Mustaqillik yillarida tarixiy adolatning tiklanishi va shahidlar xotirasining abadiylashtirish - Tarix - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	72.4KB
Xaridlar	1
Yuklab olingan sana	14 Fevral 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Tarix

Sotuvchi

Kenjayev Kenja

Ro'yxatga olish sanasi 27 Yanvar 2024

536 Sotish

Mustaqillik yillarida tarixiy adolatning tiklanishi va shahidlar xotirasining abadiylashtirish

Sotib olish

Mustaqillik yillarida tarixiy adolatning tiklanishi va shahidlar xotirasining
abadiylashtirish
Mundarija:
Kirish ............................................................................................................................................... 2
I.Bob.Mustaqillik yillarida tarixiy adolatning tiklanishi va shahidlar xotirasining abadiylashtirish
......................................................................................................................................................... 4
1.1Mustaqillik yillarida O‘zbekistondagi ma’naviy va madaniy taraqqiyot. .................................. 4
1.2.Tarixiy xotiraning tiklanishi. ..................................................................................................... 6
1.3.Milliy urf-odatlar, qadriyatlar va an’analarning tiklanishi. ..................................................... 11
II.Bob.Mustaqillik yillarida ta’lim, badiiy adabiyot, me’morchilik, amaliy san’at, san’atlari
ravnaqi o’sishi ................................................................................................................................ 17
2.1.Milliy istiqlol davrida ma’naviy meros, milliy va diniy qadriyatlarning tiklanishi va
rivojlanishi ..................................................................................................................................... 17
2.2.Mustaqillik yillarida ta’lim, badiiy adabiyot, me’morchilik, amaliy san’at, kino va
televideniye san’atlari ravnaqi ....................................................................................................... 24
Xulosa ............................................................................................................................................ 37
Adabiyotlar ro’yxati ....................................................................................................................... 39
1

Kirish
Mavzuning dolzarbligi: Globallashuv davrida Yurtimizda yangilanish
jarayonlari va islohotlar amalga oshirilayotgan bir davrda mamlakatizning
ijtimoiy- iqtisodiy va siyosiy hayotida tub o‘zgarishlarga erishish, va uning
kelajagini ta‘minlash uchun, avvalo, yosh avlodlarning dunyoqarashini
shakllantirishda milliy qadryatlarimizga tayangan holda yangi O‘zbekistonda
yangicha dunyoqarashni shaklantirishga ehtiyoj sezilmoqda. Shu boisdan,
yoshlarimizda vatanga muhabbat ruhini uyg‘otishda, avvalambor, ta‘lim-
tarbiyaga alohida e‘tibor qaratish bugungi kunda dolzarb ahamiyatga ega. Bu
esa Vatanimiz mustaqilligini mustahkamlash hamda 0‘zbekistonni
rivojlantirishning asosiy shartlaridan biridir. Hozirgi paytda
mamlakatimizning ishlab chiqarish sohalariga muttasil ravishda yuqori
samaradorlikka asoslanib kelmoqda. Ijtimoiy-iqtisodiy rivojlangan davlatlar
safidan о ’rin olishga harakat qilayotgan 0’zbekiston uchun bugungi kunda
ta‘lim-tarbiya jarayonlarida asosiy diqqat-e‘tibor yoshlarning ijtimoiy-siyosiy
dunyo qarashlarini, fikrlashlarini Vatan manfaatlariga y о ’naltirish dolzarb
vazifalardan biridir.Bugun Yurtimizda yangilanish jarayonlari va islohotlarga
dahldorligini chuqur his qiladigan, mamlakatimizning eng rivojlangan
davlatlar qatoriga kirishidagi о ’z о ’rni va ishtirokini teran anglaydigan, bu
y о ’lda faol fuqarolik pozitsiyasiga, kreativ va innovatsion tafakkurga va
g'oyaga ega b о ’lgan zamonaviy yoshlarni tarbiyalashda ta'limni
rivovlantirishning konseptual asoslari va amaliy faoliyat mezonlari ishlab
chiqilmoqda. Kelajak poydevori bilim dargohlarida yaratiladi, boshqacha
aytganda, xalqning ertangi kuni qanday b о ’lishi farzandlarning bugun qanday
ta‘lim va tarbiya olishiga bog’liq. Buning uchun har qaysi ota-ona, ustoz va
murabbiy har bir bola timsolida, avvalo shaxsni k о ’rishi lozim. Ana shu
oddiy talabdan kelib chiqqan holda, farzandlarni mustaqil va keng fikrlash
2

qobiliyatiga ega b о ’lgan, komil insonlar etib voyaga yetkazish ishi ta‘lim-
tarbiya sohasining asosiy maqsadi va vazifasi b о ’lib qoladi. Bu esa ta‘lim va
tarbiya ishini uyg’un holda olib borishni talab etadi. Talimni tarbiyadan,
tarbiyani esa ta‘limdan ajratib b о ’lmaydi. Shuning uchun ham hozirgi
sharoitda butun mamlakat miqyosida ta‘lim va tarbiya, ilm-fan, kasb-hunar
о ’rgatish tizimlarini tubdan yangicha isloh qilishga nihoyatda katta e‘tibor
qaratilayotganligining boisi ham shunda. K о ’plab mamlakatlar barqaror
rivojlanishining yangi darajaga k о ’tarilishi va milliy iqtisodiyotning
raqobatbardoshligini ta‘minlaydigan asos, bu ta‘lim, fan hamda
innovatsiyadir.
Kurs ishining maqsadi : O’quvchilarga Mustaqillik yillarida ilm-fan
rivojini yoritish
Kurs ishining vazifasi : Yangi О‘zbekistonda ilm-fan sohasida amalga
oshirilayotgan ishlohotlari haqida
Kurs ishining ob'ekti : Ilm-fan taraqqiyoti innovatsion iqtisodiyot asosi
sifatida
Kurs ishining predmeti : Ta’lim-tarbiya va ilm-fan sohasidagi islohotlar
Kurs ishining tuzilishi : Kurs ishi kiris qismi, 2 ta bob, 4 ta reja, xulosa
va foydalanilgan adabiyotlardan iborat.
3

I.Bob.Mustaqillik yillarida tarixiy adolatning tiklanishi va shahidlar
xotirasining abadiylashtirish
1.1Mustaqillik yillarida O‘zbekistondagi ma’naviy va madaniy taraqqiyot.
Mustaqillik bizning milliy-madaniy qadriyatlarimizning naqadar boy va teran
tafakkur uslubini shakllantirishga imkoniyat ochib berdi. Oqibatda milliy
qadriyatlarimiz jamiyatimiz taraqqiyotini tezlashtirish, yoshlarni ma'naviy-axloqiy
tarbiyalashda hamda ularni milliy iftixor ruhida tarbiyalashda qudratli tarbiyaviy
negiz bo'lib xizmat qilmoqda.
Inson kamoloti va tarbiyasida muhim ahamiyatga ega bo'lgan jamiyat va
shaxs ma'naviyatini yuksaltiruvchi tafakkur rivojida beqiyos ahamiyat kasb
etadigan milliy qadriyat shakllarining inson faoliyatiga singib borishi jamiyatning
yuksalib borishiga sabab bo'ladi. Demak, ma'naviyat jamiyatning yuksalishi yoki
inqirozga yuz tutishiga kuchli ta'sir ko'rsatadi. Ma'naviyat boyib borsa, jamiyat
ravnaq topadi va aksincha, ma'naviyat qashshoqlashsa, jamiyat bora-bora
tanazzulga yuz tutadi.
Fan-texnika taraqqiyoti, zamonaviy kashfiyotlar insoniyatning qudratini
oshiradi va yangi imkoniyatlarni vujudga keltiradi. Bunday holat insondan yanada
yuksak ma'naviyat darajasiga ko'tarilishni talab etadi. O’z navbatida, shaxsning
ma'naviy yuksalishi uning ijtimoiy faolligini oshiradi va jamiyatning taraqqiyotini
tezlashtiradi. Darhaqiqat, ma'naviyatni yuksaltirish shu kunning dolzarb
vazifalaridan biri, kelajak poydevori bo'lmish yoshlar qalbi va ongiga boy
ma'naviy merosni singdirish, mustaqillik g'oyalarini singdirish asosida o'zida xulq-
odob madaniyatini mujassamlashtirgan barkamol avlodni shakllantirish kunning
asosiy vazifasidir. Zero, Vatan kelajagi, xalqimiz oldida turgan ulkan maqsadlarga
erishish avvalo yoshlariga, ularning har tomonlama barkamol inson bo'lib voyaga
etishiga bog'liqdir.
4

Istiqlol arafasida ma’naviyat sohasiga beqiyos e’tibor qaratilib, yurtboshimiz
sa’y-harakatlari bilan tilimizda, demakki, ongu tafakkurimiz – dunyoqarashimizda
ma’naviy boyliklar, ma’naviy tarbiya, xalq ma’naviy boyligi, xalq ma’naviyati,
ma’naviy burch kabi tushunchalar yangidan shakllandi. Birgina misol: agar o‘tgan
asrning 70-80-yillarida chop etilgan ikki jildli “O‘zbek tilining izohli lug‘ati”ga
ham, o‘n to‘rt jildlik “O‘zbek sovet ensiklopediyasi”ga ham “ma’naviyat” so‘zi
kiritilmagan, demakki, bu tushunchaga ta’rif berilmagan bo‘lsa, 2009 yilda nashr
etilgan “Ma’naviyat: asosiy tushunchalar izohli lug‘ati” nomli alohida kitobda
odamzod uchun bebaho boylik bo‘lmish ma’naviyatning ma’no-mazmuni, uning
inson va jamiyat hayotidagi tutgan o‘rni, ahamiyati bilan bog‘liq eng asosiy
tushuncha va atamalarning keng izohi berilgan. 1
Sobiq tuzum davrida inson ma’naviyati, xalq ma’naviyati, millatimizning
ma’naviy merosiga nisbatan bir tomonlama yondashildi, ularga sinfiy va partiyaviy
nuqtai nazardan baho berilgan. Yanada aniqroq aytadigan bo‘lsak, yaqin o‘tmishda
ma’naviy merosning minglab durdonalari haqida so‘zlash, yozish, targ‘ib-tashviq
qilish taqiqlangan edi. Yuzlab ma’naviyat darg‘alari millatchilik, milliy biqiqlikda,
dindorlikda ayblanib, qatag‘on qilingan. Hatto, yaqin qarindoshining janozasida
bo‘lgani, ta’ziyasiga borgani uchun yurtdoshlarimizga nisbatan jazo choralari
ko‘rilishi eski tuzumning oxirgi yillarida odatiy holga aylangandi. Yurtboshimiz
iborasi bilan aytganda, “bu tuzum o‘z xalqinining tarixini, uning ruhi va odatlarini,
o‘z avlod-ajdodini bilmaydigan manqurtlarga tayanar edi”.
Tarix sinovidan o‘tgan haqiqat shuki, ezgu g‘oyalarga, ma’naviy merosga,
an’analar va zamonaviy talablarga asoslanmagan har qanday davlat tizimi uzoqqa
borolmaydi. Bu haqiqatni yetmish yilning nari-berisida patorat topgan sobiq
ittifoqning qismati yaqqol isbotladi. Ayni vaqtda mustabid tuzum davrida
xalqimizning qadr-qimmati, sha’ni va g‘ururi poymol etilgani, ko‘hna tariximiz va
muqaddas qadriyatlarimiz toptalgani, ma’naviy qaramlik ostida taqdirimiz jar
yoqasiga kelib qolganini aslo unutib bo‘lmaydi.
1
Azizxo‘jaev A.A. Mustaqillik: kurashlar, iztiroblar, quvonchlar. - Toshkent: 2001.
5

Shuni ta’kidlash kerakki, istiqlol yillarida amalga oshirilayotgan ma’naviy
targ‘ibot faoliyati o‘zining mazmun-mohiyat va ahamiyati jihatidan eski davrdagi
“propaganda-agitatsiya ishlari”dan farq qiladi.
Mustaqil mamlakatimizning Asosiy qonuni – Konstitutsiyaning 12-
moddasida: “O‘zbekiston Respublikasida ijtimoiy hayot siyosiy institutlar,
mafkuralar va fikrlarning xilma-xilligi asosida rivojlanadi. Hech qaysi mafkura
davlat mafkurasi sifatida o‘rnatilishi mumkin emas”, deb belgilab qo‘yilganini
eslash maqsadga muvofiqdir. Bugungi kunda olib borilayotgan ma’naviy targ‘ibot-
tashviqot jarayoni zamirida yurtimizdagi turli millat, ijtimoiy toifa, kasbu korga
mansub bo‘lgan kishilarni ma’naviy tajovuzlardan asrash, ularni ogohlikka
chorlash, mavjud xavf va tahdidlarning oqibatlarini anglab yetish, ular haqida
jamoatchilik fikrini shakllantirish, eng muhimi, milliy g‘oya asosida xalqni
birlashtirish, jipslashtirish, yosh avlod ongi va qalbida ezgu g‘oyalarga sadoqat
tuyg‘ularini tarbiyalashga qaratilgan tizimli va aniq maqsadli amaliy harakatlar
mujassamdir.
1.2.Tarixiy xotiraning tiklanishi.
O‘zbekiston mustaqillikka erishgandan keyingi dolzarb muammolardan biri –
yangi tarixiy sharoitda jamiyatga munosib kishilarni tarbiyalash edi. O‘zbekiston
suveren davlat sifatida ijtimoiy-siyosiy hayotda ma’naviy yangilanish jarayonini
amalga oshirmasdan, sivilizatsiyaga erishmasdan mustaqillikni har tomonlama
mustahkamlab bo‘lmasligini hayotning o‘zi ko‘rsatdi. Bugungi kunda davlatimiz
taraqqiyoti yo’lida yangi renessansga qadam qo’yish ustida keng ko’lamdagi ishlar
olib borilmoqda.
Shunday qilib, madaniyat, ma’naviy meros, sivilizatsiyalar yutug’i jamiyat va
inson manaviyatining rivojlanishida, ma’naviy barkamol avlodni voyaga
yetkazishda katta ahamiyatga ega. Shuning uchun mustaqillikning dastlabki
kunlaridanoq o’tmishda toptalgan ma’naviy merosimizni tiklashga qat’iyan
kirishildi.
6

O’zbek xalqi mustaqil taraqqiyot yillarida ikkita renessansni (ya'ni buyuk
rivojlanishni) o'z tarixiga muhrlab qo'ydi. Birinchi uyg'onish davrida (IX-XIIasrlar)
ilmiy va diniy bilimlarning uyg'unligi asnosida dunyoni larzaga keltiradigan buyuk
kashfiyotlar qilindi. Yurtimiz ilm-fan o’chog'iga aylandi. Ibn-Sino, Forobiy, Al-
Xorazmiy, Beruniy kabi mutafakkirlar tabiy-ilmiy bilimlarni yangi sifat bosqichiga
ko'targan bo'lsalar, At-Termiziy, Moturidiy, Imom Buxoriy, Ahmad Yassaviy,
Bahouddin Naqshband, Najmiddin Kubro kabi ulamolar islom dinini milliy g'oya
va qadryatlarimizga uyg'un holda rivojlantirdilar. Imom Buxoriy musulmon
dunyosida «hadis ilmining sultoni» sifatida e'tirof etildi.
Mamlakatimiz Islom ilmining markaziga aylandi. Islom dinidagi hanafiy
mazhabi, yassaviya, kubroviya, naqshbandiya tariqatlari o'zbek xalqining milliy
g'oyasiga mos holda rivoj topdi.
Ikkinchi uyg'onish XIV-XVI asrlarda o'zbek davlati dunyoda eng rivojlangan,
kuchli va adolatli davlatga, Amir Temurning «Kuch adolatdadir» g'oyasi esa
mamlakatning harakat dasturi va amaliyotiga aylandi. Alisher Navoiy kabi buyuk
allomalar komil inson g'oyasini fan darajasiga ko'tardi. Bugun g'arb olimlari 500
yil oldin o'rganilgan mavzuni inson omili, inson huquqi masalasini antropologiya
fani tarkibida katta qiziqish bilan o'rganishmoqda. Bugun uchinchi uyg'onish -
Mustaqil O’zbekiston davri boshlandi. U 1989 yildan O’zbekistonning eng yangi
tarixi davrini boshlab berdi. Bugun o'zbek xalqining milliy g'oyasi huquqiy
demokratik davlat va fuqarolik jamiyatining rivojlanish g'oyasiga aylanib,
O’zbekiston Respublikasining Konstitusiyasi va Qonunlariga singdirilib,
amaliyotga tatbiq etilmoqda. 2
Tarixiy tafakkurning rivojlanishi ma’rifat asosida, ma’rifatli bo‘lish negizida
sodir bo‘ladi. 1991-yili Alisher Navoiy tavalludining 550 yilligi keng nishonlandi.
Bu to‘yga respublikada katta tayyorgarlik ko‘rildi va u xalqning katta madaniyat
bayramiga aylandi. Uning yigirma jildlik mukammal asarlar to‘plami nashr etila
boshlandi. Yubiley oldidan Alisher Navoiyning buyuk siymosi ifoda etilgan sahna
asarlari, kinofilmlar yaratildi. Alisher Navoiy nomida Davlat mukofoti ta’sis etildi.
2
Azizxo‘jaev A.A. Chin o‘zbek ishi. - Toshkent, 2003.
7

Adabiyot institutiga Alisher Navoiy nomi berildi. Mamlakat poytaxti Toshkentda
ulug‘ bobomizning muhtasham haykali qo‘yildiki, bu joy xalqning muqaddas
ziyoratgohiga aylandi. Navoiy haykali Komsomol ko‘li deb nomlangan istirohat
bog‘iga o‘rnatildi va bog‘ Alisher Navoiy nomidagi milliy bog‘ deb ataladigan
bo‘ldi.
1994-yilni hukumat qarori bilan Ulug‘bek yili, deb e’lon qilinishi, uning 600-
yilligini O‘zbekistonda va jahon miqyosida, xususan, YUNESKO qarorgohi
Parijda keng nishonlanishi ham buyuk allomalar qoldirgan meros umuminsoniy
qadriyatga aylanganligi nishonasidir. 1996- yil Amir Temur tavalludining 660
yilligi ham keng miqyosda nishonlandi. Islom Karimov «1996-yilni Amir Temur
yili» deb atash to‘g‘risida farmon qabul qildi. «Temur tuzuklari» bir necha tilda
chop etildi. O‘sha davr tarixiy madaniy yodgorliklarini tiklab, yozma adabiyotlar
ilmiy muomalaga kiritildi. Juda qisqa fursatda, Toshkentda bobokaloni-mizning
dunyoviy sha’ni va shavkatiga mos keladigan Amir Temur va temuriylar davri
tarixi muzeyi qurildi. 3
Hukumatning maxsus qaroriga binoan, 1999-yil dekabrda Xorazmda
Muhammad Rizo Erniyozbek o‘g‘li Ogahiy tavalludining 190 yilligi, Nukusda
Ajiniyoz Qosiboy o‘g‘li tavalludining 175 yilligi, 1998-yil oktabrda esa
Farg‘onada Ahmad al-Farg‘oniy tavalludining 1200 yilligi keng nishonlandi. Islom
olamining zabardast allomalari Imom Buxoriy, Imom Termiziy, Abu Muin
Nasafiy, Bahouddin Naqshband, Ahmad Yassaviy, Najmiddin Kubro, Imom
Moturidiy va boshqalarning ilmiy merosi o‘rganilib, ko‘plab nusxalarda chop
etilmoqda. Imom Ismoil Buxoriy, Imom Abu Iso Termiziyning 1200 yilligi,
Mahmud Zamaxshariyning 920 yilligi, Najmiddin Kubroning 850 yilligi,
Bahouddin Naqshbandiyning 675 yilligi, Xoja Ahror Valiyning 600 yilligi va
boshqa allomalarning yubileylari keng nishonlandi.
1999-yil vatanparvar siymo, xalq qahramoni Jaloliddin Manguberdi
tavalludining 800-yilligi, xalq dahosi yaratgan Alpomish dostonining 1000-
yilligining nishonlanishi, Urganch va Termizda ular xotirasiga barpo etilgan
3
Axmedov E. O‘zbekiston shaharlari mustaqillik yillarida. - Toshkent: Abu Ali ibn Sino nashriyoti, 2002.
8

yodgorlik majmuasi jamiyat ma’naviyatini yuksaltirishga, milliy ong va milliy
g’ururni ko’tarishga xizmat qilmoqda. Vatanimiz ozodligi yo’lida shahid ketgan
Abdulla Qodiriy, Cho’lpon, Fitrat, Usmon Nosir va boshqa xalq jigarbandlarining
nomi, izzat-ikromi, hurmati o’z joyiga qo’yildi, asarlari chop etildi. Islom Karimov
tashabbusi bilan Toshkentda mustamlakichilik davri qurbonlari xotirasini
abadiylashtirish maqsadida «Shahidlar xotirasi» yodgorlik majmui, «Qatag’on
qurbonlari xotirasi» muzeyi, fashizmga qarshi janglarda jon fido etgan
xalqimizning farzandlari xotirasini abadiylashtirish maqsadida «Xotira-maydoni»
majmuasi barpo etildi. Bu tadbirlar xalqimizda milliy ongni yuksaltirishga, tarixiy
xotirani tiklanishiga, yoshlarni milliy istiqlol g’oyalari ruhida tarbiyalashga xizmat
qilmoqda.
O'zbek xalqining ma'naviy merosida insonparvarlik g'oyalari singdirilgan.
Ajdodlarimiz insonparvarlikni fan darajasiga ko'tarishgan. Forobiy - «fozil inson»,
Najmiddin Kubro, Ahmad Yassaviy, Bahouddin Naqshband - «Orif inson»,
Alisher Navoiy - «komil inson» ta'limotlariga asos solishgan. Bugun ham,
o'tmishda bo'lganidek, insonparvarlik borasida xalqimiz boshqa xalqlarga saboq
berishi mumkin. Ommaviy madaniyat, axborot hurujlari kuchayotgan sharoitda
asosiy muammo yot, buzg'unchi g'oyalar ta'siriga tushmasdan, g'oyaviy bo'shliqqa
yo'l qo'ymasdan, ma'naviy merosimizga, milliy g'oyamizga sodiq qolishdir.
O’zbek xalqining ming yillar davomida shakllangan, mustamlakachilik
davrida oyoq-osti qilingan, insonparvar urf-odatlari va an’analari, madaniy
qadriyatlari mustaqillikning dastlabki yillarida ehtiyotlab tiklandi va yangi ma’no-
mazmun bilan boyitildi. Maqomchilar, to’y-marosim qo’shiqlari, shoir-baxshilar
va folklor-etnografik dastalarning o’nlab ko’rik-tanlovlari o’tkazildi. Pianinochi va
skripkachilarning simfonik va kamer musiqalari, zamonaviy estrada guruhlarining
festival va tanlovlari bo’lib o’tmoqda. Mamlakatimizda o’zbek tilining xalq va
davlat turmushidagi o’rni va ahamiyati qayta tiklandi. Davlat tili haqidagi qonunda
o’zbek tili o’zbek xalqining ma’naviy mulki ekanligi, uning ravnaqi, qo’llanilishi
va muhofazasi davlat tomonidan ta’minlanishi belgilab qo’yildi. Oliy davlat
hokimiyati, mahalliy hokimiyatv va boshqaruv organlarida, korxonalar,
9

muassasalar va tashkilotlarda ish geografik o’rinlarning nomlariga yagona milliy
shakl berildi va o’zbek tilida yozib qo’yildi. Natijada o’zbek xalqining milliy qadr-
qimmati qayta tiklandi va mustahkamlandi. Shuningdek, O’zbekistonda istiqomat
qilayotgan barcha millat va elatlarning tili, qadr-qimmati ham o’z o’rniga
qo’yilgan. 4
O’zbekistonda millatlararo totuvlik Konstitusiya va qonunlariga singdirilgan.
Jumladan, bosh qomusimizda «O’zbekiston xalqini, millatidan qat'i nazar
O’zbekiston Respublikasining fuqarolari tashkil etadi», degan muhim qoida
belgilab qo'yilgan, (8-modda).
145 dan ziyod milliy - madaniy markazlar (Chingiz Aytmatov iborasi bilan
aytganda kichik BMTlar) millatlararo totuvlik g'oyasini hayotga tatbiq etmoqda.
«Yagona oilada» («V edinoy semie») jurnali nashr etilmoqda. Ruslarning
«Maslennisa», tatar boshqirdlarining «Sabanto'y», uyg'urlarning «Sayil»,
bayramlari xitoylarning «Chunuze» yangi yili, koreyslarning «Soller» va “Ovoli –
tano” bayramlari nishonlanmoqda. Har yili respublikamiz miqyosida «Biz yagona
oila farzandlarimiz», «Vatan yagonadir, Vatan bittadir», «O’zbekiston umumiy
uyimiz» shiori ostidagi fistivallar o'tkazilmoqda. O’zbekistonda etti tilda: o'zbek,
qoraqalpoq, rus, tojik, turkman, qirg'iz va qozoq tillarida ta'lim olib borilmoqda.
Gazetalar sakkiz tilda (o'zbek, qoraqalpoq, rus, tojik, turkman, qozoq, ingliz,
koreys tillarida) nashr etilmoqda. Radio eshittirishlar o'n bitta tilda olib borilyapti.
Islom Karimov iborasi bilan aytganda millatlararo totuvlik O’zbekistonning
dushmanlari ko'ra olmaydigan eng katta boyligidir.
Prezident Shavkat Mirziyoyevning e’tibori bilan el-u yurtga mehnati singgan
insonlarning hurmatini joyiga qo‘yish an’anasi davom ettirilmoqda. 2017-yilning
o‘zida bu borada ulkan ishlar amalga oshirildi. Toshkent va Samarqandda Islom
Karimov (2018-yil Qarshida), Namangan viloyatida Is’hoqxon Ibrat, Xorazm
viloyatida Komiljon Otaniyozov, Qoraqalpog‘istonda Ibroyim Yusupov,
Farg‘onada Erkin Vohidov, Qashqadaryoda Abdulla Oripov, Andijonda
Muhammad Yusuf xotiralarini abadiylashtirish bo‘yicha yirik tadbirlar o‘tkazildi.
4
Islomov Z.M. O‘zbekiston modernizatsiyalash va demokratik taraqqiyot sari. - Toshkent: O‘zbekiston, 2005.
10

Ularning nomi bilan ataladigan markazlar, ijodiy maktablar tashkil etildi. Jizzax
shahrida Hamid Olimjon va Zulfiya xotirasiga bag‘ishlab barpo etilgan yodgorlik
majmuasi ochildi.
Yurtimiz taraqqiyoti yo‘lida fidokorona xizmat qilgan, milliy adabiyotimiz va
madaniyatimiz rivojiga ulkan hissa qo‘shgan atoqli davlat arbobi, taniqli yozuvchi
Sharof Rashidov tavalludining 100 yilligi nishonlanishi xalqimizni quvontirdi.
O‘zbekiston Prezidentining 2017-yil 27-martdagi «Atoqli davlat arbobi va
yozuvchi Sharof Rashidov tavalludining 100 yilligini nishonlash to‘g‘risida»gi
qarori asosida 2017-yil 6-noyabr – Sharof Rashidov tug‘ilgan kuni Jizzaxda
tantanali tadbirlar bo‘lib o‘tdi. Jizzax shahridagi tadbirda O‘zbekiston Respublikasi
Prezidenti Shavkat Mirziyoyev ishtirok etib, nutq so‘zladi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 25-yanvardagi
«O‘zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti Islom Abdug‘aniyevich
Karimovning xotirasini abadiylashtirish to‘g‘risida»gi qaroriga ko‘ra, Islom
Karimov haykallari O‘zbekiston poytaxti Toshkent shahriga, Islom Karimov
tug‘ilib o‘sgan Samarqand shahriga va Islom Karimov birinchi rahbar bo‘lib
ishlagan Qashqadaryo viloyatining Qarshi shahriga o‘rnatildi. Bundan tashqari,
2018-yilda Shavkat Mirziyoyev tashabbusi va rahnamoligida Samarqand shahrida,
Islom Karimov dafn etilgan hududda yodgorlik majmuasi barpo etildi. Islom
Karimov ko‘p yillar davomida faoliyat olib borgan Toshkent shahridagi Oqsaroy
qarorgohida Islom Karimov nomidagi ilmiy-ma’rifi y yodgorlik majmuasi tashkil
etildi. Shuningdek, bir qator ko‘chalar va yirik ob’yektlarga Islom Karimov nomi
berildi. Prezident farmoni bilan 2018-yil 30-yanvarda Islom Karimov tavalludining
80 yilligi keng nishonlandi, 24-martda esa Samarqandda xalqaro konferensiya
o‘tkazildi.
1.3.Milliy urf-odatlar, qadriyatlar va an’analarning tiklanishi.
Xalq turmush tarzi va ma’naviyatining tarkibiy qismini uning azaliy
udumlari, odat, marosim va bayramlari tashkil qiladi. Shu bois mustaqillik yillarida
11

amalga oshirilgan ma’naviy tiklanish haqida gapirganda xalqning azaliy
qadriyatlarini tiklash borasida olib borilgan ishlarni ham alohida ta’kidlash lozim.
Istiqlol sharofati bilan xalqimizning milliy-ma’naviy merosini tiklash va yangilash
hamda ular ongiga yetkazish va turmushiga singdirish muhim vazifalardan biri
sifatida kun tartibiga ko‘ngdalang qo‘yildi. Islom olami allomalarining diniy
qarashlari, ijodiy faoliyatlari o‘rganilib, tavallud topgan kunlari bayram qilindi.
Ularga yodgorlik maydonlari yaratilib haykallar o‘rnatildi.
Xalqimizning azaliy qadriyati, sevimli bayrami hisoblanmish «Navro‘z»
bayramini xalqimizga qaytib berilishi mamlakat tarixida katta voqea bo‘ldi. 1991-
yildan boshlab mamlakatda Prezident farmoniga ko‘ra, 21-mart – Navro‘z
umumxalq bayrami sifatida nishonlanadigan bo‘ldi. Qadimiy xalq bayrami –
Navro‘zning tiklanishini respublikamizning butun aholisi mamnuniyat bilan
ma’qullab, ko‘tarinki ruhda kutib oldi va hozir ham ardoqli bayram sifatida
nishonlamoqda. 5
Mustaqillik sharofati bilan diniy qadriyatlar, diniy e’tiqod qayta tiklandi.
Ramozon hayiti, Qurbon hayiti qayta tiklandi va bu kunlar dam olish, bayram kuni
bo’lib qoldi. Musulmonlar O’zbekiston xalqi tarixida birinchi-marta bevosita
hukumat homiyligida har yili Haj va Umra amallarini ado etish imkoniyatlariga
ega bo’ldilar. Prezident Farmoni bilan tuzilgan «Ma’naviyat va ma’rifat»
jamoatchilik markazi, «Oltin meros» xalqaro xayriya jamg’armasi jamiyatning
ma’naviy-ma’rifiy ravnaqi yo’lida xizmat qilmoqda.
O’zbekistonda SSSR davrida O‘zbekistonda 89 masjid, 2 ta madrasa bo‘lgan
bo’lsa, 2017-yilga qadar esa 2033 ta masjid, Islom universiteti, Islom instituti, 16
ta diniy konfessiyalar faoliyat yuritib kelmoqda. Mamlakat aholisining 88 foizi
islom diniga, 10 foizidan ziyodi boshqa dinlarga e’tiqod qiladi, 1,8 foizi hech qaysi
dinga e’tiqod qilmaydi. Aholisi ko‘p millatli bo‘lgan O‘zbekistonda islomdan
tashqari xristianlik, yahudiylik, buddaviylik va boshqa konfessiyalarga e’tiqod
qiluvchi kishilar ham bor. Ko‘p millatli va ko‘p konfessiyali mamlakatda
millatlararo hamjihatlik va diniy bag‘rikenglik sohasida olib borilayotgan izchil
5
Levitin L. O‘zbekiston tub burilish pallasida. - Toshkent: O‘zbekiston, 2005.
12

davlat siyosati turli millat hamda barcha diniy konfessiya vakillarining erkin va
ozod yashashlari uchun mustahkam asos yaratdi.
Davlatimiz siyosatiga ko’ra, din davlatdan, siyosatdan ajratilgan, ammo
xalqdan ajratilgan emas. 1991-yil davlatning vijdon erkinligi va dinga oid
siyosatini belgilab beruvchi «Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida»gi
qonuni qabul qilindi. Uning qabul qilinishi islom diniga va boshqa dinlarga e’tiqod
qiluvchi fuqarolarning hayotida muhim o‘rin egalladi. 1998-yil O‘zbekiston
Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan «Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar
to‘g‘risida»gi qonunning yangi tahriri qabul qilindi. Mazkur qonunda
fuqarolarning vijdon va e’tiqod erkinligi bilan bog‘liq huquq hamda burchlari aniq-
ravshan belgilab qo‘yildi. «Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida»gi
qonunga muvofiq, «Davlat diniy konfessiyalar o‘rtasidagi tinchlik va totuvlikni
qo‘llabquvvatlaydi. Bir diniy konfessiyadagi dindorlarni boshqasiga kiritishga
qaratilgan xatti-harakatlar (prozelitizm), shuningdek, boshqa har qanday
missionerlik faoliyati man etiladi. Ushbu qoidaning buzilishiga aybdor bo‘lgan
shaxslar qonun hujjatlarida belgilangan javobgarlikka tortiladilar». O‘zbekiston
kabi ko‘p konfessiyali davlatda millatlararo totuvlik va diniy bag‘rikenglik
ijtimoiy-siyosiy barqarorlik va taraqqiyotni ta’minlashning asosiy shartlaridan biri
hisoblanadi. Zero, diniy bag‘rikenglik mamlakatda qurilayotgan demokratik
jamiyatning asosiy tamoyillaridan biridir.
O‘zbekistonda qaror topgan diniy bag‘rikenglik quyidagi omillar bilan
belgilanadi:
Birinchidan, respublikada istiqomat qilayotgan barcha millat va elat vakillari
hamda turli diniy konfessiyalar faoliyatida o‘zaro hurmat, sabr-toqat, bag‘rikenglik
tamoyillarini qaror toptirishda amaliy ishlar olib borilmoqda.
Ikkinchidan, milliy va diniy bag‘rikenglik o‘zbek madaniyati hamda
mentalitetining ajralmas qismidir. O‘zbekistonda diniy bag‘rikenglik borasida olib
borilayotgan siyosat demokratik o‘zgarishlarni va ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotni
tezlashtirishga, boshqa millatlar, dinlar va madaniyatlarga hurmatsizlik hollaridan,
ekstremizm shakllaridan xoli haqiqiy demokratik jamiyatni qurish omiliga
13

aylanishiga, jamiyatda millatlararo va dinlararo ahillikning saqlanishiga imkon
tug‘dirmoqda.
Uchinchidan, millatlararo va konfessiyalararo munosabatlardagi uyg‘unlik
xalqlarning ma’naviy boyligi manbayi hisoblanadi va davlatlarning siyosiy va
ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Turli madaniyat va din
vakillari o‘rtasidagi muloqotlar kelishuv va o‘zaro ishonchga erishish yo‘llaridan
biri sanaladi.
To‘rtinchidan, mutaxassislar fikricha, bir-biridan farq qiladigan 2 xil
bag‘rikenglik tushunchasi mavjud: formal – tashqi ko‘rinishdagi bag‘rikenglik va
ichki – pozitiv bag‘rikenglik. Formal ravishdagisi boshqa kishining diniy
e’tiqodiga nisbatan toqatlilikni, unga qarshi kurashmaslikni anglatsa, ichki –
ijobiysi esa boshqa dinlarni yaxshi bilishni ham taqozo etadi. Bugungi
O‘zbekistonda har ikkala ko‘rinishdagi bag‘rikenglik amalda o‘zining to‘liq
ifodasini topgan.
Shu bilab birga, Vazirlar Mahkamasi huzurida ham «Din ishlari bo‘yicha
qo‘mita» tashkil etilgan bo’lib, bu boradagi ishlarni amalga oshirishga
ko‘maklashib kelmoqda. 2007-yilda Islom Hamkorligi tashkilotining ta’lim, fan va
madaniyat masalalar bo‘yicha tuzilmasi – AYSESKO tomonidan «Toshkent –
Islom madaniyati poytaxti» deb e’lon qilindi. Bu O‘zbekiston davlatini dinga
bo‘lgan munosabatining natijasidir.
Respublikada 17 diniy konfessiya ro’yxatga olingan va rasman faoliyat
ko’rstamoqda. 170 dan ortiq diniy tashkilotlar ishlab turibdi va ularda
O’zbekistonda yashovchi 130 millat va elat vakillari o’zlarining diniy ehtiyojlarini
qondirmoqdalar. 1,7 mingdan ortiq masjidlar, xristian ibodatxonalari, sinagogalar
va boshqa diniy markazlar ta’mirlandi va yangidan qurildi. 10 ta diniy ta’lim
muassasasi faoliyat ko’rsatmoqda. 1999-yilda Toshkentda Islom Universiteti
ochildi. O’zbekiston hududida xalqning ulug’vor va shonli tarixiga oid 2000 dan
ortiq yodgorliklar ta’mirlandi.
O‘zbekiston hali sovetlar qaramog‘ida turgan og‘ir kunlarda Islom Karimov
xalq xohish-irodasiga quloq tutib, unutilmas tarixiy hujjatga imzo chekdi. 1990-yil
14

2-iyun kuni «Musulmonlarning Saudiya Arabistoniga haj qilishi to‘g‘risida» gi
farmonini e’lon qildi. Mamlakatda Islom dini omilidan unumli foydalanish, uning
boy ma’naviy va madaniy qadriyat sifatidagi imkoniyatlarini kengaytirish choralari
ko‘rildi. Jumladan, 1992-yilda O‘zbekiston Respublikasining Vazirlar Mahkamasi
huzurida din ishlari bo‘yicha qo‘mita tashkil etildi. 1992-yil 27-martda
O‘zbekiston Prezidentining «Ro‘za hayitini dam olish kuni, deb e’lon qilish
to‘g‘risida» farmoniga ko‘ra, musulmonlar hayotidagi qutlug‘ sanalar – Qurbon va
Ramazon hayit kunlarini doimiy ravishda bayram qilish va ularni dam olish
kunlari, deb e’lon qilinishi ham aynan xalqimiz ko‘nglidagi ish bo‘ldi. Mustaqillik
sharofati bilan «Islom nuri» haftanomasi, «Hidoyat» jurnali dunyoga keldi, ko‘plab
diniy-axloqiy adabiyotlar chop etila boshlandi. Jumladan, Imom Buxoriyning to‘rt
jilddan iborat, Imom Termiziyning bir jildli hadis kitoblari, boshqa allomalarning
qator asarlari yuz minglab nusxalarda chop etildi. Qur’oni Karim sakkiz marta,
jami bir million nusxada nashr etildi. Bu muqaddas kitob yurtimizda ilk bor 1992-
yil Alouddin Mansur tomonidan o‘zbek tiliga tarjima qilindi va uch marta, jami
300 ming nusxada bosmadan chiqarildi. 6
2004-yili esa Toshkent Islom universitetida Qur’oni Karimning shayx
Abdulaziz Mansur tarjimasida izohli nashri tayyorlandi hamda chop etildi.
O‘zbekiston musulmonlari erkinlik va imkoniyatlarga ega bo‘lmoqdalar. Ular
bevosita hukumat yordamida har yili muqaddas haj va umra amallarini ado etish
imkoniyatiga erishdilar. Agar sovet davrida mamlakatimiz fuqarolaridan 3-4
kishigina haj safarini ado etgan bo‘lsa, 2016- yilga qadar har yili 5000 dan ortiq
fuqarolarimiz hoji bo‘lib qaytishdi. Tabiiyki, ma’naviy-ruhiy poklanish,
qadriyatlarning tiklanishi bir kunda bo‘ladigan jarayon emas, balki u bizdan
muntazam ravishda izchillik bilan ish olib borishimizni talab etadi. «Imom Abu
Mansur al-Moturidiy tavalludining 1130 yilligini nishonlash to‘g‘risida»gi,
«Burhoniddin al-Marg‘inoniy tavalludining hijriy sana bo‘yicha 910 yilligini
nishonlash to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining
6
Usmonov Q. O‘zbekistonning jahon hamjamiyatiga integratsiyalashuvi. –Toshkent: Moliya, 2003.
15

qarorlari fi krimizning yaqqol isbotidir. 2003-yili esa naqshbandiya tariqatining
asoschisi Abduxoliq G‘ijduvoniy tavalludining 900 yilligi keng nishonlandi.
“Movarounnahr” diniy boshqarmasi faoliyati Respublikamiz hayotida o‘z
o‘rnini egalladi. Diniy boshqarma qoshida Islom Universiteti va viloyatlarda
madrasalar tashkil etildi. «Islom nuri» gazetasi chop etilmoqda. Mustaqillik
arafasida O‘zbekiston bo‘yicha 87 masjid bo‘lsa, 1998-yilda ularning soni 3000ga
hozir esa 5000 ga yetdi. Din inson ruhini poklashi, odamlar o‘rtasida mehr-oqibat
tuyg‘ularini mustahkamlashi, milliy qadriyat va an’analarni asrashga xizmat qilishi
bilan jamiyat hayotida muhim o‘rin tutib kelgan. O‘zbek yurti azaldan qadimiy
dinlar rivoj topgan makondir. Hozirgi kunda ko‘p millatli O‘zbekiston
Respublikasida islom dini bilan bir qatorda o‘n to‘rtta diniy konfessiyalar yonma-
yon yashab kelmoqda.
Bu borada Prezident Shavkat Mirziyoyevning BMT Bosh Assambleyasining
72-sessiyasidagi nutqi nafaqat mamlakatimizda, balki Markaziy Osiyo va butun
dunyoda hamjihatlikka erishish, dinlararo totuvlik, tinchlikni saqlash yo‘lida
muhim dasturilamal bo‘layotganini, bu jihatlar O‘zbekiston Respublikasini
rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasida ham
o‘z aksini topganini e’tirof etganligini ham qayd etish o’rinlidir.
Prezidentning 2017-yil 27-martdagi «O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasi huzurida Imom Buxoriy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazini tashkil etish
chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi qaroriga muvofiq Samarqandda ilmiy-tadqiqot
markazi tashkil etildi. Mustaqillik yillarida qator shaharlarning yubileyi
nishonlandi
1997-yil Xiva va Byxoro shaharlarining 2500 yillik yubileyi nishonlandi.
• 2002-yil – Termiz shahrining 2500 yillik yubileyi nishonlandi.
• 2002-yil – Shahrisabz shahrining 2700 yilligi nishonlandi.
• 2003 yil – Nukus shahrining 70 yilligi nishonlandi va shahar «Do‘stlik»
ordeni bilan mukofotlandi.
• 2006-yil – Qarshi shahrining 2700 yilligi nishonlandi.
• 2006-yil – Xorazm Ma’mun akademiyasining 1000 yilligi nishonlandi.
16

• 2007-yil – Samarqand shahrining 2750 yillik yubileyi o‘tkazildi.
• 2007-yil – Marg‘ilon shahrining 2000 yillik yubileyi o‘tkazildi.
• 2009-yil – O‘zbekiston Respublikasi poytaxti Toshkent shahrining 2200
yilligiga bag‘ishlangan tantanali marosim o‘tkazildi.
II.Bob.Mustaqillik yillarida ta’lim, badiiy adabiyot, me’morchilik, amaliy
san’at, san’atlari ravnaqi o’sishi
2.1.Milliy istiqlol davrida ma’naviy meros, milliy va diniy qadriyatlarning
tiklanishi va rivojlanishi
Jamiyat ma’naviyati mamlakat taraqqiyotining muhim sharti va kafolatidir.
Shu narsa haqiqatki, bironbir mamlakat o‘z ma’naviy imkoniyatlariga tayanmay,
odamlar ongi, tafakkurida ma’naviy va axloqiy qadriyatlarni rivojlantirmay,
xalqning milliy ruhini uyg‘otmay turib, yuksak taraqqiyot darajasiga ko‘tarila
olmaydi. Ma’naviyat insonni ruhiy poklanish va yuksalishga da’vat etadigan,
uning ichki olamini boyitadigan, iymonirodasi, e’tiqodini mustahkamlaydigan,
vijdonini uyg‘otadigan qudratli kuchdir.
Tarixdan ma’lumki, mamlakatimiz bir necha bor ajnabiy bosqinchilar
hujumiga duchor bo‘lgan, qaramlik va zulm ostida qolgan. Buning oqibatida
xalqimizning boy ma’naviy merosi, urfodatlari qadrsizlanishga mahkum bo‘lgan.
Ayniqsa, chor mustamlakachiligi va sovetlar tuzumi davrida milliy
qadriyatlarimiz, urfodatlarimiz oyoq osti qilindi. Ona tilimiz, boy ma’naviy
merosimiz qadrsizlantirildi, ko‘plab masjidmadrasalar, milliy maktablar, tarixiy
yodgorliklar buzildi, qarovsiz qoldi. O‘zbekiston davlat mustaqilligini qo‘lga
kiritgan kundan boshlaboq mamlakatimizda boy ma’naviy merosimizni tiklash va
rivojlantirish, jamiyat ma’naviyatini yuksaltirish davlat siyosati darajasiga
ko‘tarildi.
Jamiyat ma’naviyatini tiklash va yuksaltirishni ta’minlovchi a’naviyma’rifiy
islohotlarning yo‘nalishlari belgilab olindi.
Mustaqillikning dastlabki kunlaridanoq ajdodlarimiz ma’naviy merosini
17

tiklash ishlari boshlanib ketdi.
Xo‘sh, ma’naviy merosning o‘zi nima, uning tiklanishi nimalarda namoyon
bo‘lmoqda?
Ma’naviy meros qadim zamonlardan beri ajdodlarimiz, otabobolarimizdan
bizgacha yetib kelgan ma’naviy boyliklar – siyosiy, falsafiy, huquqiy va diniy
qarashlar, axloqodob me’yorlari, ilmfan yutuqlari, tarixiy, badiiy va san’at asarlari
majmuyidir. Ma’naviy qadriyatlar, boyliklar inqilobiy yo‘l bilan hosil qilinadigan
hodisa emas, u jamiyat taraqqiyotining barcha bosqichlarida uning ehtiyojlari
tufayli yuzaga keladi va o‘sha davr hayotini aks ettiradi, u jamiyat o‘zgarishi bilan
yo‘qolib ketmaydi, keyingi avlodlar uchun meros bo‘lib qoladi. Har bir avlod
ma’naviyatni yangidan yaratmaydi, balki mavjud ma’naviy merosga tayanadi.
Biroq uni qanday bo‘lsa shundayligicha, ko‘rko‘rona qabul qilavermaydi,
taraqqiyparvarlik, insonparvarlik, adolat nuqtayi nazaridan qabul qiladi va
rivojlantiradi.
Istiqlol tufayli milliy madaniyatimiz, jahon sivilizatsiyasi taraqqiyotiga
bebaho hissa qo‘shgan buyuk bobokalonlarimizning ma’naviy merosi qaytadan
o‘rganildi va tiklandi. Xalqimiz ulardan bahramand bo‘la boshladi.
Mustaqillik yillarida xalqimiz ma’naviyati yulduzlari bo‘lgan buyuk
allomalarimizning tavallud topgan tarixiy sanalari YUNESKO bilan hamkorlikda
mamlakatimizda va xalqaro miqyosda keng nishonlandi:
 1991yil – Alisher Navoiy tavalludining 550 yilligi;
 1992yil – Boborahim Mashrab tavalludining 350 yilligi;
 1993yil – Zahiriddin Muhammad Bobur tavalludining 510 yilligi;
 1994yil – Mirzo Ulug‘bek tavalludining 600 yilligi;
 1996yil – Amir Temur tavalludining 660 yilligi;
 1997yil – Abdulhamid Sulaymon o‘g‘li Cho‘lpon tavalludining 100 yilligi;
 1998yil – Ahmad alFarg‘oniy tavalludining 1200 yilligi;
 1999yil – «Alpomish» dostoni yaratilganining 1000 yilligi;
 2000yil – Burhoniddin Marg‘inoniy tavalludining 910 yilligi;
 2000yil – Kamoliddin Behzod tavalludining 545 yilligi;
18

 2001yil – «Avesto» yaratilganligining 2700 yilligi.
Buyuk allomalarimiz yubileylari munosabati bilan ularning o‘nlab noyob
asarlari turli tillarda nashr etildi, ularga atab haykallar o‘rnatildi, ziyoratgohlar,
bog‘lar yaratildi. 1991-yilda buyuk bobomiz Alisher Navoiy tavalludining 550
yilligi keng nishonlandi. Shu yili O‘zbekiston Fanlar akademiyasi Adabiyot
institutiga Alisher Navoiy nomi berildi, Alisher Navoiy nomidagi Davlat mukofoti
ta’sis etildi. Yubiley yilida «Lison uttayr», «Sab’ai sayyor», «Farhod va Shirin»,
«Layli va Majnun», «Hayratul Abror» asarlari nashr qilindi, kinofilmlar va sahna
asarlari yaratildi. 1991yil 28sentabr kuni Toshkent shahrida barpo etilgan Alisher
Navoiy haykali va Navoiy nomidagi O‘zbekiston Milliy bog‘ining ochilish
marosimi bo‘lib o‘tdi. 7
1994-yil oktabr oyida Mirzo Ulug‘bek tavalludining 600 yillik yubileyi
o‘tkazildi. Ulug‘bek madrasasi, Ulug‘bek yashagan davrdagi astronomik asboblar,
Toshkentdagi Ulug‘bek haykali aks etgan pochta markalari muomalaga chiqarildi.
O‘sha yil 24-oktabrda Parijda YUNESKO zalida «Ulug‘bek va Temuriylar davri»
mavzusida Xalqaro konferensiya hamda «Ulug‘bek va an’anaviy san’at»
ko‘rgazmasi bo‘lib o‘tdi. Bu tadbirlar Mirzo Ulug‘bek qoldirgan ilmiy merosning
umuminsoniy qadriyatga molik ekanligini yana bir bor isbot etdi.
1998yil 23oktabrda Farg‘onada buyuk alloma Ahmad alFarg‘oniyning 1200
yillik yubileyi nishonlandi. Uning noyob ilmiy merosi xalqimizga qaytarildi.
Farg‘ona shahrida alFarg‘oniy bog‘i yaratildi va buyuk allomaga haykal o‘rnatildi.
Tarixiy xotiraning tiklanishi. Jamiyat ma’naviyatini yuksaltirishda tarixiy xotira,
ajdodlar tarixini bilish, milliy axloqiy qadriyat hamda an’analar va muqaddas
dinimizning o‘rni va ahamiyati katta. Bironbir xalq o‘z tarixini bilmay, asrlar osha
yaratilgan ma’naviy merosga tayanmay va uni yanada rivojlantirmay turib o‘z
kelajagini tasavvur eta olmaydi. Shu bois mustabid tuzum davrida
soxtalashtirilgan xalqimiz tarixini xolisona, haqqoniy yoritish, barcha o‘quv
maskanlarida Vatan tarixini o‘qitish borasida muhim tadbirlar amalga oshirildi.
1996-yilda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi davlat va jamiyat
7
O‘zbekiston mustaqillik yillarida. - Toshkent: O‘zbekiston, 1996.
19

qurilishi akademiyasi qoshida «O‘zbekistonning yangi tarixi markazi» tashkil
etildi.
O‘zbek xalqi va o‘zbek davlatchiligi tarixini, tariximizning boshqa
sahifalarini xolisona ilmiy asosda yoritish vazifalari ,birinchi Prezident I.A.
Karimovning bir guruh tarixchilar bilan 1998-yil iyun oyida bo‘lgan suhbatida,
Vazirlar Mahkamasining 1998-yil 27-iyulda qabul qilingan «O‘zbekiston
Respublikasi Fanlar akademiyasi tarix instituti faoliyatini takomillashtirish
to‘g‘risida»gi qarorida belgilab berildi.
Mustaqillik yillarida Vatanimiz tarixini yoritish va o‘rganish masalalari
partiyaviylik, sinfiylik yondashuvlardan, hukmron kommunistik mafkura
ta’siridan xalos etildi. Necha 10 yillar davomida buzib ko‘rsatilgan yoki so‘z
yuritilmay kelgan tarixiy voqealarni xolislik, tarixiylik, haqqoniylik tamoyillari
asosida yoritilgan qator ilmiy asarlar, darsliklar va o‘quv adabiyotlari yaratildi.
Amir Temur yubileyi munosabati bilan Samarqand va Shahrisabzda o‘nlab tarixiy
obidalar ta’mirlanib, qayta tiklandi, yangi inshootlar qurildi, bog‘lar barpo etildi.
Samarqand va Shahrisabz shaharlari markazida ko‘rkam Amir Temur maydonlari
barpo etildi va ulug‘vor haykallar o‘rnatildi. Shuningdek, bu shaharlarga «Amir
Temur» ordeni topshirildi.
1997-yilda Buxoro va Xiva shaharlarining 2500- yilligi, 1999-yilda buyuk
vatanparvar siymo Jaloliddin Manguberdi tavalludining 800- yilligi nishonlandi.
2002-yilda Termiz shahrining 2500 -yilligi nishonlandi.
Vatanimiz ozodligi yo‘lida shahid ketgan Abdulla Qodiriy, Cho‘lpon, Fitrat,
Usmon Nosir va boshqa xalq ziyolilari nomi, hurmati o‘z joyiga qo‘yildi, asarlari
nashr etildi. Toshkentda mustamlakachilik davri qurbonlari xotirasini
abadiylashtirish maqsadida «Shahidlar xotirasi» yodgorlik majmuyi bunyod etildi.
Mazkur majmua qoshida «Qatag‘on qurbonlari xotirasi» muzeyi qurilib, 2002yil
27 avgust kuni foydalanishga topshirildi.
Bu yodgorlik majmualari jamiyat ma’naviyatini yuksaltirishga, milliy ong
va milliy g‘ururni ko‘tarishga hamda xalqimiz, ayniqsa, yoshlar ongida milliy
istiqlol g‘oyalarini shakllantirishga xizmat qilmoqda.
20

Milliy qadriyatlarning tiklanishi. O‘zbek xalqining o‘ziga xos milliy
qadriyatlari bor. O‘zbek xalqining shakllanishi qanchalik uzoq tarixiy jarayonda
sodir bo‘lgan bo‘lsa, uning milliy qadriyatlari ham shunchalik uzoq tarixiy jarayon
davomida shakllangan.
Qadriyatlar dastlab mahalliy mazmunda, ya’ni Xorazm, Surxondaryo,
Buxoro, Samarqand, Toshkent, Farg‘ona va hokazo hududlarda yashovchi
elatlarga xos urfodatlar, rasmrusumlar, marosimlar tarzida shakllangan. So‘ngra
ularning eng yaxshilari asrlar davomida saralanib, umummilliy qadriyatlar
darajasiga ko‘tarilgan. Turli mamlakatlarga xos eng yaxshi qadriyatlar saralanib
umuminsoniy qadriyatlarga aylanadi. Shu boisdan ham har bir inson uchun o‘z
milliy qadriyatlarini, shuningdek umuminsoniy qadriyatlarni bilish ham farz, ham
qarzdir.
Mustaqillik yillarida xalqimizning milliy qadriyatlarini tiklash, yangi
ma’nomazmun bilan boyitish yo‘lida bir qator xayrli ishlar amalga oshirildi.
1994yil 23 apreldagi Prezident farmoni asosida tashkil etilgan Respublika
«Ma’naviyat va ma’rifat» jamoatchilik markazi o‘zbek xalqining
ma’naviymadaniy merosini tiklash, millat kelajagini belgilaydigan g‘oyalarni
yuzaga chiqarish, yuksak iste’dod va tafakkur sohiblarining aqliyijodiy
salohiyatini Vatan ravnaqi sari yo‘naltirishga qaratilgan muhim tadbirlar,
ko‘rgazmalar tashkil etishni yo‘lga qo‘ydi. Markaz tomonidan aholi orasida
o‘tkazilgan sotsiologik tadqiqotlar, so‘rovlar va shu asosda ishlab chiqilgan
tavsiyalar jamoat birlashmalari, ilmiyijodiy muassasa va tashkilotlar,
ommaviyaxborot vositalarining ma’naviytarbiyaviy faoliyati saviyasini
yaxshilashda muhim ahamiyat kasb etdi.
1996-yil yanvarda Respublika «Ma’naviyat va ma’rifat» jamoatchilik
markazi huzurida «Oltin meros» xalqaro xayriya jamg‘armasi tuzildi. 1996-yil
27sentabrda Respublika Vazirlar Mahkamasining «Oltin meros» xayriya
jamg‘armasini qo‘llabquvvatlash to‘g‘risida»gi qaroriga binoan mazkur
jamg‘arma davlat tomonidan moddiy jihatdan qo‘llabquvvatlandi.
«Oltin meros» xayriya jamg‘armasi «Xalq merosi durdonalari» ilmiy
21

anjumanlarini, xorijdan izlab topilgan qo‘lyozmalar, tarixiy hujjatlar, xalq
hunarmandchiligi amaliy san’at namunalari, yodgorliklarini tahlil qilish, ko‘rik
tanlovlar o‘tkazish bilan shug‘ullanmoqda. 1996-2002 yillarda «Oltin meros»
jamg‘armasi sa’yharakatlari natijasida buyuk allomalarimizning ko‘plab
madaniyma’naviy meros namunalari mamlakatimizdan va xorijiy davlatlardan
izlab topildi, jamlandi hamda kutubxona va muzeylarga joylashtirildi.
Shuningdek, u xalqimizning rasmrusumlarini, urfodatlarini, marosimlarini
o‘rganish, tiklash, xalqimizga qaytarish, ularning ma’nomohiyatini, hozirgi
kundagi ahamiyatini keng ommaga tushuntirish ishiga katta hissa qo‘shmoqda.
Diniy qadriyatlarning tiklanishi. Qadim zamonlardayoq yurtimizda din
erkinligi mavjud bo‘lgan. Zardushtiylar, buddiylar, moniylar, musulmonlar va
boshqa diniy e’tiqoddagilar inoqlikda yashagan, tenglik, erkinlik g‘oyalariga amal
qilingan. Xalqimiz ma’naviy jihatdan ko‘pgina afzalliklarga ega bo‘lgan islom
dinini qadrlaydi. Abu Abdulloh Muhammad ibn Ismoil alBuxoriy islom dini
ta’limotida Qur’oni Karimdan keyingi asosiy manba hisoblanuvchi «AlJomi’
AsSahih» nomli asar yaratib islom dinini boyitdi. Bobokalonlarimiz Imom Abu
Mansur alMoturidiy, Burhoniddin alMarg‘inoniy, Bahovuddin Naqshband, Imom
atTermiziy, Xo‘ja Ahmad Yassaviylar insonni ma’naviy yetuklikka chorlovchi
diniy, axloqiy va huquqiy hikmatlar ijodkoridirlar.
Qaramlik davrida tahqirlangan diniy qadriyatlarimiz mustaqillik nuri bilan
qayta tiklandi, islomshunos allomalarimizning ulug‘ nomi o‘z o‘rniga qo‘yildi.
1993-yil sentabrda Buxoroda mashhur shayx Bahovuddin Naqshband
tavalludining 675 yilligi nishonlandi. Yubiley munosabati bilan Buxorodagi
Naqshband nomi bilan bog‘liq tarixiy yodgorliklar qaytadan tiklandi, uning
ijodiga bag‘ishlangan qator risolalar chop etildi.
1998-yil 23oktabrda Samarqandda buyuk mutafakkir Imom alBuxoriy
tavalludining hijriyqamariy tavqim bo‘yicha 1225 yilligi nishonlandi. Shu kuni
Xartang qishlog‘ida Imom alBuxoriy yodgorligi majmui ochildi. Yubiley
munosabati bilan Ismoil alBuxoriyning 4 jildlik «AlJomi’ AsSahih» kitobi o‘zbek
tilida nashr etildi.
22

2000-yil 16-17noyabr kunlari Marg‘ilonda islom huquqining asoschilaridan
biri Burxoniddin alMarg‘inoniy tavalludining 910 yilligi, Samarqandda Imom
Abu Mansur al-Moturudiy tavalludining 1130 yilligi nishonlandi va ular xotirasiga
bag‘ishlab barpo etilgan yodgorlik majmualari ochildi. Burhoniddin al-
Marg‘inoniyning islom huquqiga bag‘ishlangan «Hidoya» kitobi nashr etildi.
Shuningdek, islom olamining taniqli allomalari Imom Abu Iso at-Termiziyning
1200 yilligi, Mahmud azZamahshariyning 920 yilligi, Najmiddin Kubroning 850
yilligi, Xoja Ahror Valiy tavalludining 600 yilligi keng ko‘lamda nishonlandi.
O‘zbekiston Prezidentining 1992-yil 27-martdagi farmoni bilan
Ro‘zaRamazon hayitining birinchi kuni dam olish kuni deb e’lon qilindi.
Respublika musulmonlarining istak va xohishlariga ko‘ra Qurbon hayiti ham
tiklandi, dam olish, bayram kuni bo‘lib qoldi. O‘zbekiston xalqi tarixida birinchi
marta bevosita hukumat homiyligida har yili Haj va Umra amallarini ado etish
imkoniyatlariga ega bo‘ldilar. Mustaqillik yillarida 40 ming o‘zbekistonliklar
Makka va Madinada Haj safarida bo‘ldi. Yuzlab masjidlar musulmonlarga
qaytarildi, yangilari barpo etildi. Hozir «Islom nuri» gazetasi chiqmoqda. Qur’oni
Karim 8 marta 1 mln. nusxada nashr etildi. Bu tadbirlar nafaqat dindorlar uchun
qilingan marhamat bo‘lib qolmay, ular aslida xalqimizning qadimiy rasmrusum va
udumlari, qadriyatlarining tiklanishi, ajdodlar ruhining qayta uyg‘onishidir.
Prezidentning 1992-yil 7-martdagi farmoni bilan Islom dini va uning
ma’naviy imkoniyatlaridan keng foydalanish maqsadida Respublika Vazirlar
Mahkamasi huzurida din ishlari bo‘yicha qo‘mita tashkil etildi. Uning tasarrufida
islom instituti va 10 ta madrasa faoliyat ko‘rsatmoqda. Ularda 1000 dan ortiq
talabayoshlar ta’lim olmoqdalar. 1999-yilda tashkil etilgan Toshkent Islom
universitetida 750 talaba o‘qimoqda. O‘zbekiston Respublikasining
Konstitutsiyasida va 1998-yil 30-aprelda yangi tahrirda qabul qilingan «Vijdon
erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida»gi qonunda davlatning din va dindorlar
vakillariga munosabati huquqiy jihatdan aniq belgilab berildi.
Hamma uchun vijdon erkinligi kafolatlanadi. Har bir inson xohlagan
dinga e’tiqod qilish yoki hech qaysi dinga e’tiqod qilmaslik huquqiga ega.
23

Diniy qarashlarni majburan singdirishga yo‘l qo‘yilmaydi.
O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, 31modda
Muxtasar qilib aytganda, mustaqillik yillarida din, eng avvalo, islom
dinining ham milliy, ham umuminsoniy qadriyat sifatidagi mavqeyi tiklandi, diniy
ulamolarning qadrqimmati o‘z joyiga qo‘yildi.
O‘zbek tili mavqeyining mustahkamlanishi. Mamlakatimizda o‘zbek
tilining xalq va davlat turmushidagi asosiy ahamiyati va o‘rni qayta tiklandi.
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining IV sessiyasi 1995-yil 21- dekabrda
yangi tahrirdagi «Davlat tili to‘g‘risida»gi Qonunni qabul qildi. Qonunda o‘zbek
tili o‘zbek xalqining ma’naviy mulki ekanligi, uning ravnaqi, qo‘llanilishi va
muhofazasi davlat tomonidan ta’minlanishi belgilab qo‘yildi. O‘zbekistonda Oliy
davlat hokimiyati, mahalliy hokimiyat va boshqaruv organlarining faoliyati,
korxonalar, muassasalar va tashkilotlarning hisobkitobi, statistika va moliya
ishlari o‘zbek tilida yuritilmoqda. Respublikaning ma’muriyhududiy birliklari,
maydonlari, ko‘chalari, geografik o‘rinlarning nomlariga yagona milliy shakl
berildi va o‘zbek tilida yozib qo‘yildi. Natijada o‘zbek xalqining milliy
qadrqimmati, mustaqil davlatimizning mavqeyi qayta tiklandi va mustahkamlandi.
Shuningdek, O‘zbekistonda istiqomat qilayotgan barcha millatlarning tillari,
qadrqimmati o‘z o‘rnini topdi.
2.2.Mustaqillik yillarida ta’lim, badiiy adabiyot, me’morchilik, amaliy
san’at, kino va televideniye san’atlari ravnaqi
Maorif va madaniyat barkamol insonni shakllantirishning eng muhim
vositasidir. Shu boisdan ham mustaqil O‘zbekistonda maorif va madaniyat
ishlarini eng muhim va dolzarb soha sifatida rivojlantirishga alohida e’tibor
berildi.
1992-yil 2-iyulda qabul qilingan O‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim
to‘g‘risida»gi qonuni hamda 1991-1996yillarda e’lon qilingan 30 dan ziyod
Prezident farmonlari va Vazirlar Mahkamasining qarorlari asosida ta’lim sohasida
qator o‘zgarishlar amalga oshirildi.
24

Maktabgacha ta’lim tizimida uylarda tashkil etiladigan bolalar bog‘chalari
hamda «bolalar bog‘chasimaktab» majmuyi tarmog‘i rivojlandi. Bolalarga chet
tillarni, xoreografiya, tasviriy va musiqa san’ati, kompyuter savodxonligi
asoslarini o‘rgatuvchi 800 dan ortiq guruh tashkil etildi.
«Sog‘lom avlod uchun», «Iqtisodiy ta’lim», «Qishloq maktabi»,
«Rivojlanishda nuqsoni bo‘lgan bolalarni tiklash» va boshqa tarmoq dasturlari
ishlab chiqildi hamda ta’lim jarayoniga tadbiq etila bordi.
Oliy ta’lim sohasida ham ko‘plab yangi o‘quv yurtlari ochildi. 1992 yil
28fevraldagi Prezident farmoni bilan 8 ta viloyat pedagogika institutlari
universitetlarga aylantirildi. Eng zarur zamonaviy mutaxassisliklar bo‘yicha yangi
oliy o‘quv yurtlari O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi davlat va
jamiyat qurilishi akademiyasi, Qurolli kuchlar akademiyasi, Ichki ishlar vazirligi
akademiyasi, Bankmoliya akademiyasi, Toshkent Moliya instituti, Navoiy
konchilik instituti, Samarqand davlat chet tillari instituti, Andijon iqtisodiyot va
boshqaruv instituti, Jizzax politexnika instituti, Qarshi agrariqtisodiyot instituti,
Navoiy davlat pedagogika instituti, Namangan muhandislikiqtisodiyot instituti
hamda viloyatlarda yirik universitetlarning filiallari tashkil etildi. 1997-yil
boshlarida Respublika Oliy ta’lim tizimida 58 ta oliy o‘quv yurti, shu jumladan 16
ta universitet va 42 ta institut faoliyat ko‘rsatdi. Ularda 164 ming talaba o‘qidi,
18,5 ming professoro‘qituvchi faoliyat ko‘rsatdi.
Abiturientlar va talabalarning bilim darajasini test va reyting asosida
baholashning ilg‘or usullari joriy etildi.
Iste’dodli yoshlarni moddiy va ma’naviy rag‘batlantirish, ularning chet elda
o‘qishini qo‘llabquvvatlash maqsadida «Ulug‘bek», «Umid», Respublika bolalar
fondi, «Kamolot», «Sog‘lom avlod uchun», «Iste’dod» jamg‘armalari tashkil
etildi.
Ta’lim tizimida bir qator choratadbirlar amalga oshirilsada, hali bu sohada
jiddiy kamchiliklar mavjud edi.
Xususan, ta’lim tizimi, kadrlar tayyorlash jamiyatda bo‘layotgan
demokratik o‘zgarishlar, bozor islohotlari talablari bilan bog‘lanmagan edi. O‘quv
25

jarayonining moddiy texnika va axborot bazasi qoniqarsiz ahvolda edi. Ta’lim
muassasalarida zamonaviy o‘quv adabiyotlari va didaktik materiallar yetishmasdi.
Yuqori malakali pedagoglar yetishmasdi. Maktab o‘quvchilarida mustaqil fikr
shakllantirilmayotgan edi.
Ta’lim tizimi, fan va ishlab chiqarish o‘rtasida hamkorlik, integratsiya
o‘rnatilmagandi. Kadrlar tayyorlashda marketing mavjud emasdi. Amaldagi ta’lim
tizimi zamonaviy, taraqqiy topgan davlatlar darajasidan ancha orqada edi. Shu
boisdan ta’lim tizimini tubdan isloh qilish masalasi ko‘ndalang bo‘lib qoldi.
1997yil 29avgust kuni Oliy Majlisning IX sessiyasida O‘zbekiston
Respublikasining «Ta’lim to‘g‘risida»gi yangi qonuni va «Kadrlar tayyorlash
Milliy dasturi» qabul qilindi.
Kadrlar tayyorlash Milliy dasturining maqsadi ta’lim sohasini tubdan isloh
qilish, uni o‘tmishdan qolgan mafkuraviy qarashlar va sarqitlardan to‘la xalos
etish,
rivojlangan davlatlar darajasida, yuksak ma’naviy va axloqiy talablarga javob
beruvchi yuqori malakali kadrlar tayyorlash Milliy tizimini yaratishdan iboratdir.
Milliy dasturda, hayotimizning barcha sohalarida bosqichmabosqich amalga
oshirilayotgan islohotlarga monand ravishda, ta’lim islohotlarini uch bosqichda
amalga oshirish nazarda tutilgan.
Birinchi bosqich (1997-2001yillar) da mavjud kadrlar tayyorlash tizimining
ijobiy salohiyatini saqlab qolish asosida ushbu tizimni isloh qilish va rivojlantirish
uchun huquqiy, kadrlar jihatidan, ilmiyuslubiy, moliyaviymoddiy shartsharoitlar
yaratish vazifalari ro‘yobga chiqariladi.
Ikkinchi bosqich (2001-2005yillar) da Milliy dastur to‘liq ro‘yobga chiqadi,
mehnat bozorining rivojlanishi va real ijtimoiyiqtisodiy sharoitlarni hisobga olgan
holda unga aniqliklar kiritiladi.
Uchinchi bosqich (2005 va undan keyingi yillar) da to‘plangan tajribani
tahlil etish va umumlashtirish asosida mamlakatni ijtimoiyiqtisodiy rivojlantirish
istiqbollariga muvofiq kadrlar tayyorlash tizimi takomillashtiriladi va
rivojlantiriladi.
26

Kadrlar tayyorlash Milliy dasturida belgilangan vazifalarni bajarish
umumxalq, umummillat ishiga aylandi. 2001-yilda Milliy dasturni ro‘yobga
chiqarishning birinchi bosqichi yakunlandi.
Islohotlarga mos ravishda maktabgacha ta’lim faoliyati tubdan o‘zgardi.
Xususiy va xonadon bog‘chalar tarmog‘i kengaydi. Respublika bo‘yicha 84 foiz
maktabgacha yoshdagi bolalarni maktabga tayyorlash maktabgacha ta’lim
muassasalarida, xo‘jalik hisobidagi qisqa muddatli guruhlarda, maktablar
qoshidagi tayyorlov guruhlari, savodxonlik va boshqa turdagi markazlarda amalga
oshirilmoqda. 16 foizi esa oilalarda maktabga tayyorlanmoqda. 20012002yillarda
Respublikamizda 6742 ta maktabgacha ta’lim muassasalari faoliyat ko‘rsatdi,
ularda 608500 nafar o‘g‘ilqizlar tarbiyalandi, 65862 nafar pedagog, tarbiyachi va
boshqa xodimlar faoliyat ko‘rsatdi.
O‘zbekiston hukumati ta’limni rivojlantirish uchun katta mablag‘
ajratmoqda. Birgina 2001-yilda ta’lim xarajatlari davlat budjeti sarfxarajatlarining
36 foizini tashkil etdi. Ta’lim uchun 150 mln. AQSH dollaridan ziyod chet el
investitsiyasi sarflandi. Ular yangi ta’lim binolari barpo etish, ularni eng
zamonaviy o‘quvlaboratoriya uskunalari va o‘quv mebellari bilan jihozlash uchun
sarflandi. Mustaqillik yillarida 848398 o‘quvchi o‘rniga mo‘ljallangan 2244 ta
yangi umumta’lim maktab binolari qurilib, foydalanishga topshirildi.
Respublikamizda 9661 umumta’lim maktablarida 6 millionga yaqin
o‘quvchi ta’limtarbiya olmoqda.
Kadrlar tayyorlash Milliy dasturining eng muhim O‘zbekistonga xos
xususiyati yangi turdagi 3 yillik o‘rta maxsus, kasbhunar ta’limi tizimini
yaratishdan iborat vazifa sobitqadamlik bilan amalga oshirilmoqda. Kadrlar
tayyorlash Milliy dasturining birinchi bosqichi – 19972001yillarda 216 ming
o‘quvchi o‘rniga ega bo‘lgan 44 ta akademik litsey va 291 ta kasbhunar kolleji
barpo etildi.
Oliy ta’lim ikki bosqichdan: bakalavriat va magistraturadan iborat etib
qayta tashkil etildi. 1999-yilda Toshkent Islom universiteti tashkil etildi.
20012002o‘quv yilida 62 ta oliy o‘quv yurtida 180 mingdan ortiq bo‘lajak
27

bakalavrlar va 5 mingdan ortiq magistrantlar ta’limtarbiya oldilar. 18486 nafar
professoro‘qituvchilar mehnat qildilar, ularning 1462 nafari fan doktori, 7201
nafari fan nomzodidir.
Mamlakatimizda iqtidorli yoshlarni izlab topish, ularga ko‘maklashish,
qo‘llabquvvatlash bo‘yicha davlat siyosati yuritilmoqda. Bu borada xalqaro
hamkorlikni yo‘lga qo‘yish muhim vazifalardan biridir. 1997-yilda tashkil etilgan
«Umid» jamg‘armasi yo‘llanmasi bilan 19972001yillarda 785 nafar yigitqiz
rivojlangan davlatlarning oliy o‘quv yurtlariga o‘qishga yuborildi. Ulardan 519
nafari bitirib keldi va Prezident farmoyishi bilan tashkil etilgan Maxsus ishchi
guruhi yo‘llanmasi asosida vazirliklar, idoralar, tashkilot va korxonalarda
ishlamoqda. 2002yil iyulda Toshkentda Xalqaro Vestminster universiteti tashkil
etildi va 160 ta dastlabki talabalar qabul qilindi.
Ta’lim muassasalarining Yevropadagi ta’lim jamg‘armasi, Germaniyadagi
Texnikaviy hamkorlik tashkiloti, Yaponiyadagi JAYKO xalqaro tashkiloti,
Koreyaning KOYKA agentligi, YUNESKO, Jahon banki, TASISTEMPUS ochiq
jamiyat instituti, AQSH, Angliya, Fransiya, Yaponiya, Daniya, Xitoy, Gollandiya
Oliy ta’lim vazirliklari bilan hamkorligi kengayib bormoqda. Ta’lim ravnaqi
uchun 150 mln. AQSh dollari hajmida chet el investitsiyalari jalb etildi. Oliy
o‘quv yurtlarining yuzlab professoro‘qituvchilari «Ustoz» jamg‘armasi
yo‘llanmasi bilan xorijiy oliy o‘quv yurtlarida malaka oshirib keldilar.
O‘zbekiston ta’lim tizimi dunyo miqyosida katta qiziqish uyg‘otmoqda.
Moskvadagi Oliy ta’lim Xalqaro Fanlar akademiyasi prezidenti V.Shukshunov
O‘zbekistonda ishlab chiqilgan bu Milliy dasturni mazmunmohiyati jihatidan
tengi yo‘q hujjat, deb ta’rifladi. O‘zbekistonda yaratilayotgan ta’lim tizimi
«Ta’limning o‘zbek modeli» deb e’tirof etildi.
Badiiy adabiyot. Mustaqillik yillarida badiiy adabiyotda milliylik, ming yillik
tarixiy ijodiy an’analar, umuminsoniy qadriyatlar, erkin fikr yuritish tamoyillari
tiklandi. Badiiy adabiyot sinfiylik, partiyaviylik, kommunistik mafkuraviylik kabi
aqida hukmronligi illatlaridan ozod bo‘ldi.
Badiiy adabiyotda mustaqillikni asrabavaylash, ozod va obod Vatan qurish,
28

barkamol insonni tarbiyalash, milliy o‘zlikni anglash kabi masalalar bosh mavzu
bo‘lib qoldi. Badiiy adabiyot rivojiga H.Karomatovning «Qur’on va o‘zbek
adabiyoti», O.Sharofiddinovning «Cho‘lponni izlab», B.Qosimovning
«Maslakdoshlar» asarlari ijobiy ta’sir etdi.
Abdulla Oripov, Odil Yoqubov, Pirimqul Qodirov, Xurshid Davron kabi
ijodkorlarning tarixiy roman, pyesa va qissalarida ulug‘ bobokalonlarimiz Amir
Temur, Mirzo Ulug‘bek, Z.M. Bobur va boshqalarning siymolari umuminsoniy va
milliy qadriyatlarga mos tarzda yangicha talqinda yoritildi.
Shukrulloning «Kafansiz ko‘milganlar» romanida, Nazar Eshonqulovning
«Qora kitob» povestida, O‘tkir Hoshimovning «Tushda kechgan umrlar», Tog‘ay
Murodning «Otamdan qolgan dalalar» singari asarlarda mustabid sovet davrida
xalq boshiga solingan behad kulfatlar, g‘amalamlar haqqoniy tasvirlangan.
Tohir Malikning «Shaytanat» (4 kitob), Hojiakbar Shayxovning «Tutqin
odamlar» asarlarida insonni iymon va vijdondan ozdirishga, razolat va qabohat
ummoniga botirishga urinuvchi yomonlik dunyosi, mafiya olami shaytonlari fosh
qilinadi, ularga nisbatan nafrat tuyg‘ulari tarannum etiladi.
Omon Muxtorning «To‘rt tomon qibla» nomli trilogiyasi, Barot
Boyqobulovning «O‘zbeknoma» tarixiyfalsafiy dostoni, Abduqahhor
Ibrohimovning «Biz kim, o‘zbeklar» badiiytarixiy asari, Azim Suyunning «Oq va
qora», A.Qutbiddinning «Izohsiz lug‘at» she’riy asarlari zamonaviy o‘zbek
adabiyotining yorqin ifodasidir.
Me’morchilik va amaliy san’at. O‘zbek xalqi me’morchiligi mohiyat
e’tibori jihatidan buyuk bunyodkorlik san’atidir. Mustaqillik yillarida
me’morchilik san’ati yanada rivojlanib, takomillashib bormoqda. Me’morchilikda
ikki asosiy tamoyil ko‘zga tashlanadi. Ulardan biri sharqona me’moriyatning
an’anaviy qonunqoidalariga rioya etishdir. Bu tamoyil Temuriylar tarixi davlat
muzeyi, Turkiston saroyi, Oliy Majlis, Toshkent shahar hokimiyati binolari
timsolida o‘z aksini topgan.
Me’morchilikdagi ikkinchi tamoyil esa O‘zbekistonning jahon
hamjamiyatidan munosib o‘rin olish sari intilishini namoyish etuvchi jahon
29

me’morchiligining eng yaxshi yutuqlaridan foydalanishda namoyon bo‘lmoqda.
Bunday binolar jumlasiga «Meridian», «Afrosiyob» (Samarqand), «Buxoro»
«Interkontinental», «Sheraton» mehmonxonalari, «O‘zekspomarkaz», Milliy
bank, Markaziy bank, «Toshkentplaza» savdo markazi, Respublika birja markazi,
banklararo moliyaviy xizmatlar Markazi, O‘zbekiston Davlat konservatoriyasi va
boshqa binolarni kiritish mumkin.
Toshkent shahri ko‘rkiga ko‘rk qo‘shib turgan «Oloy», «Chorsu»,
«Otchopar», «Yunusobod», «Mirobod», «Parkent», «Qo‘yliq» va boshqa bozor
binolari, shuningdek, «Yunusobod» tennis markazi, «Jar» sport markazi singari
zamonaviy inshootlar barpo etildi.
O‘zbekistonning qadimiy shaharlaridagi tarixiy binolarni tiklash ishlari
jadallik bilan olib borilmoqda. Bunga Toshkent, Samarqand, Buxoro, Xiva
shaharlarida qayta tiklangan o‘nlab binolar, obidalar misol bo‘la oladi.
Kadrlar tayyorlash milliy dasturini hayotga tatbiq etish jarayonida yuzlab
akademik litsey va kasbhunar kollejlari uchun mahobatli binolar bunyod etildi.
Mustaqillik yillarida haykaltaroshlik san’ati jadal o‘sdi. Haykaltarosh
I.Jabborov va K.Jabborovlar tomonidan Toshkentda Amir Temurning otliq
haykali, Samarqand va Shahrisabzda Amir Temur haykallari, Farg‘ona va Quvada
alFarg‘oniy (1998), Xorazmda Jaloliddin Manguberdi haykallari (1999) yaratildi.
Haykaltarosh R.Mirboshiyev ijodiga mansub «Z.M. Bobur» (1993, Andijon),
«Abdulla Qodiriy» (1994, Toshkent), «Cho‘lpon» (1997, Andijon), «Ona» (1999,
Jizzax shahri) kabi bir qator haykal va yodgorliklar yaratildi. 1999-yilda Termizda
«Alpomish» haykali va majmuakompozitsiyasi (A.Rahmatullayev va boshqalar)
bunyod etildi.
O‘zbekistonda qadimdan amaliy san’at o‘ziga xos tarzda rivojlanib kelgan.
Mustaqillik yillarida badiiy kulolchilik, pichoqchilik, zargarlik, ganchkorlik,
yog‘och o‘ymakorligi, naqqoshlik, kashtachilik, zardo‘zlik, gilamdo‘zlik,
bezakchilik kabi amaliy san’at turlari tiklandi va yangi ma’nomazmun bilan
rivojlanib bormoqda. Mustaqillik sharofati bilan dizayn san’ati ham jadal
rivojlanmoqda. Tasviriy san’at, rassomchilik san’atining rivojida 1997-yilda
30

tashkil etilgan O‘zbekiston Badiiy akademiyasi va «Tasviriy oyina» respublika
ijodiy uyushmasi muhim rol o‘ynadi. O‘zbekiston xalq rassomlari Malik Nabiyev,
Bahodir Jalolov va boshqalar xalqimiz ongida milliy g‘urur, Vatanga sadoqat
tuyg‘ularini uyg‘otuvchi qator san’at asarlari yaratdilar. Amir Temur, Mirzo
Ulug‘bek, Bobur Mirzo portretlari shular jumlasidandir. Tasviriy va miniatura
san’ati yangi ma’nomazmun bilan boyidi. Shahar ko‘chalariga bugungi
hayotimizni tasvirlovchi rasmlar o‘rnatildi, binolarning devorlari odamlarga
huzurhalovat, zavq bag‘ishlaydigan naqshlar bilan bezatildi.
Kino san’ati. Mustaqillik yillarida kino san’ati rivoj topdi. 1996-yilda
«O‘zbekfilm» tasarrufida 8 ta kinostudiya, 30 ga yaqin mustaqil ijodiy studiyalar
faoliyat yuritdi. 1996-yilda tashkil etilgan «O‘zbekkino» davlat aksionerlik
kompaniyasi, uning davlat tomonidan moddiy jihatdan qo‘llabquvvatlanishi kino
san’atining rivojida muhim ahamiyatga ega bo‘ldi. 1991-2002yillarda 60 ga yaqin
badiiy filmlar yaratildi. «Temir xotin», «Dallol», «Sharif va Ma’rif», «Tilla bola»,
«Buyuk Amir Temur», «Yulduzingni ber, osmon», «Kenja singil» va boshqa
filmlarda milliylik va zamonaviylik uyg‘unligi yaqqol namoyon bo‘ldi. 1997yil
2229may kunlari XII Xalqaro Toshkent kinofestivali bo‘lib o‘tdi. Unda 32 ta
davlat va 8 ta xalqaro tashkilotdan vakillar, kino san’ati ustalari qatnashdi.
«Buyuk Amir Temur» filmi ijodkori R.Ibrohimovga festival bosh sovrini –
«Neksiya» avtomobili berildi.
Mustaqillik yillarida o‘nlab hujjatli filmlar yaratildi. «O‘zbekiston
bahorlari», «Ulkan odim», «Ular Germaniyada o‘qigan edilar», «O‘zbekiston
qahramonlari», «Umid qaldirg‘ochi», «Istiqlol fidoyilari» va boshqalar shular
jumlasidandir.
Teatr, musiqa, qo‘shiqchilik san’ati, muzey va sport taraqqiyoti Teatr.
Mustaqillik yillarida amalga oshirilayotgan ma’naviyma’rifiy
islohotlar jarayonida teatr san’ati ham rivojlandi.
1993-yilda foydalanishga topshirilgan «Turkiston» saroyi Vatanimiz va
xorijlik teatr arboblarining, ijodiy guruhlarning sahna asarlari namoyish etiladigan
dargohga aylandi. Andijonda jamoatchilik asosida faoliyat ko‘rsatayotgan yoshlar
31

teatri Abbos Bakirov nomli yoshlar va bolalar teatriga aylantirildi.
Respublika Prezidentining 1995yil 20oktabrdagi «O‘zbekistonda teatr va
musiqa san’atini yanada rivojlantirishni qo‘llabquvvatlash va rag‘batlantirish
choratadbirlari to‘g‘risida»gi, 1998yil 26martdagi «O‘zbekiston teatr san’atini
rivojlantirish to‘g‘risida»gi farmonlari asosida teatrlar davlat budjeti hisobiga
qo‘llabquvvatlandi. Farmonga binoan Madaniyat ishlari vazirligi tizimida va teatr
ijodiy xodimlari uyushmasi qoshida 1998-yilda «O‘zbekteatr» ijodiyishlab
chiqarish birlashmasi tashkil etildi. Birlashma teatr jamoalariga xalqimizning boy
ma’naviy olamini, uning madaniy merosi, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga
hurmat hissini uyg‘otuvchi spektakllar yaratishda, iste’dodli yoshlarni teatrga jalb
qilishda, teatrlarning moddiytexnikaviy bazasini mustahkamlashda, ijodiy
xodimlarni ijtimoiy himoya qilishda ko‘maklashdi. Alisher Navoiy nomli Davlat
akademik katta opera va balet teatri Yaponiya tomonidan 1995-yilda bepul
ajratilgan 47 mln. yen (1500 ming AQSH dollari) qiymatiga teng yangi uskunalar
bilan jihozlandi. Respublikamizda 36 ta professional teatr faoliyat ko‘rsatmoqda.
Har bir viloyatda qo‘g‘irchoq teatrlari bolalarga xizmat qilyapti.
2001-yilda respublika teatr san’atida muhim tarixiy voqea sodir bo‘ldi.
Hamza nomidagi O‘zbek akademik drama teatri binosi muhtasham koshona
shaklida qayta qurildi, zamonaviy teatr uskunalari va mebellar bilan jihozlandi.
Prezident farmoni bilan unga Milliy teatr maqomi berildi.
Respublika teatrlari Vatan tarixini sahna asarlari orqali yoritishga alohida
e’tibor berdilar. Milliy akademik drama teatri va Qashqadaryo musiqali drama
teatri jamoalari «Sohibqiron», Xorazm viloyati musiqali drama va komediya teatri
«Jaloliddin Manguberdi», Abror Hidoyatov nomli o‘zbek davlat teatri «Buyuk
ipak yo‘li» kabi tarixiy dramalarni sahnaga qo‘ydi.
1997-yil oktabrda Toshkentda bo‘lib o‘tgan «Teatr: SharqG‘arb» xalqaro
festivalda Yaponiya, Hindiston, Gonkong, Turkiya, Rossiya, Buyuk Britaniya
teatr san’atkorlarining chiqishlari bo‘ldi. Amir Temur tavalludining 660 yilligiga
bag‘ishlangan festivalda O‘zbekiston, Qozog‘iston, Qirg‘iziston teatrlarining 15 ta
eng yaxshi tarixiy sahna asarlari namoyish etildi. O‘zbekiston teatr ustalari
32

Germaniya, Fransiya, Slovakiya, Hindiston, AQSh, Belgiya, Misr, Rossiya teatr
festivallarida qiziqarli spektakllar bilan ishtirok etdilar.
Muxtasar aytganda, respublikamiz teatr san’ati xalqimiz, ayniqsa,
yoshlarimiz ma’naviyatini boyitish, ular ongiga Milliy istiqlol g‘oyasini singdira
borish, vatanparvarlik tuyg‘ularini kuchaytirish, axloqiy, estetik tarbiya maktabi
bo‘lib xizmat qilmoqda.
Milliy musiqa va qo‘shiqchilik. Mustaqillik yillarida milliy musiqa va
qo‘shiqchilik san’ati rivojlandi. Respublika madaniyat ishlari vazirligi, 1992-yilda
tashkil etilgan «Xalq ijodi va madaniyma’rifiy ishlar respublika markazi», uning
viloyatlardagi bo‘limlari musiqa va qo‘shiqchilik san’atini, havaskorlik va folklor
jamoalari faoliyatini rivojlantirish, unutilgan xalq ohanglarini tiklash maqsadida
turli xil ko‘rik tanlovlar, festivallar tashkil etmoqdalar. 1992-yilda Toshkentda
«Asrlarga tengdosh navolar» va «Boqiy ovozlar», Xorazm viloyatida folklor
jamoalari, askiya, qiziqchi va masxarabozlarning, Qo‘qonda katta ashula, lapar va
yalla ijrochilarining ko‘riktanlovlari o‘tkazildi. 1994-yil may oyida Parijda bo‘lib
o‘tgan «Sharq musiqasi» festivalida Munojot Yo‘lchiyeva va Shavkat Mirzayevlar
ishtirok etib, o‘zbek milliy qo‘shiqchilik san’atini jahonga namoyish etdilar.
1996-yil aprel oyida Turkiston saroyi, «Bahor» majmuasi va boshqa
ijodiy konsert tashkilotlari negizida tashkil etilgan «O‘zbeknavo» gastrolkonsert
birlashmasi orqali xalq orasidan iste’dodli qo‘shiqchilarni izlab topish va
ko‘riktanlovlarga jalb etish, musiqa va qo‘shiqchilik san’ati bo‘yicha xalqaro
hamkorlikni rivojlantirish kabi tadbirlar amalga oshirildi. Respublika
Prezidentining 1996-yil 27avgustdagi «O‘zbekiston – Vatanim manim» qo‘shiqlar
bayrami to‘g‘risida»gi farmoni qo‘shiqchilik san’atini rivojlantirishga ijobiy ta’sir
ko‘rsatdi. 1996-yilda o‘tkazilgan barcha viloyat, shahar va tumanlarida
«O‘zbekiston – Vatanim manim» qo‘shiq tanlovida 54 mingdan ziyod
qo‘shiqchilar qatnashdi. Bunday ko‘rik tanlov har yili avgust oyida o‘tkaziladigan
bo‘ldi va avgust oyining uchinchi yakshanba kuni «O‘zbekiston – Vatanim
manim» qo‘shiq bayrami kuni deb belgilandi. Bu tanlov jarayonida Vatan,
mustaqillikni e’zozlovchi yuzlab yangi qo‘shiqlar yaratildi. «O‘zbekiston –
33

Vatanim manim», «Men seni sevaman, O‘zbekiston», «Vatan yagonadir»,
«Mustaqillik gullari», «Ona yurtim», «O‘zbekiston askarlari» qo‘shiqlari shular
jumlasidandir. 1997-yil 11-martda qabul qilingan Respublika hukumatining
«Sharq taronalari» Xalqaro musiqa festivalini o‘tkazish to‘g‘risida»gi qarori
musiqa san’atining noyob namunalarini keng targ‘ib qilish, rivojlantirishda
dasturamal
bo‘lib xizmat qildi. 1997-yil 25-avgust – 2 sentabr kunlari Samarqandda bo‘lib
o‘tgan «Sharq taronalari» birinchi Xalqaro festivalida dunyoning 40 dan ortiq
mamlakatidan ijrochilar, san’atshunoslar, jamoat arboblari ishtirok etdi, festivalda
yangragan o‘zbek ohanglari, kuyqo‘shiqlari jahon uzra taraldi. Har ikki yilda
Samarqandda «Sharq taronalari» Xalqaro festivalini o‘tkazish an’ana tusini oldi.
O‘zbekistonda musiqa va qo‘shiqchilik san’atini rivojiga har yili 31avgust
va 21mart kunlari o‘tkazilayotgan Mustaqillik va Navro‘z kunlariga bag‘ishlangan
bayram tantanalari ijobiy ta’sir ko‘rsatmoqda.Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda
yashayotgan 130 ga yaqin turli millat va elat urfodatlari va an’analari birdek
rivojlanib bormoqda. Hozirgi paytda O‘zbekistonda 120 ta milliy madaniyat
markazlari faoliyat yuritmoqda. Milliy madaniy markazlar o‘z millatdoshlarining
tili, madaniyati, urfodatlari, rasmrusumlarini tiklash, tarixiy Vatani bilan aloqani
jonlantirish kabi masalalar bilan shug‘ullanib kelmoqdalar. Milliy madaniy
markazlar qoshida milliy musiqa, raqs, hunar va boshqa yo‘nalishlardagi
to‘garaklar tashkil etilgan.1992-yilda turli milliy madaniy markazlarga
ko‘maklashuvchi Respublika Baynalmilal markazi tuzildi. Uning faoliyatida
respublikamizda istiqomat qiluvchi turli millat va elatlarni jipslashtirish asosiy
o‘rin tutmoqda. Har bir millatga mansub rassomlar, yozuvchilar, shoirlar, olimlar,
madaniyat va san’at arboblariga bag‘ishlangan yig‘ilishlar, ko‘rgazmalar tashkil
etilmoqda. Milliy madaniy markazlar o‘z faoliyati bilan respublikada madaniyat
ravnaqiga muhim hissa qo‘shmoqdalar.
Muzey. Jamiyat madaniyma’rifiy hayotida, aholida tarixiy xotirani tiklash
va mustahkamlashda muzeylarning ahamiyati katta. Shu boisdan ham mustaqillik
yillarida mavjud muzeylarni ta’mirlash, ularni yangi eksponatlar bilan boyitish,
34

yangi muzeylar barpo etishga alohida e’tibor berildi.
Namanganda ulug‘ o‘zbek shoiri Boborahim Mashrab muzeyi, Xorazmda
hofiz Hojixon Boltaboyev nomli maqomchilar muzeyi, Urganchda Xorazm amaliy
san’ati va tarixi muzeyi, Buxoroda temirchilik muzeyi, Samarqand viloyatining
Oqtosh shahrida xalq baxshisi Islom shoir Nazar o‘g‘lining uymuzeyi, Toshkentda
o‘zbek ayollari orasidan chiqqan birinchi huquqshunos olima Hadicha
Sulaymonova muzeyi, o‘zbek raqqosasi Mukarrama Turg‘unboyeva muzeyi
singari uy muzeylari tashkil etildi. Shuningdek oliy ta’lim muassasalarida ko‘plab
muzeylar ochildi.
1996-yil 1-sentabr kuni Toshkentda Osiyoda yagona bo‘lgan Olimpiya
shonshuhrat muzeyi faoliyat ko‘rsata boshladi. Bu muzey o‘zbekistonlik
sportchilarning xalqaro musobaqalardagi muvaffaqiyatlarini namoyish etadigan,
mamlakatimizda sport harakatini rivojlantirish markazi bo‘lib qoldi.1996-yil 18-
oktabrda Toshkentda Temuriylar tarixi davlat muzeyi ochildi. Muzey temuriylar
davri ruhini aks ettiruvchi o‘sha davrga xos tarixiy jihozlar, qurolaslahalar,
lashkarboshilar va oddiy jangchilarning kiyimboshlari, oltindan yasalgan
uybuyum ashyolari, musiqa asboblari, Amir Temur, Bobur qo‘lyozmalari,
Ulug‘bekning astronomik qurilmalari va boshqa 2000 dan ortiqroq tarixiy,
madaniy yodgorliklar bilan jihozlangan. Temuriylar tarixi davlat muzeyi
O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan madaniy, ma’naviy, ma’rifiy ishlar, ilmiy
tafakkur markaziga aylandi. 2002-yilda Termizda Arxeologiya muzeyi bunyod
etildi.
O‘zbekiston Prezidentining 1998-yil 12-yanvardagi «Muzeylar faoliyatini
tubdan yaxshilash va takomillashtirish to‘g‘risida»gi farmoni va uning
bajarilishini ta’minlashga qaratilgan Respublika hukumatining 1998yil 5 dekabrda
qabul qilingan «Muzeylar faoliyatini qo‘llabquvvatlash masalalari to‘g‘risida»gi
qarori mamlakatimizda muzey ishini rivojlantirish istiqbollarini belgilab berdi.
Madaniyat ishlari vazirligi, «Oltin meros» jamg‘armasi, Badiiy Akademiya,
Moliya vazirligi, Mehnat vazirligi muzeylar rahbariyati bilan hamkorlikda
muzeylarning rivojlanishi va moliyaviy ta’minoti bo‘yicha dastur ishlab chiqildi.
35

Muzeylar davlat muhofazasiga olindi, ularni ta’mirlash, muzey eksponatlarini
boyitish davlat byudjeti hisobidan moliyaviy jihatdan qo‘llabquvvatlandi.
Muzeylar faoliyatini muvofiqlashtirish, ilmiyuslubiy yordam ko‘rsatish, moddiy
jihatdan qo‘llabquvvatlash maqsadida 1998-yilda «O‘zbekmuzey» Respublika
jamg‘armasi tuzildi. Aholining muzeyshunoslik madaniyatini oshirishga
ko‘maklashuvchi «Moziydan sado» jurnali ta’sis etildi va u 1999-yildan boshlab
o‘zbek, rus va ingliz tillarida nashr etila boshlandi. Faqat 1999-yilda muzeylarning
asosiy fondi 7544 ta tarixiy va madaniy yodgorliklar bilan boyidi.
O‘zbekistonda umumiy maydoni 137150 kv.m.ni tashkil etadigan 510 ta
muzey faoliyat ko‘rsatmoqda. Ularda 1,3 milliondan ortiq ajdodlarimiz tarixi,
betakror madaniyatini aks ettiruvchi nodir buyumlareksponatlar saqlanmoqda va
aholiga namoyish etilmoqda. Mamlakatimizning me’moriy yodgorliklarga boy 10
ta shahri tarixiy shaharlar ro‘yxatiga kiritilgan. 2500 ta me’moriy obida, 2700 ta
arxeologik yodgorlik, 1800 monumental san’at asari davlat muhofazasiga olingan.
Buxoro, Samarqand va Xiva shaharlaridagi 3 ta muzeyqo‘riqxonalarida butun
dunyoda eng nodir tarixiy yodgorliklar, me’moriy obidalar, monumental san’at
asarlari saqlanib qolgan, davlat muhofazasida yangidan chiroy ochayotgan
muzeylar sifatida e’tirof etilgan.
O‘zbekiston muzeylari aholi orasida o‘lkamiz tarixi, xalq amaliy san’ati
asarlaridan iborat etnografik ko‘rgazmalarni namoyish etib, jamiyatimiz ma’naviy
kamolati yo‘lida xizmat qilmoqda. Minglab xorijiy sayyohlar respublikamiz
muzeyqo‘riqxonalariga tashrif buyurib, ajdodlarimizdan qolgan tarixiy
yodgorliklar, obidalar, monumental san’at asarlari oldida ta’zim etmoqdalar.
Fransiya, Turkiya, Eron, Pokiston, Koreya, Xitoy va boshqa mamlakatlarda
O‘zbekiston muzeylarining eksponatlari namoyish etildi.
36

Xulosa
Ma'lumki, O‘zbekiston Respublikasining mustaqillikka erishish
jarayoni sobiq sovet hududidagi boshqa mamlakatlar singari murakkab
siyosiy o‘zgarishlar sharoitida yuz berdi. Davlat mustaqilligining e'lon
qilinishi mamlakatning barcha siyosiy va ijtimoiy-iqtisodiy tizimini tubdan
o‘zgartirishga yo‘l ochdi. Demokratik prinsiplarga ko‘ra milliy davlatchilik
va siyosiy tizimning asoslari shakllantirildi, ularda hokimiyatning qonun
chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatlari funksiyalari va vakolatlari
taqsimlandi. Respublikaning siyosiy va ijtimoiy-iqtisodiy hayotini
erkinlashtirish bosqichma-bosqich, keskin inqilobiy larzalarsiz amalga
oshirildi. Tashqi siyosatning milliy strategiyasi ishlab chiqilib, O‘zbekiston
zamonaviy xalqaro munosabatlar tizimiga munosib ravishda kira oldi.
O‘zbekiston tanlagan mustaqil taraqqiyot yo‘li xalqimizning milliy
xususiyatlari, urf-odatlari va madaniyatini har tomonlama hisobga olgan
holda, to‘plangan xalqaro tajribadan ijodiy foydalanishga asoslangandir.
Birinchi Prezidentimiz I.A.Karimovning 2011 yilda nashr etilgan
"O‘zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida" deb nomlangan asari
O‘zbekiston tarixidagi eng yangi davrni chuqur o‘rganishga kuchli turtki
bo‘ldi. Unda respublika rahbari sifatida Islom Abdug‘anievich Karimovning
mustaqillik masalasidagi qat'iy pozisiyasi aniq tarixiy hujjatlar asosida
ko‘rsatib berilgan.U davlat yetakchisi sifatida eng mashaqqatli davrda o‘z
faoliyatini boshladi. Hali Sovet Ittifoqi o‘z kuchini saqlab, repressiv
siyosatini davom ettirar, ammo, shunga qaramay, chuqur tanazzul yoqasiga
kelib qolgan, kishilar orasida kelajakka ishonchsizlik va vahima kayfiyati
hukmron edi. Bunday murakkab sharoitda odamlarni kutilmagan zarbalardan
himoya qilish, tushkun ruhiy vaziyatdan olib chiqish, ularda ertangi kunga
bo‘lgan ishonch hissini qaror toptirish g‘oyat muhim edi. Sirasini aytganda,
37

ushbu kitob - eski tizimni buzish paytida, erkin va mustaqil hayot yo‘lida
paydo bo‘lgan savollarga javoblarni o‘z ichiga oladi. Shu jihatdan ham u juda
ko‘p faktik va tahliliy materiallarni o‘z ichiga olgan ensiklopedik asardir.
1990 yil 31 oktyabrga kelib Oliy Sovetning 12-chaqiriq uchinchi sessiyasida
O‘zbekiston Prezidenta tavsiyasi bilan respublika prokurorining ittifoq
prokuroriga qaramligiga barham berish va bu tizimning mustaqilligini
mustahkamlash maqsadida O‘zbekiston Prokurori Respublika oliy organi
tomonidan tayinlandi. Umuman, 1990 yilga kelib sovet davlatining
hukmronligi inqirozga uchrayotgan, ittifoqdosh respublikalar o‘z milliy
mustaqilligi uchun keng harakatlarni olib borayotgan davrlar bo‘ldi.
O‘zbekistoning yangi rahbariyati ham mustabid tuzum uchun butkul yot
bo‘lgan yangi ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy o‘zgarishlar bilan maydonga
chiqdi. Aynan mana shu davr respublikaning mustaqillik sari yo‘l olishi bilan
ifodalandi. O‘zbekistonning rahbari I.A.Karimov boshchiligida boshlangan
bu yo‘l tarixiy-ma’naviy tiklanish, markaz tomonidan olib borilgan
qatag‘onlik siyosatiga chek qo‘yish, o‘zbek xalqi sha’nini himoya qilish,
iqtisodiy tanazzul holatini cheklash, ichki bozorni himoyalash, butkul yangi
ijtimoiy himoya siyosatini olib borish, markaz ta’sirini kamaytirish va boshqa
keng qamrovli tadbirlarlan iborat bo‘ldi.
1990 yil bahorida Islom Karimov gorbachyovcha qayta qurish boshi
berk ko‘chaga kirib qorganini anglab etdi. O‘sha vaqtda SSSR siyosatchilari
orasida bunday odamlar kamdan-kam edi. Rossiyada va boshqa ittifoqdosh
respublikalarda tobora kuchayib borayotgan tartibsizliklar O‘zbekistonda
ham yuz bermasligi uchun qat’iy choralar ko‘rish kerak edi. O‘zbekistonda
hokimiyatning ozgina zaiflashuvi ham respublikada millatlararo nizolar
yangidan boshlanishiga, ijtimoiy portlashlarga olib kelishi mumkin edi. SHu
sababli Gorbachev va uning atrofidagilar norozi bo‘lishiga va qarshilik
38

ko‘rsatishiga qaramay, O‘zbekiston Respublikasi Oliy respublika
Prezidentligini joriy etdi.
Adabiyotlar ro’yxati
Rahbariy adabiyotlar
1. Mirziyoev Sh.M. Milliy taraqqiyot yo‘limizni qat’iyat bilan davom
ettirib, yangi bosqichga ko‘taramiz. T. 1. - Toshkent: O‘zbekiston.. 2017.
2. Mirziyoev S h .M. Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz
bilan birga quramiz. - Toshkent: O‘zbekiston. 2017.
3. Mirziyoev S h .M. Qonun ustuvorligi va inson ma’nfaatlarini ta’minlash
– yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. O‘zbekiston
Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganining 24 yiligiga
bag‘ishlangan tantanali marosimidagi ma’ruzasi. - Toshkent:
O‘zbekiston. 2017.
4. Mirziyoev S h .M. Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini
birgalikda barpo etamiz. - Toshkent: O‘zbekiston. 2017.
5. Karimov I.A. Inson uning huquq va erkinliklari - oliy qadriyat. T. 14. -
Toshkent: O‘zbekiston, 2006.
6. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch. -Toshkent:
Ma’naviyat, 2008.
7. Karimov I.A. O‘zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida. –
Toshkent: O‘zbekiston, 2011.
8. Karimov I.A. Ona yurtimiz baxtu iqboli va buyuk kelajagi yo‘lida
xizmat qilish – eng oliy saodatdir. - Toshkent: O‘zbekiston. 2015.
6.2. Asosiy adabiyotlar
9. Mustaqil O‘zbekiston tarixining dastlabki saxifalari. - Toshkent, 2000.
10. Erkaev A. O‘zbekiston yo‘li. - Toshkent: Ma’naviyat, 2011.
11. Mustaqillik: Izohli ilmiy-ommabop lug‘at // M.Abdullaev va boshqalar:
to‘ldirilgan uchinchi nashr. - Toshkent: Sharq, 2006.
12. 2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta
ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi. – Toshkent:
Ma’naviyat, 2017.
13. Mustaqil O‘zbekiston tarixi. Mas’ul muharrir A.Sabirov. - Toshkent:
Akademiya, 2013.
14. Noveyshaya istoriya Uzbekistana. Rukovoditel’ proekta i redaktor:
M.A.Raximov. - Toshkent: Adabiyot uchqunlari, 2018.
39

Qo‘shimcha adabiyotlar
16. Azizxo‘jaev A.A. Mustaqillik: kurashlar, iztiroblar, quvonchlar. -
Toshkent: 2001.
17. Azizxo‘jaev A.A. Chin o‘zbek ishi. - Toshkent, 2003.
18. Axmedov E. O‘zbekiston shaharlari mustaqillik yillarida. - Toshkent:
Abu Ali ibn Sino nashriyoti, 2002.
19. Islomov Z.M. O‘zbekiston modernizatsiyalash va demokratik taraqqiyot
sari. - Toshkent: O‘zbekiston, 2005.
20. Levitin L. O‘zbekiston tub burilish pallasida. - Toshkent: O‘zbekiston,
2005.
21. Usmonov Q. O‘zbekistonning jahon hamjamiyatiga integratsiyalashuvi.
–Toshkent: Moliya, 2003.
22. O‘zbekiston mustaqillik yillarida. - Toshkent: O‘zbekiston, 1996.
23. O‘zbekiston tarixi. R.H.Murtazaevaning umumiy tahriri ostida. –
Toshkent, 2005.
24. O‘zbekiston xalqining dini, madaniyati va urf-odatlari: tarix va hozirgi
holat. - Toshkent: TIU, 2011.
25. O‘lmasov A., Vaxobov A. Iqtisodiyot nazariyasi. - Toshkent: Sharq,
2006.
26. O‘zbekistonda millatlararo munosabatlar va bag‘rikenglik: tarixiy tajriba
va hozirgi zamon. Mas’ul muharrir R.H.Murtazaeva. - Toshkent:
Mumtoz so‘z, 2010.
27. O‘zbekiston tarixi (1917-1991 yillar). 2 tom. Mas’ul muharrirlar:
R.Abdullaev, Q.Rajabov, M.Rahimov. - Toshkent: O‘zbekiston, 2019.
28. Murtazaeva R.H. O‘zbekistonda millatlararo munosabatlar va tolerantlik.
Darslik. - Toshkent: Mumtoz so‘z, 2019.
29. Yunusova X. O‘zbekistonda millatlararo munosabatlar va ma’naviy
jarayonlar (XX asr 80-yillari misolida). - Toshkent: Abu matbuot-
konsalt, 2009.
30. Bobojonova D. O‘zbekistonda ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar (70 80-
yillar misolida). Qo‘llanma. – Toshkent: Sharq, 1999.
31. Qoraqalpog‘iston tarixi (1917-1994 yy.). - Nukus, 1995.
32. G‘ulomov S., Ubaydullaeva R., Ahmedov E. O‘zbekiston. -Toshkent:
Mehnat, 2001.
41

33. Quldoshev A. Fuqarolik jamiyati taraqqiyotida O’zbekistonni
rivojlantirish strategiyasi. O’quv qo’llanma (barcha bakalavr ta’lim
yo’nalishlari uchun). T.: “Fan va texnologiya”, 2020. - 160 bet.
34. Xoliqulov R., G’aniyev K., Nasrullayev M. Ozbekiston tarixi. O’quv
qollanma (nomutaxassis yo’nalish talabalari uchun). Samarqan d.:
SamDU nashri, 2019. -324 b.

Axborot manbalari
1. www.ziyonet.uz .
2. www.edu.uz .
3. www.google.uz .
4. www.gov.uz .
42

Mustaqillik yillarida tarixiy adolatning tiklanishi va shahidlar xotirasining abadiylashtirish

Sotib olish