Nevroz. Nevrosteniya. Isteriya. Epilepsiya. Sabablari va alomatlari - Медицина - Презентации

Информация о документе

Цена	9000UZS
Размер	4.6MB
Покупки	0
Дата загрузки	22 Декабрь 2023
Расширение	pptx
Раздел	Презентации
Предмет	Медицина

Nevroz. Nevrosteniya. Isteriya. Epilepsiya. Sabablari va alomatlari

Купить

Nevroz. Nevrosteniya. Isteriya.
Epilepsiya. Sabablari va
alomatlari

Reja:

1. Nevroz kasalligi haqida

2. Nevrosteniya sabablari

3.Isteriya qanday kasallik

4.Epilepsiya kassaligi sabablari va alomatlari

Nevroz kasalligi haqida

Uzoq davom etadigan funktsional psixogen buzilishlar majmuasi. Bunday buzilishlarning
klinik tasviri astenik, o’rnashib qoladigan fikrlar yoki jazava belgilari, shuningdek, aqliy
va jismoniy mehnat qobiliyatining vaqtinchalik pasayishi bilan ta’riflanadi.

Barcha hollarda psixogen omillar bu nizolar (ichki yoki tashqi), psixologik travmaga olib
keladigan vaziyatlar ta’siri, stress yoki uzoq vaqt mobaynida psixika hissiy va aqliy
sferasining zo’riqishi bo’ladi.


«Nevroz» tushunchasi tibbiyotga 1776-yilda shotlandiyalik shifokor Uilyam Kallen
tomonidan kiritilgan. Terminning mazmuni qayta-qayta boshqatdan ko’rib
chiqilgan, lekin hozirgacha uning umume’tirof qilingan ta’rifi yo’q. Shuni ham
ta’kidlab o’tish kerakki, tibbiyot va biologiyada oliy asab faoliyatining turli
funktsional buzilishlari ham «nevroz» deb nomlanadi.

«Nevroz» termini hozirda Amerika Qo’shma Shtatlarida professional psixiatrik
hamjamiyat tomonidan ishlatilmaydi. Amerika psixik buzilishlar diagnostik va
statistik qo’llanmasining 1980 yilda DSM-III uchinchi nashridan boshlab
«nevrozlar» bo’limi bekor qilindi. Misol uchun, depressiv nevroz o’rniga distimik
buzilish , obessiv-kompulsiv nevroz o’rniga obessiv-kompulsiv buzilish ,
ipoxondrik nevroz o’rniga ipoxondriya kiritildi.


Karen Xorni hisoblashicha, nevrozning fundamental nizosi — shaxsning mos
kelmaydigan himoya tendentsiyalari o’rtasidagi qarama-qarshilikning natijasidir.
Xorlik, ijtimoiy izolyatsiya, ota-onalarning mutlaq boshqaruvchi mehr-muhabbati,
beparvo va tajovuzkor munosabat kabi noqulay ijtimoiy omillardan himoyalanish
uchun, bola «odamlar tomon», «odamlarga qarshi» va «odamlardan nari»
yo’nalishlarga asoslangan himoya usullarini shakllantiradi.
•
Odamlar
tomon harakat
qilish, asosan,
bo’ysunish, sevish,
himoya qilishni
ifodalaydi. Odamlarga
qarshi harakatlar
odamlar ustidan
hokimiyat
o’rnatishga,
shuhratga, tan
olinishga,
muvaffaqiyatga,
kuchli bo’lishga va
hayot bilan
kurashishga
intilishni
ifodalaydi . Odamlardan
nari harakati
mustaqillik,
erkinlik,
odamlardan holi
bo’lish zaruriyatini
ifodalaydiNEVROZ R I VOJ LANI SH I NI NG SABAB LAR I VA
M EX ANI ZM LAR I


Nevrotik bemor bir vaqtning o’zida barcha uch tendentsiyalarga ham moyil bo’ladi,
lekin ulardan biri ustunroq bo’ladi, shuning ustun nevrotiklarni «bo’ysunuvchi»,
«tajovuzkor» va «ajralgan» turlarga tasniflash mumkin. Karen Xorni himoya
tendentsiyalari o’rtasidagi qarama-qarshiliklarning sababi bo’lgan muammolarga
katta e’tibor bergan.

Umuman olganda, bugungi kunda ham psixologik omillar (shaxsning xususiyatlari,
uning kamolotga yetishi va tarbiya topishi sharoitlari, jamiyat bilan aloqalarni
o’rnatish shartlari, intilishi darajasi), ham biologik omillar (muayyan psixogen
ta’sirlarga nisbatan zaifroq qiladigan
ma’lum neyromediator yoki neyrofiziologik tizimlarning funktsional tanqisligi)
nevroz rivojlanishiga turtki bo’ladigan omillar sifatida qaralmoqda.

AJ R ATI SH M EZONLAR I

Nevrotik buzilishlarni umuman psixik buzilishlardan ajratishning asosiy
mezonlari quyidagilardir:

Og’riqli namoyonlarning boshlanishi va dekompensatsiyasida psixogen
omillarning yetakchi roli;

Psixik buzilishning funktsional (tiklanadigan) xarakteri;

Psixotik alomatlar, shaxs o’zgarishlari, aqli zaiflikning yo’qligi;

Psixopatologik namoyonlarning egodistonik (bemor uchun azobli) xarakteri,
shuningdek, bemorlarning o’z ahvoliga tanqidiy munosabatda bo’lish.

NEVROZ ALOM ATLAR I VA B ELGI LAR I

R U H I Y ALOM ATL AR
•
Emotsional tushkunlik (ko’pincha aniq
sabablarsiz).
•
Ikkilanish.
•
Ijtimoiy aloqa qilish muammolari.
•
Noadekvat o’zini baholash: past yoki haddan
ziyod ortiqcha.
•
Tez-tez tashvish, qo’rquv hissi, «biron
narsaning tashvishli kutilishi», fobiya,
•
vahima hujumlari, vahimali buzilishlar.
•
Qiymat tizimining, hayotiy istaklar va
afzalliklar, kishining o’zi, boshqalar va umuman
hayot to’g’risidagi fikrlarining noaniqligi yoki
qarama-qarshiliklari. Ko’pincha sinizm qayd
qilinadi.
•
Kayfiyatning nobarqarorligi, tez-tez va keskin
o’zgaruvchanligi. •
Qo’zg’aluvchanlik ( nevrastenyia ).
•
Stressga nisbatan yuqori sezuvchanlik —
ahamiyatsiz stressli voqeaga odamlar umidsizlik
yoki tajovuzkorlik bilan munosabat bildirishadi.
•
Yig’loqilik.
•
Hafachanlik, zaiflik.
•
Tashvishlanish.
•
Psixotravmatik vaziyatga ko’p to’xtalib qolish.
•
Ishlamoqchi bo’lganda tezda charchab qolish —
xotira, e’tibor va fikrlash qobiliyatlari kamayadi.
•
Baland tovushlarga, yorqin nurlarga, harorat
o’zgarishiga sezgirlik.
•
Uyquning buzilishi: odamning ortiqcha
qo’zg’alganligi sababli uxlab qolish qiyin kechadi;
uyqu yuzaki, tashvishlantiruvchi, tetiklik
bermaydigan bo’ladi; ertalab ko’pincha
uyquchanlik kuzatiladi.

•
Bosh, yurak og’rig’i, qorin sohasidagi og’riq.
•
Tez-tez kuzatiladigan charchash hissi,
charchoqning kuchayishi, mehnat
qobiliyatining umumiy pasayishi.
•
Xavotirlar, qon bosimining pasayib ketishi
tufayli bosh aylanishi va ko’z
qorong’ulashishi.
•
Vestibulyar apparatlarning buzilishi:
muvozanatni saqlash qiyinchiliklari, bosh
aylanishi.
•
Ishtahaning buzilishi (ortiqcha yoki kam
ovqatlanish, ochlik hissi mavjudligi, lekin
ovqat paytida tez to’yib qolish). • Uyqu buzilishi ( uyqusizlik ): uxlab qolish
qiyinligi, erta uyg’onish, tunda uyg’onib
ketishlar, uyqudan keyin tetiklik tuyg’usi
yetishmasligi, qo’rqinchli tushlar ko’rish.
•
Jismoniy og’riqni psixologik boshdan
kechirish (psixalgiya), ipoxondriyagacha
olib boradigan o’z sog’lig’iga haddan ortiq
g’amxo’rlik.
•
Vegetativ buzilishlar: ko’p terlash, yurak
urishi, arterial bosimning o’zgarishlari,
me’da faoliyatining buzilishi, yo’tal , tez-tez
siyish, axlatning suyuqligi.
•
Ba’zan — libido va erektsiyaning pasayishi.
J I SM ONI Y ALOM ATLAR

Nevrosteniya sabablari


Nevrosteniya - yunoncha "newron"-nerv, "asteheria" darmonsizlik degan ma'noni
anglatadi. Nevrosteniyaga asosan uyqu va ovqatlanish rejimining buzilishi, surunkali
zaharlanishlar (ichimlik, giyohvandlik) ko rinishidagi organizmni zaiflashtirib qo yadigan ʻ ʻ
omillarning borligi, ustiga odamning haddan tashqari ko p charchashi, ko ngilni
ʻ ʻ
og ritadigan his-tuyg ularni boshdan kechirish sabab bo ladi. Kasallikning bu turida bemor
ʻ ʻ ʻ
salbiy taassurotlarga osongina beriluvchan bo ladi.
ʻ

«Nevrasteniya — bu charchash, asabiylashish, bosh og’rig’i, tushkunlik, uyqusizlik,
diqqatni jamlash qiyinligi va quvonish qobiliyatini yo’qotish (angedoniya) bilan
xarakterlanadigan nevrotik kasallik. Bu holat infeksiyadan so’ng yoki qattiq charchashdan
keyin yoki ikkala holat bilan birgalikda, shuningdek uzoq muddatli hissiy stress natijasida
rivojlanishi mumkin.

Belgilari

Nevrosteniyaning asosiy belgilaridan biri jonga tegadigan darmonsizlikdir. Bu nerv sistemasining
ortiqcha qo zg aluvchanligi va tezda holdan toyib qolishi bilan ifodalanadi. Bemorlar arzimagan gap yoki ʻ ʻ
boshqa tashqi taassurotlardan g azablanib, baqirish, so kinish bilan javob beradi-yu, lekin darrov tinchlanib
ʻ ʻ
qoladi. Bilib o tgan voqealardan afsuslanib kechirim so raydi, ba'zan yig lashga tushadi. Kayfiyati buziladi,
ʻ ʻ ʻ
tushkunlikka tushadi, atrofdagilarga qiziqishi yo qoladi. Odam tez charchab qolishi tufayli mehnat qilish
ʻ
qobiliyati pasayadi. Bemorlar xotirasi yomonligidan nolishadi. Uyqusi yuzaki bo lib qoladi, turli vahimali,
ʻ
qo rqinchli tushlar ko ra boshlaydi.
ʻ ʻ

Uyqudan lanj bo lib turadi. Boshini bir "xalta" yuk qisib turgandek bo lib seziladigan bosh og rig i,
ʻ ʻ ʻ ʻ
yurak sohasini sanchib turishi, og rishi, quloq shang illashi, bosh aylanishi ko z oldining qorong ilashishidan
ʻ ʻ ʻ ʻ
nolishadi. Ularda fikrlash, o zlashtirish, eslash qobiliyatlar susayadi.
ʻ

Sabablari
•
Psixogen sabablar — Jiddiy o’tkir rivojlangan ruhiy shikastlanish yoki uzoq muddatli ruhiy travma
ma’lum bir shaxs uchun subyektiv ravishda juda muhim sabablar. Insonning qadriyatlar tizimi, uning
fikrlash tarzi va xulq-atvori, uning moslashuvchanlik darajasi muhim rol o’ynaydi. Doimiy asabiy
taranglik fonida asab tizimi susayadi (masalan, yaqin kishining o’limi, ajrashish, yaqin kishining uzoq
davom etgan kasalligi, yotgan bemorga g’amxo’rlik qilish. Oilada yoki ishdagi doimiy ziddiyatlar va
vaziyatdan mustaqil ravishda chiqib keta olmaslik, o’z talablari va o’ziga va atrofdagi dunyoga o’z
qobiliyatlari va haqiqatlar inson da’volariga mos kelmasligi, atrofdagi o’zgarishlarga moslasha
olmaslik va boshqa ko’plab sabablar).
•
Somatik sabablar — Oldingi og’ir tibbiy kasallik (masalan, yuqori isitmali yuqumli kasallik).
•
Organik sabablar — o’tmishdagi bosh miy travmasi, asab tizimining tug’ma kasalliklari. Bunday holda,
asab tizimi dastlab «zaif bo’g’in» bo’lib, turli xil salbiy omillar ta’siriga ko’proq moyil bo’ladi.
•
Noqulay irsiyat — muhim rol o’ynaydi, misol uchun — oilada ruhiy kasallik.
•
Ekzogen omillarning mavjudligi — spirtli ichimliklarni suiiste’mol qilish, giyohvandlik, zararli mehnat
sharoitlari bilan bog’liq ish (ishlab chiqarishda zararli moddalarning mavjudligi, masalan, benzin
bug’lari, bo’yoqlar va boshqalar), doimiy aqliy yoki jismoniy ortiqcha ish.

Davolash

Nevrosteniyaning boshlang ich bosqichlaridaʻ vitaminlarga
boy ovqatlani iste'mol qilish, oila va ishda xotirjam bo lish,
ʻ
vrach ko rsatmalarini o z vaqtida bajarish bemorni tezda
ʻ ʻ
sog ayib ketishiga va mehnat qobiliyatini tiklanishiga olib
ʻ
keladi. Bemorga uyquni yaxshilaydigan, tinchlantiradigan
bromidlar, trankvlizatorlar (elenium, relanium, seduksin
ba'zan uxlatuvchi dori moddalar buyuriladi, fizioterapevtik
muolojalar) o tqaziladi. Og ir hollarda davolash kursi
ʻ ʻ
tugagandan keyin sanatoriylarda dam olish tavsiya etiladi.

Shuni ta’kidlash kerakki, nevrasteniya belgilari uning
og’irligidan qat’iy nazar, qayta tiklanadi. Ushbu ruhiy
buzuqlik vaqtinchalik hisoblanadi va to’liq tiklanadi.

Nevrasteniyaning oldini olish — quyidagilarni o’z ichiga
oladi:
•
Bolani uyg’un oilada tarbiyalash, uning xarakterini o’rganish va undagi kuchli
tomonlarni rivojlantirish. Bolaga mustaqillikni o’rgatish, jamiyatdagi
konstruktiv muloqot, fikrlashning moslashuvchanligini rivojlantirish, har
qanday, hatto yoqimsiz vaziyatlardan tajriba to’plash qobiliyati, ijobiy fikrlash
qobiliyatini rivojlantirish. Bolani jilovlash, uni sog’lom turmush tarzi bilan
tanishtirish.
•
Voyaga yetgan davrda — jismoniy va aqliy qobiliyatni aniq baholash, o’z
vaqtida dam olishni tashkil qilishni o’rganish. O’z kuningizni konstruktiv
ravishda rejalashtirishni o’rganing, ish va dam olish rejimiga rioya qiling,
sog’lom turmush tarziga intiling. Sizning xarakteringizni tekshiring. Kuchli
tomoningizdan foydalaning va kuchsiz tomonlaringizni kuchaytirish uchun
ishlang. Psixoterapevt bilan ishlash jarayonida avtomatik trening va
meditatsiyani o’zlashtirish foydali bo’ladi.

Isteriya

«Isteriya» so‘zi – yunoncha «histeria» so‘zidan olingan bo‘lib, bachadon degan
ma’noni anglatadi. Bu kasallik belgilari haqida qadimgi risolalarda ko‘p
yozilgan va isteriyani avvallari bachadon funksiyasi bilan bog‘lashgan. Chunki
uni, asosan, ayollarda kuzatishgan. Keyinchalik isterik buzilishlar erkaklarda
ham aniqlangan bo‘lsa-da, uning avvalgi nomi saqlanib qolgan. Isteriya
nevrozning boshqa turlari kabi keng tarqalgan kasallikdir.

Isterik nevroz, asosan, yoshlik davrida, ko‘proq ayollarda kuzatiladi. Ayni
paytda uning kelib chiqishida xulq-atvorning bolalikdan isterik tarzda
shakllanishi katta ahamiyat kasb etadi.

Alomatlari

Ortiqcha ta’sirlanish, har narsaga haddan tashqari e’tibor berish, mustaqil
fikrlay olmaslik, ortiqcha ishonuvchanlik, rang-barang his-tuyg‘ularga berilish
isteriya uchun juda xos belgilardir. Ular ruhan va jismonan zaif kishilar
hisoblanadi. Ko‘pchilik isterik bemorlar fe’l-atvori xuddi bolalar fe’l-atvoriga
o‘xshab ketadi. Bunday bemorlar uchun atrofdagilar diqqatini o‘ziga jalb etish
xosdir. Isterik buzilishlar faqat nevrozlarda emas, balki psixopatiyalarda ham
kuzatiladi. Isterik nevroz simptomlari aksariyat hollarda xilma-xil kasalliklar
alomatlarini eslatadi. Shu bois ham isteriyani «katta mug‘ombir» deb atashadi.
Isteriyada barcha ichki a’zolar kasalliklarini eslatuvchi belgilarini kuzatish
mumkin. Aslida ularda ichki a’zolar kasalliklari aniqlanmaydi.

I st erik larda ham t ut qanoq xuruji k uzat iladimi?

Isterik tutqanoq xuruji ham keng tarqalgan belgilardan biridir. Isteriyada kuzatiluvchi
tutqanoqlar har xil bo‘ladi va ularning epilepsiyada kuzatiladigan haqiqiy tutqanoqlardan
farq qiladigan tomoni ko‘p. Isterik tutqanoq hech qachon bemor yolg‘iz qolganda ro‘y
bermaydi, chunki unga doim tomoshabinlar kerak bo‘ladi. Talvasa tutganda, bemor
birdan yerga yiqilib, mushaklari tortishadi va talpina boshlaydi, lekin boshi bilan qattiq
narsalarga urilmaydi. Bemor “tutqanoq xuruji” paytida o‘ziga qulay joy topib, biror joyiga
qattiq shikast yetkazmasdan yiqiladi. Xuruj paytida yoy singari egiladi – bunga isterik yoy
deb ataladi.

Bunday fe’l-atvor ko‘pgina injiq va erka bolalarga xosdir. Masalan, onasi yangi o‘yinchoq
olib bermaganda, bola do‘konda yerga yiqilib, qo‘l va oyoqlarini yerga uradi, goho boshini
ham yerga urib qattiq chinqirab yig‘laydi. Qo‘rqib ketgan ona bolasi so‘ragan o‘yinchoqni
olib bersa, bola shu zahoti tinchlanadi. Bu odat keyinchalik voyaga yetgan yoshda ham
namoyon bo‘lishi mumkin.

Isteriyada shuningdek soxta falajliklar, sezgi buzilishlari, giperkinezlar, tananing qaqshab
og‘rishlari kabi belgilar ham kuzatiladi.

1-yordam ko`rsatish

B emorni tinch joyga ko chirish kerak; burniga nashatir spirti bug lari hidlatiladi; sovuq suv ʻ ʻ
ichiriladi; bemor yotgan xona chirog i hiraroq qilib yoqib qo yiladi. Isterik tutqanoq
ʻ ʻ
bemorda bartaraf etilgandan keyin uxlab qolish va xotirasini yo qotish holatlari
ʻ
uchramaydi. Bemor bemalol ishini davom ettirishi mumkin.

Dav olash qanday olib borilishi k erak ?

Isterik bemorlarni davolashni o‘ta qisqa muddat ichida olib borish lozim.
Davolash muolajalari qancha ko‘p cho‘zilsa, ijobiy natijaga erishish shuncha
qiyin bo‘ladi. Bemor to‘la tuzalgandan so‘ng ham oilaviy va boshqa mojarolar
oqibatida kasallik belgilari yana namoyon bo‘lib doktor qabuliga kelib qolishi
mumkin. Isterik bemorlar vrach va tabiblarga eng ko‘p qatnaydigan bemorlar
sirasiga kiradi. Tuzalib ketgandan so‘ng ham biroz vaqt o‘tgach ularda « Vrach
yo‘qligi sindromi » rivojlanib yana o‘zi davolagan vrach qabuliga kelib qolishi
mumkin. Bunday hollarda bemorga qo‘llangan avvalgi davolash usulini
o‘zgartirishga to‘g‘ri keladi. Agar Sizda muvaffaqiyatli davolanib, rahmatlar
aytib ketgan bemorni bir-necha oydan so‘ng boshqa bir vrachning qabulida
ko‘rib qolsangiz, aslo hafa bo‘lmaslik kerak. Chunki isterik bemorlar vrachlarni
o‘zgartirib turishni xush ko‘rishadi.

Epilepsiya

Epilepsiya so zi yunoncha bo lib, "birdan yiqilib tushish" deganʻ ʻ ma'noni bildiradi.
Epilepsiya ya’ni quyonchiq kasalligi surunkasiga davom etib boradigan dard bo lib, o ziga
ʻ ʻ
xos talvasa tutqanoqlari bo lib turishi va bemor shaxsiyatining xarakterli tarzda o zgarib
ʻ ʻ
qolishi bilan o tadi. Bu kasallikning etiologiyasi uzil-kesil aniqlangan emas. Hozirgi
ʻ
vaqtda irsiy omillarga muayyan ahamiyat beriladi. Epilepsiya tutqanog i odatda qanday
ʻ
bo lmasin biror tashqi sababsiz, to satdan boshlanadi.
ʻ ʻ

Epilepsiya – turli xil xurujlar va xushdan ketishlar bilan namoyon bo‘luvchi
bosh miyaning surunkali kasalligi. Epilepsiya aholi orasida ko‘p tarqalgan. Har
1000 kishidan 5-10 ta odamda epilepsiya kasalligi aniqlanadi. Epilepsiyaning
70 foizi 20 yoshgacha bo‘lgan davrda rivojlanadi. Kasallanish darajasi erkak va
ayollarda deyarli bir xil.


Epilepsiyaning turlari juda ko‘p. Biroq tibbiy amaliyotda epilepsiyaning barcha
turlarini 3 guruhga ajratib o‘rganishadi. Bular:
1. Simptomatik epilepsiya – bosh miyaning biror-bir kasalligi sababli (o‘sma,
meningit, leptomeningit, bosh miya jaroxatlari va boshqa sabablar)
rivojlangan epilepsiya.
2. Idiopatik epilepsiya – kelib chiqishida nasliy omil ahamiyatli bo‘lgan
epilepsiya. Ularda bosh miya kasalliklari aniqlanmaydi.
3. Kriptogen epilepsiya – sababi topilmagan epilepsiya. Bunday bemorlarda
epilepsiya aniqlanadi, biroq uning sabablarini aniqlab bo‘lmaydi.

Epilepsiy a sabablari (X arrison
ma’lumot lari, 2000 y.)
Yoshi Epilepsiyaning asosiy sabablari
2 yoshgacha Homilador ona kasalliklari
Tug‘ish paytidagi miya jaroxatlari
O‘tkir infeksiyalar
Mineral moddalar, vitaminlar va aminokislotalar yetishmovchiligi (kalsiy, magniy, V6
vitamini, glutamin kislotasi, folat kislota yetishmovchiligi)
Genetik buzilishlar
2-12 yosh Nasliy omillar
O‘tkir infeksiyalar
Bosh miya jaroxatlari
Febril tutqanoqlar (tana harorati oshganda uchraydigan xurujlar)
12-18 yosh Nasliy omillar
O‘tkir infeksiyalar
Bosh miya jaroxatlari
Miya tomirlari anevrizmalari
18-35 yosh Bosh miya jaroxatlari
Bosh miya pardalari yallig‘lanish kasalliklari
Alkogolizm
Bosh miya o‘smalari
35 yoshdan keyin Bosh miya pardalari yallig‘lanish kasalliklari
Bosh miya jaroxatlari
Bosh miya o‘smalari
Alkogolizm
Bosh miya qon tomir kasalliklari
Izoh: Epilepsiya sabablari ichida bosh miya jaroxatlarining ko‘p uchrashiga e’tibor bering.

Epilepsiy a xuruji boshlanishini oldindan
bilish mumk inmi?

Aura – bu epilepsiya xabarchisi. Xurujlar boshlanishiga bir necha soat
qolganda, ba’zan esa bir-ikki kun oldin bemorning uyqusi qochadi, xavotir
paydo bo‘ladi, jahldor bo‘lib qoladi, yuzi yoki tanasining ba’zi joylarida
uvishishlar paydo bo‘ladi, lab burchaklari titray boshlaydi. Odatda, mana shu
belgilardan so‘ng katta tutqanoq xurujlari boshlanadi. Tutqanoq xurujlaridan
oldin auralarning kelishi bu yaxshi. Chunki bunday paytlarda bemor o‘zini
xavfsiz joyga oladi, ota-onasi yoki o‘zi uydan chiqib ketmaydi, xavfli joylarda
yurgan bo‘lsa, xavfsiz joyga o‘tadi va h.k. Biroq epilepsiyaning ba’zi turlarida
auralar kuzatilmaydi. Aurasiz uchraydigan katta tutqanoq xurujlari hayot
uchun xavflidir! Bunday bemorlar bosh va tan jaroxatlariga ko‘p duchor
bo‘lishadi. Chunki xurujlar bo‘lish paytini bemor bilmaydi va o‘zini havfsiz
joyga ola olmaydi.

Tut qanoq xuruji qanday boshlanadi?

Tutqanoq xuruji to‘satdan boshlanadi. Xuruj boshlanganda bemorning yuzi va
oyoq qo‘llari bir tomondan tortishib boshlaydi va bemor g‘ujanak bo‘lib yotib
oladi. Nafas olish qisqa vaqtga to‘xtaydi va bemorning rangi ko‘karib ketadi.
Bu paytda u qichqirib yuboradi, tilini tishlab oladi. Bu vaqtda bemorning
barcha muskullari qotib qoladi (tonik bosqich). Bu davr o‘rtacha 1 daqiqa
davom etadi. Ba’zida 30 soniyadan oshmaydi.
Keyin xurujlarning titroqli davri (klonik bosqichi) boshlanadi. Bunda bosh va
oyoq-qo‘llar titray boshlaydi. Bosh orqa va yon tomonga buraladi, ko‘z olmasi
yuqori va yon tomonga qarab og‘adi. Shu holatda titrashlar davom etib turadi.
Titroqlar 2-3 daqiqa davom etadi, bu paytda bemor siyib ham yuboradi. Tonik-
klonik xurujlarning umumiy davomiyligi 3-5 daqiqaga teng. Xurujlardan so‘ng
bemor 2 soat mobaynida qattiq uyquga ketadi. Uni uyg‘otmaslik kerak.
Uyqudan turgandan so‘ng esa bosh og‘rig‘i kuzatiladi.

Tungi xurujlar qanday ro‘y beradi?

Tunda bo‘ladigan xurujlar turli-tuman bo‘ladi. Xurujlarning ba’zilari quyidagicha kechishi
mumkin. Bemor birdan uyg‘onib ketadi, boshi qattiq og‘riyotgan bo‘ladi, qayt qiladi va
asta-sekin ko‘zi va boshi yon tomonga qayrilgan holda tutqanoq xurujlari boshlanib
ketadi. Yuzi qiyshayib qoladi, og‘zidan so‘lak oqadi va duduqlana boshlaydi. Ba’zan
yotgan joyidan to‘satdan turib o‘tirib oladi, oyoqlari bilan velosiped haydayotgandek
harakatlar qiladi yoki g‘ujanak bo‘lib yotib oladi. Gohida o‘rnidan turib yurib ketadi va
birozdan so‘ng to‘xtaydi, ba’zan uydan chiqib ketadi. Bu xurujlar odatda 30 soniyadan 2-
3 daqiqagacha davom etadi. Keyin bemor o‘ziga keladi, nimalar qilganini eslay olmaydi,
ba’zan qiliqlarini chala bo‘lsa-da, aytib beradi. Tunda bo‘ladigan xurujlarda bemor tilini
tishlab olishi, og‘zidan qon aralash ko‘pik chiqishi, tagiga siyib yuborishi mumkin.

Epilepsiya bilan og‘rigan bemorlar uchun kech uyquga ketish va majburan erta uyg‘onish
xavflidir! Uyquning davomiyligi 6-8 soatdan kam bo‘lmasligi kerak. Ertalab uyg‘ongandan
so‘ng majburan ko‘p uxlayverish ham mumkin emas. Bunday bemorlarda ba’zan kunduz
kuni to‘satdan uxlab qolish holatlari ham kuzatiladi va bu holat narkolepsiya deb ataladi.

Fok al xuruj nima?

Bosh miyaning biror-bir markazi qo‘zg‘alishi hisobiga ro‘y beradigan tutqanoq xurujiga
fokal, ya’ni o‘choqli xuruj deb aytiladi. Fokal xurujlar tananing ma’lum bir sohasida
titrashlar, boshning titrashi, ko‘zga har xil narsalarning ko‘rinib o‘tishi, quloqqa turli
ovozlarning eshitilishi, to‘satdan keladigan qo‘rquv va qorinda kuzatiladigan og‘riq
xurujlari ko‘rinishida ro‘y beradi. Ularning davomiyligi 30 soniyadan oshmaydi.
«Avval ko‘rgan» yoki «hech qachon ko‘rmagan» fenomeni ham fokal xurujlar uchun xosdir,
ya’ni bemor hech qachon ko‘rmagan joyni xuddi avval ko‘rgandek yoki o‘ziga avval juda
tanish bo‘lgan yoki avval yashagan joylarini endi birinchi marta ko‘rib turgandek tuyuladi.
Oddiy va murakkab fokal xurujlar farqlanadi. Oddiy fokal xurujlarda bemor hushini
yo‘qotmaydi. Murakkab fokal xurujlarda esa bemor xushini yo‘qotadi. Murakkab fokal
xurujlarda hushsiz yotgan bemorda yutinish, chaynash, biror joyini silash, chapak chalish
kabi avtomatik harakatlar kuzatiladi. Murakkab fokal xurujlarning davomiyligi ham 30
soniya atrofida bo‘ladi. Bemor o‘ziga kelganidan so‘ng biroz karaxt holatda bo‘ladi.
Fokal xurujlarda bosh miya kasalliklarini topish uchun chuqur nevrologik tekshiruvlar
o‘tkazish lozim. Deyarli 60 % epilepsiya fokal xurujlar bilan kechuvchi epilepsiyadir.


Epilepsiyaning ba’zi turlari bora-bora aqliy zaiflikka olib kelishi mumkin. Ba’zi bemorlarning xotirasi
pasayib tafakkur doirasi torayib boradi. Biroq bu buzilishlar darrov paydo bo‘lmaydi, sekin-asta vujudga
keladi. Yillar o‘tib diqqat tarqoqligi rivojlanadi, fikrlar teranligi susayadi. Bemor diqqat-e’tiborni talab
qiluvchi aqliy mashqlarni bajarishda qiynaladi yoki uddasidan chiqa olmaydi. Ular uchun bir ishga kirishib
ketib oxirigacha yetkaza olmay tashlab qo‘yish, asosiy ish bilan ikkinchi darajali ishni chalkashtirish,
keraksiz ishlarga o‘ralashib yurish juda xos.

Fikrlar karaxtligi bemorning nutqida ham aks etadi. Berilgan savollarga lo‘nda qilib javob bera olmaydi,
bir aytgan gapini so‘ngra yana bir necha bor takrorlayveradi yoki suhbat boshida tushunarli bo‘lib qolgan
voqeani yana so‘zlab beradi. Ular hissiyotga berilib so‘zlashadi, ba’zan kamgap, ba’zan sergap bo‘lishadi.
Bu bemorning kayfiyatiga bog‘liq.

Yoshi katta bemorlarda, ayniqsa ayollarda, puerilizm, ya’ni bolalarga xos xulq-atvor kuzatiladi. Ularning
nafaqat xatti-harakatlari, balki fikrlash doirasi ham yoshidan orqada qolishi mumkin. Ba’zan esa, 5-7
yashar bolalar o‘z yoshiga mos kelmaydigan aql-zakovatni ko‘rsatishi mumkin. Ular xuddi kattalardek fikr
yurgizishadi, foydali maslahatlar berib qo‘yishadi. Ba’zi ota-onalar boladagi bunday qobiliyatdan qo‘rqib
ketib bolani psixiatrga ham ko‘rsatishadi yoki bo‘lmasa faxrlanib yurishadi va boladagi noyob qobiliyatni
epilepsiya bilan bog‘lashmaydi. Demak, boshqa ruhiy kasalliklardan farqli o‘laroq, epilepsiya bir-biriga zid
bo‘lgan ruhiy o‘zgarishlar bilan kechuvchi kasallikdir.


Epilepsiya bilan kasallangan bemorlarda keyinchalik bosh miyaning turli
kasalliklari kuzatilsa, masalan, bosh miya jaroxati, meningit, qon tomir
kasalliklari, alkogolizm, tutqanoq xurujlari va ruhiy buzilishlar kuchayishi
mumkin. Ruhiy buzilishlar yaqqol ifodalangan bemorlarda tutqanoq xurujlari
butunlay to‘xtagan bo‘lishi ham mumkin. Shuning uchun ham psixiatrlar va
tibbiy psixologlar epilepsiyaning so‘nggi bosqichlarida tutqanoq xurujlari
o‘rnini ruhiyat buzilishlari egallaydi, deb aytishadi.

Epilepsiyaning 3-5 yil ichida butunlay tuzalib ketadigan, aqliy va ruhiy
buzilishlar umuman bo‘lmaydigan turlari ham ko‘p.


Epilepsiyada stupor turli darajada, ya’ni oddiy kamharakatlikdan tortib, qotib
qolishgacha kuzatiladi. Qotib qolgan bemorlarda mutizm (gapirmay qo‘yish)
paydo bo‘ladi, biroq ular birovning so‘zi va harakatini takrorlashi mumkin.
Odatda, stupor bir necha daqiqadan bir necha soatgacha davom etadi. Stupor
paytida to‘satdan faol harakatlar paydo bo‘lishi va bemor atrofdagi narsalarni
otib yuborib, yonidagilar bilan urishib ketishi mumkin. Stupor, odatda,
xurujlardan so‘ng kuzatiladi, bunda to‘la va qisman amneziya ham vujudga
keladi.

1-yordam

Bemor xurujning boshidan oxirigacha yordamga muhtoj bo ladi . Xuruj tutgan vaqtda ʻ
bemorni ushlab qolishga urinish va bir joydan ikkinchi joyga ko chirish yaramaydi. Boshi
ʻ
tagiga yumshoqroq narsa qo yish, nafas olishiga halaqit beradigan kiyimlari tugmalarni
ʻ
bo shatish, tilini tishlab olmasligi uchun tishlari orasiga buklangan ro molcha, yog och
ʻ ʻ ʻ
qoshiq qo yish lozim. Bemorning yuziga suv sepish, atrofida shovqin qilish, nashatir spirti
ʻ
bug larini hidlatish mumkin emas.
ʻ


Shuni alohida ta’kidlash lozimki, epilepsiya bilan kasallangan bemorni qancha
erta davolab boshlasa, to‘la tuzalib ketish imkoniyati shuncha yuqori bo‘ladi.
Tutqanoq xurujlari kuzatilgan bemor vrach nazoratiga olinishi va barcha
tekshiruvlardan o‘tkazilishi lozim. Shuningdek davolashni endi boshlagan
davrda aynan qaysi dori epilepsiyaning qaysi turiga foyda qilishini bilib olish
kerak.

Epileptik xurujlarni bartaraf etish uchun beriladigan dorilarni
antikonvulsantlar deb atashadi. Masalan, finlepsin, depakin, konvuleks kabi
dorilar antikonvulsant hisoblanadi. Davolashning muvaffaqiyatli kechishi
to‘g‘ri aniqlangan tashxis va to‘g‘ri tanlangan dori turiga bog‘liq.


Agar davolash to‘xtatilgandan so‘ng, ya’ni epilepsiyaga qarshi dorilarni qabul qilish poyoniga
yetgach, xurujlar 5 yil mobaynida kuzatilmasa bemor tuzaldi, deb xulosa qilinadi. Biroq
Halqaro epileptologlar assotsiatsiyasi ma’lumotlariga ko‘ra, 20 % bemorda to‘la tuzalish
kuzatilmaydi. Bunday bemorlar operatsiya yo‘li bilan davolanishi kerak. Biroq operatsiya ham
yordam bermasligi mumkin.
Epilepsiya va tutqanoq xurujlarining 80 foizini terapevtik yo‘l bilan, ya’ni dori-darmonlar bilan
davolash mumkin. Ayniqsa, bolalik davri epilepsiyalari, katta xurujlar bilan kechuvchi
epilepsiya turlarini samarali davolash imkoni bor. Agar tutqanoq xurujlari bosh miya
jaroxatlari, bosh miya qon tomir kasalliklari (ensefalopatiyalar), bosh miya pardalari
yallig‘lanish kasalliklari (meningit, ensefalit, leptomeningit), turli intoksikatsiyalar (alkogolizm,
bolalar va o‘smirlarda gijja) sababli rivojlangan bo‘lsa, tutqanoq xurujlarini to‘xtatish uchun
kasallikni keltirib chiqaruvchi sababni bartaraf etish lozim.
Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, davolash kursini to‘g‘ri o‘tagan bemorlarning 50 foizida
keyinchalik xurujlar sira kuzatilmaydi, 30 foizida xurujlar kam bo‘lsada, qaytalanishi mumkin,
20 foizida davolash qanday kechishidan qat’iy nazar xurujlar qaytalayveradi, ya’ni ijobiy natija
bo‘lmaydi.

Nevroz. Nevrosteniya. Isteriya. Epilepsiya. Sabablari va alomatlari

Купить

Похожие документы
Bosh miya va uning vazifasi
Yurak glikozidlari tahlili
Yot moddalarni yuqori samarali suyuqlik xromatografiyasi usulida aniqlash preparatlar tahlili
Xromatografiya
Vitaminlar tahlilida flyuorimetrik usulning qo’llanilishi