Информация о документе

Цена 9000UZS
Размер 598.7KB
Покупки 4
Дата загрузки 09 Август 2023
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Метрология

Продавец

Bohodir Jalolov

O’lchash vositalarini kalibrlash boyicha labaratoryalarni akkredetlash

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGIISLOM KARIMOV NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT TEXNIKA UNIVERSITETI “ELEKTRONIKA VA AVTOMATIKA” fakulteti “METROLOGIYA, TEXNIK JIHATDAN TARTIBGA SOLISH, STANDARTLASHTIRISH VA SERTIFIKATLASHTIRISH” kafedrasi “Metrologiya asoslari” fanidan KURS ISHI Mavzu: “ O’lchash vositalarini kalibirlash boyicha labaratoryalarni akkredetlash ” Guruh: Bajardi: Tekshirdi: 1 Toshkent MUNDARIJA KIRISH. Akkreditatsiya tizimi I- BOB. O’lchash vositasini kalibirlash bo’yicha laboratoriyasida qo’yiladigan akkreditatlash talablari va kalibirlash laboratoriyasini akkreditatlash tartibi. 1.1. Metrologik xizmatlarga qo’yiladigan talablar. 1. 2 Kalibirlash boyicha laboratoriyalarini akkreditatlash tartibi. 1. 3. Kalibrlash to g risida sertifikatlar – alohida talablarʼ ʼ II- BOB. Korxona metrologiya xizmati faoliyatini tekshirish (Inspeksiya). 2.1. Inspeksiya nazorati. 2.2. Akkreditasiyani o’tkazish sxemasi. III- BOB. Yuridik shaxslarning metrologik xizmatlarini akkreditlash. 3.1 Akkreditatsiya talablari va shartlari 3.2. Akkreditatsiya o tkazish ʻ tartibi. IV- BOB. XULOSA FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 2 Kirish Hozirgi globallashuv jarayonlari tezlashgan vaqtda akkreditlashtirish tizimini ta’minlashdagi asosiy yo’nalishlarni belgilab olish zarur. Kurs ishi davomida o’lchash vositasini qiyoslash laboratoriyasida qo’yiladigan akkreditatlash talablari va qiyoslash laboratoriyasini akkreditatlash tartibi hamda undagi metrologik xizmatlarga qo’yiladigan talablar va qiyoslash laboratoriyalarini akkreditatlash tartibi bilan tanishib chiqamiz. O’lchash vositasini qiyoslash laboratoriyasida qo’yiladigan akkreditatlash talablarida quyidagi muhim talablar ham keltirib o’tilgan: xodimlarga talablar, qiyoslash xonalariga talablar, me’yoriy hujjatlarga qo’yiladigan ta’lablar. Laboratoriyani akkreditatlash 7 ta bosqichdan iborat. Akkreditasiya obyekti faoliyati bo’yicha rejadan tashqari inspeksiya nazorati akkreditasiya talablari va shartlari, shu jumldan akkreditasiya belgisidan foydalanish buzilganligi tug’risida hujjatlar bilan tasdiqlangan yozma murojaat markazga tushgan taqdirda o’tkaziladi. Akkreditatsiya obyekti asoslangan sabablarni yozma ravishda Markazga taqdim etgan taqdirda, nomuvofiqliklarni bartaraf etish muddati Markaz tomonidan bir marotaba bir oydan kup bulmagan muddatga surilishi mumkin. Akkreditatsiya obyekti tomonidan xarakatlar rejasini bajarish to g risidagiʻ ʻ malumotlar va nomuvofiqliklar bartaraf etilganligini tasdiqlovchi xujjatlar belgilangan muddatda taqdim etilmasa, baxolash guruxi raxbari xisobotni ilova qilgan xolda, akkreditatsiya bo yich ishlarni tugatish to g risida markazga raport ʻ ʻ ʻ taqdim etishi shart. Markaz o zining veb saytida akkreditatsiyadan o tkazilagan muvofiqlikni ʻ ʻ baholash organlari, metrologiya xizmatlari davlat reyestrini, shuningdek baholovchilar va texnik ekspertlar reyestrini yuritadi. Akkreditatsiya to g risidagi ʻ ʻ guvohnoma muvofiqlikni baholash organlarining davlat reyestrida ro yxatdan ʻ o tkaziladi. ʻ Davlat reyestrlari tanishish uchun ochiq xisoblanadi. Akkreditatsiya to g risidagi ʻ ʻ guvohnoma blankalari qatiy hisobot yuritiladigan 3 blankalar hisoblanadi, ularni ro yxatgaʻ olish va saqlash tartibi qonun hujjatlarida belgilangan tartibda amalga oshiriladi. Akkreditatsiya to g risidagi ʻ ʻ guvoxnoma besh yil muddatga beriladi. Akkreditatsiya komissiyasi salbiy qaror qabul qilganda, Markaz akkreditatsiyani rad etish tug risidagi qaror qabul qilingan sanadan boshlab, ʻ uch ish kuni mobaynida akkreditatsiya obyektiga yozma shaklda xabarnoma yuboradi. Akkreditatsiya obyekti akkreditatsiya komissiyasining akkreditatsiyasidan o tkazishni ʻ rad etish to g risidagi ʻ ʻ qarori ustidan markaz huzuridagi appelyatsiya komissiyasiga yoki sud tartibida shikoyat qilish xuquqiga ega. Akkreditatsiya tizimi O’zbekiston texnik jihatdan tartibga solish agentligi - O’zbekiston Respublikasining akkreditatsiya bo’yicha Milliy organi xisoblanadi. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Muvofiqlikni baholash organlarini akkreditatsiyadan o’tkazish sohasidagi ishlarni takomillashtirishga doir qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida” 2019 yil 24 apreldagi 349-sonli qarori ga asosan akkreditatsiya bo’yicha ishlarni olib borish "Akkreditatsiya markazi" DUK ga (keyingi o’rinlarda Akkreditatsiya markazi deb ataladi) yuklatilgan. Akkreditatsiya markazining ustuvor vazifalari va faoliyat yo’nalishlari:  muvofiqlikni baholash organlarini akkreditatsiyadan o’tkazishda akkreditatsiya jarayonining betarafligi va xolisligini ta’minlagan holda manfaatlar to’qnashuviga yo’l qo’ymaslik;  Akkreditatsiya bo’yicha Osiyo-Tinch okeani hamkorligiga (ARAS), Laboratoriyalar akkreditatsiyasi bo’yicha xalqaro tashkilotga (ILAC) va Akkreditatsiya bo’yicha xalqaro forumga (IAF) to’laqonli a’zo sifatida kirish;  akkreditatsiya milliy tizimini xalqaro normalar va mezonlarga muvofiq doimiy ravishda rivojlantirish va qo’llab-quvvatlash, ISO/IEC 17011 xalqaro standarti talablariga rioya qilish; 4  akkreditatsiya tartib-taomillariga taalluqli zarur axborotni, shu jumladan, o’zining rasmiy veb-sayt orqali erkin olish imkoniyatini yaratish;  O’zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalari asosida akkreditatsiya bo’yicha ishlar natijalarining xorijiy mamlakatlar tomonidan e’tirof etilishini ta’minlash yuzasidan zarur choralar ko’rish;  Akkreditatsiyadan o’tkazilgan tashkilotlar va ularning akkreditatsiya sohasi to’g’risidagi ma’lumotlar bazasining shakllantirilishi va dolzarb holatda saqlanishini, shuningdek, tegishli axborotning maxfiyligiga rioya qilgan holda jamoatchiliknining ulardan foydalanishini ta’minlash. Akkreditatsiya markaziga berilgan huquqlar:  akkreditatsiya sohasida idoralararo xususiyatga ega, shu jumladan, xorijda akkreditatsiya ishlari natijalari e’tirof etilishini ta’minlashga qaratilgan xalqaro shartnomalarni belgilangan tartibda tuzish;  ISO/IEC 17000 xalqaro standartlariga, shuningdek, Akkreditatsiya bo’yicha Osiyo-Tinch okeani hamkorligi (ARAS), Laboratoriyalar akkreditatsiyasi bo’yicha xalqaro tashkilot (ILAC) va Akkreditatsiya bo’yicha xalqaro forum (IAF) talablari va tavsiyalariga muvofiq akkreditatsiya tartibotlari bo’yicha qoidalar, yo’riqnomalar va nizomlar ishlab chiqish va tasdiqlash;  treninglar, seminarlar o’tkazish va baholovchilar, texnik ekspertlar, shuningdek, muvofiqlikni baholash sohasida ishtirok etuvchi mutaxassislar malakasini baholash;  o’z xizmat vazifalarini vijdonan va samarali bajaryotgan xodimlarga o’z mablag’lari hisobidan lavozim maoshining ikki baravari miqdorigacha bo’lgan miqdorda har oylik ustamalar to’lash;  eng yaxshi amaliyotlarga muvofiq vazifalarni sifatli bajarish maqsadida mustaqil maslahatchilar va ekspertlarni, shu jumladan xorijiy maslahatchilar va ekspertlarni shartnoma asosida jalb qilish;  Akkreditatsiya markazining tuzilmasini, xodimlarining shtatdagi soni va 5 ish haqi miqdorlarini mustaqil tasdiqlash. Akkreditatsiya milliy tizimini rivojlantirishning strategik yo’nalishlarini belgilab berishi va Akkreditatsiya markazi ushbu yo’nalishlarga erishishi yuzasidan monitoring olib borushi uchun Akkreditatsiya markazi, O’zbekiston Respublikasi Savdo-sanoat palatasi va boshqa manfaatdor vazirliklar, idoralar, nodavlat tashkilotlar vakillari, tadbirkorlik sub’ektlari va jismoniy shaxslar ishtirokida Akkreditatsiya bo’yicha kengashi tashkil etildi. Metrologiya (yunoncha: metron — o lchovʻ va logos — ta limot) ʼ — o lchovlar, ʻ ularning bir xilligini ta minlash usullari va vositalari hamda talab ʼ etilgan aniqlikka erishish yo llari ʻ haqidagi fan; fizika bo`limi. Asosiy muammolari: a) o lchashlarning umumiy nazariyasi; b) kattaliklar birliklarini va ʻ ularning tizimlarini yaratish; v) o lchash usullari va vositalari; g) o lchashlar ʻ ʻ aniushgi (o lchashlar ʻ noaniqligi nazariyasi, o lchashlar xatoligi nazariyasi) ni ʻ baholash usullari va ifodalash yo llari; d) o lchashlar bir xilligini ta minlash; ye) ʻ ʻ ʼ etalonlarni yaratish; j) o lchash vositalari va o lchash uslublarining tavsiflarini ʻ ʻ aniqlash va birliklar o lchamlarini ʻ etalonlardan qolgan barcha o lchash ʻ vositalariga o tkazish ʻ usullari. Dastlab, Metrologiya turli o lchovlar (chiziqli ʻ kattaliklar, massa, sig im ʻ va boshqalar), shuningdek, turli mamlakatlarda ko llaniladigan tangalar va ular ʻ orasidagi nisbatlarni bayon etuvchi fan sifatida ifodalangan. 1975-yil 20-mayda Xalqaro Metrik Konvensiyaning imzolanishi, o lchovlar ʻ va tarozilar Xalqaro byurosi ilmiy institutining hukumatlararo darajada ta sis ʼ etilishi Metrologiyaning rivojlanishida muhim ahamiyatga ega bo ldi. ʻ Metrologiya yuqori aniklikdagi fizik tajribalarga tayanadi, u fizika, kimyo va boshqa tabiiy fanlar yutuklaridan foydalanadi, shu bilan birga, moddiy dunyo obyektlari xossalarining miqdoriy ifodalanishiga imkon beruvchi o ziga ʻ xos qonun va kridalarni belgilaydi. O lchashlarning umumiy nazariyasi va natijalari ʻ (nazariy Metrologiya) ning haqqoniyligini baholash uzluksiz rivojlanmoqda; unga o lchash ʻ jarayonlari va bu jarayonlarning elementlari: o lchanayotgan ʻ 6 kattaliklar, ularning birliklari, o lchash vositalari va usullari, o lchash sharoitlari,ʻ ʻ o lchash natijalarini tahlil qilish va o rganish natijasida olingan ma lumotlar va ʻ ʻ ʼ umumlashmalar kiradi. Metrologiyada o lchanadigan ʻ kattalik obyekt (tizim, jarayon) ning xususiyati sifatida izohlanadi. U sifat jihatidan ajratilishi va miqdoriy aniqlanishi mumkin, ya ni xususiyat sifatida kator obyektlar uchun umumiy va u bir obyekt ʼ uchun boshkasiga Karaganda ma lum ʼ son marta katta yoki kichik bo lishi ʻ mumkin. Massa, uzunlik, massa, zichlik, temperatura, kuch va boshqa (obyektning fizik xususiyatlarini aks ettiruvchi kattaliklar). Har bir obyekt yetarlicha aniqlikdagi xususiyatlarga — uzunlik, massa, zichlik va boshqa ga ega; obyekt uchun kattalik tushunchasi aniq bo ladi (massa, stolning uzunligi, tarozi ʻ toshining massasi, suyuklikning zichligi va boshqalar). Faqat aniq kattaliklarni o lchash ʻ mumkin. Katallikka obyektiv (miqdoriy) baho berish uchun shu kattalikning birligini (ayrim kattaliklar uchun — shkalani) tanlab olish kerak. Kattalik birligi — sonli qiymati keli-shuv bo yicha ʻ birga teng qilib qabul qilingan (aniq) kattalik. Har xil o lchamli ʻ (massa, temperatura shkalasi, Brinel bo yicha ʻ qattiqlik shkalasi) bir nomdagi kattaliklar qiymatlarining ketma-ketligi kattalik shkalasi deb ataladi. Fanning rivojlanishi bilan ayrim birliklar va ularning kattaliklarini tasodifiy tanlashdan birliklar tizimlarini tuzishga o tildi. ʻ Metrologiyada fizik kattaliklar va kattaliklar birliklari tizimlarini tuzish prin-siplari o rtasidagi aloqalar, shuningdek, anik, birliklar tizimining nazariy ʻ tomonlari ko riladi. Hozirgi vaqtda yuzdan ortiq davlat rasman qabul qilgan ʻ Xalqaro birliklar tizimi SI keng qo llaniladi. Nazariy Metrologiya o lchashlar ʻ ʻ anikligi (o lchashlar ʻ xatoligi) ni va noaniqligini baholash usullariga bag ishlangan. Bunda ehtimollik ʻ nazariyasi va matematik statistika, shuningdek, matematikaning boshqa bo limlaridan keng foydalaniladi. O lchashlarning bir ʻ ʻ xilligiga erishish uchun qo llaniladigan ʻ barcha o lchash ʻ vositalari to g ri ʻ ʻ darajalanishi va ularni davriy qiyoslash yoki kalibrlashdan o tkazish ʻ lozim. Buning uchun kattaliklar birliklarining etalonlari — o lchash ʻ vositalari, kattaliklar birliklarini asliday qaytarish va ularning o lchamlarini ʻ boshqa o lchash ʻ vositalariga o tkazish uchun ʻ 7 mo ljallangan barqarorligi yuqori va aniq maxsusʻ texnik vositalar qo llanilgan. ʻ Metrologiya etalonlar yordamida kattaliklar birliklarini qayta tiklash usullarini va ularning aniqligini oshirish yo llarini, ʻ shuningdek, birliklar o lchamlarini ʻ o tkazish ʻ usullari (qiyoslash uchullari) ni ham o rganadi. Qonunlashtiruvchi Metrologiya — ʻ davlat tomonidan aniq belgilanishi va tekshirilishi talab qilinadigan, o lchashlar ʻ va o lchash ʻ vositalarining bir xilligiga erishish bilan bog liq masalalarni ko radi. ʻ ʻ Davlatlarda o lchashlar bir ʻ xilligini talab etiladigan darajada ta minlash va saqlab ʼ turish uchun Metrologiya bo yicha milliy idoralar tomonidan boshqariladigan ʻ metrologik xizmatlar tashkil etiladi. 8 O’lchash vositasini qiyoslash laboratoriyasida qo’yiladigan akkreditatlash talablari va qiyoslash laboratoriyasini akkreditatlash tartibi. Metrologik xizmatlarga qo’yiladigan talablar. Yuridik shaxslarni metrologik xizmatlari Texnik jihatda tartibga solish agentligi tomonidan tasdiqlangan qoidalarga muvofiq akkreditatlanadi. Akkreditatlash ishlari Texnik jihatda tartibga solish agentligining akkreditasiya ishlari tomonidan olib boriladi. Akkreditasiya attestati 5 yil muddatga beriladi. Akkreditasiya laboratoriya va boshqa yuridik shaxslarga akkreditatlash diorasini belgilaydi. Metrologik xizmat (qiyoslash laboratoriyasi) strukturaga sifatni ta’minlash tizimiga, ishchi hodimlarga, kerakli ishchi etalonlarga, xonalarga va qiyoslashni ta’minlab beruvchi sharoitlarga ega bo’lishi kerak. Sifatni ta’minlash tizimi qiyoslash laboratoriyasi tomonidan bajarilgan ishlarni hajmiga mos bo’lishi kerak. Kalibirlash sifati ishlariga metrologik xizmatni rahbar bosh metrolog javob beradi. Laboratoriyani sifat bo’yicha yo’riqnomasi quyidagi ma’lumotlarni o’z ichiga olishi kerak: 1. Laboratoriyani strukturasi; 2. Sifat bo’yicha siyosati; 3. Faoliyat ko’rsatish ob’ektini tasnifi; 4. Ichki tekshirishlarni olib borish proseduralari; 5. Laboratoriyani etalonlar bilan va boshqa na’munaviy qiyoslash asboblari bilan ta’minlanganligi haqida ma’lumotlar; 6. Ishchilar haqida ma’lumotlar; 7. Lavozim instruksiyalari; 8. Ishlarni bajarish bo’yicha yo’riqnomalar; 9. Ishchi xonalarni holati haqida ma’lumot; 10. Qo’llaniladigan me’yoriy hujjatlar haqida ma’lumotlar. Kalibirlash laboratoriyasi akkreditasiya doirasi bilan belgilangan 9 etalonlar va na’munaviy qiyoslash vositalariga ega bo’lishi kerak. O’lchash vositalari kalibirlash uchun texnikaviy xizmat grafiklari ishlab chiqilishi va tasdiqlanishi kerak. Har bir etalon korxonaning metrologiya xizmatida qayd qilinishi kerak. Qayd qiluvchi hujjatga quyidagi ma’lumotlar kiradi. 1. Etalon nomi; 2. Ishlab chiqaruvchi korxona markasi yoki turi zavod nomeri; 3. Metrologik harakteristikalar; 4.Ishlab chiqilgan sanasi va ekspluatasiyaga kiritilgan sana; 5. Ta’mirlash haqida texnikaviy xizmat haqida ma’lumotlar; 4. Qiyoslash haqida ma’lumotlar qiyoslashlararo intervali. Xodimlarga talablar Ishchi xodimlar ma’lum kasbiy tayyorgarlikga va tajribaga ega bo’lishi kerak. Har bitta xodimga bajaradigan ishiga qarab, ma’lumot darajasiga kasbiy tayyorgarligiga texnikaviy bilimlarga va qiyoslash ishlari bo’yicha tajribasiga ta’lablar o’rnatilishi kerak. O’lchash vositalari kalibirlash ishlarini bajaruvchi xodimlar qiyoslovchi sifatida attestatlangan bo’lishi shart. 10 Labaratoriya xonalariga talablar Labaratoriya xonalariga ularni maydoni bo’yicha va sharoitlari bo’yicha me’yoriy hujjatlarda belgilangan ta’lablar o’rnatiladi. Talablar xonani temperaturasiga, namligiga, havo tozaligiga, yorug’ligiga, shovqin va 11 vibrasiyadan izolyasiyasiga, elektromagnit va to’lqinlardan himoyalanganligiga o’rnatiladi. Bundan tashqari me’yoriy hujjatlarda xonalarni suv, havo, elektro energiya, issiq havo, xladogen bilan ta’minlanganligiga talablar o’rnatiladi. O’lchash vositalari kalibirlash laboratoriyalariga begonalarga kirish man etiladi. Me’yoriy hujjatlarga qo’yiladigan ta’lablar Laboratoriyada quyidagi hujjatlar mavjud bo’lishi shart; Akkreditasiya doirasi bilan belgilangan o’lchov vositalarini qiyoslash metodikasiga hujjatlari. Etalonlarni va na’munaviy hujjatlarni ishchi holatda saqlash uchun 12 reglamentlangan hujjatlar (pasportlar, qiyoslash grafiglari). Jismoniy va yuridik shaxslarni o’lchov vositalarini ishlab chiqish, ta’mirlash, sotish va ijaraga berish bo’yicha lisenziyalash. Qiyoslash va kalibrlash kleymalarining qo'llanilishi 3.1. Qiyoslash va kalibrlash kleymasi faqat qiyoslovchi sifatida attestatlangan shaxsgina qo'llashi mumkin. 3.2. Qiyoslash va kalibrlash kleymasining izi o'lchash vositasiga bosiladi hamda o'lchash vositasini qiyoslash va kalibrlash bo'yicha belgilangan me'yoriy hujjatlarning talablariga muvofiq ekspluatatsion hujjatga kiritiladi. Kalibrlash kleymasi ottiskasi O'z DST 8.018-97 standartining 5.5.2 bo'yicha qo'yilgan shart asosida o'lchash vositasiga bosiladi. 3.3. Har bir qiyoslovchi rahbarning buyrug'i yoki ko'rsatmasi bilan individual belgiga ega qiyoslovchi shaxsiy qiyoslash kleymasini oladi. Bu kleymaning boshqa shaxslarga berilishi qatiy taqiqlanadi. 3.4. Kalibrlash kleymalarini shaxslarga berish tartibi metrologik xitmat idoralari tomonidan ishlab chiqiladi va yuridik shaxslar tomonidan tasdiqlanadi. 13 O’lchash vositalari kalibirlash laboratoriyalarini akkreditatlash tartibi Laboratoriyani akkreditatlash quyidagi bosqichlardan iborat: 1. Akkreditasiya meriallarini davlat metrologiya xizmatini davlat akkreditasiya organlariga yuborish. 2. Davlat metrologiya xizmatini akkreditatlash organini qiyoslash laboratoriyasini akkreditasiya imkoniyati borligi yoki yo’qligi haqida xulosa chiqaradi. 3. Texnik jihatdan tartibga solish agentligiga akkreditatlash haqida buyurtma taqdim etiladi. 4. O’lchash vositalari kalibirlash laboratoriyasi tomonidan topshirilgan hujjatlar ekspertizadan o’tadi, akkreditasiya organi qiyoslash laboratoriyasini tekshirish bo’yicha komissiya tarkibini tekshirish bo’yicha tasdiqlaydi. 5. Komissiya tekshirish aktini tuzadi va bu hujjat akkreditasiya organi tomonidan tekshiriladi. 6. Materiallarni metrologiya va o’lchash texnikasi bo’yicha ilmiy texnikaviy komissiyaga tekshirishga taqdim etiladi. 7. Agar tekshiruv natijalari ijobiy bo’lsa akkreditasiya attestati shakllanadi, qayd qilinadi va topshiriladi. O’lchash vositalari kalibirlash laboratoriyasi akkreditasiya bo’linmasi organiga buyurtma beradi. 1. 3. Kalibrlash to g risida sertifikatlar – alohida talablarʼ ʼ Kalibrlash to g risida sertifikat yoki kalibrlash to g risida ma lumotlarni o z ichiga ʼ ʼ ʼ ʼ ʼ ʼ olgan belgi kalibrlash intervali bo yicha tavsi-yalarni o z ichiga olmasligi kerak, ʼ ʼ mijoz bilan oldindan kelishilgan ho-latlar bundan mustasno. Namuna olish to g risida hisobotga qo yiladigan mahsus talablar ʼ ʼ ʼ Namuna olish bosqichi uchun laboratoriya javobgar bo lgan hollarda va sinov ʼ natijalarini talqin qilish uchun zarur bo lganda talablarga qo shimcha ravishda, ʼ ʼ hisobotlar quyidagilarni o z ichiga olishi zarur: ʼ a) namuna olingan sana; 14 b) namuna olingan ob ekt yoki materialning noyob indentifikatsi-yasi (shuʼ jumladan, vaziyatga qarab, ishlab chiqaruvchining nomi, modelь va qo llash sohasi ʼ va seriya raqami); c) namuna olingan joy, shu jumladan har qanday sxemalar, es-kizlar yoki fotosuratlar; d) namuna olish rejasi va usuliga havolalar; e) namuna olinayotganda atrof muhitdagi har qanday sharoit to g risidagi sinash ʼ ʼ natijalarni talqin qilishga ta sir qiladigan ma lumotlar; ʼ ʼ f) keyingi o lchash yoki kalibrlash uchun o lchash noaniqligini baholashga zarur ʼ ʼ ma lumotlar. ʼ Muvofiqlik to g risida bayonotni rasmiylashtirish ʼ ʼ Spetsifikatsiya yoki standartga muvofiqlik to g risida bayonot taqdim etilayotganda, ʼ ʼ laboratoriya qaror qabul qilish qoidasi va uni qo llash bilan bog liq risk darajasini ʼ ʼ (masalan, yolg on qabul qilish yoki yolg on og ish va statistik gipotezalar) hisobga ʼ ʼ ʼ olgan holda, foydala-nilgan qaror qabul qilish qoidasini hujjatlashtirishi lozim. Qaror qabul qilish qoidasi buyurtmachi tomonidan yoki normativ hujjatlar bilan belgilanadigan bo lsa, risk darajasini hisobga olishga hojat yo q. ʼ ʼ Muvofiqlik to g risida xulosani o z ichiga olgan hisobotda quyidagilar aniq ravshan ʼ ʼ ʼ ko rsatilishi kerak: ʼ a) bu xulosa qanday natijalarga taalluqli; b) qaysi spetsifikatsiya, standart yoki ularning alohida qismlari-ga muvofiq yoki nomuvofiq; c) foydalanilgan qaror qabul qilish qoidasi (agar u tegishli spetsifikatsiya yoki standartdan o rin olmagan bo lsa). ʼ ʼ Hisobotdagi fikrlar va talqinlar Fikrlar va talqinlarni ifadalashda laboratoriya fikr bil-dirish va talqin qilish vakolatiga ega xodimlargina tegishli bayonot qilishini kafolatlashi shart. Laboratoriya fikrlar va talqinlarni ifodalash uchun asos bo lgan narsalarni hujjatlashtirishi shart. ʼ 15 Hisobotlarga kiritilgan fikrlar va talqinlar sinash yoki kalibrlash ob ekti uchunʼ olingan natijalarga asoslanishi shart va bu yaqqol ko rsatib o tilishi kerak. ʼ ʼ Fikrlar va talqinlar buyurtmachi bilan bevosita muloqotda ma lum qilinganda, bunday ʼ muloqot yozuvlari saqlab qo yilishi shart. ʼ Hisobotlarga kiritilgan o zgartirishlar ʼ Аgar chiqarilgan hisobotni o zgartirish, to ldirish yoki takror chiqarish talab etilsa, ʼ ʼ axborotdagi barcha o zgartirishlar aniq belgilanishi shart. ʼ Hisobot chiqarilganidan keyin unga kiritilgan o zgarishlar faqat qo shimcha hujjat ʼ ʼ yoki “Hisobotga o zgartirish, seriya raqami .... [yoki biror boshqa indikator]”singari ʼ iborani yoki shunga o xshash iborani o z ichiga olgan ma lumot uzatish shaklida ʼ ʼ ʼ bo lishi kerak. ʼ Bunday o zgartirishlar mazkur hujjatning barcha talablariga javob berishi shart. ʼ Аgar butunlay yangi hisobot chiqarish zarur bo lsa, u noyob tarzda identifikatsiya ʼ qilingan va qaysi dastlabki hujjat o rniga qabul qilingan bo lsa, o sha hujjatga ʼ ʼ ʼ havolani o z ichiga olgan bo lishi kerak. ʼ ʼ Shikoyatlar (da volar) ʼ Laboratoriya shikoyatlar (da volar) bo yicha ularni qabul qilish, ko rib chiqish va ʼ ʼ ʼ qaror qabul qilish bo yicha hujjatlashtirilgan taomillarga ega bo lishi kerak. ʼ ʼ Da volar bilan ishlash tartibi bilan har qanday manfaatdor taraf tanishib chiqa olishi ʼ kerak. Da voni olganidan so ng, laboratoriya da vo laboratoriya javobgar bo lgan ʼ ʼ ʼ ʼ ishlar bilan bog liqmi, yo qmi, tasdiqlashi, agar bog liq bo lsa, da vo yuzasidan ʼ ʼ ʼ ʼ ʼ choralar ko rishi lozim. Laboratoriya da vo bilan ishlash jarayonining barcha ʼ ʼ darajalarida qabul qilingan qarorlar uchun javob berishi shart. Shikoyatlarni (da volarni) ko rib chiqish taomili eng kamida quyidagi elementlar va ʼ ʼ usullarni o z ichiga olishi shart: ʼ a) shikoyatni (da voni) qabul qilib olish, tekshirish, o rganish va da vo yuzasidan ʼ ʼ ʼ qanday choralar ko rilishi to g risida qaror qabul qilish jarayonini, ; ʼ ʼ ʼ b) shikoyatlar (da volar)ni kuzatib borish va qayd qilish, shu jumladan ularni hal ʼ qilish yuzasidan ko rilgan choralar; ʼ c) zarur choralar ko rilganini kafolatlash. ʼ 16 Shikoyat (da vo) kelib tushgan olgan laboratoriya unitekshirish uchun zarur barchaʼ ma lumotlar to planishi va tasdiqlanishi uchun javobgar hisoblanadi. ʼ ʼ Mumkin bo lgan barcha holatlarda laboratoriya olingan shikoyatlarni (da volarni) ʼ ʼ tasdiqlashi va da voni ko rib chiqish borishi va natijalari to g risida shikoyatchiga ʼ ʼ ʼ ʼ ma lum qilishi shart. ʼ Shikoyatchiga ma lum qilinishi lozim bo lgan natijalar shikoyatga (da voga) sabab ʼ ʼ ʼ bo lgan laboratoriya faoliyatida ishtirok etmagan shaxs(lar) tomonidan ʼ shakllantirilishi yoki tahlil qilinishi va tasdiqlanishi kerak. Mumkin bo lgan barcha holatlarda laboratoriya shikoyatni ko rib chiqish ʼ ʼ yakunlanganligi to g risida shikoyatchiga rasman xabar berishi shart. ʼ ʼ Nomuvofiq ishlarni boshqarish Аgar laboratoriya ishlarining biror qismi yoki shu ishlarning natijalari laboratoriyaning o z taomillari yoki mijoz bilan kelishilgan talablarga mos bo lmasa ʼ ʼ (masalan, asbob-uskuna yoki atrof muhit sharoiti belgilangan chegaradan chiqsa, monitoring natijalari belgilangan mezonlarga javob bermasa) bajarilishi kerak bo lgan taomilga ega bo lishi kerak. Bu taomillar: ʼ ʼ a) nomuvofiq ishlarni boshqarish uchun javobgarlik va vakolatlar belgilanganligini; b) choralar (shu jumladan ishlarni to xtatish va takrorlar, shuningdek, zarur ʼ bo lsa, hisobot shakllantirishni to xtatish) laboratoriya tomonidan belgilangan risk ʼ ʼ darajasiga mosligini; c) nomuvofiq ishning muhimligi baholanganligini, shu jumladan oldingi natijalarga ta siri tahlil qilinganligini; ʼ d) nomuvofiq ishning maqbulligi maqbul emasligi to g risida qaror qabul ʼ ʼ qilinganligini; e) zarurat bo lganda, mijoz xabardor qilingan va ish bekor qilinganligini; ʼ f) ishlarni davom ettirishga ruxsat berish uchun javobgarlik begilanganligini kafolatlashi shart. Laboratoriya 7.10.1-bandining b) – f) kichik bandlarida ko rsatilgan nomuvofiq ishlar ʼ va harakatlar bo yicha yozuvlarni saqlashi shart. ʼ 17 Аgar baholash natijasida nomuvofiq ish takrorlanishi mumkinligi yoki laboratoriya bajarayotgan operatsiyalar laboratoriyaning o z menejment tizimiga muvofiqligiʼ borasida shubha borligi ma lum bo lsa, laboratoriya tuzatuvchi harakatlarni bajarishi ʼ ʼ shart. Buyurtmaga quyidagi hujjatlar ilova qilinadi. 1. Sifat bo’yicha rahbariy hujjat. 2. Qiyoslash huquqiga ega bo’lishi uchun texnikaviy iqtisodiy asos. 3. Laboratoriya joylashgan hududidagi davlat moliya xizmatining hulosasi. Buyurtma akkreditasiya organiga qabul qilingandan keyin akkreditasiya organi 1 oy davomida topshirilgan hujjatlarni ekspertizadan o’tkazadi. Ekspertiza natijalari ijobiy bo’lsa akkreditasiya organi Texnik jihatdan tartibga solish agentligi bilan birgalikda tekshiruv komissiyasini tashkil qiladi. Kamissiya tarkibiga Texnik jihatdan tartibga solish agentligi mutaxassislari korxona vakillari va shu sohani chuqur biluvchi mutahasislar kiritiladi. Tekshiruv natijalari bo’yicha komissiya akt tuzadi va bu aktni boshqa hujjatlar bilan birgalikda Texnik jihatdan tartibga soliah agentligi akkreditatlash organiga yuboradi. Akkreditatlash organi 15 kun davomida kerakli hujjatlar tayyorlaydi va ularni Texnik jihatdan tartibga solish agentligi mutaxassislari rahbariyatiga yuboradi. Akkreditatlash natijasi ijobiy bo’lsa qiyoslash laboratoriyasiga akkreditatlash doirasi belgilanadi va akkreditatlash attestasiyasi beriladi. Kalibirlash laboratoriyasi Texnik jihatdan tartibga solish tomonidan qayd qilinadi va qiyoslash laboratoriyasi tamg’asiga shifr beriladi va shu asosda qiyoslash laboratoriyasi faoliyat ko’rsatishga ruhsat beriladi. Akkreditatlash attestati 5 yil muddatga beriladi. Ba’zi hollarda qiyoslash laboratoriyasini faoliyati haqida shikoyatlar tushsa qayta akkreditatlash 5 yil ichida o’tkaziladi. Shu muddat tugamasdan qaytadan akkreditatlash o’tkaziladi. Bu 18 holda akkreditasiya inspeksiyasi nazorat shaklida o’tkazadi. II-BOB. Korxona metrologiya xizmati faoliyatini tekshirish (Inspeksiya) 2.1 Inspeksiya nazorati Inspeksiya nazorati akkreditasiyadan keyingi shartnoma asosida 2-ilovada keltirilgan sxemaga muvofiq joyning o’ziga borib amalga oshiriladi. Birinchi inspeksiya nazorati akkreditasiya sanasidan keyin o’n ikki oydan kechikmay o’tkaziladi. Keyingi inspeksiya nazorati xar yili Markaz raxbari tomonidan tasdiqlanadigan inspeksiya reja–jadvaliga muvofiq davriy, biroq avvalgi inspeksiya nazorati o’tkazilagn vaqtdan boshlab yigirma to’rt oydan kechikmay (maxsulotni sertifikatlash organlari uchun -o’n ikki oydan kechikmay) o’tkaziladi. Yigirma to’rt oy davriylik muddati quyidagi shartlar bajarilsa belgilanadi: – joyning o’zida avvalgi baxolash o’tkazilganda nomuvofiqliklar bo’lmagan bo’lsa; – akkreditasiya obyekti faoliyati bo’yicha shikoyatlar bo’lmagan bo’lsa; – akkreditasiya obyekti faoliyati bo’yicha o’tkazilgan monitoring ijobiy natijalar bergan bo’lsa. Akkreditasiya obyekti faoliyati bo’yicha rejadan tashqari inspeksiya nazorati akkreditasiya talablari va shartlari, shu jumldan akkreditasiya belgisidan foydalanish buzilganligi tug’risida hujjatlar bilan tasdiqlangan yozma murojaat markazga tushgan taqdirda o’tkaziladi. Inspeksiya nazoratini o’tkazish tartibi 13-17, 19-bandlariga muvofiq amalga oshiriladi. Inspeksiya nazorati davomida Markaz muvofiqlikni baholash organlari va metrologiya xizmatlari tomonidan akkreditasiya belgisini yoki akkreditasiyaga matnli havolalar qo’llanilishining to’g’riligini ham o’rganadi. Muvofiqlikni baholash organlari va metrlogiya xizmatlari xizmatlari tomonidan ISO/IEC17011 xalqaro standarti talablari talablariga muvofiq belgilanadi. 19 Baholash guruxi uch ish kuni mobaynida Markazga o’tkazilgan inspeksiya nazorati to’g’risida hisobot taqdim etishi kerak. Markaz o’tkazilgan inspeksiya nazorati to’g’risidagi xisobotni qabul qilgandan keyin besh ish kuni mobaynida uning akkreditasiya komissiya majlisida ko’rib chiqilishini ta ь minlaydi. Akkreditasiya komissiyasi: – akkreditasiya to’g’risidagi guvohnomaning amal qilishini tasdiqlash; – akkreditasiya to’g’risidagi guvohnomaning amal qilishini to’xtatib turish; – akkreditasiya to’g’risidagi guvohnomaning amal qilishini tugatish; – komissiya a ь zolarining katta qismi baxolash guruxi xisobotiga qo’shilmagan taqdirda, akkreditasiya obyekti akkreditasiya talablari va shartlariga muvofiqligini xaq olmasdan qo’shimcha baxolashni o’tkazish to’g’risida qaror qabul qiladi. Akkreditasiya komissiyasi qarori u qabul qilingandan keyin akkreditasiya obyektiga bir ish kunidan kechiktirmay yetkaziladi. Akkreditasiya to’g’risidagi guvoxnomaning amal qilishini to’xtatib turish yoki tugatish 42-52 bandlarda belgilangan tartibda amalga oshiriladi. Akkreditasiya to’g’risidagi guvoxnomaning amal qilishini to’xtatib turish yoki tugatish to’g’risidagi qarori yuzasidan Markaz xuzuridagi appelyasiya komissiyasiga yoki sud tartibida shikoyat qilish mumkin. 20 Akkreditasiya to’g’risidagi guvoxnomaning amal qilishini to’xtatib turish (tiklash) Akkreditasiya to’g’risidagi guvoxnomaning amal qilishi quyidagi xolatlarda to’xtatib turilishi mumkin: – akkreditasiya ob’yekti akkreditasiya to’g’risidagi guvoxnomaning amal qilishini to’xtatib turish to’g’risida ariza bilan murojaat kilinganida; – akkreditasiya talablari va shartlari buzilishi aniqlanganda; – akkreditasiya ob’yekti tomonidan akkreditasiyadan keyingi shartnoma qoidalariga rioya etilmaganda; – Akkreditasiya to’g’risidagi guvoxnomaning amal qilishini to’xtatib turish 47 – bandning uchinchi va to’rtinchi xatboshilarida nazarda tutilgan xollarda markaz tomonidan akkreditasiya komissiyasi qaroriga ko’ra, uch oydan oshmaydigan muddatga amalga oshiriladi. – Akkreditasiya to’g’risidagi guvohnomaning amal qilishi akkreditasiya kommisiyasining qabul kilgan qarori to’g’risida ma’lumot markazining veb saytida joylashtirilgan sanadan boshlab to’xtatib turiladi. – Akkreditasiya obyekti akkreditasiya to’g’risidagi guvohnomani amal 21 qilish tiklangunga qadar muvofiqlikni baholash faoliyatini to’xtatib turishi shart. Akkreditasiya obyekti nomuvofiqliklarni bartaraf etish bo’yicha xarakatlar rejasini ishlab chiqadi va Markazga taqdim etadi. Bunda nomuvofiqlikdarni bartaraf etish muddati akkreditasiya komissiyasining qaroriga asosan markaz tomonidan belgilangan muddatdan oshmasligi kerak. – Akkreditasiya obyekti tomonidan harakatlar rejasini bajarish to’g’risidagi ma ь lumot va nomuvofiqliklar bartaraf etilganligini tasdiqlovchi xujjatlar belgilangan muddatda taqdim etilmasa, baholash guruxi raxbari Markazga akkreditasiya to’g’risidagi guvohnomani amal qilishini tugatish kerakligi to’g’risida raport taqdim etadi. – Nomuvofiqliklarni bartaraf etilganligini o’rganish 23 va 24 – bandlarga muvofiq amalga oshiriladi. Markaz baholash guruxi tomonidan yakuniy hisobot taqdim etilganidan so’ng besh ish kuni mobaynida tegishli qaror qabul qilish uchun akkreditasiya komissiyasining majlisida uning ko’rib chiqilishini ta ь minlaydi – Akkreditasiya komissiyasining u qabul qilingan kundan etiboran uch ish kunidan kechikmay Markaz tomonidan akkreditasiya ob’yektiga yetkaziladi. – Akkreditasiya to’g’risidagi guvohnomaning amal qilishini to’xtatib turish va tiklash to’g’risidagi ma ь lumotlar akkreditasiya soxasidagi tegishli davlat reyestrlariga kiritilishi va markazning veb saytida joylashtirilishi lozim. Akkreditasiya to’g’risidagi guvoxnomaning amal qilishini tugatish Akkreditasiya to’g’risidagi guvoxnomaning amal qilishi quyidagi xollarda tugatilishi mumkin: – akkreditasiya ob’yekti akkreditasiya to’g’risidagi guvohnomaning amal qilishini tugatish to’g’risida ariza bilan murojaat qilsa; – yuridik shaxs tugatilsa; – akkreditasiya ob ’ yekti tomonidan guvohnoma amal qilishining to ’ xtatib turilishiga sabab bo ’ lgan holatlar markaz tomonidan belgilangan muddatda bartaraf etilmasa ; 22 – akkreditasiya sohasi buzilsa; – guvohnoma soxta hujjatlar va ma’lumotlardan foydalangan holda olinganligi aniqlangan bo’lsa; – akkreditasiya to’g’risidagi guvohnomaning amal qilishi akkreditasiya komissiyasi qaroriga ko’ra Markaz tomonidan tugatiladi. – akkreditasiya to’g’risidagi guvohnomaning amal qilishini tugatish to’g’risidagi ma’lumot qaror qabul qilingan kundan boshlab bir ish kunidan kechikmay Markazning rasmiy veb-saytida joylashtiriladi va akkreditasiya ob’yektiga yozma ravishda habar yuboriladi; – akkreditasiya to’g’risidagi guvohnomaning amal qilishi akkreditasiya komissiyasining qabul qilgan qarori to’g’risida ma’lumot Markazining veb–saytida joylashtirilgan sanadan boshlab tugatiladi. 55- bandning turtinchi, oltinchi xatboshilariga muvofiq akkreditasiya to’g’risidagi guvoxnomaning amal qilishi tugutilganidan keyin akkreditasiya uchun takroriy ariza kamida olti oydan keyin berilishi mumkin. Akkreditasiya to’g’risidagi guvohnomaning amal qilishini tugatish to’g’risidagi ma’lumotlar akkreditasiya sohasidagi tegishli davlat reyestrlariga kiritilishi lozim. 2.1 Akkreditasiyani o’tkazish sxemasi. 1-ilova Akkreditasiyani o’tkazish sxemasi Bosqich- lar Sub’yektlar Tadbirlar Bajarish muddati 1-bosqich Akkreditasiya olishga talabgorlik qiluvchi Akkreditasiya olish uchun zarur bo’lgantegishli hujjatlarni tayyorlaydi. Zarur hujjatlar ilova qilingan buyurtmanomani bevosita Ariza beruvchining 23 yuridik shaxs - Ariza beruvchi olinganligi to’g’risida bildirishnoma olingan holda pochta aloqasi vositalari orqali yoki elektron shaklda "Akkreditasiya markazi" DUKga taqdim etadi. xohishiga ko’ra "Akkreditasiya markazi" DUK 1. Taqdim etilgan xujjatlar va maьlumotlarning to’liqligi yuzasidan buyurtmanomani o’rganadi: a) ijobiy natija bo’lganda akkreditasiya bo’yicha xizmatlar ko’rsatish to’g’risida shartnoma tayyorlanadi; b) xujjatlar to’liq bo’lmagan taqdirda xujjatlarni qaytaradi. a) 3 ish kuni mobaynida b) 1 ish kuni mobaynida 2. Markaz xizmatlariga xaq to’langandan keyin taqdim 15 ish kuni mobaynida 24 2-bosqich etilgan xujjatlarni easpertizadan o’tkazadi. 3. Ekspertizaning natijalari bo’yicha kamchiliklar aniqlangan taqdirda, joyning o’zida baxolash o’tkazishdan avval markaz bu xaqda akkreditasiya obyektini ularni bartaraf etish uchun xabardor qiladi. 3 ish kuni mobaynida 4. Taqdim etilgan xujjatlarni ekspertizadan o’tkazish tugallangandan keyin baxolovchi guruxni tuzadi. 5. Joyning o’zida baxolash uchun shart-sharoitlar taьminlanmagn taqdirda, Markaz baholash ishini to’xtatib turadi. 4-5. Bir oygacha (akkreditasiya obyekti tayyorligi natijalari bo’yicha) Baholash guruxi 6. Joyning o’zida baxolaydi va natijalar bo’yicha baxolash to’g’risidagi xisobotni rasmiylashtiradi. 7. Ijobiy xisobot rasmiylashtirilgan taqdirda u akkreditasiya komissiyasining majlisida ko’rib chiqish uchun Markazga beriladi. 10 ish kuni mobaynida 3 ish kuni mobaynida 25 Akkreditasiya obyekti 1. Baxolash guruxi tomonidan baxolash to’g’risidagi xisobotni rasmiylashtirishda akkreditasiya obyektining belgilangan talablariga muvofiqlikni bartaraf etish va uni bajarish to’g’risidagi xisobot bo’yicha xarakatlar rejasini ishlab chiqadi va Markazga taqdim etadi. Ikki oy mobaynida (akkreditasiya obyektining hoxishiga ko’ra) 26 3-bosqich Akkreditasiya markazi 2. Xarakatlar rejasi bajarilganligi to’g’risidagi axborot va nomuvofiqliklarni bartaraf etish bo’yicha tasdiqlovchi xujjatlar olingan paytdan boshlab baxolash guruxiga akkreditasiya obyekti tomonidan nomuvofiqliklar bartaraf etilishi xolatini o’rganish uchun vakolat beradi. 5 ish kuni mobaynida 3. Amalga oshirilgan xarakatlarning natijalarini o’rganishni taьminlaydi. 5 ish kuni mobaynida 4. O’rganish natijalari bo’yicha baxolash to’g’risidagi yakuniy xisobotni rasmiylashtiradi va uni akkreditasiya komissiyasining majlisida ko’rib chiqish uchun Markazga taqdim etadi. 3 ish kuni mobaynida 4-bosqich Akkreditasiya markazi 1. Akkreditasiya komissiyasining majlisida baxolash natijalri kuo’rib chiqilishini taьminlaydi. 5 ish kuni mobaynida Akkreditasiya markazi 2. Akkreditasiya komissiyayasi tomonidan ijobiy qaror fabul qilingan taqdirda Markaz bilan akkreditasiya obyekti o’rtasilagi akkreditasiyadan 3 ish kuni mobaynida 27 keyingi shartnoma tuziladi va akkreditasiya to’g’risida guvoxnoma beriladi. Akkreditasiya markazi 3. Akkreditasiya komissiyasi tomonidan salbiy qaror qabul qilingan taqdirda akkreditasiya obyektiga akkreditasiya qilish rad 3 ish kuni mobaynida 28 etilganligi to’g’risida yozma bildirishnoma yuboriladi. 2-ilova Inspeksiya nazoratini o’tkazish sxemasi Bosqichlar Subyektlar Tadbirlar Bajarish muddatlari 1-bosqich Akkreditasiya markazi Inspeksiya nazorati o’tkazishning reja-jadvali asosida: Baxolash guruxi tarkibini va inspeksiya nazoratini o’tkazish muddatlarini ko’rsatgan xolda buyruq tuzadi; inspeksiya nazoratini o’tkazish rejasini tasdiqlaydi Reja-jadvalga muvofiq 2-bosqich Baholash guruxi 1. Joyning o’zida baxolaydi va natijalar bo’yicha baxolash to’g’risidagi xisobotni rasmiylashtiradi. 2. Xisobotni akkreditasiya komissiyasi majlisida ko’rib chiqish uchun Markazga beradi. 1. 10 ish kuni mobaynida 2. 3 ish kuni mobaynida 29 3-bosqich Akkreditasiya markazi 1. Tegishli qaror qabul qilish uchun baxolash natijalari akkreditasiya komissiyasining majlisida ko’rib chiqilishini taьminlaydi. 2. Akkreditasiya komissiyasining qarori akkreditasiya obyektiga yetkaziladi. 1. 5 ish kuni mobaynida 2. 1 ish kuni mobaynida 30 III. Yuridik shaxslarning metrologik xizmatlarini akkreditlash Akkreditatsiya talablari va shartlari 2019-yil 24-apreldagi Vazirlar Maxkamasining 349-sonli qarori. Quyidagilar akkreditatsiyaning umumiy talablari va shartlari xisoblanadi: – akkreditatsiya uchun ariza beruvchilarning vakolati va baholashga qo yilgan talablarni tartibga soluvchi normativ xuquqiyʻ xujjatlarga, shuningdek texnik jihatdan tartibga solish soxasidagi xujjatlarga majburiy rioya qilish; – akkreditatsiya obyektlarini normal va samarali faoliyatini amalga oshirish uchun zarur bo lgan mulk xuquqi yoki boshqa ashyoviy xuquq ʻ asosida taalluqli bo lgan bino va inshootlar texnik – texnologik hamda ʻ o lchash vositalari ʻ mavjudligi; – joriy etilgan va amaldagi sifat menejmenti tizimini mavjudligi xamda akkreditatsiya obyekti faoliyatida uning talablariga rioya etish; – malakasi akkreditatsiya jarayonida Markaz tomonidan baxolanadigan va akkreditatsiyaning ariza berilgan soxasida malakali xodimlarning mavjudligi, ularning o zaro ʻ almashinuvchanligini taminlash; – akkreditatsiyaning ariza berilgan soxasiga muvofiq texnik jixatdan tartibga solish soxasida normativ xujjatlarning mavjudligi; – akkreditatsiya obyektlari tomonidan 9 - bobda ko rsatilgan ʻ majburiyatlarga o z ʻ vaqtida rioya qilish; Akkreditatsiya qilishda akkreditatsiya soxasidagi xalqaro qoidalar, akkreditatsiya bo yicha ʻ xalqaro forum talablari (IAF) va labaratoriyalar akkreditatsiyasi bo yicha ʻ xalqaro tashkilot (ILAC) talablari xisobga olinadi. Quyidagilar ariza beruvchini akkreditatsiyadan o tkazish uchun qo shimcha ʻ ʻ shart xisoblanadi: 31 – sertifikatlash organi yoki sertifikatlash bo yicha inspeksiya organi sifatidaʻ akkreditatsiya obyektining ishlab, sotuvchilar, ijrochilar va istemolchilardan mustaqilligi; – baholanayotgan obyektning texnik jixatdan tartibga solish soxasidagi normativ xujjatida belgilangan majburiy kursatkichlarning aksariyat qismi aniqlashni taminlaydigan, belgilangan tartibda akkreditatsiyadan o tkazilgan ʻ o zsinov ʻ labaratoriyasining mavjudligi; – baholanayotgan obyektning majburiy ko rsatkichlarining yetishmayotgan ʻ qismi aniqlashni taminlovchi akkreditatsiyadan o tkazilgan ʻ boshqa sinov labaratoriyalari bilan xamkorlik to g risidagi ʻ ʻ bitimlarning mavjudligi; – yuklarni ortishdan oldin yoki tushirish vaqtidagi inspeksiyani o tkazish ʻ bo yicha inspeksiya organ sifatida akkreditatsiyaning ariza berilgan sohasida ʻ maxsulotning muvofiqligini baholash uchun tegishli texnika vositalari va asbob uskunalar yoki labaratoriyaning mavjudligi; – xizmatlar, menejment tizimlari, xodimlarni sertifikatlash organining baholanayotgan tarafdan mustaqilligi; – sinov, kalibrlash va tibbiyot labaratoriyalari (markazlar), metrologik xizmatlar sifatida; – texnik jixatdan tartibga solish sohasidagi normativ hujjatlar talablariga muvofiq bo lgan ʻ ishlab chiqarish binolari va atrof muhit sharoitlarining mavjudligi; – akkreditatsiyaning ariza berilgan sohasiga muvofiq sinovlar yoki o lchovlar ʻ o tkazilishini taminlaydigan sinov, o lchov vositalari, standart namunalar ʻ ʻ va asbob – uskunalarning mavjudligi. Maxsulotlar, xizmatlar, menejment tizimlari, xodimlar sertifikatlash organi, sertifikatlash bo yicha inspeksiya organi raxbari sifat bo yicha ekspert ʻ ʻ auditor sifatida attestatsiyadan o tkazilgan ʻ bo lishi kerak. Bunda ekspert –auditor ʻ faqat bitta muvofiqlikni baholash organiga rahbarlik qilishi mumkin. Akkreditatsiyadan o tgan sinov, kalibrlash, tibbiyot labaratoriiyalari va ʻ metrologik xizmatlar amaldagi akkreditatsiya doirasiga muvofiq o zi ʻ qo llayotgan sinov v ʻ ao lchov vostilaridan, standart namunalardan va sinash ʻ asbob uskunalaridan 32 foydalanish yoki ularni qo llashʻ xuquqlarining, akkreditatsiyadan o tishga ʻ talabgor bo lgan ʻ ariza beruvchilar foydasiga berilishiga yo l qo yilmaydi, O zbekiston ʻ ʻ ʻ Respublikasi Prezidenti yoki Vazirlar Maxkamasi qarorlarida nazarda tutilgan xollar bundan mustasno. 3.2 Akkreditatsiya o tkazish ʻ tartibi. Ariza beruvchilarni akkreditatsiyadan o tkazish ʻ 1- ilovada keltirilgan sxemaga muvofiq amalga oshiriladi. Ariza beruvchi Markaz tomonidan belgilangan shakl bo yicha xujjatlar va ʻ malumotlarni ilova qilgan holda, yozma yoki elektron shaklda akkreditatsiya qilishga buyurtma beradi. Ariza beruvchilar buyurtmaga quyidagi xujjatlarni va malumotlarni ilova qiladi: – Akkreditatsiya qilinishi so ralayotgan akkreditatsiya soxasini aniqlovchi ʻ muvofiqlikni baholash obyektlari yoki sinov usullari yoki o lchash ʻ turlarining ro yxati; ʻ – Sifat bo yicha qo llanma va sifat menejmenti tizimi tartib ʻ ʻ –tamoyil hujjatari; – Maxsulot, xizmatlar, menejment tizimlari, xodimlarni sertifikatlash organlari va inspeksiya organi uchun qo shimcha ʻ ravishda xodimlar va sifat bo yicha ʻ ekspert–auditorlar tug risidagi ʻ malumotlar, sertifikatlashni o tkazish ʻ tartibi to g risidagi ʻ ʻ xujjat va inspeksiya organi tomonidan qo llaniladigan ʻ texnika vositalari va asbob uskunalari tug risida ʻ xujjat; – Sinov, kalibrlash, tibbiyot labaratoriyalari, metrologiya xizmatlari uchun qo shimcha ʻ ravishda laboratoriya, xodimlar va ular tomonidan qo llaniladigan sinov, o lchov vositalari hamda sinov uskunasi to g risidagi ʻ ʻ ʻ ʻ malumotlar. Ariza beruvchidan nazarda tutilmagan hujjatlar va malumotlar taqdim etishini talab qilishiga yo l ʻ qo yilmaydi. ʻ 33 Ariza beruvchi o zʻ ixtiyoriga ko ra, ʻ akkreditatsiya obyektiga aloqador qo shimcha ʻ hujjatlar va malumotlarni taqdim qilishi mumkin. Markaz taqdim etilgan hujjatlar va malumotlarni to liqligi ʻ yuzasidan buyurtmani o raganadi. Buyurtmani o rganish ijobiy natija bersa ʻ ʻ u ro yxatdan ʻ o tkaziladi ʻ va u ikki ish kunidan kechikmay akkreditatsiya xizmatlarini ko rsatish ʻ bo yicha ʻ shartnoma tayyorlanadi va ariza beruvchiga yuboriladi. 8-bandda nazarda tutilgan barcha hujjatlar va malumotlar taqdim etilmagan taqdirda, markaz bir ish kunidan kechikmay ariza beruvchiga hujjatlarni puxta ishlab chiqish uchun qaytarish xaqida xabar qiladi. Arizachi yuridik shaxs tomonidan to lov ʻ to langach, ʻ Markaz taqdim etilgan akkreditatsiya obyekti xujatlarini ekspertizadan o tkazadi. Ekspertiza ʻ natijalari bo yicha kamchiliklar aniqlangan ʻ taqdirda, ularni bartaraf etish uchun markaz joyida baxolash o tkazishga ʻ qadar bu xaqida akkreditatsiya obyektini xabardor qiladi. Ekspertizadan o tkazish ʻ muddati o n ʻ besh ish kunidan oshmasligi kerak. Akkreditatsiya obyekti aniqlangan kamchiliklar tug risida ʻ xabarni qabul qilgandan so ng joyni o zida baholashni o tkazish uchun shartnoma imzolashni ʻ ʻ ʻ va keyingi akkreditatsiya jarayoni o tkazishni rad qilish xuquqiga ega va bu ʻ xaqida Markazni yozma xabardor qiladi. Taqdim etilgan xujjatlarni ekspertizadan o tkazish tugallanganidan so ng va ʻ ʻ akkreditatsiya obyekti joyining o zida ʻ baxolashni o tkazish ʻ tugallanganidan so ng ʻ akkreditatsiya obyekti joyining o zida ʻ baxolashni o tkazish ʻ uchun to lov ʻ to langach ʻ Markaz uch ish kuni davomida milliy yoki xalqaro baxolovchilar va texnik ekspertlardan iborat baxolash guruxini shakllantiradi. Baholash guruxi tarkibi va baholash o tkaziladigan sana akkreditatsiya obyektining asoslangan ʻ takliflarini inobatga olgan xolda, u bilan kelishib olinadi. Baholash guruxi raxbari va tarkibi Markaz raxbarining yoki u tomonidan vakolat berilgan shaxsning buyrug i ʻ bilan tayinlanadi. Akkreditatsiya obyektining akkreditatsiya talablari va shartlariga muvofiqligini, texnik jixatdan tartibga solish soxasidagi normativ xuquqiy xujjatlar talablariga muvofiqligini va akkreditatsiya obyekti so ralgan ʻ funksiyalari bajara olish qobiliyati 34 ni baxolash guruxning asosiy vazifalari hisoblanadi. Akkreditatsiya obyektini joyning o zida baxolash muddatlari uning faoliyatiʻ xususiyatlarini, shuningdek ularni ixtisoslashtirilgan baxolash zaruratini xisobga olgan xolda Markaz tomonidan aniqlanadi. Bunda akkreditatsiya obyektini baxolash o n ʻ ish kunidan oshmasligi kerak. Baholash tasdiqlangan rejaga muvofiq tarzda o tkaziladi. ʻ Baxolash rejasi Markaz raxbari yoki u tomonidan vakolat berilgan shaxs tomonidan tasdiqlanadi. Buyruq va baxolash rejasi akkreditatsiya obyektiga joyining o zida baxolash ʻ o tkazishga qadar ʻ tanishish uchun taqdim etiladi. Baholash guruxi akkreditatsiya obyektini akkreditatsiya soxasiga kiritilgan xar-bir faoliyat yo nalishini ʻ baxolaydi. Akkreditatsiya obyekti joyining o zida baxolash o tkazish uchun sharoitlar, ʻ ʻ shu jamladan baxolash guruxiga zarur malumot, yozuvlar va xujjatlardan foydalanish, binolarga kirish va xodimlar malakasini baxolash imkoniyatini yaratadi. Xodimlar malakasini baxolash ularning shaxsiy kartalarini o rgangan xolda ʻ so ralgan soxadagi malakasi, tayyorgarligi malumotini muvofiqlikni baxolash ʻ bo yicha ko nikmalarni namoyish qilshini kuzatish va suxbatdan o tkazish orqali ʻ ʻ ʻ amalga oshiriladi. Baholash guruxi labaratoriyalararo qiyosiy sinovlar natijalarining va o lchov ʻ vositalarining kalibrlash hamda taqqoslash tekshiruv natijalari, shuningdek, so ralgan ʻ sohalarda nazorat sinovlari o tkazilishini ʻ talab qilishga xaqlidir. Tarkibida akkreditatsiya obyekti kiradiagn yuridik shaxsda sifat menejmentining sertifikatlanagan tizimini mavjudligi akkreditatsiya obyekti uchun bu boradagi akkreditatsiya talablari va shartlari bajarilganini tasdig i ʻ bo la ʻ olmaydi. Joyning o zida baholash o tkazish uchun shart sharoit yaratib berilmagan ʻ ʻ xolatda, baxolash guruxi raxbari Markazga tegishli raport taqdim etishi shart, Markaz uning asosida baholash ishlarini bir oydan oshmaydigan muddatga to xtatib turish ʻ to g risida ʻ ʻ qaror qabul qiladi. Akkreditatsiya obyekti ko rsatilagn ʻ muddatda joyning o zida ʻ baxolash o tkazish ʻ uchun shart sharoit yaratib bermasa, akkreditatsiya qilishga berilgan buyurtma bekor qilinadi. Baholash yakunlari bo yicha ʻ baxolash guruxining baholash davomida aniqlangan 35 nomuvofiqliklarni o zʻ ichiga olgan xisoboti tuziladi. Hisobot baholash guruxi azolari, shuningdek o zining ʻ aloxida fikrinii ifodalashga xaqli bo lgan akkreditatsiya obyektining vakolatli vakili tomonidan ʻ imzolanadi. Hisobot ikki nusxada tuziladi, uning bir nusxasi akkreditatsiya obyektining vakolatli vakiliga beriladi. Baholash guruxi ijobiy hisobot rasmiylashtirgan taqdirda uch ish kuni mobaynida xisobotni akkreditatsiya komissiyasining tegishli qarorini qabul qilish uchun Markazga taqdim etadi. Baholash vaqtida nomuvofiqliklar bartaraf etilmasa akkreditatsiya obyekti nomuvofiqliklarni bartaraf etishga doir xarakatlar rejasini ishlab chiqadi va Markazga taqdiim etadi. Bunda nomuvofiqliklarni bartaraf etish muddati baxolash bo yicha ʻ xisobot rasmiylashtirilgan kundan boshlab ikki oydan oshmasligi kerak. Akkreditatsiya obyekti asoslangan sabablarni yozma ravishda Markazga taqdim etgan taqdirda, nomuvofiqliklarni bartaraf etish muddati Markaz tomonidan bir marotaba bir oydan kup bulmagan muddatga surilishi mumkin. Akkreditatsiya obyekti tomonidan xarakatlar rejasini bajarish to g risidagi ʻ ʻ malumotlar va nomuvofiqliklar bartaraf etilganligini tasdiqlovchi xujjatlar belgilangan muddatda taqdim etilmasa, baxolash guruxi raxbari xisobotni ilova qilgan xolda, akkreditatsiya bo yich ishlarni tugatish to g risida markazga raport ʻ ʻ ʻ taqdim etishi shart. Markaz xarakatlar rejasini bajarish to g risidagi ʻ ʻ malumot va nomuvofiqliklar bartaraf etilganligini tasdiqlovchi xujjatlarni qabul qilgan kundan boshlab, besh ish kuni mobaynida akkreditatsiya obyekti tomonidan nomuvofiqliklar bartaraf etilganligi xolatini, zarur bo lsa joyning o ziga borgan xolda o rganish uchun ʻ ʻ ʻ buyruq bilan baxolash guruxiga vakolat beradi. Baholash guruxi besh ish kuni mobaynida qabul qilingan xarakatlarni ko rib ʻ chiqishni taminlaydi. Agar taqdim etilgan malumot va xujjatlar nomuvofiqliklarni bartaraf etish uchun yetarli bo lmasa, ʻ baholash guruxi qo shimcha ʻ malumot so rashga ʻ xaqli. 36 Nomuvofiqliklarni amalda bartaraf etilganlik xolatini o rganishʻ muddati xarakatlar rejasini bajarish tug risidagi malumot ʻ va nomuvofiqliklar bartaraf etilganligini tasdiqlovchi xujjatlar taqdim etilgan sanadan boshlab o n ʻ ish kunidan oshmasligi kerak. Baholash guruxi, nomuvofiqliklarniing amalda bartaraf etilganlik xolatini o rganish ʻ natijalari bo yicha ʻ yakuniy xisobotni rasmiylashtiradi va uch ish kuni mobaynida Markazga taqdim etadi. Markaz xisobotni qabul qilgan kundan boshlab besh ish kuni mobaynida akkreditatsiya komissiyasi majlisida uning ko rib ʻ chiqilishini taminlaydi. Akkreditatsiya komissiyasi tarkibi Markaz direktorining buyrug i ʻ bilan tasdiqlanadi. Quyidagilar akkreditatsiyani rad etish uchun asos hisoblanadi: – akkreditatsiya obyekti u baholanayotganda zarur malumotlarni taqdim etishni rad etishi; – akkreditatsiya obyekti tomonidan ko rsatilgan ʻ malumotlarda ishonchsiz yoki yolg on ʻ malumot mavjudligi; – akkreditatsiya obyektining akkreditatsiya talablari va shartlariga nomuvofiqligi; – aniqlangan nomuvofiqliklarni o z ʻ vaqtida bartaraf etmaslik; – akkreditatsiyani rad etish to g risida ʻ ʻ boshqa asoslar, shu jumladan maqsadga muvofiqsizlik sabablari bo yicha ʻ qaror qabul qilishga yo l ʻ qo yilmaydi. ʻ Akkreditatsiya komissiyasi tomonidan ijobiy qaror qabul qilinsa, Markaz va akkreditatsiya obyekti o rtasida ʻ akkreditatsiyadan keyingi shartnoma tuziladi xamda uch ish kuni mobaynida akkreditatsiya to g risida ʻ ʻ guvoxnoma beriladi. Akkreditatsiyadan keyingi shartnomada quyidagilar aks etadi: – markaz va akkreditatsiya obyekti o rtasidagi o zaro munosabatlar, shu ʻ ʻ jumladan tomonlarning xuquqlari, majburiyatlari va javobgarligi; – akkreditatsiya belgisini qo llash shartlari ʻ va davlat reyestri raqamidan foydalanish; – inspeksiya nazoratini o tkazish davriyligi: Uchinchi tomon hisoblangan ʻ sinov, kalibrlash va tibbiy laboratoriyaga metrologik xizmatga texnik jihatdan vakolat va mustaqillik yuzasidan akkreditatsiya to g risida ʻ ʻ guvohnoma beriladi. 37 Birinchi yoki ikkinchi tomon hisoblangan sinov, kalibrlash va tibbiy labaratoriyaga, metrologik xizmatga, texnik jihatdan vakolat yuzasidan akkreditatsiya to g risidaʻ ʻ guvohnoma beriladi. Markaz o zining veb saytida akkreditatsiyadan o tkazilagan muvofiqlikni ʻ ʻ baholash organlari, metrologiya xizmatlari davlat reyestrini, shuningdek baholovchilar va texnik ekspertlar reyestrini yuritadi. Akkreditatsiya to g risidagi ʻ ʻ guvohnoma muvofiqlikni baholash organlarining davlat reyestrida ro yxatdan ʻ o tkaziladi. ʻ Davlat reyestrlari tanishish uchun ochiq xisoblanadi. Akkreditatsiya to g risidagi ʻ ʻ guvohnoma blankalari qatiy hisobot yuritiladigan blankalar hisoblanadi, ularni ro yxatga ʻ olish va saqlash tartibi qonun hujjatlarida belgilangan tartibda amalga oshiriladi. Akkreditatsiya to g risidagi ʻ ʻ guvoxnoma bush yil muddatga beriladi. Akkreditatsiya komissiyasi salbiy qaror qabul qilganda, Markaz akkreditatsiyani rad etish tug risidagi qaror qabul qilingan sanadan boshlab, ʻ uch ish kuni mobaynida akkreditatsiya obyektiga yozma shaklda xabarnoma yuboradi. Akkreditatsiya obyekti akkreditatsiya komissiyasining akkreditatsiyasidan o tkazishni ʻ rad etish to g risidagi ʻ ʻ qarori ustidan markaz huzuridagi appelyatsiya komissiyasiga yoki sud tartibida shikoyat qilish xuquqiga ega. Quyidagi hollarda akkreditatsiya obyekti takroriy akkreditatsiyaga buyurtmanoma taqdim etishi kerak: – akkreditatsiya to g risidagi ʻ ʻ guvoxnomaning amal qilish muddati tugashidan kamida uch oy oldin; – akkreditatsiya obyektining vakolatini baholashga qo yiladigan talablarni ʻ tartibga solish sohasidagi yangi normativ hujjat amalga kiritilganidan boshlab uch oydan ko p ʻ bo lmagan ʻ muddatda. Takroriy appelyatsiya ushbu nizomning 3-bobida belgilangan tartibda o tkaziladi. ʻ Markaz avval berilgan akkreditatsiya to g risidagi guvohnomaning ʻ ʻ amal qilish muddatini tegishli qaror qabul qilinadigan sanagacha uzaytirish mumkin, bunda uzaytirish muddati uch oydan oshmasligi kerak. 38 Xulosa Ushbu kurs ishi yozish davomida o’lchash vositasini qiyoslash laboratoriyasida qo’yiladigan akkreditatlash talablari va qiyoslash laboratoriyasini akkreditatlash tartibini, korxona metrologiya xizmati faoliyatini tekshirish (Inspeksiya), yuridik shaxslarning metrologik xizmatlarini akkreditlash va boshqa zarur ma’lumotlar belgilab qo’yilganini o’rgandim. Inspeksiya nazorati akkreditasiyadan keyingi shartnoma asosida 2-ilovada keltirilgan sxemaga muvofiq joyning o’ziga borib amalga oshirildi. Birinchi inspeksiya nazorati akkreditasiya sanasidan keyin o’n ikki oydan kechikmay o’tkaziladi. Keyingi inspeksiya nazorati xar yili Markaz raxbari tomonidan tasdiqlanadigan inspeksiya reja–jadvaliga muvofiq davriy, biroq avvalgi inspeksiya nazorati o’tkazilagn vaqtdan boshlab yigirma to’rt oydan kechikmay (maxsulotni sertifikatlash organlari uchun –o’n ikki oydan kechikmay) o’tkazildi. Shuningdek metrologik xizmatlarga qo’yiladigan talablarni, qiyoslash laboratoriyalarini akkreditatlash tartibini, inspeksiya nazorati va akkreditasiyani o’tkazish sxemasi hamda akkreditatsiya talablari va shartlari shuningdek akkreditatsiya o tkazishʻ tartibini yaqindan o`rganib chiqdim. Yuridik shaxslarni metrologik xizmatlari texnik jihatdan tartibga solish agentligi tomonidan tasdiqlangan qoidalarga muvofiq akkreditatlandi. Akkreditatlash ishlari O’zstandart agentligining akkreditasiya ishlari tomonidan olib borildi. Akkreditatsiya attestati 5 yil muddatga berildi. Akkreditasiya laboratoriya va boshqa yuridik shaxslarga akkreditatlash diorasini belgiladi 39

O’lchash vositalarini kalibrlash boyicha labaratoryalarni akkredetlash

Купить