Информация о документе

Цена 50000UZS
Размер 134.4KB
Покупки 0
Дата загрузки 15 Июнь 2024
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Психология

Продавец

ISROILJONOVLAR

Дата регистрации 31 Май 2024

7 Продаж

Neyropsixologiya fanining maqsad, vazifa asoslari

Купить
NEYROPSIXOLOGIYA FANINING MAQSAD, VAZIFA ASOSLARI MUNDARIJA: KIRISH………………………………………………………………………....3 I.BOB. NEYROPSIXOLOGIYA FANINING MAQSADI VA NEYROPSIXOLOGIYA TARIXI 1.1. Neyropsixologiya fani haqida tushuncha . Neyropsixologiyaning tarixi..4 1.2.Lyuriyaning neyropsixologik tushunchasi va so’zlarni yodlash usuli…..8 II.BOB. EKSPERIMENTAL NEYROPSIXOLOGIYA HAQIDA TUSHUNCHA 2.1. Eksperimental psixologiya asab tizimi va kognitiv funktsiya o'rtasidagi munosabatni ochish……………………………………………………………19 2.2. Sun'iy neyron tarmoqlari neyronlarning qanday ishlashi……………...21 XULOSA………………………………………………………………………..23 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR……………………………………....24 2 KIRISH Neyropsixologiya - psixologiya sohasi; psixik jarayonlarning bevosi-ta miya faoliyati bilan bog liq jihatlarini va bosh miyaning alohida sistemalari bilanʻ aloqasini o rganadi. Dastlab nevrologiya bo limi sifatida rivojlangan. ʻ ʻ Neyropsixologiya bu yangi intizom psixologiya . Ushbu sohani belgilaydigan birinchi darslik, Inson neyropsixologiyasi asoslari , dastlab tomonidan nashr etilgan Kolb va Whishaw 1980 yilda. Biroq, uning rivojlanish tarixi Uchinchi suloladan boshlangan qadimgi Misr , ehtimol undan ham oldinroq. Jamiyatlar qachon turli organlarning funktsiyalarini ko'rib chiqishni boshlagani haqida juda ko'p munozaralar mavjud. Ko'p asrlar davomida miya foydasiz deb hisoblangan va ko'pincha dafn qilish jarayonida va otopsi paytida tashlab yuborilgan. Tibbiyot sohasi inson haqida tushunchasini rivojlantirar ekan anatomiya va fiziologiya , tananing nima uchun u qanday ishlashiga oid turli xil nazariyalar ishlab chiqilgan. Ko'p marta tana funktsiyalari diniy nuqtai nazardan yondashilgan va g'ayritabiiy ruhlar va xudolar aybdor bo'lgan. Miya har doim ham ishlaydigan tananing markazi hisoblanmagan. Miya haqidagi tushunchamizni rivojlantirish va uning xatti-harakatlarimizga qanday ta'sir qilishi yuzlab yillar davom etdi. Ushbu fan miyaning strukturaviy va funktsional tuzilishi va sub’ektning xatti-harakatlari o’rtasidagi munosabatni o’rganadi. Birinchisi tibbiyot, ikkinchisi psixologiya. Luriyaning so’zlariga ko’ra, neyropsikologiyaning maqsadi shikastlanish natijasida miyaning qanday funktsiyalari buzilganligini, bu buzilish boshqa jarayonlarga qanday ta’sir qilishini va miyaning sog’lom qismlari yordamida zararlanganlarning ishini qanday tiklashini tushunishdan iborat. Kurs ishining maqsadi. Neyropsixologiyaning maqsadi vazifasi va metodflarini ilmiy o rganish. ʼ Kurs ishining predmeti . Neyropsixologiyaning maqsadi va vazifalari. Kurs ishining obyekti . Neyropsixologiya fanining ilmiy asosi. Kurs ishining metodi. Kuzatish, kantent analiz, suhbat. 3 Kurs ishining tuzilishi . 2 bob, 4 paragraf, xulosa tavsiya va foydalanilgan adabiyotlar ro yhatidan iborat.ʼ 4 I.BOB. NEYROPSIXOLOGIYA FANINING MAQSADI VA NEYROPSIXOLOGIYA TARIXI 1.1. Neyropsixologiya fani haqida tushuncha . Neyropsixologiyaning tarixi Neyropsixologiya - psixologiya sohasi; psixik jarayonlarning bevosi-ta miya faoliyati bilan bog liq jihatlarini va bosh miyaning alohida sistemalari bilanʻ aloqasini o rganadi. Dastlab nevrologiya bo limi sifatida rivojlangan. ʻ ʻ Neyropsixologiya tarixiga nazar tashlaydigan bo’lsak, u bosh miya katta yarim sharlari po’stlog’ida oliy ruhiy funktsiyalar markazlarini aniqlashga urinishlardan boshlangan. 1836-yili Frantsiyaning kichik bir shahrida tibbiy jamiyat yig’ilishlaridan birida oddiy vrach Mark Daks jamiyat raisidan o’zining kuzatuvlari to’g’risida ma’lumot berishga ruxsat so’raydi. Uning nutqida quyidagi jumlalar bor edi: «Men bosh miyaning chap yarim shari zararlangan bemorlarning barchasida nutq buzilishlarini kuzatdim, lekin o’ng yarim shar zararlangan bemorlarning birortasida ham nutq buzilishi uchramadi. Demak, aynan bosh miyaning chap yarim shari nutq uchun mas’ul, ya’ni u erda nutq markazlari joylashgan». Bu paytgacha nutq uchun bosh miyaning ikkala yarim shari ham javob beradi deb, faraz qilinardi. Lekin u o’z mulohazalarini anatomik tekshiruvlar bilan tasdiqlamagan (bunga imkoniyat bo’lsa-da) va chop qildirmagan. Shuning uchun ham M.Daksning og’zaki qilgan ma’lumotiga o’sha kuni olimlar e’tibor ham qilmadi va ushbu to’g’ri fikr tez orada unutildi.1861-yili yosh frantsuz olimi atropolog Pol Brok nutqi buzilgan va tananing o’ng tomoni falajlangan bitta bemorni kuzatadi. Bu bemor tez orada vafot etadi. Uning bosh miyasi ochib tekshirilganda, chap yarim sharning pastki peshona pushtasining orqa qismida infarkt o’chog’i aniqlanadi (bu soha keyinchalik Brok markazi deb atalib boshlandi). Ushbu bemorning miyasi xanuzgacha Parijdagi tibbiyot muzeyida saqlanib keladi. Bemor atrofdagilarning gapiga tushunsa-da, o’zi gapira olmasdi, faqat “ta-ta-ta” degan tovush chiqarardi xolos. Nutq buzilishining bu turi keyinchalik «motor afaziya» deb nom oldi. O’sha davrdan boshlab bosh miyada turli markazlarni izlash katta qiziqish bilan boshlanib ketadi. Biroz vaqt o’tmay, nemis psixiatri K.Vernike 1874-yili chap chakka bo’lagining ustki pushtasi 5 zararlanganda ham nutq buzilishini kuzatib, sensor nutq markazini aniqlaydi. 1876-yili Ferrier chakka bo’lagida eshituv markazini, 1881-yili Munk itlarning bosh miyaning ensa qismi olib tashlanganda «narsalarni ko’rsada, tanimasligini», o’sha yili Eksner o’rta peshona pushtasining orqa qismi zararlanganda yozish buzilishini aniqlaydilar.Albatta, bu kashfiyotlar o’sha davrdagi olimlarni hayratga soladi, ya’ni ular bosh miyada turli markazlar, hatto ong, xotira, tafakkur markazlarini izlab boshlashadi. Shu davrdan boshlab fanda «lokalizatsionizm» degan yo’nalish yuzaga keladi. “Lokalizatsiya” iborasi frantsuzchada «joy» degan ma’noni anglatadi.1870-yili Finkelnburg lokalizatsionchilarga qarshi chiqib, bosh miya po’stlog’i zararlanganda «asimboliya» rivojlanadi, xolos deydi. Uning fikricha, simvollarni ishlatish qobiliyati buzilishi natijasida nutq faoliyati, narsalarni tanish va turli ongli harakatlarni bajarish buzilarkan. Lokalizatsionchilar nuqtai nazarini 1864-1874 yillari o’zining kuzatuvlariga asoslanib, mashhur ingliz nevrologi D. Jekson tanqid qiladi. D. Jekson, asosan, nutqning dinamik tomonlari bilan qiziqdi. U «bosh miyada nutq buzilishiga sababchi bo’lgan zararlanishni joylashtirish» va «nutqning o’zini joylashtirish» ikki xil narsa, degan edi.D. Jekson afaziyada nutq funktsiyasining to’la yo’qolmasligiga e’tibor qaratadi. Afaziya kuzatilgan bemorda maqsadga yo’naltirilgan nutq buzilishi mumkin, biroq hissiy nutq saqlanib qoladi, deb fikr yurgizadi u. Masalan, biron-bir so’zni bemor affekt holatida aytib yuborishi, lekin ixtiyoriy holda esa gapira olmasligi mumkin. D. Jekson «nutqini yo’qotgan» odam «so’zlardan ham judo» bo’lgan degani emas, chunki so’zning anglanmagan qismi ham mavjuddir deydi. Shuning uchun «nutqidan judo» bo’lgan bemorning fikrlash jarayoni biroz pasaysa-da, hali fikr yurgizishga qobiliyatli. D. Jekson maqsadga yo’naltirilgan nutq bosh miyaning chap yarim shari bilan, hissiy nutq esa o’ng yarim shar faoliyati bilan bog’liq, deb aytgan. D. Jekson birinchilardan bo’lib, MNS funktsiyalarining murakkab tuzilishi to’g’risidagi g’oyani ilgari surdi. Uning fikriga ko’ra, har bir funktsiya 3 bosqichdan iborat: «quyi» (orqa miya, miya ustuni), «o’rta» (bosh miya po’stlog’ining harakat va sezgi markazlari) va «oliy» 6 (bosh miyaning peshona bo’lagi). «Oliy» markazlar zararlanganda nafaqat patologik simptomlar paydo bo’ladi, balki ijobiy o’zgarishlar ham kuzatiladi: «quyi» markazlar «oliy» markazlar nazoratidan xalos bo’lib, o’z faoliyatini kuchaytiradi. Bunga markaziy piramidal yo’llar zararlanganda spinal reflekslarning kuchayishini misol qilib ko’rsatadi. Agar afaziyada so’zlash, o’qish va yozish qobiliyatlarining buzilishi salbiy alomatlar bo’lsa, hissiy nutq saqlanib qolishi va birovning so’ziga tushunish ijobiy xislatlardir, degan edi D. Jekson. U 1868-yili afaziya nafaqat bosh miyaning chap yarim shari, balki o’ng yarim shari zararlanganda ham kuzatilishini e’lon qilgan. Bu bemorlar chapaqay bo’lgan. D. Jeksonning bu xulosalari bosh miyaning funktsional asimmetriyasini o’rganishga turtki bo’ldi. Keyinchalik bosh miya katta yarim sharlari po’stlog’ida bir qancha markazlar kashf qilindi. Shuning uchun olimlar D.Jeksonni “miyaning funktsional asimmetriyasi” haqidagi ta’limotni birinchi bo’lib ilgari surgan deb hisoblashadi. Neyropsixologiya fani haqida tushuncha : Neyropsixologiya – bosh miyaning lokal va diffuz zararlanishlarida oliy ruhiy funktsiyalarni o’rganuvchi fan. Albatta bu fan oliy ruhiy funktsiyalarning ontogenezda shakllanish bosqichlarini miyaning morfofunktsional sistemalariga bog’lab o’rganadi. Neyropsixologiya nevrologiya, psixologiya va fiziologiya negizida shakllandi. Dastlab neyropsixologiyada qo’llaniladigan asosiy atamalar va iboralar haqida to’xtalib o’tamiz. 1. Funktsional sistema – turli xil ongli faoliyat uchun mas’ul bo’lgan afferent va efferent sistemalardan iborat morfofunktsional tuzilma. 2. Neyropsixologik simptom – bosh miyaning lokal zararlanishlarida paydo bo’ladigan oliy ruhiy funktsiyaning buzilishi. 3. Birlamchi neyropsixologik simptom – aniq bir psixologik funktsiyaga javob beruvchi markazning bevosita zararlanishi sababli yuzaga kelgan simptom. 4. Ikkilamchi neyropsixologik simptom – birlamchi neyropsixologik simptom paydo bo’lganligi sababli yuzaga kelgan boshqa oliy ruhiy funktsiyaning buzilishi. 7 5. Neyropsixologik sindrom – kelib chiqish mexanizmi bir-biriga bog’liq bo’lgan bir nechta neyropsixologik simptomlar yig’indisi. 6. Neyropsixologik faktor – neyropsixologik sindromni yuzaga keltiruvchi etiologik omil. 7. Sindrom analizi (faktor analizi) – morfofunktsional tuzilmalar zararlanishi sababli yuzaga kelgan neyropsixologik buzilishlarni aniqlash usuli. 8. Neyropsixologik tashxis – bosh miyaning lokal va diffuz zararlanishlarida topik tashxisni aniqlash maqsadida o’tkaziladigan neyropsixologik tekshiruvlar natijasida olingan xulosa. 9. Oliy ruhiy funktsiyalar lokalizatsiyasi – bosh miyaning ma’lum bir sohasini aniq bir oliy ruhiy funktsiyaga mas’ulligini ko’rsatib beruvchi tushuncha. 10. Yarimsharlararo funktsional asimmetriya – bosh miyaning chap va o’ng yarim sharlarida funktsiyalarning asimmetrik tarzda joylashuvi. 11. Yarimsharlararo munosabatlar – ma’lum bir funktsiyalarni bajarishda ikkala yarim sharning o’zaro ishtirokini ko’rsatib beruvchi ibora. Neyropsixologik terapiya  diqqat va xotira buzilishlari tashxisi va davosi  Alsxaymer kasalligi va boshqa dementsiyalar tashxisi va davosi  insultdan keyingi nutq buzilishlari tashxisi va davosi  bolalarda aqliy zaiflik tashxisi va davosi  uyqu buzilishlari va tashxisi va davosi Neyropsixologiya – psixologiya sohasi; psixik jarayonlarning bevosita miya faoliyati bilan bog’lik jihatlarini va bosh miyaning alohida tizimlari bilan aloqasini o’rganadi. Dastlab nevrologiya bo’limi sifatida rivojlangan. 1.2.Lyuriyaning neyropsixologik tushunchasi va so’zlarni yodlash usuli 8 Tibbiyot va psixologiya sohasidagi bilimlarni birlashtirib, Aleksandr Romanovich Luriya yangi fan – neyropsixologiyaga asos soldi. Agar siz miyaning qanday ishlashini bilsangiz, ushbu maqolani o’qishga arziydi. U bugungi kungacha muvaffaqiyatli qo’llanilayotgan Luriya usuli va uning asosiy nazariy modeliga bag’ishlangan. Tan olinmagan daho Luriya yigirmanchi asrning birinchi yarmida ilmiy ishlarda faol qatnashgan. Uning ilg’or g’oyalari Sovet haqiqatidan oldinda edi va shuning uchun jamiyat tomonidan qabul qilinmadi. Ammo u chet elda tan olingan. Luriya kontseptsiyasini o’rganishga kirishishdan oldin, biz olimning hayotidan qiziqarli ma’lumotlarni qayd etamiz:  Luriyaning texnikasi AQShda ixtiro qilingan yolg’on detektori ishlash tamoyilining asosini tashkil etdi.  1932 yilda AQShda olimning “Odamlar to’qnashuvlarining tabiati” deb nomlangan birinchi jiddiy asari nashr etildi. Ammo Rossiyada bu ishga faqat 70 yil o’tgach e’tibor qaratildi.  1950 yil Luriya faoliyatiga katta ta’sir ko’rsatgan psixologik fanni ta’qib qilish boshlanishi bilan ajralib turdi. Vujudga kelgan tahdidlar tufayli u hech qachon egizaklardagi aqliy jarayonlarning shakllanishini o’rganish bo’yicha ishni yakunlay olmadi.  1953 yilda Luriya shifokorlar ishida ayblandi, chunki u ishlagan Defektologiya institutida yahudiy qoni bilan ishlaydigan ishchilar juda ko’p edi.  1953 yilda olim chet elga chiqib, ilmiy aloqalarni tikladi. Aynan o’sha paytda u Frantsiya, AQSh va Buyuk Britaniyaning etakchi universitetlari tomonidan haqiqiy e’tirof va qo’llab-quvvatlandi. Shunday qilib, o’z yurtida tan olinmagan daho chet ellarda eshitildi. Bundan tashqari, u erda uning asarlari yuqori baholangan va tibbiyotda ham, psixologiyada ham qo’llanilgan. Neyropsixologiya nima? Ushbu fan miyaning strukturaviy va funktsional tuzilishi va sub’ektning xatti-harakatlari o’rtasidagi munosabatni o’rganadi. Birinchisi tibbiyot, ikkinchisi 9 psixologiya. Luriyaning so’zlariga ko’ra, neyropsikologiyaning maqsadi shikastlanish natijasida miyaning qanday funktsiyalari buzilganligini, bu buzilish boshqa jarayonlarga qanday ta’sir qilishini va miyaning sog’lom qismlari yordamida zararlanganlarning ishini qanday tiklashini tushunishdan iborat. Luriya urush paytida yaralangan ko’plab bemorlarga miya faoliyatini tiklashga yordam beradigan neyropsikologiyada kontseptsiyani ishlab chiqdi. Ushbu kontseptsiya tufayli u yigirmanchi asrning taniqli olimiga aylandi. Luriyaning Neyropsixik analiz asoslari Luriyaning miyaning funktsional bloklari kontseptsiyasiga ko’ra, ushbu organning tuzilishi quyidagicha ifodalanadi:  tartibga solish, ohang va hushyorlikni saqlash uchun mas’ul bo’lgan energiya bloki;  sezgi uchun javob beradigan operatsion birlik;  aqliy jarayonlarni dasturlash bloki. Energiya blokining vazifasi interetseptiv xarakterdagi ma’lumotlarni, ya’ni ichki organlardan miyaga kiradigan ma’lumotlarni qayta ishlashdir. Ushbu blokning asosiy vazifasi tanani yaxshi shaklda va bedorlikda ushlab turadigan ibtidoiy mexanizmlarni ta’minlashdir. Energiya blokining ishi tufayli tanani faollashtiradi. Agar uning ishi buzilgan bo’lsa, unda odam letargik, charchagan bo’ladi, uning xotirasi va diqqati yomonlashadi, hissiy holat muvozanati yo’qoladi. Operatsion blok tashqi muhitdan olinadigan eksterotseptiv ma’lumotni qabul qiladi, qayta ishlaydi va saqlaydi. Ya’ni, bu hislar bilan chambarchas bog’liqdir. Miyaning oksipital qismi ko’rish uchun, parietal teginish uchun va vaqtinchalik eshitish signallari uchun javobgardir. Shunga ko’ra, zararning joylashishi qaysi sezgi organlari ishlamay qolishiga bog’liq. Aqliy jarayonlarni dasturlash uchun blok miyaning old qismlarida joylashgan. U aql tomonidan aniq belgilangan maqsad va niyatlar asosida ishlaydi. Ushbu hudud ta’sirlanganda, vosita mahorati va maqsadga yo’naltirilgan harakatlar ta’sir qiladi. Harakatlar suyuqlikni yo’qotadi, odam maqsadlarni belgilay olmaydi, rejalar tuza olmaydi, echimlar va vazifalarni bajarish vositalarini topa olmaydi. 10 Uchala blok ham bir-biri bilan chambarchas bog’liq va faqat ular birgalikda ishlaganda normal aqliy xatti-harakatlar ta’minlanadi. Biroq, sovet olimi miyaning ko’plab buzilishlarini buzilmagan joylarni rivojlantirish orqali bartaraf etish mumkinligini isbotladi. Urush paytidan boshlab yorqin misolni keltirish mumkin. Luriyaning birinchi kasalligi Lev Zasetskiy edi, u boshidan jiddiy jarohat oldi, natijada u o’qishni to’xtatdi, xotirasi va kosmosdagi yo’nalishini yo’qotdi. Tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, bemorga yozish uchun javob beradigan miya sohasi ta’sir qilmaydi. Bunga urg’u berildi. Zasetskiy normal hayotga qaytishidan oldin minglab sahifalarni qamrab oldi. Yozish qobiliyatini rivojlantirish orqali u miyaning boshqa qismlari ishini qisman tiklashga muvaffaq bo’ldi. Natijada, u sog’aygandan keyin hatto birinchi guruh nogironligi rad etildi. Xotirani baholash texnikasi Luriyaning yana bir muhim yutug’i bu so’zlarni yodlashning samarali usulini ishlab chiqishdir. Bugungi kunda u asosan xotirani baholash va bolalarda miyaning anormalliklarini aniqlash uchun ishlatiladi. Texnikaning mohiyati quyidagicha:  bir-biriga bog’liq bo’lmagan 10 ta so’zni tanlang;  imtihonchi bolaga so’zlarni o’qiydi va eslagan narsasini takrorlashni so’raydi;  bola barcha og’zaki so’zlarni takrorlamaguncha protsedura takrorlanadi. Agar bola birinchi marta 4-5 so’zni eslab qolsa va 3-5 marta takrorlangandan so’ng barcha so’zlarni talaffuz qilsa, uning xotirasi yaxshi ishlaydi va uning miyasi normal ishlaydi. Asab tizimining buzilishi va miyaning disfunktsiyalari, ahamiyatsiz bo’lsa ham, 5 marta takrorlangandan keyin bola barcha 10 so’zni talaffuz qila olmasligi bilan ko’rsatiladi. Ushbu test kattalar bilan ham amalga oshirilishi mumkin. Bundan tashqari, agar so’zlarni takrorlash bilan bog’liq muammolar paydo bo’lsa, unda aksariyat hollarda bu yomon xotira emas, balki diqqat buzilishini ko’rsatadi. Neyropsixologiya ning filialidir psixologiya bu miya va boshqa asab tizimining odamning idrokiga va xatti-harakatlariga qanday ta'sir qilishi bilan bog'liq. Eng muhimi, psixologiyaning ushbu sohasidagi mutaxassislar ko'pincha miyaning 11 shikastlanishi yoki kasalliklari kognitiv funktsiyalar va xatti-harakatlarga qanday ta'sir qilishiga e'tibor berishadi. Bu psixologiyaning eksperimental va klinik sohasi bo'lib, u o'zini qanday tutishini va qanday ishlashini tushunishga qaratilgan bilish miya faoliyati ta'sir qiladi va ular bilan bog'liq tashxis va davolash ning xulq-atvor va kognitiv ta'sirlari asab kasalliklari . Holbuki klassik nevrologiya ga e'tibor qaratadi patologiya ning asab tizimi va klassik psixologiya undan ajralgan, neyropsixologiya miyaning qanday ishlashini aniqlashga intiladi bilan o'zaro bog'liq The aql nevrologik bemorlarni o'rganish orqali. Shunday qilib, kontseptsiyalar va tashvishlar bilan o'rtoqlashadi asab-psixiatriya va bilan xulq- atvor nevrologiyasi umuman. Atama neyropsixologiya ga nisbatan qo'llanilgan lezyonlarni o'rganish odamlar va hayvonlarda. Bundan tashqari, u yuqori darajadagi primatdagi individual hujayralardan (yoki hujayralar guruhlaridan) elektr faolligini qayd etish (shu jumladan, odamlarning ayrim tadqiqotlari) uchun qo'llanilgan. Amalda, neyropsikologlar tadqiqot sharoitida ishlashga moyil (universitetlar, laboratoriyalar yoki ilmiy-tadqiqot muassasalari), klinik sozlamalar (tibbiyot shifoxonalari yoki reabilitatsiya sharoitlari, ko'pincha nöropsikologik muammolari bo'lgan bemorlarni baholash yoki davolash bilan shug'ullanadi) yoki sud tibbiyoti sozlamalar yoki sanoat (ko'pincha klinik sinov maslahatchilari sifatida CNS funktsiyasi tashvishga soladi). Neyropsixologiya bu sohada nisbatan yangi intizom psixologiya . Ushbu sohani belgilaydigan birinchi darslik, Inson neyropsixologiyasi asoslari , dastlab tomonidan nashr etilgan Kolb va Whishaw 1980 yilda. Biroq, uning rivojlanish tarixi Uchinchi suloladan boshlangan qadimgi Misr , ehtimol undan ham oldinroq. Jamiyatlar qachon turli organlarning funktsiyalarini ko'rib chiqishni boshlagani haqida juda ko'p munozaralar mavjud. Ko'p asrlar davomida miya foydasiz deb hisoblangan va ko'pincha dafn qilish jarayonida va otopsi paytida tashlab yuborilgan. Tibbiyot sohasi inson haqida tushunchasini rivojlantirar ekan anatomiya va fiziologiya , tananing nima uchun u qanday 12 ishlashiga oid turli xil nazariyalar ishlab chiqilgan. Ko'p marta tana funktsiyalari diniy nuqtai nazardan yondashilgan va g'ayritabiiy ruhlar va xudolar aybdor bo'lgan. Miya har doim ham ishlaydigan tananing markazi hisoblanmagan. Miya haqidagi tushunchamizni rivojlantirish va uning xatti-harakatlarimizga qanday ta'sir qilishi yuzlab yillar davom etdi. Qadimgi Misr Qadimgi Misrda tibbiyotga oid yozuvlar ruhoniy davridan boshlangan Imxotep . Ular tibbiyot va kasalliklarga ko'proq ilmiy yondoshishdi, miyani, shikastlanishni, anormalliklarni va kelajakdagi shifokorlar uchun ma'lumot olish uchun vositalarni tasvirlab berishdi. Shunga qaramay, misrliklar miyani emas, yurakni shunday ko'rishgan qalb o'rni . Aristotel 1-rasm Sezgilar , idrok , xotira , orzular , harakat Aristotel biologiyasi . Taassurotlar idrok etish joyi , u bilan bog'langan Uyushma qonunlari (o'xshashlik, qarama-qarshilik va o'xshashlik). Aristotel bu diqqatni Misrda paydo bo'lgan yurakka qaratdi. U yurakni aqliy jarayonlarni boshqaradi deb hisoblagan va uning harakatsizligi tufayli miyaga yurak tomonidan hosil bo'lgan issiqlikni sovutish mexanizmi sifatida qaragan. [7] 13 [8] U o'z xulosalarini hayvonlarni empirik o'rganishga asoslangan holda chiqardi. Uning fikriga ko'ra, ularning miyasi teginish uchun sovuq bo'lsa va bunday aloqa hech qanday harakatni qo'zg'atmasa, yurak iliq va harakatchan bo'lib, kayfiyatga bog'liq ravishda tezlashadi va sekinlashadi. [7] [8] Bunday e'tiqodlar ko'p yillar davomida O'rta asrlar va Uyg'onish davri davomida davom etib, XVII asrda keyingi tadqiqotlar tufayli sustlasha boshlagan. [8] Aristotelning neyropsixologiyani rivojlanishiga ta'siri hozirgi kunda qo'llanilayotgan tillarda aniq ko'rinib turibdi, chunki biz "yuragimizga ergashamiz" va "yurak bilan o'rganamiz". Gippokrat Gippokrat miyani ruhning o'rni sifatida qaradi. U miya va tananing xatti- harakatlari o'rtasida bog'liqlik yaratib, shunday yozgan edi: "Miya odamdagi eng katta kuchni ishlatadi". Gipokratlar diqqatni "ruhning o'rni" sifatida miyadan miyaga ko'chirishdan tashqari, uning haqiqiy faoliyati haqida batafsil ma'lumot bermagan. Biroq, tibbiyot jamoatchiligi e'tiborini miyaga qaratib, uning nazariyasi bizning xatti-harakatlarimiz uchun javobgar bo'lgan organni ko'proq ilmiy kashf etishga olib keldi. Ko'p yillar davomida olimlar tananing funktsiyalarini o'rganish va odatdagi va g'ayritabiiy xatti-harakatlar uchun aniq tushuntirishlarni topishga ilhomlantirdilar. Ilmiy kashfiyot ularni organizmning turli funktsiyalarini tushuntirish uchun tabiiy va organik ravishda yuzaga keladigan sabablar bor va ularning hammasi miyaga borib taqalishi mumkin degan fikrga olib keldi. Gippokrat aqlning kontseptsiyasini kiritdi - bu keng tarqalgan bo'lib, haqiqiy miya organidan tashqari alohida funktsiya sifatida qaraldi. Rene Dekart Faylasuf Rene Dekart ushbu g'oya asosida kengaytirilgan va eng keng tarqalgan asarlari bilan tanilgan ong-tana muammosi . Ko'pincha Dekartning g'oyalariga haddan tashqari falsafiy va etarli ilmiy asosga ega emas deb qarashgan. Dekart o'zining anatomik eksperimentlarining ko'p qismini miyaga qaratdi, epifizga alohida e'tibor qaratdi - bu u "ruhning o'rni" deb ta'kidladi. Hali ham ilmiy olamga bo'lgan ruhiy dunyoqarashga chuqur singib ketgan tanani o'lik, ruhni esa o'lmas deb aytishgan. 14 Keyinchalik epifiz bezi aqlning o'lik va mashinaga o'xshash tanasi bilan ta'sir o'tkazadigan joy deb o'ylardi. O'sha paytda Dekart ong tananing xatti-harakatlarini (odamni boshqarish) boshqarishi mumkinligiga amin edi, lekin ayni paytda tananing ongga ta'siri bo'lishi mumkin edi, bu esa dualizm . [10] Aql-idrok asosan tanani boshqaradi, ammo tan boshqa xatti-harakatlarga qarshi turishi yoki hatto ta'sir qilishi mumkin degan fikr, ko'plab fiziologlarning miyaga qarashida katta burilish bo'ldi. Aqlning qobiliyatlari shunchaki reaksiyaga kirishishdan tashqari, oqilona va uyushgan, o'ychan yo'llar bilan ishlashi ham kuzatilgan - bu u hayvonot dunyosi deb o'ylagandan ham murakkabroq. Ushbu g'oyalar, ko'pchilik tomonidan e'tiborsiz qoldirilgan va bir necha yillardan buyon chetga surilgan bo'lsa-da, tibbiyot hamjamiyatini miyaga oid o'z g'oyalarini kengaytirishga va miyaning ishi haqiqatan ham qanchalik murakkab bo'lganligini va uning kundalik ta'siriga to'liq ta'sirini yangi usullarda tushunishga boshlagan. hayot, shuningdek, qaysi muolajalar disfunktsional aql bilan yashovchilarga yordam berish uchun eng foydali bo'ladi. Rene Dekart tomonidan qo'zg'atilgan ong-tana muammosi shu kungacha uning g'oyalariga qarshi va qarshi bo'lgan ko'plab falsafiy dalillar bilan davom etmoqda. Ammo ular qancha munozarali va bugungi kunda ham mavjud bo'lsa-da, taqdim etilgan yangi va puxta istiqbolli Dekart tibbiyot, psixologiya va boshqa ko'pgina fanlarga uzoq muddatli ta'sirini ko'rsatdi, ayniqsa ongni tanadan ajratishga urg'u berishda kuzatiladigan xatti-harakatlarni tushuntirish uchun buyurtma. Tomas Uillis 2-rasm 15 Tomas Uillis Aynan 17-asrning o'rtalarida neyropsixologiya sohasiga yana bir katta hissa qo'shgan kishi paydo bo'ldi. Tomas Uillis Oksford universitetida o'qigan va miyaga va xulq-atvoriga fiziologik yondashgan. Aynan Uillis miyaga murojaat qilganida "yarim shar" va "lob" so'zlarini yaratgan. [11] U "nevrologiya" va "psixologiya" so'zlarini eng erta ishlatgan. Odamlar aql-idrokka qodir yagona jonzot ekanligi haqidagi g'oyani rad etib, miyaning maxsus tuzilmalariga nazar tashladi. [8] U yuqori tuzilmalar murakkab funktsiyalarni hisobga oladigan bo'lsa, pastki tuzilmalar boshqa hayvonlarda uchraydigan funktsiyalar uchun javobgardir, asosan reaktsiyalar va avtomatik javoblardan iborat. [12] U, ayniqsa, manik kasalliklari va isteriya bilan og'rigan odamlarga qiziqqan. [13] [14] Uning tadqiqotlari psixiatriya va nevrologiya odamlarni o'rganish uchun birlashtirilgan birinchi davrlarning bir qismini tashkil etdi. Miya va xulq-atvorni chuqur o'rganish orqali Uillis miyaning pastki qismida nafas olish, yurak urishi va boshqa turli xil harakatlanish kabi avtomatlashtirilgan javoblar o'tkazilgan degan xulosaga keldi. Garchi uning ishlarining ko'p qismi eskirgan bo'lsa-da, uning g'oyalari miyani ilgari tasavvur qilinganidan murakkabroq ko'rinishga keltirdi va kelajakdagi kashshoflarga uning nazariyalarini tushunishga va asos solishga yo'l ochdi, ayniqsa, miyadagi buzilishlar va disfunktsiyalarni ko'rib chiqishda. . Franz Jozef Gall Neyroanatom va fiziolog Franz Jozef Gall miyani tushunishda katta yutuqlarga erishdi. U shaxsiyatning miyadagi xususiyatlar va tuzilmalar bilan bevosita bog'liqligini nazariylashtirdi. Biroq, Gallning nevrologiya sohasidagi asosiy hissasi uning ixtirosi frenologiya . Ushbu yangi intizom miyaga aqlning organi sifatida qaradi, bu erda bosh suyagi shakli oxir-oqibat insonning aql- zakovati va shaxsiyatini aniqlay oladi. [15] Ushbu nazariya o'sha davrda aylanib yurgan ko'pchilikka o'xshar edi, chunki ko'plab olimlar yuz va tananing jismoniy 16 xususiyatlarini, boshning kattaligi, anatomik tuzilishi va aql darajasi hisobga olingan; faqat Gall birinchi navbatda miyaga qaradi. Gallning da'volarining asosliligi to'g'risida juda ko'p munozaralar bo'lib o'tdi, chunki u ko'pincha o'z taxminlarida noto'g'ri ekanligi aniqlandi. Bir vaqtlar unga Rene Dekartning bosh suyagi gipsini yuborishgan va uning frenologiya usuli orqali mavzu aql va yuqori bilish qobiliyati cheklangan bo'lishi kerak edi. [16] Gallning ko'plab da'volari kabi munozarali va yolg'on edi, uning miyaning kortikal mintaqalarini tushunishga qo'shgan hissasi va mahalliy faoliyat miya, shaxsiyat va xulq-atvorni tushunishda davom etdi. Uning ishi keyingi bir necha o'n yilliklar ichida rivojlanib boradigan neyropsikologiya sohasida mustahkam poydevor qo'yish uchun juda muhim hisoblanadi. Jan-Batist Bilyo Jan-Batist Bilyo 19-asrning oxirlarida, ilm-fan va tibbiyot rivojlanib borgan sari bosh suyagining kattaligi ularning aql-idrok darajasini aniqlay oladi degan ishonch bekor qilindi. Ismli shifokor Jan-Batist Bilyo Gall g'oyalari asosida kengayib, miyaning har birining o'ziga xos funktsiyasiga ega bo'lgan kortikal mintaqalarning aniq g'oyasini batafsil ko'rib chiqdi. Bilyo nutqga juda qiziqqan va Gall tadqiqotidan kelib chiqqan kashfiyot bo'lgan miyaning oldingi mintaqasida nutq so'zlash harakatini bajarish uchun mas'ul bo'lgan ko'plab nashrlarni yozgan. U birinchilardan bo'lib tadqiqot uchun kattaroq namunalardan foydalangan bo'lsa-da, 17 ushbu uslubni qabul qilish uchun ko'p yillar kerak bo'lgan. Yuzdan ortiq turli xil amaliy tadqiqotlarni ko'rib chiqqan holda, Bilyo nutqni miyaning turli sohalari orqali tugatishi va tushunishi aniqlandi. Miya shikastlangan odamlarni kuzatib, uning nazariyasi yanada aniqroq bo'ldi. Bouillar, o'sha davrning ko'plab kashshoflari bilan birgalikda nevrologiya sohasida katta yutuqlarga erishdi, ayniqsa funktsiyalarni lokalizatsiya qilish to'g'risida. Bunday kashfiyotlar uchun kim ko'proq munosib bo'lishiga oid ko'plab bahsli munozaralar mavjud, [17] va ko'pincha, odamlar noma'lum bo'lib qoladilar, ammo Pol Broka ehtimol, bu eng mashhur va taniqli neyropsixologiyaga hissa qo'shganlardan biri - ko'pincha intizomning "otasi" deb nomlanadi. Pol Broka Miya ichidagi mahalliy funktsiyalar sohasida erishilgan yutuqlardan ilhomlanib, Pol Broka o'z tadqiqotining ko'p qismini nutqni qanday tushunish va ishlab chiqarish hodisalariga bag'ishladi. Uning tadqiqotlari natijasida biz aniqlandik va kengaytirildi, shunda biz chap yarim sharda gaplashamiz. Brokaning kuzatuvlari va usullari keng tarqalgan bo'lib, bu erda neyropsixologiya taniqli va hurmatga sazovor intizom sifatida shakllanadi. Miyaning o'ziga xos, mustaqil sohalari nutqni ifodalash va tushunish uchun mas'ul ekanligini anglash bilan qurollanib, nihoyat, miyaning qobiliyatlari uning murakkab va o'ta murakkab organi sifatida tan olindi. Broka aslida birinchi bo'lib frenologiya g'oyalaridan butunlay ajralib chiqib, miyaning ilmiy va psixologik nuqtai nazariga chuqurroq kirib bordi. Karl Spenser Lashli Lashli asarlari va undan keyingi nazariyalar uning "Miya mexanizmlari va aql" kitobida umumlashtirilgan. [19] Lashlining Engram haqidagi nazariyasi uning ko'plab tadqiqotlari uchun harakatlantiruvchi kuch bo'ldi. Engram miyaning ma'lum bir xotira saqlanadigan qismi ekanligiga ishonishgan. U Franz o'rgatgan trening / ablasyon usulidan foydalanishda davom etdi. U labirintni o'rganish uchun sichqonchani o'rgatgan, so'ngra tizimli jarohatlardan foydalangan va kortikal to'qimalarning bo'laklarini olib tashlagan, kalamush o'rgangan narsalarini 18 unutganmi.Sichqonlar bilan olib borgan tadqiqotlari davomida u unutishni olib tashlangan to'qima miqdoriga bog'liqligini va qaerdan olib tashlanganiga emasligini bilib oldi. U buni chaqirdi ommaviy harakatlar va u bu miya to'qimalarining qanday javob berishini, o'rganish turidan mustaqil ravishda boshqaradigan umumiy qoida ekanligiga ishongan. Ammo endi bilamizki, ommaviy harakatlar uning empirik natijalarini noto'g'ri talqin qilish edi, chunki labirintni boshqarish uchun kalamushlarga bir nechta kortikal joylar kerak edi. Faqatgina kichik qismlarga ajratish kalamushlarning miyasini juda yomonlashtirmaydi, ammo katta bo'laklarni olish bir vaqtning o'zida bir nechta kortikal joylarni olib tashlaydi, ko'rish, harakatni muvofiqlashtirish va xotira kabi turli funktsiyalarga ta'sir qiladi, hayvon labirintni to'g'ri ishlay olmaydi. Lashli, shuningdek, funktsional maydonning bir qismi butun maydonning rolini bajarishi mumkin, hatto maydonning qolgan qismi olib tashlangan bo'lsa ham. U ushbu hodisani chaqirdi potentsiallik . Biz u miyadagi plastika dalillarini ko'rayotganini endi bilamiz: ba'zi cheklovlar doirasida miya ma'lum sohalar boshqa sohalarning funktsiyalarini o'z zimmasiga olish qobiliyatiga ega, agar bu joylar ishlamay qolishi yoki olib tashlanishi kerak bo'lsa-da, bu dastlab ilgari surilgan darajada emas Lashli. 19 I bob bo yicha xulosaʼ Bu psixologiyaning eksperimental va klinik sohasi bo'lib, u o'zini qanday tutishini va qanday ishlashini tushunishga qaratilgan bilish miya faoliyati ta'sir qiladi va ular bilan bog'liq tashxis va davolash ning xulq-atvor va kognitiv ta'sirlari asab kasalliklari . Holbuki klassik nevrologiya ga e'tibor qaratadi patologiya ning asab tizimi va klassik psixologiya undan ajralgan, neyropsixologiya miyaning qanday ishlashini aniqlashga intiladi bilan o'zaro bog'liq The aql nevrologik bemorlarni o'rganish orqali. Shunday qilib, kontseptsiyalar va tashvishlar bilan o'rtoqlashadi asab-psixiatriya va bilan xulq-atvor nevrologiyasi umuman. Atama neyropsixologiya ga nisbatan qo'llanilgan lezyonlarni o'rganish odamlar va hayvonlarda. Bundan tashqari, u yuqori darajadagi primatdagi individual hujayralardan (yoki hujayralar guruhlaridan) elektr faolligini qayd etish (shu jumladan, odamlarning ayrim tadqiqotlari) uchun qo'llanilgan. Amalda, neyropsikologlar tadqiqot sharoitida ishlashga moyil (universitetlar, laboratoriyalar yoki ilmiy-tadqiqot muassasalari), klinik sozlamalar (tibbiyot shifoxonalari yoki reabilitatsiya sharoitlari, ko'pincha nöropsikologik muammolari bo'lgan bemorlarni baholash yoki davolash bilan shug'ullanadi) yoki sud tibbiyoti sozlamalar yoki sanoat (ko'pincha klinik sinov maslahatchilari sifatida CNS funktsiyasi tashvishga soladi). 20 II.BOB. EKSPERIMENTAL NEYROPSIXOLOGIYA HAQIDA TUSHUNCHA 2.1. Eksperimental psixologiya asab tizimi va kognitiv funktsiya o'rtasidagi munosabatni ochish Eksperimental neyropsixologiya - bu usullardan foydalanadigan yondashuv eksperimental psixologiya asab tizimi va kognitiv funktsiya o'rtasidagi munosabatni ochish. Ishlarning aksariyati laboratoriya sharoitida sog'lom odamlarni o'rganishni o'z ichiga oladi, ammo ozgina tadqiqotchilar hayvonlarga eksperiment o'tkazishlari mumkin. Ushbu sohadagi inson faoliyati ko'pincha bizning asab tizimimizning o'ziga xos xususiyatlaridan foydalanadi (masalan, ma'lum bir narsaga taqdim etilgan vizual ma'lumot) ko'rish maydoni tomonidan imtiyozli ravishda qayta ishlanadi kortikal qarama-qarshi tomondan yarim shar) o'rtasida bog'lanishni amalga oshirish neyroanatomiya va psixologik funktsiya. Klinik neyropsixologiya bu neyropsikologik bilimlarni baholash uchun qo'llashdir (qarang) nöropsikologik test va neyropsixologik baholash ), boshqaruv va reabilitatsiya sabab bo'lgan kasallik yoki jarohatlarga (ayniqsa, miyaga) duch kelgan odamlarning neyrokognitiv muammolar. Xususan, ular davolanish uchun psixologik nuqtai nazarni keltirib chiqaradi, bunday kasallik va shikastlanish psixologik omillarga qanday ta'sir qilishi va ta'sir qilishi mumkinligini tushunishga yordam beradi. Ular, shuningdek, odam miya patologiyasi tufayli yoki hissiy yoki boshqa (potentsial) qaytariladigan sabab yoki ikkalasi natijasida qiyinchiliklarni namoyon qiladimi yoki yo'qmi degan fikrni taklif qilishlari mumkin. Masalan, test X va Y bemorlarning ikkalasi ham so'nggi 20 daqiqada ilgari duch kelgan narsalarni nomlay olmasligini ko'rsatishi mumkin (demansni ko'rsatishi mumkin). Agar bemor Y ulardan ba'zilarini qo'shimcha ogohlantirish bilan nomlashi mumkin bo'lsa (masalan, ular nomlay olmagan narsaning mevasi ekanligini aytish kabi aniq 21 bir maslahat berilsa), bu shunchaki demansga qaraganda aniqroq tashxis qo'yish imkonini beradi (Y qon tomir turiga ega ko'rinadi bu miya patologiyasiga bog'liq, ammo odatda kamida bir oz orqaga qaytariladi). Klinik neyropsikologlar ko'pincha kasalxonalar sharoitida disiplinlerarası tibbiy guruhda ishlaydi; boshqalar xususiy amaliyotda ishlaydi va tibbiy-sud ishlarida ekspertlarning ishtirokini ta'minlashi mumkin. Kognitiv neyropsixologiya nisbatan yangi rivojlanish bo'lib, eksperimental va klinik neyropsixologiyaning bir-birini to'ldiruvchi yondashuvlarini distillash sifatida paydo bo'ldi. Bu miya shikastlanishi yoki asab kasalliklariga chalingan odamlarni o'rganish orqali ong va miyani tushunishga intiladi. Nöropsikologik faoliyatning bitta modeli funktsional lokalizatsiya deb nomlanadi. Bu printsipga asoslanib, agar miyaning ma'lum bir sohasidagi jarohatlardan so'ng ma'lum bir kognitiv muammoni topish mumkin bo'lsa, ehtimol bu miyaning bu qismi biron bir tarzda bog'liq bo'lishi mumkin. Biroq, aqliy funktsiyalar va asab mintaqalari o'rtasidagi bog'liqlik shunchalik oddiy emas, deb hisoblash uchun asos bo'lishi mumkin. Kabi aql va miya o'rtasidagi bog'lanishning muqobil modeli parallel ishlov berish , inson miyasining ishlashi va disfunktsiyasi uchun ko'proq tushuntirish kuchiga ega bo'lishi mumkin. Yana bir yondashuv, miyadan zarar ko'rgan shaxslar tomonidan ishlab chiqarilgan xatolar sxemasi bizning asosiy asab tuzilmasimizga asoslanib, aqliy tasavvurlar va jarayonlar haqidagi tushunchamizni qanday qilib cheklashi mumkinligini tekshiradi. Yaqinda, ammo shunga o'xshash yondashuv kognitiv neyropsikiyatriya psixiatriya yoki o'rganish orqali ong va miyaning normal ishlashini tushunishga intiladigan ruhiy kasallik . 2.2. Sun'iy neyron tarmoqlari neyronlarning qanday ishlashi Konnektizm ning ishlatilishi sun'iy neyron tarmoqlari neyronlarning qanday ishlashini soddalashtirilgan deb hisoblanadigan, ammo ishonchli modellardan foydalangan holda ma'lum bilim jarayonlarini modellashtirish. Muayyan kognitiv vazifani bajarish uchun o'qitilgandan so'ng, ushbu tarmoqlar miyaning shikastlanishi yoki buzilishini simulyatsiya qilish uchun ko'pincha zarar ko'radi yoki "shikastlangan" bo'lib, natijalarni odamlarda miya shikastlanishi ta'sirini 22 tushunish va taqqoslash uchun harakat qiladi. Funktsional neyroimaging aniq foydalanadi neyroimaging ma'lum bir miya sohalarini faollashtirish vazifa bilan qanday bog'liqligini tushunishga harakat qilib, odatda odam ma'lum bir ishni bajarayotganda miyadan o'qishlarni olib borish texnologiyalari. Xususan, belgilangan muddatlarda kognitiv testlarni o'tkazish metodologiyasining o'sishi funktsional magnit-rezonans tomografiya ( FMRI ) miya-xulq-atvor munosabatlarini o'rganish texnikasi neyropsixologik tadqiqotlarga sezilarli ta'sir ko'rsatmoqda. Amalda bu yondashuvlar bir-birini inkor etmaydi va ko'pchilik neyropsikologlar vazifani bajarish uchun eng yaxshi yondashuvni yoki yondashuvlarni tanlaydilar. Ushbu vazifalar shu tarzda ishlab chiqilganki , topshiriqning bajarilishini aniqlik bilan bog ' lash mumkin neyrokognitiv jarayonlar . Ushbu testlar odatda standartlashtirilgan , bu ularning individual klinik holatlarda ishlatilishidan oldin ma'lum bir guruhga (yoki guruhlarga) kiritilganligini anglatadi. Standartlashtirish natijasida kelib chiqadigan ma'lumotlar normativ ma'lumotlar sifatida tanilgan. Ushbu ma'lumotlar to'plangandan va tahlil qilingandan so'ng, ular individual ko'rsatkichlarni taqqoslash mumkin bo'lgan qiyosiy standart sifatida ishlatiladi. Nöropsikologik testlarga quyidagilar kiradi: Wechsler Memory Scale (WMS), Wechsler Voyaga etganlar uchun razvedka o'lchovi (WAIS), Boston nomini aniqlash testi, Viskonsin kartalarini saralash bo'yicha test , Benton vizual saqlash testi va boshqariladigan og'zaki so'zlar assotsiatsiyasi.Dan foydalanish miyani skanerlash miyaning tuzilishini yoki funktsiyasini o'rganish keng tarqalgan bo'lib, shunchaki yuqori aniqlikdagi rasmlar bilan miya shikastlanishini yaxshiroq baholash usuli yoki turli miya sohalarining nisbiy faollashuvlarini o'rganish orqali amalga oshiriladi. Bunday texnologiyalar o'z ichiga olishi mumkin FMRI (funktsional magnit- rezonans tomografiya) va pozitron emissiya tomografiyasi (PET), shuningdek, ishlash bilan bog'liq ma'lumotlarni beradi MRI (magnit-rezonans tomografiya) va kompyuterli eksenel tomografiya (CAT yoki CT), bu strukturaviy ma'lumotlarni beradi.Sichqoncha va maymunga asoslangan miya modellari ishchi xotira va diqqatni o'z ichiga olgan nazariy nevrologiya asosida ishlab chiqilgan, shu bilan 23 birga miya faoliyatini miyaning turli qatlamlarida neyronlarning faolligini o'lchash bilan tasdiqlangan vaqt konstantalari asosida xaritalash. Ushbu usullar, shuningdek, ikkilik natijalarni o'z ichiga olgan oddiy vazifalardagi xulq-atvor holatlarini taqqoslaydi. Asab tizimi tomonidan ishlab chiqarilgan elektr yoki magnit maydonni o'lchash orqali miyaning faolligini o'lchash uchun mo'ljallangan elektrofizyologik tadbirlardan foydalanish. Bunga o'z ichiga olishi mumkin elektroensefalografiya (EEG) yoki magneto-ensefalografiya (MEG). Eksperimental vazifalar Odatda kompyuter tomonidan boshqariladigan va odatda reaksiya vaqti va aniqligi bilan bog'liq deb hisoblangan muayyan vazifalar bo'yicha aniqlikni o'lchaydigan ishlab chiqilgan eksperimental vazifalardan foydalanish. neyrokognitiv jarayon. Bunga misol Kembrijning neyropsikologik sinovi avtomatlashtirilgan batareyasi (CANTAB) yoki CNS muhim belgilari (CNSVS). n II bob bo ʼ yicha xulosa Klinik neyropsixologiya bu neyropsikologik bilimlarni baholash uchun qo ' llashdir ( qarang ) n ö ropsikologik test va neyropsixologik baholash ), boshqaruv 24 va reabilitatsiya sabab bo ' lgan kasallik yoki jarohatlarga ( ayniqsa , miyaga ) duch kelgan odamlarning neyrokognitiv muammolar . Xususan , ular davolanish uchun psixologik nuqtai nazarni keltirib chiqaradi , bunday kasallik va shikastlanish psixologik omillarga qanday ta ' sir qilishi va ta ' sir qilishi mumkinligini tushunishga yordam beradi . Ular , shuningdek , odam miya patologiyasi tufayli yoki hissiy yoki boshqa ( potentsial ) qaytariladigan sabab yoki ikkalasi natijasida qiyinchiliklarni namoyon qiladimi yoki yo ' qmi degan fikrni taklif qilishlari mumkin . Masalan, test X va Y bemorlarning ikkalasi ham so'nggi 20 daqiqada ilgari duch kelgan narsalarni nomlay olmasligini ko'rsatishi mumkin (demansni ko'rsatishi mumkin). Agar bemor Y ulardan ba'zilarini qo'shimcha ogohlantirish bilan nomlashi mumkin bo'lsa (masalan, ular nomlay olmagan narsaning mevasi ekanligini aytish kabi aniq bir maslahat berilsa), bu shunchaki demansga qaraganda aniqroq tashxis qo'yish imkonini beradi (Y qon tomir turiga ega ko'rinadi bu miya patologiyasiga bog'liq, ammo odatda kamida bir oz orqaga qaytariladi). Klinik neyropsikologlar ko'pincha kasalxonalar sharoitida disiplinlerarası tibbiy guruhda ishlaydi; boshqalar xususiy amaliyotda ishlaydi va tibbiy-sud ishlarida ekspertlarning ishtirokini ta'minlashi mumkin. XULOSA Xulosa qilib aytmoqchimanki, siz miyaning tuzilishi va ishi to’g’risida bilishingiz kerak, ammo baribir miya faoliyatini rivojlantirishga ko’proq e’tibor qaratish lozim. Zero, biz fikrlash va bilish qobiliyatimiz ustida qancha ko’p 25 ishlasak, kundalik hayotda va ishda muammolarni hal qilish shunchalik osonlashadi. Ushbu fan miyaning strukturaviy va funktsional tuzilishi va sub’ektning xatti-harakatlari o’rtasidagi munosabatni o’rganadi. Birinchisi tibbiyot, ikkinchisi psixologiya. Luriyaning so’zlariga ko’ra, neyropsikologiyaning maqsadi shikastlanish natijasida miyaning qanday funktsiyalari buzilganligini, bu buzilish boshqa jarayonlarga qanday ta’sir qilishini va miyaning sog’lom qismlari yordamida zararlanganlarning ishini qanday tiklashini tushunishdan iborat. Eksperimental neyropsixologiya - bu usullardan foydalanadigan yondashuv eksperimental psixologiya asab tizimi va kognitiv funktsiya o'rtasidagi munosabatni ochish. Ishlarning aksariyati laboratoriya sharoitida sog'lom odamlarni o'rganishni o'z ichiga oladi, ammo ozgina tadqiqotchilar hayvonlarga eksperiment o'tkazishlari mumkin. Ushbu sohadagi inson faoliyati ko'pincha bizning asab tizimimizning o'ziga xos xususiyatlaridan foydalanadi (masalan, ma'lum bir narsaga taqdim etilgan vizual ma'lumot) ko'rish maydoni tomonidan imtiyozli ravishda qayta ishlanadi kortikal qarama-qarshi tomondan yarim shar) o'rtasida bog'lanishni amalga oshirish neyroanatomiya va psixologik funktsiya. Neyropsixologiya ning filialidir psixologiya bu miya va boshqa asab tizimining odamning idrokiga va xatti-harakatlariga qanday ta'sir qilishi bilan bog'liq. Eng muhimi, psixologiyaning ushbu sohasidagi mutaxassislar ko'pincha miyaning shikastlanishi yoki kasalliklari kognitiv funktsiyalar va xatti-harakatlarga qanday ta'sir qilishiga e'tibor berishadi. 26 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR : 1. V.Karimova Psixologiya darslik Toshkent 2014 2. V.Karimova Psixologiya o'quv qo'llanma. Toshkent 3. Nurbek, A. (2021). Management Psychology Leader and Its Characteristics. IJTIMOIY FANLARDA INNOVASIYA ONLAYN ILMIY JURNALI, 1(1), 13-16. 4. Nurbek, A. (2021). Psixologik Salomatlik Va Uning Mohiyati. BARQARORLIK VA YETAKCHI TADQIQOTLAR ONLAYN ILMIY JURNALI, 1(6), 666-669. 5. Alijonov, N. (2022). IMPLEMENTING THE PSYCHOLOGICAL HEALTH OF LEADERS IN THE FIELD OF EDUCATION. Galaxy International Interdisciplinary Research Journal, 10(5), 631-634. 6. N. Alijonov // SOCIO-PSYCHOLOGICAL FACTORS OF LEADERSHIP ACTIVITY// RESEARCH FOCUS . VOLUME 1 | ISSUE 4 | 2022. 241-246 7. Alijonov Nurbek, Saidova Nafisa Nematovna //MAKTABGACHA YOSH DAVRIDA SENSOR TARAQQIYOT MUAMMOSI// Uzbek Scholar Journal. Volume-04, May, 2022. 147-152. 8. Alijonov N. //RAHBAR FAOLIYATI SAMARADORLIGIDA PSIXOLOGIK SALOMATLIKNING O'RNI// "Мировая наука" №3(60) 2022. 3- 10. 9. Nurbek, A. (2023). SOCIAL PSYCHOLOGY OF ALTURISM AND ALTHURISTIC BEHAVIOR. American Journal of Interdisciplinary Research and Development, 16, 134-137. 10. ALIJONOV Nurbek // ALTURIZMNING IJTIMOIY PSIXOLOGIYASI VA ALTURISTIK XULQ-ATVOR// JOURNAL OF PEDAGOGICAL AND PSYCHOLOGICAL STUDIES. VolumeI, Issue 5. May 2023. 71-74. 11. Nurbek, A. (2021, December). The Combination of Social Relationships and Psychological Health. In Conference Zone (pp. 268-270). 27 12. R.Nuriddinov, D.Mo'minov, & A.Ostanaqulov. (2023). BO'LAJAK PEDAGOGLAR RUHIY SALOMATLIGINI TAMINLASHNING IJTIMOIYPSIXOLOGIK OMILLARI. Scientific Impulse, 1(10), 612–617. 13. D.Mo'minov, R.Nuriddinov, & A.Ostanaqulov. (2023). BADIY ASARLARDA PSIXOLOGIK MANIPULYATSIYANING O RNI VA ʻ AHAMIYATI (LEV TOLSTOYNING “TIRILISH” ASARI MISOLIDA). Scientific Impulse, 1(10), 618–624. 14. NURIDDINOV, R. (2023). BO'LAJAK O'QITUVCHILAR RUHIY SALOMATLIGINING IJTIMOIY-PSIXOLOGIK OMILLARI. Journal of Pedagogical and Psychological Studies, 1(4), 59–62. 15. Nuriddinov Rasuljon Samitjon o'g'li//BO'LAJAK O'QITUVCHILAR RUHIY SALOMATLIGI IJTIMOIY-PSIXOLOGIK OMILLARINING O'RGANILISHI// Multidisciplinary Scientific Journal. 2 (7), 2023. 311-315. 16. Джалолова, М. А. (2022). СЕНСОРНОЕ РАЗВИТИЕ И ОБУЧЕНИЕ У ДЕТЕЙ ДОШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА: Джалолова Мохинур Абдусатторовна, Нуриддинов Расулжон Самиджонович Преподаватели кафедры психологии Ферганского государственого университета. Образование и иновационные исследования международный научно- методический журнал, (11), 363-369. 17. Nuriddinov Rasuljon Samidjon o ' g ' li // OLIY O ' QUV YURTI TALABALARIDA O ' QUV MOTIV VA MOTIVATSIYALARINI NOMOYON BO ' LISHINING PSIXOLOGIK XUSUSIYATLARI // Uzbek Scholar Journal . Volume -06, July , 2022. 1-5 pages . 18. Усмонов Шерзод Ахмаджонович, Закирова Мухаббат Сабировна, Нуриддинов Расулжон Самитжон ўғли //ИЛК ЎСПИРИНЛИК ДАВРИДА АҚЛИЙ ҚОБИЛИЯТЛАРНИНГ ЭМПИРИК ТАҲЛИЛИ// СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ (УЗБЕКИСТАН). № 9 (106), 2021. 12-16 стр. 19. НУРИДДИНОВ Р.С. // INFORMATION AS A SOCIAL - PSYCHOLOGICAL PROBLEM // ПСИХОЛОГИЧЕСКОЕ ЗДОРОВЬЕ 28 НАСЕЛЕНИЯ КАК ВАЖНЫЙ ФАКТОР ОБЕСПЕЧЕНИЯ ПРОЦВЕТАНИЯ ОБЩЕСТВА. Екатеринбург-Фергана, 20 мая 2020 года. 380-382 стр. 20. Samitjonovich, Nuriddinov Rasuljon //SOCIO-PSYCHOLOGICAL ASPECTS OF THE USE OF MODERN INFORMATION TECHNOLOGIES IN THE DAILY LIFE OF CHILDREN// INTERNATIONAL JOURNAL OF DISCOURSE ON INNOVATION, INTEGRATION AND EDUCATION. 1 (2020). 65-67 pages. 21. Rakhmatdjonov Shokhjahon Dilshodbek o'g'l //THE ROLE OF PHYSICAL CULTURE IN PROVIDING THE PSYCHOLOGICAL HEALTH OF THE ATHLETE// INNOVATIVE DEVELOPMENTS AND RESEARCH IN EDUCATION. International scientific online conference. Canada. Part 2, 23.01.2022. 1-3 22. Raxmatjonov Shoxjahon Dilshodbek o'g'li //SPORTCHI PSIXOLOGIK SALOMATLIGIGA TA'SIR ETUVCHI OMILLAR// GALAXY INTERNATIONAL INTERDISCIPLINARY RESEARCH JOURNAL (GIIRJ). Vol. 10, Issue 11, Nov.(2022). 117-121 pages. 23. QURBONOVA Saida Miralimjanovna, RAXMATJONOV Shoxjahon Dilshodbek o'g'li //MAMLAKATIMIZ PSIXOLOGLARI ISHLARIDA SHAXSLARARO MUNOSABATDA MUOMALA MUAMMOSINING TALQINI// Journal of Pedagogical and Psychological Studies. Vol. 1. № 5, (2023). 99-103 pages. 24. Raxmatjonov Shoxjahon Dilshodbeko'g'li //SPEECH ISSUES IN PSYCHOLINGUISTICS// IQRO JURNALI № 2. 04.2023. 503-511 betlar. 25. Raxmatjonov Shoxjahon Dilshodbek o'g'li, Vosiljonov Azizbek Boxodirjon o'g'li //XORIJ PSIXOLOGLARINING ISHLARIDA SHAXSNING TADQIQ ETILISHI// INNOVATIVE DEVELOPMENTS AND RESEARCH IN EDUCATION. Vol. 1. № 12, 2022. 39-47 pages. 26. Raxmatjonov Shoxjahon Dilshodbek o'g'li //TALABALARDA TOLERANTLIKNI RIVOJLANTIRISH – IJTIMOIY PSIXOLOGIK MUAMMO 29 SIFATIDA// International Journal of Economy and Innovation. Volume: 30. 2022. 66-70 pages. 27. Rakhmatdjonov Shokhjahon Dilshodbek o'g'li //PSYCHOLOGICAL ASPECTS OF THE SPORTSMAN PERSONALITY DURING COMPETITIONS// IJTIMOIY FANLARDA INNOVASIYA ONLAYN ILMIY JURNALI. Vol. 2 No. 11 (2022). 215-221 betlar. 28. Raxmatjonov Shoxjahon Dilshodbek o'g'li //Motiv Va Motivatsiya Muammosining Jahon Va Mahalliy Psixologlar Tomonidan Tadqiq Etilganligi// American Journal of Social and Humanitarian Research, Vol. 3 No. 11 (2022). 256-259 pages. 29. Raxmatjonov Shoxjahon Dilshodbek o'g'li //TOLERANTLIK SHAKLLANAYOTGAN SHAXS MODELINING TAVSIFI// International scientific journal «MODERN SCIENCE АND RESEARCH». VOLUME 2 / ISSUE 5 /2023. 761-764 pages. 30. Raxmatjonov Shoxjahon Dilshodbek o'g'li. (2023). PSIXOLOGIYADA MOTIVATSIYA TURLARI, NAZARIYALARI VA TAHLILI. Научный Импульс, 1(10), 665-670. 30

I.BOB. NEYROPSIXOLOGIYA FANINING MAQSADI VA NEYROPSIXOLOGIYA TARIXI

1.1. Neyropsixologiya fani haqida tushuncha. Neyropsixologiyaning tarixi

1.2.Lyuriyaning neyropsixologik tushunchasi va so’zlarni yodlash usuli

II.BOB. EKSPERIMENTAL NEYROPSIXOLOGIYA HAQIDA TUSHUNCHA

2.1. Eksperimental psixologiya asab tizimi va kognitiv funktsiya o'rtasidagi munosabatni ochish

2.2. Sun'iy neyron tarmoqlari neyronlarning qanday ishlashi

Купить