмедов Э. Ўзбекистон. -Тошкент:
Меҳнат, 2001.

Mustaqillik yillarida Qoraqalpog’iston Respublikasining iqtisodiy yangilanishi

Sotib olish