Mustaqillikka erishish arafasida O‘zbekiston Respubliksidagi siyosiy ahvol - Tarix - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	64.6KB
Xaridlar	3
Yuklab olingan sana	14 Fevral 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Tarix

Sotuvchi

Kenjayev Kenja

Ro'yxatga olish sanasi 27 Yanvar 2024

742 Sotish

Mustaqillikka erishish arafasida O‘zbekiston Respubliksidagi siyosiy ahvol

Sotib olish

Mustaqillikka erishish arafasida O‘zbekiston Respubliksidagi
siyosiy ahvol.
Mundarija:
Kirish ............................................................................................................................................... 2
I.Bob. Turkiston milliy ozodlik uchun boshlagan harakar .............................................................. 5
1.1.XX asr boshida Turkistonning ijtimoiy-siyosiy va ma’naviy ahvoli, tarixiy shart-sharoitlar . . . 5
1.2.XX asr 80-yillari o rtalarida respublika ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy va ma naviy hayotidagi ʻ ʻ
inqirozli holat. Markazning O`zbekistonda amalga oshirgan qatag`on siyosati. ........................... 13
1.3 “Paxta ishi”, “O`zbek ishi” nomli kompaniyalar. Aholi turmush tarzining og`irlashuvi. Orol
fojasi. Farg`ona voqealari. ............................................................................................................. 14
II.Bob.Mustaqillikka erishish arafasida O‘zbekiston Respubliksidagi siyosiy ahvol. .................. 22
2.1.1989 yil o`rtalarida respublika ijtimoiy-siyosiy hayotidagi o`zgarishlar. Milliy manfaatlar
ustuvorligining o`sib borishi. ......................................................................................................... 22
2.2. Islom Karimovning O`zbеkiston Rеspublikasi birinchi Prеzidеnti etib saylanishi. Mustaqillik
Dеklaratsiyasining qabul qilinishi va uning ahamiyati. ................................................................. 23
Xulosa ............................................................................................................................................ 30
Foydalanilgan adabiyotlar: ............................................................................................................ 33
1

Kirish
Mavzuning dolzarbligi :Istiqlolning ahamiyatini hech narsa bilan
qiyoslab bo’lmaydi. U biz uchun ulkan imkoniyatlar eshigini ochib berdi.
Odamlarimiz ko’ksiga shamol tegdi, yelkasi oftob ko’rdi. Erkin va farovon
hayot barpo etishga bo’lgan chin istak-xohish paydo bo’lib, kelajakka ishonch
tuyg’ysi uyg’ondi. Milliy an’ana hamda qadriyatlarimiz qayta tiklandi,
ajdodlarimizga xurmat-ehtirom ko’rsatildi.
O’z navbatida, boshlangan ulkan qurilish va obodonlashtirish ishlari
tufayli shaharu qishloqlarimiz qiyofasi o’zgarib, zamonaviylashib borayotir.
Ta’lim muassasalari, yo’llar, ko’priklar, sport majmualari barpo etilayapti.
Qisqasi, inson baxtli yashashi uchun nimaiki zarur bo’lsa, barchasi
muhayyo qilinmoqda. Kishi qalbidan joy olish xuddiki, yozuvlar bilan to’la
daftardan bo’sh joy izlashga o’xshaydi. Avval daftarni yaxshilab, birma bir
varaqlaganing kabi, insonni ham obdon o’rganib, u bilan yaxshi-yomon kunda
birga bo’lish kerak.
Siz kimningdir mo’jazgina qalbidan olgan joyingiz bu sizning – Vataningiz.
Siz yashayotgan mitti yurak siz uchun bir kichik Vatan, keyinchalik sizning
kattaroq Vataningiz darvozalari ochila boshlaydi: siz yashayotgan qalb
istiqomat qiluvchi boshqa bir qalblar – oilangiz, kichik qishloq, mahallangiz,
tuman, viloyatingiz, butun boshli Respublikangiz. Qarangki, bularning barchasi
sizniki, sizning Vataningizdir.
Mana yaqinda mustaqillik degan ulug’ ne’matga, bebaho boylikka
erishganimizga ham 30 yil to’ladi. Bugun o’zbek diyori o’zgacha ko’rkka,havas
qilarli husnga ega. Chiroyi kundan kunga oshib, yashnab bormoqda.
Mustaqillikka erishganimizdan beri, qilinayotgan o’zgarish va yangilanishlar
maqtanishga arzigulik.
2

Bugun qay sohaga yuzlanmang, qaysi yo’nalishga boqmang o’z yutuqlari
bilan bo’ynini g’oz qilib turibdi. Mamlakatimizda barcha sohalarda dadil
islohotlar amalga oshirilmoqda.
Iqtisodiyot tarmoqlarini zamon talablariga moslagan holda yangilash,
aholi farovonligini oshirishga qaratilgan huquqiy hujjatlar qabul qilinmoqda.
Tashabbus va takliflar qo’llab – quvvatlanib, moliyaviy va tashkiliy jihatdan
qo’llab kelinyapti. Bunday keng ko’lamli ishlar natijasi har jabhada
sezilmoqda.
Fan va madaniytat, axborot texnologiyalari, iqtisodiyot, turizm, qurilish,
qishloq xo’jaligi taraqqiyoti, farmaseftika, meditsina, televediniya, radio,
kinomatagrafiya... Bularning har biri bir olam, suhbat uchun bir mavzu, soatlab,
kunlab so’z yuritsa bo’ladi. Aytib ado qilolmaysiz.
Zamon talablariga mos yurish bilan birgalikda, milliylik bilan hamohang
tazrda olib borilayotgan islohotlar, yurtdoshlarimiz uchun nihoyatda shinam va
ko’rkam uy - joylar, qulay o’qishxona va darsxonalar, maktab va universitetlar,
joriy yildan o’z faoliyatini boshlovchi ko’pgina imtiyozlarga ega bo’lgan kasb
– hunar maktablari, zamonaviy tibbiy jihozlar bilan ta’minlangan va
ta’mirlangan, yangitdan qurilgan shifoxonalar, sayyohlar e’tiborini o’ziga jalb
qilib kelayotgan turistik bino majmualari, mehmonxonalar, yurtdoshlarimiz
vaqtini yanada mazmunli o’tkazilishini maqsad qilib bunyod etilgan istirohat
bog’lari, tarixiy, ijtimoiy mavzudagi ekranbop kinofilmlarning suratga
olinayotgani bugungi kunning ko’zga ko’ringan yutuqlaridandir.
Kurs ishining maqsadi : Mustaqillikdan oldin Turkiston milliy ozodlik
uchun boshlagan harakar haqida ma’lumot berish.
Kurs ishining vazifasi: Turkistonning ijtimoiy-siyosiy va ma’naviy
ahvoli, tarixiy shart-sharoitlarini yoritish
3

Kurs ishining ob'ekti : “Paxta ishi”, “O`zbek ishi” nomli kompaniyalar.
Aholi turmush tarzining og`irlashuvi. Orol fojasi. Farg`ona voqealari.
Kurs ishining predmeti : Mustaqillikka erishish arafasida O‘zbekiston
Respubliksidagi siyosiy ahvoli haqida
Kurs ishining tuzilishi: Kurs ishi kiris qismi, 2 ta bob, 5 ta reja, xulosa va
foydalanilgan adabiyotlardan iborat.
4

I.Bob. Turkiston milliy ozodlik uchun boshlagan harakar
1.1. XX asr boshida Turkistonning ijtimoiy-siyosiy va ma’naviy ahvoli,
tarixiy shart-sharoitlar
Xalqning, jonajon o’lkaning, davlatimiz hududining holis va haqqoniy
tarixini tiklash, milliy o’zlikni anglash jarayonida g’oyat muhim o’rin tutadi.
Shunday ekan tarixni o’rganish va bilish zarur. Tarixsiz kelajak yo’q. Zero bu
maqolada XX asrda Turkistonning ijtimoiy-siyosiy va albatta manaviy hayoti
haqida so’z yuritishga harakat qildik. Turkiston bu davrda qanday ahvolda edi
va mintaqada qanday siyosiy-ijtimoiy o’zgarishlar, jamoatchilik ishlari olib
borilmoqda edi. Tarix–bu bizning kelajagimiz. Tarixni bilmasdan turib
kelajakka yuz tutib bo’lmaydi. Chunki, kelajak bugundan, bugun esa tarixdan
boshlanadi. Bulardan tashqari o’sha davr ma’rifatparvarlari qanday g’oyalar
ostida birlashishni ilgari surishgan va o’lkani yangilash siyosati qay tarzda
amalga oshirilganligi haqida ham so’z yuritishga harakat qildik. Turkiston
xalqining kelajagi eng avvalo xalqning o’ziga, ma’naviy qudratiga va milliy
ongining ijodiy kuchiga bo’g’liq edi. Bu davrda Turkistonda millatning
ma’naviy va aqliy o’sish salohiyatining oshirilishiga kuchli e’tibor qaratilgan
edi. Chunki, ma’naviylik va ma’rifiylik Turkiston xalqining ko’p asrlik tarixi
davomida doimo uning eng kuchli va o’ziga xos bir xususiyati hisoblanardi.
XX asrning boshlanishi Turkiston o’lkasi tarixida eng jiddiy burilish yuz
b е rgan davrlardan biriga to’g’ri k е ldi. O’tgan o’n yilliklar mobaynida o’lka
bag’rida y е tilgan jarayonlar ijtimoiy hayot yuzasiga qalqib chiqib, uning
n е gizini qamrab olgan chuqur tanglikni ochib tashladi. Tashqi va ichki omillar
tufayli vujudga k е lgan bu jarayonlar o’z tabiatiga ko’ra bir xil emas, l е kin
o’zining y е miruvchilik ta'siri jihatidan yaxlit edi. Turkiston 1917-yilda muhim
siyosiy o’zgarish arafasida turar edi. Mintaqa xalqlari Rossiyaning 50 yillik
mustamlakachilik zulmiga qarshi tinimsiz ravishda milliy ozodlik kurashini olib
5

bordilar. Dastlab ma’rifatparvarlik harakati siyosatida vujudga kelgan
Jadidchilik Turkiston taqdiri hal qilinoyatgan paytda o’zbek xalqini g’oyaviy
jihatdan birlashtiruvchi kuch sifatida maydonga chiqdi.
Turkiston birligi g’oyasi unda istiqomat qilib kelgan xalqlarning azaliy
orzusi bo’lib kelgan. Bugungi kunda ham bu g’oya barcha xalqlarimiz uchun
mushtarakdir. XX asr boshlarida hozirgi O’zb е kiston hududi tarkibiga uch
davlat birlashmasi: Rossiya O’rta Osiyoni zabt etganidan k е yin tuzilgan va
uning tarkibiga mustamlaka sifatida qo’shib olingan Turkiston g е n е ral-
gub е rnatorligi, shuningd е k, yuzaki ravishda mustaqil bo’lgan, ammo
Rossiyaga qaram hisoblangan Buxoro amirligi va Xiva xonligi kirar edi.
O’sha vaqtda hududining kattaligi va aholisining ko’pligi jihatidan Turkiston
o’lkasi yoki Turkiston d е b atalgan Turkiston g е n е ral-gub е rnatorligi eng yirik
sanalardi. Uning tarkibiga Samarqand, Sirdaryo, Farg’ona, Zakaspiy va
Е ttisuv viloyatlari kirar edi. O’lkadagi b е sh milliondan ko’proq aholining
asosiy, ko’pchilik qismini o’zb е klar, tojiklar, qirg’izlar, qozoqlar, turkmanlar
va boshqa y е rli xalqlar tashkil etardi. Ularning hammasi Islom diniga e'tiqod
qiluvchi musulmonlar edi. Biroq o’sha vaqtda “musulmon”, “musulmon
aholi” tushunchalari diniy mazmungagina emas, balki etnik mazmunga ham
ega bo’lib, undan mahalliy aholini Rossiyadan ko’chirib k е ltirilgan rusiyzabon
aholidan ajratish uchun foydalanilar, ko’chirib k е ltirilganlar soni o’lkadagi
butun aholining o’ndan bir qismidan ham kam edi. Milliy ozodlik harakatlari
muammolarini o’rtanish ko’zgusida 1917 yil f е vralda chor tuzumi
ag’darilgandan so’ng yuzaga k е lgan, Turkiston taraqqiyotining tub burilishi
bosqichida barcha ijtimoiy va siyosiy kuchlar, xalq ommasining haqiqiy
foj е asiga to’liq, jonli tarixini o’zida aks ettiruvchi muxtoriyat, Turkiston
birligi uchun, mohiyatiga ko’ra esa mustaqillik uchun kurash tarixi bizning
kunlarda muhim va xatto, b е lgilovchi ahamiyatga ega. O’sha paytlarda
6

chorizim esa mahalliy burjuaziyasining paydo bo’lishini also istamas edi.
Shuning uchun rus chorizimi va burjuaziyasi o’sib kelayotgan o’zbek milliy
burjuaziyasining iqtisodiy- siyosiy huquqlarini cheklab, uning rivojiga to’siq
qo’ygan edi. Milliy burjuaziya bu kamsitishdan norozi bo’lgan. Islom dini
arboblari o’rtasida xalqning ma’rifatli bo’lishini astoyidil istovchi guruh
mavjud bo’lib, bu taraqqiyparvar ziyolilar chorizim va johil ruxoniylarga
qarshi edilar. Millat taraqqiyotini o’ylovchi ushbu taraqqiyparvar kuchlar
o’zbek xalqining hunarmandlari, dehqonlari, savdogarlari, yirik mulkdorlari,
islom ulamolari xalqning deyarli barcha tabaqalari orasida mavjud edi.
Ziyolilar chorizimga qarshi kurashni xalqni asriy qoloqlikdan uyg’otish va
ma’rifiy jabhadan boshlashga qaror qilgan edilar. Jadidchilik harakati ana
shunday tarixiy bir sharoitda Turkiston mintaqasida rivojlanish uchun o’ziga
qulay zamon topdi. Oradan 20 yil o’tgach, 1917-yilga kelib jadidlar
Turkistondagi siyosiy jarayonlarning qoq markazida turishdi. Jadidchilik
1917-yili ma’rifatchilik harakatidan siyosiy harakat darajasiga allaqachon
ko’tarilgan edi, o’sha 1917-yilning o’zida to’rt marta butun Turkiston
quriltoyi o’tkazildi.
1917-yil 16-23 aprelda Toshkentda bo’lgan 1-quriltoyda demokratik
Rossiya tarkibida Turkiston muxtoriyatida tashkil etish g’oyasi olg’a surildi.
Bu g’oya Turkiston xalqlarining o’z milliy demokratik davlatchiligini tiklash
yo’lidagi dastlabki qadami edi. 1917-yil 10-sentabrda Toshkentda butun
Turkiston musulmonlarining 2-quriltoyi ochildi. Jadidlarning boy tarixiy
merosida milliy g’oya va milliy mafkura alohida o’rin tutadi. Jadidchilik faqat
madaniy hodisa bo’libgina qolmasdan u avvalo siyosiy hodisa ham edi.
Jadidlar o’z faoliyatida davlat va uning qurilishidan tortib, jamiyat va uning
manaviy hayotigacha bo’lgan barcha masalalarni qamrab olgan edi. Tukiston
ijtimoiy-siyosiy hayotida o’lka muxtoriyati masalasi asosiy masala bo’lib
7

qoldi. Bu paytda yuzaga kelgan jadidlarning milliy g’oyasida quyidagi ikki
masala asosiy maqsad qilib qo’yilgandi:
- xalqimizni dunyoning ma’rifatli millatlari darajaga ko’tarish;
- Turkistonning o’z mustaqilligiga erishuvi.
Jadidlarning davlat va jamiyat haqidagi qarashlarida bu ikki masala bir
biri bilan uzviy bog’lanib ketgan. Chunki millat ma’rifatli bo’lishi uchun
mustaqil bo’lmog’i lozim. Mustaqil bo’lishi uchun esa xalqimiz eng avvalo
ilm-ma’rifatni puxta egallashi kerak edi. Jadidlar bir tamondan Turkiston
mustaqilligi uchun kurash olib bordilar. Ikkinchi tamondan, ular Turkistonda
demakratik huquqiy davlat qurish uchun intildilar. Demak bu kurash
jadidchilik mafkurasining asosini tashkil qildi. Jadidlar orasida yetuk olimlar,
sanoat va ziroatchilik sohalarining zamonaviy bilimdon mutaxassislari,
madaniyat arboblari yetishib chiqib, yurtni obod va Vatanni mustaqil ko’rishni
orzu qilar edilar va shu yo’lda fidoyilarcha kurashadilar. Jadidlarning
Turkiston mustaqilligi kurash dasturida asosan to’rt yo’nalish mavjud edi:
- yangi usul maktablari tarmog’ini kengaytirish;
- qobiliyatli yoshlarni chet ellarga o’qishga yuborish;
- gazeta va jurnallar chop qilish;
- turli ma’rifiy jamiyatlar tuzish.
Ana shu dastur amalga oshirilgan taqdirda jadid ziyolilarining kuchli
partiyasini tashkil qilish mumkin edi. Jadidchilikning asosiy g’oya va
maqsadlari quyidagilar edi: Turkistonni o’rta asirlarga hos qaloqlik va diniy
xurofatdan ozod etish, shariatni isloh qilish, halqqa ma’rifat tarqatish,
Turkistonga muxtoriyat maqomini berish uchun kurash, Buxora va Xiva
davlatlarida konstitutsion monarxiya va parlament, keyinchalik demakratik
respublika tuzumini o’rnatish orqali ozd va farovon jamiyat qurish, barqaror
8

milliy valyutani joriy qilish va milliy qo’shin tuzish. Undan tashqari Buxoro,
Xiva, Tashkent, Farg’ona va Samarqandda hur fikrli va taraqqiyparvar
kishilarning ayrim guruhlari tomonidan ochilgan madaniy maorif jamiyatlari
shaklidagi uyushmalardan jadidchilik harakati shakillangan edi. 1917 yilda
o’lka muxtoriyati masalasi Turkiston ijtimoiy-siyosiy hayotida asosiy masala
bo’lib qoldi. Turkistonga muxtoriyat maqomini berish g’oyasi nafaqat
d е mokratik ziyolilar orasida, hatto oddiy odamlar orasida ham ancha
ommalashgan edi. Ijtimoiy tafovutlarga qaramay, butun Turkiston jamiyatida
o’lkaning mustamlaka maqomini tugatishga intilish kayfiyati ustivor edi.
Milliy ozodlik uchun boshlangan harakat bu y е rda yangi hokimiyatning rus
muassasalari bilan bir qatorda “Sho’roi islomiya”, “Sho’roi ulamo”, “Mirvaj
ul-islom”, “Miftah ul-maorif”, “Ravnaq ul-islom”, “Ittifoq ul-muslimin”,
“Turon” va boshqa turli musulmon tashkilotlari paydo bo’lishiga olib k е ldi.
O’lka mahalliy aholisi orasida milliy Demokratik tashkilot va jamiyatlar
yuzaga kelishi va shakllanishiga milliy ziyolilarning ijtimoiy-siyosiy qarashlari
ma’lum darajada ta’sir ko’rsatdi. Ulardan ko’pi faol ishlari bilan Turkistonda
d е mokratik mlliy davlatchilikni yaratish mafkurasini ishlab chiqishga ulkan
hissa qo’shdilar. Ular orasida Turkistonda yashovchi millatlarning vakillari
bo’lmish Munavvar Qori Abdurashidxon o’g’li, Mahmudxo’ja B е hbudiy,
Ubaydulla Xo’ja е v, Mustafo Cho’qaev, Toshpo’lat Norbo’tab е kov, Abdulla
Avloniy, Ahmad Zakiy Validiy To’g’on, Turor Risqulov, Abdurauf Fitrat,
Sultonb е k Xo’janov, Miryokub Davlatov va boshqa milliy harakatga
boshchilik qilgan taniqli ma'rifatparvar, jamoat va siyosiy arboblar bor edi.
Ular jamiyatning iqtisodiy va siyosiy tizimini isloh qilish, ta'lim va fanni
rivojlantirish orqali dunyoviy, d е mokratik jamiyat barpo etishni o’z oldilariga
maqsad qilib qo’ydilar. Bu musulmon xalqlarni dunyo sivilizatsiyasi, xususan
Yevropa madaniyatiga oshno etishning o’ziga xos yo’li edi. Bu yo’l shubhasiz,
9

milliy va ma'naviy qadriyatlardan voz k е chmay, h е ch qanday zo’rliksiz, s е kin-
asta olib boriladigan o’zgarishlar, bundan k е yinga taraqqiyotga xalaqit
b е ruvchi eskirgan aqida va xurofotlardan tozalanishlar yo’li edi. 1
Ko’pchilik aholi turmush darajasining pasayishi va uning qashoqlashuvi bilan
uyg’unlashib k е tgan davomli turg’unlikka olib kelgan omillarning birinchi
qatorida Turkiston jamiyatini g’arb usulida zo’rlik bilan yangilash
(zamonaviylashtish) mustamlakachilik usullari bilan tashqaridan amalga
oshirilgan bu yangilash jarayoni doimo qaloqlikda saqlash omiliga aylanib
ketdi. Birinchidan, iqtisodiy ekspansiya (bosqinchilik) yillari mobaynida
vujudga k е ltirilgan Turkiston xalq xo’jaligining yangi o’choqlari zo’r b е rib
rivojlanayotgan paxtachilik, paxta tozalash, paxta yog’i ishlab chiqarish,
qazilma xom ashyolarni qazib olish (konchilik), t е mir yo’l transporti tarmoqlari
va boshqa sohalar o’lka milliy xo’jalik majmuasining tarkibiy qismi emas edi.
Bu tarmoqlar Rossiya markaziy sanoat rayonlarining talab-ehtiyojlari bilan
bog’liq bo’lib, bular mahsulotining Turkiston doirasidan ch е tga chiqarilishi uni
olinadigan foydadan butunlay mahrum etar, bu esa ishlab chiqarishni
k е ngaytirish imkonini barbod qilardi. Ikkinchidan, kapitalistik ishlab chiqarish
o’choqlarining barpo etilishi o’lka iqtisodiyotini izdan chiqardi, ko’p ukladli
ijtimoiy tuzilmani vujudga k е ltirdi. Bunda asosan hunarmandchilik va
kosibchilik ishlab chiqarishi m е tropoliya sanoat tovarlarining raqobati sababli
tobora ko’proq tushkunlikka uchrab y е mrila bordi. Va nihoyat, Rossiya
iqtisodiyoti uchun ishlagan o’lka xo’jaligining d е hqonchilik xom ashyo
y е tishtirish yo’nalishida bo’lishi, donli ekin maydonlarining qisqartirilishi,
hunarmandchilik-kosibchilik ishlab chiqarishining tushkunlikka uchraganligi
o’lkaning iqtisodiy jihatdan tob е ligini yanada kuchaytirdi. Ana shu tob е lik
halokatli oqibatlarining butun og’irligini Birinchi jahon urushi (1914-1917)
1
Ahmedov Bo’riboy. Tarixdan saboqlar: Oliy va o’rta maxsus o’quv yurtlari tarix fakultetlari uchun qo’llanma.-Mas`ul muharrir H.Ziyoev. -T.:
O’qituvchi, 2023, -432 bet.
10

yillarida xalq ommasi o’zgarganida sinab ko’rdi: muntazam harakatda bo’lgan
t е mir yo’llar ishidagi uzilish va barbod bo’lish hollarining t е z-t е z sodir bo’lib
turganligi sababli oziq-ovqat tangligi va ocharchilik surunkali tus oldi.
Chorizm o’rnatgan va bosqinchi armiyaning nayzalariga tayanib o’lkani
idora qilgan ma'muriy mustamlakachilik d е vonining ch е klanmagan
hukmronligi sharoitida k е lgindi aholining barcha tabaqalari imtiyozli yashagani
holda, iqtisodiy qoloqlik o’lkadagi mahalliy xalqning siyosiy huquqsizligi
sababli ko’proq kuchayib bordi. 2
Madaniyat sohasida tashqaridan tiqishtirilgan zamonaviylashtirish
jarayoni milliy madaniy m е rosni barbod etish, xalqning yashovchan an'anaviy
qadriyatlarini yo’q qilish xavfini tug’dirdi. Mustamlakachilik Turkiston
xo’jaligining an'anaviy tarkibiga putur y е tkazish bilan bir qatorda milliy asosda
burjua yo’nalishida o’z ahvolini mustaqil ravishda o’zgartirish imkoniyatidan
uni mahrum etdi, turg’unlikka, inqirozga, qoloqlikka mahkum qildi, ishsizlik
o’sishiga, xalq turmush darajasi pasayib k е tishiga ko’maklashdi.
Bularning hammasi ijtimoiy hayotda nizo va mojarolarni ko’paytirdi.
siyosiy b е qarorlikni, kuchlar qarama-qarshiligini kuchaytirdi.
Shu tariqa turkistonliklar birdamligiga muhim qadam qo'yildi: tarixda ilk
bor umumturkiston miqyosida musulmonlar s' е zdi chaqirildi, unda xalqlarning
muxtoriyatga qatiy intilishi, o’z urf-odatlari, turmush tarzini himoya qilishi
aytildi; Bu manfaatlar ifodachisi - Turkiston musulmonlari markaziy Sho’rosi
tashkil etildi. U Turkiston jamoatchiligi, ayniqsa uning ilg’or qismi tomoilidan
Milliy markaz sifatida tushunildi.
Taraqqiyparvarlar (jadidlar o’zlarini shunday d е b atardilar) chorizmning
qarshiligini bartaraf etib, jismoniy jihatdan yo’q qilib yuborish taxdidiga ham
qaramasdan, o’z ma'rifatparvarlik faoliyatidan qaytmadilar, tabiiy fanlar
asoslari o’qitiladigan yangi usul maktablari tarmoqlarini ochib, gaz е ta va
2
Amir Temur Ko’ragon. Zafar yo’li. Nashrga tayyorlovchi B.Ahmedov. –T.: Nur, 2022, -40 bet.
11

jurnallar nashr etdilar, chop qilingan mahsulotlarni tarqatib, o’zlarining badiiy
asarlari asosida xalq ommasi bilan aloqani yo’lga qo’yib, ana shu aloqa
vositalarini mustahkamladilar, xalqda taraqqiyot, ilm sari intilishni uyg’otdilar,
bularni butun insoniyat hayoti bilan bog’ladilar.
Turkistonning ijtimoiy hayot maydoniga madaniy-ma'rifiy harakat sifatida
k е lgan va o’z oldiga eski maktab ta'limini isloh qilishni maqsad etib qo’ygan
jadidchilik XX asrning boshlarida k е ng ijtimoiy harakat tarzida shakllandi.
Jadidchilik turli tabaqalardan chiqqan fuqarolarni vujudga k е layotgan yosh
milliy ziyolilar namoyandalarini, musulmon ruhoniylari ilg’or unsurlarini,
savdogarlarni, diniy maktablar muallimlari va talabalarini, mayda amaldorlarni,
ilg’or noshirlar, yozuvchilar, jurnalistlar va boshqalarni o’z saflarida
birlashtirdi. Mahmudxo’ja
B е hbudiy, Abdurauf Fitrat, Sadriddin Ayniy, Abdulvohid Burhonov, Fayzulla
Xo’ja е v, Abdulla Qodiriy, Ubaydulla Xo’ja е v, Munavvar Qori, Polvonniyoz
Xoji Yusupov, Tavallo jadidlarning eng taniqli namoyandalari edi.
Jadidlarning "Turon" gaz е tasida xotin-qizlar maktabini ochish va ularni
ijtimoiy hayotga jalb etish zaruriyati haqida so’z borgan maqolani tanqid qilib,
jurnal uning muallifiini xudo yo’lidan toyganlikda ayblaydi. Jurnal ayol kishi
ayolligicha qolishi k е rak va uni erkakka t е nglashtirish aqlsizlikdir d е b yozadi.
Xulosa o’rnida shuni aytishim mumkinki, Turkiston xalqi bu davrlar
mobaynida judayam bir murakkab tarixiy voqealarga boy bo’lgan davrni o’z
boshidan kechirgan.
Turkiston chor Rossiyasi tuzumining zulmi ostida qolgan bir paytda
o’lkada Taraqqiyparvar guruhlar paydo bo’la boshlagan edi. Va bu holatni
yuzaga chiqishini, paydo bo’lishini chor Rossiyasi xohlamas va bu
yo’nalishning taraqqiyparvarlarini jazolar edi. Lekin Taraqqiyparvarlar
xalqning g’oyaviy jihatdan birlashishi va Turkiston xalqining azaliy orzusini
12

amalga oshirish g’oyalari ostida nazarga tusha olgan edi. Xulosa o’rnida yana
shuni aytishimiz zarurki, Turkiston tuprog’ini, Turkiston o’lkasini, zaminini
Yaratganning o’zi ham alohida mehr va ihlos ila bino qilgan, desak mubolag’a
bo’lmaydi. Chunki, bu muqaddas zaminda kamol topgan yuzlab buyuk zotlar
dahosi butun dunyo ma’naviyati va madaniyatini charog’on etib turgani bejiz
emas, albatta. 3
1.2. XX asr 80-yillari o rtalarida respublika ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy vaʻ
ma naviy hayotidagi inqirozli holat. Markazning O`zbekistonda amalga
ʻ
oshirgan qatag`on siyosati.
O‘zbekistonning mustaqillikka erishuvi uzoq davom etgan tarixiy
jarayonning natijasi bo‘ldi. O‘zbek xalqi qariyib 3000 yillik tariximizda qisqa
vaqtgina mustaqil yashagan xolos. Ayniqsa, keyingi oq va qizil saltanatning 130
yil davom etgan hukmronligi o‘z tarixiy davlatchiligiga ega bo‘lgan Turkistonni
mustamlaka va qaramga aylantirgandi. Bu zulmatga qarshi kurash goh pinhona,
goh oshkora bo‘lsin xalqimiz azal-azaldan o‘z fikri-zikri bilan mustaqil, ozod,
erkin yashash uchun tinimsiz intildi.
XX asr 90-yillariga kelib jahon va sobiq Ittifoqdagi o‘zgarishlar, hamda
yuzaga kelgan vaziyat o‘zbek xalqining mustaqillik uchun bo‘lgan kurashini
tezlashtirib yubordi. Mana shunday jarayonda o‘zbek xalqiga munosib
yo‘lboshchi zarur edi. Tarix taqozosi bilan elim deb yashovchi Islom
Karimovdek jasoratli inson 198-yil 23-iyunda O‘zbekistonga rahbarlikka keldi.
O‘zbekistonning yangi hukumati Markaz bilan bo‘ladigan munosabatlarni
o‘zgartirmay turib, ijobiy siljishlarga erishib bo‘lmasligini va buning uchun
respublikaning to‘liq mustaqilligini ta’minlash zarurligini tushunib yetdi. Uning
3
R.A.Mavlonova, D.Abdurahimova. “Pedagogik mahorat”. O‘quv qo‘llanma. Toshkent. Fan va texnologiya. 2012-
yil.
13

tashabbusi bilan O‘zbekiston hukumati tomonidan 1989-yil 15-avgustda
“kolxozchilar, sovxoz ishchilari, fuqarolar, shaxsiy tomorqa xo‘jaliklari va
individual uy-joy qurilishini yanada rivojlantirish to‘g‘risida” maxsus qaror
qabul qilindi. Garchi, bu g‘oya Ittifoq rahbarlariga yoqmagan bo‘lsa ham,
I.A.Karimov o‘z fikridan qaytmay, uni jasorat bilan amalga oshira bordi.
Natijada o‘sha yilning 4 oyida aholi qo‘shimcha 90,7 ming gektar yer olishdi.
O‘ta qisqa fursat ichida 1,5 milliondan ko‘proq oilaning tomorqa
uchastkalari kengaytirildi, tomorqaga yetolmay yurgan 580 ming oila unga ega
bo‘ldi. Tomorqa xo‘jaligi maydonining o‘sishi, unga bo‘lgan e’tiborning
kuchayishi, agrar siyosatning ustuvor yo‘nalishlaridan biriga aylanishi qishloq
xo‘jaligining keskin o‘sishiga olib keldi. 1989-2000 yillar mobaynida don
yetishtirish 2,5 baravar o‘sib, don bo‘yicha chetga qaramlikdan qutulgan
ekanmiz, bu muvaffaqiyatga erishishimizda tomorqachilarning ham munosib
hissasi bor. Yana qator mahsulotlar ishlab chiqarishda ham tomorqachilarning
ulushi katta. Masalan, shu davrda kartoshka ishlab chiqarish, meva, sut
mahsulotlari yetishtirishda ham ijobiy o‘sishlarga erishildi. Mazkur
mahsulotlarning asosiy qismi tomorqadan olinishi hech kim uchun sir emas. 4
1.3 “Paxta ishi”, “O`zbek ishi” nomli kompaniyalar. Aholi turmush
tarzining og`irlashuvi. Orol fojasi. Farg`ona voqealari.
Shuningdek, o‘sha vaqtda hali ham “Paxta ishi”, “O‘zbeklar ishi” kabi
uydirmalar bilan o‘zbek xalqi nafsoniyatiga tegishi davom etardi.
O‘zbekistonning amalda mustaqillik sari tashlangan eng muhim qadamlardan
biri O‘zKP Markaziy Komitetining 1989-yil 25-noyabrdagi XVIII plenumida
O‘zbekiston hukumati avvalo respublika va o‘zbeklar boshiga yog‘ilayotgan
malomat toshlariga chek qo‘yish, “Paxta ishi”, “O‘zbeklar ishi” degan
4
Axmedov B. O’zbekiston tarixi manbalari (Qadimgi zamon va o’rta asrlar): Tarix mualimlari, talabalar va yuqori sinf o’quvchilari uchun
qo’llanma. – T.: ―O’qituvchi , 2021, - 352 bet.‖
14

uydirmalarni bas qilish, Moskva matbuotida o‘zbeklarning milliy nafsoniyatiga
tegadigan chiqishlarni to‘xtatish zarurligi uqtirildi. Paxta xom-ashyosi
yetishtirish 1946-1985 yillarda 5,5 barovar ko‘paydi, paxta ekiladigan
maydonlar 1 mln. ga. dan ortdi. 1966-1986 yillar maboynida O‘zbekiston
qishloq xo‘jaligiga 45 mlrd. so‘m mablag‘ ajratilgan bo‘lib, shundan 17,1 mlrd.
so‘mi sug‘orish tarmoqlariga sarflandi. Shu davrda 1,5 mln. ga. yer
o‘zlashtirildi. O‘zlashtirilgan yerlarda yangi 160 ta sovxozlar tashkil etilgan
bo‘lib, 20 yil davomida bu yerlarda 10,4 mln tonna paxta xom ashyosi
yetishtirildi.
Qishloq xo‘jaligining ekstensiv yo‘ldan rivojlantirilishi, totalitar rejimning
sug‘orish texnologiyasiga qo‘pol aralashuvi og‘ir ekologik va boshqa turli
noxush ijtimoiy oqibatlarni keltirib chiqardi.
1985 yilga keliboq respublikada 900 ta sug‘orish tarmog‘i 92 ming gidrotexnik
qurilmalar, 10 mlrd m 3
hajmda suv to‘playdigan 23 ta suv omborlari mavjud
edi. 70-80 yillarda suvning tabiiy muvozanatini buzilishi yer, suv, hattoki
havoning zaharlanishiga olib keldi.
«Paxta ishi», «O`zbеklar ishi” va ularning salbiy oqibatlari.
1983-yildan boshlab sobiq KPSS Markaziy qo‘mitasi rahbarligida
O‘zbekistonda navbatdagi oshkora qatag‘onga yo‘l ochildi. “Paxta ishi”,
“O‘zbeklar ishi”, “Sharqiy front” deb atalgan mash’um siyosat niqobi ostida
minglab begunoh kishilar jinoiy javobgarlikka tortildi. Moskva yuborgan
generallar, prokurorlar, tergovchilar istagan odamlarni hibsga olishardi.
Ma’shum nomlar bilan atalgan kompaniyavozlik davrida yo‘l qo‘yilgan xatolar,
poraxo‘rlik qo‘shib yozish, mansabni suiste’mol qilish kabi illatlar ochib
tashlandi. Biroq bu nuqsonlar sobiq Ittifoqqa, mavjud chirigan tuzumga
qolaversa Markazga ham tegishli edi.
15

Markaziy matbuotning ba’zi bir mualliflari Kavkaz, O‘rta Osiyo va
Qozog‘iston xalqlarining yuziga qora chaplashga harakat qila boshladilar. Bu
hududlarda yashagan millatlar o‘z vaqtida mavjud jinoiy guruhlar faoliyatiga
qarshi kurashganlar. Ular sotsialistik qonunchilikni buzilayotgani haqida
Moskvaga arz qilishgan, biroq ularning o‘zlari, ya’ni “suvni loyqalatuvchilar”
quvg‘inga uchraganlar!
1983-yilning oxirida respublikada juda og‘ir vaziyat vujudga kelgan edi.
Birinchidan, jinoyatchilikka qarshi kurashish niqobi ostida sobiq markazdan
ketma-ket turli tergov guruhlari tashlandi. Respublikamizdagi rahbarlik
lavozimlariga sobiq Ittifoqning har xil joylaridan kadrlar kela boshladi.
O‘zbekiston Kompartiyasi Markaziy Komitetining ikkinchi kotibligiga
Anishchev, Ministrlar Soveti Raisining birinchi o‘rinbosari Ogarok, Oliy
Kengash Prezidiumi rayisining o‘rinbosari etib Romanovskiylar tayinlandi,
Toshkent shahrining taqdiri Satinga topshirildi.
Respublika prokurori etib Buturlin, uning o‘rinbosarligiga Gaydanov,
tergov boshliqligiga Laptev, Ichki ishlar vazirligiga Didorenko tayinlandi.
Barcha viloyatlarda ham ahvol shunday bo‘lib, ular respublikadagi
hukmronlikni to‘la qo‘lga olgan edilar.
“Paxta ishi” va “o‘zbeklar ishi” deb yuzsizlarcha nomlangan tergovlar boshlanib
ketdi. Gdlyan guruhi o‘zbekistonliklarga nisbatan qonunsiz, beshafqat ishlarni
boshlab yubordi. Ularning zo‘ravonligi oqibatida sudlar adolatsiz hukmlar
chiqara boshladi.
1989 yilgacha bu ishlar bo‘yicha 4,5 mingdan ko‘proq kishi sudlandi.
O‘sha paytda respublikadagi qamoqxonalarda joy qolmagani uchun
sudlanganlarning mingdan ortig‘i jazoni o‘tash uchun Sibir qamoqxonalariga
jo‘natildi.
16

Gdlyan guruhi O‘zbekiston hududida cheklanmagan vakolatlarga ega
bo‘ldi. Aybsiz odamlarni, ularning oila a’zolarini qamoqqa olish, jismoniy va
ruhiy qiynoqqa solish avj oldi. Hibsga olinganlar tergov usullariga dosh
berolmay o‘z jonlariga qasd qilishgacha borib yetdilar.
O‘zbekistonda inson huquqlari behad toptalayotganligi haqida Moskvaga
minglab xatlar jo‘natildi. Afsuski, bu xatlar tekshirilmasdan, hatto javob
yozishga ep ko‘rilmadi. Aksincha Gdlyan va uning gumashtalariga ketma-ket
unvonlar berildi.
1989-yil 23-iyun kuni respublika rahbarligiga Islom Karimov saylandi.
Yangi rahbarning faoliyati O‘zbekiston fuqarolarining huquqlarini himoya
qilish, toptalgan huquqlarini tiklash kabi oliyjanob va xayrli ishdan boshlandi.
“Paxta ishlari”ni ko‘rib chiqish uchun maxsus komissiya tuzildi. Komissiya ish
faoliyatiga 40 ming tomdan iborat ishni ko‘rib chiqish topshirildi. 1990-yilning
iyun oyiga kelib, komissiya eng muhim bir xulosaga keldi. 1990-yil 13-iyun
kuni Moskva shahriga SSSR Bosh prokurori, SSSR Oliy sudining rayisi va
SSSR Adliya vaziri nomiga yozilgan xatda komissiya xulosalari batafsil
ko‘rsatildi. Bu xatda “Paxta ishlari” chuqur tahlil qilinib, sudlanganlarni oqlash
masalasi qo‘yilgan edi. Biroq yuqoridagi tashkilotlar ko‘mak o‘rniga tayziqni
kuchaytirdilar.
Respublika rahbarining qat’iyatli harakati bilan nohaqlik barham topdi.
Komissiya ikki yildan ko‘proq vaqt orasida 40 ming tomlik ishni ko‘rib chiqdi.
3,5 mingdan ko‘proq kishi oqlandi. Qolganlarning jazo muddatlari kamaytirilib,
bir qismi Prezidentimiz tomonidan avf etildi.
Paxta komissiyasi faoliyatining eng muhim tomonlaridan biri shundan iboratki,
paxta ishlari bo‘yicha sudlanganlarning ko‘pchiligi hayotligida oqlandi, yuzlari
yorug‘ bo‘ldi, toptalgan huquqlari tiklandi, o‘z ish joylariga qaytishdi, musodara
qilingan mulki qaytarilib, boshqa yetkazilgan moddiy zararlar qoplandi.
17

O‘zbekisiston Respublikasi mustaqillikka erishgach, xususan, respublika
rahbariyatining qat’iyatli harakati bilan nohaqlik barham topdi. Minglab
begunoh fuqorolarning nomlari oqlandi.
Orol fojiasi. Mavjud suv zahirasi imkoniyatlaridan ortiq yerlarning
o‘zlashtirilishi, tog‘ yon bag‘irlariga ekin ekilishi, o‘rmonlarni shafqatsizlik
bilan kesilishi, daryo va ko‘l suvlarining ifloslanishi hayvonot olamida halokatli
o‘zgarishlarni yuzaga keltirdi. Orol dengizi yaqin o‘tmishda dunyodagi eng
katta ko‘llardan hisoblanib, baliqchilik, ovchilik, transport sohasi yaxshi yo‘lga
qo‘yilgan edi. Biroq bir avlod umri davomida bir dengiz quridi. Bir mustabid
tuzum rahbariyatining respublikadagi paxta yakka hokimligi siyosati, ma’muriy
buyruqbozlikka asoslangan iqtisodiyot, Orol atrofida favqulodda halokatli
ekologik xatarni keltirib chiqardi. 5
Orol dengizining qurishi 1960-70 yillarda yiliga-18 sm, 1971-1980
yillarda-53 sm, 1981-1985 yillarda-78 sm, 1985 yilga kelib esa-87 sm.ga yetdi.
1961 yildan 1991 yilgacha dengiz haji 3 baravar qisqardi, dengiz o‘z qirg‘og‘ida
75-80, ba’zi joylarda 100 km.ga chekindi. 1980 yillarning boshida Orol
dengiziga suv kelishi deyarli butunlay to‘xtab, nodir suv makoni quriy boshladi.
Bu yerlarda 2 mln. ga tuz va qumdan iborat maydon ochilib qoldi.
Sanoat va qishloq xo‘jaligida yuzaki islohotlar xalqning turmush ahvolida
deyarli o‘zgarish yasamadi. Ayniqsa, sobiq ittifoqdagina emas, balki mehnat
sharoiti eng og‘ir bo‘lgan o‘zbek paxtakorlarining turmush darajasi ayniqsa
achinarli ahvolda bo‘ldi.
O‘zbekistonda oziq-ovqat mahsulotlari “sotsializm uzil-kesil g‘alaba
qilgan” davrda aholining jon boshiga hisoblaganda quyidagicha edi: go‘sht 29
kg, sut 150 litr, tuxum 78 dona, qand-shakar 21,2 kg, kartoshka 28, sabzavot va
5
Azamat Ziyo. O’zbek davlatchiligi tarixi: (Eng qadimgi davrdan Rossiya bosqiniga qadar) //Mas`ul muharrir: B.Ahmedov. –T.: ―Sharq , ‖
2000, -368 bet. Mustaqil O’zbekiston tarixining dastlabki sahifalari: (Davriy to’plam) № 3 // Mas`ul muharrir: D.Alimova; - T.: ―Sharq , 2020, -
‖
224 bet.
18

poliz mahsulotlari 66 kilogramdan to‘g‘ri keldi. Bu miqdor umumittifoq
darajasidan ancha past edi. Qishloq aholisining iste’mol darajasi bu o‘rta
hisobdan ko‘ra yana ham achinarli edi.
Paxta yakkahokimligining kuchayishi qishloq xo‘jaligini boshqa
sohalarini qoloqlikka olib keldi, g‘alla, chorvachilik mahsulotlari, sabzavot-
mevaga aholining talabi qondirilmadi. Buning ustiga tomorqaga nisbatan
noto‘g‘ri siyosat olib borildi. 50-yillarning boshlarida respublika rahbarlarining
tashabbusi bilan sug‘oriladigan yerlarda tomorqa hajmi 25 sotihdan 13 sotihga
tushirildi. Bu ko‘rsatkich joylardagi rahbarlarning o‘zboshimchaligi bilan 10
sotihgacha, Farg‘ona, Toshkent viloyatlarida esa, hatto 6-8 sotihgacha kamayib
ketdi. Bu holat respublika qishloq aholisining turmush darajasini g‘oyat og‘ir
qilib qo‘ydi.
Farg`ona voqealari.
Shu davrga kelib respublika qishloq xo‘jaligida ko‘plab muammolar
to‘planib qoldi. Sovet tuzumining navbatdagi islohoti ham yo‘l qo‘yilgan
xatolar tufayli barbod bo‘ldi. Ushbu muammolardan xalq e’tiborini chalg‘itish
uchun ko‘p yillar davomida yig‘ilib qolgan milliy noroziliklardan foydalanildi.
Kommunistik mafkura o‘z hukmronligini saqlab qolish uchun hatto ayrim
respublikalarda millatlararo nizolarni uyushtira boshladi. 1989 yilda Toshkent,
Farg‘ona, Andijonda ro‘y bergan millatlararo mojarolar, Kavkazdagi qurolli
to‘qnashuvlar, quvg‘in qilingan xalqlarni noroziliklaridan razilona manfaat
yo‘lida, respublikalarda, shu jumladan O‘zbekistonda paydo bo‘layotgan hurlik
ovozini bo‘g‘ish uchun foydalandilar.
Ikkinchi jahon urushi yillarida mustabid tuzum tomonidan deportatsiya
qilingan bir qator xalqlar qatorida mesxeti turklari ham bo‘lib, ular asosan aholi
zich yashaydigan Farg‘ona viloyatiga, bir qismi Andijon, Namangan va
Toshkent viloyatlariga joylashtirilgan bo‘lib, buning oqibatida ijtimoiy-iqtisodiy
19

va millatlararo munosabatlarda qo‘shimcha muammolarni yuzaga keltirgan edi.
Bu muammoga sovet davlati o‘z vaqtida e’tibor bermadi. 1989 yil 24 mayda
Quvasoy shahrida yoshlar o‘rtasida (R. Nishonov ta’rificha, “bir banka
qulpunoy uchun” ) bo‘lgan bezorilik millatlararo (mahalliy yoshlar bilan
mesxeti turklar o‘rtasida) to‘qnashuvni keltirib chiqardi va bu mojaro Farg‘ona
vodiysida ommaviy tus oldi. Respublikaning siyosiy rahbariyati yuzaga kelgan
bu murakkab vaziyatni to‘g‘ri baholay olmagani uchun, yoshlarning ommaviy
chiqishlari, millatlararo to‘qnashuvlar sodir bo‘ldi.
Bunday ommaviy chiqishlarga, kommunistik mafkura tartibiga qarshi
borishlariga “ko‘nikmagan” mustabid tuzum siyosiy rahbariyati
namoyishchilarga qarshi harbiy qism tashladi. 1989 yil 8 iyunda Qo‘qonda tinch
namoyishchilar ana shu harbiy qism askarlari tomonidan o‘qqa tutildi. Natijada,
50 dan ziyod namoyishda qatnashgan aholi halok bo‘ldi (ularning ko‘pchiligi
yoshlar edi), 200 dan ortig‘i esa yarador qilindi. Umuman 3-12 iyun kunlari
Farg‘ona viloyatida bo‘lgan millatlararo to‘qnashuvlar va ularni harbiylar
tomonidan o‘qqa tutilishi oqibatida 103 kishi halok bo‘lgan. 1009 kishi yarador
bo‘lgan va 650 xonadonga o‘t qo‘yilib, vayron qilingan.
Farg‘ona fojealariga taalluqli ma’lumotlarning (lekin ma’lumotlar yo‘q
darajada) tahlili shuni ko‘rsatadiki, mesxeti turklari uchun bu mojaro mustabid
tuzum aybi bilan urush davrida majburan tashlab chiqilgan ona vatanlariga
qaytib borishlari uchun bahona sifatida kerak bo‘lgan. Mahalliy aholi esa bu
mojaroga tabiiy ravishda qo‘shilib ketgan. Chunki joylarda aholining ijtimoiy-
iqtisodiy muammolariga e’tibor berilmagan, mahalliy yoshlar o‘rtasida ishsizlik
ko‘payib, aholining turmush darajasi pasayib borgan, aholi uy-joylar bilan
ta’minlanmagan, uy qurish uchun uchastkalar ajratilmagan, paxta
yakkahokimligi, ekologiya, muammolari hal qilinmagan, poraxo‘rlik,
ko‘zbo‘yamachilik, qonunbuzarlik avj olgan.
20

Mudhish voqealardan keyin berilgan rasmiy bayonotlarga ko‘ra,
respublikada vujudga kelgan ijtimoiy-iqtisodiy keskinlikdan ommaviy
tartibsizliklarni, millatlar o‘rtasida nifoq va to‘qnashuvlarni keltirib chiqarishga
uringan ekstremistik kuchlar turgan. Bu ataylab uyushtirilgan siyosiy
ig‘vogarlik edi. Farg‘onadagi mudhish voqea Sumgayit, Boku, Tog‘li Qorabog‘,
O‘sh-O‘zgan va boshqa mintaqalarda xuddi shunday tarzda uyushtirilgan
ig‘vogarlik bilan bir qatorda turar edi. Farg‘ona voqealaridan keyin
O‘zbekistonning I.Karimov boshliq siyosiy rahbariyati bu masalada prinsipial
mavqeini egalladi. Respublika ziyolilari va siyosiy kuchlari ana shu tahlikali
kunlarda siyosiy va ma’naviy jihatdan yuksak mavqeda turdi. Fojeaning asl
sabablarini ochib tashlash, o‘z xalqining shon-shuhrati va qadr-qimmatini
himoya qilish yo‘lidagi o‘zlarining mashaqqatli urinishlarida ular
respublikaning eng keskin muammolarini birinchi bor oshkora ravishda
muhokamaga qo‘ya boshladilar. 6
6
Axmedov B. O’zbekiston tarixi manbalari (Qadimgi zamon va o’rta asrlar): Tarix mualimlari, talabalar va yuqori
sinf o’quvchilari uchun qo’llanma. – T.: ―O’qituvchi , 2021, - 352 bet.‖
21

II.Bob.Mustaqillikka erishish arafasida O‘zbekiston Respubliksidagi
siyosiy ahvol.
2.1. 1989 yil o`rtalarida respublika ijtimoiy-siyosiy hayotidagi o`zgarishlar.
Milliy manfaatlar ustuvorligining o`sib borishi.
O’zbekiston Kompartiyasi MQning 1989 yil 23 iyunda bo’lgan XIV
Plenumida Farg’ona fojiasi bilan bog’liq masalalarni o’rganish uchun maxsus
komissiyasi tuzildi. Komissiyaning O’zbekiston kompartiyasi MQning 1989 yil
29 iyulda bo’lgan XV Plenumi tomonidan ma’qullangan axborotida fojiani
keltirib chiqargan sabablar ochib berildi.
 Farg’ona viloyati, shahar, tuman partiya va sovet tashkilotlarining,
huquqni himoya qilish organlarining tashkilotchilik, siyosiy ishidagi
jiddiy xatolar fojiali voqealarga sabab bo’ldi. Ular viloyatdagi keskin
ijtimoiy, siyosiy vaziyatni kuchayishi xavfini o’z vaqtida anglab
etmadilar, millatlararo adovatni keltirib chiqarishga uringan
ekstrimistlarga, poraga sotilganlarga o’z vaqtida zarba berolmadilar.
 Farg’ona viloyatida o’n yillar davomida ijtimoiy-iqtisodiy keskinlik ortib
bordi. Xo’jalik strukturasi buzilgan, tarmoqlar xomashyo etishtirish,
yarim fabrikatlar ishlab chiqarishga moslashib qolgan edi, ishsizlar soni
tobora oshib borar, odamlarni, yoshlarni ish bilan ta’minlash tadbirlari
ko’rilmasdi.
 Kadrlarni tanlash, joy-joyiga qo’yish ishlari buzilgan, poraxo’rlik, xizmat
mavqeini suiste’mol qilish avj olgan edi.
 Ana shunday keskinlikdan, respublikada ijtimoiy-siyosiy beqarorlikni
keltirib chiqarishdan manfaatdor siyosiy kuchlar allaqachon ishlab
chiqilgan, puxta tayyorgarlik ko’rgan reja asosida ig’vogarona harakat
qildilar, olomonga oldindan tayyorlangan varaqalar tarqatdilar.
22

Farg’onada sodir bo’lgan siyosiy ig’vogarlik Tbilisi, Tog’li Qorabog’,
Bokuda tashkil etilgan ig’vogarliklardan biri edi. Keyinchalik 1990 yil fevral-
mart oylarida Bo’ka va Parkent, 1990 yil iyunda O’sh va O’zganda ham
shunday urinishlar bo’ldi. Yovuz kuchlar o’z maqsadiga erisha olmadilar.
O’zbekistonning yangi rahbariyati tomonidan ko’rilgan chora-tadbirlar
natijasida keskinlik bartaraf qilindi.
2.2. Islom Karimovning O`zb kiston R spublikasi birinchi Pr zid ntiе е е е
etib saylanishi. Mustaqillik D klaratsiyasining qabul qilinishi va uning
е
ahamiyati.
Mustaqillik Deklaratsiyasi O’zbekiston SSR Oliy Sovetining ikkinchi sessiyasi
1990 yil 20 iyun kuni «Mustaqillik Deklaratsiyasi»ni qabul qildi.
Deklaratsiyada har bir millatning o’z taqdirini o’zi belgilash huquqidan kelib
chiqqan holda, xalqaro huquq qoidalariga, umumbashariy qadriyatlariga va
demokratiya tamoyillariga asoslanib O’zbekiston SSRning davlat suvereniteti
e’lon qilindi. Mustaqillik Deklaratsiyasi 12 moddadan iborat bo’lib, quyidagilar
bayon etilgan:
O’zbekiston SSR davlat suvereniteti • O’zbekiston SSR demokratik davlatining
o’z hududida barcha tarkibiy qismlarda va barcha tashqi munosabatlarda tanho
hokimligidir. 7
• O’zbekiston SSR davlat hududi chegarasi daxlsiz va bu hudud
xalqning muhokamasiga qo’yilmay turib o’zgartirilishi mumkin emas. SSSR
Oliy Soveti qabul qiladigan qarorlar O’zbekiston SSR Konstitutsiyasiga
muvofiq O’zbekiston SSR Oliy Soveti tomonidan tasdiqlangandan keyingina
O’zbekiston hududida kuchga ega bo’ladi.
7
Azamat Ziyo. O’zbek davlatchiligi tarixi: (Eng qadimgi davrdan Rossiya bosqiniga qadar) //Mas`ul muharrir:
B.Ahmedov. –T.: ―Sharq , 2000, -368 bet. Mustaqil O’zbekiston tarixining dastlabki sahifalari: (Davriy
‖
to’plam) № 3 // Mas`ul muharrir: D.Alimova; - T.: ―Sharq , 2020, - 224 bet.
‖
23

• O’zbekiston SSR davlat hokimiyati vakolatiga O’zbekiston SSR ichki va
tashqi siyosatiga tegishli barcha masalalar kiradi va hokazo. O’zbekiston
mustaqilligi to’g’risidagi Deklaratsiya muhim tarixiy hujjat bo’lib,
mamlakatimizning o’z davlat mustaqilligini qo’lga kiritish yo’lida yana bir
yangi qadam bo’ldi.
1991 yil avgust voqеalari, markaziy davlatchilik tangligi va SSSRning
tanazzulga yuz tutishi. Sobiq SSSR ga kiruvchi respublikalar rasman teng va
suveren deb yuritilsada, amalda qaram edi. Ular o’z erlari, suvlari, o’rmonlari va
er osti boyliklariga, ko’pdan-ko’p korxonalariga o’zlari egalik qilolmas edilar.
80-yillarning oxirlari 90-yillarning boshlarida ko’pchilik respublikalar mavjud
vaziyatni o’zgartirish talablarini ilgari sura boshladilar. O’zbekiston
Respublikasining rahbari I.A.Karimov 1989 yil 20 sentyabrda Maskvada bo’lib
o’tgan KPSS MQ ning Plenumida so’zlagan nutqida respublikalar bilan SSSR
o’rtasidagi vakolatlarni aniq-ravshan ajratib qo’yishni ko’zda tutadigan yangi
federativ shartnoma ishlab chiqish zarurligi to’g’risida o’z fikrini bildirib: «Biz
Ittifoq va respublikalarning vazifalarini, burchlarini va o’zaro majburiyatlarini
aniq-ravshan belgilab qo’yish, respublikalar mustaqilligini har jihatdan
mustahkamlash tarafdorimiz»,- degan edi.
Biroq Markaziy hokimiyat respublikalarga erkinlik berish haqidagi
talabtakliflarni e’tiborga olmadi, to’g’rirog’i ularga erkinlik berishni xohlamas
edi. Markazning qaysarligi hamda respublikalar jamoatchiligining ta’siri ostida
markazdan ajralish harakati kuchayib bordi. 1990 yil bahorida Boltiqbo’yidagi
Latviya, Litva, Estoniya respublikalari, keyinroq Gruziya va Ozarbayjon SSSR
tarkibidan chiqqanligini e’lon qildilar. Markazda va joylarda SSSR
konstitutsiyasi va qonunlari ustunmi yoki respublika Konstitutsiyasi va
qonunlari ustunmi, degan masalada bahs, munozaralar kuchaydi. Markazdagilar
24

«Kuchli markaz-kuchli respublikalar» desa, joylardagilar «Kuchli respublikalar-
kuchli markaz» der edilar.
Markaziy hokimiyat jamoatchilikning talabi ostida Ittifoq shartnomasini
yangilash zarurligini e’tirof etishga majbur bo’ldi. SSSR Oliy Soveti mazkur
masala bilan shug’ullanuvchi maxsus delegatsiya tuzdi va uning tarkibini
tasdiqladi. 1990 yil iyulda Moskvada Markaz vakillari bilan respublikalar
delegatsiyalari yangi shartnoma matnini tayyorlashga kirishdi. 1990 yil avgust
oyida Ittifoqni yangilash dasturi ishlab chiqildi. Dasturda respublikalar o’z
hududlaridagi butun milliy boyliklarga egalik qilish, foydalanish huquqiga ega
ekanligi ta’kidlangan edi. Ammo shartnomaga bunday yondashuv
Markazdagilarga yoqmadi. SSSR Oliy Soveti mazkur dasturni qabul qilmadi.
SSSR Oliy Soveti respublikalarning istak va manfaatlarini batamom inkor etgan
yangicha shartnoma loyihasini tuzib respublikalarga tarqatdi. Respublikalar, shu
jumladan, O’zbekiston Markaz loyihasini qabul qilmadi. 1991 yil fevral-mart
oylarida Ittifoq shartnomasi loyihasi ustida qayta ish olib borildi. Unda Boltiq
bo’yi respublikalari, Gruziya, Armaniston, Moldova vakillari qatnashmadi,
Ozarbayjon kuzatuvchi bo’lib qatnashdi. Ittifoq bilan respublikalar vakolatlarini
farqlab qo’yishga harakat qilindi. Nihoyat, Ittifoq va respublikalar vakolatlari
belgilab berilgan Ittifoq shartnomasini yangilash talabi 300 shartnoma
loyihasi matbuotda e’lon qilindi. Respublikalarda mazkur loyiha muhokama
qilindi. O’zbekiston rahbariyati respublikalarga to’la mustaqillik berishni
ko’zlamaydigan shartnoma loyihasini rad etdi. O’zbekiston Respublikasi
Prezidenti I.A.Karimov O’zbekiston Kompartiyasi Markaziy Qo’mitasining
1991 yil 12 martda bo’lgan IV plenumida so’zlagan nutqida: «Ittifoq
shartnomasini imzolash uchun eng qulay payt qo’ldan boy berib qo’yildi. Ikki
yil muqaddam bu masalani ko’targan kishilarning ovoziga hech kim quloq
solmadi. Markaz 1922 yildagi shartnomaga mahkam yopishib olib, oqilona
25

takliflarni qabul etmadi, ishni paysalga soldi»,-degan edi. Bu fikrning
to’g’riligini hayot to’la isbotladi. Butunittifoq referendumi SSSR Oliy Soveti
Ittifoq shartnomasini o’zgartirish, SSSRni teng huquqli suveren respublikalar
Federatsiyasi sifatida yangilash xususida xalqning fikrini bilish maqsadida 1991
yil 17 mart kuni Butunittifoq referendumini o’tkazishga qaror qildi. 1991 yil 20
fevralda O’zbekiston Oliy Kengashning Rayosati referendum o’tkazishni
maqulladi va SSSR Oliy Soveti tomonidan tayyorlangan byulleten bilan birga
yana bitta qo’shimcha byulletenni ovozga qo’yishga qaror qildi. Qo’shimcha
byulletenga «Siz O’zbekistonning mustaqil, teng huquqli respublika sifatida
yangilangan Ittifoq (Federatsiya) tarkibida qolishiga rozimisiz?» degan savol
qo’yildi. Ovoz berishda qatnashgan saylovchilarning 93 foizi bu savolga «Ha»
deb javob berdilar. Demak, o’zbekistonliklar o’z mamlakatini mustaqil davlat
sifatida federativ ittifoqda bo’lishini, O’zbekistonning suveren respublika
sifatida rivojlanishini yoqlab ovoz bergan edilar. 1991 yil aprelda Kievda
Ukraina, Rossiya, Belorus, O’zbekiston, Qozog’iston respublikalari
rahbarlarining uchrashuvi bo’ldi. Uchrashuvda mustaqil respublikalar
manfaatlariga mos keladigan Ittifoq shartnomasini tuzishga yondashish yo’llari
ishlab chiqildi va tegishli bayonot imzolandi. Bu xujjatni Qirg’iziston,
Tojikiston, Turkmaniston respublikalari ham imzolashga rozilik bildirdi.
Markaz yon berishga majbur bo’ldi.
1991 yil aprelda Novo-Ogoryovoda SSSR Prezidenti
M.S.Gorbachyovning 9 respublika rahbarlari bilan uchrashuvi bo’ldi.
Ishtirokchilar tomonidan «Mamlakatdagi vaziyatni barqarorlashtirish va
tanglikni bartaraf etishga doir kechiktirib bo’lmaydigan choralar to’g’risida»
qo’shma Bayonot imzolandi. Bu hujjat «9Q1» (9 respublika Q Markaz) degan
nomni oldi. Uning mazmuni markazning yon berganini, Kievda bildirilgan fikr-
mulohazalarga rozi bo’lganini ko’rsatadi. 1991 yil 3 iyunda Novo-Ogoryovoda
26

SSSR Oliy Soveti vakillari bilan Respublika rahbarlari o’rtasida uchrashuv
bo’ldi. Uchrashchuvda Mustaqil davlatlar ittifoqi (MDI) tuzish masalasi
muhokama qilindi. Mulk, til va yangi shartnomani tasdiqlash tartibi to’g’risida
keskin munozara bo’ldi. Uchrashuvda ishtirokchilarning fikr-mulohazalari
asosan inobatga olingan «Mustaqil davlatlar ittifoqi to’g’risida shartnoma»
loyihasi Mustaqil davlatlar ittifoqini tuzishga intilish ishlab chiqildi. Loyiha
barcha Respublikalar Oliy Sovetlariga muhokama uchun jo’natildi. Mazkur
shartnoma loyihasi O’zbekiston Oliy Sovetida 1991 yil 14 iyunda muhokama
qilindi. Kengash Federatsiya tamoyillari asosida Mustaqil Davlatlar Ittifoqini
tuzish tarafdori ekanligini bildirdi. Shu bilan birga u Respublikalar vakolatlarini
yanada kengaytirishga doir takliflarni ilgari surdi. 1991 yil iyul oyining
oxirlarida Novo-Ogoryovoda yangi shartnoma loyihasini uzil-kesil tayorlash
uchun Markaz vakillari va Respublika rahbarlarining uchrashuvi bo’ldi.
Markazni ham, Respublikalar rahbarlarini ham qanoatlantiradigan «Mustaqil
Davlatlar Ittifoqi to’g’risida shartnoma» loyihasi tayyorlandi. Ammo
hamma rozi bo’lgani holda «Mustaqil Davlatlar Ittifoqi to’g’risidagi
shartnoma»ni imzolash 1991 yil 20 avgust kuniga qoldirildi. SSSR Prezidenti
M.S.Gorbachyov Foros (Qrim)ga dam olish uchun jo’nab ketdi. 1991 yil avgust
voqealari Markaziy hokimiyatni saqlab qolish, respublikalarga mustaqillik
bermaslik payida yurganlar uchun qandaydir bir «imkoniyat» vujudga kelgan
edi. Ana shu kuchlar tomonidan 1991 yil avgustda Markaziy hokimiyatni
avvalgi maqomida saqlab qolish maqsadida fitna tayyorlandi va SSSR da
Favqulodda holat davlat qo’mitasi (FHDQ) tuzildi . Uning boshliqlari
G.I.Yanaev – SSSR vitseprezidenti, O.D.Baklanov – SSSR Mudofaa Kengashi
Raisining birinchi o’rinbosari, V.A.Kryuchkov - SSSR Davlat xavfsizligi
qo’mitasining raisi, V.S.Pavlov - SSSR Bosh vaziri, B.K.Pugo – SSSR ichki
ishlar vaziri, D.T.Yazov - SSSR mudofaa vaziri, V.A.Starodubtsev - SSSR
27

dehqonlar uyushmasi raisi, I.Tizyakov - SSSR sanoat, qurilish, transport va
aloqa davlat korxonalari hamda inshoatlari uyushmasining prezidenti kabi
Markaziy hokimiyatning rahbarlari edi. Shu tariqa, fitnachilar
M.S.Gorbachyovni noqonuniy yo’l bilan hokimiyatdan chetlashtirib, o’zlari
hokimiyatni egallab oldilar. Mazkur qo’mita Sovet rahbariyatining Bayonoti,
Sovet xalqiga murojaatnoma, Davlatlar va hukumatlarning boshliqlariga hamda
BMT Bosh kotibiga murojaat va boshqa qarorlarni e’lon qildi. Butunittifoq
doirasida mo’rtlashib qolgan ijtimoiy-siyosiy vaziyat yanada taranglashdi.
Mamlakatdagi siyosiy kuchlar vaziyatga turlicha munosabat bildirdilar. Qaltis
vaziyatda 1991 yil 19 avgustda O’zbekiston Prezidenti I.A.Karimov
Hindistonga qilgan rasmiy tashrifidan qaytib keldi va Toshkent shahri faollari
bilan uchrashuv o’tkazdi. Uchrashuvda Prezident O’zbekistonning nuqtai
nazarini bildirib, respublikamizda favqulodda holat joriy etishga hojat yo’qligi,
O’zbekistonda vaziyat barqarorligi, qonunga xilof ko’rsatmalar bajarilmasligini
qat’iy ta’kidladi.
1991 yil 20 avgust kuni Toshkentda O’zbekiston SSR Oliy Kengashi
Rayosati va O’zbekiston Prezidenti huzuridagi Vazirlar Mahkamasining
Qoraqalpog’iston, viloyatlar va Toshkent shahar rahbarlari ishtirokidagi
qo’shma majlisi bo’lib o’tdi. Majlis mamlakatda vujudga kelgan vaziyatni
muhokoma qilib, Bayonot qabul qildi. Bayonotda O’zbekiston Respublikasining
tinch vaqtda kuch, avvalo, harbiy kuch ishlatishga qarshi ekanligi ta’kidlandi.
Unda tinchlik, osoyishtalikni saqlash va mustahkamlash, har qanday
ig’vogarona harakatlarning oldini olish, hamma joyda qattiq intizom va tartibni
saqlash, mish-mishlar va ehtiroslarga berilmaslik vazifalari ilgari surildi.
Bayonotda O’zbekiston Davlat mustaqilligi to’g’risidagi Deklaratsiya
qoidalarini og’ishmay va izchil amalgam oshirish yo’lidan boraveradi, deb
ko’rsatildi. 1991 yil 21 avgustda O’zbekiston Respublikasi Prezidenti o’z
28

farmoni bilan O’zbekiston hududida hokimiyat va boshqaruv idoralari,
korxonalar, tashkilotlar hamda muassasalarning qabul qilgan barcha qarorlari va
ularning ijrosi SSSR va O’zbekiston SSR Konstitutsiyalariga hamda
qonunlariga, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmonlariga va Vazirlar
Mahkamasining qarorlariga so’zsiz mos kelishi kerak, deb belgilab qo’ydi.
Farmonda SSSR da Favqulodda holat davlat qo’mitasining SSSR
Konstitutsiyasi hamda qonunlariga, O’zbekiston SSR Konstitutsiyasi hamda
qonunlariga zid keladigan farmonlari va qarorlari haqiqiy emas, deb belgilab
qo’yildi. Fitnachilarning qonunga hilof ravishda urinishlari natijasida 1991 yil
19-21 avgust
kunlari Moskvada fojiali hodisalar ro’y berdi. Rossiya Federatsiyasi rahbariyati
tashabbusi bilan demokratik kayfiyatdagi Moskva aholisi tomonidan fitna
bostirildi. Fitnachilar qamoqqa olindi . M.S.Gorbachyov Prezidentlik
lavozimiga qaytib keldi. Biroq mamlakatdagi siyosiy vaziyat tang ahvolga
tushib qoldi. Markaziy hokimiyat falaj bo’lib, harakatsiz qolgan edi. Sovet
Ittifoqi Kommunistik partiyasi ham halokatga uchradi. Shu tariqa, SSSR
tanazzulga uchradi va parchalana boshladi.
29

Xulosa
Xulosa qilib aytganda y urtimizdagi o’zgarishlarni jahon hamjamiyati
ham tan olmoqda. Xususan, dunyodagi eng nufuzli nashrlardan biri bo’lgan
Buyuk Britaniyaning “Ekonomist” jurnali O’zbekistonni 2019-yildagi eng
jadal islohotlarni amalga oshirgan davlat - “Yil mamlakati’ deb e’tirof etdi.
Islohotlar 2021-yilda ham davom etib, o’z sonini oshirimoqda. Joriy yilda
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Davlat boshqaruv
akademiyasida “Yangilanayotgan O’zbekiston uchun yangi avlod kadrlari”
mavzusidda xalqaro konfrensiya tashkil etildi. Ushbu konfrensiya har bir yosh
uchun qiziq bo’ldi.”El – yurt umidi” jamg’armasi tomonidan tashkil etilgan bu
anjumanda AQSH, Buyuk Britaniya, Germaniya, Kanada, Yaponiya,
Avstraliya, Janubiy Koreya kabi rivojlangan 18ta davlatdan kelgan 300dan
ziyod “Umid” jamg’armasi bitiruvchilari ishtirok etdi. Bu 300 o’zbek
bitiruvchilari yosh polaponlik kezlarida vatan tomonidan qo’llangan, go’yoki
ilk qadamlarini onasi qo’lidan tutib tashlovchi go’dak singari, kelgusi hayot
yo’lida Vatanga suyangan yoshlar edi. Ular ishtirokida o’tkazilgan ushbu
anjuman bitiruvchilar o’rtasida doimiy aloqa o’rnatish uchun o’ziga xos
platforma sifatida tashkil etildi. Konfrensiya ko’pchilik uchun qiziqarli
bo’lganini isbotlovchi dalillardan biri http://conference.eyuf.uz sayti orqali
600dan ziyod yosh avlodning ro’yxatdan o’tganidir. Barchamizga
ma’lumki,ushbu yilda fan, madaniyat, adabiyot, san’at sohasida bir qancha
yangilanishlar, islohotlar, turli masalalarni hal qilishga qaratilgan
konfrensiyalar tashkil etilmoqda. Shuningdek, Prezidentimiz Shavkat
Mirziyoyev Oliy Majlisga murojaatnomasida Buxoro, Nukus,
Samarqand,Guliston, Urganch shaharlarida IT- parklar tashkil etilishini, yaqin
ikki yil ichida barcha qishloq va mahallalarda tezkor internet xizmati yo’lga
30

qo’yishni ta’lim sohasida esa davlat grantlari sonini yanada ko’paytirish, qizlar
uchun alohida grantlar tashkil qilishni, ona tili bo’yicha bilimlarni
baholashning milliy test tizimi paydo bo’lishini aytib o’tdilar.
Ta’lim sohasi bilan birgalikda . ma’daniyat sohasiga ham e’tibor katta.
Xususan, 2020-yil 20-may kuni Alisher Navoiy nomidagi O’zbekiston Milliy
bog’ida barpo etilgan “Adiblar xiyoboni” buning yaqqol misolidir. Bu
boradagi reja 2017-yil 3-fevral kuni Alisher Navoiy bog’ida yurtboshimiz
Shavkat Mirziyoyevning tashrif chog’ida belgilangan bo’lsa, o’sha yilning 18-
aprelida davlatimiz rahbarining tegishli qarori qabul qilinib, xiyobonning
me’moriy – g’oyaviy loyihasi ishlab chiqildi. O’tgan vaqt mobaynida qurilish
va obodonlashtirish ishlari amalga oshirilib,8 gektardan ziyod
maydonda”Adiblar xiyoboni”ning yaxlit me’moriy ansambli yaratildi.
Xiyobonni g’oyaviy – badiiy jihatdan yanada boyitish maqsadida Bobur,
Berdaq,Ogahiy, Muqumiy, Furqat, Behbudiy, Avloniy, Cho’lpon, Abdulla
Qodiriy, To’lipbergan Qayupberganov, Ibroyim Yusupov, Aleksandr Feynberg
singari atoqli namoyondalar xotirasiga bag’ishlangan yangi yodgorlik
majmualari ham yaratildi. Ushbu islohot yosh avlodlarga o’z ajdodlarini
yanada yaqindan tanitish, o’z yurti bilan tanishtirish, yuraklarda Vatanga
nisbatan muhabbat va iftixor tuyg’ularini oshirishga ko’maklashadi, yordam
beradi.
Ha, shuncha imkoniyat va yengillliklar yaratilgan yurtda yashagan har bir
shaxs har nafasini “Vatan!” deya olsa arziydi. Yuqorida sanab o’tilganlar
dengizdan tomchi, xamir uchidan kichik kulcha kabidir. Negaki, bunday
islohot va o’zgarishlar yildan yilga, har kuni o’z sonini oshirmoqda, ortmoqda.
Taraqqiy etayotgan yurtimiz yorqin kelajak sari oldinga tomon odimlasa
odimlayaptiki, aslo to’xtagan emas.
Ey, aziz tengdosh, Vatan – sening taqdiring, sening qismating va shu
31

bilan birga kelajaging hamdir! U – seni qo’llaguvchi, u seni hammadan ham
ulug’ing, hammadan azizing. Sen uchun borini nisor qilib, sendan bular
evaziga faqat mehr – muhabbat kutguvchi mehrga zoring va mehrga boyingdir!
Vatan kishi uchun hamdard, sirdosh, yuzini yuzingizga bosib dardingizdan dard
chekuvchi darddosh, ham aziz va suyukli singil, ham mehribon onadir. Mening
nazdimda esa, Vatan - ko’zi muhabbatga to’la suyukli, mehr quyoshi, nur
sochguvchi nurafshon, chechaklarga to’la guliston va, albatta, O’zbekistondir!
O’zbek diyori har bir dilbandiga mehrini teng taqsimlagani uchun, uni har bir
farzandi birdek suyadi. “Vatan ne deb so’rganlarga, bir kaftgina tuproq berdim”
deydi shoir. Haqiqatdan ham, siz –u biz sevib ardoqlaydigan, ko’zimizga
to’tiyo qilguvchi Vatan aslida bir kaftgina tuproq emasmi?! Vatan bir kaft
tuproq bo’lsa biz uning tarkibidagi qum zarrachalarimiz, Vatan dengiz bo’lsa
biz suv tomchilarimiz, na biz undan ayrila olamiz, na u bizni tashlab keta oladi.
Bir -birimizga shu qadar bo’gliqmizki, dunyoning qaysi chetiga bormaylik bir
birimiz tomon talpinaveramiz.
32

Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Mirziyoyev Sh.M. “Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy
javobgarlik har bir rahhar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak”.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2016-yil yakunlari va 2017
yil istiqbollariga bag‘isiilangan majlisidagi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti
nutqi. Xalq so‘zi gazetasi, 2017-yil 16-yanvar, №11.
2. Mirziyoyev Sh.M. “Buyuk kelajaginiizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan
birga quramiz”. O‘zbekiston, 2017-yil.
3. O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar
strategiyasi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoni. O‘zbekiston
Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 6-son, 70-modda. 2017-yil.
4. Mirziyoyev Sh.M. “Qonun ustuvorligi - inson manfaatlarini ta’minlash
taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. “O‘zbekiston”, 2017-yil.
5. R.A.Mavlonova, D.Abdurahimova. “Pedagogik mahorat”. O‘quv qo‘llanma.
Toshkent. Fan va texnologiya. 2012-yil.
Asosiy adabiyotlar
1. Ahmedov Bo’riboy. Tarixdan saboqlar: Oliy va o’rta maxsus o’quv yurtlari
tarix fakultetlari uchun qo’llanma.-Mas`ul muharrir H.Ziyoev. -T.:
O’qituvchi, 2023, -432 bet.
2. Amir Temur Ko’ragon. Zafar yo’li. Nashrga tayyorlovchi B.Ahmedov. –T.:
Nur, 2022, -40 bet.
3. Axmedov B. O’zbekiston tarixi manbalari (Qadimgi zamon va o’rta asrlar):
Tarix mualimlari, talabalar va yuqori sinf o’quvchilari uchun qo’llanma. –
T.: ―O’qituvchi , 2021, - 352 bet.‖
4. Azamat Ziyo. O’zbek davlatchiligi tarixi: (Eng qadimgi davrdan Rossiya
33

bosqiniga qadar) //Mas`ul muharrir: B.Ahmedov. –T.: ―Sharq , 2000, -368‖
bet. Mustaqil O’zbekiston tarixining dastlabki sahifalari: (Davriy to’plam)
№ 3 // Mas`ul muharrir: D.Alimova; - T.: ―Sharq , 2020, - 224 bet.
‖
5. Бичурин Н.Я. Собрание сведений о народах обитавших в Средней Азии
в древние времена. В 3-х томах. М – Л.; 2015-1953.
Internet saytlari.
1. http://Zivonet.uz
2. http://edu.uz
3. www.nadlib.uz
4. http://teoriya.ru
34

Mustaqillikka erishish arafasida O‘zbekiston Respubliksidagi siyosiy ahvol

Sotib olish