NGS-__ separatorini modellashtirish

Информация о документе

Цена	11000UZS
Размер	990.7KB
Покупки	0
Дата загрузки	03 Июнь 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Экономика

Продавец

Nurali Axmedov

Дата регистрации 24 Октябрь 2024

18 Продаж

NGS-__ separatorini modellashtirish

Купить

KIRISH
His о blash t ех nikasi murakkab mat е matik t е nglamalardan t е gishli aniq natijalarni
о lishgacha bo`lgan yo`lni qisqartirishga, о ddiy his о blash amallarini t е zlashtirishga va
ins о nni t о liqtiruvchi m е hnatdan о z о d qilishga yordam b е radi.
Tizimli tahlil va mat е matik modellashtirish usullarining riv о jlanishi esa apparatda yuz
b е radigan t ех n о l о gik jarayonlarni tadqiq qilish m е t о d о l о giyasini o`zgartirish imk о nini
yaratdi, bu esa butun ishlab chiqarish va apparatlarning iyerarxik strukturalari sathlari о rqali
h о disalarning sabab- о qibat al о qalarini о chishda o`z if о dasini t о pdi. T ех n о l о gik jarayon,
unda yuz b е ruvchi fizik-kimyoviy h о disalarni bah о lashdan b о shlab, al о hida sathlar
о rasidagi o`zar о ta`sirlarni his о bga о lgan holda int е gral bah о lashlargacha tahlil qilinadi.
Bunday tarzda о lingan tavsif jarayonning eng umumiy b е lgilarini tavsiflaydigan mat е matik
m о d е l sifatida qaralishi mumkin.
T ех n о l о gik qurilmalar quvvatlarining ahamiyatli darajada o`sishi tashqi va ichki
en е rgiya r е surslaridan о ptimal f о ydalanish bilan b о g`liq qat о r masalalarning yuzaga
k е lishini b е lgilab beradi. Shuning uchun ham amaldagi jih о zlarni tak о millashtirish va
yangilarini l о yihalashda as о siy e`tib о r t ех n о l о gik va k о nstruktiv param е trlarni
his о blashning aniq usullarini ishlab chiqishga qaratiladi. Ko`rsatilgan masalani hal etilishi
mat е matik modellashtirish usullarini tak о millashtirish hamda ularni tadqiq о t amaliyoti va
l о yihalash ishlariga tadbiq etishga bog`liq.
Mat е matik modellashtirish usuli, sarf-xarajatlari katta va ko`p h о llarda amalga о shirish
qiyin bo`lgan tajribalarsiz, jarayon tadqiq о tining as о siy qismini uning mat е matik m о d е lida
amalga о shirishga imk о n b е radi.

1-§. Nazariy qism. Jarayon tavsifi. Eksperimental-statistik modellashtirish usuli
1.1. Mavzu bo`yicha adabiyotlar tahlili
Statistik m о d е ll а r yo j а r а yoning b о rish m е x а nizmi h а qid аа xb о r о t bo`lm а s а yo ul а r
fizik – kimyoviy bl о kli m о d е ll а rd а n f о yd а l а nib yom о n t а vsifl а ng а nd а qo`ll а nil а di. Bu
h о ld а obyekt (kimyoviy – t е xn о l о giya j а ryonl а ri) kirish ( x ) v а chiqish ( y ) o`zg а ruvchil а ri
yag о n а kirish а xb о r о ti his о bl а n а dig а n, kib е rn е tik tiziml а rning “q о r а quti”si ko`rinishid а
n о m о yon bo’l а di:
1-rasm. Qora quti (TJ noaniq berilishi)
bu yerda =[xx̅
1 ,…x
m ] T
- tiziml а r h о l а ti v а uning x о ss а l а rig а t а `sir qiluvchi kirish
o`zg а ruvchil а rining v е kt о ri, =[y
y̅
1 ,…y
ℓ ] T
- tiziml а r h о l а tini t а vsifl о vchi chiqish
o`zg а ruvchil а rining v е kt о ri.
Umumiy h о ll а rd а empirik m о d е ll а r b а rch а kirish o`zg а ruvchil а ri x
i (i=1,…m) g а
b о g`liq h о ld а b а rch а y
i (i=1,…ℓ) chiqish o zg
‟ а ruvchil а rining а l о hid а h а r biri uchun tuzil а di,
ya`ni
y = f ( x
1 ,… x
m )
a̅
bu yerda = [a
a̅
0 ,a
1 , ...a
m ] T
- (m + 1) empirik m о d е ll а rning k о effisi е ntl а ri.
( f ) funksi о n а l b о g liqlikning
‟ а niq qiym а ti v а ( a ) k о effisi е ntl а rning qiym а tl а ri sin о v
m а `lum о tl а rid а n, ya`ni empirik а niql а n а di.
T а jrib а d а gi o lch
‟ а shl а r n а tij а l а ri t а s о difiy k а tt а likl а r his о bl а nib, ul а rni q а yt а ishl а sh
uchun m а t е m а tik st а tistik а ning eng ko p t
‟ а rq а lg а n usull а ri – r е gr е ssi о n v а k о rr е lyasi о n
t а hlil usull а ri d а n f о yd а l а nil а di.
Agar x
1 ,x
2 ,...x
n va y tasodifiy miqdor orasida shunday munosabat mavjud bo`lsaki x
i
miqdorining xar bir qiymatiga x
i ning o`zgarishi bilan qonuniy ravishda o`zgaradigan y
miqdorning aniq taqsimoti mos kelsa x va y orasidagi munosabat oddiy jadval ko`rinishhida
berilishi mumkin. Bunda x
i va y o`zgaruvchilarni bog`laydigan ifodani tanlash kerak.
Tajriba natijasida argumentning n-ta qiymati uchun funksiyaning n-ta mos qiymati olingan
bo`lsin.
Y miqdorning x
i miqdorga funksional bog`likligi y= φ (x
1 ,...,x
n ) ni tajribada olingan
natijalarga ko`ra aniqlash talab etilsin. Ushbu funksiyaning ko`rinishi tajribada olingan
qiymat larga mos keladigan nuqtalarning koordinata tekisligida qanday joylashishiga qarab
aniqlanadi.
Tanlab olingan y= φ (x
1 ,...,x
n ) funksiya regressiya funksiyasi deyiladi. M.M.ning bu
ko`rinishhi regressiya deyiladi. Agar ikki xodisa orasidagi munosabat karalayotgan bo`lsa
oddiy regressiya. 3 va undan ortik xodisa orasidagi munosabat karalayotgan bo`lsa ko`p
belgili regressiya deyiladi. Regressiya funksiyasi bilan ekspyeremental nuqtalar orasidagi x 1
x m y 1
y
ℓ

farkni chetlanish deyiladi. Funksiyani shunday tanlashimiz kyerakki ushbu chetlanish iloji
boricha kichiqrok bo`lsin.
O`zgaruvchilar (miqdorlar, xodisalar)ning bog`lanish darajasini korrelatsiya
koeffitsentlari va korrelatsion bog`liqlik aniqlaydi. Forma jixatidan korrelatsiya chiziqli va
chiziqli bo`lmagan bo lishi mumkin. Funksiyani‟
у = φ ( х , a
0 ,a
1 , …, a
m )
ko`rinishpda tanlab olgach shu funksiyaga kiruvchi, a
0 , a
1 ,…, a
m parametrlarni shunday tanlab
olishimiz kerakki u o`rganilayotgan xodisani biror ma`noda juda yaxshi aks ettirsin. Bu
masalani yechishda odatda eng kichik kvadratlar usulidan foydalanamiz.
Eng kichik kvadratlar usuli. Qandaydir funksiyaning qiymatlari jadval ko`rinishida
berilgan bo`lsin. U holda bu funksiyani jadval funksiya ham deb ataymiz.
X X
1 X
2 … X
n
Y Y
1 Y
2 … Y
n
Bu yrda berilgan tajriba natijalarini bog`lovchi emperik funksiya sifatida ushbu y = f
( x ) funksiyani aniqlash masalasini ko`rib chiqamiz.
Jadvaldagi qiymatlar bo yicha
‟ F(x
i ,y
i ) nuqtalarni Dekart koordinatalar sistemasida
tasvirlaymiz.
2-rasm. TN ning regressiya chizig’i bo’yicha chetlanishi
y = f (x) funksiya uchun y
i ~ f (x
i )shart o`rinli bo`lsin. Bu yerda shart xatoligi

i =y
i 0
- y
i qabul qilinsin. Bu yerda y
i 0
= f (x
i ).
φ0(x), φ1(x), φ2(x),..., φm(x) -
bazis funksiyalar bo lsin va bu funksiyalar yordamida ‟
y= Ф m(x)= c0φ0(x) +c1φ1(x) +... +cmφm(x)
funksiyani hosil qilamiz va bu yerda
ko phadga ega bo lamiz.
‟ ‟
– formulada koeffitsiyentlarni aniqlashda eng kichik kvadratlar usulidan foydalanamiz
ya ё ni,
δm=∑i=0
n
(yi−Ф m(xi))2=∑i=0
n
(yi− c0φ0(xi)−… − cmφm(xi))2
funksiyaning minimumini topamiz. Demak, shunday c
j ( j = 1,...,m) noma`lumlarni aniqlash
lozimki natijada δ
m funksiyaning qiymati eng kichik bo`lsin. Ma`lumki, ihtiyoriy x uchun

δm≥0 shart bajariladi. δ
m funksiyaning c
j ( j = 1,...,m) argumentlaridagi birinchi tartibli
hususiy hosilalarini hisoblaymiz va ularni nolga tenglaymiz. Natijada quyidagi tenglamalar
sistemasiga ega bo lamiz.
‟
{
∂ δ
m
∂ c
0 =
∑
i = 0n
( y
i − c
0 φ
0
( x
i ) − … − c
m φ
m ( x
i ) ) ∗ φ
0 ( x
i ) = 0
… … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … …
∂ δ
m
∂ c
m =
∑
i = 0n
( y
i − c
0 φ
0
( x
i ) − … − c
m φ
m ( x
i ) ) ∗ φ
0 ( x
i ) = 0
Agar
( f , g ) =
∑
i = 0n
f ( x
i ) ∗ g ( x
i ) tenglikdan foydalansak uholda –sistemani
quyidagicha yozish mumkin bo ladi.
‟
{
c
0
( φ
0 , φ
0 ) + c
1 ( φ
0 , φ
1 ) + … + c
m ( φ
0 , φ
m ) = ( φ
0 , y )
c
0
( φ
1 , φ
0 ) + c
1 ( φ
1 , φ
1 ) + … + c
m ( φ
1 , φ
m ) = ( φ
1 , y )
… … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … …
c
0
( φ
m , φ
0 ) + c
1 ( φ
m , φ
1 ) + … + c
m ( φ
m , φ
m ) = ( φ
m , y )
 (x)  x k
ekanligidan sistemani quyidagicha yozish mumkin.
∑
j = 0m
(
∑
i = 0n
x
i j + k )
c
j =
∑
i = 0n
y
i x
i k
, ( k = 0,1 , … , m )
Endi m=1 va m=2 uchun (7.5) sistemani aniqlaymiz.
m=1 bo`lsin. U holda P
1 (x)= c
0 + c
1 x chiziqli ko`phadga ega bo`lamiz va c
0 ,c
1 larni
aniqlash uchun (7.5) sistemaning ko`rinishi quyidagicha bo`ladi.
{
(n+1)c0+(∑i=0
n
xi)c1=∑i=0
n
yi
(∑i=0
n
xi)c0+(∑i=0
n
xi2
)c1=∑i=0
n
yixi
m=2 bo lsin. U holda
‟ P
1 (x)= c
0 + c
1 x + c
1 x 2
kvadrat uchhadga ega bo lamiz va ‟
c
0 ,c
1 ,c
2 larni aniqlash uchun (7.5) sistemaning ko rinishi quyidagicha bo ladi.
‟ ‟
{
(
n + 1 ) c
0 + (
∑
i = 0n
x
i ) c
1 + (
∑
i = 0n
x
i 2 )
c
2 =
∑
i = 0n
y
i
(
∑
i = 0n
x
i ) c
0 + (
∑
i = 0n
x
i 2 )
c
2 + (
∑
i = 0n
x
i 3 )
c
2 =
∑
i = 0n
y
i x
i
(
∑
i = 0n
x
i 2 )
c
0 + (
∑
i = 0n
x
i 3 )
c
1 + (
∑
i = 0n
x
i 4 )
c
2 =
∑
i = 0n
y
i x
i 2

TFT n а z а riyasig а ko`r а sin о v t а dqiq о tl а rini а m а lg ао shirishd а f а kt о rl а rning h а r biri
f а q а t ikki – minim а l (k о dl а ng а n qiym а ti -1) v а m а ksim а l (k о dl а ng а n qiym а ti +1) s а thl а rd а
v а ri а siyal а n а di.
Bund а f а kt о rl а rning minim а l v а m а ksim а l qiym а tl а rining mumkin bo`lg а n
k о mbin а siyal а ri ishl а b chiqil а di, n а tij а d а TFT d а gi sin о vl а rning umumiy s о ni (n) 2 m
g а t е ng
bo`l а di v а to`liq f а kt о rli t а jrib ао d а td а 2 m
tipli TFT d е b а t а l а di.
Sin о vl а r s о nini а niql а sh uchun quyid а gi f о rmul а qo ll‟ а nil а di:
n = 2 m
О xirgi t е ngl а m а x
j l а rning o rnig
‟ а qiym а ti quyid а gi k о dl а shtirish sx е m а si
bo yich
‟ ао lin а dig а n z
j f а kt о rl а rning k о dl а ng а n qiym а tl а rini o z ichig ‟ ао l а di:
z
j = x
j − x
j
( 0)
∆ x
j , j = 1 , … , m
bu yerda
xj(0)= xjmax +xjmin
2
∆xj= xjmax +xjmin
2
R е gr е ssiyaning k о dl а ng а n t е ngl а m а l а rni id е ntifik а siyal а shtirish uchun quyid а gi uch
b о sqichni o z ichig
‟ ао luvchi r е gr е ssi о n t а hlil usulid а n f о yd а l а nil а di:
 eng kichik kv а dr а tl а r usuli bil а n r е gr е ssiya t е ngl а m а si a ~ ning k о dl а ng а n k о effisi е ntl а rini
а niql а sh;
 St`yud е nt m е z о ni – t d а n f о yd а l а nib, r е gr е ssiyaning k о dl а ng а n k о effisi е ntl а rini b а h о l а sh;
 Fish е r m е z о ni – G` d а n f о yd а l а nib, r е gr е ssiyaning k о dl а ng а n t е ngl а m а sining m о n а ndligini
t е kshirish.
So`nggi ikki b о sqich disp е rsiyal а r bir jinsliligi x о ss а sining b а j а rilishi (r е gr е ssi о n
t а hlilning t а l а bl а rid а n biri) d а v а p а r а ll е l sin о vl а rning o tk
‟ а zilishid а , m а s а l а n, z
1 =0 v а z
2 =0
k оо rdin а t а li nuqt а (r е j а m а rk а zi, r а smd а q о r а nuqt а ) d аа m а lg ао shirilishi mumkin. R е j а ning
m а rk а zi (
y0sэ , s=1,..,k) d а k p а r а ll е l sin о vl а rni o tk ‟ а zishd а o rt ‟ а qiym а t b а rch а p а r а ll е l
sin о vl а rd а gi o lch
‟ а shl а rning o rt ‟ аа rifm е tigi k а bi а niql а n а di:
y
cэ
= ∑
S = 1k
y
0 Sэ
k
R е gr е ssiyaning k о dl а ng а n k о effisi е ntl а rining а h а miyatsizligi St`yud е nt t а qsim о ti – t
ning kv а tili t
β ( fe )jad
d а n f о yd а l а nib, quyid а gi t е ngsizlik yord а mid аа niql а n а di:
|ãj|
Sãj
≤tβ(fe) jad
bu yerda
β – ishоnchli ehtimоllik (muhаndislik hisоblаridа 0,95 gа tеng);
fe – qаytа tiklаnish dispеrsiyasining erkinlik dаrаjаlаri sоni (pаrаllеl sinоvlаrning bittа
qаtоrigа k - 1 gа tеng).

Rеgrеssiyaning kоdlаngаn kоeffisiеntlаri dispеrsiyasi tаnlаnmаviy qiymаtining
kvаdrаt ildizi quyidаgi fоrmulа bo yichа аniqlаnаdi:‟
Sãj=√c̃jjSe
bu yerda Se - quyid а gi t а jrib а r е j а si m а rk а zid а gi k p а r а ll е l sin о vl а r bo yich
‟ аа niql а nuvchi
q а yt а tikl а nishl а rd а n о ling а n kv а dr а t ildiz,
S
e2
= ∑
j = 1k
(
y
0 Sэ
y
cэ ) 2
k − 1 = S S
e
f
e
bu yerda SSe - q а yt а tikl а nish disp е rsiyal а ri kv а dr а tl а rining yig`indisi;
fe - q а yt а tikl а nish disp е rsiyal а rining erkinlik d а r а j а l а ri s о ni.
Yuq о rid а ko rs
‟ а tilg а ni k а bi, k о dl а ng а n f а kt о rl а rd а TFT d а gi k о rr е lyasiya
m а tris а sining di а g о n а l el е m е ntl а ri bir xil v а 1/ n g а t е ng,
S
ã
j = S
e
√
n
N а tij а d а r е gr е ssiyaning k о dl а ng а n k о effisi е ntl а rini а h а miyatsizligi sh а rti quyid а gi
ko`rinishni q а bul qil а di:
|ãj|
Se√n≤tβ(fe) jad
Shuningd е kushbuh о ld а k о rr е lyasiyam а tris а si c ̃ di а g о n а lhis о bl а nib ,
r е gr е ssiyaningk о dl а ng а nk о effisi е ntl а rist а tistikb о g ` l а nm а g а nv а birv а qtd а
r е gr е ssiyaningbirq а nch а k о dl а ng а nk о effisi е ntl а ri а h а miyatsizbo ‟ lib , ul а r
( p а ssivt а jrib а niq а yt а ishl а shpr о s е dur а sid а nf а rqlir а vishd а) ningb а rch а sibird а nig а
r е gr е ssiyaningk о dl а ng а nt е ngl а m а sid а nt а shl а byub о rilishimumkin .
“Texnologik jarayonlarni modellashtirish va optimallashtirish asoslari”
(N.Yusupbekov). Ushbu kitobning VI bobida “ TEXNOLOGIK JARAYONLARNI
EMPIRIK STATIK MODELLARINI QURISH” ( 329-bet) to`liqroq nazariy tushuncha
keltirilgan. Shuningdek ushbu kitobda: Passiv tajriba ma`lumotlari asosida empirik
modellarni qurish, faol tajriba ma`lumotlari asosida empirik modellarni qurish, regressiya
koeffitsiyentlarini aniqlash, regression va korelyatsion tahlil, regressiya koefisiyentlarini
ahamiyatlilikka tekshirish, dispersiya baholarini aniqlash, hamda regressiya tenglamasi
monandligining bahosi, kabi bosqichlarni chuqurroq o`rganishingiz mumkin bo`ladi.
EHM yordamida model qurish va ularni tadbiq qilishda statistik tajribalar usuli juda
keng qo‘llaniladi. Bu usul tasodifiy sonlarni rostlashga asoslangan usul, ya`ni bu usulda
tasodifiy kattaliklar ehtimolini taqsimot qiymatlari beriladi. Statistik modellashtirish
deganda EHM yordamida modellashtirilayotgan sistemada borayotgan jarayonlarning statik
ma'lumotlarini olish tushuniladi. Statistik modellashtirish yordamida tekshirilayotgan
sistemaning ishlash jarayonida modellashtiruvchi algoritm barcha tasodifiy ta'sirlar va bu
ta'sirlar orasidagi o`zaro bog`liqlikni hisobga olgan holda tuziladi. Statistik modellashtirish
usuli birinchidan stoxastik sistemalar va ikkinchidan determinik masalalarni yechishda
ko`proq qo`llaniladi.
Tasodifiy kattalik deb tajribalar natijasida oldindan ma'lum bo‘lmagan tasodifiy

bo‘lgan qiymatlardan birini qabul qilishi mumkin bo‘lgan kattalikka aytiladi. Tasodifiy
kattaliklar diskret (alohida qiymatlar qabul qiluvchi) va muntazam kattaliklarga bo`linadi.
Tasodifiy kattalikning o`rtacha qiymati tajriba vaqtida olingan barcha natijalarning
oddiyo`rtacha qiymatidan iborat. Diskret tasodifiy kattalik x
m
1 tajribada x
1 va m
2 tajribada x
2 qiymatlarni qabul qilayotgan bo`lsin.
U holda
x ̅̅
n = x
1 m
1 + x
2 m
2 + … + x
r m
r
m
1 + m
2 + … + m
r = ∑
i = 1r
x
i m
i
n
bu yerda
n=∑i=1
r
mi -o`tkazilgan tajribalarning umumiy soni.
Ushbu tenglamani quyidagi ko`rinishda yozish mumkin:
xn= x1
m1
n +x2
m2
n +… +xr
mr
n =∑i=1
r
xiPi¿
bu yerda P
i¿
= m
i
n – tasodifiy kattalik x ning statistic ehtimoli.
Agar n→∞ bo`lsa, P
i *
→P
i bo`ladi.
Ehtimollar nazariyasida matematik kutilish tushunchasi juda katta o`rin egallaydi.
Tasodifiy kattalikning matematik kutilishi quyidagicha izlanadi.
(x)x=∑i=1
r
xi∗Pi
Amaliy izlanishlar o`tkazilganda o`rtacha kvadratik o`gish quyidagicha hisoblanadi.
Agar x
1 ning m
1 holatda x
2 ning qiymati m
2 holatda kuzatilgan bo`ls ava h.k. unda o`rtacha
kvadratik og`ish quyidagi formula bo`yicha aniqlanadi:
σxn=√
1
n[(x1− xn)2m1+… +(x1− xn)2m1]= √
1
n∑i=1
r
(x1− xn)2mi
Bu yerda
x̅n – tasodifiy qiymatning o`rtacha qiymati; n – kuzatuvlarning umumiy soni.
??????
x qiymati aniqlanganda, tasodifiy qiymatlarning o`rtacha qiymatga nisbatan og`ishi
inobatga olinadi. Og`ishning absolyut qiymatigina inobatga olinganligi uchun barcha
og`ishlarning kvadratik yig`indisi tuziladi va topilgan qiymat umumiy tajribalar soniga
bo`linadi.
1.2.Texnologik jarayon tavsifi. Kirish chiqish kattaliklari
Gazlarni tozalash ikki bosqichda o’tkaziladi. Tozalashga kiritiluvchi gaz separatorga
berilib, undan kondensat ajratiladi. Separator yuqorisidan chiquvchi gaz adsorberga
yuboriladi. Separator (lotincha “separator” – “ajratkich”) gazdan suyuq va qattiq zarralarni,
suyuqlikdan qattiq zarralarni ajratish, qattiq yoki suyuq aralashmalarni tarkibiy qismlarga
ajratish uchun mo`ljallangan qurilma. Neft va Gaz Separatori esa neftli aralashma tarkibidan
neftni va gazni ajratib beruvchi qurilmadir.

3-rasm. Gorizantal separator sxemasi
Gaz separatorning yuqori qismi orqali chiqarib tashlanadi. PIRC - 220 rostlagichi
undagi bosimni gazlarni chiqarib tashlash quvurida (truboprovodida)gi klapan yordamida
ushlab turadi. FIR - 120 datchigi gaz sarfini o‘lchaydi, AIR - 520 analizatori gaz fazasidagi
butan miqdorini nazorat qiladi.
Suyuq faza separatorning tubi orqali separatorda berilgan sathni ta’minlab turuvchi
LIRC - 410 rostlagich klapani joylashgan quvur (truboprovod) bo‘yicha chiqariladi. TIR - 310
datchigi separatordagi haroratni, FIR - 110 datchigi separatordan ketayotgan sarfni, AIR - 510
analizator - suyuq fazadagi butan miqdorini nazorat qiladi.
Ishchi diapazon chegarasidan jarayonning asosiy o‘zgaruvchilari chiqib ketganda,
ogohlantiruvchi yoki avariyali signalizasiya ishlab ketadi.
Bosimni avariyali pasaytirish uchun NGS separatorda baypasida NS - 010 rostlanuvchi
qulfi bo`lgan saqlagich klapan o`rnatilgan.
Saqlagich klapan bosim 3 kg/sm2 bo‘lganda ochiladi.

1.3. Funksional texnologik sxemaning tavsifi
G
kir [m 3
/soat] – Kirishda neft sarfi;
Р
kir [atm] – Kirishda neft bosimi;
L
kir [%] – separatorda neft sarfi;
G
Nchiq [m 3
/soat]- chiqishda neft sarfi;
G
Gchiq [m 3
/soat]- chiqishda gaz sarfi.
V [m 3
] – separator hajmi.
Separatorda ketayotgan jarayonni keyingi tekshirishlar uchun, jarayonning statistik
modelini ishlab chiqish kerak.

Ob`ektga nisbatan chapda joylashgan parametrlar kirish parametrlari, ya`ni
o`zgartirish mumkin bo`lgan parametrlar. Ularning qiymati jarayon rejimiga bog`liq emas
deb faraz qilinadi.
Obektga nisbatan o`ngda joylashgan parametrlar-chiqish parametrlari, ya`ni ularning
qiymati kirish parametrlari ta`siriga bog`liq ravishda boshqarish va g`alayon parametrlari
ta`siri ostida jarayonning o`zgarish rejimi asosida aniqlanadi.
Ob`ektga nisbatan yuqorida joylashgan parametrlar-jarayonning o`zgarmas qiymatlari,
yoki ob`yektning texnologik konstantalari
Kirish parametrlari: G
kir , Р
kir , L
kir
Chiqish parametrlari: G
Nchiq X, G
Gchiq
Texnologik konsianta: V
1.4. Tadqiqotning texnologik ob`yektini tanlash
Gaz separatorlarining ishlash prinsipi
Kon qurilmalarida gazni tashishga tayyorlashda gazning tarkibidan har qanday
usullarda suvni va suyuqlik komponentlarini ajratib olishda aralashmadagi
komponentlarning har xil fizik xossalariga asoslangan tartibda ta’sir etuvchi ajratgichlarning
konstruksiyalari qo‘llaniladi. Gazni suyuqlik tomchilaridan va mexanik aralashmalardan
ajratishda gravitatsiyali va inersion prinsipliajratgichlar ko‘proq qo‘llaniladi.
Konstruktivjihozlanishibo‘yicha–ajratgichlar inersion tartibda qo‘llanilishiga muvofiq
ikki turga bo‘linadi: jalyuzli–gazdan suyuqlik gaz oqimini yo‘nalishini ko‘p marta
o‘zgartirish hisobiga ajraladi; siklonli–gazni buralma oqimini hosil qilish orqali amalga
oshiriladi.
Geometrikshakligamuvofiq–ajratgichlar tik, yotiq va sferik ko‘rinishdabo‘ladi. Bu
konstruksiyalarning har biri ma’lum afzalliklarga va kamchiliklarga ega.
Tikajratgichlar–oqimning pulsatsiyasida yaxshi ishlaydi va yengil tozalanadi.
Suyuqlik maydonining yuzasini kichikligi boshqa turdagi ajratgichlarga nisbatan suyuqlikni
teskari bug‘lashini keskin kamaytiradi. Tik ajratgichlarning afzalligi –suyuqfazaning chiqib
ketishida sath rostlagich ishiishonchlidir.
Yotiqajratgichlar–tashishda qulayligi, katta hajmdagi gazlarni ishlashda tejamkordir.
Bir xil o‘tkazuvchanlikda yotiq ajratgichning diametri tik ajratgich diametridan kichik
bo‘ladi. Ajratgichlar turlariga bog‘liqbo‘lmagan holda ajratgichlarga, koagulyatsiyali
(cho‘kindi hosil qiluvchi) va yig‘ma seksiyali bo‘ladi
Ajratuvchi seksiyali–shartli holda birlamchiva ikkilamchi turlarga ajratishi mumkin.
Birlamchi seksiya gazning tarkibidan asosiy yirik suyuqlikning dispers massasini ajratadi.
Uning ish samaradorligini oshirish uchun kirishdagi quvurcha tangensial holda
joylashtiriladi. Bunda gaz oqimi to‘g‘ri kiritilganda oqimning oldiga sachratuvchi
(tarqatuvchi) to‘siq o‘rnatiladi. Oqimning tangensial kirib kelishida suyuqlik gazdan
markazdan qochma kuch ta’sirida ajraladi va to‘g‘ri oqim yo‘nalishini o‘zgartiradi.
Ikkilamchi ajratish yoki cho‘kma seksiya–suyuqlikni o‘rtacha despers qismini
ajratishga mo‘ljallangan. Ajratishning ososiy prinsipi gazning kichik tezligida gravitatsiali
cho‘ktirishga asoslangan. Gravitatsiyali cho‘ktirishda asosiy

talab oqimni turbulentligini kamaytirish uchun ajratgichlarning ba’zi bir
konstruksiyasida oqimni to‘g‘rilovchi maxsus moslamalar o‘rnatiladi.
Koagulyatsiya seksiyasi (tumanekstratori) -cho‘ktiruvchi seksiyalarga cho‘kmagan
juda kichik suyuqlik tomchilarni ushlab qolish uchun xizmat qiladi. Mayda tomchilarni
koagulyatsiyalash va ushlab qolishda har xil turdagi jalyuzli nasadkalardan foydalaniladi.
Ularda ajratadigan muhit bilan katta kontakt yuzasi hosil qilinadi va inersion kuchdan
foydalaniladi. Kichik o‘lchamdagi tomchilar (diametri 100 mkm.dan kichik) jalyuz
nasadkasi yordamida olib chiqib ketiladi va simli to‘rlardan tashkil topgan kapillyarli tuman
ekskatorida ushlab qolinadi. Yig‘ma seksiya–ajratilgan suyuqliklarni to‘plash va chiqarib
ketish uchun xizmat qiladi. U yetarli kattalikdagi hajmga ega bo‘ladi va qulay
joylashtirilishi, ajratgich to‘xtovsiz oqimda normal ishlashi hamda ajratilgan suyuqlik
gazning oqimiga ta’sir qilmasligi kerak. Tomchilarni koagulyatsiya jarayoni nobarqaror
bo‘lib, uning barqarorlashishiuchun aniq vaqt talab qilinadi. Tomchilarning o‘lchami 10-
5sm.gacha bo‘lganda Broun harakatiga ega bo‘ladi, undan yuqorida esa –turbulent oqim
bo‘ladi. Ma’lumki, gazning zichligi suvning zichligidan juda ham kichik bo‘lganligi uchun
gaz oqimining turbulentligida tomchilarning o‘lchami 10-4sm.dan katta bo‘lganda inersion
kuchlar katta ta’sir ko‘rsatadi va tomchilarning mustahkamlanishi asosan turbulentli
koogulyatsiya natijasida boradi. Tomchilarning o‘sishi turbulent pulsatsiya ta’sirida
parchalanguncha gaz suyuqlik tizimida oqim mustahkamligining umumiy nazariyasidan

ma’lumki, suyuqlik tomchisi pardali oqim sirtidan uzilganda az va suyuqlikning tezligini
maksimal qiymati gorizontal quvurlar orqali birgalikda harakatlanganda sodir bo‘ladi.
Yuqoridagi fikrlardan shuni xulosa qilish mumkinki, eng yaxshigaz suyuqlik ajratgich –
gorizontal quvurning birqismi bo‘lib, mualloq tomchini pardali holatga o‘tkazishini
ta’minlashda uning kirish qismiga maxsus qurilma o‘rnatiladi. Bunday qurilmalarga har xil
turdagi buralmalar, qanotchalar, shneklar va boshqalar kiradi
2.6-rasmdatik neft –gaz ajratgich va 2.7-rasmdayotiq neft –gaz ajratgichning
chizmalari keltirilgan. Gazdan qatlam suyuqliklarini yoki kondensatdan gazni
ajratishdaolishdaajratgichlar (ajratgichlar) xizmat qiladi. Quduq mahsulotlarini har xil
fazalargaajratish ulargaishlov berishning birinchibosqichihisoblanadi.
Ajratgichlar to’rttaseksiyadan tashkil topgan: asosiy eng ko’p gazning ulushini
ajratish uchun; cho’ktiruvchi seksiyali-asosiy seksiyadan o’tgan qismidan gaz
pufakchalarini ajratish uchun; neftni yig’ish seksiyasi –ajratgichdan va tutgichdan chiqqan
nefti yig’adi; seksiyali ajratgichdan gaz bilan olib chiqib ketiladigan tomchi suyuqlikni
ushlovchi.
Ajratgich ishining samarasi ajratgichdan chiqayotgan suyuqlikdagi gazning tarkibi va
gazni yig’ish uchun quvur uzatma orqali olib chiqib ketilayotgan gazdagi suyuqlikning
tarkibiga qarab aniqlanadi. Bu ko’rsatgichlar qanchalik darajada kam bo’lsa, ajratgich
shunchalik yaxshi ishlaydi.
Ishning tartibi boyicha fazalarga ajratish ta’sir etuvchi kuchga asoslangan bo’ladi,
ajratgichlarni gravitasiyali, markazdan qochma va kimyoviy turlarga ajratish mumkin.
Konlarda gorizontal va tik konstruksiyali korpusli ajratgichlardan foydalaniladi. Tik
ajratgichlarda (2.6-rasm) fazalar gravitasiya kuchlar ta’sirida bo’linadi. Neft-gaz
aralashmasi quvur orqali (I) asosiy seksiyaga(1) tushadi, undan keyin tarqatish
kollektorlariga(2) keladi, kollektor esa yoriqli silindr shaklida bo’ladi. Yoriqlardan oqib
chiqqan tekis oqim aralashmasi qiya tekis qatorga(6) beriladi. U orqali suyuqlik oqib
o’tishida gazsizlanadi –gazning pufakchalari juda yuqa suyuqlik qatlami orqali ko’tariladi.

Ajratgichning yuqori qismida tomchi tutqich IV seksiya joylashgan, qavurg’a
shaklidagi nasadkalardan (4) tashkil topgan. Gazning oqimi kanallar orqali o’tadi, (4)
detallarga o’riladi, o’zining yo’nalishini doimo o’zgartiradi, suyuqlikning tomchilari katta
inersiyaga ega bo’lganligi uchun qavurg’alarga uriladi va tubida joylashgan idishga oqib
tushadi, u erdan esa drenaj quvuri (13) orqali neft yig’ish III seksiyasiga to’planadi. Neft
yig’ish seksiyasining konstruksiyasi tindiruvchidir.
II seksiya bilan birlashtirilganligi uchun to’plangan neftning tarkibiga oqib o’tadi va
unda gaz pufakchalarining ajralishi sodir bo’ladi. Ajratgich korpusining pastki qismida
sathni rostlagichlar (7,8) o’rnatilgan, suyuqlik qatlamining balandligini doimiy ravishda
ta’minlab turadi va neftni tashlash chizig’iga gazni kirib kelishiga yo’l bermaydi. Qumdan,
kuyindilardan va hakozolardan to’lgan cho’kmalarni chiqarib yuborish uchun korpusning
ostki qismiga quvur uzatmasi (a) o’rnatilgan.
Ajratgichlar quduqning mahsulotini birdaniga uch komponentga gaz, suv va neftga
ajratadi. Xuddi shunday qurilma(2.7-rasm) gorizontal joylashgan silindrik korpus bo’lib,
ikki bo’linmadan tuzilgan: ajratish va tindirish. Aralashma bo’linmaga(3) tushadi hamda gaz
va suyuqlikka ajraladi. Ajratilgan gaz GQIZ (gazni qaytaishlash zavodi)ga beriladi, suyuqlik
esa tomchi hosil qilgich (12) orqali qaytadan tindirish bo’linmasiga oqib tushadi, u erda esa
neft suvdan va gazning qoldiqlaridan ajratiladi. Tindirish bo’linmasining ichki bo’shlig’i
orqali gaz gazni olib chiqish kollektoriga(5) beriladi va bosim rostlagich orqali (2) quvur
uzatmalarga kelib tushadi. Neft va suv drenaj quvur uzatmalar orqali olib chiqiladi.
Ajratgichda suvning va neftning bo’linmalarida sathni o’zgartirish uchun sath rostlagich (8;
9) o’rnatilgan boshqaruvchi bajaruvchi(a) suvni tashlab yuboruvchi hisoblanadi.

Gravitasiyali ajratgichlarning asosiy umumiy kamchiligi apparatning ish
unumdorligini pastligidir. Buning sababi gaz pufakchalarining past tezlikda ajralib chiqishi,
demak ajratiladigan suyuqliklardan yupqa qatlam oqimlarini tezligini kichikligidir.
Gidrosiklonli vasiklonni ajratgichlarda markazdan qochma kuchdan foydalanilganda
ularning gabarit o’lchamlarini kichraytiradi va ish unumdorligini oshiradi. Oddiy siklonli
ajratgich ichi bo’sh silindr ko’rinishida bo’ladi, pastki qismi gaquvur payvandlanadi va gaz
suyuqlik aralashmasini patensial kirishini ta’minlaydi.
Ajraladigan aralashma ajratgich korpusida aylanma harakat oladi, gaz suyuqlikdan
silindrning atrofida hajmda ajraladi, gazsizlangan suyuqlik esa chetki tomonida qoladi.
Siklonli ajratgichda(2.7-rasm) ajratish ikki bosqichda olib boriladi: gaz suyuqlik
aralashmasi patensial joylashgan qisqa quvur (6) orqali korpusga kiritiladi, ajratgich
qoplamasida gazni suyuqlikdan ajralishi sodir bo’ladi.
Separatorlar va ajratgichlarning maqbul konstruktsiyalari
Gazni qazib chiqarish, tayyorlash, tashish va saqlashda turli xil toifaga mansub
separatorlardan (gazli, suyuq va qattiq fazalarni ajratish uchun) foydalaniladi.
Ba’zi hollarda separatorlar suyuqlik va gazni ajratishda qo‘llaniladi , masalan, neftni
yo‘ldosh gazdan yoki siqilgan havon kompressor moyidan separatsiyalashda foydalaniladi.
Bu guruh separatorlarini trap yoki gravitatsion separatorlar deb ataladi. Traplarda suyuqlik
va gazni ajratish asosan gravitatsiya kuchlari hisobiga bo‘ladi. ba’zan trap konstruksiyasiga
otboyka va koagulyatsiya qurilmasi qo‘shiladi. Bunda traplarning samaradorligi bir qancha
ortadi, separatsiyalanayotgan zarralarga ta’sir qiluvchi gravitatsiya kuchlariga inersiya
kuchlari qo‘shiladi. Biroq traplardagi separatsiya samaradorligi kam hollarda 80-85% dan
oshadi.
Tashishga mo‘ljallangan gazni tozalashda qo‘llaniladigan keying guruh separatorlarini
«quruq» va «ho‘l» chang yutgichlar yoki skrubberlarga sinflash mumkin.
Gaz-suyuqlik-suyuqlik tizimini ajratish uchun alohida guruh separatorlaridan
foydalaniladi. Ular uch fazali separatorlar yoki suyuqlik ajratgichlar deb ataladi. Gazni
tayyorlash qurilmalaridagi turli suyuqlik va reagentlarni saqlash, to‘kish, to‘ldirish va
aralashtirish uchun qo‘llaniluvchi texnologik hajmlar separator guruhiga kiradi.
Separatorlar quyidagi talablarga javob berishi kerak:
–gazli oqimdan suyuqlikning asosiy oqimini yo‘qotish uchun yetarlicha birlamchi
separatsiya seksiyasiga ega bo‘lishi;
–gazli oqimdan suyuqlikni samarali yo‘qotilishini ta’minlash uchun suyuqlik bo‘yicha
yetarlichas amaradorlikka ega bo‘lish;
og‘irlik kuchi ta’sirida suyuqlikning asosiy massasini cho‘kishini ta’minlash uchun
yetarlicha uzunlik, balandlik yoki hajmga, ayniqsa, suyuqlikni tiqinli kirish rejimiga ega
bo‘lish;
–gazsimon suyuq oqimning turbulentligini pasaytirish uchun muhit va qurilma;
–separatsiyalangan gazli oqimdan suyuqlik tomchilarini oqizishni pasaytirish uchun
samarali scrubber nasadkalariga ega bo‘lishi;

–yetarli miqdorda qulf va boshqarish armaturalari, KIP, avtomatika va telemexanika
asboblariga ega bo‘lishi kerak. Separatorlarni loyihalashtirish va ishlatishda quyidagi
hisoblashlar amalga oshiriladi:
–konstruksion (devorqalinligi, ishchibosim, uzel va detallarga baritlari hisobi);
–texnologik(samaradorlikhisobi);
–gidravlik (bosim yo‘qotish hisobi).
Markazdan qochma boshqariladigan gazoseparatorlar gazni tayyorlash qurilmalarida
gazni suyuqlikdan birlamchi tozalash uchun mo‘ljallangan. Separatorlar 6,4-16 MPa ishchi
bosimga bardoshli qilib ishlab chiqariladi. Separatorlar apparatga kelib tushuvchi suyuqlik
200sm3/nm3 gacha bo‘lgan gazlarni tozalash darajasi 98% dan kam bo‘lmasligini
ta’minlaydi. Gazoseparatorlari issiq mo‘tadil va sovuq iqlimli (GOST16350—80), ishchi
muhit harorati -30 “+100S rayonlarda ishlatilishi mumkin. Bosim yo‘qotilishi 0,03 MPa
gacha.
Separatorlar konstruksiyasida isitgichlar suyuqlikni yig‘uvchi bo‘shliqning ichki
qismiga joylashtirilgan. Gazni suyuqlikdan tozalashning pasportdagi darajasini ta’minlash
uchun ishchi bosimga bog‘liq holda gaz bo‘yicha separatorlarning samaradorligi
qo‘zg‘aluvchan va qo‘zg‘almas uyurma konusidan tashkil topgan maxsus qurilma
yordamida boshqariladi. Qo‘zg‘aluvchan uyurma konusi shturvalaylanishi bilan qo‘zg‘aladi.
O‘rtacha ishlash davri 10 yil, 11000 soatdan so‘ng ishdan chiqadi, capital ta’mirgacha
resursi 60000 soat, texnik qo‘llash koeffitsiyenti 0,97.
Ishchi muhitga bog‘liq holda markazdan qochma boshqariluvchi
gazoseparatorlarining samaradorligi grafik bo‘yicha aniqlanishi mumkin (2.10-rasm). Bunda
gaz suvli aralashma maxsus uyurma yordamida ta’minlanadigan vertikal silindr patrubkada
oqimni aylantirish hisobiga ajratiladi. Gaz-suvli oqimin ersiya va markazdan qochma
kuchlar ta’sirida uyurmadan o‘tganda suyuqlik vertikal silindrik patrubka devorlariga kelib
uriladi va uning devorlari bo‘ylab oqib, uzluksiz yoki davriy drenajlashdan o‘tadi.
Separatsiyalangan gaz vertikal silindrik patrubkadan markaziy patrubka orqali chiqadi.
Separatorda isitgichlar suyuqlikni yig‘uvchi bo‘shliqning pastki qismiga
joylashtirilgan. O‘rtacha ishlash davri 10 yil , 20000 soatdan so‘ng ishdan chiqadi, kapital
ta’mirgacha resursi 60000 soat, texnik qo‘llash koeffitsiyenti 0,98 .
To‘rli gazoseparatorlardagi gaz-suvli oqim inersiya va gravitatsiya kuchlari ta’sirida
ikki oqimga gaz va suyuqlikka ajraladi. Suyuqlikning asosiy massasi separator korpusining
o‘rta qismida separatsiyalanadi vaSuyuqlik yig‘uvchining tubiga cho‘kadi. Suyuqlikning
tuman simon massasi (yupqa disperstomchilar) separator korpusining yuqori qismida
joylashgan vertikal to‘rli skrubber nasadkalari paketlaridagi gazli oqim separatsiyalanadi va
separatsiyalangan suyuqlik drenajlanadi. Sbornikdan chiqqan suyuqlik uzluksiz yoki davriy
ravishda drenaj yoki texnologik liniyaga uzatiladi.

To‘rsimon gazoseparatorlar (OST26-02-2058—79) kondagi gaz tayyorlash
qurilmalarida gazni suyuqlikdan tozalashga, gaz va neftni qayta ishlash zavodlaridagi
texnologik jarayonlarda gazni oraliq va yakuniy tozalash uskunalari sifatida qo‘llaniladi.
Separatorlar apparatga kelib tushuvchi suyuqlik 200sm3/nm3 gacha bo‘lgan gazlarni
tozalash darajasi 99% dan kam bo‘lmasligini ta’minlaydi.
To‘rsimon gazoseparatorlari issiq, mo‘tadil va sovuq iqlimli, ishchi muhit harorati-30
-+100ºS rayonlarda ishlatilishi mumkin. Ishchi muhi toqimidagi bosim yo‘qotilishi 0,05
MPagacha, to‘rsimon otboynikda esa 0,02 MPa ortiq emas.
To‘rsimon gazseparatorlarining uch turi ajratiladi:
–diametri 600 va 800 mm, ishchi bosimi 0,6-8 MPa, gaz bo‘yicha samaradorligi 0,08-
0,8 mln.nm3/sutbo‘lgan bo‘laklarga bo‘linuvchi korpus flanetsli vertical silindrli (2.11-
rasm);
–diametri 1200 va 1600 mm, ishchi bosimi 0,6-8 MPa, gaz bo‘yicha samaradorligi
0,08-2 mln.nm3/sut bo‘lgan vertical silindrli (2.12-rasm);
–sfera diametri 2200 v a 2600 mm, ishchi bosimi 1-8 MPa, gaz bo‘yicha samaradorligi
2-5 mln.nm3/sut bo‘lgan suyuqlikni silindrik sbornikli sharsimon. Separatorlar
konstruksiyasida isitgichla rsuyuqlikni yig‘uvchi bo‘shliqning pastki qismiga
joylashtirilgan. O‘rtacha ishlash davri 10 yil , 11000 soatdan so‘ngishdan chiqadi, kapital
ta’mirgacha resursi 60000 soat, texnik qo‘llash koeffitsiyenti 0,98.
To‘rsimon gazoseparatorlardagi gazsimon suyuqlik tomchiga ko‘rsatilayotgan
gravitatsiya va inersiya kuchlari hisobiga gaz va suyuqlikka ajraladi. Suyuqlikning asosiy
massasi gaz oqimidan separatsiyalangan korpusning o‘rta qismiga to‘planadi va suyuqlik
sbornikiga cho‘kadi. Yupqa disperstomchilar korpusning o‘rta qismiga joylashtirilgan
to‘psimon tomchi otboykasida koagulyatsiyalanadi va qisman pastga qarabs uyuqlik
sbornikiga oqadi. Gazni suyuqlikdan yakuniy tozalash separator korpusining yuqori qismida

joylashgan to‘rsimon skrubberseksiyasida amalga oshiriladi, bu yerdan separatsiyalangan
suyuqlik sbornik suyuqlik darajasigacha drenajlanadi. Sbornikdan suyuqlik uzluksiz yoki
vaqti-vaqti bilan chiqarib turiladi.
Siklonli gazoseparatorlar gaz omili yuqori bo‘lgan gaz va gazkondensat konlarida
qo‘llaniladi. Separatsiyalangan suyuqlikni oqib ketishini oldini olish maqsadida siklonli
gazoseparatorlari konstruksiyasida chiqarish quvuriyorilishi e’tiborga olingan. Loyihaviy
termodinamik sharoitlarda siklonni ishlashida samaradorlik 95% yetadi. Siklonli
gazoseparatorlar gazni tayyorlash qurilmalarida separatsiyalashning birinchi bosqichida
gazni xomaki tozalash uchun qo‘llaniladi

Siklonli gazoseparatorlarining uch turi qo‘llaniladi:
–diametri 80; 100; 150; 200 mmli ishchi bosimi 6,4; 10; 16; 20 MPa bo‘lgan isitgich
va isitgichsiz kojuxli;
–diametri 80; 100; 150 mmli ishchi bosimi 1,6; 4; 6,4; 10; 16; 20 MPa bo‘lgan,
shuningdek, diametri 200; 250; 300; 350; 400; 450 mmli ishchi bosimi 1,6; 4; 6,4; 10
bo‘lgan isitgich va isitgichsiz ochiq turdagi;
–diametri 100; 150; 200 mmli ishchi bosimi 6,4; 10; 16; 20; 25 MPa bo‘lgan to‘g‘ri
oquvchan turi qo‘llaniladi. Traplar (gravitatsiyaseparatorlar) neft va alohida holatlarda gaz
konlarida qo‘llaniladi.Asosan vertikal turdagi traplar qo‘llaniladi. Bu ushbu turdagi
separatorlarda gaz omili past bo‘lgan gazsimon suyuq mahsulotni ajratish bilan
tushuntiriladi. Bunda suyuqlik gazdan separatsiyalanadi. Trapda gazsimon suyuq
mahsulotni ikki usul bo‘yicha qizdiriladi: neftni gazdan ajratish va yo‘ldosh gazni
neftchangidan tozalash. neftni gazdan uning oqimini mayda oqimchalarga ajratish yoki
neftni sachratish yo‘li orqali ajratib olinadi. Bu jarayon birlamchi separatsiyalash
kamerasida ro‘y beradi va u kirish patrubkasiga bog‘liq. Odatda, patrubkalarning tangensial
yoki radial sirg‘aluvchi turlari qo‘llaniladi. Neftdan ajratilgan kirish patrubkasidagi yo‘ldosh
gaz trapning gravitatsion kamerasida neft tomchilaridan separatsiyalanadi, bunda yaxshi
separatsiyalanish uchun otboyshit va soyabonlarning joylashtirilganligi hisobiga bo‘ladi.
Odatda, traplarda gazseparatsiyasining samaradorligi otboynikshit va soyabonli turlarida 70-
85 % dan oshmaydi. Traplarning ikki turi qo‘llaniladi: 58 mahsulotda quduq qumlari yoki
boshqa qattiq moddalar bo‘lganda qo‘llaniluvchi radial yoriqli kiritma; tangensial kiritma.
Ishchi bosim 0,6; 1,6; 2,5; 4; 6,4; 10; 16 MPa, diametr 400; 600; 800; 1000; 1200; 1400;
1600 mm. Traplardan chiqayotgan gaz yaxshi tozalanishi uchun oxirgi separatsiya
qurilmalaridano ‘tkazish tavsiya qilinadi.

Tozalanayotgan tabiiy gaz separatsiya jarayonining samaradorligini oshirish uchun
gazning qurilmadan chiqishida uning tarkibidagi mayda suyuq tomchilarni ushlab qolish
uchun tomchi ushlagichlar o‘rnatiladi. Qurilmada separatsiya nasadkalari va tomchi
ushlagichlar gaz oqimiga perpendikulyar holda o‘rnatiladi va separatsiyalash jarayoni
samaradorligi oshadi.
Ba’zi bir konstruksiyalarda tomchi ushlagichlar gaz oqimiga qiya holatda
joylashtirilib yig‘ma metal to‘rlardan iborat bo‘lagan bloklardan foydalanilda. Bunday
holatlarda metal to‘rlarning g‘ovakligini tanlash orqali chiqayotgan gaz tarkibidagi
namliklar miqdori va mexanik qo‘shimchalar, ya’ni qattiq zarrachalar ushlanib qolinadi.
Tabiiy tozalangan gazning qurilmadan chiqishida chiqish shtuseri pastki qismidagi
patrubkaning qurilma ichki qismi og‘zi gaz oqimiga teskari ravishda o‘rnatiladi va bu bilan
gaz tarkibidagi mayda suyuq tomchilarning to‘g‘ridan to‘g‘ri chiqib ketishi oldi olinadi.
Barcha turdagi separatorlar kondensatni qo‘yib olish va qatlam suvlarini quyi bolish uchun
alohida drenaj qurilmalari bilan jihozlangan bo‘ladi. Drenaj qurilmalaridan chiqayotgan
suyuqlik qatlam suvlari suvni tozalash qurilmalariga kondensat esa kondensatni
barqarorlashtirish qurilmalariga yuboriladi.
Xozirgi paytda neft va gaz sanoati korxonalarida tabiiy gazni dastlabki tayyorlash
qurilmalarida qo‘llanilayotgan gorizontal separatorlarning texnik tavsifnomalari
quyidagicha:
-ishchi bosim, MPa –0,1 dan16 gacha;
-ishchi harorat, 0 S – -60 dan 300 gacha;
-qurilma diametri, mm–3000 gacha;
-qurilmauzunliklari, mm – 7000 gacha;
-qurilmaning ichki xajmi , m3– 63 gacha:
-korpusi tayyorlanadigan material – uglerodli va zanglamas po‘latlar;
-ichki jihozlari tayyorlanadigan materiallar – uglerodli, zanglamas po‘latlar.

2-BO’LIM. AMALIY HISOB QISMI
REGRESSION VA KORRELYATSION TAHLIL
I. BOSHLANG’ICH MA’LUMOTLAR (TAJRIBA NATIJALARI).
1.1) Passiv tajriba natijalari (2.1-jadval)
2.1-jadval.
N% X
1 X
2 X
3 Y
1 Y
2
1 42.57981141 2.719418 83.07931 33.14607 10.81125
2 42.6104903 3.0074 85.1459 33.06293 11.31563
3 42.62636595 3.05639 83.09932 33.27409 10.47486
4 42.78212763 2.625437 85.1443 33.17167 11.30108
5 43.11090031 3.025437 83.96528 33.15277 10.81566
6 43.20212781 2.74543 84.79927 33.3734 11.18092
7 43.34486758 2.545448 83.14326 33.40392 9.816683
8 43.51315584 2.764437 83.25825 33.6757 9.786223
9 43.54302354 2.925415 85.16932 33.36935 10.47172
10 43.84546405 2.716446 84.46909 33.58275 10.05563
11 44.04565649 2.975496 83.56485 33.66367 10.31165
12 44.04611884 2.560446 83.70882 34.17628 10.71553
13 44.14008174 2.745439 83.45908 33.62416 10.81563
14 44.14238114 2.894446 83.89521 33.6549 9.815624
15 44.14557009 2.622496 84.03994 33.77015 11.31692
16 44.24611115 2.50545 84.17583 33.81484 10.33047
17 44.24611884 2.938883 84.35892 33.87219 10.31698
18 44.34086726 2.765448 84.12902 33.5736 10.77563
19 44.34477144 2.525446 84.43973 33.77815 10.47563
20 44.34611884 2.485496 84.30019 33.66281 10.31563
21 44.44176994 2.584835 88.37912 33.73393 9.815624
22 44.47615585 2.92531 84.21911 33.87282 10.31524
23 44.54175839 2.805438 84.57927 33.66957 10.81563
24
44.54240088 2.885432 84.90925 33.57194 10.83569

25 44.54454296 2.725421 84.72979 33.73372 10.30996
26 44.74848119 2.444801 85.21491 33.84544 10.61258
27 44.76582985 2.839899 85.52921 33.64497 11.30713
28 44.84611884 2.752219 85.34328 33.9758 10.80903
29 44.87478973 2.895448 85.79529 33.57521 12.01661
30 44.94672596 2.505899 85.8288 33.77777 11.31563
31 45.04615896 2.895914 85.76732 34.1679 10.79896
32 45.04632962 2.829468 85.84024 33.90448 11.31405
33 45.08611884 2.445396 85.45735 33.94506 10.61864
34 45.14176755 3.0555 87.84932 33.77405 10.81502
35 45.24611884 2.885057 86.21381 34.17414 11.31563
36 45.24611884 2.674885 86.29117 33.87484 11.31485
37 45.33168133 2.975446 85.94599 33.80457 11.81563
38 45.34304032 2.9495 87.0991 33.91488 11.51652
39 45.54523895 3.015408 86.60532 33.81437 11.81124
40 45.54611884 2.675133 86.82713 34.17515 11.31563
41 45.64565625 2.895448 85.90433 33.93455 11.81092
42 45.65611884 2.615321 86.03759 34.27039 10.81753
43 45.74611884 2.945368 88.65885 34.025 12.31482
44 45.81511884 2.885448 87.33272 34.2646 12.28664
45 45.85158781 2.655446 86.81936 33.86282 11.81563
46 46.04049019 2.654446 87.75158 34.16926 11.80776
47 46.12842694 2.835437 84.83033 33.57194 11.31552
48 46.24054335 2.804356 88.21896 34.04351 12.31165
49 46.41611884 2.699308 87.81619 33.97391 12.80208
50 46.50199342 2.634799 88.74941 34.17239 12.30105
51 46.5061401 2.842022 85.9789 34.33376 10.81485
52
46.54584371 2.8754 86.67481 34.07292 11.80092

53 47.0466703 2.968434 88.90888 34.04436 12.81025
54 47.43611884 2.78739 85.31989 34.55471 10.81563
55 47.99565884 2.625357 87.12907 34.65455 11.53563
56 48.23611884 2.829446 89.72932 34.38372 13.31516
57 48.32566759 2.694688 86.43072 34.80401 11.53652
58 48.46611884 2.721799 87.9157 34.85396 11.81542
59 48.48611884 2.997219 88.17883 34.88484 11.31563
60 48.54611884 2.785396 89.18931 35.17453 15.47725
Quyidagi belgilashlarni kiritamiz:
- kirishda neft sarfi -
- kirishda neft bosimi -
- separatorda neft sarfi -
- chiqishda neft sarfi -
- chiqishda gaz sarfi -
№ Berilishi Kirish yoki chiqish Shartli belgilanishi
1 1-kirish faktori
2 2-kirish faktori
3 3-kirish faktori
4 1-chiqish kattaligi
5 2- chiqish kattaligi
1.2) Tajriba natijalarining dekart sistemasida tasvirlanishi
1.2.1) X1 va Y1 ga nisbatan

42 43 44 45 46 47 48 49 503232.5 3333.5 3434.5 3535.5 X1 va Y1 grafigi
Qolgan kirish va chiqish miqdorlari o’rtasida ham xuddi shunday tasvirlash mumkin.
II. JUFT REGRESSIYANING EMPERIK CHIZIG’INI QURISH
(1-bosqich: strukturaviy isentifikasiyalash masalasini yechish)
Tajriba natijalari asosida tanlanma ajratish
2.1) X1 va Y1 tanlanmasi
X1 ning qiymatlarini teng intervallarda bo’lib chiqamiz. Bunda X1 qiymatlari ichidagi min va mak
qiymatlarini bilish zarur: min{X1}= 42.64969882 ; max{X1}= 48.49945217
.Har bir interval uzunligini 0,5 ga teng deb olsak u holda X1 ning qiymatlari uchun quyidagi
intervallarni olishimiz mumkin:
(42,6; 43,1), (43,1; 43,4), (43,4; 44,1), (44,1; 44,5), (44,5; 45), (45; 45,6), (45,6;46), (46;46,4),
(46;4 47), (47; 47,4), (47,4;48,1), (48,1;48,5)
Y1 ning qiymatlari uchun har bir intervalga mos keluvchi Y1 lar o’rtachasi olinadi.
Jadval tuzamiz. Bunda tajriba natijalarining 60 ta qiymatini Excel dasturiga kiritib, X1
bo’yicha usib borish tartibida tartiblaymiz (avval filtr o’rnatib, filtr ichida tartiblash kerak, aks
holda X1 dan boshqa qolgan ustunlar o’zgarmay qoladi!!!)
№ x1 y1
1 42.64969882 33.16368982
2 43.15651406 33.26308334
3 43.46701565 33.48298974
4 44.10718779 33.76986688
5 44.50926966 33.70869528
6 45.08119285 33.89738199
7 45.61391584 34.05699104
8 46.06526207 33.91188154
9 46.49252401 34.13824478
10 47.0466703 34.04436479
11 47.43611884 34.55470834
12 48.18581509 34.61409277
13 48.49945217 34.97110734
X1 va Y1 o’rtasidagi regressiya chizigini tasvirlaymiz:

42 43 44 45 46 47 48 493232.5 3333.5 3434.5 3535.5
f(x) = 0.261758491829902 x + 22.0411352749364
R² = 0.922000712766079f(x) = 0.0102497467582709 x² − 0.672702938368887 x + 43.3046030143372
R² = 0.925756434538336X1 va Y1 grafigi
2.2) X1 va Y2 tanlanmasi
X1 va Y2 qiymatlari tanlanmasi ham yuqoridagi kabi amalga oshiriladi:
№ X
1 Y
2
1 42.6497 10.9757
2 43.15651 10.99829
3 43.46702 10.02488
4 44.10719 10.4598
5 44.50927 10.55787
6 45.08119 11.2134
7 45.61392 11.69618
8 46.06526 11.81264
9 46.49252 11.92972
10 47.04667 12.81025
11 47.43612 10.81563
12 48.18582 12.1291
13 48.49945 12.86943
X1 va Y2 o’rtasidagi regressiya chizigini tasvirlaymiz
40
0
f(x ) = 0 .34 5 69 01 26 03 91 8 3 x − 4. 30 30 96 89 64 1 84 5f(x ) = 0 .02 8 62 15 96 05 96 2 99 x² − 2.2 6 63 20 58 05 21 4 2 x + 55 .1 92 10 60 34 6 00 7
R² = 0.5 74 3 80 70 33 11 79 2X1-Y2 funksiya grafigi

42 43 44 45 46 47 48 4902468101214
f(x) = 0.345690126039178 x − 4.34331027958273f(x) = 0.0286215960596332 x² − 2.2637184983129 x + 55.0332186061742
R² = 0.57438070331179 X1-Y2 funksiya grafigi
2.3) X2 va Y1 tanlanmasi
X2 ning qiymatlarini teng intervallarda bo’lib chiqamiz. X2 qiymatlari ichidagi min va mak
qiymatlarini ajratamiz: min{X2}= 2.852161076 ; max{X2}= 2.83480468.
Har bir interval uzunligini 0,05 ga teng deb olsak u holda X2 ning qiymatlari uchun quyidagi
intervallarni olishimiz mumkin:
(2,69;2,71), (2,71;2,73,), (2,73;2,74), (2,74;2,76), (2,76;2,78), (2,78;2,79), (2,79;2,83, (2,83;2,85),
(2,85;2,88), (2,88; 2,96).
Y1 ning qiymatlari uchun har bir intervalga mos keluvchi Y1 lar o’rtachasi olinadi.
№ X
2 Y
1
1 2.698752604 33.7087
2 2.716496803 34.61409
3 2.737421131 33.91188
4 2.744887792 33.76987
5 2.745099686 33.48299
6 2.76288215 34.13824
7 2.787390228 34.55471
8 2.791523122 33.89738
9 2.83480468 34.97111
10 2.852161076 33.16369
11 2.854517954 34.05699
12 2.88543369 33.26308
13 2.968433915 34.04436
X
2 va Y
1 o’rtasidagi regressiya chizigini tasvirlaymiz:

X2 va y1 funksiya grafigi2.65 2.7 2.75 2.8 2.85 2.9 2.95 33232.5 3333.5 3434.5 3535.5
f(x) = − 0.691294777058776 x + 35.9020205169386
R² = 0.0103178765955143f(x) = − 2.58635492891421 x² + 13.9230649967212 x + 15.2732386660127
R² = 0.0113115867359962 X2 va y1 funksiya grafigi
2.4) X2 va Y2 tanlanmasi
X
2 va Y
2 qiymatlari tanlanmasi ham yuqoridagi kabi amalga oshiriladi
№ X
2 Y
2
1 2.698753 10.55787
2 2.716497 12.1291
3 2.737421 11.81264
4 2.744888 10.4598
5 2.7451 10.02488
6 2.762882 11.92972
7 2.78739 10.81563
8 2.791523 11.2134
9 2.834805 12.86943
10 2.852161 10.9757
11 2.854518 11.69618
12 2.885434 10.99829
13 2.968434 12.81025
X
2 va Y
2 o’rtasidagi regressiya chizigini tasvirlaymiz:
2.65 2.7 2.75 2.8 2.85 2.9 2.95 302468101214
f(x) = 5.09763892053486 x − 2.85832337322561f(x) = 0.377685799998963 x² + 3.01852973276346 x
R² = 0.99555725531405
x2 va y2 grafigi

2.5) X
3 bilan Y
1 va Y
2 tanlanmasi
X3 ning qiymatlarini teng intervallarda bo’lib chiqamiz. X3 qiymatlari ichidagi min va mak
qiymatlarini ajratamiz: min{X3}= 83.85695 ; max{X3}= 88.90888 .
Har bir interval uzunligini 0,5 ga teng deb olsak u holda X3 ning qiymatlari uchun quyidagi
intervallarni olishimiz mumkin:
(83,8;83,9), (83,9;84,1), (84,1;84,3), (84,3;85), (85;85,3), (85,3;86), (86;86,9) , (86,9;87), (87;87,3),
(87,3;87,7), (87,7;88,4),(88,4;88,9),
Y1 ning qiymatlari uchun har bir intervalga mos keluvchi Y1 lar o’rtachasi olinadi. Y2 ning
qiymatlari uchun har bir intervalga mos keluvchi Y2 lar o’rtachasi olinadi.
X3 bilan Y1 va Y2 qiymatlari tanlanmasi ham yuqoridagi kabi amalga oshiriladi:
№ x3 y1 y2
1 83.85695 33.48299 10.02488
2 83.95897 33.76987 10.4598
3 84.11721 33.16369 10.9757
4 84.38228 33.26308 10.99829
5 85.04296 33.7087 10.55787
6 85.31989 34.55471 10.81563
7 86.03326 33.89738 11.2134
8 86.90506 33.91188 11.81264
9 86.92358 34.05699 11.69618
10 87.30483 34.13824 11.92972
11 87.76304 34.61409 12.1291
12 88.42795 34.97111 12.86943
13 88.90888 34.04436 12.81025
X
3 va Y
1 o’rtasidagi regressiya chizigini tasvirlaymiz:

83 84 85 86 87 88 89 903232.5 3333.5 3434.5 3535.5
f(x) = 0.215696496632032 x + 15.4018928904457
R² = 0.52196148661622f(x) = − 0.0305247858268397 x² + 5.47832248916686 x − 211.336319190008
R² = 0.540865220367057 X3 va Y1 funksiya grafigi
X
3 va Y
2 o’rtasidagi regressiya chizigini tasvirlaymiz
83 84 85 86 87 88 89 9002468101214
f(x) = 0.480125718723003 x − 29.9185621928322
R² = 0.907236084491107f(x) = 0.0455053884085144 x² − 7.36523120523857 x + 308.09561639318
R² = 0.921973661598881 X3 va y2 funksiya garfigi
1-bosqichda tanlanmalar asosida regressiyaning chizig’ini tasvirladik. Bu ekspremental –
statik modellashtirishning dastlabki bosqichi bo’lib, odatda kirish qismi ham deyiladi. Shuningdek,
empirik modelni qurishda dastlabki ma’lumotlar tahlili hamdir.X3 va y2 funksiya garfigi

III. JUFT REGRESSIYANING EMPIRIK FUNKSIYASINI QURISH
(2-bosqich: parametrik identifikasiyalash masalasini yechish)
3.1. X1 – kirish omili va Y1 – chiqish o’rtasidagi empirik bog’liqlik ifodasini topish
3.1.1. Chiziqli empirik bog’liqlik qurish (chiziqli regressiya funksiyasi koeffisiyentlarini
aniqlash)
Chiziqli empirik tenglama ko’rinishi (ragressiyaning nazariy tenglamasi o’rnini bosuvchi
funksiya):
y
i = a x
i2
+ b x
i + c
Chiziqli regressiya funksiyasi quyidagi ko’rinishga ega, ya’ni ^yi= axi+b
Bu yerda a , b − ¿
regressiya koeffisiyenlari.
Regressiya xatoligi quyidagiga teng:
bu yerda n – tajribalar soni.
Regressiya funksiyasining
a,b−¿ - koeffisiyenlarini aniqlaymiz. Ularni eng kichik kvadratlar
usulidan foydalanib,
a,b−¿ - koeffisiyenlarni hisoblash uchun olingan tenglamalar sistemasining
ildizlari sifatida topamiz. U holda X1 va Y1 uchun quyidagi jadvalni tuzamiz (2.2-jadval):
2.2-jadval.
№ x1 y1 x1^2 x1*y1 x1^3 x1^4 x1^2*y1 y^2
1 42.6497 33.16368982 1818.99
7 1414.42
1 77579.6
7 3308749 60324.6
5 1099.83
2 43.15651 33.26308334 1862.48
5 1435.51
9 80378.3
5 3468849 61951.9
8 1106.43
3
3 43.46702 33.48298974 1889.38
1 1455.40
6 82125.7
7 3569762 63262.1
4 1121.11
1
4 44.10719 33.76986688 1945.44
4 1489.49
4 85808.0
6 3784752 65697.3
9 1140.40
4
5 44.50927 33.70869528 1981.07
5 1500.34
9 88176.2
1 3924658 66779.4
6 1136.27
6
6 45.08119 33.89738199 2032.31
4 1528.13
4 91619.1
4 4130300 68890.1
2 1149.03
3
7 45.61392 34.05699104 2080.62
9 1553.47
3 94905.6
5 4329018 70859.9
7 1159.87
9
8 46.06526 33.91188154 2122.00
8 1562.16 97750.8
7 4502920 71961.3 1150.01
6
9 46.49252 34.13824478 2161.55
5 1587.17
3 100496.
1 4672319 73791.6
9 1165.42
10 47.04667 34.04436479 2213.38
9 1601.67
4 104132.
6 4899092 75353.4
3 1159.01
9
11 47.43612 34.55470834 2250.18
5 1639.14
1 106740.
1 5063334 77754.5 1194.02
8

12 48.18582 34.61409277 2321.87
3 1667.90
8 111881.
3 5391093 80369.5
2 1198.13
5
13 48.49945 34.97110734 2352.19
7 1696.08 114080.
3 5532830 82258.9
3 1222.97
8
∑ 592.3106 441.5770976 27031.5
3 20130.9
3 1235674 5657767
8 919255.
1 15002.5
6
o'rtacha 45.56236 33.96746905 2079.34
9 1548.53
3 95051.8
5 4352129 70711.9
3 1154.04
3
a , b − ¿
noma’lumlarga nisbatan tenglamalar sistemasi quyidagicha berilgan:{
a∑ Xi2+b∑ Xi=∑ Xi∙Yi
a∑ Xi+nb =∑ Yi
Bizning holda n=11 va jadvalda hisoblashlarga ko’ra
∑ X
1 = 592.3106 ;
∑ Y
1 = ¿ 441.5770976 ;
∑ X
12
= ¿ 27031.53 ;
∑ X
1 ∙ Y
1 = 20130.93 . ¿ ¿
Olingan natijalar asosida yuqoridagi sistema quyidagi ko’rinishda bo’ladi:
{
27031.53 a+592.3106 b=20130.93 .
592.3106 a+13 b=441.5770976
Bu sistemani yechib quyidagi ildizlarga ega bo’lamiz:
a=¿0.2618 ;b= 22.041
Demak, X1 va Y1 o’rtasidagi chiziqli regression bo’gliqlik funksiyasi quyidagi ko’rinishda bo’ladi:
y= 0.2618 x+22.041
3.1.2. Parabolik empirik bog’liqlik qurish (parabolik regressiya funksiyasi
koeffisiyentlarini aniqlash)
Parabolik regressiya funksiyasi quyidagi ko’rinishga ega, ya’ni
y
i = a x
i2
+ b x
i + c
Bu yerda
a,b,c−¿ regressiya koeffisiyenlari.
Regressiya funksiyasining
a,b,c−¿ koeffisiyenlarini aniqlaymiz. Ularni eng kichik
kvadratlar usulidan foydalanib,
a,b,c−¿ koeffisiyenlarni hisoblash uchun olingan tenglamalar
sistemasining ildizlari sifatida topamiz. U quyidagi tenglamalar sistemasidir:
{
a
∑ X
i4
+ b
∑ X
i3
+ c
∑ X
i2
=
∑ X
i2
∙ Y
i ;
a
∑ X
i3
+ b
∑ X
i2
+ c
∑ X
i =
∑ X
i ∙ Y
i ;
a
∑ X
i2
+ b
∑ X
i + nb =
∑ Y
i .
Yuqoridagilarga qo’shimcha ravishda yozamiz:
∑ X13=¿1235674 ;∑ X14=56577678 ;∑ X12∙Y1=919255.1 ¿
U holda quyidagi ko’rinishdagi tenglamalr sistemaga ega bo’lamiz:

{
56577678 a+1235674 b+27031.53 C= 919255.1
1235674 a+27031.53 b+592.3106 C= 20130.93
27031.53 a+592.3106 b+13 c= 441.5770976Bu sistemani yechib quyidagi ildizlarga ega bo’lamiz:
a=¿0.0102 ;b=−0.6727 ;c= 43.305 .
Demak, X
1 va Y
1 o’rtasidagi parabolik regression bo’gliqlik funksiyasi quyidagi ko’rinishda
bo’ladi:
y = 0.010 12 x 2 − 0.6727 x + 43.305
3.2. X1 – kirishomili vaY2 – chiqisho’rtasidagi empiric bog’liqlikifodasinitopish
3.2.1. Chiziqli empiric bog’liqlikqurish
(chiziqliregressiyafunksiyasikoeffisiyentlarinianiqlash)

$X1 va Y2 uchun quyidagi jadvalni tuzamiz (2.3-jadval): № x1 y2 x1^2 x1*y2 x1^3 x1^4 y2^2 1 42.6497 10.9757 1818.997 468.1104 77579.67 3308749 120.4661 2 43.15651 10.99829 1862.485 474.6479 80378.35 3468849 120.9624 3 43.46702 10.02488 1889.381 435.7515 82125.77 3569762 100.4981 4 44.10719 10.4598 1945.444 461.3525 85808.06 3784752 109.4075 5 44.50927 10.55787 1981.075 469.9233 88176.21 3924658 111.4687 6 45.08119 11.2134 2032.314 505.5136 91619.14 4130300 125.7404 7 45.61392 11.69618 2080.629 533.5088 94905.65 4329018 136.8007 8 46.06526 11.81264 2122.008 544.1523 97750.87 4502920 139.5384 9 46.49252 11.92972 2161.555 554.643 100496.1 4672319 142.3183 10 47.04667 12.81025 2213.389 602.6795 104132.6 4899092 164.1025 11 47.43612 10.81563 2250.185 513.0513 106740.1 5063334 116.9778 12 48.18582 12.1291 2321.873 584.4507 111881.3 5391093 147.1151 13 48.49945 12.86943 2352.197 624.1604 114080.3 5532830 165.6223 ∑ 592.3106 148.2929 27031.53 6771.945 1235674 56577678 1701.018 o'rtacha 45.56236 11.40715 2079.349 520.9189 95051.85 4352129 130.8476 Olingan natijalar asosida sistema quyidagi ko’rinishda bo’ladi:{ 27031.53 a+592.3106 b=6771.945 592.3106 a+13 b=148.2929 Bu sistemani yechib quyidagi ildizlarga ega bo’lamiz: a=0.3457 ;b=−4.3433 ; Demak, X 1 va Y 2 o’rtasidagi chiziqli regression bo’gliqlik funksiyasi quyidagi ko’rinishda bo’ladi: y = 0.3457 x − 4.3433 . Parabolik empirik bog’liqlik qurish (parabolik regressiya funksiyasi koeffisiyentlarini aniqlash) Olingan natijalar asosida sistema quyidagi ko’rinishda bo’ladi: { 56577678 a + 1235674 b + 27031.53 c = 4008585 1235674 a + 27031.53 b + 592.3106 c = 6771.945 27031.53 a + 592.3106 b + 13 c = 148.2929 Bu sistemani yechib quyidagi ildizlarga ega bo’lamiz:$

a = 0.0286 ; b = − 2.2637 ; c = 55.033 .
Demak, X1 va Y2 uchun parabolik regression bo’gliqlik funksiyasi quyidagi ko’rinishda bo’ladi:
y = 0.0286 x 2
− 2.2637 x + 55.033

$3.3. X2 – kirish omili va Y1 – chiqish o’rtasidagi empirik bog’liqlik ifodasini topish 3.3.1. Chiziqli empirik bog’liqlik qurish (chiziqli regressiya funksiyasi koeffisiyentlarini aniqlash) X2 va Y1 uchun quyidagi jadvalni tuzamiz (2.4-jadval): 2.4-jadval № x2 y1 x2^2 x2*y1 x2^3 x2^4 y^2 1 2.698752604 33.7087 7.283266 90.97143 19.65573 53.04596 1136.276 2 2.716496803 34.61409 7.379355 94.02907 20.04599 54.45488 1198.135 3 2.737421131 33.91188 7.493474 92.8311 20.5128 56.15216 1150.016 4 2.744887792 33.76987 7.534409 92.6945 20.68111 56.76732 1140.404 5 2.745099686 33.48299 7.535572 91.91414 20.6859 56.78485 1121.111 6 2.76288215 34.13824 7.633518 94.31995 21.09051 58.27059 1165.42 7 2.787390228 34.55471 7.769544 96.31746 21.65675 60.36582 1194.028 8 2.791523122 33.89738 7.792601 94.62533 21.75323 60.72464 1149.033 9 2.83480468 34.97111 8.036118 99.13626 22.78082 64.57919 1222.978 10 2.852161076 33.16369 8.134823 94.58819 23.20182 66.17534 1099.83 11 2.854517954 34.05699 8.148273 97.21629 23.25939 66.39435 1159.879 12 2.88543369 33.26308 8.325728 95.97842 24.02333 69.31774 1106.433 13 2.968433915 34.04436 8.8116 101.0584 26.15665 77.64429 1159.019 ∑ 36.37980483 441.5771 101.8783 1235.681 285.504 800.6771 15002.56 o'rtacha 2.798446525 33.96747 7.836791 95.05235 21.96185 61.59055 1154.043 . Olingan natijalar asosida sistema quyidagi ko’rinishda bo’ladi:{ 101.8783 + 36.37980483 b = 1235.681 36.37980483 a + 13 b = 441.5771 Bu sistemani yechib quyidagi ildizlarga ega bo’lamiz: a=−0.6913 ;b=+35.902 ; Demak, X2 va Y1 o’rtasidagi chiziqli regression bo’gliqlik funksiyasi quyidagi ko’rinishda bo’ladi: y = − 0.6913 x + 35.902 3.3.2. Parabolik empirik bog’liqlik qurish (parabolik regressiya funksiyasi koeffisiyentlarini aniqlash) Olingan natijalar asosida sistema quyidagi ko’rinishda bo’ladi:$

{800.6771 a + 285.504 b + 101.8783 c = 44987,12
285.504 a + 101.8783 b + 36.37980483 c = 1235.681
101.8783 b a + 36.37980483 b + 13 c = 441.5771
Bu sistemani yechib quyidagi ildizlarga ega bo’lamiz:
a = − 2.584 ; b = 13.923 ; c = 15.273 .
Demak, X2 va Y1 uchun parabolik regression bo’gliqlik funksiyasi quyidagi ko’rinishda bo’la
y = − 2.584 x 2
+ 13.923 x + 15.273 .
3.4. X2 – kirish omili va Y2 – chiqish o’rtasidagi empirik bog’liqlik ifodasini topish
3.4.1. Chiziqli empirik bog’liqlik qurish (chiziqli regressiya funksiyasi koeffisiyentlarini
aniqlash)
X2 va Y2 uchun quyidagi jadvalni tuzamiz (2.5-jadval):
2.5-jadval.
№
X
2 Y
2
X22 X
2 ∙ Y
2 Y22 X23 X24
1 2.698753 10.55787 7.283266 28.49309 19.65573 53.04595809 111.4687
2 2.716497 12.1291 7.379355 32.94867 20.04599 54.45487849 147.1151
3 2.737421 11.81264 7.493474 32.33617 20.5128 56.15215928 139.5384
4 2.744888 10.4598 7.534409 28.71099 20.68111 56.76731881 109.4075
5 2.7451 10.02488 7.535572 27.51928 20.6859 56.78484965 100.4981
6 2.762882 11.92972 7.633518 32.96042 21.09051 58.27059365 142.3183
7 2.78739 10.81563 7.769544 30.14737 21.65675 60.36581835 116.9778
8 2.791523 11.2134 7.792601 31.30247 21.75323 60.72463561 125.7404
9 2.834805 12.86943 8.036118 36.48232 22.78082 64.57918568 165.6223
10 2.852161 10.9757 8.134823 31.30447 23.20182 66.17534202 120.4661
11 2.854518 11.69618 8.148273 33.38697 23.25939 66.39434884 136.8007
12 2.885434 10.99829 8.325728 31.73484 24.02333 69.31773971 120.9624
13 2.968434 12.81025 8.8116 38.02638 26.15665 77.64429297 164.1025
∑ 36.3798 148.2929 101.8783 415.3534 285.504 800.6771212 1701.018
o'rtacha 2.798447 11.40715 7.836791 31.95026 21.96185 61.59054778 130.8476
Olingan natijalar asosida sistema quyidagi ko’rinishda bo’ladi.
{
101.8783 a + 36.3798 b = 415.353
36.3798 a + 13 b = 148.2929

Bu sistemani yechib quyidagi ildizlarga ega bo’lamiz: a=5.0976 ;b=− 2.8583 ;
Demak, X2 va Y2 o’rtasidagi chiziqli regression bo’gliqlik funksiyasi quyidagi ko’rinishda bo’ladi:
y = 5.0976 x − 2.8583
3.4.2. Parabolik empirik bog’liqlik qurish (parabolik regressiya funksiyasi koeffisiyentlarini
aniqlash)
Olingan natijalar asosida sistema quyidagi ko’rinishda bo’ladi:
{
1701.018 a + 800.6771212 b + 101.8783 c = 15107,12
800.6771212 a + 101.8783 b + 36.3798 c = 415.3534
101.8783 a + 36.3798 b + 13 c = 148.2929
Bu sistemani yechib quyidagi ildizlarga ega bo’lamiz:
a = 23.172 ; b = − 125.84 ; c = 181.96 .
Demak, X2 va Y2 uchun parabolik regression bo’gliqlik funksiyasi quyidagi ko’rinishda bo’ladi:
y = 23.172 x 2 − 125.84 x + 181.96
3.5. X3 – kirish omili va Y1 – chiqish o’rtasidagi empirik bog’liqlik ifodasini topish
3.5.1. Chiziqli empirik bog’liqlik qurish (chiziqli regressiya funksiyasi koeffisiyentlarini
aniqlash)
X3 va Y1 uchun quyidagi jadvalni tuzamiz (2.6-jadval):
№ X
3 Y
1
X32 X
3 ∙ Y
1 Y32 X33 X34
1 83.85695 33.48299 7031.988 2807.781 589681 49448850 1121.111
2 83.95897 33.76987 7049.109 2835.283 591835.9 49689937 1140.404
3 84.11721 33.16369 7075.705 2789.637 595188.6 50065606 1099.83
4 84.38228 33.26308 7120.369 2806.815 600833 50699655 1106.433
5 85.04296 33.7087 7232.306 2866.687 615056.7 52306247 1136.276
6 85.31989 34.55471 7279.484 2948.204 621084.8 52990892 1194.028
7 86.03326 33.89738 7401.722 2916.302 636794.3 54785489 1149.033
8 86.90506 33.91188 7552.49 2947.114 656349.6 57040101 1150.016
9 86.92358 34.05699 7555.709 2960.356 656769.3 57088736 1159.879
10 87.30483 34.13824 7622.134 2980.434 665449.1 58096920 1165.42
11 87.76304 34.61409 7702.351 3037.838 675981.8 59326216 1198.135
12 88.42795 34.97111 7819.502 3092.423 691462.6 61144616 1222.978
13 88.90888 34.04436 7904.79 3026.846 702806 62485700 1159.019

∑
1118.945 441.5771 96347.66 38015.72 8299293 715168965.
4 15002.56
o'rtacha 86.07268 33.96747 7411.358 2924.286 638407.1 55012997 1154.043
Olingan natijalar asosida sistema quyidagi ko’rinishda bo’ladi:{
96347.6 a+1118.945 b= 38015.72 ;
1118.945 a+13 b=441.5771 .
Bu sistemani yechib ildizlarga ega bo’lamiz:
a=0.2157 ;b=15.402 ;
Demak, X3 va Y1 o’rtasidagi chiziqli regression bo’gliqlik funksiyasi quyidagi ko’rinishda bo’ladi:
y= 0.2157 x+115.402 ;
3.5.2. Parabolik empirik bog’liqlik qurish (parabolik regressiya funksiyasi koeffisiyentlarini
aniqlash)
Olingan natijalar asosida sistema quyidagi ko’rinishda bo’ladi:
{
15002.56 a+715168965.4 b+96347.6 c=42544919 ;
715168965.4 a+96347.6 b+1118.945 c=38015.72 ;
96347.6 a+1118.945 b+13 c=441.5771 .
Bu sistemani yechib quyidagi ildizlarga ega bo’lamiz:
a = − 0.0305 ; b = + 5.4783 ; c = − 211.34 .
Demak, X3 va Y1 uchun parabolik regression bo’gliqlik funksiyasi quyidagi ko’rinishda bo’ladi:
y=− 0.0305 x2+5.4783 x− 211.34
3.6. X3 – kirish omili va Y2 – chiqish o’rtasidagi empirik bog’liqlik ifodasini topish
3.6.1. Chiziqli empirik bog’liqlik qurish (chiziqli regressiya funksiyasi koeffisiyentlarini
aniqlash)
X3 va Y2 uchun quyidagi jadvalni tuzamiz (2.7-jadval):
2.7-jadval.
№ X
3 Y
2
X32 X
3 ∙ Y
2 Y32 X33 X34
1 83.85695 10.02488 7031.988 840.6555 589681.0194 49448850.3 100.4981
2 83.95897 10.4598 7049.109 878.1943 591835.9371 49689936.69 109.4075
3 84.11721 10.9757 7075.705 923.2455 595188.601 50065605.55 120.4661
4 84.38228 10.99829 7120.369 928.0609 600832.9686 50699655.31 120.9624
5 85.04296 10.55787 7232.306 897.8729 615056.7198 52306246.61 111.4687
6 85.31989 10.81563 7279.484 922.7881 621084.8343 52990892.35 116.9778
7 86.03326 11.2134 7401.722 964.7256 636794.285 54785489.05 125.7404

8 86.90506 11.81264 7552.49 1026.578 656349.5876 57040101.41 139.5384
9 86.92358 11.69618 7555.709 1016.674 656769.261 57088735.58 136.8007
10 87.30483 11.92972 7622.134 1041.523 665449.083 58096919.87 142.3183
11 87.76304 12.1291 7702.351 1064.487 675981.7756 59326216.2 147.1151
12 88.42795 12.86943 7819.502 1138.017 691462.5589 61144616.5 165.6223
13 88.90888 12.81025 7904.79 1138.945 702806.0311 62485700.04 164.1025
∑ 1118.945 148.2929 96347.66 12781.77 8299292.662 715168965.4 1701.018
o'rtacha 6.450534 11.40715 7411.358 983.2128 45360.07841 3803757.716 130.8476
Olingan natijalar asosida sistema quyidagi ko’rinishda bo’ladi:{
96347.6 a+1118.945 b=12781.77 ;
1118.945 a+13 b=148.2929 .
Bu sistemani yechib ildizlarga ega bo’lamiz:
a=0.4801 ;b=− 29.919 ;
Demak, X3 va Y2 o’rtasidagi chiziqli regression bo’gliqlik funksiyasi quyidagi ko’rinishda bo’ladi:
;
y= 0.4801 x−29.919
3.6.2. Parabolik empirik bog’liqlik qurish (parabolik regressiya funksiyasi koeffisiyentlarini
aniqlash)
Olingan natijalar asosida sistema quyidagi ko’rinishda bo’ladi:
{
1701.018 a + 715168965.4 b + 96347.6 c = 14287674,19 ;
715168965.4 a + 96347.6 b + 1118.945 c = 12781.77 ;
96347.6 a + 1118.945 b + 13 c = 148.2929 .
Bu sistemani yechib quyidagi ildizlarga ega bo’lamiz:
a=0.0455 ;b=− 7.3652 ;c=308,15 .
Demak, X3 va Y2 uchun parabolik regression bo’gliqlik funksiyasi quyidagi ko’rinishda bo’ladi:
y= 0.0455 x2−7.3652 x+308.15 ;

3.7. Tajriba natijalari (tanlanmalar) asosida juft (bir omilli) regression bog’liqlik holati
3.7.1. Olingan natijalar bo’yicha jadval
2.8-jadval.
№ Kirish va
chiqish Regressiya funksiyasi
X Y Chiziqli Parabolik
1 X
1 Y
1 y = 0.2618x + 22.041
y = 0.0102x2 - 0.6727x + 43.305
2 X
1 Y
2 y = 0.3457x - 4.3433
y = 0.0286x2 - 2.2637x + 55.033
3 X
2 Y
1 y = -0.6913x + 35.902 y = -2.5864x2 + 13.923x + 15.273
4 X
2 Y
2 y = 0.3777x2 + 3.0185x y = 23.172x 2
- 125.84x + 181.96
5 X
3 Y
1 y = 0.2157x + 15.402 y = -0.0305x2 + 5.4783x - 211.34
6 X
3 Y
2 y = 0.4801x - 29.919 y = 0.0455x2 - 7.3652x + 308.1
3.7.2. Korrelyatsiya koeffisiyentlarini hisoblash jadvali
2.9-jadval.
№ X
1 Y
1 X
1 Y
2 X
2 Y
1 X
2 Y
2 X
3 Y
1 X
3 Y
2
x 45.56236 45.60781 2.796944 2.796944 86.07268 6.450534y
33.9674690
5 11.46307 33.99362 11.46307 33.99362 11.46307
x2
2079.349 2083.493 7.828383 7.828383 7411.358 7411.358
x∙y
1548.533 523.9881 95.07424 32.08955 2926.529 988.0266
y2
95051.85 132.1266 1155.819 132.1266 1155.819 132.1266
(x)2
95051.85 2080.073 7.822895 7.822895 7408.507 41.60939
(
y ) 2 1155.566 131.4021 1155.566 131.4021 1155.566 131.4021

r
xy = 0.960209 0.751071 -0.10158 0.443639 0.722469 0.952489
   
2 2 2 2
xy
xy x y
r
x x y y
 

  

IV. MODDIY BALANS VA OBYEKTNING DINAMIK MODELINI TUZISH
4.1. Obyektning dinamik modelini tuzish
Dinamik model differensial teglama ko’rinishida tasvirlanadi, ya’ni kirishlar va o’zgarmas
kattaliklar ta’sirida vaqtga bog’liq chiqish parametrining o’zgarishidan aniqlanadi.
Bizning obyektimiz – bu sanoat separatori bo’lib, o’z parametrlariga ega sodda obyekt
hisoblanadi. Separator parametrlari bo’yicha umumiy dinamik tenglamasi quyidagi ko’rinishda
bo’ladi:
Bu yerda K = ρ
2(
c1f1
√(p− pnp)ρ
−
c2f2
√(pp− p)ρ
),
K1=
c1√ρ(p− pnp)
K ,
,
Boshlang’ich ma’lumotlar sifatida quyidagi parametrlar berilgan bo’lsin:
- separatorga kirishdagi aralashma bosimi
- o’tish chizig’idagi gaz bosimi
- separator ichki bosimi
- kirishdagi klapanning o’tish kesimimning yuzasi
- chiqishdagi klapanning o’tish kesimimning yuzasi
- separator doimiysini hisoblashda olinadigian o’zgarmas son
- separator doimiysini hisoblashda olinadigian o’zgarmas son
- aralashma zichligi
Bu parametrlarning qiymatlari:
Hisoblaymiz: ,
2,784181 3,263945 3,024063 0,05 0,08 688
Jadvaldagiqiymatlardanfoydalanib koeffisiyentlarnitopamiz :
0,672536 86018,06 74990,1
Yuqoridagi hisoblashlardan umumiy dinamik tenglama ko’rinishi aniqlaymiz:

.
XULOSA
Xulosam shundan iboratki: menga berilgan 60 ta tajriba uchun ma'lumotlar asosida
60 ta tajribani o'tkazdim. Bunda ko'rinib turibdiki 60 ta tajribani 6 ta guruhga bo'linib
o'rgandik. Bu 6 ta guruhlar quyidagilar. X ₁ Y ₁ , X ₁ Y ₂ , X ₂ Y ₁ , X ₂ Y ₂ , X
3 Y ₁ , X
3 Y
2 Bu 6 ta guruh
ketma ketlikda amalga oshirildi. Bu aslida x va y lar kirish va chish faktorlari hisoblanadi.
Tanlanmani biz EXCEL dasturidan danni bo'limiga murojat qilish orqali, uning filtir
konstruksiyasi orqali filtirlanib keyin o'siah tartibida joylashtirib 0.5 intervalda tanlanma
qilamiz. SHu tanlanmani amalga oshirganimizdan sung x ning kvadrati, kubi, to'rtinchi
darajasini hamda x va y bog'liqlik ko'paytmalarini va x ning kvadrati hamda y ning
ko'paytmasini amalga oshirib olamiz. Chunki bu bizga tanlanmamizning ya'ni kirish faktori
= x ni, hamda chiqish faktori = y, to'g'risida grafik orqali ma'lumotga ega bo'lishimiz
mumkin. Shu hisoblashlardan so'ng x va y ning birbiriga bog'liqlik garafigi kelib chiqadi.
Bu grafik asosan chiziqli, parabolik, polinom, logarifmik, integralli bo'lishi mumkin.
Biz e-chetlanishlar asosida regressiya koefsentlarini aniqlaymiz. Regressiya koeffisiyentlari
asosan chiziqli uchun bo hamda b, ni tashkil etadi. Parabolik uchun esa a, b, c- lar topiladi.
Yuqori darajali bo'lsa agar regressiya koeffisiyentlar soni ko'payib boraveradi. Bizga buning
ahamiyati ham bor bo'lib, biz uning natijasi kuchiga teng parabolikni ishlaymiz. Bu qismini
qilib bo'lganimizdan so'ng biz determenatsiya koeffisiyentini aniqlab olamiz, huddi mana
bunga o'xshab,
Qolganlari ham huddi shu jkabi amalga oshiroladi. Bunda fesher mezoni, student mezoni, F
statik taxlili, monandlikka tekshirdik, kodlashgan kanbenatsiyalsh ham qilib o'tdik. Undan
sung ketma ketlikda bajarilib kelib eng oxida dinamik modeluni qurdik.
Shu tariqa 60 ta tajriba asosida kerakli ma'lumotlarga ega bo'ldik. Hamma
ma'lumotlar ma'lum yo'l yuriqlar asosida nomoyon bo'ldi. Keling ozgina ma'lumot berib
o'tsak. Giperbola 2. Parabola 3. Polinom 4. Ko'rsatkichli 5. Ekspontsional 6. Ekstremal 1.
Maksimal 2. Simmetrik 3. Normal 4. Logarifmik 5. Korrelyatsiya indeksi 6. Dispertsiya. Y
va 12nxxx lar orasidagi analitik munosabat regressiya tenglamasi deyiladi. Bir va ko'p
omilli regressiya Regressiya tenglamasiga kiritilgan o'zgaruvchilarning soniga bog'liq
ravishda juft (oddiy) va ko'p omilli (o'lchovli) regressiya bo'lishi mumkin. Y va x ikki
o'zgaruvchi orasidagi regressiya juft (oddiy) regressiya deyiladi, ya'ni model ko'rinishga ega
bo'ladi, bu erda: y- natijaviy belgi (erksiz o'zgaruvchi); x -erkli o'zgaruvchi (omil). Natijaviy
belgining ikki va undan ortiq crkli o'zgaruvchilar bilan regressiyasi ko'p omilli regressiya
deyiladi. y = f (x) bu bir va ko'p omilli regressiyadir. Har qanday ekonometrik tadqiqot

o'zgaruvchilar oralaridagi bog'lanishlar nazariyasidan kelib chiqib modellarni
shakllantirishdan boshlanadi. Avvalo natijaga ta'sir etuvchi omillar to'plamidan
muxumlarini, ko'proq ta'sir etuvchilarini ajratib olinadi.
Agarda iqtisodiy jarayonni belgilovchi asosiy omil ma'lum bo'lsa, u holda jarayonni
o'rganish uchun juft regressiyaning o'zi etarli. Xulosa qiladigan bo'lsam tajriba natijalari
sifatli, anniq, qiymatlarini to'liq ishlab topildi. Tajriba kerakli natijani bergandan biz uning
amaliy ishlar uchun shu tarzda qo'llashimiz mumkin. Gaz separarorida kirishda mahsulot
ma'lum tezlikda, aralashma holatida holatlaridan tozalydigan qurilma hisoblanadi. Undan
keyin separator ajratgan maxsulotni 2 ta chiqish orqali ikkixil jarayonga junatadi. Bu
maxsulotlar gaz tarkibidan ajralgandan so'ng, keyingi bosqichga o'tadi.Keyingi bosqichda
yana qandaydir jarayonlar amalga oshiriladi. Gaz tarkibidan 15 ga yaqin maxsulotlar olsa
bo'ladi. Bu maxsulotlar inson uchu 8n ishlatiladigan maxsulotlar bo'lishi aniq. Shu
maxsulotlarni raqobat bardosh bo'lishi uchun ham gazdan ajraladigan maxsulotlar qanday
qiymatlar orqali olinishi, shu jarayonni inson o'z ko'zi bilan ko'rib turadigan daraja
takkomillashtirishi uchun ham uni avtomatlashtiradi va avtomashtirilgan jarayonni
optimallashtiradi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Yusupbekov N.R., Muxitdinov D.P. Texnologik jarayonlarni modellashtirish va
optimallashtirish asoslari. Darslik . – T .: Fanvatexnologiya , 2015.
2. Кафаров В.В., Глебов М.Б. Математическое моделирование основных процессов
химических производство. – М.: Высшая школа, 1991. – 400 с.
3. Дворетский С.И., Эгоров А.Ф., Дворетский Д.С. Компьютерное моделирование и
оптимизация технологических процессов и оборудования: Учеб. пособия. Тамбов:
Изд-во ТГТУ, 2003. 224 с
4. Мухачёв В.А. Планирование и обработка результатов эксперимента: Учебное
пособие. — Томск:, 2007. — 118 с.
5. R . S . Usmanova , A . N . Raximov
“ Texnologikjarayonlarnimodellashtirishvaoptimallashtirishasoslari ” f а nibo ’ yich а
ma ’ ruzalarto ’ plami .- QARSHI 2018
6. R.Usmanova, F.D.Jo’rayev.
“Texnologikjarayonlarnimodellashtirishvaoptimallashtirishasoslari”
fanidankursishinibajarishbo’yichausubiyko’rsatma. QMII-2019y
Internet manzillari:
Google.uz
Ziyonet.uz

NGS-__ SEPARATORINI MODELLASHTIRISH

Купить

Информация о документе

Продавец

NGS-__ separatorini modellashtirish

Похожие документы