Nutqida kamchiligi bor bolalarning oiladagi munosabat 


MUNDARIJA

KIRISH…………………………………………………………………………….3

I.BOB. NUTQIDA KAMCHILIKLAR SABABLARI VA TURLARI.

1.1. Nutqida kamchiliklarning umumiy tushunchasi……………………………….5

1.2. Nutq kamchiliklarining asosiy sabablari irsiy, ijtimoiy va psixologik omillar..9

1.3. Nutq rivojlanishidagi turlar: afaziya, dislaliya, alaliya va boshqalar………...13

II.BOB. NUTQIDA KAMCHILIGI BOR BOLALARNING OILA ICHIDA MUNOSABATLARI.

2.1. Oila va nutq rivojlanishi: ota-ona roli va yordami……………………………15

2.2. Nutqida kamchiliklar bo‘lgan bolalar bilan oila ichidagi kommunikatsiya muammolari…………………………………………………………………….....18

2.3. Oila a'zolari o'rtasidagi hissiy aloqalar va ularning bolaga ta’siri……………………………………………………………………………....23

III.BOB. NUTQIDA KAMCHILIGI BOR BOLALARGA YORDAM KO'RSATISH USULLARI…………………………………………………...…29

3.1. Nutq terapiyasi va logopedik yordam………………………………………...29

3.2. Oila ichida nutq rivojlanishini qo'llab-quvvatlash strategiyalari…………..…35

3.3. Nutq rivojlanishini boshqarish uchun zamonaviy texnologiyalar va vosita-

lar………………………………………………………………………………….36

XULOSA…………………………………………………………………………38

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………………………………………..40

KIRISH

Mavzuning dolzarbligi:Nutqida kamchiligi bor bolalarning oiladagi munosabati dolzarb masala bo‘lib, hozirgi kunda keng ko‘lamda muhokama qilinmoqda. Nutq rivojlanishidagi kechikishlar yoki muammolar ko‘plab bolaning hayotiga salbiy ta'sir ko‘rsatishi mumkin, chunki nutq nafaqat ma'lum bir tilda so‘zlashish, balki odamlar bilan ijtimoiy aloqalarni o‘rnatish, o‘z fikrlarini ifodalash, o‘rganish va o‘zaro muloqot qilish kabi ko‘plab muhim jihatlarni ham o‘z ichiga oladi. Nutqida kamchiligi bor bolalarning rivojlanishi oila muhitiga bevosita ta'sir ko‘rsatadi va oila a'zolarining ularga bo‘lgan munosabati, yordam ko‘rsatish usullari bolaning kelajakdagi muvaffaqiyati va ijtimoiy moslashuviga katta ta'sir o‘tkazadi.

Oila bolaning birinchi ta'lim olish joyi hisoblanadi, shu bois, oiladagi munosabat bolaning barcha ruhiy, psixologik [1]va til rivojlanishida asosiy omil bo‘lib qoladi. Nutqida kamchiligi bo‘lgan bola o‘zining ko‘plab o‘ziga xos muammolarini oilada yuzaga chiqaradi. Bunday bolalar ko‘pincha o‘zlarini boshqa bolalar bilan taqqoslaganda kamchiliklar sezib, o‘zlarini boshqa odamlar orasida izolyatsiya qilishga moyil bo‘lishlari mumkin. Shuning uchun oilaning bolaning nutqida bo‘lgan kamchiliklarga nisbatan sog‘lom, sabr-toqatli va qo‘llab-quvvatlovchi munosabati juda zarurdir.

Nutqidagi muammolarni bartaraf etishda oila a'zolarining to‘g‘ri yondashuvi bolaning psixologik va ijtimoiy rivojlanishiga katta ta'sir ko‘rsatadi. Oila muhitida bolaga o‘zini ishonchli his qilish imkoniyatini berish, uning nutqini rivojlantirish va ijtimoiy muhitga moslashishida samarali yordam ko‘rsatish mumkin. Oila nutq rivojlanishining dastlabki bosqichlarida bolaning nutqida yuzaga kelgan kamchiliklarni tan olib, to‘g‘ri pedagogik yondashuvni tanlashi kerak. Bu nafaqat bolaning nutqini yaxshilashga, balki uning emotsional va psixologik holatini muvozanatlashishga ham yordam beradi.

Shuningdek, nutqida kamchiligi bor bolalarning o‘ziga xos ehtiyojlarini inobatga olib, oiladagi muhitni moslashtirish zarur. Oila ichida nutqni yaxshilash uchun maxsus mashqlar, o‘yinlar va interaktiv metodlardan foydalanish orqali bolaning ijtimoiy ko‘nikmalarini rivojlantirish mumkin. Bu jarayonda oila a'zolarining bolaga nisbatan mehr-muhabbati, vaqt ajratib, uni tinglash va unga maslahat berish qobiliyati juda muhimdir.

Kurs ishining maqsadi: Nutqida kamchiligi bor bolalarning oiladagi munosabati mavzusining maqsadi – oilaning nutq rivojlanishidagi muammolarni tushunishi, bolaning nutqidagi kamchiliklarni aniqlash, ularga nisbatan to‘g‘ri yondashuvlarni belgilash va bu jarayonda oilaning roli va ahamiyatini o‘rganishdan iboratdir. Ushbu mavzu orqali, nutqida kamchilik bor bolalarga qanday yordam ko‘rsatish, oiladagi ijtimoiy va psixologik muhitni qanday shakllantirish zarurligi ko‘rsatiladi.

Kurs ishining vazifasi:Nutqida kamchiligi bor bolalarning oiladagi munosabati mavzusining vazifasi, birinchi navbatda, oilaning bolaning nutq rivojlanishidagi muammolarni qanday tushunishi va bu muammolarni yengishda qanday faoliyat ko‘rsatishi kerakligini o‘rganishdan iboratdir.Ushbu mavzu doirasida quyidagi asosiy vazifalarni bajarish ko‘zda tutiladi.

Kurs ishining tarkibiy tuzilmasi:Ushbu kurs ishi 3 ta bob, 9 ta reja,xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat.

I.BOB. NUTQIDA KAMCHILIKLAR SABABLARI VA TURLARI.

1.1. Nutqida kamchiliklarning umumiy tushunchasi.

Nutqida kamchiliklar, insonning nutqiy rivojlanishida yuzaga kelgan turli xatoliklar yoki qiyinchiliklar sifatida tavsiflanadi. Nutqida kamchiliklar, odatda, bolalarning o‘sish va rivojlanish jarayonida kuzatiladi, lekin ba'zan ular kattalar orasida ham uchrashi mumkin. Nutq rivojlanishi va nutqida[2] kamchiliklar masalasi bir necha sohalar, xususan, tibbiyot, psixologiya, pedagogika va logopediya kabi sohalarda muhim ahamiyat kasb etadi. Nutqida kamchiliklar bo‘lgan bolalar yoki kattalar uchun o‘zgacha yondashuvlar, usullar va davolash strategiyalari zarur bo‘ladi.

Nutq – bu odamlar o‘rtasidagi asosiy kommunikatsiya vositasi bo‘lib, u insonning fikrlarini, his-tuyg‘ularini va tushunchalarini boshqalar bilan almashish uchun ishlatiladi. Nutq, shuningdek, insonning o‘zgalar bilan ijtimoiy aloqalarini o‘rnatishda va o‘zini jamiyatda ifodalashda ham muhim rol o‘ynaydi. Nutq rivojlanishi asosan tilning o‘ziga xos xususiyatlari, uning tuzilishi, tovushlarni ajratish va izohlash qobiliyatiga bog‘liq bo‘ladi. Shuning uchun, nutqida kamchiliklar bo‘lgan insonlar uchun bu soha maxsus tadqiqotlarni va amaliy usullarni talab qiladi.Nutqida kamchiliklar keng ma'noda ikki xil bo‘lishi mumkin: fiziologik va psixologik. Fiziologik kamchiliklar odatda odamning anatomiya yoki fiziologiyasi bilan bog‘liq bo‘ladi. Misol uchun, tildagi yoki og‘izdagi anatomik xatoliklar, eshitish va ko‘rish qobiliyatining pastligi yoki muvofiqlik masalalari nutqida kamchiliklarga olib kelishi mumkin. Psixologik kamchiliklar esa insonning ruhiy va hissiy holati bilan bog‘liq. Masalan, nutqida qiyinchiliklarga duchor bo‘lgan bolalar ba’zan o‘zlarini boshqa bolalar bilan bir xil darajada ifodalashda qiyinchilikka duch kelishadi, bu esa ularning ijtimoiy rivojlanishiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin.Nutqida kamchiliklar bo‘lgan bolalar uchun, ular bilan muloqot qilishda alohida yondashuvlar talab etiladi. Nutq kamchiliklari odatda bolalarda eng ko‘p uchraydigan rivojlanish xatoliklaridan biri hisoblanadi. Bu kamchiliklar orasida eng keng tarqalganlari – afaziya, dislaliya, alaliya, dizartriya va boshqa turdagi nutq va til xatoliklari hisoblanadi. Har bir turdagi kamchilik o‘ziga xos belgilarga ega bo‘lib, ularning barchasi bolalar va ularning oila a’zolari uchun alohida diqqatni talab qiladi.

Afaziya – bu miyaning ma’lum bir qismlaridagi jarohatlar yoki kasalliklar natijasida yuzaga keladigan nutq kamchiligi bo‘lib, bu holat ko‘pincha insonning so‘zlash, eshitish yoki o‘z fikrlarini ifodalash qobiliyatiga salbiy ta’sir qiladi. Dislaliya – bu tovushlarni to‘g‘ri talaffuz qilishdagi qiyinchiliklarni bildiradi. Masalan, ayrim bolalar "r" harfini to‘g‘ri talaffuz qila olmaydilar yoki "s", "z", "t" kabi tovushlarni noto‘g‘ri aytishadi. Alaliya – bu nutq rivojlanishining juda sekinlashishi yoki umuman rivojlanmasligi holatidir. Dizartriya esa asosan nutq muskullarining zaiflashishi yoki harakatsizligi natijasida yuzaga keladi. Bu kabi nutq muammolari, ko‘pincha nevrologik kasalliklar yoki jarohatlar natijasida paydo bo‘ladi.

Nutqida kamchiliklar bo‘lgan bolalarning rivojlanishida ijtimoiy omillar ham katta rol o‘ynaydi. Ijtimoiy muhit, ota-onaning o‘quv va muloqot qilishdagi yondashuvi, oilaviy ta’lim va jamiyatdagi muhitning barchasi bolalarning nutq rivojlanishiga ta’sir qiladi. Ota-onalar, o‘qituvchilar va logopediya mutaxassislari nutqida kamchiligi bo‘lgan bolalar bilan ishlashda samarali yondashuvlar ishlab chiqishlari zarur. Bular o‘z vaqtida tashxis qo‘yish, to‘g‘ri davolash usullarini qo‘llash, muloqotda qatnashish va bolani psixologik jihatdan qo‘llab-quvvatlashni o‘z ichiga oladi.

Nutqida kamchiliklar bo‘lgan bolalar uchun samarali yondashuvlarni ishlab chiqish, ayniqsa, ularning o‘zgalar bilan ijtimoiy aloqalarini yaxshilash, bolalarning o‘ziga bo‘lgan ishonchini oshirish va jamiyatda to‘liq ishtirok etishlariga imkon yaratish maqsadida muhimdir. Shuningdek, nutqida kamchiliklar bo‘lgan bolalar uchun o‘zlarining muammolarini bartaraf etish va rivojlanish jarayonini optimallashtirishda o‘qituvchilar, psixologlar va logopedlarning o‘rni alohida ahamiyatga ega.

[1] Ayupova M.Yu. Logopеdiya. O’zbеkiston faylasuflar Milliy jamiyati. T.: 2017 y.

[2] Ayupova M.Yu. Logopеdiya. O’zbеkiston faylasuflar Milliy jamiyati. T.: 2017 y.