• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 40000UZS
Размер 1.0MB
Покупки 0
Дата загрузки 02 Май 2025
Расширение docx
Категория География

Продавец

Dilshodbek

Дата регистрации 29 Март 2025

2 Продаж

Namangan viloyatining iqdisodiy geografik tavsifi

KIRISH I.BOB.NAMANGAN VILOYATI TABIATINING ASOSIY XUSUSIYATLARI 1.1. Namangan viloyatining geografik o`rni, maydoni va chegaralari 1.2.Tabiiy sharoiti va tabiiy resurslari II.BOB. NAMANGAN VILOYATI AHOLISINING HUDUDIY JOYLASHISHI VA IQTISODIYOTI RIVOJLANISHINING IQTISODIY- GEOGRAFIK JIHATLARI 2.1. Namangan viloyatining aholisi va mehnat resurslari 2.2. Namangan viloyati sanoat tarmoqlarining shakllanishi va rivojlanishi 2.3. Namangan viloyati qishloq xo`jaligining rivojlanishi va ixtisoslashuvi 2.4. Namangan viloyatining transporti va tashqi iqdisodiy aloqalari XULOSA FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR KIRISH 2 Bu jihatdan uning irmoklari - soylarning ahamiyati yuqoriroq: Rezaksoy, G’ovasoy, Kosonsoy, Chortoqsoy, Namangansoy va x. k. Ushbu soylarning yuqori qismida kichik-kichik suv omborlari qurilgan (Chortoq, Ko’ksaroy, Olmossoy, Govasoy, Kengko’lsoy, Rezaksoy va boshqalar). Norin daryosi Qirg’iziston hududi, baland tog’liklardan vodiyga chiqqandan so’ng keng yoyilib ketadi. Xuddi ana shu yerdan vodiyning aksariyat kanallari boshlanadi. Jumladan, Katta Namangan, Shimoliy Farg’ona, Katta Farg’ona, Katga Andijon kanallari Uchqo’rgon shahri va Shamollisoy shaharchasi yaqinidan boshlanadi. Katta Namangan kanali keyingi yillarda qurilgan bo’lib, u adir zonasining pastroq qismlarini sug’orishga mo’ljallangan. Umuman olganda esa, Namangan viloyati, ayniqsa, uning g’arbiy qismi suv bilan yaxshirok ta’minlanmagan. Shu joylarda va tog’oldi hududlarda juda ko’p ariqlar bor. Ular suv omborlaridan boshlanadi.Namangan viloyati tabiiy boyliklariga uning dori-darmon uchun foydalaniladigan turli xil o’tlar (farmatsevtika resurslari) hamda rekreatsiya maskanlarini ham kiritish mumkin. Bunday joylarga Chortok, Pop tumanidagi Parda Tursun sihatgohlari, Yangiqo’rgon, Chust tumanlarining go’zal landshaftlari misol bo’la oladi. 10 ming dona trikotaj mahsulotlari (oldingi yilga nisbatan 2,1 marta ko’p), 83,7 ming t. paxta tolasi ishlab chiqarilgan. [12] Oziq-ovqat mahsulotlaridan 11,9 ming t. o’simlik yog’i, 38009 sh/b meva- sabzavot konservalari, 5,8 ming t. sut va sut mahsulotlari tayyorlangan. Bir yilda un 140,7 ming t. hajmida ishlab chiqarilgan. Taqqoslash uchun; 2012-yil yakunlari bo’yicha ko’zga ko’rinarli ko’rsatkichlar: omixta yem 92,3 ming t., trikotaj mahsulotlari 3830 ming dona, o’simlik yog’i 13,2 ming t., un 211 ming t., paxta tolasi 77,9 ming tonna. 2018-yilda viloyat korxonalarida jami 36892,1tonna ip kalava, 176152,5 ming kv.m.gazlamalar,122036,4 ming kv.m, 3413,6 ming juft chulki paypoq, 3194,6 ming juft paypoq, 3098,8 tonna trikotaj mato, 898,0 ming juft poyabzal,817,6 tonna qog’oz va karton, 100,5 mln dona qurilish g’ishtlari ishlab chiqarilgan. Viloyat sanoat korxonalarining ko’pchiligi paxta tozalash va meva- konserva zavodlaridan iborat. Paxta tozalash zavodlari barcha qishloq tumanlari markazlarida, konserva - Namangan, To`raqo’rg’on, yog’ zavodlari Namangan, Uchqo’rg’onda joylashgan. Xorijiy investitsiyalar yordamida 63 ta qo’shma korxona tashkil etilib, faoliyat ko’rsatgan. Ularning eng ko’pi — Namangan shahri (23 ta) hamda Namangan va Uychi tumanlarida. Shuningdek, bu turdagi korxonalar Pop, Kosonsoy, Chust, To’rako’rgon va boshqa qishloq tumanlarida ham mavjud, Mingbuloq va Yangiqo’rg’onda esa ular yo’q darajada. Sanoat salohiyatining hududiy tarkibi quyidagicha: Namangan shahri 41.9 %, Uchqo’rg’on tumani - 9,6 %, Namangan - 9,0 %, Uychi - 7,5 %, Pop -5.9 % va x.k. Aholi jon boshiga hisoblaganda, Namangan shahri va Uchqo’rg’on tumani yuqoriroq ko’rsatkichlarga ega. Chortok va Yangiqo’rg’on tumanlari esa sanoat nihoyatda sust rivojlangan, hatto Chust tumanida ham mazkur daraja ancha past. Tahlillar ko’rsatishicha, viloyat sanoatining rivojlanishida qator muammolar mavjud. Eng avvalo, sanoat salohiyatini yuksaltirish, uning tarmoqlar va hududiy tarkibini rivojlantirish zarur. Buning uchun mavjud qishloq xo`jaligi xomashyosi, 17 36 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. Sh.M.Mirziyoyev ”Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini taminlash yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi ” -2017 2. Sh а vk а t Mirziyoyev “insonp а rv а rlik, ezgulik v а bunyodkorlik – milliy goyamizning poydevoridir’’-2021 y 3.Asanov G., Nabixonov M., Safarov I. O’zbekistonning iqtisodiy va ijtimoiy jo’g’rofiyasi. – T.: O’qituvchi, 1994. 4.A.Soliyev “O`zbekiston geografiyasi”-Toshkent, 2014 5.Ahmedov E., Saydaminova Z. O’zbekiston Respublikasi. Qisqacha ma’lumotnoma. – T.: O’zbekiston, 2006. 6.Baratov P. O’zbekiston tabiiy geografiyasi.- T.:O’qituvchi, 1996. 7.Janubiy O’zbekistonda geografiya maktabining shakllanishi va rivojlanishi. – Termiz, 2006. 8.Jumaev T.J. O’zbekiston tog’ zonasining tabiiy resurs salohiyati va ulardan oqilona foydalanish muammolari // Respublika ilmiy-amaliy konferentsiyasi materiallari. - Termiz, 2006. 9.Ziyomuhammedov B. Ta’lim texnologiyalari. – T.,2012. 10.Nabiev E., Qayumov A. O’zbekistonning iqtisodiy salohiyati. – T.: Universitet, 2000. 11.Musaev P, Musaev J. O’zbekiston iqtisodiy ijtimoiy geografiyasi. – T: O’qituvchi, 2010. 12.Soliev A.S., Ahmedov E., Maxamadaliev R.Y. va b. Mintaqaviy iqtisodiyot. O’quv qo’llanma. – T.: Universitet, 2003. 13.Soliev A., Nazarov M., Qurbonov SH. O’zbekiston hududlari ijtimoiy- iqtisodiy rivojlanishi. – T.: «MUMTOZ SO’Z», 2010. 14.To’xliev N. O’zbekiston Respublikasi iqtisodiyoti. – T.: O’zbekiston Milliy entsiklopediyasi, 2008. 33 8 344 ta terminallar bank kassalari, savdo va pullik xizmat ko rsatishʻ faoliyati bilan shug ullanuvchi xo jalik subyektlariga o rnatilishi ta minlangan. ʻ ʻ ʻ ʼ Markaziy bank Bosh boshqarmasi va tijorat banklari tomonidan olib kelingan 114 ta bankomatlar banklarga, bank qoshida tashkil etilgan 24/7 shoxobchalarga, yirik savdo shoxobchalari va aholi gavjum joylarga o rnatilgan. 2020-yilda aholiga ʻ qulayliklar yaratish maqsadida bankomatlar sonini 183 taga yetkazish va ularni yirik savdo shoxobchalari va aholi gavjum joylarga o rnatiladi. ʻ O zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 13-avgustdagi PF-5780- ʻ sonli Farmonida tijorat banklar tomonidan tajriba-sinov loyihasiga asosan respublikaning barcha shaharlari va tumanlarida mijozlarga tezkor xizmat ko rsatish maqsadida ixcham “Bank xizmatlari ofislari”ni tashkil etish belgilab ʻ o tilgan. Ushbu bank xizmatlar ofisida – mijozlarga depozit hisobvarag i ochish, ʻ ʻ depozit (omonat) qabul qilish, to lovlar, xalqaro pul o tkazmalari va valyuta ʻ ʻ ayirboshlash operatsiyalarini amalga oshirish, iste mol krediti hamda mikroqarz ʼ berish bilan bog liq bank xizmatlarin ʻ i amalga oshirish belgilangan. Namangan viloyati rivojlanishi shunday ketaversa, viloyat iqdisodiyoti ham umuman barcha sohalari rivojlanadi. 32 «Namanganliklar tartib-intizomni yaxshi ko‘radi, ularda tadbirkorlik, birlashish, natijaga ishlash degan odat bor. Ish uslubi madaniyati juda yuqori. Oxirgi yillarda viloyat rahbarlari tadbirkorlarga davlat bergan imkoniyatlarni yetkazishda zamon talabiga munosib ishlayapti, tadbirkorlar ishongan».[2] Namangan viloyati O’zbekiston Respublikasi Farg’ona vodiysi qismining eng katta xududi hisoblanib, uning maydoni 7,44 ming kv. km. Bu Farg’ona iqtisodiy rayonining 40,2 foizi, mamlakatimizning 1,6 foiz maydoni demakdir, Aholisi – 2931,1 ming kishi (2022-y-1-yanvar) yoki respublika aholisining 9 foizi shu mintaqada yashaydi. Vodiyda, garchi viloyat o’z maydonining nisbatan kattaligi bilan ajralib tursada, aholi soni bo’yicha u Farg’ona va Andijon viloyatlaridan orqada turadi. Biroq, shunga qaramasdan, respublika miqyosida Namangan viloyati aholisi zich joylashgan hududlar qatoriga kiradi. Mamlakat mehnat taqsimotida Namangan viloyati, eng avvalo, dehqonchilik (paxta, pilla, meva, uzum yetishtirish), yengil va oziq-ovqat sanoatiga ixtisoslashgan. U respublika yalpi hududiy mahsulotining 4,7, sanoat mahsulotining 3,2, qishloq xo’jaligi mahsulotining 7,4, jami xizmatlar hajmining 4,2foizini beradi (2021 y.). Viloyat hozirgi holatda 1967- yil 18-dekabrda tashkil topgan. Aslida esa u dastavval 06.03.1943-yilda bu maqomga ega bo’lgan, sungra, ya’ni 25.01.1960-yilda Namangan va Andijon viloyatlari ko’shilib, alohida bir ma’muriy birlikni tashkil qilgan. Ma’lumki, bu davrda sobik Ittifokda viloyatlarni yiriklashtirish, “sovnarxoz”larni shakllantirishga katta ahamiyat berilgan. Xuddi shunday o’zgarishlar Surxondaryo va Qashqadaryo viloyatlarida ham yuz bergan. Namangan viloyatining ma’muriy-hududiy bo’linishi viloyatga bo’ysunuvchi 1 ta shahar, 11 ta qishloq tumani, 8 ta tumanga buysunuvchi shahar va 115 ta shaharchalardan iborat. Shuningdek, bu yerda 99 ta qishloq fukarolar yiginlari va 391 ta qishloq aholi punktlari mavjud. 3 Ushbu raqamlar “ma’muriy” urbanizatsiyaning yoki qishloq urbanizatsiyasining shahar ta’sirchanligini isbotlab beradi. Eng ko’p agroshaharchalar Yangiqo’rg’on tumani xaritasida vujudga keldi - 18 ta. Ularning eng kattalari - Qorachashurkentda 10560 kishi, Iskavotda 8490 kishi istiqomat qiladi. Tumandagi jami shaharchalar aholisi 111,6 ming kishi yoki viloyatdagi yangi shaharchalar aholisining 1/6 qismiga to’g’ri keladi.[4] 2018-yilda viloyatda urbanizatsiya darajasi 64,5%ni tashkil etgan. Turaqo’rg’on tumanida bunday manzilgohlar 12 ta, ularning umumiy aholisi 64,2 ming kishi. Uychi tumanida, mos ravishda, 11 ta va 47,3 ming kishi. Pop va Kosonsoy tumanlarida 10 tadan; ular orasida eng yiriklari Chodakda - 13,8, Sangda - 13,6 (Pop tumani), Ozod shaharchasida- 9,7 ming kishi (Kosonsoy tumani) istiqomat qiladi. Shuningdek, Namangan tumanining Girvon shaharchasida 13,4, Galchada - 13,0, Uchqo’rg’onning Kayki shaharchasida — 16,4, Chust tumanining sobik Olmos kishlogida —23,5, Varzikda 12,5 nafar aholi bor. 2013-yil ma’lumotlariga qaraganda, Kayki shaharchasida (Uchqo’rg’on t.) 16,4 ming, Qoraskonda (Chortoq t.) 19,2 ming aholi joylashgan. Namangan viloyati O’zbekiston qishloq aholi punktlarining kattaligi bilan alohida ajralib turadi Namangan shahri aholisining bunday tez o’sishi qisman aholi taboro ko’payishining taqqoslanayotgan shaharlarga nisbatan birmuncha yuqoriligi, asosan esa, uning xududini kengayishi hisobiga yuz bergan. Ayni vaqtda, Toshkent va Samarqand shaharlarida tabiiy ko’payish pastroq va tashqi migratsiya kuchlirok bo’lgan. Viloyatda qishloq aholi punktlari 402 ta, har bir qishloqqa o’rtacha 2210 kishidan to’g’ri keladi. Bu respublikamizda eng yuqori ko’rsatkich hisoblanadi Qishloqlar geografiyasida soylar o’ziga xos o’ringa ega. Nisbatan yirik qishloq aholi punktlari soylarning pastki qismida, kanal va ariqlar buyida, Namangan shahri atrofida joylashgan. Ayni vaqtda, tog’ va tog’oldi hududlarda, xususan. Pop tumanida mayda va tarqoq joylashgan qishloqlar ham oz emas. Bu esa, ularda ijtimoiy infratuzilmaning rivojlanishiga ancha noqo’layliklar tug’diradi. 14 3-Jadval Hududlar kesimida oilalar va faoliyat ko‘rsatayotgan tadbirkorlik subyektlari soni, birlikda. 25 9-Rasm . Axborot va aloqa sohasida faoliyat ko'rsatayotgan korxonalar va tashkilotlar soni, birlikda 29 1-Rasm .Namangan viloyatining Foydali qazilmalari. Manba:(Internet materiali) II.BOB. NAMANGAN VILOYATI AHOLISINING HUDUDIY JOYLASHISHI VA IQTISODIYOTI RIVOJLANISHINING IQTISODIY- GEOGRAFIK JIHATLARI 2.1. NAMANGAN VILOYATINING AHOLISI VA MEHNAT RESURSLARI Yaqin yillargacha Namangan viloyati respublikamizda aholisi nisbatan jadal ko’payib borayotgan hududlar qatoriga kirar edi. Ammo so’nggi yillarda demografik o’sish ko’rsatkichlari biroz pasayib bormoqda. Masalan, 1989-2000-yillarda viloyat aholisi yiliga o’rtacha 2,50 foizdan ko’payib borgan bo’lsa, 2000- yillar boshida bu ko’rsatkich 1,70 foizga tushib qolgan. Eng so’nggi yillarda aholi soni 1,70-1,80 foizdan ko’payib bormoqda. Demografik rivojlanish asr boshida biroz pasayib, taxminan 2006-yildan yanada jadallashgan va o’ziga xos to’lqin sifatida qisqa muddatli o’tish davrini namoyon qilgan. Qishloq tumanlari miqyosida aholi o’sishi ancha hududiy tafovutlarga ega: agar viloyat aholisi 1989-2014-yillarda 1,7 martaga o’sgan bo’lsa, bu ko’rsatkich Chortoq, Chust va Kosonsoy tumanlarida 2,5-2,7 martani tashkil qilgan. Uchqo’rg’on, Turaqo’rg’on va Pop tumanlarida ham bu o’sish ancha yuqori bo’lgan, Namangan va Yangiqo’rg’on tumanlarida esa aholi o’sishi dinamikasining biroz past darajalari qayd etiladi. [4] 2018-yilda viloyatda aholi tabiiy o’sishi 82655 kishi, migratsion o’sish - 3757 kishi umumiy o’sish 78898 nafar kishini tashkil etgan. Yil oxiriga aholi soni 2569904 nafarga yetgan. Namangan viloyatida aholining zichligi o’rtacha 1km ga 370,0 kishini tashkil qiladi. Bu raqam qo’shni Farg’ona va, ayniqsa, Andijon viloyatiga qaraganda biroz pastroq bo’lsa-da, u respublika ko’rsatkichidan 5 marta ko’pdir. Viloyat xududida aholi zichligi har xil: u Namangan shahriga bevosita yaqin, sug’orma dehqonchilik yaxshi rivojlangan tumanlarda (Uychi, Turaqo’rg’on, Norin, Namangan) 680-890 kishiga yetadi. 11 ko’rinarli mavqega ega .Bu ekin, xususan, Yangiqo’rg’on, Chust, Chortoq tumanlarida ko’proq ekiladi. Viloyat bo’yicha bir yilda 264,3 ming tonna kartoshka olingan. Shuningdek, 795,0 ming tonna sabzavot, 76,1 ming tonna poliz mahsulotlari yetishtirilgan. Sabzavotchilik Namangan shahri atrofida, poliz, qovun (shakarpalak, obi navvot va b.) Chust va Pop tumanlarida ko’p yetishtiriladi. Yem-xashak ekinlaridan (10,0 ming ga-2017y) ko’proq silos uchun makkajo’xori ekiladi. Viloyat adir mintaqalari, ayniqsa, bog’dorchilik uchun qo’lay. Uning maydoni 27,8 ming ga, yalpi hosil 241,6 ming tonna.(2017y) Bu esa, o’z navbatida, meva-konserva sanoati uchun muhim xom ashyodir. Tokzorlar maydoni ham ancha – 7,2 ming ga. Umuman, viloyat shirin-shakar uzum va anorlari, Namangan olmasi kabilar bilan mashhur. 2019 yil 1-yanvar holatiga kura yirik shoxli qoramollar soni 702,5 ming bosh (2000 yilda 350 ming bosh). Agar qoramolchilik uchun viloyatda sharoit birmuncha cheklangan bo’lsa, qo’y va echkichilikka bu yerda qo’lay imkoniyatlar mavjud. Ularning soni 765,1 ming bosh. Vaholanki, 2000-yilda bu yerda 480 ming bosh qo’y va echkilar boqilgan. Bu borada, eng avvalo. Pop tumani ajralib turadi. 2018-yilda tirik vaznda 143,8 ming tonna go’sht, 678,3 ming t sut, 552,6 mln. dona tuxum olingan. Viloyatning, xususan, tog’ etaklarida asalarichilik ham yaxshi rivojlangan. Viloyat qishloq xo’jaligida fermerchilik ancha rivojlanlan. 2013-yilda 5793 fermer xo’jaliklari bo’lgan va ularga 265 ming gektar yer maydoni biriktirilgan, jami ishlovchilar soni 83,0 ming kishi. Har bir fermer xo’jaligiga o’rtacha 45,7 ga yer va 14,3 kishidan ishchi to’g’ri keladi. 2020-yil yanvar-fevral oylarida 1 091 ta korxonalar va tashkilotlar yangi tashkil etilgan bo'lib, o'tgan yilning shu davriga nisbatan 24,3% kamaygan. Shundan mas'uliyati cheklangan jamiyatlar – 779 ta, xususiy korxonalar – 235 ta, oilaviy korxonalar – 44 ta, muassasalar – 15 ta va boshqalar – 18 tani tashkil etdi. [4] 23 7-Rasm . Faoliyat ko'rsatayotgan qishloq, o'rmon va baliq xo'jaligi sohasidagi korxonalar va tashkilotlarning jamiga nisbatan ulushi (fermer va dehqon xo`jaliklaridan tashqari). 2-Jadval Hududlar kesimida xorijiy kapital ishtirokidagi faoliyat ko'rsatayotgan korxonalar soni, birlikda . Manba:(Namangan statistika qo`mitasi) 24 6.-Rasm Faoliyat ko’rsatayotgan mas'uliyati cheklangan jamiyatlarning iqtisodiy faoliyat turlari bo'yicha ulushi, % Manba:(Namangan viloyati statistika qo`mitasi) 21 Qishloq tumanlari orasida maydoni bo’yicha Pop va Chust ajralib turadi. Xususan, Pop tumanining maydoni eng kagga bo’lib (2,91 ming kv. km), u viloyat umumiy hududining 39,1 foizini egallaydi Chust tumanining maydoni 0,91 ming kv.km, kichigi esa Norin tumani hisoblanadi. Bu boradagi geografiylik koeffitsient 13,8 ga teng. Demak, viloyat tabiiy- xo’jalik jihatdan ancha katta ichki hududiy tafovutlarga ega. Viloyatda birinchilar qatorida tashkil etilgan tumanlar Namangan, Chust, Pop va Yangiqo’rg’on bo’lib, ular respublikamizda dastlabki - 1926 yilda amalga oshirilgan ma’muriy islohotlarga to’g’ri keladi. Tarixiy nuqtai nazardan eng So’nggisi esa Chortoq tumani, u 1980 yilda Yangiqo’rg’on tumanidan ajralib chiqqan . Bu kurs ishida Namangan viloyatining iqdisodiy geografik o`rniga batafsil tavsif berib o`tamiz. 4 Yuqorida jadvalda Namangan viloyatining tumanlari va ularning keltrilgan, jadvaldan shuni ko`rishimiz mumkunki viloyatda 12 ta qishloq tumanlari mavjuddir. Namangan viloyatida 12 qishloq tumani (Kosonsoy, Mingbuloq, Namangan, Norin, Pop, To raqo rg on, Uychi, Uchqo rg on, Chortoq, Chust, Yangiqo rg on),ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ 8 shahar (Namangan, Kosonsoy, Pop, To raqo rg on, Uchqo rg on, Chortoq, ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ Chust, Haqqulobod), 11 shaharcha (Jomasho y, Toshbuloq, Navbahor, Oltinkon, ʻ Uyg ursoy, Chorkesar, Xalqobod, Uychi, O nhayat, Yangiqo rg on, Oqtosh), 99 ʻ ʻ ʻ ʻ qishloq fuqarolari yig ini bor. Markazi ʻ — Namangan shahri. 7 Chortoq, Eskiyer suv omborlari, Oxunboboyev, Shimoliy Farg ona, Kattaʻ Namangan kanallari qurilgan. Bahor va yoz boshlarida sodir bo ladigan sel hodi- ʻ salaridan saqlanish uchun sel omborlari barpo qilingan. Tuproklari pro-lyuvial, o tloq, o tloqi-botqoq, och tusli bo z, ayrim joylarda sho rxok, och tusli qo ng ir, ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ jigarrang. Adirlar qumtosh, mergel, lyoss va chag irtoshlar bilan qoplangan. ʻ Bahorda efemer o simliklar o sadi, chorva mollari boqiladi. Tekislik qismlarida ʻ ʻ bo z, ko ng ir tuproqlar, qadimdan dehqonchilik qilib kelingnidan tabiiy holati ʻ ʻ ʻ o zgargan va unumdorligi oshi ʻ rilgan. Kosonsoyda tipik va qoramtir bo z tuproq, ʻ Namangan, Uchqo rg on, Chust tumanlarida och bo z tuproq tarqalgan. Tekislik ʻ ʻ ʻ qismining ekin ekilmaydigan yerlarida sho ra, shuvoq, lola, otquloq, Sirdaryo ʻ bo ylarida betaga, astragal va boshqa o sadi. Tog larda archazorlar, yovvoyi olcha, ʻ ʻ ʻ olma va yong oqzorlar uchraydi. Tog larning baland qismi subalp o tloklari ʻ ʻ ʻ — yozgi yaylovlardan iborat. Namangan viloyatida deyarli o rmon yo q. Namangan ʻ ʻ mevali o rmon ko chatzori va Namangan o rmon ko chatzori mavjud. Cho l va ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ adirlar o zlashtirilib yuborilgandan bo ri, tulki, qobon, yumronqoziq kam uchraydi. ʻ ʻ Tog larda tog takasi, sug ur bor. Adirlarda kalamush, dala sichqoni, echkemar, ʻ ʻ ʻ tipratikan, cho l toshbaqasi, turli xil ilon va kaltakesak ko p. Qushlardan burgut, ʻ ʻ kaklik va boshqa bor. Qorabovur, yovvoyi o rdak va boshqa ovlanadi. Dare, soy va ʻ boshqa suv havzalarida har xil baliq yashaydi, ondatra keng tarqalgan. Pochchaotasoy, G ovasoyda qunduz ham uchraydi. Namangan viloyati xududining ʻ intensiv o zlashtirilishi oqibatida sudralib yuruvchilar, qushlar, sut emizuvchilar, ʻ baliklarning ko p turlari kama-yib bormoqda. ʻ Chodok, Chorkesar, Uyg`ursoy polimetal va qimmat baho metallar hamda Tergachi, Namangan va Mingbuloq neft konlari shular jumlasidandir. Ammo bu konlarda qazilma boyliklarining zahirasi kun emas, binobarin, ular mintaqa iqtisodiyotiga kuchli ta’sir etmaydi.[4] Yog’in-sochin miqdori g’arbdan sharqqa tomon ortib boradi (100-400 mm). Asosiy gidrografik elementi - Sirdaryo, u shu nomda ayni viloyat xududida, Norin va Qoradaryoning ko’shilishi natijasida shakllanadi. Biroq Sirdaryoning yerlarni sug’orishdagi ahamiyati kapa emas, chunki u ancha pastlikda okib o’tadi. 9 Biroq, uning eng chekka shimolig’arbiy qismi baland tog’liklardan iborat (balandligi 4000 metrgacha yetadi). Orografik jihatdan viloyatning g’arbiy va shimoliy qismidagi Chotqol, Qurama hamda Farg’ona tizmalari G’arbiy Tyanshan tog’ tizmalariga kiradi. Ularning asosiy qismi - Pop tumanida. Ushbu tumanning yer usti tuzilishiancha murakkab bo’lib, balandlik amplitudasi eng janubdagi 365-367 m balandlikdan 4008 m nuqtalar doirasida 3640 metrga teng. Darhaqiqat, Pop tumani respublikamizda tipik tog’li hududlar qatoriga kiradi va bu joyda “foydali yer” koeffitsienti viloyatning boshqa tumanlariga qaraganda ancha past. Viloyat xududida ba’zi qazilma boyliklari ham mavjud (flyuorit, kumush, oltin, granit neft va b.). 1-Jadval Namangan viloyati tumanlari. 6 Manba:(Namangan statistika qo`mitasi) 5-Jadval Namangan viloyatida MDH davlatlarining kapitali ishtirokida faoliyat ko'rsatayotgan korxonalar soni. 30 XULOSA Xulosa o`rnida Ta kidlash o rinliki, 2019-yil davomida Namangan viloyatiʼ ʻ tijorat banklari tomonidan jami 135828 ta mijozga 4,6 trln so m, shundan 4530 ta ʻ kichik biznes subyektlariga 2,9 trln so m miqdorida kredit mablag lari ajratilgan. ʻ ʻ O zbekiston Respublikasi Prezidentining aholini tadbirkorlikka keng jalb qilish va ʻ oilaviy tadbirkorlikni rivojlantirishga oid qabul qilingan dasturlari doirasida esa viloyatdagi 58 251 nafar aholi va tadbirkorlik subyektlariga 973,1 mlrd so m ʻ miqdorida imtiyozli kreditlar ajratilgan va buning natijasida 59103 nafar aholining bandligi ta minlangan. ʼ Jumladan, O zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 7-martdagi ʻ “Hududlarda aholini tadbirkorlikka keng jalb qilish va oilaviy tadbirkorlikni rivojlantirishga doir qo shimcha chora-tadbirlar to g risida”gi qaroriga asosan ʻ ʻ ʻ tijorat banklari tomonidan 57381 nafar aholi va tadbirkorlik subyektlariga 879.5 mlrd so m imtiyozli kreditlar ajratildi va 57519 nafar aholi bandligi ta minlandi. ʻ ʼ O zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 14-iyuldagi “Aholi ʻ bandligini ta minlash borasidagi ishlarni takomillashtirish va samaradorligini ʼ oshirish chora-tadbirlari to g risida”gi qarori asosida 165 nafar aholi va ʻ ʻ tadbirkorlik subyektlariga 7,9 mlrd so m imtiyozli kreditlar ajratilib, natijada 215 ʻ nafar aholi muqim ish o rniga ega bo lgan. ʻ ʻ O zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 27-iyundagi “Yoshlar- ʻ kelajagimiz” davlat dasturi ijrosi to g risida”gi PF-5466-sonli Farmon ijrosi ʻ ʻ doirasida 2019-yilda 195 nafar yosh tadbirkorlarga 69,9 mlrd so m miqdorida ʻ imtiyozli kreditlar ajratilgan va natijada 252 nafar aholining bandligi ta minlangan. ʼ 2019-yilda joriy qilingan “HUMO” to lov tizimi o zining barcha mijozlariga ʻ ʻ kontaktsiz texnologiya vositasida to lovlarni amalga oshirishning innovatsion ʻ texnologiyasi sifatida aholiga manzur bo lmoqda. Bugungi kunda “HUMO” milliy ʻ to lov tizimidagi ʻ 31 2.3.NAMANGAN VILOYATINING TRANSPORTI VA TASHQI IQDISODIY ALOQALARI Transport va tashqi iqtisodiy aloqalari . Namangan viloyati hududining ichki tuz ilishi, geografik kiyofasi (ya’ni g’arbdan sharkka cho’z ilganligi, tog’ va tog’oldi adirlarda joylashganligi),geografik o’rni, uning transport infratuzilmasi rivojlanishiga o’z ta’sirini ko’rsatadi. Respublika markazining Farg’ona vodiysi viloyatlari, Qolaversa, Qirg’iziston va hatto Xitoy davlatlari bilan avtomobil transport aloqasi ayni Namangan viloyati hududidan (Angren - Pop yuli Qamchiq dovoni orqali ) o’tadi. Shu bois, viloyatning transchegaraviy va tranzit xususiyati katta. [8] Bunday xususiyat 2016-yilda ishga tushirilgan Angren-Pop temir yo’li ta’sirida yanada yaxshilandi. 2013-yilda viloyat bo’yicha 39,1 mln tonna turli xil xalq xo’jalik yuklari tashilgan. Bu xususda Namangan shahridan tashqari, Chust va Uchqo’rg’on tumanlari oldinda. Yo`lovchilar tashish hajmi esa 342,9 mln kishini tashkil qilib, u Namangan shahri, shuningdek. Mintaqalar iqtisodiyotining hududiy majmua sifatida shakllanishi ularning ijtimoiy sohalari rivojlanishini ham talab qiladi. Chunki, ijtimoiy va iqtisodiy sohalar bir-biri bilan chambarchas bog’liq, birining rivojlanishi ikkinchisi uchun tegishli imkoniyatlar, shart-sharoitlar yaratadi.Namangan viloyati nomoddiy ishlab chiqarish sohalarida 280 ming kishiga yaqin yoki iqtisodiyotda jami band bo’lganlarning 32 foizi xizmat qiladi. Mintaqa YaM da xizmatlarning hissasi 45 foiz atrofida. Ta’kidlash joizki, yalpi hududiy mahsulot tarkibida savdo va umumiy ovqatlanish hamda soliqlardai tashqari “boshqa” segmentlarning ulushi ancha yuqori. Chakana savdoning - 20,7, pullik xizmatlarning 38,1 foizini Namangan shahri bajaradi. Qishloq tumanlari orasida savdoda Uychi va Namangan, pullik xizmatlarda Chust va To’raqo’rg’on o’zlarining nisbatan yuqori salohiyati bilan biroz ajralib turadi. E’tiborlisi shuidaki. Chust tumani taxdil etilayotgan yilda viloyat pullik 26 Vaholanki, maydoni bo’yicha eng katga Pop tumanida zichlik 68 kishi, xolos. Bu esa butun Farg’ona iqtisodiy rayonida eng kichik ko’rsatkichdir. Shu qatorda, yangi o’zlashtirilgan Mingbuloq tumanida ham aholi joylashuvi uncha zich emas - 151 kishi. Viloyatda aholi soni bo’yicha Chust tumani oldinda turadi. Bu yerda 237,6 ming kishi istiqomat qiladi. Qolgan qishloq tumanlari aholisi esa Mingbuloq tumanidagi 112 ming kishidan Namangan tumanidagi 212 ming kishigacha farq qiladi. Aholi sonining nisbatan yuqori sur’atlarda o’sishiga uning tabiiy harakati sababchidir. Chunonchi, 2001 yilda tug’ilish 20,7 promille, o’lim 4,7 va tabiiy ko’payish 16,0 promillega teng bo’lgan (1999 yilda bu ko’rsatkichlar yuqoridagilarga mos ravishda 23,1, 4,9 va 18,2 promilleni tashkil etgan). 2010-yilda tabiiy harakat ko’rsatkichlari quyidagicha: tug’ilish 21,5, o’lim 4,5, tabiiy ko’payish 17,0 promille, 2013-yilda mos ravishda, 22,9; 4,6 va 18,3%o.Aholining tabiiy harakati hududiy farqlarga ega bo’lib, bu joylarning demografik vaziyati, aholisining yosh va jinsiy, milliy tarkibi, migratsiya va bandligi, ma’lumotlilik va urbanizatsiya darajasi kabi qator omillarga bog’liq. So’nggi yillarda viloyat aholisining takror barpo etilishi umumiy tarzda pasayib borayotgan bo’lsa-da, u to’lqinsimon o’zgarishga ega. Bu o’zgarish yoki burilish taxminan 2005-2006-yillarga to’g’ri kelib, u, o’z navbatida, avlodlar almashuvi, demografik jarayonlar o’tmishining xususiyatlari bilan izohlanadi. Tahlillarga binoan, tug’ilish 1995-2013-yillar maboynida 15-20 promillega qisqargan. Agar 2005-2013-yillar oraligi olinsa, qator tumanlarda tug’ilish umumiy koeffitsientining biroz ko’tarilganligini qurish mumkin. Masalan, Kosonsoy tumanida u 21,9 dan 24,3 promilllega, Namangan tumanida 20,6 dan 23,0 gacha, Uychida 20,4 dan 23,8 promillega ko’tarilgan va h.k. Faqat Mingbuloq tumanida aks holat ro`y bergan. Umuman, barcha qishloq tumanlarida ko’rilayotgan yillarda tug’ilish koeffitsienti yuqorilashgan. 1995 yilda eng yuqori tug’ilish ko’rsatkichi Kosonsoyda, eng pasti - Yangiqo’rg’onda, farq 8,6 promilleni tashkil qilgan. 2000 12 Namangan viloyati aholisining milliy tarkibi har xil. Bu yerda o’zbeklardan tashqari tojik, qirg’iz, rus, tatar va boshqa millat vakillari yashaydi. O’zbeklar jami aholining 88,8 foizini tashkil qiladi, tojiklar ko’proq Chust, Kosonsoy va Pop tumanlarida, qirg’izlar Yangiko’rgon va Uchqo’rg’on tumanlarida joylashgan.Mehnatga layoqatli yoshdagi aholi soni, 2014-yil 1-yanvar ma’lumotiga ko’ra, 1499 ming kishi, iqtisodiy faol aholi 953 ming, iqtisodiyotda band bo’lganlar 904 ming kishi. Shundan moddiy ishlab chiqarishda 68,0 foiz, jumladan, sanoatda - 13,0 %, qishloq va o’rmon xo’jaligida - 30,3 %, transport va aloqada - 2,7 %, qurilishda - 7,4 %, savdo, umumiyovqatlanish va moddiy-texnik ta’minotda 9,4 foiz mehnat kiluvchilar band. Nomoddiy sohalar orasida ta’lim, madaniyat, san’at, fan va ilmiy xizmatlar (12,5 %), sog’liqni saqlash, jismoniy tarbiya va ijtimoiy ta’minot (8,0 %) hamda uy xo’jaligi va aholiga maishiy xizmat ko’rsatishning nomoddiy qismlari (3,4 %) ajralib turadi. Bir yilda viloyatda jami 75,6 ming yangi ish o’rinlari yaratilgan. Ularning ko’pchiligi qishloq joylarda, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikda tashkil etilgan. 15 O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA`LIM FAN VA INOVATSIYALAR VAZIRLIGI __________________________________________- TABIIY FANLAR FAKULTETI GEOGRAFIYA TA`LIM YO`NALISHI ___BOSQICH _____-GURUH TALABASI _____________________________________________- O`ZBEKISTON GEOGRAFIYASI FANIDAN “ Namangan viloyatining iqdisodiy geografik tavsifi ” MAVZUSIDA YOZGAN KURS ISHI Topshirdi: _________________ Qabul qildi: _________________ REJA: 1 I.BOB.NAMANGAN VILOYATI TABIATINING ASOSIY XUSUSIYATLARI 1.1. NAMANGAN VILOYATINING GEOGRAFIK O`RNI, MAYDONI VA CHEGARALARI Namangan viloyati — O zbekiston Respublikasiʻ tarkibidagi viloyat. 1941- yil 11-martda tashkil etilgan (1960-yil 25-yanvarda Andijon va Farg ona ʻ viloyatlari tarkibiga qo shib yuborilgan. 1967-yil 18-dekabrda qayta tashkil etildi). ʻ Namangan viloyati respublikaning sharqida, Farg ona vodiysining shimoli-g arbiy ʻ ʻ qismida, Tyanshan tog tizmasi tarmoklari ʻ — Qurama va Chatqol tog larining yon ʻ bag rida joylashgan. Shimoliy va shimoli-sharqdan Qirg iziston Respublikasining ʻ ʻ Jalolobod viloyati, jan.-sharqsan Andijon, janubidan Farg ona, shimoliy va ʻ shimoli-g arbdan Toshkent viloyati va Tojikistonning Sug d viloyati bilan ʻ ʻ chegaradosh. Maydoni 7,44 ming km². Aholisi 2931,5 ming kishi (2021). Namangan viloyatida 11 qishloq tumani (Kosonsoy, Mingbuloq, Namangan, Norin, Pop, To raqo rg on, Uychi, Uchqo rg on, Chortoq, Chust, Yangiqo rg on), ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ 8 shahar (Namangan, Kosonsoy, Pop, To raqo rg on, Uchqo rg on, Chortoq, ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ Chust, Haqqulobod), 11 shaharcha (Jomasho y, Toshbuloq, Navbahor, Oltinkon, ʻ Uyg ursoy, Chorkesar, Xalqobod, Uychi, O nhayat, Yangiqo rg on, Oqtosh), 99 ʻ ʻ ʻ ʻ qishloq fuqarolari yig ini bor. Markazi ʻ — Namangan shahri. Namangan viloyati asosan Sirdaryoning o’ng qirg’og’i, Farg’ona vodiysining shimoliy qismini egallaydi. U O’zbekiston Respublikasi hududining sharqiy qismida, Qirg’izistonRespublikasi Jalolobod viloyatidan janubda joylashgan; g’arbda Tojikiston Respublikasining So’g’d viloyati bilan, respublikamiz doirasida esa Toshkent viloyati, janubda Farg’ona, janubi-sharqda Andijon viloyatlari bilan chegaradosh. [4] Viloyat hududining yarmidan ko’progi tog’ va tog’oldi rayonlaridan tashkil topgan. Bu yerda adir mintaqasi qo’shni viloyatlarga qaraganda keng tarqalgan va u bog’dorchilik, uzumchilik hamda chorvachilik uchun qo’lay. Shu jihatdan Namangan viloyatining yer fondi ham kattaroq. 5 13% 30% 3% 7%9%37%Namangan viloyati aholisining bandligi sohalar bo`yicha Sanoatda Qishloq xo`jaligi Transport va aloqa Qurilishda Savdoda Boshqa sohalarda 2-Rasm. Namangan viloyati aholisining bandligi sohalar bo`yicha Manba:(Namangan viloyati statistika qo`mitasi ma`lumotlari asosida tuzildi) 2.2. NAMANGAN VILOYATI SANOAT TARMOQLARINING SHAKLLANISHI VA RIVOJLANISHI Bu yerda iqtisodiyotning barcha tarmoqlari mavjud, ularning rivojlanganlik holati, ixtisoslashuvi va muammolari viloyatning geografik o’rni, tabiiy sharoiti va resurslari, demografik vaziyati va mehnat salohiyati, ishlab chiqarish hamda ijtimoiy infratuzilma ta’sirida shakllangan.[4] Viloyat yalpi hududiy mahsulotining 9,8 foizini sanoat, 32,7 foizini qishloq xo’jaligi beradi. Qurilishning ulushi 7,9 foizga, transport va aloqaniki — 9,7, savdo va umumiy ovqatlanishning hissasi -9,2 va soliqlar salmogi 3,0 foizga teng Sanoati. 2010-yilda viloyatda 8756 ming kv. m ruberoid (“O’zruberoid” MChJ va “RouTom” qo’shma korxonasi, Pop tumani), 9258 ming kv. m yumshok tom yongich materiallar, 75,2 ming t. omixta yem, 7846 ming kv. m ip gazlama, 2390 16 2.3. NAMANGAN VILOYATI QISHLOQ XO`JALIGINING RIVOJLANISHI VA IXTISOSLASHUVI Mintaqa iqtisodiyotida qishloq xo’jaligi yetakchi rol o`ynaydi. Hududning yer maydoni, uning agroiqlimiy resurslari, soylar va qator irrigatsiya infratuzilmasi ko’p tarmoqli qishloq xo’jaligining rivojlanishiga xizmat qiladi. [3] Xususan, viloyat xududi, uning qator adirlarini Quyoshga ro’para turganligi (“kungay”) ham ijobiy ahamiyatga ega. Bu yerda Shimoliy Farg’ona kanali, Katta Andijon, Katta Namangan va Katta Farg’ona kanallari asosiy sug’orish manbalari hisoblanadi.Namangan viloyatining umumiy yer maydoni 718,1 ming gektar, uning 390,3 ming gektari qishloq xo’jaligida foydalaniladigan yerlardir (54,3 %). Yerning foydali koeffitsienti Namangan, Norin, Uychi tumanlarida yuqori. Pop tumanida esa u biroz past - 52,6 %. Sug’oriladigan yer maydonlari viloyatda 235 ming ga yoki qishloq xo’jaligida foydalaniladigan yerlarning 60,9 foiziga teng. Norin, Mingbuloq, Uychi, Uchqo’rg’on, Namangan tumanlari qishloq xo’jaligida foydalaniladigan yerlarning deyarli 100 foizi sug’oriladigan yerlardan iborat. Qishloq xo’jaligida foydalaniladigan yerlarning 50,8 foiziga ekinlar ekiladi. Bu ko’rsatkich Mingbuloq, Uchqo’rg’on, Norin hamda Uychi tumanlarida yuqori, uning nisbatan past darajasi esa Yangiqo’rg’on, Pop va Kosonsoy tumanlarida ko’zatiladi. Pichanzorlar va yaylovlar ulushi o’rtacha 39,1 % bo’lgan holda, uning kattaroq ko’rsatkichlari Pop va Kosonsoy tumanlarida qayd etiladi. Viloyat qishloq xo’jalik mazsulotining 31,6 foizini fermer xo’jaliklari ta’minlaydi. Jami ekin maydoni 2018-yilda 192,5 ming ga bo’lib, 93,3 ming gektar maydonga donli ekinlar ekilgan, yalpi hosil 483,4 ming t.,bug’doy yalpi hosili 390,6 ming tonna, (2000-yilda bu raqamlar, mos holda 320, va 300 ming tonnani tashkil qilgan), har bir gektardan 43,3 sentner 43,7 bug’doy sentner olingan. Paxta maydoni 68,9 ming ga, yalpi hosil 160,7 ming tonna, hosildorlik 23,2 s/ga. Namangan viloyati mamlakatimizda kartoshka yetishtirishda ham ko’zga 22 yilda eng yuqori ko’rsatkichga (27,0 %o) To’raqo’rg’on tumani, eng pastiga Norin (19,0 %o) tumani ega bo’lgan, farq 8,0 %o. 2005-yilga kelib tug’ilish geografiyasida quyidagi o’z yuz bergan; eng yuqori tug’ilish darajasi - 21,9 %o (Kosonsoy va Pop tumanlarida), eng pasti -18,7 %o Uchqo’rg’on tumanida, ular o’rtasidagi farq bor-yo’g’i 3,2 punktni tashkil qilgan. 2013-yilda viloyat tumanlari orasida nisbatan yuqori ko’rsatkich Kosonsoyda (24,3 %o), eng pasti Chustda (20,9 %o) qayd etildi, farq 3,4 promille. Ko’rinib turibdiki, 2000-yillar o’rtasida tug’ilish ko’rsatkichlaridagi hududiy tafovutlar biroz tekislashgan, keyinchalik esa bu farq, biroz ortib borgan. O’lim koeffitsienti ham bu yillarda pasayib borgan. Ammo qishloq tumanlari miqyosida katta farqlar kuzatilmaydi. 1995-yilda eng yuqori o’lim ko’rsatkichi Norinda, eng pasti Chust tumanida, 2013-yilda eng yuqorisi - Uchqo’rg’onda, eng quyi darajasi Kosonsoy tumanida qayd etilgan. Namangan viloyatida, respublikamizning boshqa mintaqalarida bo’lgani kabi, shahar aholisi 1989-2008-yillarda deyarli usmadi yoki uning o’sishi qishloq aholisining ko’payishidan uncha ortiq bo’lmadi. Natijada, urbanizatsiyaning umumiy demografik ko’rsatkichi bu davrda keskin o’zgarmadi, aksincha, mamlakat va qator viloyatlarda u hatto qisqardi. Ammo 2009-yilga kelib “Qishloq taraqqiyoti va farovonligi yili” Davlat dasto’rini qabul qilish va amalga oshirish munosabati bilan vaziyat keskin o’zgardi, ya’ni urbanistik to’lqin vujudga keldi. Birgina Namangan viloyatida 109 ta qishloq aholi punkti shaharcha maqomiga muyassar bo’ldi va urbanizatsiya ko’rsatkichi 2008-yildagi 37,1 dan 64,7 foizga “sakradi”. Hozirda viloyat mazkur ko’rsatkich bo’yicha respublikamizda birinchi o’ringa chiqib oldi. Vaholanki, sanoat ishlab chiqarish va umuman ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish ko’rsatkichlari bunga mos kelmaydi. Tashkil etilgan yangi shaharchalar, to’g’rirogi - agroshaharchalar aholisi 613,1 ming kishi yoki 2008-yil qishloq aholisining 44,8 foizi,2009-yil shahar aholisining 42,7 foizi demakdir. 13 mehnat resurslaridan to’laroq foydalanish, qurilish ishlarini ko’proq olib borish talab etiladi. 3-Rasm. Namangan viloyatining iqdisodiy xaritasi. Manba:(O`zbekiston geografiyasi) Mamlakatimizdagi kabi, viloyatimizda ham qulay ishbilarmonlik muhitini yaratish va tadbirkorlikni jadal rivojlantirish borasida qator ijobiy o’zgarishlar amalga oshirilmoqda. O’z o’rnida, tadbirkorlik sub’ektlarini davlat ro’yxatidan o’tkazish va hisobga qo’yish borasida ham qonunchilikda muhim qarorlar qabul qilinib, davlat ro’yxatidan o’tkazish va hisobga qo’yishni avtomatlashtirilgan tizimi bosqichmabosqich ishlab chiqilib, amaliyotga tadbiq qilinmoqda. Bu esa aholi hamda xorijiy sarmoyadorlarning o’z shaxsiy biznesini yo’lga qo’yish va rivojlantirish uchun muhim omil bo’lib xizmat qilmoqda. Ro'yxatdan o'tgan korxonalar va tashkilotlar soni 2020-yil 1-mart holatiga ko’ra 27 538 tani tashkil etib, ulardan 26 772 tasi yoki 97,2 % faoliyat ko'rsatmoqda. Bu ko'rsatkich o'tgan yilning shu davriga nisbatan olganda 3 882 18 xizmatlariping11,0 foizini amalga oshirgan. Bu borada past ko’rsatkichlar Mingbuloq va Uychi tumanlarida ko’z atiladi, chakana savdoda esa Mingbuloq eng past mavkega ega. Aholi jon boshiga chakana savdo aylanmasi, Namangan shahrini hisobga olmaganda, ayni Chust tumanida yuqori; pullik xizmatlarda Chortoq va Namangan tumanlari oldinda.Sog’likni saqlash tizimida jami 113 ta tibbiyot muassasalari mavjud: har 10 ming kishiga bemorlar o’rinlari - 50,3 ni tashkil qiladi. Shu jumladan, Namangan shahrida 108,5, Pop tumanida 61,6, Kosonsoyda 43,5, Norin va Namangan tumanlarida esa pastroq. Shu o’rinda qayd etish joizki, ko’pgina holatlarda viloyat markazini qishloq tumanlari qatorida qurish haqiqatga to’g’ri kelmaydi. Sababi, ushbu toifadagi shaharlar mintaqa miqyosidagi vazifalarni bajarishga ixtisoslashgan va ayni shuning uchun ham ular viloyat “poytaxti” hisoblanadi Viloyat markazlarining sanoat, aholiga xizmat ko’rsatish, savdo kabi sohalarda eng katta ko’rsatkichga ega bulishi tabiiy. Binobarin, oddiy qishloq tumanlarining bu boradagi ulushi birgalikda karalganda ular viloyat bosh shahri “soyasida” qolib ketadi. Ayni vaqtda, odatda, viloyat markaziga to’tash qishloq tumanlarida ijtimoiy sohalar rivojlanishi pastroq ko’rsatkichlarga ega. Gap shundaki, bunday hududlarning aholisi o’z larining ijtimoiy extiyojlarini asosan viloyat ma’muriy markazlarida kondirishadi. Viloyatda 2018yilda har 10 ming kishiga 19,4 nafar vrach va 106,8 ta o’rta tibbiyot xodimlari to’g’ri keladi. Shifoxonalar soni 131ta, ambulatoriya va poliklinikalar soni 347tani tashkil etadi. Namanganda qadimdan xalq tabobati ham rivojlangan, bu yerda turli xil dorivor o’simliklar ko’p. Mintaqada rekreatsiya imkoniyatlari ham oz emas. Chust, Kosonsoy, Namangan qishloq tumanlarida nisbatan ko’proq. Ta’kidlash joizki, Namangan viloyatining eksport-import salohiyati uncha katta emas. 2018yilda mutlaq raqamlarda eksport hajmi 247,4 mln. AQSh dollari, import – 955,1 mln. dollar; tashqi savdo aylanmasi – 1202,6 mln. dollar. Eksport tarkibida oziq-ovqat mahsulotlari ustunlik qiladi - 17,8 %, paxta tolasi - 9,3 %. Importda mashina va uskunalarning ulushi 32,7 foizni tashkil qiladi. 27 1.2.TABIIY SHAROITI VA TABIIY RESURSLARI Viloyat hududining asosiy qismi Sirdaryoning o ng sohilida, keng Farg onaʻ ʻ vodiysida joylashgan. Yer yuzasi, asosan, tekislik bo lib, shimoliyda qator ʻ tepaliklar va Chatqol hamda Qurama tog lari bilan o ralgan. Balandligi 350-800 m. ʻ ʻ Tog va adirlar, tor vodiylar, vohalar to rtlamchi geologik davrning katta-kichik ʻ ʻ daryolari va irmoqlarning faoliyatidan hosil bo lgan. ʻ Viloyat hududi geologik faol zonada joylashgan va 8 ballgacha-zilzilalar bo lib turadi. Keng maydonni egallab yotgan va dehqonchilik obyekti bo lgan ʻ ʻ Qoraqalpoq cho li neogen davrida paydo bo lgan. Foydali qazilmalardan Chodak ʻ ʻ oltin koni, tog kvarsi, sur-ma, mis, neft, gips, ohaktosh va boshqa qurilish ʻ materiallari, shifobaxsh mineral suvlar (Chortoqda) topilgan. Chust-Pop yer osti suvining issiqligi 50° (1300 m dan chiqadi). Suv tarkibida yod va brom bor. Chodaksoydan (450 m chuqurlikdan) 23° issiqlikdagi vodorod-sulfidli suv chiqadi. Chortoq, Shahand, Kosonsoy, Uchqo rg on suvlari o zining minerallanish darajasi ʻ ʻ ʻ va harakteri bo yicha mashhur Matsesta, Chakrak, Tal suvlaridan qolishmaydi. Yer ʻ osti suvlari tog , adir, tog oldi botiqlarida va yoyilmalarda yirik toshli, shag alli va ʻ ʻ ʻ qumli qatlamlarda joylashgan. Sirdaryoga yaqin zonalarda yer osti (sizot) suvlari mavjud. Ikli-mi keskin kontinental. Yozi uzoq, issiq, qishi qisqa, nisbatan sovuq. Yillik o rtacha temperatura ʻ 13°. Yanvarda temperatura −25° gacha pasayadi, iyunda 35-45° ga yetadi. Vegetatsiya davri 229 kun. Viloyatning turli qismlarida yog in miqdori turlicha. ʻ Namanganda o rtacha yillik yog in miq-dori 230 ʻ ʻ mm, g arbida 90-190 ʻ mm, sharkiy tumanlarida 300-400 mm, tog etaklarida 600 ʻ mm. Yog inning eng ko p ʻ ʻ kismi bahor va kuzda yog adi. Daryolari yog indan, tog lardagi qor va ʻ ʻ ʻ muzliklardan suv oladi. Namangan viloyatida 16 dare va soy, ko plab mavsumiy ʻ soylar mavjud. Eng katta daryosi — Sirdaryo. U Norin va Qoradaryoning qo shilishidan hosil bo ladi. Norin va Sirdaryoga Chatqol tog laridan oqib ʻ ʻ ʻ tushadigan Pochchaotasoy, Chortoksoy, Chustsoy, Olmossoy, Chodaksoy, G ovasoy, Kosonsoy, Namangansoy kabi sersuv tog daryolari kuyiladi. Kosonsoy, ʻ ʻ 8 5-Rasm. Savdo sohasida faoliyat ko'rsatayotgan korxonalar va tashkilotlar soni, birlikda. Manba:(Namangan viloyati statististika qo`mitasi) 20 15.Fayzullaev M. Qashqadaryo viloyati agroresurs salohiyatidan foydalanish masalalari. // O’z GJ axboroti, 34-jild. –T., 2009.-B. 72-75. 16. Soliev А.S, Axmedov E. Maxamadaliev R.I. va b. Mintaqaviy iqtisodiyot. O`quv qo`llanma. - T.: «Universitet», 2003. 17. Soliev A., Nazarov M. O`zbekiston qishloqlari (qishlok joylar geografiyasi). — T.: “Фан ва технология”, 2009. 18. Soliev А. Nazarov M. Kurbonov Sh. O`zbekiston xududlari ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi. - T.: «МУМТОЗ СОъЗ», 2010. 19. Soliev A. Iqtisodiy geografiya: nazariya, metodika va amaliyot.- T.:«Kamalak», 2013. 20 . Sosialno-ekonomicheskaya geografiya: ponyatiya i termin. Slovar- spravochnik. - Smolensk: «Oykumena», 2013. 21 . Tojieva Z.N. O`zbekiston axolisi: o`sishi va joylanishi (1989-2009 yy.). Monografiya. - T.: «Фан ва технология», 2010. 22. To`xliyev N. O`zbekiston Respublikasi iqtisodiyoti. - T.: O`zbekiston Milliy ensiklopediyasi, 2008. 23. O`zbekiston Respublikasi iqtisodiy-ijtimoiy taraqqiyotining mustaqillik yillaridagi (1990-2010-yillar) asosiy tendensiya va ko`rsatkichlari xamda 2011-2015-yillarga mo`ljallangan prognozlari. - T.: «O`zbekiston», 2011. 24. Qurbonov Sh. B. Kichik xududlar ijtimoiy-iqtisodiy geografiyasi.-T .: “МУМТОЗ СОъЗ”, 2013. 25.Xasanov I.A., Gulomov P.N. O`zbekiston tabiiy geografiyasi. - T.:«O`qituvchi», 2007. 26.www.stat.uz 27.namstat.uz 34 Mintaqa eksportining 52,5 foizi, importining 50,3 foizi “uzoq xorij” va Boltiqbuyi davlatlari bilan amalga oshiriladi. Qolgan qismi MDH mamlakatlari zimmasiga tushadi. 8-Rasm . Sog'liqni saqlash va ijtimoiy xizmatlar ko'rsatish bo'yicha faoliyat ko'rsatayotgan korxonalar va tashkilotlar soni, birlikda. Manba:(Namangan statistika qo`mitasi) 2020-yil 1-mart holatiga ko’ra axborot va aloqa sohasida korxonalar va tashkilotlar soni 391 tani tashkil etib, o'tgan yilning mos davriga nisbatan 114,7 % ga oshdi. Jami axborot va aloqa sohasida korxonalar va tashkilotlar soni ko'payishining asosiy omili bo'lib, televideniya dasturlari ishlab chiqish, ovoz yozish va musiqa asoslarini nashr qilish bo'yicha xizmatlar o'tgan yilga nisbatan – 100,0 % ga (jami axborot va aloqa sohasidagi ulushi 5,4 %), axborot sohasidagi xizmatlar o'tgan yilga nisbatan – 130,3 % ga (jami axborot va aloqa sohasidagi ulushi 22,0 %), nashriyotchilik xizmatlari o'tgan yilga nisbatan – 106,4 % ga (jami axborot va aloqa sohasidagi ulushi 12,8 %), dasturlar tuzish va teleradio eshittirishlar bo'yicha xizmatlar – 80,0 % ga (jami axborot va aloqa sohasidagi ulushi 2,0 %), kompyuter dasturlashtirish xizmatlari o'tgan yilga nisbatan – 101,2 % ga (jami axborot va aloqa sohasidagi ulushi 21,2 %), aloqa xizmatlari – 124,3 % ga (jami axborot va aloqa sohasidagi ulushi 36,6 %) o'sishidir. 28 MUNDARIJA: KIRISH………………………………………………………………..3 I.BOB.NAMANGAN VILOYATI TABIATINING ASOSIY XUSUSIYATLARI 1.1. Namangan viloyatining geografik o`rni, maydoni va chegaralari...5 1.2.Tabiiy sharoiti va tabiiy resurslari…………………………………7 II.BOB. NAMANGAN VILOYATI AHOLISINING HUDUDIY JOYLASHISHI VA IQTISODIYOTI RIVOJLANISHINING IQTISODIY- GEOGRAFIK JIHATLARI 2.1. Namangan viloyatining aholisi va mehnat resurslari……………..10 2.2. Namangan viloyati sanoati tarmoqlarining shakllanishi va rivojlanishi……………………………………………………………..15 2.3. Namangan viloyati qishloq xo`jaligining rivojlanishi va ixtisoslashuvi………………………………………………………….21 2.4. Namangan viloyatining transporti va tashqi iqdisodiy aloqalari……………………………………………………………….25 XULOSA……………………………………………………………..30 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR……………………………32 35 taga yoki 16,4 % ga oshganligini ko'rish mumkin. 2020-yil yanvar-fevral oylarida 1 091 ta korxona va tashkilotlar yangi tashkil etilgan bo’lib, bu ko’rsatkich o’tgan yilning shu davriga nisbatan 24,3% kamaygan. 4-Rasm Yangi tashkil etilgan korxonalar va tashkilotlarning yanvar-fevral oylarida iqtisodiy faoliyat turlari bo'yicha soni. Manba:(Namangan viloyati stattistika qo`mitasi) 2020-yil 1-mart holatiga ko’ra sanoat korxonalari va tashkilotlari soni 5 616 tani tashkil etib, o'tgan yilning mos davriga nisbatan 120,2 % ga oshdi. Jami sanoat korxonalar va tashkilotlari ko'payishining asosiy omili bo'lib (o’tgan yilning mos davriga nisbatan), ishlab chiqaradigan (qayta ishlash) sanoatida – 120,4 % ga (jami sanoatdagi ulushi 96,2 %), tog'-kon sanoati va ochiq konlarni ishlash – 108,2 % ga (jami sanoatdagi ulushi 1,6 %), elektr, gaz, bug' bilan ta'minlash va havoni konditsiyalash – 77,8 % ga (jami sanoatdagi ulushi 0,5 %) va suv bilan ta'minlash, kanalizatsiya tizimi, chiqindilarni utilizatsiya qilish – 128,6 % ga (jami sanoatdagi ulushi 1,3 %) o'sishidir. 19

Namangan viloyatining iqdisodiy geografik tavsifi

Купить