Информация о документе

Цена 9000UZS
Размер 4.6MB
Покупки 0
Дата загрузки 22 Декабрь 2023
Расширение pptx
Раздел Презентации
Предмет Медицина

Продавец

Bohodir Jalolov

Nevroz. Nevrosteniya. Isteriya. Epilepsiya. Sabablari va alomatlari

Nevroz. Nevrosteniya. Isteriya. Epilepsiya. Sabablari va alomatlari Reja:  1. Nevroz kasalligi haqida  2. Nevrosteniya sabablari  3.Isteriya qanday kasallik  4.Epilepsiya kassaligi sabablari va alomatlari Nevroz kasalligi haqida  Uzoq davom etadigan funktsional psixogen buzilishlar majmuasi. Bunday buzilishlarning klinik tasviri astenik, o’rnashib qoladigan fikrlar yoki jazava belgilari, shuningdek, aqliy va jismoniy mehnat qobiliyatining vaqtinchalik pasayishi bilan ta’riflanadi.  Barcha hollarda psixogen omillar bu nizolar (ichki yoki tashqi), psixologik travmaga olib keladigan vaziyatlar ta’siri,  stress  yoki uzoq vaqt mobaynida psixika hissiy va aqliy sferasining zo’riqishi bo’ladi.  «Nevroz» tushunchasi tibbiyotga 1776-yilda shotlandiyalik shifokor Uilyam Kallen tomonidan kiritilgan. Terminning mazmuni qayta-qayta boshqatdan ko’rib chiqilgan, lekin hozirgacha uning umume’tirof qilingan ta’rifi yo’q. Shuni ham ta’kidlab o’tish kerakki, tibbiyot va biologiyada oliy asab faoliyatining turli funktsional buzilishlari ham «nevroz» deb nomlanadi.  «Nevroz» termini hozirda Amerika Qo’shma Shtatlarida professional psixiatrik hamjamiyat tomonidan ishlatilmaydi. Amerika psixik buzilishlar diagnostik va statistik qo’llanmasining 1980 yilda DSM-III uchinchi nashridan boshlab «nevrozlar» bo’limi bekor qilindi. Misol uchun, depressiv nevroz o’rniga  distimik buzilish , obessiv-kompulsiv nevroz o’rniga  obessiv-kompulsiv buzilish , ipoxondrik nevroz o’rniga  ipoxondriya  kiritildi.  Karen Xorni hisoblashicha, nevrozning fundamental nizosi — shaxsning mos kelmaydigan himoya tendentsiyalari o’rtasidagi qarama-qarshilikning natijasidir. Xorlik, ijtimoiy izolyatsiya, ota-onalarning mutlaq boshqaruvchi mehr-muhabbati, beparvo va tajovuzkor munosabat kabi noqulay ijtimoiy omillardan himoyalanish uchun, bola «odamlar tomon», «odamlarga qarshi» va «odamlardan nari» yo’nalishlarga asoslangan himoya usullarini shakllantiradi. • Odamlar tomon  harakat qilish, asosan, bo’ysunish, sevish, himoya qilishni ifodalaydi. Odamlarga qarshi  harakatlar odamlar ustidan hokimiyat o’rnatishga, shuhratga, tan olinishga, muvaffaqiyatga, kuchli bo’lishga va hayot bilan kurashishga intilishni ifodalaydi . Odamlardan nari  harakati mustaqillik, erkinlik, odamlardan holi bo’lish zaruriyatini ifodalaydiNEVROZ R I VOJ LANI SH I NI NG SABAB LAR I VA M EX ANI ZM LAR I  Nevrotik bemor bir vaqtning o’zida barcha uch tendentsiyalarga ham moyil bo’ladi, lekin ulardan biri ustunroq bo’ladi, shuning ustun nevrotiklarni «bo’ysunuvchi», «tajovuzkor» va «ajralgan» turlarga tasniflash mumkin. Karen Xorni himoya tendentsiyalari o’rtasidagi qarama-qarshiliklarning sababi bo’lgan muammolarga katta e’tibor bergan.  Umuman olganda, bugungi kunda ham psixologik omillar (shaxsning xususiyatlari, uning kamolotga yetishi va tarbiya topishi sharoitlari, jamiyat bilan aloqalarni o’rnatish shartlari, intilishi darajasi), ham biologik omillar (muayyan psixogen ta’sirlarga nisbatan zaifroq qiladigan ma’lum  neyromediator  yoki  neyrofiziologik  tizimlarning funktsional tanqisligi) nevroz rivojlanishiga turtki bo’ladigan omillar sifatida qaralmoqda. AJ R ATI SH M EZONLAR I  Nevrotik buzilishlarni umuman psixik buzilishlardan ajratishning asosiy mezonlari quyidagilardir:  Og’riqli namoyonlarning boshlanishi va dekompensatsiyasida psixogen omillarning yetakchi roli;  Psixik buzilishning funktsional (tiklanadigan) xarakteri;  Psixotik alomatlar, shaxs o’zgarishlari, aqli zaiflikning yo’qligi;  Psixopatologik namoyonlarning egodistonik (bemor uchun azobli) xarakteri, shuningdek, bemorlarning o’z ahvoliga tanqidiy munosabatda bo’lish. NEVROZ ALOM ATLAR I VA B ELGI LAR I  R U H I Y ALOM ATL AR • Emotsional tushkunlik (ko’pincha aniq sabablarsiz). • Ikkilanish. • Ijtimoiy aloqa qilish muammolari. • Noadekvat o’zini baholash: past yoki haddan ziyod ortiqcha. • Tez-tez tashvish, qo’rquv hissi, «biron narsaning tashvishli kutilishi», fobiya, • vahima hujumlari, vahimali buzilishlar. • Qiymat tizimining, hayotiy istaklar va afzalliklar, kishining o’zi, boshqalar va umuman hayot to’g’risidagi fikrlarining noaniqligi yoki qarama-qarshiliklari. Ko’pincha  sinizm  qayd qilinadi. • Kayfiyatning nobarqarorligi, tez-tez va keskin o’zgaruvchanligi. • Qo’zg’aluvchanlik ( nevrastenyia ). • Stressga nisbatan yuqori sezuvchanlik — ahamiyatsiz stressli voqeaga odamlar umidsizlik yoki tajovuzkorlik bilan munosabat bildirishadi. • Yig’loqilik. • Hafachanlik, zaiflik. • Tashvishlanish. • Psixotravmatik vaziyatga ko’p to’xtalib qolish. • Ishlamoqchi bo’lganda tezda charchab qolish — xotira, e’tibor va fikrlash qobiliyatlari kamayadi. • Baland tovushlarga, yorqin nurlarga, harorat o’zgarishiga sezgirlik. • Uyquning buzilishi: odamning ortiqcha qo’zg’alganligi sababli uxlab qolish qiyin kechadi; uyqu yuzaki, tashvishlantiruvchi, tetiklik bermaydigan bo’ladi; ertalab ko’pincha uyquchanlik kuzatiladi. • Bosh, yurak og’rig’i, qorin sohasidagi og’riq. • Tez-tez kuzatiladigan charchash hissi, charchoqning kuchayishi, mehnat qobiliyatining umumiy pasayishi. • Xavotirlar, qon bosimining pasayib ketishi tufayli  bosh aylanishi  va ko’z qorong’ulashishi. • Vestibulyar apparatlarning buzilishi: muvozanatni saqlash qiyinchiliklari, bosh aylanishi. • Ishtahaning buzilishi (ortiqcha yoki kam ovqatlanish, ochlik hissi mavjudligi, lekin ovqat paytida tez to’yib qolish). • Uyqu buzilishi ( uyqusizlik ): uxlab qolish qiyinligi, erta uyg’onish, tunda uyg’onib ketishlar, uyqudan keyin tetiklik tuyg’usi yetishmasligi, qo’rqinchli tushlar ko’rish. • Jismoniy og’riqni psixologik boshdan kechirish (psixalgiya), ipoxondriyagacha olib boradigan o’z sog’lig’iga haddan ortiq g’amxo’rlik. • Vegetativ buzilishlar: ko’p terlash, yurak urishi, arterial bosimning o’zgarishlari, me’da faoliyatining buzilishi,  yo’tal , tez-tez siyish, axlatning suyuqligi. • Ba’zan — libido va erektsiyaning pasayishi. J I SM ONI Y ALOM ATLAR Nevrosteniya sabablari  Nevrosteniya - yunoncha "newron"-nerv, "asteheria" darmonsizlik degan ma'noni anglatadi. Nevrosteniyaga asosan uyqu va ovqatlanish rejimining buzilishi, surunkali zaharlanishlar (ichimlik, giyohvandlik) ko rinishidagi organizmni zaiflashtirib qo yadigan ʻ ʻ omillarning borligi, ustiga odamning haddan tashqari ko p charchashi, ko ngilni ʻ ʻ og ritadigan his-tuyg ularni boshdan kechirish sabab bo ladi. Kasallikning bu turida bemor ʻ ʻ ʻ salbiy taassurotlarga osongina beriluvchan bo ladi. ʻ  «Nevrasteniya — bu charchash, asabiylashish, bosh og’rig’i, tushkunlik, uyqusizlik, diqqatni jamlash qiyinligi va quvonish qobiliyatini yo’qotish (angedoniya) bilan xarakterlanadigan nevrotik kasallik. Bu holat infeksiyadan so’ng yoki qattiq charchashdan keyin yoki ikkala holat bilan birgalikda, shuningdek uzoq muddatli hissiy stress natijasida rivojlanishi mumkin. Belgilari  Nevrosteniyaning asosiy belgilaridan biri jonga tegadigan darmonsizlikdir. Bu nerv sistemasining ortiqcha qo zg aluvchanligi va tezda holdan toyib qolishi bilan ifodalanadi. Bemorlar arzimagan gap yoki ʻ ʻ boshqa tashqi taassurotlardan g azablanib, baqirish, so kinish bilan javob beradi-yu, lekin darrov tinchlanib ʻ ʻ qoladi. Bilib o tgan voqealardan afsuslanib kechirim so raydi, ba'zan yig lashga tushadi. Kayfiyati buziladi, ʻ ʻ ʻ tushkunlikka tushadi, atrofdagilarga qiziqishi yo qoladi. Odam tez charchab qolishi tufayli mehnat qilish ʻ qobiliyati pasayadi. Bemorlar xotirasi yomonligidan nolishadi. Uyqusi yuzaki bo lib qoladi, turli vahimali, ʻ qo rqinchli tushlar ko ra boshlaydi. ʻ ʻ  Uyqudan lanj bo lib turadi. Boshini bir "xalta" yuk qisib turgandek bo lib seziladigan bosh og rig i, ʻ ʻ ʻ ʻ yurak sohasini sanchib turishi, og rishi, quloq shang illashi, bosh aylanishi ko z oldining qorong ilashishidan ʻ ʻ ʻ ʻ nolishadi. Ularda fikrlash, o zlashtirish, eslash qobiliyatlar susayadi. ʻ Sabablari • Psixogen sabablar — Jiddiy o’tkir rivojlangan ruhiy shikastlanish yoki uzoq muddatli ruhiy travma ma’lum bir shaxs uchun subyektiv ravishda juda muhim sabablar. Insonning qadriyatlar tizimi, uning fikrlash tarzi va xulq-atvori, uning moslashuvchanlik darajasi muhim rol o’ynaydi. Doimiy asabiy taranglik fonida asab tizimi susayadi (masalan, yaqin kishining o’limi, ajrashish, yaqin kishining uzoq davom etgan kasalligi, yotgan bemorga g’amxo’rlik qilish. Oilada yoki ishdagi doimiy ziddiyatlar va vaziyatdan mustaqil ravishda chiqib keta olmaslik, o’z talablari va o’ziga va atrofdagi dunyoga o’z qobiliyatlari va haqiqatlar inson da’volariga mos kelmasligi, atrofdagi o’zgarishlarga moslasha olmaslik va boshqa ko’plab sabablar). • Somatik sabablar — Oldingi og’ir tibbiy kasallik (masalan, yuqori isitmali yuqumli kasallik). • Organik sabablar — o’tmishdagi bosh miy travmasi, asab tizimining tug’ma kasalliklari. Bunday holda, asab tizimi dastlab «zaif bo’g’in» bo’lib, turli xil salbiy omillar ta’siriga ko’proq moyil bo’ladi. • Noqulay irsiyat — muhim rol o’ynaydi, misol uchun — oilada ruhiy kasallik. • Ekzogen omillarning mavjudligi — spirtli ichimliklarni suiiste’mol qilish, giyohvandlik, zararli mehnat sharoitlari bilan bog’liq ish (ishlab chiqarishda zararli moddalarning mavjudligi, masalan, benzin bug’lari, bo’yoqlar va boshqalar), doimiy aqliy yoki jismoniy ortiqcha ish. Davolash  Nevrosteniyaning boshlang ich bosqichlaridaʻ vitaminlarga boy ovqatlani iste'mol qilish, oila va ishda xotirjam bo lish, ʻ vrach ko rsatmalarini o z vaqtida bajarish bemorni tezda ʻ ʻ sog ayib ketishiga va mehnat qobiliyatini tiklanishiga olib ʻ keladi. Bemorga uyquni yaxshilaydigan, tinchlantiradigan bromidlar, trankvlizatorlar (elenium, relanium, seduksin ba'zan uxlatuvchi dori moddalar buyuriladi, fizioterapevtik muolojalar) o tqaziladi. Og ir hollarda davolash kursi ʻ ʻ tugagandan keyin sanatoriylarda dam olish tavsiya etiladi.  Shuni ta’kidlash kerakki, nevrasteniya belgilari uning og’irligidan qat’iy nazar, qayta tiklanadi. Ushbu ruhiy buzuqlik vaqtinchalik hisoblanadi va to’liq tiklanadi. Nevrasteniyaning oldini olish — quyidagilarni o’z ichiga oladi: • Bolani uyg’un oilada tarbiyalash, uning xarakterini o’rganish va undagi kuchli tomonlarni rivojlantirish. Bolaga mustaqillikni o’rgatish, jamiyatdagi konstruktiv muloqot, fikrlashning moslashuvchanligini rivojlantirish, har qanday, hatto yoqimsiz vaziyatlardan tajriba to’plash qobiliyati, ijobiy fikrlash qobiliyatini rivojlantirish. Bolani jilovlash, uni sog’lom turmush tarzi bilan tanishtirish. • Voyaga yetgan davrda — jismoniy va aqliy qobiliyatni aniq baholash, o’z vaqtida dam olishni tashkil qilishni o’rganish. O’z kuningizni konstruktiv ravishda rejalashtirishni o’rganing, ish va dam olish rejimiga rioya qiling, sog’lom turmush tarziga intiling. Sizning xarakteringizni tekshiring. Kuchli tomoningizdan foydalaning va kuchsiz tomonlaringizni kuchaytirish uchun ishlang. Psixoterapevt bilan ishlash jarayonida avtomatik trening va meditatsiyani o’zlashtirish foydali bo’ladi. Isteriya  «Isteriya» so‘zi – yunoncha «histeria» so‘zidan olingan bo‘lib, bachadon degan ma’noni anglatadi. Bu kasallik belgilari haqida qadimgi risolalarda ko‘p yozilgan va isteriyani avvallari bachadon funksiyasi bilan bog‘lashgan. Chunki uni, asosan, ayollarda kuzatishgan. Keyinchalik isterik buzilishlar erkaklarda ham aniqlangan bo‘lsa-da, uning avvalgi nomi saqlanib qolgan. Isteriya nevrozning boshqa turlari kabi keng tarqalgan kasallikdir. Isterik nevroz, asosan, yoshlik davrida, ko‘proq ayollarda kuzatiladi. Ayni paytda uning kelib chiqishida xulq-atvorning bolalikdan isterik tarzda shakllanishi katta ahamiyat kasb etadi. Alomatlari  Ortiqcha ta’sirlanish, har narsaga haddan tashqari e’tibor berish, mustaqil fikrlay olmaslik, ortiqcha ishonuvchanlik, rang-barang his-tuyg‘ularga berilish isteriya uchun juda xos belgilardir. Ular ruhan va jismonan zaif kishilar hisoblanadi. Ko‘pchilik isterik bemorlar fe’l-atvori xuddi bolalar fe’l-atvoriga o‘xshab ketadi. Bunday bemorlar uchun atrofdagilar diqqatini o‘ziga jalb etish xosdir. Isterik buzilishlar faqat nevrozlarda emas, balki psixopatiyalarda ham kuzatiladi. Isterik nevroz simptomlari aksariyat hollarda xilma-xil kasalliklar alomatlarini eslatadi. Shu bois ham isteriyani «katta mug‘ombir» deb atashadi. Isteriyada barcha ichki a’zolar kasalliklarini eslatuvchi belgilarini kuzatish mumkin. Aslida ularda ichki a’zolar kasalliklari aniqlanmaydi. I st erik larda ham t ut qanoq xuruji k uzat iladimi?  Isterik tutqanoq xuruji ham keng tarqalgan belgilardan biridir. Isteriyada kuzatiluvchi tutqanoqlar har xil bo‘ladi va ularning epilepsiyada kuzatiladigan haqiqiy tutqanoqlardan farq qiladigan tomoni ko‘p. Isterik tutqanoq hech qachon bemor yolg‘iz qolganda ro‘y bermaydi, chunki unga doim tomoshabinlar kerak bo‘ladi. Talvasa tutganda, bemor birdan yerga yiqilib, mushaklari tortishadi va talpina boshlaydi, lekin boshi bilan qattiq narsalarga urilmaydi. Bemor “tutqanoq xuruji” paytida o‘ziga qulay joy topib, biror joyiga qattiq shikast yetkazmasdan yiqiladi. Xuruj paytida yoy singari egiladi – bunga isterik yoy deb ataladi.  Bunday fe’l-atvor ko‘pgina injiq va erka bolalarga xosdir. Masalan, onasi yangi o‘yinchoq olib bermaganda, bola do‘konda yerga yiqilib, qo‘l va oyoqlarini yerga uradi, goho boshini ham yerga urib qattiq chinqirab yig‘laydi. Qo‘rqib ketgan ona bolasi so‘ragan o‘yinchoqni olib bersa, bola shu zahoti tinchlanadi. Bu odat keyinchalik voyaga yetgan yoshda ham namoyon bo‘lishi mumkin.  Isteriyada shuningdek soxta falajliklar, sezgi buzilishlari, giperkinezlar, tananing qaqshab og‘rishlari kabi belgilar ham kuzatiladi. 1-yordam ko`rsatish  B emorni tinch joyga ko chirish kerak; burniga nashatir spirti bug lari hidlatiladi; sovuq suv ʻ ʻ ichiriladi; bemor yotgan xona chirog i hiraroq qilib yoqib qo yiladi. Isterik tutqanoq ʻ ʻ bemorda bartaraf etilgandan keyin uxlab qolish va xotirasini yo qotish holatlari ʻ uchramaydi. Bemor bemalol ishini davom ettirishi mumkin. Dav olash qanday olib borilishi k erak ?  Isterik bemorlarni davolashni o‘ta qisqa muddat ichida olib borish lozim. Davolash muolajalari qancha ko‘p cho‘zilsa, ijobiy natijaga erishish shuncha qiyin bo‘ladi. Bemor to‘la tuzalgandan so‘ng ham oilaviy va boshqa mojarolar oqibatida kasallik belgilari yana namoyon bo‘lib doktor qabuliga kelib qolishi mumkin. Isterik bemorlar vrach va tabiblarga eng ko‘p qatnaydigan bemorlar sirasiga kiradi. Tuzalib ketgandan so‘ng ham biroz vaqt o‘tgach ularda « Vrach yo‘qligi sindromi » rivojlanib yana o‘zi davolagan vrach qabuliga kelib qolishi mumkin. Bunday hollarda bemorga qo‘llangan avvalgi davolash usulini o‘zgartirishga to‘g‘ri keladi. Agar Sizda muvaffaqiyatli davolanib, rahmatlar aytib ketgan bemorni bir-necha oydan so‘ng boshqa bir vrachning qabulida ko‘rib qolsangiz, aslo hafa bo‘lmaslik kerak. Chunki isterik bemorlar vrachlarni o‘zgartirib turishni xush ko‘rishadi. Epilepsiya  Epilepsiya so zi yunoncha bo lib, "birdan yiqilib tushish" deganʻ ʻ ma'noni bildiradi. Epilepsiya ya’ni quyonchiq kasalligi surunkasiga davom etib boradigan dard bo lib, o ziga ʻ ʻ xos talvasa tutqanoqlari bo lib turishi va bemor shaxsiyatining xarakterli tarzda o zgarib ʻ ʻ qolishi bilan o tadi. Bu kasallikning etiologiyasi uzil-kesil aniqlangan emas. Hozirgi ʻ vaqtda irsiy omillarga muayyan ahamiyat beriladi. Epilepsiya tutqanog i odatda qanday ʻ bo lmasin biror tashqi sababsiz, to satdan boshlanadi. ʻ ʻ  Epilepsiya – turli xil xurujlar va xushdan ketishlar bilan namoyon bo‘luvchi bosh miyaning surunkali kasalligi. Epilepsiya aholi orasida ko‘p tarqalgan. Har 1000 kishidan 5-10 ta odamda epilepsiya kasalligi aniqlanadi. Epilepsiyaning 70 foizi 20 yoshgacha bo‘lgan davrda rivojlanadi. Kasallanish darajasi erkak va ayollarda deyarli bir xil.  Epilepsiyaning turlari juda ko‘p. Biroq tibbiy amaliyotda epilepsiyaning barcha turlarini 3 guruhga ajratib o‘rganishadi. Bular: 1. Simptomatik epilepsiya – bosh miyaning biror-bir kasalligi sababli (o‘sma, meningit, leptomeningit, bosh miya jaroxatlari va boshqa sabablar) rivojlangan epilepsiya. 2. Idiopatik epilepsiya  – kelib chiqishida nasliy omil ahamiyatli bo‘lgan epilepsiya. Ularda bosh miya kasalliklari aniqlanmaydi. 3. Kriptogen epilepsiya – sababi topilmagan epilepsiya. Bunday bemorlarda epilepsiya aniqlanadi, biroq uning sabablarini aniqlab bo‘lmaydi. Epilepsiy a sabablari (X arrison ma’lumot lari, 2000 y.) Yoshi Epilepsiyaning asosiy sabablari 2 yoshgacha Homilador ona kasalliklari Tug‘ish paytidagi miya  jaroxatlari O‘tkir infeksiyalar Mineral moddalar, vitaminlar va aminokislotalar yetishmovchiligi (kalsiy, magniy, V6 vitamini, glutamin kislotasi, folat kislota yetishmovchiligi) Genetik buzilishlar 2-12 yosh Nasliy omillar O‘tkir infeksiyalar Bosh miya jaroxatlari Febril tutqanoqlar (tana harorati oshganda uchraydigan xurujlar) 12-18 yosh Nasliy omillar O‘tkir infeksiyalar Bosh miya jaroxatlari Miya tomirlari anevrizmalari 18-35 yosh Bosh miya jaroxatlari Bosh miya pardalari yallig‘lanish kasalliklari Alkogolizm Bosh miya o‘smalari 35 yoshdan keyin Bosh miya pardalari yallig‘lanish kasalliklari Bosh miya jaroxatlari Bosh miya o‘smalari Alkogolizm Bosh miya qon tomir kasalliklari Izoh: Epilepsiya sabablari ichida bosh miya jaroxatlarining ko‘p uchrashiga e’tibor bering. Epilepsiy a xuruji boshlanishini oldindan bilish mumk inmi?  Aura – bu epilepsiya xabarchisi. Xurujlar boshlanishiga bir necha soat qolganda, ba’zan esa bir-ikki kun oldin bemorning uyqusi qochadi, xavotir paydo bo‘ladi, jahldor bo‘lib qoladi, yuzi yoki tanasining ba’zi joylarida uvishishlar paydo bo‘ladi, lab burchaklari titray boshlaydi. Odatda, mana shu belgilardan so‘ng katta tutqanoq xurujlari boshlanadi. Tutqanoq xurujlaridan oldin auralarning kelishi bu yaxshi. Chunki bunday paytlarda bemor o‘zini xavfsiz joyga oladi, ota-onasi yoki o‘zi uydan chiqib ketmaydi, xavfli joylarda yurgan bo‘lsa, xavfsiz joyga o‘tadi va h.k. Biroq epilepsiyaning ba’zi turlarida auralar kuzatilmaydi. Aurasiz uchraydigan katta tutqanoq xurujlari hayot uchun xavflidir! Bunday bemorlar bosh va tan jaroxatlariga ko‘p duchor bo‘lishadi. Chunki xurujlar bo‘lish paytini bemor bilmaydi va o‘zini havfsiz joyga ola olmaydi. Tut qanoq xuruji qanday boshlanadi?  Tutqanoq xuruji to‘satdan boshlanadi. Xuruj boshlanganda bemorning yuzi va oyoq qo‘llari bir tomondan tortishib boshlaydi va bemor g‘ujanak bo‘lib yotib oladi. Nafas  olish qisqa vaqtga to‘xtaydi va bemorning rangi ko‘karib ketadi. Bu paytda u qichqirib yuboradi, tilini tishlab oladi. Bu vaqtda bemorning barcha muskullari qotib qoladi (tonik bosqich). Bu davr o‘rtacha 1 daqiqa davom etadi. Ba’zida 30 soniyadan oshmaydi. Keyin xurujlarning titroqli davri (klonik bosqichi) boshlanadi. Bunda bosh va oyoq-qo‘llar titray boshlaydi. Bosh orqa va yon tomonga buraladi, ko‘z olmasi yuqori va yon tomonga qarab og‘adi. Shu holatda titrashlar davom etib turadi. Titroqlar 2-3 daqiqa davom etadi, bu paytda bemor siyib ham yuboradi. Tonik- klonik xurujlarning umumiy davomiyligi 3-5 daqiqaga teng. Xurujlardan so‘ng bemor 2 soat mobaynida qattiq uyquga ketadi. Uni uyg‘otmaslik kerak. Uyqudan turgandan so‘ng esa bosh og‘rig‘i kuzatiladi. Tungi xurujlar qanday ro‘y beradi?  Tunda bo‘ladigan xurujlar turli-tuman bo‘ladi. Xurujlarning ba’zilari quyidagicha kechishi mumkin. Bemor birdan uyg‘onib ketadi, boshi qattiq og‘riyotgan bo‘ladi, qayt qiladi va asta-sekin ko‘zi va boshi yon tomonga qayrilgan holda tutqanoq xurujlari boshlanib ketadi. Yuzi qiyshayib qoladi, og‘zidan so‘lak oqadi va duduqlana boshlaydi. Ba’zan yotgan joyidan to‘satdan turib o‘tirib oladi, oyoqlari bilan velosiped haydayotgandek harakatlar qiladi yoki g‘ujanak bo‘lib yotib oladi. Gohida o‘rnidan turib yurib ketadi va birozdan so‘ng to‘xtaydi, ba’zan uydan chiqib ketadi. Bu xurujlar odatda 30 soniyadan 2- 3 daqiqagacha davom etadi. Keyin bemor o‘ziga keladi, nimalar qilganini eslay olmaydi, ba’zan qiliqlarini chala bo‘lsa-da, aytib beradi. Tunda bo‘ladigan xurujlarda bemor tilini tishlab olishi, og‘zidan qon aralash ko‘pik chiqishi, tagiga siyib yuborishi mumkin.  Epilepsiya bilan og‘rigan bemorlar uchun kech uyquga ketish va majburan erta uyg‘onish xavflidir! Uyquning davomiyligi 6-8 soatdan kam bo‘lmasligi kerak. Ertalab uyg‘ongandan so‘ng majburan ko‘p uxlayverish ham mumkin emas. Bunday bemorlarda ba’zan kunduz kuni to‘satdan uxlab qolish holatlari ham kuzatiladi va bu holat narkolepsiya deb ataladi. Fok al  xuruj  nima?  Bosh miyaning biror-bir markazi qo‘zg‘alishi hisobiga ro‘y beradigan tutqanoq xurujiga fokal, ya’ni o‘choqli xuruj deb aytiladi. Fokal xurujlar tananing ma’lum bir sohasida titrashlar, boshning titrashi, ko‘zga har xil narsalarning ko‘rinib o‘tishi, quloqqa turli ovozlarning eshitilishi, to‘satdan keladigan qo‘rquv va qorinda kuzatiladigan og‘riq xurujlari ko‘rinishida ro‘y beradi. Ularning davomiyligi 30 soniyadan oshmaydi. «Avval ko‘rgan» yoki «hech qachon ko‘rmagan» fenomeni ham fokal xurujlar uchun xosdir, ya’ni bemor hech qachon ko‘rmagan joyni xuddi avval ko‘rgandek yoki o‘ziga avval juda tanish bo‘lgan yoki avval yashagan joylarini endi birinchi marta ko‘rib turgandek tuyuladi. Oddiy va murakkab fokal xurujlar farqlanadi. Oddiy fokal xurujlarda bemor hushini yo‘qotmaydi. Murakkab fokal xurujlarda esa bemor xushini yo‘qotadi. Murakkab fokal xurujlarda hushsiz yotgan bemorda yutinish, chaynash, biror joyini silash, chapak chalish kabi avtomatik harakatlar kuzatiladi. Murakkab fokal xurujlarning davomiyligi ham 30 soniya atrofida bo‘ladi. Bemor o‘ziga kelganidan so‘ng biroz karaxt holatda bo‘ladi. Fokal xurujlarda bosh miya kasalliklarini topish uchun chuqur nevrologik tekshiruvlar o‘tkazish lozim. Deyarli 60 % epilepsiya fokal xurujlar bilan kechuvchi epilepsiyadir.  Epilepsiyaning ba’zi turlari bora-bora aqliy zaiflikka olib kelishi mumkin. Ba’zi bemorlarning xotirasi pasayib tafakkur doirasi torayib boradi. Biroq bu buzilishlar darrov paydo bo‘lmaydi, sekin-asta vujudga keladi. Yillar o‘tib diqqat tarqoqligi rivojlanadi, fikrlar teranligi susayadi. Bemor diqqat-e’tiborni talab qiluvchi aqliy mashqlarni bajarishda qiynaladi yoki uddasidan chiqa olmaydi. Ular uchun bir ishga kirishib ketib oxirigacha yetkaza olmay tashlab qo‘yish, asosiy ish bilan ikkinchi darajali ishni chalkashtirish, keraksiz ishlarga o‘ralashib yurish juda xos.  Fikrlar karaxtligi bemorning nutqida ham aks etadi. Berilgan savollarga lo‘nda qilib javob bera olmaydi, bir aytgan gapini so‘ngra yana bir necha bor takrorlayveradi yoki suhbat boshida tushunarli bo‘lib qolgan voqeani yana so‘zlab beradi. Ular hissiyotga berilib so‘zlashadi, ba’zan kamgap, ba’zan sergap bo‘lishadi. Bu bemorning kayfiyatiga bog‘liq.  Yoshi katta bemorlarda, ayniqsa ayollarda, puerilizm, ya’ni bolalarga xos xulq-atvor kuzatiladi. Ularning nafaqat xatti-harakatlari, balki fikrlash doirasi ham yoshidan orqada qolishi mumkin. Ba’zan esa, 5-7 yashar bolalar o‘z yoshiga mos kelmaydigan aql-zakovatni ko‘rsatishi mumkin. Ular xuddi kattalardek fikr yurgizishadi, foydali maslahatlar berib qo‘yishadi. Ba’zi ota-onalar boladagi bunday qobiliyatdan qo‘rqib ketib bolani psixiatrga ham ko‘rsatishadi yoki bo‘lmasa faxrlanib yurishadi va boladagi noyob qobiliyatni epilepsiya bilan bog‘lashmaydi. Demak, boshqa ruhiy kasalliklardan farqli o‘laroq, epilepsiya bir-biriga zid bo‘lgan ruhiy o‘zgarishlar bilan kechuvchi kasallikdir.  Epilepsiya bilan kasallangan bemorlarda keyinchalik bosh miyaning turli kasalliklari kuzatilsa, masalan, bosh miya jaroxati, meningit, qon tomir kasalliklari, alkogolizm, tutqanoq xurujlari va ruhiy buzilishlar kuchayishi mumkin. Ruhiy buzilishlar yaqqol ifodalangan bemorlarda tutqanoq xurujlari butunlay to‘xtagan bo‘lishi ham mumkin. Shuning uchun ham psixiatrlar va tibbiy psixologlar epilepsiyaning so‘nggi bosqichlarida tutqanoq xurujlari o‘rnini ruhiyat buzilishlari egallaydi, deb aytishadi.  Epilepsiyaning 3-5 yil ichida butunlay tuzalib ketadigan, aqliy va ruhiy buzilishlar umuman bo‘lmaydigan turlari ham ko‘p.  Epilepsiyada stupor turli darajada, ya’ni oddiy kamharakatlikdan tortib, qotib qolishgacha kuzatiladi. Qotib qolgan bemorlarda mutizm (gapirmay qo‘yish) paydo bo‘ladi, biroq ular birovning so‘zi va harakatini takrorlashi mumkin. Odatda, stupor bir necha daqiqadan bir necha soatgacha davom etadi. Stupor paytida to‘satdan faol harakatlar paydo bo‘lishi va bemor atrofdagi narsalarni otib yuborib, yonidagilar bilan urishib ketishi mumkin. Stupor, odatda, xurujlardan so‘ng kuzatiladi, bunda to‘la va qisman amneziya ham vujudga keladi. 1-yordam  Bemor xurujning boshidan oxirigacha yordamga muhtoj bo ladi . Xuruj tutgan vaqtda ʻ bemorni ushlab qolishga urinish va bir joydan ikkinchi joyga ko chirish yaramaydi. Boshi ʻ tagiga yumshoqroq narsa qo yish, nafas olishiga halaqit beradigan kiyimlari tugmalarni ʻ bo shatish, tilini tishlab olmasligi uchun tishlari orasiga buklangan ro molcha, yog och ʻ ʻ ʻ qoshiq qo yish lozim. Bemorning yuziga suv sepish, atrofida shovqin qilish, nashatir spirti ʻ bug larini hidlatish mumkin emas. ʻ  Shuni alohida ta’kidlash lozimki, epilepsiya bilan kasallangan bemorni qancha erta davolab boshlasa, to‘la tuzalib ketish imkoniyati shuncha yuqori bo‘ladi. Tutqanoq xurujlari kuzatilgan bemor vrach nazoratiga olinishi va barcha tekshiruvlardan o‘tkazilishi lozim. Shuningdek davolashni endi boshlagan davrda aynan qaysi dori epilepsiyaning qaysi turiga foyda qilishini bilib olish kerak.  Epileptik xurujlarni bartaraf etish uchun beriladigan dorilarni antikonvulsantlar deb atashadi. Masalan, finlepsin, depakin, konvuleks kabi dorilar antikonvulsant hisoblanadi. Davolashning muvaffaqiyatli kechishi to‘g‘ri aniqlangan tashxis va to‘g‘ri tanlangan dori turiga bog‘liq.  Agar davolash to‘xtatilgandan so‘ng, ya’ni epilepsiyaga qarshi dorilarni qabul qilish poyoniga yetgach, xurujlar 5 yil  mobaynida kuzatilmasa bemor tuzaldi, deb xulosa qilinadi. Biroq  Halqaro epileptologlar assotsiatsiyasi ma’lumotlariga ko‘ra, 20 % bemorda to‘la tuzalish kuzatilmaydi. Bunday bemorlar operatsiya yo‘li bilan davolanishi kerak. Biroq operatsiya ham yordam bermasligi mumkin. Epilepsiya va tutqanoq xurujlarining 80 foizini terapevtik yo‘l bilan, ya’ni dori-darmonlar bilan davolash mumkin. Ayniqsa, bolalik davri epilepsiyalari, katta xurujlar bilan kechuvchi epilepsiya turlarini samarali davolash imkoni bor. Agar tutqanoq xurujlari bosh miya jaroxatlari, bosh miya qon tomir kasalliklari (ensefalopatiyalar), bosh miya pardalari yallig‘lanish kasalliklari (meningit, ensefalit, leptomeningit), turli intoksikatsiyalar (alkogolizm, bolalar va o‘smirlarda gijja) sababli rivojlangan bo‘lsa, tutqanoq xurujlarini to‘xtatish uchun kasallikni keltirib chiqaruvchi sababni bartaraf etish lozim. Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, davolash kursini to‘g‘ri o‘tagan bemorlarning 50 foizida keyinchalik xurujlar sira kuzatilmaydi, 30 foizida xurujlar kam bo‘lsada, qaytalanishi mumkin, 20 foizida davolash qanday kechishidan qat’iy nazar xurujlar qaytalayveradi, ya’ni ijobiy natija bo‘lmaydi.

Nevroz. Nevrosteniya. Isteriya. Epilepsiya. Sabablari va alomatlari

Купить