Dokument ma'lumotlari

Narxi 20000UZS
Hajmi 1.3MB
Xaridlar 2
Yuklab olingan sana 24 Mart 2024
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim

Sotuvchi

Zero Zero

Ro'yxatga olish sanasi 24 Mart 2024

2 Sotish

Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotlarini boshqarish va uning faoliyatini nazorat qilish

Sotib olish
O ZBEKISTON RESPUBLIKASIʻ OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI AMALIY FANLAR UNIVERSITETI ”Himoyaga ruxsat etilsin” Fakultet dekani _________A.Xidirov ”____”_________2024 yil Sayfullayeva Shaxlo Sherqulovnaning “ Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotlarini boshqarish va uning faoliyatini nazorat qilish ” mavzusidagi KURS ISHI Ilmiy rahbar: __________________ Bajardi: (bosqich)_______________ ”Himoyaga tavsiya etilsin” ”Maktabgacha ta’lim metodikasi” kafedrasi mudiri ________ P.D., X.I.Yusupova Toshkent - 2024 yil 1 Mundarija Kirish……………………………………………………………………………. 3 I BOB. Umumiy tipdagi davlat va nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotlari to’g’irisida nizomning ahamiyatini amaliy o ‘ rganish. 1.1.Maktabgacha ta’lim sifatini nazorat qilish va boshqarishning mexanizmlarini takomillashtirish………………………………………………… 7 1.2 Nodavlat maktabgacha ta'lim tashkilotlarini tashkil etishga qo'yiladigan talablar ……………………………………………………………………….… 16 II-BOB. Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotini boshqarish va faoliyatini nazorat qilish 2.1.Nodavlat Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida pedagogik jarayonni tashkil etish ……..……………………………………………………. 21 2. 2.Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotini boshqarish va faoliyatini nazorat qilish. …..………………………………………………………………. 26 Xulosa…………………………………………………………………………. 32 Foydalanilgan adabiyotlar…………………………………………………… 35 2 KIRISH Kurs ishining dolzarbligi: . Bugungi kunda mamlakatimizda ta’lim-tarbiya tizimini isloh qilish va zamon talablari darajasiga ko’tarish sohasida muhim chora- tadbirlar amalga oshirilmoqda. Maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo’yiladigan Davlat talablari aniq bir yoshdagi bolaning rivojlanish standartlarini va bolaning yutuqlari va rivojlanish darajasini baholash imkoniyatini beruvchi indikatorlarni belgilaydi. Ushbu xujjat, birinchi navbatda, maktabgacha ta’lim tashkilotlari va oilalarga bolaning to’laqonli rivojlanishi, ta’lim-tarbiyasida, uni maktabda ta’lim olishga samarli tayyorlashda va bolalar qamrovini yanada kengashtirishga yordam berishni nazarda tutadi. Bugungi kunda yosh avlodni barkamol insonlar qilib tarbiyalash xamda uzoq qishloqlarda maktabgacha ta’lim tashkilotiga bolalarni qamrab olishni kengaytirish maqsadida oilaviy nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotlarining tashkil etilishi uzluksiz ta’lim tizimining boshlang’ich bo‘g‘ini bo’lgan maktabgacha ta’lim tashkilotlariga bo’lgan yana bir muhim e’tibor desak mubolag’a bo’lmaydi. Oilaviy nodavlat maktabgacha ta'lim tashkilotlari to‘g‘risidagi nizomga muvofiq, oilaviy nodavlat maktabgacha ta'lim tashkiloti faqat davlat-xususiy sherikchilikning oilaviy nodavlat maktabgacha ta'lim tashkilotlarini moddiy- texnik va uslubiy jihatdan ta'minlash shakli asosida qishloq joylarda tashkil etiladi. Ta’lim-tarbiya tizimini yanada takomillashtirishga oid qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 6-noyabrdagi PQ-4884-son qarori da axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi , Ta’lim sifatini nazorat qilish davlat inspeksiyasi hamda boshqa manfaatdor vazirlik va idoralar bilan birgalikda 2022-yil 1-yanvarga qadar maktabgacha ta’lim tizimida zamonaviy o‘qitish shakllari , yangi pedagogik va axborot texnologiyalarini joriy qilish , jumladan: Xalqaro standartlar va talablar asosida maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarning rivojlanishini baholash mezonlari va ko‘rsatkichlarini ishlab chiqish ; Bolalarning o‘sishi hamda maktabgacha ta’lim bilan qamrab olish jarayonlarini 3 monitoring qilish bo‘yicha “Bolalar bog‘chasi” axborot boshqaruv tizimini ishga tushirsin va unga kiritiladigan ma’lumotlarning shaffofligini ta’minlash; Maktabgacha ta’lim xizmatlari uchun elektron to‘lov tizimlarini joriy qilish ;Maktabgacha ta’lim sohasida axborot boshqaruv tizimini boshqa vazirlik va idoralarning axborot tizimlari bilan integratsiya qilish aytib o’tilganligi maktabgacha ta’lim tizimini yanada rivojlantish uchun dasturi amal bo’lib xisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 - 2021-yillarda maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risidagi 27 07- sonli qarorini imzoladi va bu qaror zamirida maktabgacha ta’lim tizimini tubdan isloh qilish yanada rivojlantirish yotadi. Yangi nashr qilingan Ta’lim to‘g‘risidagi qonunning 2-bob 8- moddasida Maktabgacha ta’lim va tarbiya bolalarni o‘qitish va tarbiyalashga , ularni intellektual , ma’naviy-axloqiy, etik, estetik va jismoniy jihatdan rivojlantirishga , shuningdek bolalarni umumiy o‘rta ta’limga tayyorlashga qaratilganligi buning yorqin misolidir. Maktabgacha ta’lim va tarbiya olti yoshdan yetti yoshgacha bo‘lgan bolalarni boshlang‘ich ta’limga bir yillik majburiy tayyorlashni ham nazarda tutadi. Maktabgacha ta’lim va tarbiyani tashkil etish tartibi ushbu Qonun , shuningdek “Maktabgacha ta’lim va tarbiya to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni bilan belgilanadi deb ifodalangani buning yorqin dalili xisoblanadi. Hozirgi kunda maktabgacha ta’lim tizimini maktab ta’limi bilan uzviy bog’lanishini ta’minlash hozirgi zamon pedagog hodimlarining oldida turgan eng ustuvor vazifalardan biri hisoblanmoqda . O ‘ zbekistonning milliy mustaqillikka erishishi va hozirgi kunda ma’naviy o’zgarishlar jamiyatimiz ijtimoiy hayotida tub burilishlarni boshlab berdi va ular o’zbek xalqining bundan keyingi taqdirini belgilab berishda muhim rol o’ynaydi. Mustaqillikning dastlabki kunlaridan boshlab barkamol avlod tarbiyasiga alohida e’tibor berib kelinmoqda. Mamlakatimizda ta’lim sohasini isloh qilishga yo’naltirilgan bir qator chora-tadbirlar amalga oshirilgan. Jumladan, O ‘ zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risida”gi Qonuni qabul qilindi. 4 Shuningdek, Prezidentimizning “Yoshlarimizning mustaqil fikrlaydigan ,yuksak intellektual va ma’naviy salohiyatga ega bo’lib, dunyo miqyosida o’z tengdoshlariga hech qaysi sohada bo’sh kelmaydigan insonlar bo’lib kamol topishi,baxtli bo’lishi uchun davlatimiz va jamiyatimizning bor kuch va imkoniyatlarini safarbar etamiz” mazmundagi fikrlaridan yoshlarga oid davlat siyosatining naqadar ustuvor ekanligini ko’rishimiz mumkin. O ‘ zbekiston Respublikasining Prezidenti Sh.M.Mirziyoyevning “Ma’lumki, yosh avlod tarbiyasi hamma zamonlarda ham muhim va dolzarb ahamiyatga ega bo’lib kelgan. Ammo biz yashayotgan XXI asrda bu masala haqiqatan ham hayot-mamot masalasiga aylanib bormoqda. “Tarbiya qancha mukammal bo’lsa, xalq shuncha baxtli yashaydi”, deydi donishmandlar. Tarbiya mukammal bo’lishi uchun esa bumasalada bo’shliq paydo bo’lishiga mutlaqo yo ‘ l qo’yib bo’lmaydi.” degan fikrlari tadqiqot ishimizning dolzarbligini o’zida ifodalaydi. Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan ta’lim siyosatining muhim maqsadlaridan biri yosh avlodni har tomonlama barkamol insonlar qilib tarbiyalashdir. Bolani maktabda muvaffaqiyatli ta’lim olishga tayyorlash uchun unga ona tilining barcha boyliklarini egallab olish uchun tegishli shart-sharoitlarni yaratish zarur. Bola nutqining rivoji ko‘p jihatdan uning ruhiyatiga , sog‘lom, tetik o‘sishiga. Ahloqiy sifatlariga o‘quv dasturini o‘zlattirishda me’yorli bajarilishini ta’minlashshiga, qo‘llanmalarning monandligiga bog‘likdir. Bu masalalar maktabgacha ta’limda o‘z echimi ifodasini topishi va o‘z ona tilida ravon gapira oladigan qilib tarbiyalashga qaratilishi zarur. Bolalarning aqliy jarayonini rivojlantirish uchun ularning nutqini o‘stirish zarur: Bola har bir so‘z manosini tushuna olishi uni o‘z nutqida erkin ifodalashga muvofiq bo‘lishi kerak. Tushunchalar tizimiga moslashgan bola o‘z fikrini jamlab gapirishga va ifodalab berishga o‘rganadi. Og‘zaki nutqini o‘stirish bo‘yicha o‘tkaziladigan mashg‘ulotlarda asosan, bolalarning og‘zaki nutqini o‘stirishga, nutqni grammatik tomondan to‘g‘ri shakllantirishga: nutqning morfologik va sintaksis tomonlarini shakllantirishni davom ettirish: sodda va qo‘shma gaplar tuzish, bunda barcha so‘z turkumlaridan foydalanishga o‘rgatish, bolalarni gapirganda sonni otga , sifatni 5 otga, sifatni fe’lga to‘g‘ri ishlatish malakalarini takomillashtirish , tovush va so‘zlarni to‘g‘ri talaffuz etishga, ravon gapirishga , mustaqil hikoya qilishga e’tibor beriladi. Og‘zaki nutqini o‘stirishda mustaqil hikoya qilishga o‘rgatish katta o‘rin egallaydi: bolalalarni o‘z hayotlarida uchragan voqealar, suratlarga qarab , tarbiyachining taklif qilgan mavzusi asosida hikoyalar tuzishga o‘rgatiladi. Tayyorlov guruh bolalarining hikoyalari mazmunan bog‘langan, ma’lum izchillikda, grammatik tomondan to‘g‘ri tuzilgan bo‘lishi kerak. Bunda bolalarni sam olishini tshkil etish ham muhim hisoblanadi. Ularning ta’limda zo’riqishini, darslardan bezishini va hali maktab ta’limiga psixologik-pedagogik hamda jismoniy to’liq tayyor emasligini unutmagan holda boshlang’ich sinflarni savodga o’rgatish darslarida bolalarni dam olish daqiqalarini tashkil etish tadqiqotimizning dolzarbligini ko’rsatib beradi. Kurs ishining maqsadi : Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotlarining boshqaruv tizimini o ‘rganish Kurs ishining vazifasi: “Maktabgacha ta’lim t о ‘g‘risidagi Nizom”ga muvofiq nodavlat maktabgacha ta’limni tashkil etish va boshqarish. Kurs ishining obyekti: Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotini boshqarish usullari va boshqaruvchining ilmiy saviyasi. Kurs ishining predmeti: Nodavlat maktabgacha ta'lim tashkiloti to'g'risidagi nizomning ahamiyatini amaliy o’rganish Kurs ishining metodlari: -kuzatish; - suhbat -qiyosiy tahlil -Adabiyotlar tahlili Kurs ishining tuzilishi va hajmi: Kurs ishi kirish, ikki bob, to’rtta paragraf, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatlardan iborat. 6 I BOB. Umumiy tipdagi davlat va nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotlari to’g’irisida nizomning ahamiyatini amaliy o’rganish. 1.1.Maktabgacha ta’lim sifatini nazorat qilish va boshqarishning mexanizmlarini takomillashtirish Zamonaviy boshqaruv bu maktabgacha ta’lim tashkiloti rahbarning tashkilot oldidagi burchi bu uning o‘zi boshqarayotgan tashkilotning rivojlanishida turli vaziyatlarda tashkilot tashqi omillarini tashkilot ichki omillariga, ya’ni pedagogik xodimlar, ta’lim texnologiyalar, ta’lim jarayonini rejalashtirish boshqarish mexanizmlarini erta anglay bilishi va shu asnoda oqilona qarorlar qabul qilishi bilan belgilanadi. Prezidentimizning quyidagi berilgan fikrlari maqolamizning kirish qismida berib o‘tishni joiz topdik: “Har bir fuqaro qabul qilayotgan qarorlarimiz real foyda berayotganini bilishi kerak. Maktabgacha ta’lim tashkilotini boshqarish bu ko‘p funksiyali jarayon ,uning bir qismi tashkiliy tuzilish, ta’lim tashkiotining umumiy madaniyati raxbarining strategiyasi va taktiakasi.Boshqaruv strategiyasini ishlab chiqishda maqsadlarni belgilashda ,bugungi kunda ta’lim muassasasi raxbarlari davlatning ta’lim siyosatini va ularning ota onalarini talabini inobatga olgan xolda tashqi muxitda xarakat qilishlari kerak.Ta’lim va tarbiya sifatini faqat ta’lim tashkiloti xodimlari oqilona boshqaruv o‘quv jarayonidagi o‘zgarishlarni tashqi va ichki muxitga mos ravishda ishlab chiqish va amalga oshirish , shuningdek me’yoriy xuquqiy xujjatlarni hisobga olgan holda ta’minlash mumkin. Ta’lim sifatini boshqarish, eng avvalo, boshqaruv kadrlari tomonidan ta’lim va kadrlar tayyorlash jarayonini kuzatish kabi faoliyat turidan foydalanishni ko‘zda tutadi. Buning uchun ular tegishli metodlarni, jumladan, kvalimetriya asoslarini, ya’ni sifatni miqdoriy baholash metodini qo‘llash orqali ta’lim sifatining boshlang‘ich va berilgan holatini aniq belgilashlari lozim bo‘ladi. Ilmiy adabiyotlarda mahsulot, xizmatlar sifatini baholash, boshqaruv faoliyatining baholash ob’ekti to‘g‘risida qadriyat borasidagi mulohazalarni shakllantirishga qaratilgan funksiyasining alohida tipiga kiritiladi. 7 Ta’lim sifatini o‘lchash sifat o‘lchovini belgilash va uning qiymatini maxsus algoritmlar yordamida olishni ko‘zda tutadi. Bunday jarayonning samaradorligi baholashning statistik metodlarini qo‘llash orqali ta’minlanadi. Bu baholanayotgan ob’ektning sifat ko‘rsatkichlari qiymati aksariyat hollarda tasodifiy kattaliklar deb hisoblanishi bilan bog‘liqdir. Bunday holat ana shu sifatga bevosita yoki bilvosita ta’sir ko‘rsatuvchi ko‘plab omillar va shart-sharoitlar bilan izohlanadi. SHu bois boshqaruv tarkibi ta’lim sifati haqidagi axborotni olish va ishlashning statistik metodlarini qo‘llay bilishi kerak. Shu jihatdan olganda, maktabgacha ta’lim tashkilotlarida ta’lim sifatini ta’minlashda zamonaviy yondashuvlar, boshqaruv, innovatsiya va axborot texnologiyalarini ta’lim-tarbiya jarayoniga joriy etishda rahbarlik layoqatini oshirish muhim ahamiyat kasb etadi. Mazkur vazifani amalga oshirishda maktabgacha ta’lim tashkilotlari rahbar xodimlarining har biridan yuksak kasbiy salohiyat va insoniy sifatlarga ega bo’lish talab etiladi. «Avvalambor, uning vatanparvar va yurtparvarlik fazilatlariga ega bo’lishi, ona yurtini chin qalbidan sevishi va ardoqlashi, el-yurti uchun o’zini ayamasligi, kerak bulsa, bu yo’lda jonini ham fido qilishiga tayyor bo’lishini, o’z kasb-korining 8 ustasi, shu ishning chinakam bilimdoni, bu borada boshqalarga o’rnak bo’lishini kutadi. Jamoatchilik, halq rahbar shaxsning mustaqil dunyoqarashi, keng fikrlashi, uzoqni ko’ra bilish qobiliyati bilan boshqalardan ajralib turishini, iymon-e’tiqodi mustahkam, irodasi baquvvat, ornomusli, harom-xarish ishlardan hazar qiladigan, izlanuvchan, tashabbuskor, tadbirkorlik fazilatiga ega bo’lishini, tashkilotchi, talabchan va qat’iyatli bo’lishini istaydi» Rahbarning eng muhim vazifalaridan biri boshqaruyning mavjud tizimini modernizasiya qilish,innovasion maktabgach ta]lim tashkilotining asosiy maqsadi tarbiyalanuvchilarning shaxsiyatini rivojlantirishga qaratilgan boshqaruvning yangi texnologiyalarini ishlab chiqish, o ‘ zlashtirish va joriy etishdir. O‘zbekiston Respublikasining mustaqillikka erishishi maktabgacha ta’lim tashkilotlarining oldiga - yangi demokratik davlatning fuqarolarini shakllantirishdek muhim vazifani qo’ydi. Bu esa hozirgi vaqtda maktabgacha ta’lim tizimida davr talabiga javob beradigan mutaxassislarni nazariy bilimlar bilan bir qatorda jahon andozalariga mos holatda tayyorlash, ularning malakasini oshirish zaruriyatini keltirib chiqaradi. SHu bilan birga maktabgacha ta’limni isloh qilishning asosiy shartlaridan biri - buyuk ma’naviy fazilatlarga ega, insoniy fazilatlarni o‘zida mujassamlashtirgan, yetuk kadr sifatida faoliyat yuritayotgan mutaxassislar avlodini yetishtirishni talab etadi. Hozirgi davrning bu talabi – matabgacha ta’lim tarbiyalanuvchilarini axloqan va ma’nan yetuk, komil insonlar qilib tarbiyalash vazifalarini bajarishni talab etadi. MTT rahbarlari va pedagog kadrlari oldida turgan eng dolzarb vazifalardan biri – erkin fuqaro ma’naviyatini, ozod shaxsni shakllantirish masalasidir. Boshqacha aytganda, o‘z xaq-huquqlarini taniydigan, o‘z kuchi va imkoniyatlarini anglagan, atrofda sodir bo’layotgan voqea va hodisalarga mustaqil munosabat bilan yondashgan, ayni zamonda shaxsiy manfaatlarini mamlakat va xalq manfaatlari bilan uyg ‘ un xolda quradigan erkin, har jihatdan barkamol insonlarni tarbiyalash lozim. Shu jihatdan olganda, barkamol insonni tarbiyalash avvalo, pedagoglardan ulkan mahorat va mas’uliyatni talab qiladi. Ustozlik mahorati va tarbiyachilik san’atining tayyor andozasi yoki qolipi mavjud emas. Ushbu san’atni egallash uchun insondan katta kuch, ijodkorlik 9 va ko’p yillik tajriba talab etiladi. “Menejment” bo‘yicha qator darsliklar mualliflari hisoblangan M.SHarifxo‘jaev, YO.Abdullaev larning fikricha boshqaruv – bu o‘ziga hos yuksak san’at va mahoratni talab qiluvchi tanlov, shu tanlov asosida qaror qabul qilish va uni bajarilishini nazorat qilishdir. Boshqaruv deganda ko‘rinib turibdiki, eng avvalo oqilona qaror qabul qilish to‘g‘risida fikr bildirilmoqda. Menejment deganda ko‘z oldimizda korxona yoki tashkilot ichidagi xodimlarning ishini to‘g‘ri tashkil qilish va ularni boshqarish bilan bog‘liq jarayonlar gavdalanadi. Prezidentimiz SH. Mirziyoev O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga kirishish tantanali marosimiga bag‘ishlangan Oliy Majlis palatalarining qo‘shma majlisidagi nutqida quyidagi fikrlarni keltirib o‘tgan: “Ishimizni to‘g‘ri tashkil etish, uning samaradorligini ta’minlash, butun boshqaruv tizimi faoliyatini sifat jihatidan zamon talablari darajasiga ko‘tarishni bugun hayotning o‘zi talab qilmoqda. ... biroq, yo‘limizda qanday to‘siq va qiyinchiliklar, keskin va dolzarb muommolarga duch kelsak ham, shoshmashosharlik bilan, pala- partish qarorlar qabul qilishga, yaxshi o‘ylab ko‘rilmagan xatti-harakatlarga yo‘l qo‘yishga haqqimiz yo‘q”. N.K.Yo‘ldoshev, G.E.Zahidov o‘zining “Menejment”darsligida Boshqaruv qarori-1. Hujjat(qaror, buyruq, tadbirlar rejasi va x.k. Qarorlarni ishlab chiqish, qabul qilish va amalga oshirishni o‘z ichiga oluvchi jarayondir. Maktabgacha ta’lim tizimining yangi avlod rahbarlarini shakllantirish masalasi ham kundalik dolzarb ahamiyat kasb etuvchi masalalar sirasiga kiradi. Bunda rahbarning muvofiqlashtirish, rejalashtirish, tartibga solish, nazorat qilish va baholash vazifalari bilan uyg’unlikda bajarilishi lozim bo’lgan vazifalari to’g’risida e’tirof etilgan funktsiyalar bolalarning intellektual jihatdan voyaga yetishiga, ma’naviy barkamol shaxs bo ‘ lib shakllanishiga va pedagog xodimlarning ilmiy-ma’naviy jihatdan o’sishiga, siyosiy va fuqarolik pozitsiyasining mustahkamlanishiga olib keladi. MTT pedagog xodimlaridan keng bilimdonlik, puxta amaliy tayyorgarlik, yuksak pedagogik mahorat, kompetentlik va ijodkorlik talab etiladi. Maktabgacha ta’lim jarayonida insonparvarlik omilini ta’minlaydigan ustozlarning shaxsiy sifatlariga quyidagilar kiradi: talabchanlik, haqqoniylik, halollik, mehribonlik, xushmomalalik. Ushbu sifatlar pedagogning 10 ta’lim- tarbiya oluvchilar uchun ahamiyatini belgilashi kerak. Zero, shaxsiy sifatlar o’qitish va tarbiyalash mahoratiga ta’sir ko’rsatadi. Maktabgacha ta’lim tizimida ta’lim sifati – tarbiyachi va xodimlarning kasbiy rivojlanishi tavsifi bo’lib, zamonaviy bosqichida iqtisodiy taraqqiyot talablariga mos kasbiy faoliyatni muvaffaqiyatli yurituvchi mutaxassis qobiliyati va ish faoliyati bilan belgilanishi e’tirof etiladi. Maktabgacha ta’lim tashkilotlari o’quv faoliyatining sifati o’quv jarayonini rejalashtirish, uni amalga oshirish, o’quv reja, dasturlarining mazmun mohiyati bilan emas, balki bolalarning olgan bilimlari, malaka va ko’nikmalari, mustaqil ravishda olgan bilimlari bilan bog’liq ta’lim natijasi sifati bilan belgilanmoqda. Har tomonlama taraqqiy etgan, aqlan va ma’nan barkamol, jismonan va ruhan tetik farzandlarni maktabgacha tarbiya tashkilotlarida kamol toptirish ahamiyati, Vatanimizning ravnaqi bugungi kunda yosh avlodlarga bergan ta’lim sifati va tarbiya mohiyati bilan chambarchas bog’liqligi alohida dolzarblik kasb etadi. Mamlakatimizda bu borada amalga oshirilayotgan islohotlar buyuk ma’naviy fazilatlarga ega, insoniy fazilatlarni o’zida mo’jassamlashtirgan, yetuk kadr sifatida faoliyat yuritishga zamin hozirlaydi. O’zbekistonda maktabgacha ta’lim tizimini tubdan isloh qilishda ta’lim jarayonning barcha shakllarini eng qulay va samarali holatda tashkil etish, ularni shaxs kamoloti maqsadlari tomon yo’naltirish, tarbiyalanuvchilarda dunyoqarash, qobiliyatni shakllantirish va ularda jamiyat uchun zarur bo’lgan faoliyatga moyillik uyg’otishdir. Pedagogning ko’p qirrali faoliyati va uning qobiliyati, ijodkor va fidoiy bo’lishi hamda shogirdlarni barkamol insonlar qilib tarbiyalash masalasi davlat siyosati darajasidagi dolzarb masalalardan biridir. Pedagogik mahoratga ega bo’lgan pedagog tarbiyadagi qiyinchiliklarni yengishga qodir bo’lgan nufuzli rahbar, o’sib kelayotgan yosh avlodning ma’naviy dunyosini tushuna oladigan, ularning tuyg’ularini his qila oladigan, ichki dunyosi nozik bo’lgan bola shaxsiga mohirlik bilan avaylab yondashadigan, donolik va ijodiy dadillik, ilmiy tahlil, xayol va fantaziya, chuqur ilmiy tafakkurga ega bo’lgan shaxslardir. Maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish va rivojlantirishda bu borada to’plangan tajribani tahlil etish va umumlashtirish, mamlakatni 11 ijtimoiyiqtisodiy rivojlantirish istiqbollariga muvofiq kadrlar tayyorlash tizimini takomillashtirish va yanada rivojlantirish masalalariga alohida e’tibor qaratilmoqda. Shu bilan birga, ta’lim tashkilotlarining resurs, kadrlar va axborot bazalari yanada mustahkamlanmoqda, o’quv-tarbiya jarayoni yangi o’quvuslubiy majmualar, ilg’or pedagogik tenologiyalar bilan to’liq ta’minlanmoqda. Jahon andozalariga javob beradigan maktabgacha ta’lim tashkilotlari qaror topmoqda va ularni rivojlantirish amalga oshirilmoqda. Ta’lim sifatini oshirishda, ta’lim jarayonini to’liq axborotlashtirish kuzda tutilmoqda. Hozirgi paytda maktabgacha ta’lim tizimida faoliyat yuritayotgan pedagoglar malakasini oshirishga quyidagicha yondashish tendentsiyalari kuzatilmoqda: 1)sifatli o’quv jarayonini tashkil qilishda pedagog kompetentsiyasini rivojlantirish; 2)ta’lim sifatini ta’minlashda zamonaviy yondashuvlarining asosiy negizi - turli xil boshqaruv, innovatsiya va axborot texnologiyalarini ta’limga joriy etishda pedagogning layoqatini oshirish; 3)ta’lim- tarbiya sifatining mahsulasi – natijani qo’lga kiritish va boshqalar. Maktabgacha ta’lim tashkilotlari o’quv faoliyatining sifati o’quv jarayonini rejalashtirish, uni amalga oshirish, o’quv reja, dasturlarining mazmun mohiyati bilan yemas, balki tahsil oluvchilarning olgan bilimlari, malaka va ko’nikmalari, mustaqil ravishda olgan bilimlari bilan bog’liq ta’lim natijasi sifati bilan belgilanmoqda. Maktabgacha tarbiya tashkilotlarida ta’lim va tarbiya sifati, uni baholash va sifat menejmentiga oid jahonda olib borilgan tadqiqotlar natijasida qator, jumladan, quyidagi ilmiy natijalar olingan: maktabgacha tarbiya tashkilotlarida ta’limiy va tarbiyaviy sifat nazoratining ichki baholash mexanizmlari ishlab chiqilgan (London universiteti qoshidagi “Layf Kouching”, Ta’lim institutlari (Buyuk Britaniya); ta’lim sifati menejmenti tizimini sertifikatlash va sifatni kafolatlash usullari tavsiflangan (Bavariya akkreditatsiyalash, sertifikatlash va sifatni kafolatlash instituti, Germaniya) va boshqalar. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida ta’lim va tarbiya sifati, uni baholash, ilmiy-nazariy asoslash, kvalimetriyaga murojaat etish, sifatning yalpi menejmentini qo’llash uzluksiz ta’lim tizimini takomillashtirishning muhim shartlaridan biridir. Bunda kvalimetrik tahlil muhim ahamiyat kasb etadi. Kvalimetriya – diagnostik metodlarni aniqlash, 12 sifatni miqdoriy baholashning nazariy asoslarini yaratish bilan bog’liq ilmiy va amaliy faoliyat sohasi. Kvalimetriya kvalitologiya (sifat haqidagi fan)ning tarkibiy qismidir. Dunyoda ta’lim sifati menejmentini takomillashtirish bo’yicha qator, jumladan, quyidagi ustuvor yo’nalishlarda tadqiqotlar olib borilmoqda: ta’lim sifatini kafolatlashning yagona mezonlari va standartlarini belgilashni aniqlash; ta’lim xizmatlari eksportini rivojlantirish; ta’lim dasturlarini akkreditatsiyalash milliy tizimlarini muvofiq-lashtirish; sifatni boshqarish texnologiyalarini takomillashtirish. Biroq, hanuzgacha davlat va nodavlat maktabgacha tarbiya tashkilotlari xodimlarining malakasini oshirish va ushbu tarbiya maskanlarida ta’limiy va tarbiyaviy boshqaruv menejmentiga xos xususiyatlarni aniqlashning yagona tizimini takomillashtirish masalalari o’z yechimini tulaqonlicha amalga oshirilmagan. Shu jihatdan olganda, ta’limda sifatni boshqarish, sifatni kafolatlashda akkreditatsiyaning o’rni, sifatning tashqi monitoringi, oliy ta’limda sifatni baholash tizimlari, ta’lim jarayoni ishtirokchilari faoliyatini muvofiqlashtirish va ta’lim sifatini nazorat qilishning pedagogik Yuqoridagilardan kelib chiqib, bugungi kunda davlat va nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotlarida ta’lim va tarbiya sifatini takomillashtirish muammosini alohida tadqiqot predmeti sifatida o’rganish ehtiyoji sezilmoqda. Muammoning yechimini topish uchun: - davlat va nodavlat maktabgacha tarbiya tashkilotlari xodimlarining malakasini oshirishda «tarbiya kvalimetriyasi» va «ta’lim kvalimetriyasi» tushunchalarini ilmiy jihatdan tavsiflash; - davlat va nodavlat maktabgacha tarbiya tashkilotlari boshqarishning metodologik va nazariy asoslarini sifatli menejment nuqtai nazaridan tadqiq qilish; - davlat va nodavlat maktabgacha tarbiya tashkilotlariga qo’yiladigan davlat talablarini tabaqalashtirilgan yondashuv asosida takomillashtirish; - davlat va nodavlat maktabgacha tarbiya tashkilotlari xodimlarining malaka oshirishdan keyingi faoliyati samaradorligi monitoringini joriy etish bo’yicha tavsiyalar ishlab chiqish; - davlat va nodavlat maktabgacha tarbiya tashkilotlari tarbiyalanuvchilari iqtidorini aniqlash va rivojlantirishga mo’ljallangan metodik qo’llanmalar yaratish va amaliyotga tatbiq etish; - davlat va nodavlat maktabgacha tarbiya tashkilotlarida sifat menejmenti tizimini 13 takomillashtirish bo’yicha ilmiy asoslangan takliflar ishlab chiqish lozim. Davlat va nodavlat maktabgacha tarbiya tashkilotlari xodimlarining faoliyatini kvalimetriya asosida baholash, kasbiy faoliyat natijasi, tarbiyalanuvchilarning intellektual darajasi va shaxsiy rivojlanishi mezonlariga asoslangan holda takomillashtirishga qaratish lozim. Shunday qilib, ta’lim-tarbiya sifatini oshirish jarayonida yangi mazmun va mohiyatga ega bo’lgan insonparvarlik tamoyillariga asoslangan, yaratuvchanlik, ijodkorlikka intilish hissi bilan yo’g’rilgan ta’lim komil inson shaxsini yetuklikka yo’naltiradi. Binobarin, O’zbekistonda maktabgacha ta’lim tashkilotlarida olib borilayotgan islohotlar ta’lim- tarbiyaning maqsadini yangi yo’nalishga burdi. Demak, ta’lim-tarbiyaning maqsadi butunlay yangilandi, unga mos holda mazmunning ham, pedagogik jarayonning ham yangilanishi tabiiydir. Bu omil davlatimizning ijtimoiy siyosatini belgilab berganligi tufayli shaxs manfaatlarini ta’minlashga xizmat qiladi. 14 Davlat va nodavlat maktabgacha ta'lim tashkilotlarini tashkil etishga qo'yiladigan talablar . Nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasining ta’lim muassasini faoliyatini tashkil etish. Nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasi qonun hujjatlariga muvofiq muassasa shaklida tashkil etiladi. Davlat maktabgacha ta’lim muassasasining muassislari toifasiga kirmaydigan barcha yuridik va jismoniy shaxslar nodavlat majtabgacha ta’lim muassasasining muassislari bo’lishi mumkin. Nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasi qonun hujjatlariga muvofiq belgilangan tartibda letsenziya olgan vaqtdan vaqtdan boshlab ta’lim faoliyatini amalga oshirish huquqiga ega bo’ladi. Nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasida ta’lim mazmuni maktabgacha ta’limga qo’yiladigan davlat talablariga asosan ishlab chiqilib , O’zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligi tomonidan tasdiqlangan yoki tavsiya qilingan dasturlar bilan belgilanadi. Muassasa o’z(mualliflik) dasturlaridan foydalanishga haqlidir. Ushbu dasturlarni tartibi O’zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligi tomonidan belgilanadi. Nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasining ish tartibi va bolalarning muassasada bo’lish vaqti muassasa ustavi hamda muassisning qarori bilan belgilanadi. Nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasida bolalar , ota-onalar yoki ularning o’rnini bosuvchi shaxslar (keyingi o’rinlarda ota-onalar deb ataladi), pedagog xodimlar , vasiylik kengashi a’zolari ta’lim-tarbiya jarayonining qatnashchilarfi hisoblanadi. Nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasi tarbiyalanuvhcisi , va xodimlari o’rtasidagi munosabatlar o’zro hamkorlik , bolaning shaxsini hurmat qilish va unga shaxsiy xususiyatlariga muvofiq rivojlanishi uchun erkinlik berish asosida olib boriladi. Nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasida tegishli pedagogic ma’lumotga ega bo’lgan shaxslar pedagogic faoliyatga qo’yilmaydi.Nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasining pedagoglari va boshqa xodimlari bilan mehnat shartnomalari tuzish va ularni bekor qilish qonun hujjatlariga muvofiq amalga oshiriladi.Nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasi xodimlarining huquq va imtiyozlari qonun hujjatalrida , ushbu muassasaning ustavida , shuningdek mehnat shartnomasida belgilanadi . 15 1.2. Nodavlat maktabgacha ta'lim tashkilotlarini tashkil etishga qo‘yiladigan talablar . Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotlarining maqsadi va vazifalarini , uning faoliyatini tashkil etish, moliyalashtirish va nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotini boshqarish faoliyatini tartibga soladi. Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkiloti o'z faoliyatida O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlariga, O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisipalatalariningqarorlariga, O'zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari, qarorlari va farmoyishlariga , O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlari va farmoyishlariga, boshqa qonun hujjatlariga, shuningdek ushbu Nizomga amal qiladi. Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkiloti yuridik shaxs hisoblanadi va o'z ustaviga, mustaqil balansiga , bank hisob raqamlariga, o'z nomi ko'rsatilgan muhrga ega bo'ladi. Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotiga bolalarni qabul qilish tegishli tibbiy xulosa asosida amalga oshiriladi. Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotiga bolalarni qabul qilish va ularni chiqarish tartibi nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotining ustavi bilan belgilanadi. Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkiloti guruhlaridagi bolalar soni davlat maktabgacha ta’lim tashkilotilari uchun belgilangan me'yordan ortiq bo'lmasligi kerak. Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotida o'quv yili joriy yilning 2 sentyabridan boshlanadi va keyingi yilning 1 iyunida tugallanadi. Ushbu davr oralig'ida sog'lomlashtirish davri davom ettiriladi. Ta'lim-tarbiya jarayoni qatnashchilari Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotida bolalar, otaonalar yoki ularning o'rnini bosuvchi shaxslar (keyingi o'rinlarda ota- onalar deb ataladi), pedagog xodimlar, vasiylik kengashi a’zolari ta'lim-tarbiya jarayonining qatnashchilari hisoblanadi. Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotida vasiylik kengashlari tashkil etiladi , ularni saylash tartibi va ularning vakolatlari nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotining ustavida belgilanadi. Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkiloti bolalarni qabul qilishda ota-onalarni o'z ustavi, kun tartibi, ta'lim-tarbiya dasturlari va boshqa hujjatlar bilan tanishtirishi shart. Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkiloti bilan ota-onalar o'rtasidagi o'zaro 16 munosabatlar ushbu muassasaning ustavi hamda shartnoma bilan tartibga solinadi. Ota-onalar bilan tuzilgan shartnoma bolalarning ushbu muassasada bo'lish vaqtini, ta'lim-tarbiya jarayonini tashkil etishda tomonlarning huquqlari, majburiyatlari hamda javobgarligini o'z ichiga oladi. Ota-onalar quyidagi huquqlarga ega: o'z bolalari uchun ta'lim-tarbiya shakllarini, nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotida ta’lim berish tilini tanlash ; nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotida bolalarga ta'lim-tarbiya berish uchun zarur shart-sharoitlar yaratilishini hamda bolaning shaxsiga nisbatan hurmat bilan munosabatda bo'lishni talab qilish; nodavlat maktabgacha ta’lim tashkiloti bilan tuzilgan shartnoma shartlarida belgilangan tartibda kun davomida o'ziga qulay bo'lgan vaqtda bolalarni maktabgacha ta’lim tashkilotidan olib ketish huquqiga ega. Ota-onalar qonun hujjatlariga va shartnomaga muvofiq boshqa huquqlarga ham ega bo'lishlari mumkin. Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkiloti tarbiyalanuvchisi va xodimlari o'rtasidagi munosabatlar o'zaro hamkorlik, bolaning shaxsini hurmat qilish va unga shaxsiy xususiyatlariga muvofiq rivojlanishi uchun erkinlik berish asosida olib boriladi. Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotida tegishli pedagogik ma'lumotga ega bo'lgan shaxslar pedagogik faoliyat bilan shug'ullanish huquqiga ega. Sud tomonidan yoki tibbiy xulosaga muvofiq bunday faoliyat bilan shug'ullanishi taqiqlangan shaxslar pedagogik faoliyatga qo'yilmaydi. Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotining pedagoglari va boshqa xodimlari bilan mehnat shartnomalari tuzish va ularni bekor qilish qonun hujjatlariga muvofiq amalga oshiriladi. Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkiloti rahbari belgilangan tartibda pedagog kadrlar malakasini oshirishni va ularni qayta tayyorlashni ta'minlaydi, ularning sha'ni va qadr-qimmatini himoya qiladi, ilg'or pedagogik va axborot texnologiyalari , mualliflik dasturlari, metodik qo'llanmalar va didaktik materiallar joriy etilishi uchun shart-sharoitlar yaratadi. Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkiloti xodimlarining huquq va imtiyozlari qonun hujjatlarida, ushbu muassasaning ustavida, shuningdek mehnat shartnomasida belgilanadi. Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotining pedagog xodimlari quyidagi huquqlarga ega: nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotini boshqarishda ushbu muassasa ustavida 17 belgilanadigan tartibda qatnashish ; o'z kasbiy sha'ni va qadr-qimmatini himoya qilish. Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotining pedagog xodimlari quyidagilarga majbur: ta'lim-tarbiya jarayoniga zamonaviy ta’lim dasturlarini tatbiq etish; ilg'or xorijiy tajribani hisobga olgan holda bolalarni har tomonlama intellektual, axloqiy, estetik va jismoniy rivojlantirish bo'yicha o'ziga yuklatilgan vazifalar doirasida shart-sharoitlar yaratish; bolalarga yuqori professional darajada ta'lim-tarbiya berish orqali maktabgacha ta'lim sifatini oshirish ; pedagog axloq- odobiga rioya qilish, bolaning qadr-qimmatini hurmat qilish, bolalarni tazyiqdan himoya qilish, ularni mehnatga , ota-onaga hurmat, atrof-muhitga ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo'lish ruhida tarbiyalash; o'zining kasbiy ko'nikmalarini va pedagogik mahoratini doimiy ravishda takomillashtirish hamda belgilangan muddatlarda o'z malakasini oshirib borish. Pedagog xodimlar qonun hujjatlariga muvofiq boshqa majburiyatlar ham olishi mumkin . Ijodiy izlanishning negizi - pedagoglik kasbiga mehr qo’yish, uni qadrlash , pedagog mehnatning o’zidan, uning natijalaridan qanoat hosil qilishdir. Bu omillardan samarali va o’rinli foydalanish ta’lim muassasasining ta’lim–tarbiya ishini yanada takomillashtirishda muhim rol o’ynaydi. Boshqarishda ta’lim muassasasi hujjatlarini tahlil qilish usuli. Ta’lim muassasasi ichki boshqaruvi tizimida pedagogik jarayonni, uning ayrim xodisalari va faktlarini tekshirishda hujjatlarni chuqur o’rganish va har tomonlama tahlil qilish masalasiga alohida e’tibor berish hozirgi davrning muhim talablaridan biridir, chunki, bu hujjatlarda ta’lim muassasasining, pedagoglar jamoasining yosh avlodni tarbiyalash , unga puxta bilim berish va uni o’qish masalalariga doir qarorlarni amalga oshirish borasidagi faoliyati o’z ifodasini topgan. Ta’lim muassasasi hujjatlari jumlasiga: o’quv mashg’ulotlarining jadvali, ta’lim muassasasi ishining rejalashtirishning barcha turlari, uzluksiz ta’limning muhim shoxobchasi bo’lgan maktabgacha ta’limga doir hisob va hisobotlar, ta’lim - tarbiya ishlariga tegishli hujjat va hisobotlar, ta’lim muassasasiga tegishli bo’lgan Nizomlar , instruktiv - metodik ko’rsatmalar, shu asosda ishlangan ta’lim 18 muassasasining turli hujjatlari (buyruq va kengash qarorlari) va dastur hamda rejalar, ta’lim - tarbiya ishlarini taqsimlash, ta’lim muassasasining buyruq daftarlari, maktab pedagoglar kengashining qarorlari daftari , maktab smetasi va turli moliyaviy hujjatlar, shu asosda tuzilgan statistik hisobotlar, maktab pasporti, inventarlar daftari va hokazolar kiradi. Ta’lim muassasasi hujjatlarini tahlil qilishda mazkur hujjatlarda muhim vazifa qilib qo’yilgan: bolalar sonining o’sishi va kamayishiga , ularning MTTdan ketib qolishining oldini olishga, ba’zi bir tarbiyalanuvchilarning rivojlanish darajasiga, ta’lim muassasasi maktab kengashining tavsifiga, “Bolajon” dasturi asosida olib borilayotgan ishlarning holatiga , MTTning - onalar jamoatchilik, mehnat jamoalari, otaliq tashkiloti, savdo, qurilish , sog’liqni saqlash tashkilotlari, baza korxonasi, maktabdan tashqari bolalar muassasalari, kasb-hunar kollejlari , akademik litseylar, oliy o’quv yurtlari bilan hamkorlikdagi ishlariga, MTTning o’quv-moddiy va texnik bazasini mustahkamlab borish masalasiga, uning moliya- xo’jalik va pedagogik targ’ibot ishlariga alohida e’tibor beriladi. Nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasining maqsadi va vazifalarini, uning faoliyatini tashkil etish , moliyalashtirish va nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasini boshqarish foliyatini tartibga solidi.Nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasi o’z faoliyatida O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlariga, O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining qarorlariga, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari, qarorlari va farmoyishlariga , O ‘ zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlari va farmoyishlariga, boshqa qonun hujjatlariga, shuningdek ushbu Nizomga amal qiladi Nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasi yuridik shaxs hisoblanadi va o’z ustaviga mustaqil balansiga , bank hisob raqamlariga, o’z nomiga ko’rsatilgan muhrga ega bo’ladi. Nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasining maqsad va vazifalari Quyidagilar nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasining maqsadi hisoblanadi: 19 Maktabgacha yoshdagi bolalarni (keyingi o’rinlarda bolalar deb ataladi) har tomonlama intellectual, axloqiy, estetik va jismoniy rivojlantirish ;  Ta’lim-tarbiya berish orqali bolalarni maktab ta’limiga sifatli tayyorlash;  Bolalarni maktabgacha ta’lim bilan qamrab olish.  Quyidagilar nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasining vazifalari hisoblanadi: Ta’lim-tarbiya jarayoniga zamonaviy ta’lim dasturlari va texnologiyalarini joriy etish;  Bolalarning hayotini muhofaza qilish va sog’ligini mustahkamlash;  Bola shaxsini sog’lom va yetuk, maktabda o’qishga tayyorlangan tarzda shakllantirish ;  Bolaning intellectual, axloqiy, estetik va jismoniy rivojlanishini ta’minlash; Bolaning rivojlanishidagi(nutqida, ko’rishida, eshitishda) yengil nuqsonlarni korreksiyalashni amalga oshirish; Bolalarda xalqimizning yuksak ma’naviyati va insonparvarlik an’analariga sadoqat tuyg’ularini shakllantirish 20 II-BOB. Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotini boshqarish va faoliyatini nazorat qilish 2.1.Nodavlat Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida pedagogik jarayonni tashkil etish. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan Oliy Majlisga yo‘llagan murojaatnomada xalqimiz azaldan ta’lim-tarbiyaning mohiyati va qadr-qimmatini yaxshi bilgan holda, doimo ilm-ma’rifatga intilib yashashini, faqat ma’rifat insonni kamolga, xalqni taraqqiyot sari yetaklash alohida e’tirof etilib, rivojlangan mamlakatlarda ta’limning to’liq sikliga investisiya kiritishga, ya’ni bola 3 yoshdan 22 yoshgacha bo‘lgan davrda uning tarbiyasi sarmoya sarflashga katta e’tibor berilishi, kiritilgan bu sarmoya jamiyatga 15-17 barobar miqdorda foyda keltirishi, shu bois, ta’lim bolalikdan butun umr davom etishi lozimligi ta’kidlandi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoevning 2018 yil 30 sentabrdagi “Maktabgacha ta’lim tizimini boshqarishni takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-3955-sonli hamda 2018-2019 yillarda maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirishning qo‘shimcha chora-tadbirlari dasturi tasdiqlandi. Bugungi kunda respublikamizda maktabgacha ta’lim tizimini tubdan isloh qilish borasida amalga oshirilayotgan tizimli chora-tadbirlar natijasida maktabgacha ta’lim tashkilotlarining moddiy- texnik ba’zasi, huquqiy-me’yoriy, metodik ta’minoti bosqichma-bosqich mustahkamlanmoqda. O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasiga muvofiq tarzda maktabgacha ta’lim tashkilotlari 21 faoliyatining zamonaviy metodologiyasini yaratish, davlat talablarini kompetensiyaviy yondashuv asosida takomillashtirish, o‘quv-metodik majmualarning yangi avlodini yaratish lozim. Bularni keng amaliyotga joriy etishni takomillashtirish bilan bog‘liq masalalar belgilangan bo‘lib, bu o‘z navbatida, mazkur jarayonni tadqiqiy va tahliliy yo‘nalishga ega bo‘lgan pedagogik tizim sifatida o‘z ahamiyatiga ega. Respublikamiz istiqboli va kelajagi o‘sib kelayotgan yosh avlodga bog‘liq bo‘lib, yosh avlodning esa ma’naviy barkamolligi, axloqiy yetukligi va jismonan, sog‘lomligi, e’tiqodi, kelajakda o‘z oilasi, Vatani va xalqiga munosabati ko‘p jihatdan ularning ota-onalari, oilalarida qanday tarbiya olayotganliklariga, ijimoiy muhit ta’sirida nimalarni, idrok etayotganliklariga bevosita bog‘liq. Bolalarning barkamol avlod to‘g‘risidagi tasavvurlarini shakllantirish, dunyoqarashini boyitish, milliy istiqlol g‘oyasi talablariga munosib shaxs sifatida shakllanishi, ularni biologik, ijtimoiy, psixolog, iqtisodiy, huquqiy-ma’naviy, ahloqiy jihatdan rivojlanishi, shaxslararo munosabatlarning o‘ziga xos sir-asrorlarini o‘rganishga bo‘lgan zaruriyat va ehtiyoj ortib bormoqda. Oilani mustahkamlashda yosh avlodni ma’naviy- ahloqiy tarbiyalashga, yoshlarni tashkiliy barcha imtiyozlaridan to‘la foydalanishga, qulay sharoit yaratish lozimligini bugungi kundagi tub o‘zgarishlar ko‘rsatib turibdi. Chunki, bugungi kunda, oila va oilada bola tarbiyasidagi qator muammolar jamiyatni ma’naviy va iqtisodiy tanazzulining chiqishida to‘sqinlik qilayotgani sir emas. Maktabgacha ta’lim tashkiloti va oila integrassiyasi, bularning barchasi hamkorlik faoliyati tarbiya vositasi sifatida tarbiyalanuvchilarni maktabga tayyorlashni zaruriyat qilib qo‘yadi. Maktabgacha ta’lim tizimi 22 uzluksiz ta’limning birlamchi, eng asosiy bo’g’ini hisoblanadi. Mutaxassis va pedagoglarning ilmiy xulosalariga ko’ra, inson o’z umri davomida oladigan barcha axborot va ma’lumotning 70 foizini 5 yoshgacha bo’lgan davrda oladi. Ana shu dalilning o‘zi bolalarimizning yetuk va barkamol shaxs bo’lib voyaga yetishida Maktabgacha ta`lim tashkilotida ta`lim tarbiya olishining qanchalik katta ahamiyatga ega ekanini yaqqol ko’rsatib turibdi.Maktabgacha ta’lim tashkiloti tarbiyasini olgan bola bilan maktabgacha ta’lim tashkilotiga bormagan bolani solishtirgan, ularning fikirlash darajasi o’rtasida yer bilan osmoncha farq borligini sezish qiyin emas.Shuning uchun ham maktabgacha ta’lim tizimini qayta ko’rib chiqish masalasini davlat siyosati darajasiga ko’tarib, bu borada katta ishlar amalga oshirilmoqda. Agar shu ishni har tomonlama puxta o’ylab amalga oshirmasak, butun ta’lim tizimida sifat o’zgarishiga erishishimiz, ta’limning uzluksizligini ta’minlashimiz qiyin bo’ladi, deya ta’kidladi Shavkat Mirziyoyev. Uzluksiz ta’lim sohasidagi ta’lim sifatini oshirish uchun nodavlat ta’lim muassasalarni oshirishga qaror qilindi. Xususiy ta’lim muassasalar uchun ham huquqiy asoslar yaratildi.Davlat va nodavlat ta’lim muassasalari o’rtasida sog’lom raqobat farzandlarimizning sifatli ta’lim olishga bo’lgan huquqni ro’yobga chiqarishga xizmat qilishni ko’rsatmoqda.O’zbekistonda ta’lim sifatini tubdan oshirish intellektual estetik va jismoniy barkamol avlodni shakllantirish hamda yoshlarga ta’lim berishni yangi sifat darajasiga ko’tarish 2017-2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini riojlantirishning beshta ustivor yo’nalishi bo’yicha xarakatlar strategiyasining asosiy maqsadlaridan biri sifatida belgilangan. Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotida “Ilk qadam” davlat dasturi va davlat talablari asosida ta’lim-tarbiya jarayonlarini tashkil etish, bolalarni sog’lom ovqatlantirish bo’yicha uslubiy-amaliy tavsiyalar berilmoqda. Nodavlat ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarining bilim darajasi o’rganilib aniqlanyapti, aniqlangan bo’shliqlar yuzasidan metodik tavsiyalar ishlab chiqilmoqda. Davlat hamda nodavlat ta’lim muassasalari ta’lim-tarbiya jarayonlaridagi farqi nimalarda ko’rinadi? Bu turdagi ta’lim muassasalridagi jarayon bir biridan farq qilinmaydi. Ikkalasida ham ta’lim-tarbiya brish ishlari davlat talablari hamda ta’lim standartlari 23 orasida amalga oshiriladi. Bundan tashqari:, nodavlat ta’lim muassasalari tarbiyanuvchilari, bolalalar bilan individual mashg’ulot olib borish tizimi yaratilgan. Jumladan, nodavlat maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilariga o’zbek, ingliz va rus tillarida saboq berilib, ular qiziqish nuqtai nazaridan ingliz tili kompyuter savodxonligi o’g’il bolalar taekvondo, qiz bolalar badiiy gimnastika to’garaklariga muntazam jalb etiladi. Xususiy maktabgacha talim tarbiyalanuvchilari, uch mahal issiq ovqat bilan ta’minlanadi. Nodavlat maktabgacha ta’lim muassasalarida esa haftaning 6 kunida (davlat MTMlarida 5 kun) 8:00 dan 18:00gacha belgilangan. Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkiloti ham ijtimoiy tizimga qo’yilgan bo’lib o’z organizmdagi ta’lim sifati uchun mas’ul bo’lgan mexanizmini boshqarishda yangi imkoniyatlardan foydalanadi.Ta’lim muassasasi faoliyatining natijasi ijtimoiy buyurtmani sifatli bajarish, modellar bilan solishtirish usullari orqali aniqlanadi. Maqsadga erishishdagi vazifalar, turli xil yangi masalalarni xal etish zamonaviy usullar yordamida amalga oshiriladi, natijalar zamon talablariga moslashadi va tizim o’z faoliyatini ijobiy baholaydi. - Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotlari faoliyatini tashkil etish uchun arizalarini axborot tizimi orqali elektron qabul qilish imkoniyatini yaratish; - Murojaatga Sanitariya-epidemiologiya nazoratiga mavjud binolar va xonalarning gigiyena qoidalari, normalari va normativlariga mosligi haqidagi hamda Yong‘in xavfsizligi organiga mavjud binolar va xonalarning yong‘in xavfsizligi talablariga mosligi to‘g‘risidagi xulosalarni onlayn tarzda berishi imkonini yaratish; - Davlat- xususiy sheriklik to‘g‘risida tuzilgan bitimlarning yagona reyestrini yuritish; - Davlat va Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkiloti xodim va tarbiyalanuvchilarini biometrik identifikatsiya qilish texnologiyasi orqali elektron davomatini yuritish; - Davlat va Nodavlat ta’lim tashkiloti bilan tuzilgan shartnomaga muvofiq ota- onalar tomonidan badalni o‘z vaqtida to‘lanishi monitoringi tizimini yaratish; - Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotlari ish unumdorligi va axborot bilan ta’minlanganlik darajasini tubdan yaxshilash, axborot tizimidan foydalangan holda ish yuritishdagi vaqti va sarf-xarajatlarni qisqartirish. 24 25 2.2.Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotini boshqarish va faoliyatini nazorat qilish. Nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasini muassis tomonidan tayinlanadigan rahbar boshqaradi. Nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasi rahbari davlat maktabgacha ta’lim muassasasi mudiri lavozimiga qo’yiladigan malaka talablariga muvofiq bo’lishi kerak. Nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasi faoliyatini nazorat qilish muassis tominidan , shuningdek, qonun hujjjatlarida belgilangan tartibda vakolatli davlat organlari tomonidan amalga oshiriladi. Nodavlat maktabgacha ta’lim muassasalari tomonidan maktabgacha ta’limga qo’yladigan davlat talablari va ta’lim-tarbiya dasturlarining bajarilishini nazorat qilish ushbu sohadagi vakolatli organ tomonidan amalga oshiriladi Maktabgacha ta'lim tashkilotlarini direktoring faoliyati va ahamiyati Maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo’yiladigan Davlat talablari «Ta’lim to’g’risida»gi Qonun, Kadrlar tayyorlash Milliy dasturiga muvofiq ishlab chiqilgan. Maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo’yiladigan Davlat talablari aniq bir yoshdagi bolaning rivojlanish standartlarini va bolaning yutuqlari va rivojlanish darajasini baholash imkoniyatini beruvchi indikatorlarni belgilaydi. Ushbu xujjat, birinchi navbatda, oilalarga bolaning to’laqonli rivojlanishi , ta’lim- tarbiyasida, uni maktabda ta’lim olishga samarli tayyorlashda yordam berishni nazarda tutadi.U maktabgacha ta’limning mazmunini belgilaydi va mulk shaklidan qat’iy nazar, maktabgacha ta’lim muassasalarini bolalikning qadr-qimmatini saqlab qolgan xolda barcha bolalarning tenghuquqligini va har bir bolaning individual rivojlanishini tadbiq etishga yo’naltirilgan. Ushbu hujjat O‘zbekiston Respublikasi territoriyasida, mulk shaklidan va qaysi tashkilot tasarrufida ekanligidan qat’iy nazar, quyidagi ta’lim muassasalarida qo’llanilishi majburiydir: -umummiy turdagi davlat va nodavlat maktabgacha ta’lim muassasalarida ; -maktabgacha yoshdagi guruhlari mavjud bo’lgan «Mehribonlik» uylarida , kichkintoylar uylarida; 26 -maktabgacha va boshlang’ich ta’limni nazorat qiluvchi boshqaruv organlarida; -maktabgacha va boshlang’ich ta’lim turlari uchun kadrlar tayyorlovchi o’rta- maxsus va oliy ta’lim muassasalarida. maktabgacha va boshlang’ich ta’lim turlari bo’yicha pedagogik kadrlarni malakasini oshirish va qayta tayyorlashni tadbiq etuvchi muassasalarda. Davlat talablarini ishlab chiqish asosida bola shaxsi rivojlanishining 4 ta yo’nalishi olingan (jismoniy rivojlanish, o’z o’ziga xizmat va gigiena; ijtimoiy - hissiy rivojlanish ; nutq, o’qish va savodga tayyorgarlik; bilish jarayoni, atrof olam to’g’risidagi bilimga ega bo’lish va uni anglash). Bu 4 ta yo’nalish bo’limlarga bo’linib, birgalikda bola rivojlanishining yaxlitligini tashkil etadi.Qayta ishlangan talablar jamiyatning maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishi haqidagi bilimlarini yaxshilashga , tarbiya sohasida ota-onalarning ko’nikmalarini mustahkamlashga, shuningdek muassasalarda ta’lim dasturlari va metodikalarini baholashga qaratilgan.Ushbu xujjat bolalarga “tamg’a osish” vositasi sifatida emas, balki bolalar sharoitini yaxshilash , ularning bolalik huquqini ta’minlash sifatida qo’llanilishi lozim. Bugungi kunda oldimizga qo’ygan ulkan maqsadlarimizga ezgu niyatlarimizga erishishimiz, jamiyatimizning yangilanishi, xayotimizning taraqqiyoti va istiqbolli amalga oshirilayotgan islohotlarimiz, davlatning ta‘lim tizimini takomillashtirishdagi roli, ahamiyati, rejalarimizning samarasi taqdiri - bularning barchasi, avvalambor, zamon talabiga javob beradigan yuqori malakali, ongli mutaxassis kadrlar tayyorlash muammosi bilan chambarchas bog’liqligini barchamiz anglab yetmoqdamiz. Shu jixatdan O‘zbekistonda bugungi shiddat bilan rivojlanish kechayotgan bir jarayonda davlat tomonidan ta‘lim tizimini isloh qilish orqali boshqarishining ahamiyati juda muhimdir. Bugungi kunda mamlakatimizda ta’lim-tarbiya tizimini isloh qilish va zamon talablari darajasiga ko’tarish sohasida muhim chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo’yiladigan Davlat talablari aniq bir yoshdagi bolaning rivojlanish standartlarini va bolaning yutuqlari 27 va rivojlanish darajasini baholash imkoniyatini beruvchi indikatorlarni belgilaydi. Ushbu xujjat, birinchi navbatda, maktabgacha ta’lim tashkilotlari va oilalarga bolaning to’laqonli rivojlanishi, ta’lim-tarbiyasida, uni maktabda ta’lim olishga samarli tayyorlashda va bolalar qamrovini yanada kengashtirishga yordam berishni nazarda tutadi. Bugungi kunda yosh avlodni barkamol insonlar qilib tarbiyalash xamda uzoq qishloqlarda maktabgacha ta’lim tashkilotiga bolalarni qamrab olishni kengaytirish maqsadida oilaviy nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotlarining tashkil etilishi uzluksiz ta’lim tizimining boshlang’ich bo‘g‘ini bo’lgan maktabgacha ta’lim tashkilotlariga bo’lgan yana bir muhim e’tibor desak mubolag’a bo’lmaydi. Oilaviy nodavlat maktabgacha ta'lim tashkilotlari to‘g‘risidagi nizomga muvofiq, oilaviy nodavlat maktabgacha ta'lim tashkiloti faqat davlat-xususiy sherikchilikning oilaviy nodavlat maktabgacha ta'lim tashkilotlarini moddiy- texnik va uslubiy jihatdan ta'minlash shakli asosida qishloq joylarda tashkil etiladi.Nizomga muvofiq oilaviy nodavlat maktabgacha ta'lim tashkilotlarining maqsadi quyidagilar hisoblanadi: Bu kabi vazifalardan kelib chiqqan xolda oilaviy nodavlat maktabgacha ta'lim tashkilotlari o’z oldiga 28 quyidagi vazifalari amalga oshirishni ko’zlaydi: Oilaviy nodavlat maktabgacha ta'lim tashkilotlari o’z vakolatlari doirasida otaonalar bilan kelishuv bo‘yicha qo‘shimcha xizmatlar ko‘rsatishi, shu jumladan o‘qituvchilar, murabbiylar, tibbiyot xodimlarini isga taklif qilishi, xizmatlar ko‘rsatishdan tushgan (bolalar parvarishi va ta’lim tarbiya berish evaziga bolalarning oylik to’lovi) mablag‘lar hisobiga tarbiyachi va uning yordamchisi ishini qo‘shimcha maktabgacha yoshdagi bolalarni (keyingi o‘rinlarda bolalar deb ataladi) har tomonlama intellektual, axloqiy, estetik va jismoniy rivojlantirish; ta'lim-tarbiya berish orqali bolalarni maktab ta'limiga sifatli tayyorlash; bolalarni maktabgacha ta'lim bilan qamrab olish. ta'lim-tarbiya jarayoniga zamonaviy ta'lim dasturlari va texnologiyalarini joriy etish va bolalarning hayotini muhofaza qilish va sog‘lig‘ini mustahkamlash bola shaxsini sog‘lom va yetuk, maktabda o‘qishga tayyorlangan tarzda shakllantirish bolalarning intellektual, axloqiy, estetik va jismoniy rivojlanishini ta'minlash; bolalarda xalqimizning yuksak ma'naviyati va insonparvarlik an'analariga sadoqat tuyg‘ularini shakllantirish ravishda (moddiy yoki ma’naviy) rag‘batlantirish hamda foyda olish huquqiga ega. Oilaviy nodavlat maktabgacha ta'lim tashkilotlari tuman (shahar) hokimliklari tomonidan beriladigan belgilangan tartibdagi ruxsatnomani qabul qilib olgan vaqtdan boshlab ta'lim faoliyatini amalga oshirish huquqiga ega bo‘ladi va o‘z faoliyatini boshlash huquqiga ega bo’ladi. Oilaviy nodavlat maktabgacha ta'lim tashkilotlari faoliyatini amalga oshirish uchun hech qanday litsenziya talab etilmaydi. O‘z uyidan oilaviy nodavlat maktabgacha ta'lim tashkilotining muassislari yakka tartibdagi tadbirkor hisoblanadi. Oilaviy nodavlat maktabgacha ta'lim tashkilotining ish tartibi va bolalarning muassasada bo‘lish vaqti ota-onalarning istak va talablaridan kelib chiqqan xolda va oilaviy maktabgacha ta’lim tashkiloti raxbari tomonidan belgilanadi. Oilaviy nodavlat maktabgacha ta'lim tashkiloti joylashgan hududda yashaydigan aholi talablaridan kelib chiqib, nodavlat maktabgacha ta'lim tashkilotida 5 yoki 6 kunlik ( dushanbadan shanbaga qadar) ish haftasini joriy etilishi ham mumkin. Oilaviy 29 nodavlat maktabgacha ta'lim tashkilotiga bolalarni qabul qilish jinsi, irqi, millati, tili, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, e'tiqodi, shaxsiy va ijtimoiy mavqeidan qatiy nazar, tegishli tibbiy xulosa asosida amalga oshiriladi. Oilaviy maktabgacha ta’lim tashkilotlarida ham Davlat talablari asosida kunlik mashg’ulotlar tashkil etiladi va bolalarning yosh xususiyatiga mos ravishda ta’lim tarbiya ishlari amalga oshiriladi. Oilaviy nodavlat maktabgacha ta'lim tashkilotiga bolalarni qabul qilish yoki chiqarish tartibi oilaviy nodavlat maktabgacha ta'lim tashkiloti raxbarining qarori bilan amalga oshiriladi. 30 XULOSA Xulosa qilinadigan bo’lsa, Nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasi qonun hujjatlariga muvofiq muassasa shaklida tashkil etiladi. Davlat maktabgacha ta’lim muassasasining muassislari toifasiga kirmaydigan barcha yuridik va jismoniy shaxslar nodavlat majtabgacha ta’lim muassasasining muassislari bo’lishi mumkin.Nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasi qonun hujjatlariga muvofiq belgilangan tartibda letsenziya olgan vaqtdan vaqtdan boshlab ta’lim faoliyatini amalga oshirish huquqiga ega bo’ladi. Nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasida ta’lim mazmuni maktabgacha ta’limga qo’yiladigan davlat talablariga asosan ishlab chiqilib , O’zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligi tomonidan tasdiqlangan yoki tavsiya qilingan dasturlar bilan belgilanadi. Muassasa o’z(mualliflik) dasturlaridan foydalanishga haqlidir. Ushbu dasturlarni tartibi O’zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligi tomonidan belgilanadi.Nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasining ish tartibi va bolalarning muassasada bo’lish vaqti muassasa ustavi hamda muassisning qarori bilan belgilanadi. Ma’lumki, mamlakatimizda so‘nggi yillarda barcha sohalardagi keng ko‘lamli islohotlar xalq bilan muloqot prinsipiga uyg‘un va hamohanglikda amalga oshirilayapti. Ta’lim tizimidagi strategik o‘zgarishlar ham bunga yorqin misol bo‘la oladi. Binobarin, nodavlat ta’lim xizmatlari ko‘rsatish, sohaga davlat-xususiy sherikchilikning samarali mexanizmlarini joriy etish, bu borada ilg‘or xorijiy tajribalarni o‘rganish bo‘yicha qator yangiliklarga qo‘l urildi. Bu bejiz emas. Sababi yaqin-yaqingacha ham tadbirkorlarga nodavlat ta’lim xizmatlari ko‘rsatish uchun litsenziya berishning markazlashib ketgani eng dolzarb va o‘z yechimini kutayotgan muammolardan biri bo‘lib kelayotgan edi. Masalan, uzoq hududlarda yashovchi biror ishbilarmon xususiy bog‘cha yoki maktab ochmoqchi bo‘lsa, albatta Toshkentga bir necha bor kelib-ketishiga to‘g‘ri kelardi. Boz ustiga, litsenziya natijalarini oylab kutardi. Agar litsenziyani qo‘lga kirita olmasa, u yog‘ini o‘zingiz o‘ylayvering. Xullas, sarson-sargardonchilik, asabbuzarliklar xo‘p va ko‘p 31 edi. Zero, davlatimiz rahbari ham qator chiqishlarida mazkur mazkur masalaga alohida to‘xtalib, tanqidiy fikrlar bildirdi hamda tegishli vazirlik va idoralarga aniq topshiriqlar berdi. Bu borada Prezidentimizning 2017 yil 15 sentyabrdagi “Nodavlat ta’lim xizmatlarini ko‘rsatish faoliyatini yanada rivojlantirish chora- tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori muhim dasturilamalga aylandi.Yurtboshimiz tomonidan belgilangan vazifalar ijrosini ta’minlash maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi ta’lim sifatini nazorat qilish davlat inspeksiyasi tomonidan qator ishlar olib borilayapti. Xususan, tegishli vazirlik va idoralar bilan birgalikda nodavlat ta’lim xizmatlarni ko‘rsatish sohasidagi faoliyatni litsenziyalash tartibini takomillashtirish yo‘lida fuqarolarning talab va istaklarini inobatga olgan holda qaror loyihasi tayyorlandi.Uni ishlab chiqish jarayonida ilg‘or xalqaro tajribalar chuqur o‘rganildi. Jumladan, Ta’lim sifatini nazorat qilish davlat inspeksiyasi delegatsiyasi Koreya Respublikasiga xizmat safari uyushtirdi. Tashrif davomida Janubiy Koreyaning nodavlat ta’lim xizmatlari ko‘rsatish sohasidagi qonun va qonunosti hujjatlari ko‘rib chiqildi. Bir qator mutassadi tashkilotlarda uchrashuv va seminarlar tashkil etilib, qaror loyihasi muhokama qilindi, o‘rganilgan malakalarning namunali omillari inobatga olindi. Masalan, Janubiy Koreya maktabgacha ta’lim muassasalarida asosiy e’tibor ta’lim-tarbiya jarayoniga qaratiladi. Ya’ni ushbu davrda olingan ta’lim-tarbiya kelajak uchun pishiq-puxta poydevorga aylanadi, bolalarni ta’lim olishga qiziqtirish bog‘chadan boshlanishi zarur degan qat’iy prinsipga rioya etiladi. Pirovardida bugun Koreya Respublikasida yoshlarni bog‘chada qamrab olish darajasi 98 foizga yetkazilgan. Bu esa shubhasiz keyingi bosqichdagi ta’lim sifatiga katta ta’sir ko‘rsatadi.Mazkur jarayonlardan so‘ng Vazirlar Mahkamasi tomonidan joriy yil 27 martda “Nodavlat ta’lim xizmatlari ko‘rsatish sohasidagi faoliyatni litsenziyalash tartibini takomillashtirish to‘g‘risida” qaror qabul qilindi. Uning hayotga tatbiq etilishi bilan nodavlat ta’lim muassasalarini tashkil qilish jarayoni yanada soddalashtirildi, litsenziya talabgorlarining murojaatlarini qisqa muddatlarda ko‘rib chiqish belgilab 32 qo‘yildi. Ayni chog‘da Davlat xizmatlari markazlari va Yagona interaktiv davlat xizmatlari portali orqali litsenziya talabgorlari hujjatlarini qabul qilishning elektron tizimi yo‘lga qo‘yildi. Litsenziya talabgorlarining hujjatlari   10 kun   ichida ko‘rib chiqiladigan bo‘ldi. Vaholonki,   oldin ushbu jarayon 30 kunni tashkil etardi.   O‘z navbatida   litsenziya olish uchun kerak bo‘lgan hujjatlar soni soddalashtirilib ,   9 tadan 5 taga   kamaytirildi. Barcha yuridik shaxslar tashkiliy-huquqiy shakllaridan qat’iy nazar nodavlat ta’lim xizmatlari ko‘rsatish sohasidagi faoliyatni olib borish uchun litsenziya olish huquqiga ega ekanligi mustahkamlab qo‘yildi. Maktabgacha ta’lim, xalq ta’limi vazirliklari hamda O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazlari bilan birgalikda viloyat, tuman (shahar) kesimida malakali mutaxassislardan iborat ekspert guruhlari shakllantirildi. Shular asosida maktabgacha ta’lim muassasalari va ulardagi ta’lim-tarbiya jarayonlariga mutlaqo yangicha tafakkur bilan qaralayapti. Ayniqsa, davlat-xususiy sherikchilik asosida MTT tashkil etish kun tartibidagi muhim masalalardan biriga aylangan. Ayni paytda respublikamizning har bir viloyatida nodavlat maktabgacha ta’lim muassaslari faoliyat yuritayotgani va ularning umumiy soni 339 tani tashkil etayotgani bunga misol bo‘la oladi. O‘ylaymizki, bunday dargohlar soni tizimli va nazorat ostida oshib borishi maktabgacha ta’lim tizimi sifatini yangi bosqichlarga olib chiqadi. Shularga mushtarak ravishda umumiy o‘rta ta’lim tizimida nodavlat maktablarning o‘rni kuchayib borishi tabiiy. Buni AQSH, Buyuk Britaniya, Yaponiya, Germaniya, Janubiy Koreya kabi rivojlangan mamlakatlarda nodavlat maktablarda ta’lim sifati juda yuqori darajada ekanligi timsolida ham yaqqol anglash mumkin. Zero, bu umumiy ta’lim tizimi sifatini yuqori darajaga olib chiqishning eng muhim mezonidir. Ularning soni yanada ko‘payishi shubhasiz. Xo‘sh, boshqa muqobillarini aslo kamsitmagan holda bunday ta’lim maskanining afzalliklari nimalarda ko‘rinadi? Avvalo, nodavlat maktablarda yaratilgan shart-sharoitlar barcha talablarga javob beradi. Ularda qo‘llanilayotgan o‘quv reja hamda o‘quv dasturlari asosida har bir o‘quvchiga alohida-individual yondashiladi. Navqiron avlodga o‘z 33 ustida mustaqil ishlashi uchun barcha qulayliklar yaratiladi. Qiziqishlari va ishtiyoqidan kelib chiqib ta’lim beriladi, ikki-uchta xorijiy til o‘rgatiladi. O‘qishdan tashqari muassasaning o‘zida tashkil etilgan turli fan to‘garaklari, sport mashg‘ulotlari samarali olib boriladi. Bundan ota-ona ham, pedagog ham, bola ham manfaat topadi. Umuman olganda, mamlakatimizda nodavlat ta’lim xizmatlari sohasidagi faoliyat maktabgacha (bog‘chalar), umumiy-o‘rta (maktab) va kadrlar malakisini oshirish va ularni qayta tayyorlash (o‘quv markazlari) ta’lim turlari bo‘yicha tez rivojlanib bormoqda va mazkur ta’lim turlari bo‘yicha nodavlat ta’lim maskanlari soni ortayapti. Biroq shu kunga qadar respublikamizda nodavalat o‘rta-maxsus (kollej va litseylar) va oliy (institut va universitetlar) ta’lim muassaslari tashkil etilmagan. Nega? Vaholonki, mamlakatimizning uzluksiz ta’lim tizimini yuqori bosqichlarga olib chiqish, ta’lim tizimidagi sog‘lom raqobat muhitini yaratish, ta’lim sifatini oshirish, ta’lim olish istagida bo‘lgan yoshlarimizga keng imkoniyatlar va shart-sharoitlar yaratish, yangicha va mustaqil fikrlaydigan, raqobatbardosh va kelajakda mamlkatimiz rivojiga o‘z hissasini qo‘shadigan kadrlar tayyorlash uchun nodavlat oliy ta’lim muassasalarini tashkil etish vaqti allaqachon yetib kelgan. Barcha rivojlangan mamlakatlar, jumladan AQSH, Buyuk Britaniya, Yaponiya, Germaniya, Janubiy Koreya, Singapurda nodavlat oliy ta’lim muassasalarining o‘rni beqiyos. Ta’lim tizimiga baho beruvchi, dunyo tan olgan oliy o‘quv muassasalarining jahon reytinglarida ham nodavlat ta’lim muassaslari eng yuqori o‘rinlarni egallab kelmoqda. 34 Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati. 1.O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risida”gi Qonuni. – O’zbekiston Respublikasi Qonun xujjatlari to’plami, 2020 y., 23-sentyabr, 13-16-modda. 2.O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi “O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha Harakatlar strategiyasi to’g’risida”gi PF-4947-son Farmoni. – O’zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari to’plami, 2017 y., 6-son, 70-modda. 3.Abdullayeva M.A. Oilada maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarda estetik tasavvurlarni shakllantirish: Ped. fan. nomz… dis. – Toshkent, 2009. 4.Alimova G, Kamolov J, Abdullayeva Sh. Oila-mahalla –ta’lim muassasasi hamkorligi. Mahalla kutubxonasi. O’zbekiston “Mahalla” xayriya jamoat fondi. T.: 2015. 4. Mirziyoev SH.M. ―Oliy ma‘lumotli mutaxassislar tayyorlash sifatini oshirishda iqtisodiyot sohalari va tarmoqlarinnng ishtirokini yanada kengaytirish chora-tadbirlari to’g’risidagi 2017 yil 27 iyuldagi PQ-3151-sonli Qarori 5. Babayeva D.R, Abdullayeva M.A, Jumasheva G.X ’’Maktabgacha ta’limning boshqarishning ilmiy asoslar”. O’quv qo’llanma. Toshkent-2021y 6. A.Bolibekov, Z.Rasulova ” Maktabgacha ta’limni tashkil etish va boshqarish”. O’quv majmua. Guliston-2017 7. F.R.Qodirova. Maktabgacha pedagogika T. Tafakkur bo’stoni 2019 8 .Alimova G, Kamolov J, Abdullayeva Sh. Oila-mahalla –ta’lim muassasasi hamkorligi. Mahalla kutubxonasi. O’zbekiston “Mahalla” xayriya jamoat fondi. T.: 2015. 9.O’zbekiston Respublikasi Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo’yiladigan Davlat talablari T.,2018. Internet resurslari: 10. http://www.google.uz 35 11. http://www.ziyo.net.uz 12. http://www.pedagog.uz 13.Mdo.uz. Maktabgacha ta’lim vazirligining rasmiy sayti 14.Lex.uz. O’zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari milliy bazasi 36 _______________________________________________ ta’lim yo nalishi ʻ talabasi ______________________________________________________ning ____________________________________________mavzusidagi kurs ishiga RAHBAR XULOSASI Mavzu talaba tomonidan (mustaqil yozilganligi, amaliy ahamiyati, dolzarbligi, mazmunda keltirilgan ijobiy tomonlar va rejaning izchil yoritilganligi, mavzu to liq qamrab olinganligi) ______________________ ʻ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ _________________________________________________________________ Ishdagi kamchiliklar_______________________________________________ _______________________________________________________________ __________________________________________________________________ Kurs ishining yoritilishi bo yicha rahbar tomonidan baholanishi (kurs ishiga ʻ ajratilgan balldan 25% gacha baholanadi): Ball __________ 37 KOMISSIYA XULOSASI Talaba tomonidan mavzuning og zaki bayoni (yoritib berishi, tushunchasi,ʻ savollarga to liq javob bera olishi, tahlillar keltirishi, xulosalar chiqara olishi) ʻ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ ______________________________________________________________ Kurs ishining og zaki bayoni bo yicha komissiya tomonidan baholanishi ʻ ʻ (kurs ishiga ajratilgan balldan 25% gacha baholanadi): Ball __________ Jami ball_______________________ Komissiya raisi _____________________ ____________________ (FISH) (imzo) Komissiya a’zosi ____________________ ____________________ (FISH) (imzo) Komissiya a’zosi _____________________ ____________________ (FISH) (imzo) 38

Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotlarini boshqarish va uning faoliyatini nazorat qilish

Sotib olish