Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotlarini boshqarish va uning faoliyatini nazorat qilish - Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	20000UZS
Hajmi	1.3MB
Xaridlar	2
Yuklab olingan sana	24 Mart 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim

Sotuvchi

Zero Zero

Ro'yxatga olish sanasi 24 Mart 2024

2 Sotish

Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotlarini boshqarish va uning faoliyatini nazorat qilish

Sotib olish

O ZBEKISTON RESPUBLIKASIʻ
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
AMALIY FANLAR UNIVERSITETI
”Himoyaga ruxsat etilsin”
Fakultet dekani
_________A.Xidirov
”____”_________2024 yil
Sayfullayeva Shaxlo Sherqulovnaning
“ Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotlarini boshqarish va uning
faoliyatini nazorat qilish ” mavzusidagi
KURS ISHI

Ilmiy rahbar: __________________
Bajardi: (bosqich)_______________

”Himoyaga tavsiya etilsin”
”Maktabgacha ta’lim metodikasi”
kafedrasi mudiri
________ P.D., X.I.Yusupova

Toshkent - 2024 yil
1

Mundarija
Kirish……………………………………………………………………………. 3
I BOB. Umumiy tipdagi davlat va nodavlat maktabgacha
ta’lim tashkilotlari to’g’irisida nizomning ahamiyatini amaliy o ‘ rganish.
1.1.Maktabgacha ta’lim sifatini nazorat qilish va boshqarishning
mexanizmlarini takomillashtirish………………………………………………… 7
1.2 Nodavlat maktabgacha ta'lim tashkilotlarini tashkil etishga qo'yiladigan
talablar ……………………………………………………………………….… 16
II-BOB. Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotini boshqarish va faoliyatini
nazorat qilish
2.1.Nodavlat Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida pedagogik
jarayonni tashkil etish ……..……………………………………………………. 21
2. 2.Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotini boshqarish va faoliyatini
nazorat qilish. …..………………………………………………………………. 26
Xulosa…………………………………………………………………………. 32
Foydalanilgan adabiyotlar…………………………………………………… 35
2

KIRISH
Kurs ishining dolzarbligi: . Bugungi kunda mamlakatimizda ta’lim-tarbiya
tizimini isloh qilish va zamon talablari darajasiga ko’tarish sohasida muhim chora-
tadbirlar amalga oshirilmoqda. Maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga
qo’yiladigan Davlat talablari aniq bir yoshdagi bolaning rivojlanish standartlarini
va bolaning yutuqlari va rivojlanish darajasini baholash imkoniyatini beruvchi
indikatorlarni belgilaydi. Ushbu xujjat, birinchi navbatda, maktabgacha ta’lim
tashkilotlari va oilalarga bolaning to’laqonli rivojlanishi, ta’lim-tarbiyasida, uni
maktabda ta’lim olishga samarli tayyorlashda va bolalar qamrovini yanada
kengashtirishga yordam berishni nazarda tutadi. Bugungi kunda yosh avlodni
barkamol insonlar qilib tarbiyalash xamda uzoq qishloqlarda maktabgacha ta’lim
tashkilotiga bolalarni qamrab olishni kengaytirish maqsadida oilaviy nodavlat
maktabgacha ta’lim tashkilotlarining tashkil etilishi uzluksiz ta’lim tizimining
boshlang’ich bo‘g‘ini bo’lgan maktabgacha ta’lim tashkilotlariga bo’lgan yana bir
muhim e’tibor desak mubolag’a bo’lmaydi. Oilaviy nodavlat maktabgacha ta'lim
tashkilotlari to‘g‘risidagi nizomga muvofiq, oilaviy nodavlat maktabgacha ta'lim
tashkiloti faqat davlat-xususiy sherikchilikning oilaviy nodavlat maktabgacha
ta'lim tashkilotlarini moddiy- texnik va uslubiy jihatdan ta'minlash shakli asosida
qishloq joylarda tashkil etiladi. Ta’lim-tarbiya tizimini yanada takomillashtirishga
oid qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida O‘zbekiston Respublikasi
Prezidentining 2020-yil 6-noyabrdagi PQ-4884-son qarori da axborot
texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi , Ta’lim sifatini
nazorat qilish davlat inspeksiyasi hamda boshqa manfaatdor vazirlik va idoralar
bilan birgalikda 2022-yil 1-yanvarga qadar maktabgacha ta’lim tizimida
zamonaviy o‘qitish shakllari , yangi pedagogik va axborot texnologiyalarini joriy
qilish , jumladan:
Xalqaro standartlar va talablar asosida maktabgacha ta’lim yoshidagi
bolalarning rivojlanishini baholash mezonlari va ko‘rsatkichlarini ishlab chiqish ;
Bolalarning o‘sishi hamda maktabgacha ta’lim bilan qamrab olish jarayonlarini
3

monitoring qilish bo‘yicha “Bolalar bog‘chasi” axborot boshqaruv tizimini ishga
tushirsin va unga kiritiladigan ma’lumotlarning shaffofligini ta’minlash;
Maktabgacha ta’lim xizmatlari uchun elektron to‘lov tizimlarini joriy
qilish ;Maktabgacha ta’lim sohasida axborot boshqaruv tizimini boshqa vazirlik va
idoralarning axborot tizimlari bilan integratsiya qilish aytib o’tilganligi
maktabgacha ta’lim tizimini yanada rivojlantish uchun dasturi amal bo’lib
xisoblanadi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 - 2021-yillarda maktabgacha ta’lim
tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risidagi 27 07- sonli qarorini
imzoladi va bu qaror zamirida maktabgacha ta’lim tizimini tubdan isloh qilish
yanada rivojlantirish yotadi. Yangi nashr qilingan Ta’lim to‘g‘risidagi qonunning
2-bob 8- moddasida Maktabgacha ta’lim va tarbiya bolalarni o‘qitish va
tarbiyalashga , ularni intellektual , ma’naviy-axloqiy, etik, estetik va
jismoniy jihatdan rivojlantirishga , shuningdek bolalarni umumiy o‘rta ta’limga
tayyorlashga qaratilganligi buning yorqin misolidir. Maktabgacha ta’lim va tarbiya
olti yoshdan yetti yoshgacha bo‘lgan bolalarni boshlang‘ich ta’limga bir yillik
majburiy tayyorlashni ham nazarda tutadi. Maktabgacha ta’lim va tarbiyani
tashkil etish tartibi ushbu Qonun , shuningdek “Maktabgacha ta’lim va tarbiya
to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni bilan belgilanadi deb ifodalangani
buning yorqin dalili xisoblanadi. Hozirgi kunda maktabgacha ta’lim tizimini
maktab ta’limi bilan uzviy bog’lanishini ta’minlash hozirgi zamon pedagog
hodimlarining oldida turgan eng ustuvor vazifalardan biri hisoblanmoqda .
O ‘ zbekistonning milliy mustaqillikka erishishi va hozirgi kunda
ma’naviy o’zgarishlar jamiyatimiz ijtimoiy hayotida tub burilishlarni boshlab berdi
va ular o’zbek xalqining bundan keyingi taqdirini belgilab berishda muhim rol
o’ynaydi. Mustaqillikning dastlabki kunlaridan boshlab barkamol avlod tarbiyasiga
alohida e’tibor berib kelinmoqda. Mamlakatimizda ta’lim sohasini isloh qilishga
yo’naltirilgan bir qator chora-tadbirlar amalga oshirilgan. Jumladan, O ‘ zbekiston
Respublikasining “Ta’lim to’g’risida”gi Qonuni qabul qilindi.
4

Shuningdek, Prezidentimizning “Yoshlarimizning mustaqil fikrlaydigan ,yuksak
intellektual va ma’naviy salohiyatga ega bo’lib, dunyo miqyosida o’z
tengdoshlariga hech qaysi sohada bo’sh kelmaydigan insonlar bo’lib kamol
topishi,baxtli bo’lishi uchun davlatimiz va jamiyatimizning bor kuch va
imkoniyatlarini safarbar etamiz” mazmundagi fikrlaridan yoshlarga oid davlat
siyosatining naqadar ustuvor ekanligini ko’rishimiz mumkin. O ‘ zbekiston
Respublikasining Prezidenti Sh.M.Mirziyoyevning “Ma’lumki, yosh avlod
tarbiyasi hamma zamonlarda ham muhim va dolzarb ahamiyatga ega bo’lib kelgan.
Ammo biz yashayotgan XXI asrda bu masala haqiqatan ham hayot-mamot
masalasiga aylanib bormoqda. “Tarbiya qancha mukammal bo’lsa, xalq shuncha
baxtli yashaydi”, deydi donishmandlar. Tarbiya mukammal bo’lishi uchun esa
bumasalada bo’shliq paydo bo’lishiga mutlaqo yo ‘ l qo’yib bo’lmaydi.” degan
fikrlari tadqiqot ishimizning dolzarbligini o’zida ifodalaydi. Mamlakatimizda
amalga oshirilayotgan ta’lim siyosatining muhim maqsadlaridan biri yosh avlodni
har tomonlama barkamol insonlar qilib tarbiyalashdir.
Bolani maktabda muvaffaqiyatli ta’lim olishga tayyorlash uchun unga ona tilining
barcha boyliklarini egallab olish uchun tegishli shart-sharoitlarni yaratish zarur.
Bola nutqining rivoji ko‘p jihatdan uning ruhiyatiga , sog‘lom, tetik o‘sishiga.
Ahloqiy sifatlariga o‘quv dasturini o‘zlattirishda me’yorli bajarilishini
ta’minlashshiga, qo‘llanmalarning monandligiga bog‘likdir. Bu masalalar
maktabgacha ta’limda o‘z echimi ifodasini topishi va o‘z ona tilida ravon gapira
oladigan qilib tarbiyalashga qaratilishi zarur. Bolalarning aqliy jarayonini
rivojlantirish uchun ularning nutqini o‘stirish zarur: Bola har bir so‘z manosini
tushuna olishi uni o‘z nutqida erkin ifodalashga muvofiq bo‘lishi kerak.
Tushunchalar tizimiga moslashgan bola o‘z fikrini jamlab gapirishga va ifodalab
berishga o‘rganadi. Og‘zaki nutqini o‘stirish bo‘yicha o‘tkaziladigan
mashg‘ulotlarda asosan, bolalarning og‘zaki nutqini o‘stirishga, nutqni grammatik
tomondan to‘g‘ri shakllantirishga: nutqning morfologik va sintaksis tomonlarini
shakllantirishni davom ettirish: sodda va qo‘shma gaplar tuzish, bunda barcha so‘z
turkumlaridan foydalanishga o‘rgatish, bolalarni gapirganda sonni otga , sifatni
5

otga, sifatni fe’lga to‘g‘ri ishlatish malakalarini takomillashtirish , tovush va
so‘zlarni to‘g‘ri talaffuz etishga, ravon gapirishga , mustaqil hikoya qilishga e’tibor
beriladi. Og‘zaki nutqini o‘stirishda mustaqil hikoya qilishga o‘rgatish katta o‘rin
egallaydi: bolalalarni o‘z hayotlarida uchragan voqealar, suratlarga qarab ,
tarbiyachining taklif qilgan mavzusi asosida hikoyalar tuzishga o‘rgatiladi.
Tayyorlov guruh bolalarining hikoyalari mazmunan bog‘langan, ma’lum
izchillikda, grammatik tomondan to‘g‘ri tuzilgan bo‘lishi kerak. Bunda bolalarni
sam olishini tshkil etish ham muhim hisoblanadi. Ularning ta’limda zo’riqishini,
darslardan bezishini va hali maktab ta’limiga psixologik-pedagogik hamda
jismoniy to’liq tayyor emasligini unutmagan holda boshlang’ich sinflarni savodga
o’rgatish darslarida bolalarni dam olish daqiqalarini tashkil etish tadqiqotimizning
dolzarbligini ko’rsatib beradi.
Kurs ishining maqsadi : Nodavlat maktabgacha ta’lim
tashkilotlarining boshqaruv tizimini o ‘rganish
Kurs ishining vazifasi: “Maktabgacha ta’lim t о ‘g‘risidagi Nizom”ga
muvofiq nodavlat maktabgacha ta’limni tashkil etish va boshqarish.
Kurs ishining obyekti: Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotini boshqarish
usullari va boshqaruvchining ilmiy saviyasi.
Kurs ishining predmeti: Nodavlat maktabgacha ta'lim tashkiloti to'g'risidagi
nizomning ahamiyatini amaliy o’rganish
Kurs ishining metodlari:
-kuzatish;
- suhbat
-qiyosiy tahlil
-Adabiyotlar tahlili
Kurs ishining tuzilishi va hajmi: Kurs ishi kirish, ikki bob, to’rtta paragraf,
xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatlardan iborat.
6

I BOB. Umumiy tipdagi davlat va nodavlat maktabgacha ta’lim
tashkilotlari to’g’irisida nizomning ahamiyatini amaliy o’rganish.
1.1.Maktabgacha ta’lim sifatini nazorat qilish va boshqarishning
mexanizmlarini takomillashtirish
Zamonaviy boshqaruv bu maktabgacha ta’lim tashkiloti rahbarning tashkilot
oldidagi burchi bu uning o‘zi boshqarayotgan tashkilotning rivojlanishida turli
vaziyatlarda tashkilot tashqi omillarini tashkilot ichki omillariga, ya’ni pedagogik
xodimlar, ta’lim texnologiyalar, ta’lim jarayonini rejalashtirish boshqarish
mexanizmlarini erta anglay bilishi va shu asnoda oqilona qarorlar qabul qilishi
bilan belgilanadi. Prezidentimizning quyidagi berilgan fikrlari maqolamizning
kirish qismida berib o‘tishni joiz topdik: “Har bir fuqaro qabul qilayotgan
qarorlarimiz real foyda berayotganini bilishi kerak. Maktabgacha ta’lim
tashkilotini boshqarish bu ko‘p funksiyali jarayon ,uning bir qismi tashkiliy
tuzilish, ta’lim tashkiotining umumiy madaniyati raxbarining strategiyasi va
taktiakasi.Boshqaruv strategiyasini ishlab chiqishda maqsadlarni
belgilashda ,bugungi kunda ta’lim muassasasi raxbarlari davlatning ta’lim
siyosatini va ularning ota onalarini talabini inobatga olgan xolda tashqi muxitda
xarakat qilishlari kerak.Ta’lim va tarbiya sifatini faqat ta’lim tashkiloti xodimlari
oqilona boshqaruv o‘quv jarayonidagi o‘zgarishlarni tashqi va ichki muxitga mos
ravishda ishlab chiqish va amalga oshirish , shuningdek me’yoriy xuquqiy
xujjatlarni hisobga olgan holda ta’minlash mumkin. Ta’lim sifatini boshqarish, eng
avvalo, boshqaruv kadrlari tomonidan ta’lim va kadrlar tayyorlash jarayonini
kuzatish kabi faoliyat turidan foydalanishni ko‘zda tutadi. Buning uchun ular
tegishli metodlarni, jumladan, kvalimetriya asoslarini, ya’ni sifatni miqdoriy
baholash metodini qo‘llash orqali ta’lim sifatining boshlang‘ich va berilgan
holatini aniq belgilashlari lozim bo‘ladi. Ilmiy adabiyotlarda mahsulot, xizmatlar
sifatini baholash, boshqaruv faoliyatining baholash ob’ekti to‘g‘risida qadriyat
borasidagi mulohazalarni shakllantirishga qaratilgan funksiyasining alohida tipiga
kiritiladi.
7

Ta’lim sifatini o‘lchash sifat o‘lchovini belgilash va uning qiymatini maxsus
algoritmlar yordamida olishni ko‘zda tutadi. Bunday jarayonning samaradorligi
baholashning statistik metodlarini qo‘llash orqali ta’minlanadi. Bu baholanayotgan
ob’ektning sifat ko‘rsatkichlari qiymati aksariyat hollarda tasodifiy kattaliklar deb
hisoblanishi bilan bog‘liqdir. Bunday holat ana shu sifatga bevosita yoki bilvosita
ta’sir ko‘rsatuvchi ko‘plab omillar va shart-sharoitlar bilan izohlanadi. SHu bois
boshqaruv tarkibi ta’lim sifati haqidagi axborotni olish va ishlashning statistik
metodlarini qo‘llay bilishi kerak. Shu jihatdan olganda, maktabgacha ta’lim
tashkilotlarida ta’lim sifatini ta’minlashda zamonaviy yondashuvlar, boshqaruv,
innovatsiya va axborot texnologiyalarini ta’lim-tarbiya jarayoniga joriy etishda
rahbarlik layoqatini oshirish muhim ahamiyat kasb etadi. Mazkur vazifani amalga
oshirishda maktabgacha ta’lim tashkilotlari rahbar xodimlarining har biridan
yuksak kasbiy salohiyat va insoniy sifatlarga ega bo’lish talab etiladi.
«Avvalambor, uning vatanparvar va yurtparvarlik fazilatlariga ega bo’lishi, ona
yurtini chin qalbidan sevishi va ardoqlashi, el-yurti uchun o’zini ayamasligi, kerak
bulsa, bu yo’lda jonini ham fido qilishiga tayyor bo’lishini, o’z kasb-korining
8

ustasi, shu ishning chinakam bilimdoni, bu borada boshqalarga o’rnak bo’lishini
kutadi. Jamoatchilik, halq rahbar shaxsning mustaqil dunyoqarashi, keng fikrlashi,
uzoqni ko’ra bilish qobiliyati bilan boshqalardan ajralib turishini, iymon-e’tiqodi
mustahkam, irodasi baquvvat, ornomusli, harom-xarish ishlardan hazar qiladigan,
izlanuvchan, tashabbuskor, tadbirkorlik fazilatiga ega bo’lishini, tashkilotchi,
talabchan va qat’iyatli bo’lishini istaydi» Rahbarning eng muhim vazifalaridan biri
boshqaruyning mavjud tizimini modernizasiya qilish,innovasion maktabgach
ta]lim tashkilotining asosiy maqsadi tarbiyalanuvchilarning shaxsiyatini
rivojlantirishga qaratilgan boshqaruvning yangi texnologiyalarini ishlab chiqish,
o ‘ zlashtirish va joriy etishdir.
O‘zbekiston Respublikasining mustaqillikka erishishi maktabgacha ta’lim
tashkilotlarining oldiga - yangi demokratik davlatning fuqarolarini
shakllantirishdek muhim vazifani qo’ydi. Bu esa hozirgi vaqtda maktabgacha
ta’lim tizimida davr talabiga javob beradigan mutaxassislarni nazariy bilimlar bilan
bir qatorda jahon andozalariga mos holatda tayyorlash, ularning malakasini
oshirish zaruriyatini keltirib chiqaradi. SHu bilan birga maktabgacha ta’limni isloh
qilishning asosiy shartlaridan biri - buyuk ma’naviy fazilatlarga ega, insoniy
fazilatlarni o‘zida mujassamlashtirgan, yetuk kadr sifatida faoliyat yuritayotgan
mutaxassislar avlodini yetishtirishni talab etadi. Hozirgi davrning bu talabi –
matabgacha ta’lim tarbiyalanuvchilarini axloqan va ma’nan yetuk, komil insonlar
qilib tarbiyalash vazifalarini bajarishni talab etadi. MTT rahbarlari va pedagog
kadrlari oldida turgan eng dolzarb vazifalardan biri – erkin fuqaro ma’naviyatini,
ozod shaxsni shakllantirish masalasidir. Boshqacha aytganda, o‘z xaq-huquqlarini
taniydigan, o‘z kuchi va imkoniyatlarini anglagan, atrofda sodir bo’layotgan voqea
va hodisalarga mustaqil munosabat bilan yondashgan, ayni zamonda shaxsiy
manfaatlarini mamlakat va xalq manfaatlari bilan uyg ‘ un xolda quradigan erkin,
har jihatdan barkamol insonlarni tarbiyalash lozim. Shu jihatdan olganda,
barkamol insonni tarbiyalash avvalo, pedagoglardan ulkan mahorat va mas’uliyatni
talab qiladi. Ustozlik mahorati va tarbiyachilik san’atining tayyor andozasi yoki
qolipi mavjud emas. Ushbu san’atni egallash uchun insondan katta kuch, ijodkorlik
9

va ko’p yillik tajriba talab etiladi. “Menejment” bo‘yicha qator darsliklar
mualliflari hisoblangan M.SHarifxo‘jaev, YO.Abdullaev larning fikricha
boshqaruv – bu o‘ziga hos yuksak san’at va mahoratni talab qiluvchi tanlov, shu
tanlov asosida qaror qabul qilish va uni bajarilishini nazorat qilishdir. Boshqaruv
deganda ko‘rinib turibdiki, eng avvalo oqilona qaror qabul qilish to‘g‘risida fikr
bildirilmoqda. Menejment deganda ko‘z oldimizda korxona yoki tashkilot ichidagi
xodimlarning ishini to‘g‘ri tashkil qilish va ularni boshqarish bilan bog‘liq
jarayonlar gavdalanadi. Prezidentimiz SH. Mirziyoev O‘zbekiston Respublikasi
Prezidenti lavozimiga kirishish tantanali marosimiga bag‘ishlangan Oliy Majlis
palatalarining qo‘shma majlisidagi nutqida quyidagi fikrlarni keltirib o‘tgan:
“Ishimizni to‘g‘ri tashkil etish, uning samaradorligini ta’minlash, butun boshqaruv
tizimi faoliyatini sifat jihatidan zamon talablari darajasiga ko‘tarishni bugun
hayotning o‘zi talab qilmoqda. ... biroq, yo‘limizda qanday to‘siq va qiyinchiliklar,
keskin va dolzarb muommolarga duch kelsak ham, shoshmashosharlik bilan, pala-
partish qarorlar qabul qilishga, yaxshi o‘ylab ko‘rilmagan xatti-harakatlarga yo‘l
qo‘yishga haqqimiz yo‘q”. N.K.Yo‘ldoshev, G.E.Zahidov o‘zining
“Menejment”darsligida Boshqaruv qarori-1. Hujjat(qaror, buyruq, tadbirlar rejasi
va x.k. Qarorlarni ishlab chiqish, qabul qilish va amalga oshirishni o‘z ichiga
oluvchi jarayondir. Maktabgacha ta’lim tizimining yangi avlod rahbarlarini
shakllantirish masalasi ham kundalik dolzarb ahamiyat kasb etuvchi masalalar
sirasiga kiradi. Bunda rahbarning muvofiqlashtirish, rejalashtirish, tartibga solish,
nazorat qilish va baholash vazifalari bilan uyg’unlikda bajarilishi lozim bo’lgan
vazifalari to’g’risida e’tirof etilgan funktsiyalar bolalarning intellektual jihatdan
voyaga yetishiga, ma’naviy barkamol shaxs bo ‘ lib shakllanishiga va pedagog
xodimlarning ilmiy-ma’naviy jihatdan o’sishiga, siyosiy va fuqarolik
pozitsiyasining mustahkamlanishiga olib keladi. MTT pedagog xodimlaridan keng
bilimdonlik, puxta amaliy tayyorgarlik, yuksak pedagogik mahorat, kompetentlik
va ijodkorlik talab etiladi. Maktabgacha ta’lim jarayonida insonparvarlik omilini
ta’minlaydigan ustozlarning shaxsiy sifatlariga quyidagilar kiradi: talabchanlik,
haqqoniylik, halollik, mehribonlik, xushmomalalik. Ushbu sifatlar pedagogning
10

ta’lim- tarbiya oluvchilar uchun ahamiyatini belgilashi kerak. Zero, shaxsiy sifatlar
o’qitish va tarbiyalash mahoratiga ta’sir ko’rsatadi. Maktabgacha ta’lim tizimida
ta’lim sifati – tarbiyachi va xodimlarning kasbiy rivojlanishi tavsifi bo’lib,
zamonaviy bosqichida iqtisodiy taraqqiyot talablariga mos kasbiy faoliyatni
muvaffaqiyatli yurituvchi mutaxassis qobiliyati va ish faoliyati bilan belgilanishi
e’tirof etiladi. Maktabgacha ta’lim tashkilotlari o’quv faoliyatining sifati o’quv
jarayonini rejalashtirish, uni amalga oshirish, o’quv reja, dasturlarining mazmun
mohiyati bilan emas, balki bolalarning olgan bilimlari, malaka va ko’nikmalari,
mustaqil ravishda olgan bilimlari bilan bog’liq ta’lim natijasi sifati bilan
belgilanmoqda. Har tomonlama taraqqiy etgan, aqlan va ma’nan barkamol,
jismonan va ruhan tetik farzandlarni maktabgacha tarbiya tashkilotlarida kamol
toptirish ahamiyati, Vatanimizning ravnaqi bugungi kunda yosh avlodlarga bergan
ta’lim sifati va tarbiya mohiyati bilan chambarchas bog’liqligi alohida dolzarblik
kasb etadi. Mamlakatimizda bu borada amalga oshirilayotgan islohotlar buyuk
ma’naviy fazilatlarga ega, insoniy fazilatlarni o’zida mo’jassamlashtirgan, yetuk
kadr sifatida faoliyat yuritishga zamin hozirlaydi. O’zbekistonda maktabgacha
ta’lim tizimini tubdan isloh qilishda ta’lim jarayonning barcha shakllarini eng
qulay va samarali holatda tashkil etish, ularni shaxs kamoloti maqsadlari tomon
yo’naltirish, tarbiyalanuvchilarda dunyoqarash, qobiliyatni shakllantirish va ularda
jamiyat uchun zarur bo’lgan faoliyatga moyillik uyg’otishdir. Pedagogning ko’p
qirrali faoliyati va uning qobiliyati, ijodkor va fidoiy bo’lishi hamda shogirdlarni
barkamol insonlar qilib tarbiyalash masalasi davlat siyosati darajasidagi dolzarb
masalalardan biridir. Pedagogik mahoratga ega bo’lgan pedagog tarbiyadagi
qiyinchiliklarni yengishga qodir bo’lgan nufuzli rahbar, o’sib kelayotgan yosh
avlodning ma’naviy dunyosini tushuna oladigan, ularning tuyg’ularini his qila
oladigan, ichki dunyosi nozik bo’lgan bola shaxsiga mohirlik bilan avaylab
yondashadigan, donolik va ijodiy dadillik, ilmiy tahlil, xayol va fantaziya, chuqur
ilmiy tafakkurga ega bo’lgan shaxslardir.
Maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish va rivojlantirishda bu
borada to’plangan tajribani tahlil etish va umumlashtirish, mamlakatni
11

ijtimoiyiqtisodiy rivojlantirish istiqbollariga muvofiq kadrlar tayyorlash tizimini
takomillashtirish va yanada rivojlantirish masalalariga alohida e’tibor
qaratilmoqda. Shu bilan birga, ta’lim tashkilotlarining resurs, kadrlar va axborot
bazalari yanada mustahkamlanmoqda, o’quv-tarbiya jarayoni yangi o’quvuslubiy
majmualar, ilg’or pedagogik tenologiyalar bilan to’liq ta’minlanmoqda. Jahon
andozalariga javob beradigan maktabgacha ta’lim tashkilotlari qaror topmoqda va
ularni rivojlantirish amalga oshirilmoqda. Ta’lim sifatini oshirishda, ta’lim
jarayonini to’liq axborotlashtirish kuzda tutilmoqda. Hozirgi paytda maktabgacha
ta’lim tizimida faoliyat yuritayotgan pedagoglar malakasini oshirishga quyidagicha
yondashish tendentsiyalari kuzatilmoqda: 1)sifatli o’quv jarayonini tashkil qilishda
pedagog kompetentsiyasini rivojlantirish; 2)ta’lim sifatini ta’minlashda zamonaviy
yondashuvlarining asosiy negizi - turli xil boshqaruv, innovatsiya va axborot
texnologiyalarini ta’limga joriy etishda pedagogning layoqatini oshirish; 3)ta’lim-
tarbiya sifatining mahsulasi – natijani qo’lga kiritish va boshqalar. Maktabgacha
ta’lim tashkilotlari o’quv faoliyatining sifati o’quv jarayonini rejalashtirish, uni
amalga oshirish, o’quv reja, dasturlarining mazmun mohiyati bilan yemas, balki
tahsil oluvchilarning olgan bilimlari, malaka va ko’nikmalari, mustaqil ravishda
olgan bilimlari bilan bog’liq ta’lim natijasi sifati bilan belgilanmoqda.
Maktabgacha tarbiya tashkilotlarida ta’lim va tarbiya sifati, uni baholash va
sifat menejmentiga oid jahonda olib borilgan tadqiqotlar natijasida qator,
jumladan, quyidagi ilmiy natijalar olingan: maktabgacha tarbiya tashkilotlarida
ta’limiy va tarbiyaviy sifat nazoratining ichki baholash mexanizmlari ishlab
chiqilgan (London universiteti qoshidagi “Layf Kouching”, Ta’lim institutlari
(Buyuk Britaniya); ta’lim sifati menejmenti tizimini sertifikatlash va sifatni
kafolatlash usullari tavsiflangan (Bavariya akkreditatsiyalash, sertifikatlash va
sifatni kafolatlash instituti, Germaniya) va boshqalar. Maktabgacha ta’lim
tashkilotlarida ta’lim va tarbiya sifati, uni baholash, ilmiy-nazariy asoslash,
kvalimetriyaga murojaat etish, sifatning yalpi menejmentini qo’llash uzluksiz
ta’lim tizimini takomillashtirishning muhim shartlaridan biridir. Bunda kvalimetrik
tahlil muhim ahamiyat kasb etadi. Kvalimetriya – diagnostik metodlarni aniqlash,
12

sifatni miqdoriy baholashning nazariy asoslarini yaratish bilan bog’liq ilmiy va
amaliy faoliyat sohasi. Kvalimetriya kvalitologiya (sifat haqidagi fan)ning tarkibiy
qismidir. Dunyoda ta’lim sifati menejmentini takomillashtirish bo’yicha qator,
jumladan, quyidagi ustuvor yo’nalishlarda tadqiqotlar olib borilmoqda: ta’lim
sifatini kafolatlashning yagona mezonlari va standartlarini belgilashni aniqlash;
ta’lim xizmatlari eksportini rivojlantirish; ta’lim dasturlarini akkreditatsiyalash
milliy tizimlarini muvofiq-lashtirish; sifatni boshqarish texnologiyalarini
takomillashtirish. Biroq, hanuzgacha davlat va nodavlat maktabgacha tarbiya
tashkilotlari xodimlarining malakasini oshirish va ushbu tarbiya maskanlarida
ta’limiy va tarbiyaviy boshqaruv menejmentiga xos xususiyatlarni aniqlashning
yagona tizimini takomillashtirish masalalari o’z yechimini tulaqonlicha amalga
oshirilmagan. Shu jihatdan olganda, ta’limda sifatni boshqarish, sifatni
kafolatlashda akkreditatsiyaning o’rni, sifatning tashqi monitoringi, oliy ta’limda
sifatni baholash tizimlari, ta’lim jarayoni ishtirokchilari faoliyatini
muvofiqlashtirish va ta’lim sifatini nazorat qilishning pedagogik Yuqoridagilardan
kelib chiqib, bugungi kunda davlat va nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotlarida
ta’lim va tarbiya sifatini takomillashtirish muammosini alohida tadqiqot predmeti
sifatida o’rganish ehtiyoji sezilmoqda. Muammoning yechimini topish uchun: -
davlat va nodavlat maktabgacha tarbiya tashkilotlari xodimlarining malakasini
oshirishda «tarbiya kvalimetriyasi» va «ta’lim kvalimetriyasi» tushunchalarini
ilmiy jihatdan tavsiflash; - davlat va nodavlat maktabgacha tarbiya tashkilotlari
boshqarishning metodologik va nazariy asoslarini sifatli menejment nuqtai
nazaridan tadqiq qilish; - davlat va nodavlat maktabgacha tarbiya tashkilotlariga
qo’yiladigan davlat talablarini tabaqalashtirilgan yondashuv asosida
takomillashtirish; - davlat va nodavlat maktabgacha tarbiya tashkilotlari
xodimlarining malaka oshirishdan keyingi faoliyati samaradorligi monitoringini
joriy etish bo’yicha tavsiyalar ishlab chiqish; - davlat va nodavlat maktabgacha
tarbiya tashkilotlari tarbiyalanuvchilari iqtidorini aniqlash va rivojlantirishga
mo’ljallangan metodik qo’llanmalar yaratish va amaliyotga tatbiq etish; - davlat va
nodavlat maktabgacha tarbiya tashkilotlarida sifat menejmenti tizimini
13

takomillashtirish bo’yicha ilmiy asoslangan takliflar ishlab chiqish lozim. Davlat
va nodavlat maktabgacha tarbiya tashkilotlari xodimlarining faoliyatini
kvalimetriya asosida baholash, kasbiy faoliyat natijasi, tarbiyalanuvchilarning
intellektual darajasi va shaxsiy rivojlanishi mezonlariga asoslangan holda
takomillashtirishga qaratish lozim. Shunday qilib, ta’lim-tarbiya sifatini oshirish
jarayonida yangi mazmun va mohiyatga ega bo’lgan insonparvarlik tamoyillariga
asoslangan, yaratuvchanlik, ijodkorlikka intilish hissi bilan yo’g’rilgan ta’lim
komil inson shaxsini yetuklikka yo’naltiradi. Binobarin, O’zbekistonda
maktabgacha ta’lim tashkilotlarida olib borilayotgan islohotlar ta’lim- tarbiyaning
maqsadini yangi yo’nalishga burdi. Demak, ta’lim-tarbiyaning maqsadi butunlay
yangilandi, unga mos holda mazmunning ham, pedagogik jarayonning ham
yangilanishi tabiiydir. Bu omil davlatimizning ijtimoiy siyosatini belgilab
berganligi tufayli shaxs manfaatlarini ta’minlashga xizmat qiladi.
14

Davlat va nodavlat maktabgacha ta'lim tashkilotlarini tashkil etishga
qo'yiladigan talablar . Nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasining ta’lim
muassasini faoliyatini tashkil etish. Nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasi
qonun hujjatlariga muvofiq muassasa shaklida tashkil etiladi.
Davlat maktabgacha ta’lim muassasasining muassislari toifasiga kirmaydigan
barcha yuridik va jismoniy shaxslar nodavlat majtabgacha ta’lim muassasasining
muassislari bo’lishi mumkin. Nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasi qonun
hujjatlariga muvofiq belgilangan tartibda letsenziya olgan vaqtdan vaqtdan boshlab
ta’lim faoliyatini amalga oshirish huquqiga ega bo’ladi. Nodavlat maktabgacha
ta’lim muassasasida ta’lim mazmuni maktabgacha ta’limga qo’yiladigan davlat
talablariga asosan ishlab chiqilib , O’zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim
vazirligi tomonidan tasdiqlangan yoki tavsiya qilingan dasturlar bilan belgilanadi.
Muassasa o’z(mualliflik) dasturlaridan foydalanishga haqlidir. Ushbu dasturlarni
tartibi O’zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligi tomonidan
belgilanadi. Nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasining ish tartibi va bolalarning
muassasada bo’lish vaqti muassasa ustavi hamda muassisning qarori bilan
belgilanadi. Nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasida bolalar , ota-onalar yoki
ularning o’rnini bosuvchi shaxslar (keyingi o’rinlarda ota-onalar deb
ataladi), pedagog xodimlar , vasiylik kengashi a’zolari ta’lim-tarbiya jarayonining
qatnashchilarfi hisoblanadi. Nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasi
tarbiyalanuvhcisi , va xodimlari o’rtasidagi munosabatlar o’zro hamkorlik , bolaning
shaxsini hurmat qilish va unga shaxsiy xususiyatlariga muvofiq rivojlanishi uchun
erkinlik berish asosida olib boriladi. Nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasida
tegishli pedagogic ma’lumotga ega bo’lgan shaxslar pedagogic faoliyatga
qo’yilmaydi.Nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasining pedagoglari va boshqa
xodimlari bilan mehnat shartnomalari tuzish va ularni bekor qilish qonun
hujjatlariga muvofiq amalga oshiriladi.Nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasi
xodimlarining huquq va imtiyozlari qonun hujjatalrida , ushbu muassasaning
ustavida , shuningdek mehnat shartnomasida belgilanadi .
15

1.2. Nodavlat maktabgacha ta'lim tashkilotlarini tashkil etishga
qo‘yiladigan talablar .
Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotlarining maqsadi va vazifalarini , uning
faoliyatini tashkil etish, moliyalashtirish va nodavlat maktabgacha ta’lim
tashkilotini boshqarish faoliyatini tartibga soladi. Nodavlat maktabgacha ta’lim
tashkiloti o'z faoliyatida O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlariga,
O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisipalatalariningqarorlariga, O'zbekiston
Respublikasi Prezidentining farmonlari, qarorlari va farmoyishlariga , O'zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlari va farmoyishlariga, boshqa qonun
hujjatlariga, shuningdek ushbu Nizomga amal qiladi. Nodavlat maktabgacha ta’lim
tashkiloti yuridik shaxs hisoblanadi va o'z ustaviga, mustaqil balansiga , bank hisob
raqamlariga, o'z nomi ko'rsatilgan muhrga ega bo'ladi.
Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotiga bolalarni qabul qilish tegishli tibbiy
xulosa asosida amalga oshiriladi. Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotiga
bolalarni qabul qilish va ularni chiqarish tartibi nodavlat maktabgacha ta’lim
tashkilotining ustavi bilan belgilanadi. Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkiloti
guruhlaridagi bolalar soni davlat maktabgacha ta’lim tashkilotilari uchun
belgilangan me'yordan ortiq bo'lmasligi kerak. Nodavlat maktabgacha ta’lim
tashkilotida o'quv yili joriy yilning 2 sentyabridan boshlanadi va keyingi yilning 1
iyunida tugallanadi. Ushbu davr oralig'ida sog'lomlashtirish davri davom ettiriladi.
Ta'lim-tarbiya jarayoni qatnashchilari Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotida
bolalar, otaonalar yoki ularning o'rnini bosuvchi shaxslar (keyingi o'rinlarda ota-
onalar deb ataladi), pedagog xodimlar, vasiylik kengashi a’zolari ta'lim-tarbiya
jarayonining qatnashchilari hisoblanadi. Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotida
vasiylik kengashlari tashkil etiladi , ularni saylash tartibi va ularning vakolatlari
nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotining ustavida belgilanadi.
Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkiloti bolalarni qabul qilishda ota-onalarni o'z
ustavi, kun tartibi, ta'lim-tarbiya dasturlari va boshqa hujjatlar bilan tanishtirishi
shart. Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkiloti bilan ota-onalar o'rtasidagi o'zaro
16

munosabatlar ushbu muassasaning ustavi hamda shartnoma bilan tartibga solinadi.
Ota-onalar bilan tuzilgan shartnoma bolalarning ushbu muassasada bo'lish vaqtini,
ta'lim-tarbiya jarayonini tashkil etishda tomonlarning huquqlari, majburiyatlari
hamda javobgarligini o'z ichiga oladi. Ota-onalar quyidagi huquqlarga ega: o'z
bolalari uchun ta'lim-tarbiya shakllarini, nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotida
ta’lim berish tilini tanlash ; nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotida bolalarga
ta'lim-tarbiya berish uchun zarur shart-sharoitlar yaratilishini hamda bolaning
shaxsiga nisbatan hurmat bilan munosabatda bo'lishni talab qilish; nodavlat
maktabgacha ta’lim tashkiloti bilan tuzilgan shartnoma shartlarida belgilangan
tartibda kun davomida o'ziga qulay bo'lgan vaqtda bolalarni maktabgacha ta’lim
tashkilotidan olib ketish huquqiga ega. Ota-onalar qonun hujjatlariga va
shartnomaga muvofiq boshqa huquqlarga ham ega bo'lishlari mumkin. Nodavlat
maktabgacha ta’lim tashkiloti tarbiyalanuvchisi va xodimlari o'rtasidagi
munosabatlar o'zaro hamkorlik, bolaning shaxsini hurmat qilish va unga shaxsiy
xususiyatlariga muvofiq rivojlanishi uchun erkinlik berish asosida olib boriladi.
Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotida tegishli pedagogik ma'lumotga ega
bo'lgan shaxslar pedagogik faoliyat bilan shug'ullanish huquqiga ega. Sud
tomonidan yoki tibbiy xulosaga muvofiq bunday faoliyat bilan shug'ullanishi
taqiqlangan shaxslar pedagogik faoliyatga qo'yilmaydi. Nodavlat maktabgacha
ta’lim tashkilotining pedagoglari va boshqa xodimlari bilan mehnat shartnomalari
tuzish va ularni bekor qilish qonun hujjatlariga muvofiq amalga oshiriladi.
Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkiloti rahbari belgilangan tartibda pedagog
kadrlar malakasini oshirishni va ularni qayta tayyorlashni ta'minlaydi, ularning
sha'ni va qadr-qimmatini himoya qiladi, ilg'or pedagogik va axborot
texnologiyalari , mualliflik dasturlari, metodik qo'llanmalar va didaktik materiallar
joriy etilishi uchun shart-sharoitlar yaratadi. Nodavlat maktabgacha ta’lim
tashkiloti xodimlarining huquq va imtiyozlari qonun hujjatlarida, ushbu
muassasaning ustavida, shuningdek mehnat shartnomasida belgilanadi. Nodavlat
maktabgacha ta’lim tashkilotining pedagog xodimlari quyidagi huquqlarga ega:
nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotini boshqarishda ushbu muassasa ustavida
17

belgilanadigan tartibda qatnashish ; o'z kasbiy sha'ni va qadr-qimmatini himoya
qilish. Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotining pedagog xodimlari
quyidagilarga majbur: ta'lim-tarbiya jarayoniga zamonaviy ta’lim dasturlarini
tatbiq etish; ilg'or xorijiy tajribani hisobga olgan holda bolalarni har tomonlama
intellektual, axloqiy, estetik va jismoniy rivojlantirish bo'yicha o'ziga yuklatilgan
vazifalar doirasida shart-sharoitlar yaratish; bolalarga yuqori professional darajada
ta'lim-tarbiya berish orqali maktabgacha ta'lim sifatini oshirish ; pedagog axloq-
odobiga rioya qilish, bolaning qadr-qimmatini hurmat qilish, bolalarni tazyiqdan
himoya qilish, ularni mehnatga , ota-onaga hurmat, atrof-muhitga ehtiyotkorlik
bilan munosabatda bo'lish ruhida tarbiyalash; o'zining kasbiy ko'nikmalarini va
pedagogik mahoratini doimiy ravishda takomillashtirish hamda belgilangan
muddatlarda o'z malakasini oshirib borish. Pedagog xodimlar qonun hujjatlariga
muvofiq boshqa majburiyatlar ham olishi mumkin .
Ijodiy izlanishning negizi - pedagoglik kasbiga mehr qo’yish, uni qadrlash ,
pedagog mehnatning o’zidan, uning natijalaridan qanoat hosil qilishdir. Bu
omillardan samarali va o’rinli foydalanish ta’lim muassasasining ta’lim–tarbiya
ishini yanada takomillashtirishda muhim rol o’ynaydi.
Boshqarishda ta’lim muassasasi hujjatlarini tahlil qilish usuli.
Ta’lim muassasasi ichki boshqaruvi tizimida pedagogik jarayonni, uning ayrim
xodisalari va faktlarini tekshirishda hujjatlarni chuqur o’rganish va har tomonlama
tahlil qilish masalasiga alohida e’tibor berish hozirgi davrning muhim talablaridan
biridir, chunki, bu hujjatlarda ta’lim muassasasining, pedagoglar jamoasining yosh
avlodni tarbiyalash , unga puxta bilim berish va uni o’qish masalalariga doir
qarorlarni amalga oshirish borasidagi faoliyati o’z ifodasini topgan.
Ta’lim muassasasi hujjatlari jumlasiga: o’quv mashg’ulotlarining jadvali, ta’lim
muassasasi ishining rejalashtirishning barcha turlari, uzluksiz ta’limning muhim
shoxobchasi bo’lgan maktabgacha ta’limga doir hisob va hisobotlar, ta’lim -
tarbiya ishlariga tegishli hujjat va hisobotlar, ta’lim muassasasiga tegishli
bo’lgan Nizomlar , instruktiv - metodik ko’rsatmalar, shu asosda ishlangan ta’lim
18

muassasasining turli hujjatlari (buyruq va kengash qarorlari) va dastur hamda
rejalar, ta’lim - tarbiya ishlarini taqsimlash, ta’lim muassasasining buyruq
daftarlari, maktab pedagoglar kengashining qarorlari daftari , maktab smetasi va
turli moliyaviy hujjatlar, shu asosda tuzilgan statistik hisobotlar, maktab pasporti,
inventarlar daftari va hokazolar kiradi.
Ta’lim muassasasi hujjatlarini tahlil qilishda mazkur hujjatlarda muhim vazifa
qilib qo’yilgan: bolalar sonining o’sishi va kamayishiga , ularning MTTdan ketib
qolishining oldini olishga, ba’zi bir tarbiyalanuvchilarning rivojlanish darajasiga,
ta’lim muassasasi maktab kengashining tavsifiga, “Bolajon” dasturi asosida olib
borilayotgan ishlarning holatiga , MTTning - onalar jamoatchilik, mehnat
jamoalari, otaliq tashkiloti, savdo, qurilish , sog’liqni saqlash tashkilotlari, baza
korxonasi, maktabdan tashqari bolalar muassasalari, kasb-hunar kollejlari ,
akademik litseylar, oliy o’quv yurtlari bilan hamkorlikdagi ishlariga, MTTning
o’quv-moddiy va texnik bazasini mustahkamlab borish masalasiga, uning moliya-
xo’jalik va pedagogik targ’ibot ishlariga alohida e’tibor beriladi.
Nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasining maqsadi va vazifalarini,
uning faoliyatini tashkil etish , moliyalashtirish va nodavlat maktabgacha ta’lim
muassasasini boshqarish foliyatini tartibga solidi.Nodavlat maktabgacha ta’lim
muassasasi o’z faoliyatida O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va
qonunlariga, O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining qarorlariga,
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari, qarorlari va farmoyishlariga ,
O ‘ zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlari va farmoyishlariga,
boshqa qonun hujjatlariga, shuningdek ushbu Nizomga amal qiladi
Nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasi yuridik shaxs hisoblanadi va o’z ustaviga
mustaqil balansiga , bank hisob raqamlariga, o’z nomiga ko’rsatilgan muhrga ega
bo’ladi.
Nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasining maqsad va vazifalari
Quyidagilar nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasining maqsadi hisoblanadi:
19

Maktabgacha yoshdagi bolalarni (keyingi o’rinlarda bolalar deb ataladi) har
tomonlama intellectual, axloqiy, estetik va jismoniy rivojlantirish ;
 Ta’lim-tarbiya berish orqali bolalarni maktab ta’limiga sifatli tayyorlash;
 Bolalarni maktabgacha ta’lim bilan qamrab olish.
 Quyidagilar nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasining vazifalari
hisoblanadi: Ta’lim-tarbiya jarayoniga zamonaviy ta’lim dasturlari va
texnologiyalarini joriy etish;
 Bolalarning hayotini muhofaza qilish va sog’ligini mustahkamlash;
 Bola shaxsini sog’lom va yetuk, maktabda o’qishga tayyorlangan tarzda
shakllantirish ;
 Bolaning intellectual, axloqiy, estetik va jismoniy rivojlanishini ta’minlash;
Bolaning rivojlanishidagi(nutqida, ko’rishida, eshitishda) yengil nuqsonlarni
korreksiyalashni amalga oshirish; Bolalarda xalqimizning yuksak ma’naviyati va
insonparvarlik an’analariga sadoqat tuyg’ularini shakllantirish
20

II-BOB. Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotini boshqarish va
faoliyatini nazorat qilish
2.1.Nodavlat Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida pedagogik jarayonni
tashkil etish.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan Oliy Majlisga yo‘llagan
murojaatnomada xalqimiz azaldan ta’lim-tarbiyaning mohiyati va qadr-qimmatini
yaxshi bilgan holda,
doimo ilm-ma’rifatga
intilib yashashini, faqat
ma’rifat insonni
kamolga, xalqni
taraqqiyot sari
yetaklash alohida e’tirof
etilib, rivojlangan
mamlakatlarda
ta’limning to’liq sikliga
investisiya kiritishga, ya’ni bola 3 yoshdan 22 yoshgacha bo‘lgan davrda uning
tarbiyasi sarmoya sarflashga katta e’tibor berilishi, kiritilgan bu sarmoya jamiyatga
15-17 barobar miqdorda foyda keltirishi, shu bois, ta’lim bolalikdan butun umr
davom etishi lozimligi ta’kidlandi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti
Sh.M.Mirziyoevning 2018 yil 30 sentabrdagi “Maktabgacha ta’lim tizimini
boshqarishni takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-3955-sonli hamda
2018-2019 yillarda maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirishning
qo‘shimcha chora-tadbirlari dasturi tasdiqlandi. Bugungi kunda respublikamizda
maktabgacha ta’lim tizimini tubdan isloh qilish borasida amalga oshirilayotgan
tizimli chora-tadbirlar natijasida maktabgacha ta’lim tashkilotlarining moddiy-
texnik ba’zasi, huquqiy-me’yoriy, metodik ta’minoti bosqichma-bosqich
mustahkamlanmoqda. O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha
Harakatlar strategiyasiga muvofiq tarzda maktabgacha ta’lim tashkilotlari
21

faoliyatining zamonaviy metodologiyasini yaratish, davlat talablarini
kompetensiyaviy yondashuv asosida takomillashtirish, o‘quv-metodik
majmualarning yangi avlodini yaratish lozim. Bularni keng amaliyotga joriy
etishni takomillashtirish bilan bog‘liq masalalar belgilangan bo‘lib, bu o‘z
navbatida, mazkur jarayonni tadqiqiy va tahliliy yo‘nalishga ega bo‘lgan
pedagogik tizim sifatida o‘z ahamiyatiga ega. Respublikamiz istiqboli va kelajagi
o‘sib kelayotgan yosh avlodga bog‘liq bo‘lib, yosh avlodning esa ma’naviy
barkamolligi, axloqiy yetukligi va jismonan, sog‘lomligi, e’tiqodi, kelajakda o‘z
oilasi, Vatani va xalqiga munosabati ko‘p jihatdan ularning ota-onalari, oilalarida
qanday tarbiya olayotganliklariga, ijimoiy muhit ta’sirida nimalarni, idrok
etayotganliklariga bevosita bog‘liq. Bolalarning barkamol avlod to‘g‘risidagi
tasavvurlarini shakllantirish,
dunyoqarashini boyitish,
milliy istiqlol g‘oyasi
talablariga munosib shaxs
sifatida shakllanishi, ularni
biologik, ijtimoiy, psixolog,
iqtisodiy, huquqiy-ma’naviy,
ahloqiy jihatdan rivojlanishi,
shaxslararo munosabatlarning
o‘ziga xos sir-asrorlarini
o‘rganishga bo‘lgan zaruriyat
va ehtiyoj ortib bormoqda. Oilani mustahkamlashda yosh avlodni ma’naviy-
ahloqiy tarbiyalashga, yoshlarni tashkiliy barcha imtiyozlaridan to‘la
foydalanishga, qulay sharoit yaratish lozimligini bugungi kundagi tub o‘zgarishlar
ko‘rsatib turibdi. Chunki, bugungi kunda, oila va oilada bola tarbiyasidagi qator
muammolar jamiyatni ma’naviy va iqtisodiy tanazzulining chiqishida to‘sqinlik
qilayotgani sir emas. Maktabgacha ta’lim tashkiloti va oila integrassiyasi,
bularning barchasi hamkorlik faoliyati tarbiya vositasi sifatida tarbiyalanuvchilarni
maktabga tayyorlashni zaruriyat qilib qo‘yadi. Maktabgacha ta’lim tizimi
22

uzluksiz ta’limning birlamchi, eng asosiy bo’g’ini hisoblanadi. Mutaxassis va
pedagoglarning ilmiy xulosalariga ko’ra, inson o’z umri davomida oladigan
barcha axborot va ma’lumotning 70 foizini 5 yoshgacha bo’lgan davrda oladi. Ana
shu dalilning o‘zi bolalarimizning yetuk va barkamol shaxs bo’lib voyaga
yetishida Maktabgacha ta`lim tashkilotida ta`lim tarbiya olishining qanchalik
katta ahamiyatga ega ekanini yaqqol ko’rsatib turibdi.Maktabgacha ta’lim
tashkiloti tarbiyasini olgan bola bilan maktabgacha ta’lim tashkilotiga
bormagan bolani solishtirgan, ularning fikirlash darajasi o’rtasida yer bilan
osmoncha farq borligini sezish qiyin emas.Shuning uchun ham maktabgacha
ta’lim tizimini qayta ko’rib chiqish masalasini davlat siyosati darajasiga
ko’tarib, bu borada katta ishlar amalga oshirilmoqda. Agar shu ishni har
tomonlama puxta o’ylab amalga oshirmasak, butun ta’lim tizimida sifat
o’zgarishiga erishishimiz, ta’limning uzluksizligini ta’minlashimiz qiyin bo’ladi,
deya ta’kidladi Shavkat Mirziyoyev. Uzluksiz ta’lim sohasidagi ta’lim sifatini
oshirish uchun nodavlat ta’lim muassasalarni oshirishga qaror qilindi. Xususiy
ta’lim muassasalar uchun ham huquqiy asoslar yaratildi.Davlat va nodavlat ta’lim
muassasalari o’rtasida sog’lom raqobat farzandlarimizning sifatli ta’lim olishga
bo’lgan huquqni ro’yobga chiqarishga xizmat qilishni ko’rsatmoqda.O’zbekistonda
ta’lim sifatini tubdan oshirish intellektual estetik va jismoniy barkamol avlodni
shakllantirish hamda yoshlarga ta’lim berishni yangi sifat darajasiga ko’tarish
2017-2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini riojlantirishning beshta ustivor
yo’nalishi bo’yicha xarakatlar strategiyasining asosiy maqsadlaridan biri sifatida
belgilangan. Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotida “Ilk qadam” davlat dasturi
va davlat talablari asosida ta’lim-tarbiya jarayonlarini tashkil etish, bolalarni
sog’lom ovqatlantirish bo’yicha uslubiy-amaliy tavsiyalar berilmoqda. Nodavlat
ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilarining bilim darajasi o’rganilib aniqlanyapti,
aniqlangan bo’shliqlar yuzasidan metodik tavsiyalar ishlab chiqilmoqda. Davlat
hamda nodavlat ta’lim muassasalari ta’lim-tarbiya jarayonlaridagi farqi nimalarda
ko’rinadi? Bu turdagi ta’lim muassasalridagi jarayon bir biridan farq qilinmaydi.
Ikkalasida ham ta’lim-tarbiya brish ishlari davlat talablari hamda ta’lim standartlari
23

orasida amalga oshiriladi. Bundan tashqari:, nodavlat ta’lim muassasalari
tarbiyanuvchilari, bolalalar bilan individual mashg’ulot olib borish tizimi
yaratilgan. Jumladan, nodavlat maktabgacha ta’lim muassasalari
tarbiyalanuvchilariga o’zbek, ingliz va rus tillarida saboq berilib, ular qiziqish
nuqtai nazaridan ingliz tili kompyuter savodxonligi o’g’il bolalar taekvondo, qiz
bolalar badiiy gimnastika to’garaklariga muntazam jalb etiladi. Xususiy
maktabgacha talim tarbiyalanuvchilari, uch mahal issiq ovqat bilan ta’minlanadi.
Nodavlat maktabgacha ta’lim muassasalarida esa haftaning 6 kunida (davlat
MTMlarida 5 kun) 8:00 dan 18:00gacha belgilangan. Nodavlat maktabgacha ta’lim
tashkiloti ham ijtimoiy tizimga qo’yilgan bo’lib o’z organizmdagi ta’lim sifati
uchun mas’ul bo’lgan mexanizmini boshqarishda yangi imkoniyatlardan
foydalanadi.Ta’lim muassasasi faoliyatining natijasi ijtimoiy buyurtmani sifatli
bajarish, modellar bilan solishtirish usullari orqali aniqlanadi. Maqsadga
erishishdagi vazifalar, turli xil yangi masalalarni xal etish zamonaviy usullar
yordamida amalga oshiriladi, natijalar zamon talablariga moslashadi va tizim o’z
faoliyatini ijobiy baholaydi.
- Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotlari faoliyatini tashkil etish uchun
arizalarini axborot tizimi orqali elektron qabul qilish imkoniyatini yaratish; -
Murojaatga Sanitariya-epidemiologiya nazoratiga mavjud binolar va xonalarning
gigiyena qoidalari, normalari va normativlariga mosligi haqidagi hamda Yong‘in
xavfsizligi organiga mavjud binolar va xonalarning yong‘in xavfsizligi talablariga
mosligi to‘g‘risidagi xulosalarni onlayn tarzda berishi imkonini yaratish; - Davlat-
xususiy sheriklik to‘g‘risida tuzilgan bitimlarning yagona reyestrini yuritish; -
Davlat va Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkiloti xodim va tarbiyalanuvchilarini
biometrik identifikatsiya qilish texnologiyasi orqali elektron davomatini yuritish; -
Davlat va Nodavlat ta’lim tashkiloti bilan tuzilgan shartnomaga muvofiq ota-
onalar tomonidan badalni o‘z vaqtida to‘lanishi monitoringi tizimini yaratish; -
Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotlari ish unumdorligi va axborot bilan
ta’minlanganlik darajasini tubdan yaxshilash, axborot tizimidan foydalangan holda
ish yuritishdagi vaqti va sarf-xarajatlarni qisqartirish.
24

2.2.Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotini boshqarish va faoliyatini
nazorat qilish.
Nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasini muassis tomonidan
tayinlanadigan rahbar boshqaradi. Nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasi
rahbari davlat maktabgacha ta’lim muassasasi mudiri lavozimiga qo’yiladigan
malaka talablariga muvofiq bo’lishi kerak. Nodavlat maktabgacha ta’lim
muassasasi faoliyatini nazorat qilish muassis tominidan , shuningdek, qonun
hujjjatlarida belgilangan tartibda vakolatli davlat organlari tomonidan amalga
oshiriladi.
Nodavlat maktabgacha ta’lim muassasalari tomonidan maktabgacha ta’limga
qo’yladigan davlat talablari va ta’lim-tarbiya dasturlarining bajarilishini nazorat
qilish ushbu sohadagi vakolatli organ tomonidan amalga oshiriladi
Maktabgacha ta'lim tashkilotlarini direktoring faoliyati va ahamiyati
Maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo’yiladigan Davlat talablari «Ta’lim
to’g’risida»gi Qonun, Kadrlar tayyorlash Milliy dasturiga muvofiq ishlab
chiqilgan. Maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo’yiladigan Davlat
talablari aniq bir yoshdagi bolaning rivojlanish standartlarini va bolaning yutuqlari
va rivojlanish darajasini baholash imkoniyatini beruvchi indikatorlarni belgilaydi.
Ushbu xujjat, birinchi navbatda, oilalarga bolaning to’laqonli rivojlanishi , ta’lim-
tarbiyasida, uni maktabda ta’lim olishga samarli tayyorlashda yordam berishni
nazarda tutadi.U maktabgacha ta’limning mazmunini belgilaydi va mulk shaklidan
qat’iy nazar, maktabgacha ta’lim muassasalarini bolalikning qadr-qimmatini saqlab
qolgan xolda barcha bolalarning tenghuquqligini va har bir bolaning individual
rivojlanishini tadbiq etishga yo’naltirilgan. Ushbu hujjat O‘zbekiston Respublikasi
territoriyasida, mulk shaklidan va qaysi tashkilot tasarrufida ekanligidan qat’iy
nazar, quyidagi ta’lim muassasalarida qo’llanilishi majburiydir:
-umummiy turdagi davlat va nodavlat maktabgacha ta’lim muassasalarida ;
-maktabgacha yoshdagi guruhlari mavjud bo’lgan «Mehribonlik» uylarida ,
kichkintoylar uylarida;
26

-maktabgacha va boshlang’ich ta’limni nazorat qiluvchi boshqaruv organlarida;
-maktabgacha va boshlang’ich ta’lim turlari uchun kadrlar tayyorlovchi o’rta-
maxsus va oliy ta’lim muassasalarida. maktabgacha va boshlang’ich ta’lim turlari
bo’yicha pedagogik kadrlarni malakasini oshirish va qayta tayyorlashni tadbiq
etuvchi muassasalarda. Davlat talablarini ishlab chiqish asosida bola shaxsi
rivojlanishining 4 ta yo’nalishi olingan (jismoniy rivojlanish, o’z o’ziga xizmat va
gigiena; ijtimoiy - hissiy rivojlanish ; nutq, o’qish va savodga tayyorgarlik; bilish
jarayoni, atrof olam to’g’risidagi bilimga ega bo’lish va uni anglash). Bu 4 ta
yo’nalish bo’limlarga bo’linib, birgalikda bola rivojlanishining yaxlitligini tashkil
etadi.Qayta ishlangan talablar jamiyatning maktabgacha yoshdagi bolalar
rivojlanishi haqidagi bilimlarini yaxshilashga , tarbiya sohasida ota-onalarning
ko’nikmalarini mustahkamlashga, shuningdek muassasalarda ta’lim dasturlari va
metodikalarini baholashga qaratilgan.Ushbu xujjat bolalarga “tamg’a osish”
vositasi sifatida emas, balki bolalar sharoitini yaxshilash , ularning bolalik huquqini
ta’minlash sifatida qo’llanilishi lozim. Bugungi kunda oldimizga qo’ygan ulkan
maqsadlarimizga ezgu niyatlarimizga erishishimiz, jamiyatimizning yangilanishi,
xayotimizning taraqqiyoti va istiqbolli amalga oshirilayotgan islohotlarimiz,
davlatning ta‘lim tizimini takomillashtirishdagi roli, ahamiyati, rejalarimizning
samarasi taqdiri - bularning barchasi, avvalambor, zamon talabiga javob beradigan
yuqori malakali, ongli mutaxassis kadrlar tayyorlash muammosi bilan
chambarchas bog’liqligini barchamiz anglab yetmoqdamiz. Shu jixatdan
O‘zbekistonda bugungi shiddat bilan rivojlanish kechayotgan bir jarayonda davlat
tomonidan ta‘lim tizimini isloh qilish orqali boshqarishining ahamiyati juda
muhimdir. Bugungi kunda mamlakatimizda ta’lim-tarbiya tizimini isloh qilish va
zamon talablari darajasiga ko’tarish sohasida muhim chora-tadbirlar amalga
oshirilmoqda. Maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo’yiladigan Davlat
talablari aniq bir yoshdagi bolaning rivojlanish standartlarini va bolaning yutuqlari
27

va rivojlanish darajasini baholash imkoniyatini beruvchi indikatorlarni belgilaydi.
Ushbu xujjat, birinchi navbatda, maktabgacha ta’lim tashkilotlari va oilalarga
bolaning to’laqonli rivojlanishi, ta’lim-tarbiyasida, uni maktabda ta’lim olishga
samarli tayyorlashda va bolalar qamrovini yanada kengashtirishga yordam berishni
nazarda tutadi. Bugungi kunda yosh avlodni barkamol insonlar qilib tarbiyalash
xamda uzoq qishloqlarda maktabgacha ta’lim tashkilotiga bolalarni qamrab olishni
kengaytirish maqsadida oilaviy nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotlarining
tashkil etilishi uzluksiz ta’lim tizimining boshlang’ich bo‘g‘ini bo’lgan
maktabgacha ta’lim tashkilotlariga bo’lgan yana bir muhim e’tibor desak
mubolag’a bo’lmaydi. Oilaviy nodavlat maktabgacha ta'lim tashkilotlari
to‘g‘risidagi nizomga muvofiq, oilaviy nodavlat maktabgacha ta'lim tashkiloti
faqat davlat-xususiy sherikchilikning oilaviy nodavlat maktabgacha ta'lim
tashkilotlarini moddiy- texnik va uslubiy jihatdan ta'minlash shakli asosida qishloq
joylarda tashkil etiladi.Nizomga muvofiq oilaviy nodavlat maktabgacha ta'lim
tashkilotlarining maqsadi quyidagilar hisoblanadi: Bu kabi vazifalardan kelib
chiqqan xolda oilaviy nodavlat maktabgacha ta'lim tashkilotlari o’z oldiga
28

quyidagi vazifalari amalga oshirishni ko’zlaydi: Oilaviy nodavlat maktabgacha
ta'lim tashkilotlari o’z vakolatlari doirasida otaonalar bilan kelishuv bo‘yicha
qo‘shimcha xizmatlar ko‘rsatishi, shu jumladan o‘qituvchilar, murabbiylar,
tibbiyot xodimlarini isga taklif qilishi, xizmatlar ko‘rsatishdan tushgan (bolalar
parvarishi va ta’lim tarbiya berish evaziga bolalarning oylik to’lovi) mablag‘lar
hisobiga tarbiyachi va uning yordamchisi ishini qo‘shimcha maktabgacha yoshdagi
bolalarni (keyingi o‘rinlarda bolalar deb ataladi) har tomonlama intellektual,
axloqiy, estetik va jismoniy rivojlantirish; ta'lim-tarbiya berish orqali bolalarni
maktab ta'limiga sifatli tayyorlash; bolalarni maktabgacha ta'lim bilan qamrab
olish. ta'lim-tarbiya jarayoniga zamonaviy ta'lim dasturlari va texnologiyalarini
joriy etish va bolalarning hayotini muhofaza qilish va sog‘lig‘ini mustahkamlash
bola shaxsini sog‘lom va yetuk, maktabda o‘qishga tayyorlangan tarzda
shakllantirish bolalarning intellektual, axloqiy, estetik va jismoniy rivojlanishini
ta'minlash; bolalarda xalqimizning yuksak ma'naviyati va insonparvarlik
an'analariga sadoqat tuyg‘ularini shakllantirish ravishda (moddiy yoki ma’naviy)
rag‘batlantirish hamda foyda olish huquqiga ega. Oilaviy nodavlat maktabgacha
ta'lim tashkilotlari tuman (shahar) hokimliklari tomonidan beriladigan belgilangan
tartibdagi ruxsatnomani qabul qilib olgan vaqtdan boshlab ta'lim faoliyatini amalga
oshirish huquqiga ega bo‘ladi va o‘z faoliyatini boshlash huquqiga ega bo’ladi.
Oilaviy nodavlat maktabgacha ta'lim tashkilotlari faoliyatini amalga oshirish uchun
hech qanday litsenziya talab etilmaydi. O‘z uyidan oilaviy nodavlat maktabgacha
ta'lim tashkilotining muassislari yakka tartibdagi tadbirkor hisoblanadi. Oilaviy
nodavlat maktabgacha ta'lim tashkilotining ish tartibi va bolalarning muassasada
bo‘lish vaqti ota-onalarning istak va talablaridan kelib chiqqan xolda va oilaviy
maktabgacha ta’lim tashkiloti raxbari tomonidan belgilanadi. Oilaviy nodavlat
maktabgacha ta'lim tashkiloti joylashgan hududda yashaydigan aholi talablaridan
kelib chiqib, nodavlat maktabgacha ta'lim tashkilotida 5 yoki 6 kunlik
( dushanbadan shanbaga qadar) ish haftasini joriy etilishi ham mumkin. Oilaviy
29

nodavlat maktabgacha ta'lim tashkilotiga bolalarni qabul qilish jinsi, irqi, millati,
tili, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, e'tiqodi, shaxsiy va ijtimoiy mavqeidan qatiy
nazar, tegishli tibbiy xulosa asosida amalga oshiriladi. Oilaviy maktabgacha ta’lim
tashkilotlarida ham Davlat talablari asosida kunlik mashg’ulotlar tashkil etiladi va
bolalarning yosh xususiyatiga mos ravishda ta’lim tarbiya ishlari amalga oshiriladi.
Oilaviy nodavlat maktabgacha ta'lim tashkilotiga bolalarni qabul qilish yoki
chiqarish tartibi oilaviy nodavlat maktabgacha ta'lim tashkiloti raxbarining qarori
bilan amalga oshiriladi.
30

XULOSA
Xulosa qilinadigan bo’lsa, Nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasi qonun
hujjatlariga muvofiq muassasa shaklida tashkil etiladi. Davlat maktabgacha ta’lim
muassasasining muassislari toifasiga kirmaydigan barcha yuridik va jismoniy
shaxslar nodavlat majtabgacha ta’lim muassasasining muassislari bo’lishi
mumkin.Nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasi qonun hujjatlariga muvofiq
belgilangan tartibda letsenziya olgan vaqtdan vaqtdan boshlab ta’lim faoliyatini
amalga oshirish huquqiga ega bo’ladi. Nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasida
ta’lim mazmuni maktabgacha ta’limga qo’yiladigan davlat talablariga asosan
ishlab chiqilib , O’zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligi tomonidan
tasdiqlangan yoki tavsiya qilingan dasturlar bilan belgilanadi.
Muassasa o’z(mualliflik) dasturlaridan foydalanishga haqlidir. Ushbu dasturlarni
tartibi O’zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligi tomonidan
belgilanadi.Nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasining ish tartibi va bolalarning
muassasada bo’lish vaqti muassasa ustavi hamda muassisning qarori bilan
belgilanadi.
Ma’lumki, mamlakatimizda so‘nggi yillarda barcha sohalardagi keng ko‘lamli
islohotlar xalq bilan muloqot prinsipiga uyg‘un va hamohanglikda amalga
oshirilayapti. Ta’lim tizimidagi strategik o‘zgarishlar ham bunga yorqin misol
bo‘la oladi. Binobarin, nodavlat ta’lim xizmatlari ko‘rsatish, sohaga davlat-xususiy
sherikchilikning samarali mexanizmlarini joriy etish, bu borada ilg‘or xorijiy
tajribalarni o‘rganish bo‘yicha qator yangiliklarga qo‘l urildi. Bu bejiz emas. Sababi
yaqin-yaqingacha ham tadbirkorlarga nodavlat ta’lim xizmatlari ko‘rsatish uchun
litsenziya berishning markazlashib ketgani eng dolzarb va o‘z yechimini
kutayotgan muammolardan biri bo‘lib kelayotgan edi. Masalan, uzoq hududlarda
yashovchi biror ishbilarmon xususiy bog‘cha yoki maktab ochmoqchi bo‘lsa,
albatta Toshkentga bir necha bor kelib-ketishiga to‘g‘ri kelardi. Boz ustiga,
litsenziya natijalarini oylab kutardi. Agar litsenziyani qo‘lga kirita olmasa, u yog‘ini
o‘zingiz o‘ylayvering. Xullas, sarson-sargardonchilik, asabbuzarliklar xo‘p va ko‘p
31

edi. Zero, davlatimiz rahbari ham qator chiqishlarida mazkur mazkur masalaga
alohida to‘xtalib, tanqidiy fikrlar bildirdi hamda tegishli vazirlik va idoralarga aniq
topshiriqlar berdi. Bu borada Prezidentimizning 2017 yil 15 sentyabrdagi
“Nodavlat ta’lim xizmatlarini ko‘rsatish faoliyatini yanada rivojlantirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori muhim dasturilamalga aylandi.Yurtboshimiz
tomonidan belgilangan vazifalar ijrosini ta’minlash maqsadida O‘zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi ta’lim sifatini nazorat qilish davlat
inspeksiyasi tomonidan qator ishlar olib borilayapti. Xususan, tegishli vazirlik va
idoralar bilan birgalikda nodavlat ta’lim xizmatlarni ko‘rsatish sohasidagi faoliyatni
litsenziyalash tartibini takomillashtirish yo‘lida fuqarolarning talab va istaklarini
inobatga olgan holda qaror loyihasi tayyorlandi.Uni ishlab chiqish jarayonida ilg‘or
xalqaro tajribalar chuqur o‘rganildi. Jumladan, Ta’lim sifatini nazorat qilish davlat
inspeksiyasi delegatsiyasi Koreya Respublikasiga xizmat safari uyushtirdi. Tashrif
davomida Janubiy Koreyaning nodavlat ta’lim xizmatlari ko‘rsatish sohasidagi
qonun va qonunosti hujjatlari ko‘rib chiqildi. Bir qator mutassadi tashkilotlarda
uchrashuv va seminarlar tashkil etilib, qaror loyihasi muhokama qilindi,
o‘rganilgan malakalarning namunali omillari inobatga olindi. Masalan, Janubiy
Koreya maktabgacha ta’lim muassasalarida asosiy e’tibor ta’lim-tarbiya jarayoniga
qaratiladi. Ya’ni ushbu davrda olingan ta’lim-tarbiya kelajak uchun pishiq-puxta
poydevorga aylanadi, bolalarni ta’lim olishga qiziqtirish bog‘chadan boshlanishi
zarur degan qat’iy prinsipga rioya etiladi. Pirovardida bugun Koreya
Respublikasida yoshlarni bog‘chada qamrab olish darajasi 98 foizga yetkazilgan.
Bu esa shubhasiz keyingi bosqichdagi ta’lim sifatiga katta ta’sir ko‘rsatadi.Mazkur
jarayonlardan so‘ng Vazirlar Mahkamasi tomonidan joriy yil 27 martda “Nodavlat
ta’lim xizmatlari ko‘rsatish sohasidagi faoliyatni litsenziyalash tartibini
takomillashtirish to‘g‘risida” qaror qabul qilindi. Uning hayotga tatbiq etilishi bilan
nodavlat ta’lim muassasalarini tashkil qilish jarayoni yanada soddalashtirildi,
litsenziya talabgorlarining murojaatlarini qisqa muddatlarda ko‘rib chiqish belgilab
32

qo‘yildi. Ayni chog‘da Davlat xizmatlari markazlari va Yagona interaktiv davlat
xizmatlari portali orqali litsenziya talabgorlari hujjatlarini qabul qilishning elektron
tizimi yo‘lga qo‘yildi. Litsenziya talabgorlarining hujjatlari 10 kun ichida ko‘rib
chiqiladigan bo‘ldi. Vaholonki, oldin ushbu jarayon 30 kunni tashkil etardi. O‘z
navbatida litsenziya olish uchun kerak bo‘lgan hujjatlar soni soddalashtirilib , 9
tadan 5 taga kamaytirildi. Barcha yuridik shaxslar tashkiliy-huquqiy shakllaridan
qat’iy nazar nodavlat ta’lim xizmatlari ko‘rsatish sohasidagi faoliyatni olib borish
uchun litsenziya olish huquqiga ega ekanligi mustahkamlab qo‘yildi. Maktabgacha
ta’lim, xalq ta’limi vazirliklari hamda O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazlari
bilan birgalikda viloyat, tuman (shahar) kesimida malakali mutaxassislardan iborat
ekspert guruhlari shakllantirildi. Shular asosida maktabgacha ta’lim muassasalari
va ulardagi ta’lim-tarbiya jarayonlariga mutlaqo yangicha tafakkur bilan
qaralayapti. Ayniqsa, davlat-xususiy sherikchilik asosida MTT tashkil etish kun
tartibidagi muhim masalalardan biriga aylangan. Ayni paytda respublikamizning
har bir viloyatida nodavlat maktabgacha ta’lim muassaslari faoliyat yuritayotgani
va ularning umumiy soni 339 tani tashkil etayotgani bunga misol bo‘la oladi.
O‘ylaymizki, bunday dargohlar soni tizimli va nazorat ostida oshib borishi
maktabgacha ta’lim tizimi sifatini yangi bosqichlarga olib chiqadi. Shularga
mushtarak ravishda umumiy o‘rta ta’lim tizimida nodavlat maktablarning o‘rni
kuchayib borishi tabiiy. Buni AQSH, Buyuk Britaniya, Yaponiya, Germaniya,
Janubiy Koreya kabi rivojlangan mamlakatlarda nodavlat maktablarda ta’lim sifati
juda yuqori darajada ekanligi timsolida ham yaqqol anglash mumkin. Zero, bu
umumiy ta’lim tizimi sifatini yuqori darajaga olib chiqishning eng muhim
mezonidir. Ularning soni yanada ko‘payishi shubhasiz. Xo‘sh, boshqa muqobillarini
aslo kamsitmagan holda bunday ta’lim maskanining afzalliklari nimalarda
ko‘rinadi? Avvalo, nodavlat maktablarda yaratilgan shart-sharoitlar barcha
talablarga javob beradi. Ularda qo‘llanilayotgan o‘quv reja hamda o‘quv dasturlari
asosida har bir o‘quvchiga alohida-individual yondashiladi. Navqiron avlodga o‘z
33

ustida mustaqil ishlashi uchun barcha qulayliklar yaratiladi. Qiziqishlari va
ishtiyoqidan kelib chiqib ta’lim beriladi, ikki-uchta xorijiy til o‘rgatiladi. O‘qishdan
tashqari muassasaning o‘zida tashkil etilgan turli fan to‘garaklari, sport
mashg‘ulotlari samarali olib boriladi. Bundan ota-ona ham, pedagog ham, bola
ham manfaat topadi. Umuman olganda, mamlakatimizda nodavlat ta’lim
xizmatlari sohasidagi faoliyat maktabgacha (bog‘chalar), umumiy-o‘rta (maktab)
va kadrlar malakisini oshirish va ularni qayta tayyorlash (o‘quv markazlari) ta’lim
turlari bo‘yicha tez rivojlanib bormoqda va mazkur ta’lim turlari bo‘yicha nodavlat
ta’lim maskanlari soni ortayapti. Biroq shu kunga qadar respublikamizda
nodavalat o‘rta-maxsus (kollej va litseylar) va oliy (institut va universitetlar) ta’lim
muassaslari tashkil etilmagan. Nega? Vaholonki, mamlakatimizning uzluksiz ta’lim
tizimini yuqori bosqichlarga olib chiqish, ta’lim tizimidagi sog‘lom raqobat
muhitini yaratish, ta’lim sifatini oshirish, ta’lim olish istagida bo‘lgan yoshlarimizga
keng imkoniyatlar va shart-sharoitlar yaratish, yangicha va mustaqil fikrlaydigan,
raqobatbardosh va kelajakda mamlkatimiz rivojiga o‘z hissasini qo‘shadigan
kadrlar tayyorlash uchun nodavlat oliy ta’lim muassasalarini tashkil etish vaqti
allaqachon yetib kelgan. Barcha rivojlangan mamlakatlar, jumladan AQSH, Buyuk
Britaniya, Yaponiya, Germaniya, Janubiy Koreya, Singapurda nodavlat oliy ta’lim
muassasalarining o‘rni beqiyos. Ta’lim tizimiga baho beruvchi, dunyo tan olgan
oliy o‘quv muassasalarining jahon reytinglarida ham nodavlat ta’lim muassaslari
eng yuqori o‘rinlarni egallab kelmoqda.
34

Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati.
1.O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risida”gi Qonuni. – O’zbekiston
Respublikasi Qonun xujjatlari to’plami, 2020 y., 23-sentyabr, 13-16-modda.
2.O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi “O’zbekiston
Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha Harakatlar strategiyasi to’g’risida”gi
PF-4947-son Farmoni. – O’zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari to’plami, 2017
y., 6-son, 70-modda.
3.Abdullayeva M.A. Oilada maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarda estetik
tasavvurlarni shakllantirish: Ped. fan. nomz… dis. – Toshkent, 2009. 4.Alimova G,
Kamolov J, Abdullayeva Sh. Oila-mahalla –ta’lim muassasasi hamkorligi. Mahalla
kutubxonasi. O’zbekiston “Mahalla” xayriya jamoat fondi. T.: 2015.
4. Mirziyoev SH.M. ―Oliy ma‘lumotli mutaxassislar tayyorlash sifatini
oshirishda iqtisodiyot sohalari va tarmoqlarinnng ishtirokini yanada kengaytirish
chora-tadbirlari to’g’risidagi 2017 yil 27 iyuldagi PQ-3151-sonli Qarori
5. Babayeva D.R, Abdullayeva M.A, Jumasheva G.X ’’Maktabgacha
ta’limning boshqarishning ilmiy asoslar”. O’quv qo’llanma. Toshkent-2021y
6. A.Bolibekov, Z.Rasulova ” Maktabgacha ta’limni tashkil etish va
boshqarish”. O’quv majmua. Guliston-2017
7. F.R.Qodirova. Maktabgacha pedagogika T. Tafakkur bo’stoni 2019
8 .Alimova G, Kamolov J, Abdullayeva Sh. Oila-mahalla –ta’lim muassasasi
hamkorligi. Mahalla kutubxonasi. O’zbekiston “Mahalla” xayriya jamoat fondi. T.:
2015.
9.O’zbekiston Respublikasi Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga
qo’yiladigan Davlat talablari T.,2018.
Internet resurslari:
10. http://www.google.uz
35

11. http://www.ziyo.net.uz
12. http://www.pedagog.uz
13.Mdo.uz. Maktabgacha ta’lim vazirligining rasmiy sayti
14.Lex.uz. O’zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari milliy bazasi
36

_______________________________________________ ta’lim yo nalishi ʻ
talabasi ______________________________________________________ning
____________________________________________mavzusidagi kurs ishiga
RAHBAR XULOSASI
Mavzu talaba tomonidan (mustaqil yozilganligi, amaliy ahamiyati,
dolzarbligi, mazmunda keltirilgan ijobiy tomonlar va rejaning izchil
yoritilganligi, mavzu to liq qamrab olinganligi) ______________________
ʻ
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
_________________________________________________________________
Ishdagi kamchiliklar_______________________________________________
_______________________________________________________________
__________________________________________________________________
Kurs ishining yoritilishi bo yicha rahbar tomonidan baholanishi (kurs ishiga
ʻ
ajratilgan balldan 25% gacha baholanadi): Ball __________
37

KOMISSIYA XULOSASI
Talaba tomonidan mavzuning og zaki bayoni (yoritib berishi, tushunchasi,ʻ
savollarga to liq javob bera olishi, tahlillar keltirishi, xulosalar chiqara olishi)
ʻ
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
______________________________________________________________

Kurs ishining og zaki bayoni bo yicha komissiya tomonidan baholanishi
ʻ ʻ
(kurs ishiga ajratilgan balldan 25% gacha baholanadi): Ball __________
Jami ball_______________________
Komissiya raisi _____________________ ____________________
(FISH) (imzo)
Komissiya a’zosi ____________________ ____________________
(FISH) (imzo)
Komissiya a’zosi _____________________ ____________________
(FISH) (imzo)
38

Nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotlarini boshqarish va uning faoliyatini nazorat qilish

Sotib olish