Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	9000UZS
Размер	52.1KB
Покупки	1
Дата загрузки	19 Сентябрь 2023
Расширение	docx
Категория	Педагогика

Nogironligi bo’lgan bolalar uchun internat tipidagi Muruvvat uylari faoliyat yuritish tartibi hamda nogironligi bo’lgan bolalar bilan ijtimoiy ish

shuningdek mehnatfaoliyati va dam olish tashkil etiladi. Mehribonlik uylari - yetim
va ota-onalarining yoki boshqa qonuniy vakillarining vasiyligisiz qolgan bolalar
uchun davlat tomonidan ochilgan ta lim tarbiya muassasasi. Yetim yoki qonuniyʼ
vasiylar qaramog ida bo lmagan bolalar, ota-onalari sud hukmi bilan otaonalik
ʻ ʻ
huquqidan mahrum qilingan, otaonalari voz kechgan bolalar uchun tashkil
qilingan. Mehribonlik uylarida 3 yoshdan 16 yoshgacha bo lgan sog lom bolalar
ʻ ʻ
yashashi va tarbiyalanishi uchun zarur sharoitlar yaratiladi. Mehribonlik uylarida
tarbiyalanuvchilarni o qitish va boqish to la davlat ta minoti asosida belgilangan
ʻ ʻ ʼ
tartibda amalga oshiriladi. Mehribonlik uylari 3—7 yoshli bolalar uchun bolalar
botasi tartibida, 7—16 yoshli bolalar uchun umumiy o rta ta lim maktabi tartibida
ʻ ʼ
ishlaydi hamda maktab ta limtarbiyaviy dasturiga muvofiq ish olib boradi.
ʼ
Mehribonlik uylarida tarbiyalanuvchilarning maktab o quv dasturini to liq
ʻ ʻ
o zlashtirishlari, ularning mehnat ko nikmalarini shakllantirish va mustahkamlash,
ʻ ʻ
jismoniy kamol topishlari, axloqiy hamda estetik tarbiya olgan barkamol shaxslar
bo lib yetishishlari ta minlanadi. Shuningdek, yuqoridagi maqsadlarga qaratilgan
ʻ ʼ
ma naviyma rifiy, madaniy-ommaviy tadbirlar olib boriladi. Mehribonlik uylari
ʼ ʼ
O zbekistonda dastlab 1918-yil yetimxonalar asosida bolalar uyi nomi bilan tashkil
ʻ
etilgan. Ikkinchi jahon urushi yillarida jangchilarning bolalari uchun maxsus
bolalar uylari ochilib, ularda Ukraina, Belarus, Litva, Latviya, Estoniya, Moskva,
Leningrad va boshqa shaharlardan keltirilgan bolalar tarbiyalandi. Mustaqillik
yillarida Xalq ta’limi vazirligi tomonidan "Bolalar uylari" Mehribonlik uylari deb
nomlana boshlandi. 2002-yil O zbekistonda 27 Mehribonlik uylari ishladi, ularda
ʻ
3650 bola tarbiyalandi. O’zbekiston Respublikasi Farg’ona viloyati Marg’ilon
shahrida joylashgan 1-sonli Mehribonlik uyi ham 1924-yilda tashkil topgan.
Alohida ta’kidlash joizki, mehribonlik bolalar muassasalaridagi
tarbiyalanuvchilarning 18 foizini “chin yetim” lar tashkil etgan. Qolgan “ijtimoiy
yetim” bolalarning ota-onasi va boshqa yaqin qarindoshlari bo’lganligi bois, ularni
o’z ota-onalari hamda yaqin qarindoshlariga qaytarish, vasiylikka, homiylikka va
oila tarbiyasiga (patronatga) berilishi muassasalarda tarbiyalanayotgan bolalar
sonining keskin kamayishga olib keldi. Oilaviy bolalar uyini tashkil qilayotgan
13

bolalarning ta lim tarbiyasi chuqur o rganilgan va bugungi kunda hamʼ ʻ
o rganilmoqda.
ʻ
Yetim bolalar va ota-ona qaramog’isiz qolgan bolalarning rivojlanishi va
psixologiyasi yuzasidan Muxina . V. S, Maslou kabi olimlar tadqiqotlar olib
⁵ ⁶
borishgan. Bundan tashqari xorij olimlaridan Bazarova Y. B , Zaxarova J. A , L.
⁷ ⁸
V. Petranovkaya, mamlakatimizda esa G aniyeva M. X , Latipova N. M¹ , Zaitov
ʻ ⁹ ⁰
E. X, Abduxalilov A. A ¹¹. Psixolog-pedogoglardan esa Salaeva M. S¹² hamda
Aripova A. X¹³ kabilar bolalar ta lim tarbiyasi va ularda kechadigan o zgarishlar
ʼ ʻ
haqida ilmiy izlanishlar olib bormoqda.
Kurs ishining maqsadi . Nogironligi bo’lgan bolalar bilan ishlashda
Muruvvat uylarining ahamiyatini ochib berish, uning faolyatini tushuntirish.
Nogironligi bo’lgan bolalarni Muruvvat uylariga joylashtirish va chiqarish
tartiblarini ko’rib chiqish. Muruvvat uylari faoliyatini yanada takomillashtirish va
qo’llab-quvvatlash chora-tadbirlarini tatbiq etish
Kurs ishining vazifasi. Mazkur kurs ishining vazifalari quyidagilar:
- Nogironligi bo’lgan ota-ona qaramog’isiz qolgan bolalarni Muruvvat
uylariga joylashtirish tartibi ;
- Muruvvat uylarining faoliyat olib borish tartibi;
- O’zbekistonda Muruvvat uylari faoliyatini takomillashtirish;
- Muruvvat uylari faoliyatini takomillashtirishda xorij tajribasi
Kurs ishining obyekti. Internat tipidagi Muruvvat uylarida
tarbiyalanayotgan nogironligi bo’lgan bolalar.
Kurs ishining predmeti. Internat tipidagi Muruvvati uylari faoliyatida
yuzaga kelayotgan muammolar va tarbiyalanayotgan nogironligi bo’lgan ota-ona
qaramog’isiz qolgan bolalarda yuzaga kelayotgan kamchiliklar va qiyinchiliklar.
Kurs ishimizning metodologik asoslari. Mutaxassis bilim darajasini
amaliyotga oid mukammal ko’nikmalar bilan birlashtirgan holda nogironligi
bo’lgan ota-ona qaramog’isiz qolgan bolalar bilan Muruvvat uylarida to’gri
ijtimoiy ish tashkil etish va Muruvvat uylari faoliyatini takomillashtirishda tegishli
nazariyalarni qo’llash.
4

holati haqidagi har oyda yangilanadigan ma’lumotlarni o’zining rasmiy veb-
saytida joylashtirib boradi.
Bundan tashqari, nogironligi bo’lgan bolalar va ota-ona qaramog’idan mahrum
bo’lgan bolalar davlat tasarrufidagi maktabgacha ta’lim tashkilotlari, Muruvvat
uylarida va maktablarga navbatga qo’yilmagan holda joylashtiriladi. Bu esa
ularning ta’lim olish imkoniyatiga alohida e’tibor berilayotganidan darakdir.
Yana bir muhim jihat, yetim bolalar va ota-ona qaramog’idan mahrum bo’lgan
bolalarga ular texnikum, kollej, akademik litsey yoki oliy ta’lim muassasasida
o’qiyotgan davrida har o’quv yilida bir marotaba o’quv, ilmiy va badiiy
adabiyotlar (kitoblar) xarid qilish xarajatlari uchun Davlat budjeti mablag’lari
hisobidan bazaviy hisoblash miqdorining 5 baravari miqdorida subsidiyalar
ajratilib, o’quv-tarbiya muassasalari tarbiyalanuvchilarining nodavlat ta’lim
tashkilotlarining xorijiy tillar, oliy ta’lim muassasasiga o’qishga kirish uchun
imtihon topshiriladigan 2 ta fan, oshpazlik, qandolatchilik, sartaroshlik, kompyuter
savodxonligi va o’zlarining qiziqishlaridan kelib chiqqan holda boshqa mos
yo’nalishlar bo’yicha kurslarida o’qish xarajatlari Davlat budjeti mablag’lari
hisobidan bir yilda bazaviy hisoblash miqdorining yigirma baravarigacha miqdorda
kompensatsiya qilinadi. Shuningdek, yetim bolalar va ota-ona qaramog’idan
mahrum bo’lgan bolalar o’qishni davlat oliy ta’lim muassasalarida davom
ettirganda ularga Talabalarni rag’batlantirish jamg’armasi mablag’lari hisobidan
stipendiya to’lovlari 50 foizga oshirilgan holda to’lanadi. Ta’kidlash joiz,
yurtimizda so’nggi uch yilda yetim bolalar va ota-ona qaramog’idan mahrum
bo’lgan bolalarni har tomonlama qo’llab-quvvatlash maqsadida o’ndan ortiq
normativ-huquqiy hujjatlar qabul qilindi.
Bu ezgu sa’y-harakatlar ushbu soha davlatimiz tomonidan doimiy e’tiborda
ekanligidan dalolat beradi. Mazkur hujjatlar va ko’rilgan chora-tadbirlar natijasida
tarbiya muassasalari va ularda tarbiyalanayotgan yetim bolalar va ota-ona
qaramog’idan mahrum bo’lgan bolalar soni sezilarli darajada kamayishiga
erishilmoqda. Eng muhimi, mamlakatimizda ushbu yo’nalishda yangi tizim joriy
qilindiki, bu mehribonlik uylaridagi bolalarni oilaga yaqin muhitda tarbiyalash,
8

bo lib,ʻ nogironlarning huquqlari va qadr-qimmatini himoya qilishga qaratilgan.
Konventsiya ishtirokchilari nogironlarning inson huquqlaridan to liq
ʻ
foydalanishini rag batlantirish, himoya qilish va ta minlashlari va
ʻ ʼ
nogironlarning qonun oldidan to’liq tenglikdan foydalanishlarini kafolatlashlari
shart. Konventsiya nogironlar huquqlari bo yicha global harakatda asosiy
ʻ
katalizator bo lib, nogironlarni xayriya, tibbiy muolaja va ijtimoiy himoya obyekti
ʻ
sifatida ko rishdan ularni jamiyatning to liq va teng huquqli a zolari sifatida
ʻ ʻ ʼ
ko rishga o tishga imkon beradi. Konventsiya BMTning 21-asrdagi inson
ʻ ʻ
huquqlari bo yicha birinchi shartnomasi hisoblanadi. Konvensiya
ʻ Birlashgan
Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi tomonidan 2006-yil 13-dekabrda qabul
qilingan va 2007-yil 30-martda imzolash uchun ochilgan. 20 ta davlat tomonidan
ratifikatsiya qilinganidan keyin u-2008-yil 3-mayda kuchga kirgan. 2022-yil aprel
holatiga ko ra, 163 ta imzolovchi davlat va 185 ta a zo bo lgan davlat, ya ni 184 ta
ʻ ʼ ʻ ʼ
davlat va Yevropa ittifoqi (Yevropa Ittifoqi Konvensiyani 2010-yil 23-dekabrda
ratifikatsiya qilgan).
Konventsiya fuqarolik huquqi an analariga amal qiladi, muqaddima bilan Vena
ʼ
deklaratsiyasi va Harakatlar dasturining „barcha inson huquqlari universal,
bo linmas, o zaro bog liq va o zaro bog liq“ tamoyili keltirilgan. 25-kichik
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
bo limda muqaddima barqaror rivojlanish haqida aniq eslatib o tadi, „nogironlik“
ʻ ʻ
nuqsonlar va atrof-muhit omillari o rtasidagi o zaro ta sirni o z ichiga olgan
ʻ ʻ ʼ ʻ
„rivojlanayotgan kontseptsiya“ ekanligini ta kidlaydi
ʼ va „gender nuqtayi nazari“
ning muhimligini eslatib o tadi.
ʻ Muqaddimadan keyin 50 ta moddadan iborat.
Birlashgan Millatlar Tashkilotining ko pgina paktlari va konventsiyalaridan farqli
ʻ
o laroq, u rasmiy ravishda qismlarga bo lingan emas.
ʻ ʻ
Bundan tashqari konvensiyada nogironligi bo’lgan ota-ona qaramog’isiz qolgan
bolalar mavzusiga ham to’liq to’xtalib o’tilgan.
Konventsiyaning 3-moddasida bayon etilgan sakkizta yetakchi tamoyillar
mavjud:
17

bilim va ma naviyatli, vatanparvar insonlar etib voyaga yetkazishda muhimʼ
ahamiyat kasb etadi. Agar O’zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomasida
O’zbekiston Respublikasining nogironlarni ijtimoiy himoya qilish to’g’risidagi
qonun hujjatlarida nazarda tutilganidan boshqacha qoidalar belgilangan bo’lsa,
xalqaro shartnoma qoidalari qo’llaniladi.
1.2. Muruvvat uylarining faoliyat olib borish tartibi
« Muruvvat» bolalar internat uylari O’zbekiston Respublikasida doimiy
yashaydigan, ruhiyatida sezilarli yoki ancha sezilarli nuqsonlar bor bo’lgan,4
yoshdan 18 yoshgacha nogironligi bo’lgan bolalar uchun tibbiy-ijtimoiy
xizmatlarni ko’rsatadigan davlat tibbiy-ijtimoiy muassasalari hisoblanadi.
«Muruvvat» bolalar internat uylari O’zbekiston Respublikasida doimiy
yashaydigan, ruhiyatida sezilarli yoki ancha sezilarli nuqsonlar bor bo’lgan, 4
yoshdan 18 yoshgacha nogironligi bo’lgan bolalar quyidagi tashxislar bilan qabul
qilinadi: mo’’tadil darajadagi aqliy zaiflik; og’ir darajadagi aqliy zaiflik;
chuqur darajadagi aqliy zaiflik; bolalarni ixtisoslashtirilgan maktab-internatlarga
qabul qilishga to’sqinlik qiluvchi gemiparez, paraparez va tetraparez asoratlari
bo’lgan mo’’tadil darajadagi aqliy zaif bolalar tserebral falajligi;
intellektning qo’pol buzilishiga olib kelgan bolalar shizofreniyasi;
dementsiya. Qabul qilish bo’sh o’rinlar mavjud bo’lgantaqdirda amalga oshiriladi.
Muruvvat» bolalar internat uylariga yuborishga qarshi ko’rsatkichlar tez-tez, har
oyda 5-martadan ko’p tutqanoq xurujlari sodir bo’ladigan epilepsiya, seriyali
tutqanoq xurujlariga, epileptik statusga, nomozshomsimon ong xiralashish
holatlariga, disforiyalarga moyillik; bemorning o’zi va atrofdagilar uchun xavfli
bo’lgan qo’polva hulqiy buzilishlar sabab bo’ladigan ruhiy kasalliklar; ular bilan
kasallanganda bolani umumta’lim yoki ixtisoslashtirilgan ta’lim muassasalarida
o’qitish mumkin bo’lgan har qanday ruhiy kasalliklar; jarayonning faol
bosqichidagi sil kasalligi; yuqumli teri va soch kasalliklari; o’tkir yuqumli
kasalliklar; salbiy jarayondagi, yomon holatda o’tadigan shish kasalliklari va
retsidivlari; tanosil kasalliklari. «Muruvvat» bolalar internat uylariga qabul qilish
9

MUNDARIJA
Kirish
1.BOB. Nogironligi Bo’lgan Bolalarni Muruvvat Uylariga Joylashtirish
Tartibi Va Faoliyat Yuritish Tartibi

1.1. Nogironligi bo’lgan bolalarni Muruvvat uylariga joylashtirish
tartibi

1.2. Muruvvat uylarining faoliyat olib borish tartibi

II.BOB. O’zbekistonda Internat Tipidagi Muruvvat Uylari Faoliyatini
Yanada Takomillashtirish Va Qo’llab-Quvvatlash Chora-Tadbirlari

2.1. O’zbekistonda Muruvvat uylari faoliyatini takomillashtirish

2.2. Muruvvat uylari faoliyatini takomillashtirishda xorij tajribasi

Xulosa

Foydalanilgan Adabiyotlar
2

chog’ida yuqori harorat yoki noaniq etiologiyali toshma aniqlangan shaxslar
hududiy davolash profilaktika muassasalariga yuboriladi.
Nogiron bolalar — jismoniy, aqliy, ruhiy yoki sensor (sezgi) nuqsonlari borligi
tufyli turmush faoliyati cheklanganligi munosabati bilan qonun hujjatlarida
belgilangan tartibda nogiron deb topilgan hamda ijtimoiy yordamga va himoyaga
muhtoj o’n sakkiz yoshgacha bo’lgan shaxslar; nogironlarni ijtimoiy himoya
qilish — nogironlarga turmush faoliyati cheklanganligini bartaraf etishi, qoplashi
(kompensatsiya qilishi) uchun shart-sharoitlarni ta’minlovchi hamda ularga
jamiyat hayotida boshqa fuqarolar bilan teng ishtirok etish imkoniyatlarini
yaratishga qaratilgan, davlat tomonidan kafolatlangan iqtisodiy, ijtimoiy va
huquqiy chora-tadbirlar tizimi; nogironlarni reabilitatsiya qilish — nogironlarga
organizmining izdan chiqqan yoki yo’qolgan funksiyalarini tiklashiga va ularni
kompensatsiya qilishiga, turmush faoliyati cheklanganligini bartaraf etishi uchun
yordam berishga qaratilgan tibbiy, ijtimoiy, psixologik, pedagogik, jismoniy,
kasbga, mehnatga doir chora-tadbirlar tizimi; shaxsning turmush faoliyati
cheklanganligi — shaxsning o’ziga o’zi xizmat qilish, harakatlanish, yo’lni topa
olish, muloqot qilish, o’z xatti-harakatini nazorat etish, shuningdek o’qish va
mehnat faoliyati bilan shug’ullanish qobiliyatini yoki imkoniyatini to’la yoxud
qisman yo’qotganligi
Shaxsni, shu jumladan o’n olti yoshdan o’n sakkiz yoshgacha bo’lgan bolalarni
nogiron deb topish tibbiy-mehnat ekspert komissiyalari tomonidan, o’n olti
yoshgacha bo’lgan bolalarni nogiron deb topish esa, tibbiy-maslahat komissiyalari
tomonidan amalga oshiriladi. Tibbiy-mehnat ekspert komissiyalari va tibbiy-
maslahat komissiyalarini tuzish, shuningdek ular tomonidan xulosalar berish
qonun hujjatlarida belgilangan tartibda amalga oshiriladi. Davlat nogironlar
turmush faoliyatining cheklanganligini baholash asosida ularning ijtimoiy yordam
hamda himoya chora-tadbirlariga bo’lgan ehtiyojlari hisobga olinishi
ta’minlanishini, nogironlarni reabilitatsiya qilish va ijtimoiy himoya qilishning
qonun hujjatlarida nazarda tutilgan turlaridagi dasturlar amalga oshirilishini,
nogironlarning jamiyat bilan uyg’unlashishi uchun sharoitlar yaratilishini,
10

Shuningdek, hozirda faoliyat yuritayotgan 106 ta Oilaviy bolalar uylarini tashkil
etgan fuqarolarimiz turli kasb egalari bo’lib, ular: 42 nafari mehribonlik uylarining
tarbiyachilari; 20 nafari maktab o’qituvchilari va direktorlari; 21 nafari ziyolilar,
yirik tadbirkor va namunali uy bekalari; 23 nafari turmush o’rtoqlari pedagog
(psixolog) bo’lgan hokimiyat va huquq-tartibot idoralari xizmatchilaridir. Alohida
ta’kidlash joizki, yuqorida sanab o’tilgan Oilaviy bolalar uylari ota-onalarini o’z
mahallasida inoq va ibratli oila sifatida ijobiy tavsiflanganligi, o’z farzandlarini
yaxshi tarbiyalab jamiyatda o’z o’rnini topishiga muvaffaq bo’lganligi, shuningdek
bugungi kunda xonadonlarida keksa nuroniylari bo’lgan oilarning bolajonlar
tarbiyasida muhim o’rin tutishi hisobga olingan. Respublikamiz bo’ylab bag’ri
keng halqimiz tomonidan tashkil qilinayotgan Oilaviy bolalar uylari va eshiklari
yopilgan Mehribonlik uylari to’g’risida Hozirda, mehribonlik muassasalarini qisqa
muddatlarda tugatilishi qonunchilik hujjatlarining birortasida nazarda tutilmagan
bo’lib, bu jarayonlar yangi tizim asosida mas’ul davlat tashkilotlarining
hamjihatligi bilan amalga oshirilmoqda. Muassasalardagi tarbiyalanuvchilarning
xohish va manfaatlaridan kelib chiqqan holda, ularning oilada ota-ona mehri
og’ushida va e’tiborida tarbiyalanish orzusini ruyobga chiqarish maqsadida oila
tarbiyasiga berilmoqda. Eslatib o’tamizki, tashkil etilayotgan Oilaviy bolalar uylari
ham to’liq davlat ta’minotidagi tarbiya muassasasi hisoblanadi. Sohani o’rganish
davomida “ijtimoiy zaif, yordamga muhtoj va tushkunlikda bo’lgan” oila
farzand(lar)ini ularning yaqin qarindoshlarini topish va oila tarbiyasiga berish
o’rniga, internatlar tarbiyasiga topshirilganligi ma’lum bo’ldi. Shu
sababdan, birinchi navbatdaota-onasi va yaqin qarindoshlari bo’lgan “ijtimoiy
yetim” bolalarning yig’ma jildlari o’rganib chiqilib, ular yashil, sariq, qizil
toifalarga ajratildi hamda bolani asrab olish imkoniyatiga ega bo’lgan
qarindoshlarining aniq manzillari orqali, ularning ijtimoiy ahvoli, ahloqiy-ruhiy
holati va yashash sharoitlari mukammal o’rganildi. Buning natijasida
ko’pchilik bolalarni o’z oilalariga, yaqin qarindoshlariga oila tarbiyasiga qaytarish
ishlari amalga oshirildi. Bundan tashqari, farzandlikka olish va oilaviy bolalar
uylarini tashkil etish jarayoni soddalashtirildi. Ya’ni, sohada keng ko’lamli
22

fuqarolarimizga nisbatan bildirilayotgan fikrlar Ijtimoiy tarmoqlarning birida
Murod Nazarovning Oilaviy bolalar uyi faoliyatini yo’lga qo’yganligi borasida
turli fikrlar bildirilgan. Ushbu fuqaroning ijtimoiy tarmoqlardagi sahifalari orqali
bergan ma’lumotlariga nazar tashlaydigan bo’lsak, u turmush o’rtog’i bilan 10
yildan buyon bolalarni asrab olish istagi bo’lganligini ma’lum qilingan.Shundan
so’ng, uning o’z xohishi bilan mutasaddi tashkilotlarga qilgan murojaati ijobiy hal
etilib, yetti nafar qiz va ikki nafar bolalarni vasiylikka olishi, uning azaliy orzusi
amalga oshganligidan behad xursand ekanligini aytib otgan . Eslatib o’tamiz, agar
Sizni, haqiqatdan bu yo’nalishda olib borilayotgan islohotlar haqidagi ma’lumotlar
qiziqtirsa, yuqorida ko’rsatilgan “Call-center” raqamlariga yoki 71-236-50-74
telefon raqamiga murojaat qilib, Milliy gvardiya Axborot xizmati boshlig’idan
kerakli ma’lumotlarni olishingiz mumkin. Mehribonlik uylari tarbiyalanuvchilari
bo’lgan o’g’il-qizlarni o’z oilasiga qabul qilish istagini bildirib murojaat
qilayotgan Oilalar (mamlakatimiz fuqarolari) o’rnatilgan tartibda o’rganib
chiqiladi Respublika miqyosida faoliyat yuritayotgan mehribonlik bolalar
muassasalaridan farzand asrab olish istagida bo’lgan oilalarning soni 5 mingdan
ziyod bo’lib, ayni vaqtda oilaviy bolalar uylarini tashkil etish va bolalarni oila
tarbiyasiga olish istagida bo’lganlar soni 2.700 dan ortiqni tashkil etmoqda.
Shundan, 1 nafar bolaga 10 nafar oila ya’ni farzand asrab olish istagida bo’lgan
ota-ona to’g’ri kelmoqda. Ushbu ko’rsatkichlardan ko’rinib turibdiki, amalda
majburlash holati emas, aksincha, oilalar tomonidan bola asrab olish ehtiyoji
yuqori. E’tirof etish joizki, bolalarni oilaga tarbiyaga berish jarayonida, murojaat
qiluvchilar o’rnatilgan tartibda har tomonlama tekshiruvdan o’tkaziladi va bu
ishlar doimiy nazoratga olingan. Asosiy maqsad ham, yetim va ota-ona
qaramog’idan mahrum bo’lgan bolalarni duch kelgan oilalarga berish emas,
aksincha, murojaat etuvchi oilalar orasidan bola tarbiyasida katta tajribaga ega
bo’lgan, bolalar uchun haqiqiy oila muhitini yaratishga bel bog’lagan namunali
oila vakillari tanlanmoqda. Mehribonlik bolalar muassasalari va Oilaviy bolalar
uylari tarbiyalanuvchilarining ijtimoiy himoyasi Qonunchilik hujjatlariga muvofiq,
bolani tarbiyaga olish istagida bo’lgan ota-onaning har birining, shu o’rinda yaqin
14

mehribonlik bolalar muassasalaridan bolalarni farzandlikka olish istagida bo’lgan
oilalar soni kundan-kunga oshib bormoqda.
Bundan tashqari, muruvvat uylaridan bolalarni oila tarbiyasiga olayotgan
shaxslarning hujjatlari qonunchilikka muvofiq tuman (shahar) hokimliklari
bolalarni himoya qilish sho’’balari tomonidan rasmiylashtirilmoqda. Ular
tomonidan ota-onaning oilaviy muhiti, sog’lomligi holati va ijtimoiy ahvoli har
tomonlama o’rganilib, hujjatlari o’rnatilgan tartibda tekshirilganidan so’ng, bolalar
oila tarbiyasiga berilmoqda. Bolalarning kelgusi hayoti tegishli davlat organlari
tomonidan nazorat qilib boriladi, ya’ni bolalarning oilada tarbiyalanishi, ularga o’z
vaqtida har tomonlama g’amxo’rlik ko’rsatilishi hududdagi tuman (shahar)
hokimliklari bolalarni himoya qilish sho’’balari tomonidan kuzatib boriladi.
Sog’lomligi holati esa, hududiy oilaviy poliklinikalarning biriktirilgan shifokorlari
tomonidan bolalarni himoya qilish sho’’balari bilan birgalikda nazorat qilib
boriladi. Yangi hayotga qadam qo’yib, o’z yaqinlari va oila sharoyitidagi muhitda
tarbiyalanayotgan o’g’il-qizlarning kelajagi, shuningdek turli sabablarga ko’ra
ijtimoiy himoyaga muhtoj bolalarning nazorati to’g’risida
Mehribonlik uylari tarbiyalanuvchilarining muassasa hisobidan chiqarilishi,
tegishli mutasaddi tashkilotlar nazorati ostida amalga oshirilmoqda. Xususan, 2021
yilning 9 avgust kunidan 2022 yilning 20 yanvar kuniga qadar 1301 nafar bola
Mehribonlik uylari, Bolalar shaharchalari, Bolalar uylari va “SOS – bolalar
mahallalari” hisobidan chiqarilgan bo’lib, shundan: 124 nafari – bolalarning o’z
ota-onalari qaramog’iga qaytarilgan; 139 nafari – bolalarning o’z yaqin
qarindoshlariga (amma, xola, tog’a, amaki, buvi, buva) oila tarbiyasiga berilgan;
139 nafari – vasiylikka, homiylikka va oila tarbiyasiga (patronatga) berilgan; 640
nafari – tashkil etilgan 106 ta Oilaviy bolalar uylariga ota-ona qaramog’iga
berilgan; 188 nafari bo’lsa,Oliy va o’rta-maxsus ta’lim muassasalariga o’qishga
qabul qilinganligi va 49 nafari voyaga yetganligi uchun (18 yoshga to’lganliklari)
uy-joy bilan ta’minlanib mehribonlik uylarini tark etishgan; 22 nafari “Muruvvat
uylari”ga ko’chirilgan. Keltirib o’tilgan ma’lumotlardan ko’rinib turibdiki,
tarbiyalanuvchilarning barchasi ham oilaviy bolalar uylariga tarbiyaga berilmagan.
21

- O ziga xos qadr-qimmatni, shaxsiyʻ erkinligini shu jumladan o z tanlovini ʻ
qilishda erkinligini va shaxslarning mustaqilligini hurmat qilish;
- Diskriminatsiyaga yo l qo ymaslik;
ʻ ʻ
- Jamiyatda to liq va samarali ishtirok etish va qo shilish;
ʻ ʻ
- Farqlarni hurmat qilish va nogironlarni insoniy xilma -xillik va insoniylikning
bir qismi sifatida qabul qilish;
- Imkoniyatlar tengligi;
- Foydalanish imkoniyati;
- Erkaklar va ayollar o’rtasidagi tenglik;
- Nogiron bolalarning rivojlanayotgan qobiliyatlarini va nogiron bolalarning o z
ʻ
shaxsiyatini saqlab qolish huquqini hurmat qilish;
Mehribonlik bolalar muassasalari faoliyati tugatilgan hududlardagi yo’lga
qo’yilgan tizimli ishlar Vazirlar Mahkamasining 2007 yildagi 158-son qaroriga
muvofiq, hozirda (mazkur Qarorning bir qator talablari bolalarning bugungi
kundagi manfaatlariga javob bermasligi o’rganib chiqilib, o’zgartish va
qo’shimchalar kiritilishi uchun o’rnatilgan tartibda takliflar kiritilgan) tashkil
etilishi ommalashayotgan Oilaviy bolalar uylari – bu yetim bolalar va ota-ona
qaramog’idan mahrum bo’lgan bolalar uchun davlat tarbiya muassasasi
hisoblanadi.
Amalda, mehribonlik bolalar muassasalari faoliyati tugatilgan hududlarda yetim
bolalar va ota-ona qaramog’idan mahrum bo’lgan bolalarning hujjatlari tuman
(shahar) hokimliklari Bolalarni himoya qilish shu’balari tomonidan
rasmiylashtirilib, hokim qarorlari asosida bolalarni Oilaviy bolalar uylariga
to’g’ridan-to’g’ri joylashtirish tizimi yo’lga qo’yilgan. Oilaviy bolalar uylarining
mehribonlik uylaridan farqi shundaki, bu yerda bolalarni ota-onalar o’z
xonadonlarida milliy qadriyatlarimiz negizi asosida tarbiyalaydi, mazkur oilalarga
18

mehribonlik muassasalarining biriktirilishi ular bilan yanada birgalikda faoliyat
olib borilishiga hamda mas’ul davlat organlari bilan hamjihatlikda
tarbiyalanuvchilarni oila tarbiyasiga berishga zamin yaratmoqda. Muqaddam,
mehribonlik bolalar muassasalarida salbiy holatlar kuzatilganligini ham inkor etib
bo’lmaydi, lekin, hozirgi vaqtda tarbiyalanuvchilarning bilim olishi, kasb-hunar
egallashi, jismoniy sog’lomlashtirilishi uchun barcha shart-sharoitlar yaratilgan.
Shu bilan birga, bolalarning muassasalarda bo’sh vaqtlarini sermazmun
o’tkazishlari uchun turli davlat tashkilotlari hamda soha faollari tomonidan
muntazam ravishda ma’naviy-ma’rifiy, madaniy tadbirlar, shuningdek, sport
musobaqalari va ko’rik-tanlovlar o’tkazilishi yo’lga qo’yilgan. Bu borada samarali
natijalarga erishilmoqda. Muruvvat bolalar muassasalarida tarbiyalanayotgan
o’g’il-qizlarga qaratilayotgan e’tibor, mamlaktimizda amalga oshirilayotgan
Yoshlar siyosatining mantiqiy davomi Qonunchilikka asosan nafaqat mehribonlik
bolalar muassasalari va oilaviy bolalar uylari tarbiyalanuvchilariga imtiyozlar
belgilangan, shu bilan bir qatorda farzandlikka, vasiylikka, xomiylikka, oila
tarbiyasiga (patronatga) olingan bolalar uchun ham imtiyozlar belgilangan bo’lib,
ularning ijrosi nazoratga olingan. Jumladan, uy-joy berish va kvota asosida oliy
ta’lim muassasalariga imtiyozli ravishda o’qishga kirishlari uchun davlatimiz
tomonidan keng imkoniyatlar yaratilgan. Bolalarga belgilangan imtiyozlardan
foydalanishlari natijasida 2022 yilning 20 yanvar holatiga 675 nafar mehribonlik
bolalar muassasalarining bitiruvchilariga hamda vasiylikka, homiylikka, oila
tarbiyasi (patronat)ga olingan voyaga yetgan bolalarga turar-joylar berildi, 267
nafari 2021/2022 o’quv yilida oliy ta’lim muassasalariga imtiyozli ravishda
o’qishga qabul qilindi.
2.2. Muruvvat uylari faoliyatini takomillashtirishda xorij tajribasi
Nogironlar huquqlari to g risidagi konventsiya Birlashgan Millatlarʻ ʻ
Tashkilotining inson huquqlari bo yicha xalqaro shartnomasi bo lib,
ʻ ʻ
nogironlarning huquqlari va qadr-qimmatini himoya qilishga qaratilgan .
Nogironlar huquqlari BMT inson huquqlari bo yicha xalqaro shartnomasi
ʻ
16

Foydalanilgan Adabiyotlar Ro’yxati
1. ZAITOV E. Retrospective Approach to Scientific Researches on “Orphan hood”
at Different Periods //ECLSS Online 2020a. – 2020. – С. 103.
2. Ganiyeva M.X., Latipova N.M., Alekseyeva V.S., Ismailova B.X.
Abduraxmanova M.M. “Bolalar va yoshlar ijtimoiy ta minoti va himoyasi”.O’quv‟
qo llanma. Toshkent: 2019 yil.
‟
3. Латипова Н.М., Нарбаева Т.К., Холбеков А. Д. Социология молодежи.
Учебное пособие. Ташкент: Университет. 2019 – 284 с.
4. Mirziyoev. SH.Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik –
har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak.T.:”O’zbekiston”
2017.
5. Методические материалы для специалистов служб семейного
устройства и сопровождения замещающих семей / Л.В. Петрановская, Г.С.
Красницкая, В. Мнацаканян, А.Е. С
6. O zbekiston Respublikasi " Bola huquqlari kafolatlari to g risida"gi qonun
ʻ ʻ ʻ
Toshkent 2008
7. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Yetim bolalar va ota-ona
qaramog’idan mahrum bo’lgan bolalarni tarbiyalashning tubdan yangilangan
tizimini joriy etish chora-tadbirlari to’g’risida” 2021-yil 9-avgustdagi PQ-5215-
son
Internet saytlari.
1. www.ziyo.uz – O’zbekiston elektron axborot sayti
2. www.pedagog.uz – O’zbekiston pedagogik axborotlar sayti
3. www.Lex.uz – O’zbekiston huquqiy xujjatlar jamlanmasi
4. https://www.unicef.org
25

beg’araz shartnoma tuziladi, unda tomonlarning huquq va majburiyatlari
ko’rsatiladi. «Muruvvat» internat uylari faoliyati Qoraqalpog’iston Respublikasi,
viloyatlar va Toshkent shahar tibbiy-ijtimoiy xizmatlarni
rivojlantirish boshqarmalari tomonidan muvofiqlashtiriladi. Ularning ko’pchiligini
yaqinlari tirik bo’lishiga qaramay, biror marta ko’rishga kelishmagan. Bemorlar
Muruvvat uyi xodimlarini «Oyi», «opa», «xola» deb chaqirish bilan sog’inchini
yengishga harakat qiladi. So’nggi yillarda mamlakatimizda ijtimoiy yetimlikning
oldini olish, aholi va yoshlar orasida sog’lom oila qurishga mas’uliyat bilan
yondashishni targ’ib qilish, oilaviy qadriyatlarga ma’naviy-axloqiy munosabatni
shakllantirish bo’yicha keng ko’lamli ishlar amalga oshirildi. Xususan,
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Yetim bolalar va ota-ona qaramog’idan
mahrum bo’lgan bolalarni davlat tomonidan qo’llab-quvvatlashning yangi tizimini
joriy etish chora-tadbirlari to’g’risida”gi qarori yetim bolalar va ota-ona
qaramog’idan mahrum bo’lgan bolalarning huquq va erkinliklarini ro’yobga
chiqarish, ijtimoiy himoyasini kuchaytirishda mustahkam huquqiy asos bo’ldi.
Qaror bilan yetim bolalar va ota-ona qaramog’idan mahrum bo’lgan bolalarni uy-
joy bilan ta’minlashning aniq tartibi belgilandi. Qarorga muvofiq o’zlariga
biriktirilgan turar joyga ega bo’lmagan va turar joyga muhtojlar sifatida hisobda
turgan yetim bolalar va ota-ona qaramog’idan mahrum bo’lgan bolalarga ular 18
yoshga to’lgan yilda ko’p kvartirali uy-joylardan umumiy maydoni 25 kvadrat
metrdan kam bo’lmagan 1 xonali, voyaga yetgan yetim bolalar o’rtasida nikoh
tuzilgan hollarda, 50 kvadrat metrdan kam bo’lmagan 2 xonali kvartiralar
ajratiladi. Mazkur toifaga kiruvchi nogironligi bo’lgan bolalarga kvartiralar ko’p
qavatli uylarning uchinchi qavatigacha ajratiladi. Shuningdek, yetim bolalar va
ota-ona qaramog’idan mahrum bo’lgan bolalarni uy-joylar bilan ta’minlash
“onlayn-navbat” tizimi asosida amalga oshiriladi, bunda mazkur navbatga
o’zgartirish kiritilishiga hamda navbatidan oldin keyingi navbatdagi bolalarga uy-
joy ajratilishiga yo’l qo’yilmaydi. E’tiborlisi, xalq ta’limi vazirligi yetim bolalar va
ota-ona qaramog’idan mahrum bo’lgan bolalarning uy-joy bilan ta’minlanishi
7

qarindoshlariga doir hujjatlari davlat organlari tomonidan o’rnatilgan tartibda
rasmiylashtiriladi. Ushbu hujjatlar qatoriga, er-xotinda tibbiy maslahat
komissiyasining ularning sog’lig’i to’g’risidagi xulosasi va asab-ruhiy kasalliklari,
narkologiya muassasalari va teri-tanosil kasalliklari dispanseri tomonidan taqdim
etilgan xulosalari ham kiradi. Mazkur hujjatlar tegishli davlat organlari tomonidan
dastlab, nomzodlar tekshiruvi tugagandan so’ng, taqdim etilishini e’tiborga olish
zarur. Bundan tashqari, hujjatlarini rasmiylashtiruvchi tuman (shahar) hokimliklari
Bolalarni himoya qilish shu’balari tomonidan er-xotinning bevosita o’zlari va oila
a’zolari bilan yakka tartibdagi suhbatlari tashkil etilib, ularning o’z farzandlarining
ham roziliklari olinadi. Shu bilan birga, istiqomat qilinayotgan xonadonlarning
sanitariya qoidalari va normalariga muvofiqligi tekshirilib, dalolatnomalar tuziladi.
Mehribonlik uylaridan bolalarni oilalarga tarbiyaga olayotgan shaxslar o’z xohish-
istaklari bilan ularni o’z qaramog’iga olmoqda. Birorta davlat hokimiyati
xizmatchisini majburlash holati mavjud emas.
Aksincha, davlat xizmatchilari muruvvat muassasalaridan bolalarni o’z
tarbiyasiga olishni sharaf deb hisoblamoqda. Shuni alohida ta’kidlash joizki , 2021
yil davomida mehribonlik bolalar muassasalaridagi barcha tarbiyalanuvchilar 100
foiz tibbiy ko’rikdan o’tkazilib, barchasi alohida nazoratga olingan. Shu o’rinda,
mehribonlik bolalar muassasalari bolalari hududiy oilaviy poliklinikalarga
biriktirilib, bir yil davomida 2 marotaba tibbiy ko’rikdan o’tkazish ishlari yo’lga
qo’yilgan. Qonunchilik hujjatlariga muvofiq, oilalarga tarbiyaga berilgan bolalar
hududiy tuman (shahar) hokimliklari Bolalarni himoya qilish sho’’balari
mutaxassislari hamda biriktirilgan oilaviy poliklinikalar shifokorlari tomonidan
birgalikdagi kuzatuvi amalga oshiriladi. Joriy qilingan yangi tizimga asosan,
Mehribonlik bolalar muassasalarining Milliy gvardiyaga biriktirilishi ushbu
tizimda xizmat qilayotgan barcha harbiy xizmatchi hamda xodimlar uchun
sharafdir va bu ularga katta mas’uliyat yuklaydi Milliy gvardiyaga mehribonlik
muassasalari biriktirilguniga qadar ham tarbiyalanuvchilar va mahallalardagi
uyushmagan yoshlar bilan muntazam ravishda vatanparvarlik-sport hamda
madaniy-ma’rifiy tadbirlar samarali tashkil etib kelingan. Ayniqsa, tizimga
15

- Uchinchidan, bolalar uchun yangicha o’quv tizimini muassasadan chiqmagan
holda tashkil etish;
- To’rtinchidan, ularni kasbga yo’naltirish va bandligini ta’minlashda amaliy va
nazariy bilimlarni teng ravished olib borish, ya’ni amaliyotga katta e’tibor qaratish;

24

davlat tomonidan to’liq moliyaviy ta’minot amalga oshiriladi.
Shuningdek, Oilaviy bolalar uylariga tarbiyaga olingan bolalar mahalla hayotiga
yaqindan jalb etiladi, undagi turli marosimlarda bevosita ishtirok etib, oilasidagi va
mahallasidagi yoshi ulug’ otaxon-onaxonlarning pand-nasixatlari va o’gitlaridan
bahramand bo’lib, bolalar u yerda ahloqiy, ma’naviy va jamoaviy tarbiya ko’radi.
E’tiborga loyiq va afzal tomonlaridan biri sifatida shuni aytish lozimki, yopiq
internatlardan ko’ra, Oilaviy bolalar uylari bolalari voyaga yetgandan so’ng
ham,kelgusidagi shaxsiy va oilaviy hayotida hamda mehnat faoliyatida yuzaga
kelishi mumkin bo’lgan turli muammolar borasida tutingan ota-onalaridan,
yaqinlaridan yordam so’raydi, maslahatlar oladi. Shu bilan birga, o’rtalaridagi
oilaviy munosabatlar bardavom bo’lib, oiladagi an’analar va urf-odatlarning
davom etishiga zamin yaratiladi. Hozirda, Vazirlar Mahkamasining 2007 yildagi
158-son qarorning yangi loyihasi tayyorlangan bo’lib, normativ-huquqiy hujjatlar
loyihasini ishlab chiqish va kelishishning yagona elektron tizimiga kiritilgan.
Loyiha zamon talablariga mos ravishda yaratilgan bo’lib, oilaviy bolalar uylarini
tashkil etilishining bosh maqsadi va vazifasi - yetim va ota-ona qaramog’idan
mahrum bo’lgan bolalarni oila muhitida hamda ota-ona mehri-g’amxo’rligida
tarbiyalash, voyaga yetkazish ekanligi ko’rsatib o’tilgan. Ayniqsa, har bir bolani
milliy an’ana, urf-odatlar va insoniy fazilatlar negizida oilaviy qadriyatlar
muhitidatarbiyalanishi orqali biz kelajagimiz egalari bo’lgan yoshlarni har
tomonlama yetuk va barkamol inson bo’lib yetishishlariga zamin yaratilgan
bo’ladi.
Eslatib o’tamiz, ayni vaqtda respublikamiz miqyosida 8 ta Mehribonlik uyi, 1 ta
Bolalar shaharchasi, 11 ta Bolalar uylari (Chaqaloqlar uylari) hamda 3 ta “SOS –
bolalar mahallalari” faoliyat yuritmoqda. Joriy qilingan yangi tizim doirasida qisqa
muddatda hamkor vazirliklar tomonidan amalga oshirilgan ishlar Ikkinchi Jahon
urushi davrida mamlakatimizga olib kelingan bolalar internatlarda emas,
bag’rikeng va sahovatpesha yurtdoshlarimiz tomonidan oilalariga olib
ketilganligini alohida e’tirof etish lozim. Bag’rikeng xalqimiz, bolalar ortilgan
vagonning o’zidanoq quchoq ochib, bag’riga bosgan holda o’z oilalariga 10-15
19

islohatlar o’tkazilib, ilgari farzandlikka olish va oilaviy bolalar uylarini tashkil
etishga doir hujjatlarni rasmiylashtirish xalq ta’limi tizimidagi vasiylik va homiylik
organlari tomonidan amalga oshirib kelingan bo’lsa, hozirda bu jarayonlarni
hokimliklardagi Bolalarni himoya qilish shu’balari bajarmoqda
Xulosa
Xulosa qilib aytganda, nogironligi bo’lgan va ota-ona qaramog’isiz qolgan
bolalar bilan ijtimoiy ish tashkil etishdagi muammolar dolzarbligicha qolmoqda.
Yurtimizda nogironligi bo’lgan bolalar huquqlarini yetarlicha himoya qilish
bo’yicha tizimli ishlar amalga oshirilmoqda. Ularning yaxshi hayot kechirishlari
uchun internet tipidagi muassasalar shu jumladan muruvvat uylari faolyati ham
sezilarli darajada yangilanmoqda. O’zbekistonda Respublikasi Konstitutsiyasida
hamda Bola huquqlari konvensiyasi, BMT tomonidan qabul qilingan ,,Nogironligi
bo’lgan shaxslar” konvensiyalari orqali nogironligi bo’lgan bolalarga e’tbor
kuchaymoqda. Ularni jamiyatga ijtimoiylashtirish hamda ularni hayotda o’z
o’rinlarini topishlari, bandliklari – muqobil kasb topishlarida ko’maklashilmoqda.
Internet tipidagi muassasalar, muruvvat uylarida bolalarning bo’sh vaqtlarini
mazmunli o’tkazish, kasbga yo’naltirish, ta’lim darajasi (inklyuziv ta’lim,
masofaviy ta’lim) sohalarini tubdan yangilash chora-tadbirlari ishlab chiqilmoqda.

Taklif Va Tavfsiyalar
Muruvvat uylarida istiqomat qilayotgan nogironligi bo’lgan bolalar bilan to’g’ri
ijtimoiy ish tashkil qilishda quyidagilarga e’tibor berish lozim:
- Birinchidan bolalarning psixik holatini to’g’ri baholash va kuzatish;
- Ikkinchidan, muassasalar faoliyatini tubdan isloh etishga qaratilgan qonun yoki
qaror qabul qilish va bosqichma bosqich muruvvat uylarini isloh etish;
23

nafar bolalarni tarbiyalash uchun olib ketgan. Bag’rikeng xalqimiz, bolalar ortilgan
vagonning o’zidanoq quchoq ochib, bag’riga bosgan holda o’z oilalariga 10-15
nafar bolalarni tarbiyalash uchun olib ketgan. O’sha damda mehridaryo xalqimiz
bolalarning hujjatlarini rasmiylashtirish yoki bola asrab olish uchun ro’yxatga
yozdirish kerak ekanligini o’ylashmagan, ular ijtimoiy yoki moddiy ahvoliga
qaramasdan xayrli ishga qo’l urgan. Ular nafaqat o’z farzandlarini, shu bilan birga
turli davlatlardan kelgan, hattoki, turli millat vakillarining farzandlarini – tili, dini,
e’tiqodiga qaramasdan “komil inson” qilib tarbiyalashgan. Ular orasidan chiqqan
buyuk insonlar dunyo bo’ylab tarqalgan bo’lib, oradan necha o’n yillar o’tsa ham
farzandlari va nevaralarigacha O’zbek xalqidan minnatdorligini takror va takror
izhor qilib kelishadi. Xalqimizning bolajon xalq ekanligining isboti ham shundaki,
so’nggi yillarda qonunchilik hujjatlari bilan bola asrab olish tizimida
tubdan islohotlar o’tkazilib, imkoniyatlar yaratib berilganligi bois, qisqa muddat
ichida oilalar tomonidan mehribonlik uylaridan bolalarni oilalariga tarbiyalash
uchun olish ishlari jadallashdi. Bolalarning qisqa muddat ichida oilalarga
taqsimlanish sabablarining biri sifatida shu’ni ta’kidlash joizki, yetim bolalar va
ota-ona qaramog’idan mahrum bo’lgan bolalarni davlat tomonidan qo’llab-
quvvatlash tizimini takomillashtirish bilan bog’liq qabul qilingan normativ-
huquqiy hujjatlar, 2021 yil avgust oyiga qadar, o’z oilasiga bola olish istagida
bo’lgan ko’plab fuqarolarimiz uchun, ayrim Mehribonlik uylari rahbariyati
tomonidan eshiklar ochilmaganligi tufayli bu kabi halqimizga xos ezgu ishlarning
amalga oshmay kelganligi kabi muammolar o’z yechimini topdi. Vaholanki, turli
byurokratik to’siqlar sababli, ota-ona bo’lish istagida bo’lgan minglab oilalarga bu
imkoniyatlar berilmaganligi achinarli holdir. Joriy qilingan yangi tizim doirasida
Milliy gvardiya Markaziy devonida Mehribonlik uylari tarbiyalanuvchilari bilan
bog’liq masalalar yuzasidan fuqarolarning murojaatlarini qabul qilish va o’z
vaqtida yordam ko’rsatish maqsadida (71) 236-52-08 va 236-52-09telefon
raqamlari orqali maslahat berish xizmati “Call-center” faoliyati yo’lga qo’yilib,
shu kunga qadar 2717 nafar fuqaroning murojaati ko’rib chiqildi. Natijada,
20

O ’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR
VAZIRLIGI М IRZO ULUG’BEK N ОМ IDAGI
O ’ Z Б B Е KIS ТО N М ILLIY UNIVERSITETI
IJТIМОIY FАNLAR FАКULТЕТI
IJТIМОIY ISH КАFЕDRАSI
OTA-ONA QARAMOG’ISIZ QOLGAN BOLALAR
BILAN IJTIMOIY ISH F А NIDAN
КURS ISHI
Mavzu: Nogironligi bo’lgan bolalar uchun internat
tipidagi Muruvvat uylari faoliyat yuritish tartibi
hamda nogironligi bo’lgan bolalar bilan ijtimoiy ish
Тошкент
1

 II.BOB. O’zbekistonda Internat Tipidagi Muruvvat Uylari Faoliyatini
Yanada Takomillashtirish Va Qo’llab-Quvvatlash Chora-Tadbirlari
2.1. O’zbekistonda Muruvvat uylari faoliyatini takomillashtirish
So’nggi yillarda mamlakatimizda “Inson qadri uchun” tamoyili asosida “Saxovat”
va “Muruvvat” internat uylarida vasiylikka olingan shaxslarni qo’llab-quvvatlash
tizimini yanada takomillashtirish, ularning jamiyatdagi o’rnini mustahkamlash
yuzasidan zarur chora-tadbirlar amalga oshirib kelinmoqda. Har yili 1-iyun
“Xalqaro bolalarni himoya qilish kuni”ga bag’ishlab “Muruvvat” bolalar
uylarining tarbiyalanuvchilari o’rtasida respublika miqyosida sport musobaqalari
uyushtiriladi.
Nogiron bolalar tibbiy-ijtimoiy yordam olish huquqiga ega bo’lib, bu profilaktika,
davolash-tashxis qo’yish, reabilitatsiya, sanatoriy-kurort, protez-ortopediya
yordamini, harakatlanish vositalari bilan imtiyozli shartlarda ta’minlanishni va
boshqa yordam turlarini o’z ichiga oladi. Jismoniy va (yoki) ruhiy rivojlanishida
nuqsonlari bo’lgan bolalarga tibbiy-ijtimoiy yordam ko’rsatish tartibi, ularga
beriladigan imtiyozlar ro’yxati qonunchilik bilan belgilanadi. Jismoniy va (yoki)
ruhiy rivojlanishida nuqsonlari bo’lgan bolalar ota-onasi yoki ota-onasining o’rnini
bosuvchi shaxslarning arizasiga ko’ra O’zbekiston Respublikasining Davlat
byudjeti, homiylik va boshqa jamg’armalarning mablag’lari hisobidan, shuningdek
ota-onasi yoki ota-onasining o’rnini bosuvchi shaxslarning mablag’lari
hisobidan ijtimoiy muhofaza tizimi muassasalarida saqlanishlari mumkin.
Nogironligi bo’lgan bolalarga ijtimoiy yordam mahalliy davlat hokimiyati
organlari, sog’liqni saqlash, xalq ta’limi organlari, boshqa davlat organlari
tomonidan tibbiy-ijtimoiy ekspert komissiyalarining xulosalari asosida ko’rsatiladi.
Nogironligi bo’lgan, o’ziga o’zi xizmat ko’rsatish qobiliyatini qisman yoki to’liq
yo’qotgan va o’zgalarning doimiy parvarishiga muhtoj bo’lgan bolalarga ularning
uyida hamda vakolatli davlat organlarining ixtisoslashtirilgan statsionar
muassasalarida qonunchilikda belgilangan tartibda xizmatlar ko’rsatiladi. Bu
muassasalarda ijtimoiy xizmatlar ko’rsatish bilan bir qatorda hayot faoliyati uchun
tegishli shart-sharoitlar ta’minlanadi, tibbiy xizmatlar ko’rsatiladi,
12

Kurs ishining tuzilishi. Mundarija, kirish, 2 bob, 4 paragraf, xulosa,
foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat. Ishning umumiy hajmi 30 betdan
iborat.
5

nogironlarni kamsitishning barcha shakllaridan himoya qilishni ta’minlash
yuzasidan zarur chora-tadbirlar ko’rilishini kafolatlaydi.
 Bundan tashqari noguronligi bor ota-ona qaramog’isiz qolgan
bolalarni ijtimoiy himoya qilish sohasidagi davlat siyosati:n ogironlarni ijtimoiy
himoya qilish sohasidagi davlat siyosatining asosiy yo’nalishlari quyidagilardan
iborat:
 nogironlarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini
ta’minlash;
 nogironlarning kamsitilishiga yo’l qo’ymaslik;
 nogironlarning sha’ni va qadr-qimmatini himoya qilish;
 nogironlarning huquqlari va ular uchun imkoniyatlar tengligini
ta’minlash;
 nogironlarni ijtimoiy himoya qilish to’g’risidagi qonun hujjatlariga
rioya etilishini ta’minlash;
 nogiron bolalarning maktabgacha va maktabdan tashqari ta’limini,
nogironlarning kasb tayyorgarligini, umumiy o’rta, o’rta maxsus, kasb-hunar va
oliy ta’lim olishini ta’minlash;
 davlat organlari hamda ular mansabdor shaxslarining nogironlar
huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini ta’minlash borasidagi faoliyatining
oshkoraligini hamda ochiq-oydinligini ta’minlash;
 nogironlarni ijtimoiy himoya qilish sohasida davlat organlari,
fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari va nodavlat notijorat tashkilotlari
o’rtasidagi hamkorlikni rivojlantirish.
11

 1.BOB. Nogironligi Bo’lgan Bolalarni Muruvvat Uylariga
Joylashtirish Tartibi Va Faoliyat Yuritish Tartibi
1.1. Nogironligi bo’lgan bolalarni Muruvvat uylariga joylashtirish
tartibi.
Ota-ona qaramog’isiz qolgan nogironligi bo’lgan bolalar, hojatxonadan topilgan,
OITSga chalingan ota-onadan tug’ilgan va boshqa bir qancha ko’ngilsizliklar
tufayli nuqson bilan dunyoga kelgan bolalar ana shu Muruvvat uylarida: avval
nogiron bolalar Muruvvat uylari, so’ng qariya va nogironlar kattalar Muruvvat
uylarida yashaydilar. Ota-onasi, yaqinlari bo’lgan davolanuvchilarni onda-sonda
uyga olib ketishlarini (uzog’i bir oy muddatga) hisobga olmasa, ular hayoti
davomida faqat ikki maskanda umr kechirishadi. Og’ir darajadagi aqliy zaiflik,
gemiparez, paraparez va tetrapez asoratlari bo’lgan mo’’tadil darajadagi aqliy
zaiflik serebral falaji, intellektning og’ir buzilishiga olib kelgan shizofreniya,
mo’’tadil darajadagi aqliy zaiflikka olib kelgan epilepsiya, bosh miya
shikastlanishi oqibatidagi mo’’tadil darajadagi aqli zaiflik (bosh miya ensefaliti,
meningiti, meningoensafaliti, sifilisi va bosh miyaning shikastlanishi), shuningdek,
bosh miyaning xromasoma kasalligi yoki anomaliyasi tashxisi qo’yilgan bemorlar
Respublika Muruvvat nogironlar uchun internat uylarida davolanishadi.
O’zbekiston Respublikasi Davlat Statistika Qo’mitasi rasmiy saytidagi ma’lumotga
ko’ra, 2016 yildan Respublikada 33ta Muruvvat uylari faoliyat yuritayotgan bo’lib,
ularda 7745 nafar bemor davolanmoqda.
«Muruvvat» bolalar internat uylariga yuborish, shuningdek, biridan ikkinchisiga
o’tkazish AgentlikningVasiylikka olinuvchilarni tibbiy-ijtimoiy muassasalarga
yuborish, shuningdek biridan ikkinchisiga o’tkazish (ko’chirish) bo’yicha doimiy
faoliyat yurituvchi maxsus komissiyasi qaroriga muvofiq hududiy boshqarma
boshlig’ining buyrug’i asosida amalga oshiriladi.
Nogironligi bo’lgan bolalarni nogironligi bo’lgan bolalar uchun kunduzgi
parvarishlash guruhiga qabul qilishda ota-onalar (vasiylar yoki homiylar,
farzandlikka oluvchilar) va «Muruvvat» bolalar internat uyi direktori o’rtasida
6

Kirish
Mavzuning dolzarbligi. Bugungi kunda mamalakatimizda olib borilayotgan
davlat siyosatining asosiy yo’nalishlaridan biri sifatida inson qadri, uning huquq va
erkinliklarni to’laqonli ta’minlab berishga qaratilgan izchil islohatlar tizimini
alohida ta’kidlab o’tishimiz lozim.
Yurtimizda bola huquqlarini himoya qilish bo’yicha davlat siyosatining asosiy
yo’nalishlari sifatida bolaning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini
ta’minlash, bolaning hayoti va sog’lig’ini muhofaza qilish, bolaning kamsitilishiga
yo’l qo’ymaslik, ularning sha’ni va qadr-qimmatini himoya qilish, bolalar
huquqlari va imkoniyatlarining tengligini ta’minlash bola huquqlari kafolatlarining
huquqiy asoslarini takomillashtirishdan iboratdir.
Aholining maxsus jamoat va davlat qaramog ‘iga muhtoj toifalari orasida yetim
bolalar va ota-ona qaramog ‘isiz qolgan bolalar alohida o ‘rin tutadi. Bugungi
kunda jamiyatning asosiy vazifasi - ularni to’laqonli, sog’lom fuqarolar etib
voyaga yetkazish, ularga keyinchalik ijtimoiy moslashishni osonlashtiradigan
kasbiy va turli xil hayotiy ko nikmalarni singdirishdir. ʻ
Xususan, muhtaram Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev tomonidan 2021-yil
avgust oyida “Yetim bolalar va ota-ona qaramog’idan mahrum bo’lgan bolalarni
tarbiyalashning tubdan yangilangan tizimini joriy etish chora tadbirlari
tog’risida”gi qarori qabul qilindi.¹ Ushbu qaror asosida ota-ona qaramog’idan
mahrum bo’lgan bolalarni davlat tomonida qo’llab-quvvatlashni kuchaytirish
hamda yoshlarning ta’lim-tarbiyasi, ijtimoiy nafaqalari hamda uy, ish bilan
ta’minlash masalalarida aniq vazifalar belgilab berilganligi va bu asosida olib
borilayotgan ishlar katta ahamiyat kasb etadi.
Kurs ishi mavzusining o’rganilganlik darajasi. Kishilik jamiyati shakllangan
qadimgi davrlardan boshlab yetim bolalar muammomalari ilg or fikrli kishilar,
ʻ
davlat arboblari, ilm-fan namoyandalarini befarq qoldirmagan. Jumladan, Sharq
mutafakkirlari asarlarida, bundan tashqari xorij olimlari hamda mamlakatimiz
olimlari tomonidan yetimlik va bolalarning ota-ona qaramog siz qolish sabablari,
ʻ
3

Nogironligi bo’lgan bolalar uchun internat tipidagi Muruvvat uylari faoliyat yuritish tartibi hamda nogironligi bo’lgan bolalar bilan ijtimoiy ish

Купить