Oʻqish darslarida “Zumrad bahor”mavzusini oʻrganish - Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	30000UZS
Hajmi	220.5KB
Xaridlar	1
Yuklab olingan sana	02 Fevral 2024
Kengaytma	doc
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim

Sotuvchi

Saidmuhammadalixon Ataullayev

Ro'yxatga olish sanasi 29 Noyabr 2023

110 Sotish

Oʻqish darslarida “Zumrad bahor”mavzusini oʻrganish

Sotib olish

O ZBEKISTON RESPUBLIKASIʻ
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
AMALIY FANLAR UNIVERSITETI
“PEDAGOGIKA” KAFEDRASI

O qish darslarida “Zumrad bahor”mavzusini o rganish mavzusidagi
ʻ ʻ

KURS ISHI
Bajardi: ______ guruh talabasi
__________________________
Rahbar: “Pedagogika” kafedrasi
__________________________

TOSHKENT-2024

MUNDARIJA:
KIRISH………………………………………………………………………..3
1.“Zumrad bahor” mavzusini o rganishning maqsad va vazifalari……...…….9ʻ
2.“Zumrad bahor” mavzusini o rganishda yangi pedagogik
ʻ
texnologiyalardan foydalanish …………………………………………….…15
3.“Zumrad bahor” mavzusini o rganishni tashkil etish yo llari…………....…26
ʻ ʻ
XULOSA…………………………………………………………………..….30
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO YXATI………………………..31
ʻ
2

KIRISH
Boshlang ich sinf o qish darslarini o qitishdan asosiy maqsad o quvchilardaʻ ʻ ʻ ʻ
darslikda berilgan bo lim materiallariga bo lgan qiziqishni oshirish, o z fikrini
ʻ ʻ ʻ
to g ri, aniq ravshan va go zal ifodalay olish ko nikmalarini shakllantirish va
ʻ ʻ ʻ ʻ
rivojlantirishdan iboratdir. So zlarni to g ri tanlash, nutqni tinglovchiga qulay
ʻ ʻ ʻ
tarzda tuza olish insoniy madaniyatning eng asosiy tarkibiy qismlaridan biri
hisoblanadi. Shuning uchun har bir o qish darsligida berilgan bo lim materiallari
ʻ ʻ
orqali ham o quvchilarda nutqiy ko nikmani shakllantirishga o z ona-vataniga
ʻ ʻ ʻ
muhabbat hissini uyg otishga ham sabab bo ladi. Biz yangi iqtisodiy-ijtimoiy
ʻ ʻ
sharoitda faqat bilimli kishilarni emas, balki ijodkor, tadbirkor kishilarni ham
yetkazib berishimiz lozim. “Bilimli kishi” bilan “Tadbirkor kishi” orasida farq bor,
albatta. Bilimli shaxs bilimga ega bo lsa ham, lekin bilimini har vaqt ham amaliy
ʻ
faoliyatda qo llay olmaydi. Tadbirkor shaxs esa faqat bilimli bo lib qolmasdan,
ʻ ʻ
balki egallagan bilimini sharoitga mos ravishda qo llay olish ko nikmalariga
ʻ ʻ
egadir. Shuning uchun bilimlining bilimi omborda yotgan sara urug bo lsa,
ʻ ʻ
tadbirkorning bilimi yerga ekilgan dondir. Arab maqolida “Olumun bilo amalin,
kasabhobu bilo motarin” aytiladi. Ma`nosi: ilmini amaldan qo llay olmagan olim
ʻ
yomg irsiz bulutdir, u quyoshni to sadiyu boshqa hech narsa bermaydi. Tadbirkor
ʻ ʻ
bilimini har daqiqada ishga solidi va undan samara oladi. Nutq tadbirkorligini
singdirish maktabda ona tili va o qish mashg ulotlarining bosh vazifasidir. Shuning
ʻ ʻ
birinchi soatdan boshlab oxirgi mashg ulotgacha ona tili va o qish darslari
ʻ ʻ
o quvchilarda nutq tadbirkorligini tarbiyalashga xizmat qilishi kerak. Yuqorida
ʻ
qayd qilingan tushuncha va muammolarni talqin qilish va javob topishga intilish
bugungi kunimizning dolzarb masalalaridan biri. Shuningdek O zbekiston
ʻ
Respublikasining Birinchi Prezidenti I.A.Karimov 2013-yil 8-dekabr kuni
Konstitutsiyamiz qabul qilingan kunining 21 yilligiga bag ishlangan tantanali
ʻ
yig ilishida qilgan maruzalarida ilgari surgan quyidagi fikrlarni ilgari surdi:
ʻ
“Bolaning jismoniy va psixologik rivojlanishdagi eng asosiy davr bu boshang ich
ʻ
sinf davridir. Hammamiz bilamizki, sobiq tuzum sharoitida bu masalaga, afsuski,
yetarlicha ahamiyat berilmas edi. Quyi sinflarda dars berish asosan o rta maxsus
ʻ
3

ma`lumotga ega bo lgan muallimlarga topshirib qo yilgan edi. Boshlang ichʻ ʻ ʻ
ta`limning yosh avlod hayotidagi ro li va ahamiyatini hisobga olgan holda, bunday
ʻ
nomaqbul holatga butunlay barham berildi va bu vazifani bugungi kunda oliy
ma`lumotli yuksak professional mahoratga ega bo lgan pedagog kadrlar
ʻ
bajarmoqda. Qabul qilingan dasturda boshlang ich ta`limning sifatini oshirish,
ʻ
ta`lim standartlari, o quv dasturlari, darslik va qo llanmalarini takomillashtirish
ʻ ʻ
ilg ori pedagogik va axborot kommunikatsiya texnologiyalarini keng joriy etish
ʻ
masalalari o z ifodasini topishi kerak”. Yurtboshimiz tomonidan ushbu maruza
ʻ
jarayonida yana 2014-yilning nomlanish masalasiga keng to xtanilib, “Sog lom
ʻ ʻ
bola yili” deb e`lon qilishni taklif etilgan. “Endi sizlar bilan kirib kelayotgan yangi
– 2014-yilga qanday nom berish haqida maslatlashib, fikrlashib olishimiz kerak.
Azal-azaldan har qaysi ota-ona o z bolasining sog lom va barkamol bo lishini
ʻ ʻ ʻ
istaydi. Shunday farzandni voyaga yetkazish, uning hayotda munosib o rin
ʻ
egallashiga onaning eng ulug eng muqaddas orzusi desak, ayni haqiqatni aytgan
ʻ
bo lamiz. Biz so glom deganda nafaqat jismoniy balki ma`naviy jihatdan ham
ʻ ʻ
sog lom bolani o zimizga tasavvur etamiz. Mustaqillikning birinchi yillaridan
ʻ ʻ
boshlab yurtimizda sog lom ona – sog lom bola masalasi davlat siyosatining
ʻ ʻ
ustuvor yo nalishiga aylangani, keng ko lamli umumilliy dasturimiz doirasida
ʻ ʻ
amalga oshirilayotgan ulkan ishlarimiz jahon miqyosida ham tan olingani sizlarga
yaxshi ma`lum. Karimov I.A. amalga oshirilayotgan islohotlarimizni yanada
chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyati qurish – yorug kelajagimizning asosiy
ʻ
omilidir. Xalq so zi 2013-yil 7-dekabr. Ayni vaqtda bugungi shiddatli zamon
ʻ
hayotining o zi yosh avlod tarbiyasi borasida oldimizga yangi-yangi, o ta muhim
ʻ ʻ
va dolzarb vazifalarni qo ymoqda.
ʻ
Boshlang ich sinflarning o qish darslari o z mohiyati, maqsad va vazifalariga
ʻ ʻ ʻ
ko ra ta’lim tizimida alohida o rin tutadi. Negaki uning zaminida savodxonlik va
ʻ ʻ
axloqiy-ta’limiy tarbiya asoslari turadi. SHuning uchun ham boshqa predmetlar
ta’limini o qish ta’limisiz tasavvur qilib bo lmaydi.
ʻ ʻ
O quvchi matnni to g ri, tez, tushunib o qish, mazmunini o zlashtirish bilan
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
ilk bor o qish darslarida yuzlashadi. O qish darslari orqali o quvchilarning Davlat
ʻ ʻ ʻ
4

ta’lim standartlari (DTS) talablari bo yicha o zlashtirishlari ko zda tutilgan o quv-ʻ ʻ ʻ ʻ
biluv ko nikma-malakalari hamda bilimlarni egallashlariga yo l ochiladi. Aynan
ʻ ʻ
o qish ta’limida insonning, avvalo, o zligini, qolaversa olamni anglashga bo lgan
ʻ ʻ ʻ
intilishlariga turtki beriladi.
SHu maqsadda «O qish kitobi» darsliklariga ona tabiat, atrofimizni o rab turgan
ʻ ʻ
olam, Vatanimiz tarixi va bugungi qiyofasi, kattalar va bolalar hayoti,
mehnatsevarlik, istiqlol va milliy-ma’naviy qadriyatlar, xalqlar do stligi va tinchlik
ʻ
kabi turli mavzular bo yicha atroflicha tushunchalar berishga mo ljallangan badiiy,
ʻ ʻ
axloqiy-ta’limiy, ilmiy-ommabop asarlar kiritiladi.
O qish darslari savod o rgatish davrida o quvchilarni bo g in, so z va gaplar
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
bilan tanishtirish va ularni o qish, rasmlar asosida hikoya qilish tarzida
ʻ
uyushtirilsa, o qish texnikasi egallangandan so ng o qish muayyan mavzular
ʻ ʻ ʻ
bo yicha tanlangan badiiy, ilmiy-ommabop matnlar yuzasidan olib boriladi.
ʻ
Ijtimoiy-tarixiy mazmundagi mavzular Vatanimiz o tmishi, xalqimiz hayoti,
ʻ
mardonavor kurashi, ulug siymolar tomonidan amalga oshirilgan ishlar, tarixiy
ʻ
sanalar to g risida
ʻ ʻ muayyan tasavvur beradi.
Tabiatga oid mavzular yordamida o quvchilar tabiatdagi o zgarishlar, yil
ʻ ʻ
fasllarining almashinuvi, hayvonot olamiga doir bilimlarni egallaydilar. Bunday
mavzudagi asarlar o quvchilarni kuzatuvchanlikka, tabiatni sevishga, unga
ʻ
nisbatan to g ri munosabatda bo lishga
ʻ ʻ ʻ o rgatadi. ʻ
5

1.“Zumrad bahor” mavzusini o rganishning maqsad va vazifalari.ʻ
Umuman, «O qish kitobi» darsliklaridagi barcha mavzular o quvchilarga
ʻ ʻ
ta’lim-tarbiya berish bilan birga, ularning lug atini boyitishga, og zaki va yozma
ʻ ʻ
nutqini to g ri shakllantirish va nutq madaniyatini o stirishga ham qaratiladi.
ʻ ʻ ʻ
Amaldagi «O qish kitobi» darsliklarida materiallarning sinfdan sinfga o tgan sari
ʻ ʻ
mavzu jihatidan ham, mazmun jihatidan ham kengaya borishi hisobga olingan.
Masalan, 1-sinfda o rgatiladigan «Ajdodlarimiz-faxrimiz», «Ilm-aql chirog i»,
ʻ ʻ
«Zumrad bahor», «Kumush qish» kabi mavzular 2-4-sinflarda ham davom
ettirilgan. Bu esa o quvchilarning oldingi bilimlari to ldiradi va boyitadi.
ʻ ʻ

Darsliklardagi har bir mavzu uchun tanlangan matnlarning janriy rang-
barangligiga, poetik mukammalligiga, o quvchilarning bilim darajasi va yosh
ʻ
xususiyatlariga mos kelishiga alohida e’tibor qaratiladi.
O quvchilar darsliklar yordamida o zlashtiriladigan bilim, ko nikma va
ʻ ʻ ʻ
malakalarining kelajak hayotda zarur bo lishini tushunib yetishishlariga erishish
ʻ
o qituvchilar oldidagi muhim vazifalardandir.
ʻ
SHuni unutmaslik kerakki, har bir ta’limiy vazifani bajarishning aniq va ilmiy
metodik usullari mavjud bo lib, ular zamonaviy o qitish usullari bilan boyitib
ʻ ʻ
borilmoqda. Bu vazifalar boshqalari bilan o zaro bog liq holda va sinfdan tashqari
ʻ ʻ
o qish mashg ulotlari jarayonida hal qilinadi.
ʻ ʻ
Boshlang ich sinf o qish darslarida o rganiladigan asarlar kichik
ʻ ʻ ʻ
yoshdagi o quvchi-larda imon-e’tiqod tuyg ularini shakllantirish, vatanga
ʻ ʻ
muhabbat uyg otish, o zligini tanish orqali olamni tanishga yo llash maqsadlariga
ʻ ʻ ʻ
xizmat qiladi. O qish
ʻ bolalarning nutq boyligini oshirish, adabiy-estetik tafakkurini
kamol toptirish, mustaqil fikrlashga o rgatishning muhim omilidir. Shuning uchun
ʻ
ham o qish boshlang ich ta’lim tizimida muhim o quv predmeti, ta’lim berish,
ʻ ʻ ʻ
kamol toptirish va tarbiyalash, o qish ko nikmalarini bilan qurollantirish
ʻ ʻ
vositasi hisoblanadi. Boshlang ich ta’lim davlat
ʻ ta’lim standartining
6

”Boshlang ich ta’limʻ sohalarining maqsad va vazifalari”da “Ona tili ta’limi
bolalarning tafakkur qilish faoliyatlarini kengaytirishga, erkin fikrlay olishi,
o zgalar
ʻ fikrinianglashi, o z ʻ fikrlarini og zaki ʻ va yozma ravishda ravon bayon qila
olishi, jamiyat a’zolari bilan erkin muloqotda bo la olish
ʻ
ko nikma va malakalarini rivojlantirishga xizmat
ʻ qiladi. Bu o rinda ʻ ona tili
ta’limiga o quv fani emas, balki, butun ta’lim tizimini
ʻ uyushtiruvchi ta’lim
jarayoni sifatida qaraladi” o quvchilarning
ʻ atrofmuhit haqidagi bilimlarini
boyitish. Bu vazifalarni amalga oshirishda ilg or pedagogik
ʻ
texnologiyalardan foydalanishga o z-o zidan zarurat
ʻ ʻ seziladi.
Boshlang ich sinflarda mavsumiy mavzularni o rganishning hozirgiholatini
ʻ ʻ
o rganish
ʻ bevosita shu mavzudagi o quv ʻ materiallarining sifati,
o quvchilar
ʻ yoshi va saviyasiga mosligi, o rganish metodikasining qaydarajada ʻ
yaratilganligi
va uning tatbiqi bilan asoslanadi. Boshlang ich
ʻ sinf o qish ʻ dasturida o qish ʻ mavzul
arini berishda mavsumiy va tadrijiylik
tamoyili hisobga olingan. Dasturda
“1-sinfning o quv
ʻ yili oxirida bolalar
vatan va uning tabiati, insoniy qadriyatlari haqida kichik-kichik asarlarni
o qiydilar.
ʻ 2sinfda shakl va mazmun jihatdan uncha murakkab bo lmagan ʻ vatan,
ona tabiat, istiqlol, kishilarning hayoti va mehnati, ahloqiy munosabatlar haqidagi
asarlar bilan tanishadilar. 3 va 4sinflar o qish
ʻ mavzulari ko lami ʻ ancha kengaydi.
O qish darslari oldiga qo yilgan tarbiyaviy vazifaning muvaffaqiyatli hal
ʻ ʻ
etilishi darsda badiiy asar matni ustida ishlash bilangina bog liq bo lib qolmay,
ʻ ʻ
balki bolalarni qurshab olgan hayot, tabiatdagi turfa o zgarishlar, ekologik
ʻ
vaziyat, ijtimoiy foydali mehnat bilan ham o zaro
ʻ bog liq ʻ bo lishi ʻ lozim”ligi
ta’kidlanadi. Boshlang ich sinf o qish dasturi talabidan kelib chiqqan holda
ʻ ʻ
“O qish
ʻ kitobi“dagi o rganiladigan asarlarning mavzu doirasi ancha keng ʻ
bo lib,ular
ʻ
ona tabiat, yil fasllari, xalq og zaki
ʻ ijodi, mehnatga muhabbat, asosiy bayram sanal
ari, milliy istiqlol va ma’naviyat kabi umumiy mavzular doirasida
7

birlashtirilgan. “O qishʻ kitobi“dagi
mavsumiy mavzular nomi va ularga kiritilgan asarlar sinfdan sinfga o tgan sari
ʻ
murakkablashtirilib boriladi. Bir mavzu doirasida asarlar ham hajm jihatdan, ham
syujetining murakkablashib borishi bilan ajralib turadi. Mavsumiy mavzudagi
asarlarni o rganish jarayonida o quvchilar ona
ʻ ʻ
tabiat, atrofimizni o rab
ʻ turgan olam, uning inson salomatligiga
ta’sirini bilib boradilar.
Shuni e`tiborga olgan holda o qish darslarda “Zumrad bahor” mavzusini
ʻ
o rganadilar. Albatta, bu yangi mavzu aynan shu nomdagi bo lim orqali
ʻ ʻ
tanishtiriladi. O qituvchi o z navbatida bu kabi har xil janrdagi asarlar bilan
ʻ ʻ
o quvchilarni muayyan izchilda tanishtirib boradilar. Boshlang ich sinflarning
ʻ ʻ
o qish darajalarida garchi ilmiy jihatdan bo lmasada amaliy jihatdan turli janrga
ʻ ʻ
mansub asarlar o qib o rganiladi.
ʻ ʻ
4-sinfda “Zumrad bahor“ bo limida berilgan asarlar matnida tabiat
ʻ
tasviriga bag ishlangan o rinlar,
ʻ ʻ badiiy tasvir vositalari ko p qo llangan. ʻ ʻ
Ular o quvchilarning bahor fasli haqidagi tasavvurlarini kengaytiradi.
ʻ
4-sinfda o quvchilari tasviriy vositalar ustida mustaqil ish metodida
ʻ ishlashlari
mumkin. Ya’ni ular badiiy matndan mustaqil ravishda badiiy
vositalarni topadilar, ularning vazifasini,ular ifodalagan ma’noni izohlaydi-lar.
Badiiy vositalardan qayta hikoyalash jarayonida o z nutqlarida
ʻ
foydalanadilar.O quvchilarning badiiy
ʻ matndagi tasviriy vositalarni
aniqlashlari va izohlashlari uchun o qituvchi
ʻ yo llovchi savollar berib boradi. ʻ
Agar o qituvchi 1-3-sinflarda jonlantirish,
ʻ o xshatish,mubolag a,tabiat ʻ ʻ
tasviri,insonlar tasviri ustida ishlagan.
bo lsa,o quvchilarga
ʻ ʻ ular haqida amaliy ma’lumot bergan bo lsa, ʻ o quvchilar ʻ qiyna
lmay topa oladilar. 4-sinfda “Zumrad bahor” mavzusini o rganish Bo lim
ʻ ʻ
materiallarini o rganishda o quvchilarning oldingi
ʻ ʻ sinflarda olgan bilim va
tushunchalariga tayaniladi va yangi ma'lumotlar beriladi.Bolalar serquyosh
O zbekistonning fasllari orasida fasllar kelinchagi bahor fasli haqida ko plab
ʻ ʻ
taassurotlarga egalar. Ular bu taassurotlarini, albatta, televizor va radio, gazeta-
8

jurnallar orqali va o zi yashayotgan zaminda har yili olam-olam gul-u bo stonʻ ʻ
bo lib, hamma yoqni ko m-ko k maysazor-u, bog -rog larni gul-u gulzorga
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
aylantiradigan bahor faslini ko rish, undan zavq olish orqali ham yaqindan
ʻ
biladilar. Zumrad bahor haqidagi ilk mavzuning o zidayoq o qituvchi
ʻ ʻ
o quvchilarga O zbekiston fasllari, jumladan, go zal bahor haqida qo shimcha
ʻ ʻ ʻ ʻ
bilim
va tushunchalar berishni maqsad qilib qo yadi. Bo lim materiallarini o quvchi
ʻ ʻ ʻ
o rganib borar ekan,
ʻ bahor fasli, uning go zalligi-yu, bor tarovati haqida, bu faslda ʻ
bo ladigan bayra-mlar haqida bilimga,tushunchaga ega bo lib boradilar.Bo limni
ʻ ʻ ʻ
to liq o zlashtira borib o quvchining tasavvuri kengayadi, bilimi kengayadi, zarur
ʻ ʻ ʻ
konikma va malakalarni egallaydi. Bo lim materiallarini o qituvchi o quvchiga
ʻ ʻ ʻ
o rgatib borish orqali o zi yashayotgan shahar yok i qishloq, u yerdagi mahalliy
ʻ ʻ
sharoit bilan bog liq hodis-alarni, bahorning erta yoki kech kelishi sabablarini va
ʻ
erta bahorda o sib-unib chiqadigan bahor chechaklari haqida ma'lumotlar berishni
ʻ
diqqat markazida tutadi.”Zumrad bahor” bo limidagi Yusuf Xos Hojibning "Bahor
ʻ
ta'rifida" hikoyasi, Habib Rahmatning "Jala darakchisi" she'ri kabi asarlarida
o quvchilarga uyg onish, yasharish, yangilanish fasli — so lim bahor haqidagi
ʻ ʻ ʻ
ma'lumotlarni yetkazish nazarda tutilgan.
Bulardan tashqari, bahor fasli haqida Mirtemir, Q. Hikmat, X.To xtaboyev,
ʻ
F. Musajonov kabi adiblarning ham qator asarlari berilgan. O quvchilar bu
ʻ
asarlarni o qish orqali go zal bahor fasli haqidagi tasavvurlarini yanada
ʻ ʻ
boyitadilar.
Zumrad bahor
Chekinib qahraton qish,
Bahorda boshlanar ish.
U fasllar kelini,
Yoyib kelar sepini.
Shudring tushar nahorda,
Shildirar suv anhorda.
9

Ko karadi o t-o lan, ʻ ʻ ʻ
Go yoki zumrad gilam.
ʻ
She’rni o qiganda kichik yoshdagi o quvchilar tabiat va jamiyat voqea
ʻ ʻ
hodisalarining poetik tasviridan hayajonlanishlari muhim ahamiyatga ega.
Boshlang ich sinflarda ko rgazmali ta`limning asosiy shakli she’rni ifodali
ʻ ʻ
o qish hisoblanadi. Lirik she’rni ham o quvchilar hayajon bilan yaxlit idrok
ʻ ʻ
etishlariga erishish muhim. SHuning uchun she’r birinchi marta o qilganda, hech
ʻ
qanday tushuntirish berilmaydi. SHe’r o quvchilarga qanday ta`sir qilganini
ʻ
hisobga olish,bilish zarur. O qituvchi she’rni shunday ifodali o qishi kerakki,
ʻ ʻ
bolalar uning asosiy mazmunini anglasinlar, ularga jonli so z kuchliroq ta`sir etsin.
ʻ
So ngra she’rni mustaqil o qish topshiriladi. O qish oddiy bo lishi kerak.
ʻ ʻ ʻ ʻ
O qiyotganda tabiiy zavq-shavq, shodlik, xursandlik, qahr-g azab hissini qichqiriq
ʻ ʻ
ovoz bilan soxta ifodalashga yo l qo ymaslik zarur. Bolalar she’rni o qiganda,
ʻ ʻ ʻ
she’riy satrga rioya qilishlari kerak, bu jarayonda ularning she’r ritmini
buzmasliklariga erishish kerak. Quyida she`r o tish darsi namunasini keltiramiz:
ʻ
O quv materiali. Bahor. Qudrat Hikmat.
ʻ
Darsning maqsadi. 1. O quvchilarning. Bahorda tabiatda, hayvonot va qushlar
ʻ
hayotida bo ladigan o zgarishlar haqidagi bilimlarini boyitish.
ʻ ʻ
2. Bahor faslida tabiatni kuzatishga, undagi o zgarishlarni payqab olishga
ʻ
o rgatish.
ʻ
3. Tabiatni sevish, asrash, uning gullab yashnashi uchun hissa qo shishga
ʻ
yo llash.
ʻ
4. O quvchilar nutqini badiiy so zlar bilan boyitish.
ʻ ʻ
Dars turi. Yangi bilim beruvchi, she'r o qish darsi.
ʻ
Dars shakli. Noan'anaviy dars.
Dars metodi. Kichik guruhlar bilan ishlash, mutsaqil ish metodi, suhbat metodi,
tarmoqlash metodi .Darsning borishi.
10

2.“Zumrad bahor” mavzusini o rganishda yangi pedagogik texnologiyalardanʻ
foydalanish
I. Da'vat bosqichi. Maqsad. O quvchilarning bahor fasli, undagi hayot
ʻ
haqidagi tushunchalarini aniqlash. Yangi mavzuni o rganishga tayyorlash va
ʻ
qiziqish uyg otish. Tabiatni asrash hisini tarbiyalash.
ʻ
Metod. Mustaqil ish metodi.
1. O quvchilar guruhiga o tilgan mavzu yuzasidan savol va topshiriqlar
ʻ ʻ
yozilgan kartochka solingan konvertlar beriladi. Savol-topshiriqlar:
l-guruh uchun: 1. Bahor fasli haqida qaysi asarni o qib keldingiz? Unda tabiatdagi
ʻ
ob-havo o zgarishlari qanday tasvirlangan? So zlab bering.
ʻ ʻ
2. Nasim,firdavs so zlarining ma'nosini izohlab bering. 3. «Bahor ta'rifida»
ʻ
matnining 1 -qismini ifodali o qib bering.
ʻ
2-guruh uchun: 1. «Bahor ta'rifida» asarida yerning yuz qismidagi, dov
daraxtlardagi o zgarishlar qanday tasvirlanadi? So zlab bering. 2. Chin so zining
ʻ ʻ ʻ
ma'nosini izohlab bering. 3. Asarning 2-qismini ifodalai o qib bering. 3-guruh
ʻ
uchun: 1. Qushlar hayoti qanday tasvirlanadi? Shularni so zlab bering. 2. Kaklik,
ʻ
oqqush, o rdakni rasmlar ichidan tanlab ko rsating. 3. Asarning3-qismini ifodali
ʻ ʻ
o qib bering.
ʻ
4-guruh uchun: 1. Hayvonlar harakati qanday tasvirlangan? Shu o rnni hikoyalab
ʻ
bering. 2. Jayronning rasmiga qarab, uning tashqi ko rinishini tasvirlang.3.
ʻ
Asarning 4-qismini ifodali o qib bering.O quvchilar to plagan ballar e'lon
ʻ ʻ ʻ
qilinadi.2. Baddiy til vositalari ustida ishlash. O qituvchi: Bugun darsda daxatdagi
ʻ
olmalardan uzishga ruxsat beraman. Faqat uning orqasiga yozilgan
savoltopshiriqni bajarsangiz, olma sizniki bo ladi va uni o z savatchangizga
ʻ ʻ
solasiz.Har bir guruhdan o quvchilar navbat bilan chiqib olmadardan oladi va shu
ʻ
vaqtning o zidayoq savollarga javob beradi:O qing. Qanday badiiy vosita
ʻ ʻ
qo llanganini ayting.Uyquga kirgan daraxtlar yana yashil to n kiydi, oq, sariq,
ʻ ʻ
ko k, qizil rangli yopinchiqlar bilan bezandi.O qing. Qanday badiiy vositalar
ʻ ʻ
qo llanganini ayting.
ʻ
11

Bo z yer yuziga yashil parda tortdi, go yo Xitoyʻ ʻ karvoni Chin hariri ipak
matolarini har tomonga yoydi.O qing. Qanday badiiy vosita qo llanganini
ʻ ʻ
ayting.Qora qarg a tumshug ini ko pirtirib qag illaydi, uning ovozi tantiq qizning
ʻ ʻ ʻ ʻ
ovozi kabi yoqimsizdir. O qing. Qanday badiiy vosita qo llanganini
ʻ ʻ
ayting.Mag rur turnalar ko kda ovozini baralla yangratmoqda, tizilib tuya
ʻ ʻ
karvonidek uchmoqda. Guruhlar balli e'lon qilinadi. 3. Matnni topshiriqlar asosida
o qitish. «Bahor ta'rifida» matnini o qing.Undan ko chma ma'noda qo llangan
ʻ ʻ ʻ ʻ
so zlarni toping. (Bahor nafasi, firdavs yo li, o z hukmiga, harir yopingich, har
ʻ ʻ ʻ
tomonga yoydi, kaklik kulmoqda, gullar yuz ochib, qah-qah urib kulmoqda
kabi).Guruhlarning balli e'lon qilinadi. 4. Bahor fasli haqida o quvchilar
ʻ
tushunchasini aniqlash.
- Bahor fasliga xos xususiyatlarni tarmoqlash usulida ifodalang, uni doskaga iling
va izohlab bering.
-«Bahor» she'ri muallifi Qudrat Hikmat haqida nimalar bilasiz? Og zaki
ʻ
gapirib berishga tayyorlaning.
- Qudrat Hikmatning qaysi she'rlarini yod bilasiz? (O quvchilar «Qish
ʻ
to zg itar momi par» she'rini aytishadi)
ʻ ʻ
Guruhning balli e'lon qilinadi.
O qituvchi hikoyasi. Q. Hikmat bolalar uchun she'r yozgan. Shuning uchun
ʻ
bolalar shoiri deb aytishadi. U Toshkentda tug ilgan. Pedagogika oliygohida
ʻ
o qigan. U atigi 43 yil yashagan. Lekin bolalar uchun ko plab she'rlar t o plamini
ʻ ʻ ʻ
yaratgan. Uning «Me ning Vatanim», «Baxtli bolalar», «Uch o rtoqning sovg asi»,
ʻ ʻ
«Soatjoninng soati», «O g lim bilan suhbat» to plamlari bor.
ʻ ʻ ʻ
II. Anglash bosqichi. Maqsad. «Bahor» asari orqali o quvchilarning bahor tabiati,
ʻ
qushlarning harakati haqidagi bilimlarini boyitish, ifodali o qish ko nikmalarini
ʻ ʻ
takomillashtirish. O quvchilar nutqiga mayin shamollar,soyabon
ʻ
tollar, tong yellari, o tlar tebranar, ko kni quchgan teraklar iboralarini kiritish.
ʻ ʻ
12

Metod. Mustaqil ish metodi.
1-topshiriq. She'rni ichingizda o qing. Ifodali o qib berishga tayyorlaning. ʻ ʻ
O qish uchun 1-2 daqiqa beriladi. So ng har bir guruhdan 4-5 o quvchiga
ʻ ʻ ʻ
o qitiladi.
ʻ
Ular baholanib boradi, guruhning ifodali o qishi bo yicha umumiy balli e'lon
ʻ ʻ
qilinadi.
2-topshiriq. Darslikdagi savol-topshiriqlar ustida ishlang. Har bir guruh o z ichida
ʻ
savol-topshiriqlarni bo lib olib tayyorgarlik ko rsin. Tayyor o quvchi turib
ʻ ʻ ʻ
javobini aytaveradi. Guruhlar bir-birining javobini to ldiradi.
ʻ
3-topshiriq. Jonlantirish qo llangan misralarni topib o qing. Shoirning murojaatini
ʻ ʻ
topib o qing. Shoir sizga nima demoqchi?
ʻ
Fikrlash bosqichi.
Maqsad: O quvchilarning she'r asosida olgan bilimlarini hayotda ko rgan
ʻ ʻ
kuzatganlarini, eshitganlari bilan bog lab ifodalab berishga o rgatish. Darsda olgan
ʻ ʻ
taassurotlarini eshitish orqali keyin darsning vazifalarini rejalashtirib olish. Metod.
Suhbat metodi.
1. Mavzu yuzasidan o rganilganlarni umumlashtirish va tarbiyaviy xulosa
ʻ
chiqarish. Savollar:
- Bugungi darsda nimalarni bilib oldingiz?
- She'rni o qishdan oldin bahor, uning ob-havosi, tabiat ko rinishi, qushlar
ʻ ʻ
hayoti haqida nimalarni bilar edingiz?
- "Bahor" she'ri orqali nimalarni bilib oldingiz?
- Hissiyotingizga kuchli ta'sir qilgan misralar qaysilar? Ularni o qib bering.
ʻ
Bahordagi tabiatning uyg onishini shoir qo llagan ifoda bilan tasvirlab bering.
ʻ ʻ
- Siz qanday qiyinchiliklarga duch keldingiz?
2. Guruhlar to plagan ball va ayrim faol o quvchilarning bahosi e'lon qilinadi.
ʻ ʻ
3. Uy vazifasi: She'rni yod olish. She'r mazmuniga mos rasm chizish.
O qish darsliklarga asosan hikoya, she`r, ertak, masal, maqol, doston, rivoyat
ʻ
va topishmoq kabi janrdagi asarlar kiritilgan. Bulardan tashqari ilmiy ommabop
13

asalar ham o qitiladi. Turli janrdagi badiiy asarlar qurilishi uslubiy jihatdan o zigaʻ ʻ
xos xususiyatlarga ega bo lib, ularning o quvchilariga ta`siri ham har xil bo ladi.
ʻ ʻ ʻ
Tabiiyki, har bir janrg oid asar matni lingvistik jihatdan ham o ziga xos
ʻ
xususiyatlarga ega. Masalan, she`riy asarlar matni hikoya matnidan, ertak matni
she`r matnidan, ilmiy-ommabop maqola matni masal janriga taalluqli asarlar
matnidan tubdan farq qiladi. Topishmoq predmet, voqea-hodisalar o rtasidagi
ʻ
o xshashlikni taqqoslash orqali o zlashtirsa, maqolalar mazmuni hayotiy misollar
ʻ ʻ
vositasida sharxlashni taqozo etadi. Shunga ko ra turli janrdagi badiiy asarlarni
ʻ
o qishda o qituvchidan unga mos usullar tanlash talab etiladi. Biz shularni
ʻ ʻ
e`tiborga olgan holda aynan shu bo limga kirgan she`riy, ilmiy-ommabop, rivoyat,
ʻ
topishmoq, tez aytishlar janridagi asarlarni o rganish uslubiyati xususida to xtalib
ʻ ʻ
fikr yurutishni o rinli deb bildik. She`r ohang jihatdan ma`lum bir tartibga solingan
ʻ
his tuyg u ifodasi sifatida vujudga kelgan hayajonli ritmik nutq. She`riy nutqni
ʻ
ohang jihatdan ma`lum bir tartibga solish vositalari ritm ( bir-biriga monant kichik
bo laklarning izchil va bir meyorda takrorlanib kelishi) va qofiya ( misralarlarning
ʻ
oxirida keladihan ohangdosh so zlar) hisoblanadi. She`rni o qiganda kichik
ʻ ʻ
yoshdagi o quvchilar tabiat va jamiyat voqea hodisalarning poetik tasviridan
ʻ
hayajonlanishlari muhikm ahamiyatga ega. Boshlang ich sinflarda she`r tarzida
ʻ
yozilgan hikoyalar, ertaklar, ya`ni she`riy asarlar va lirik she`rlar o qitiladi. She`riy
ʻ
hikoyada syujet, ya`ni voqealar tizimi va uning rivoji xarakterlidir. Lirik she`r
“biror hayotiy voqea – hodisa ta`sirida insonda tug ilgan ruhiy kechinma, fikr va
ʻ
tuyg ular orqali turmushni aks ettiradi”. Lirik she`rning xususiyati “kishining his-
ʻ
tuyg uga to la hayajonli nutqini ta`sirliroq ifodalashda qo l keladi”. She`rni o qish
ʻ ʻ ʻ ʻ
darslarida asosiy ish turi ifodali o qish hisoblanadi. O quvchi she`rning asosiy
ʻ ʻ
mazmunini tushunsagina, uni ifodali o qiy oladi. She`riy hikoyani tahlil qilishda
ʻ
asosan hikoya, ertak, masalni tahlil qilishda qo llangan ish turlaridan foydalanish
ʻ
mumkin. Lirik she`rni o qish va tahlil qilish o qituvchidan kata mahorat tahlil
ʻ ʻ
qiladi. Holbuki ko p hollarda she`rga oddiy matn nuqtai-nazaridan yondashiladi.
ʻ
Bunday holda she`riy san`at hissiyot bilan bog liq ekanligi unutiladi. She`r
ʻ
ma`nosining satrlari so zlar zamirida yshirin berilishi anglab yetilmaydi. Buning
ʻ
14

Homidiy H. va boshqalar. Adabiyotshunoslik terminlari lug ati – T.: O qituvchi,ʻ ʻ
2000-b. Vaholanki, har qanday asar zaminidagi yashirin ma`noni o qish mehnat
ʻ
talab ishdir. Busiz hatto adabiy ta`limning maqsadi ham amalga oshmaydi. She`riy
ohangni his qilmaslik, matn so zlarini to la tushunib yetmaslik she`r yodlashni
ʻ ʻ
zerikarli mashg ulotga aylantiradi. Ma`nosi anglanmagan matnni yodlash oson
ʻ
kechmaydi. Buni deyarli barcha sinflarda o rganiladigan “O zbekiston
ʻ ʻ
Respublikasining madhiyasi” misolida ko rish mumkin. Ma`lumki madhiya kichik
ʻ
yoshdagi bolalarg mo ljallab maxsus yaratilmaydi. Binobarin uning matnidagi “hur
ʻ
o lka”, “to abad”, “ilmu fan”, “shuhrating”, “ajdodlar”, “mardoni ruhi senga yor”,
ʻ
“o chmas iymoni”, “istiqloq mash`ali”, “tinchlik posboni”, “xalqsevar ona yurt”,
ʻ
“Mangu bo l obod”, “Jo sh urgan” kabi ko pdan-ko p so zlar iboralar
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
o quvchilarga izohlab tushuntirilmasa ta`limdan ko zlangan maqsadga erishib
ʻ ʻ
bo lmaydi. Boshlang ich sinflarda ko rgazmali ta`limning asosiy shakli she`rni
ʻ ʻ ʻ
ifodali o qish hisoblanadi. Lirik she`rni ham o quvchilar hayajon bilan yaxlit idrok
ʻ ʻ
etishlariga erishish mumkin. Shuning uchun she`r birinchi marta o qiganda, hech
ʻ
qanday tushuntirish berilmaydi. She`r o quvchilarga qanday ta`sir qilganini
ʻ
hisobga olsih, bilish zarur. O qituvchi she`rni shunday ifodali o qish kerakki,
ʻ ʻ
bolalar uning asosiy mazmunini anglasinlar. Ularga jonli so z kuchliroq ta`sir
ʻ
etsin. So ngra She`rni mustaqil o qish topshiriladi. O qitilayotganda tabiiy zavq-
ʻ ʻ ʻ
shavq,shodlik hursandlik,qahr-g azab xissini qichqiriq ovozi bilan soxta
ʻ
ifodalashga yo l qo ymaslik zarur.Bolalar she’rni o qiganda she’riy satrga rivoyat
ʻ ʻ ʻ
qilishlari kerak, bu jarayonda ularning she’r ritmini buzmasliklariga erishish
kerak.O quvchilar she’r matnini mustaqil o qiyotganlarida doskaga ma’nosi
ʻ ʻ
izoxlanadigan so zlar yozib qo yiladi.Masalan, “Qish qo zg itar momiq par” she’ri
ʻ ʻ ʻ ʻ
o rganilganda “To zg itar” , “Momiq par” , “Oq namat” , “Nazdimda” ,”Zarra”
ʻ ʻ ʻ
so zlari izoxlanadi.Shundan so ng,she’r o quvchilarga navbat bilan
ʻ ʻ ʻ
o qittiriladi,uning mazmuni yuzasidan savollar asosida suxbat o tkiziladi. Unda
ʻ ʻ
quyidagicha savollar berilishi mumkin: “She’rda qaysi fasl tasvirlangan ekan ?”,
“Shoir joylarni nimaga o xshatadimi ?“, “Shoir qor yog ishini nimaga
ʻ ʻ
o xshatgan?”, “Shoir qorga qanday murojaat qiladi”. O qituvchi berilgan
ʻ ʻ
15

javoblarni to ldirib,o quvchilarning qish fasliga doir tushunchalarni boyitadi.ʻ ʻ
”Qish” , “Tursunboy Adashboyev” she’rining xajmi unchalik kata emas lekin u
qishda hayvonlar hayotida ro y beradigan o zgarishlarni bilib olishga yordam
ʻ ʻ
beradi. Bu she’rni o qishdan oldin ham o quvchilar bilan savol javoblar
ʻ ʻ
o tkaziladi. O quvchilar diqqati hayvonlarni qishdagi hayotiga qaratiladi. Masalan,
ʻ ʻ
qishda yovvoyi quyonlarning rangi o zgarib, qorda o zini dushmandan himoya
ʻ ʻ
qiladigan oq rangga kirishi, ayiqning o sik yunglari sovuqda yashashga qo l kelishi
ʻ ʻ
to g risida tushuncha beradi. She’r matni bilan tanishishdan oldin do skaga
ʻ ʻ ʻ
“Ayoz”, “Quyruq”, “So qmoq”, “Pima”, “Po stin”, “Paxmoq” so zlari
ʻ ʻ ʻ
yozilib,ma’nosi izoxlanadi.She’rni navbat bilan o quvchilarga navbat bilan to rt
ʻ ʻ
besh marta o qitilgandan keyin uning mazmuni yuzasidan savol-javob o tkaziladi.
ʻ ʻ
Uning to la mazmuni yuzasidan savol javob o tkaziladi.She’rning to la mazmuni
ʻ ʻ ʻ
uch-to rt o quvchilarga gapirtirilardi, ularning fikr muloxazlari to ldirilardi.
ʻ ʻ ʻ
Mazkur mavzuni o rganish jarayonida maktab atrofiga sayohat uyushtirish
ʻ
mumkin. Qishda qor bosgan dalalarning tomlarini, daraxtlarni, odamlarning va
qushlarning qishdagi hayotini kuzatish o quvchilarning mustaqil fikrlashi va
ʻ
nutqining ifodali, sermazmunli bo lishi uchun boy material beriladi. O quvchilar
ʻ ʻ
barglari to kilib, sovuqda qor bosib turgan daraxtlarni ko rar ekan, shu xolatni
ʻ ʻ
ifodalagan “Qor ko rpasiga o rangan” yoki “Sovuqda mudrayotgan daraxt” kabi
ʻ ʻ
iboralarni topishga harakat qiladi, bu esa o quvchilarning lug at boyligi oshishiga
ʻ ʻ
xizmat qiladi.She’r matni savol javob asosida o tkaziladi. Ammo she’r mazmuni
ʻ
xaqida o quvchilarga ko p savol berish tavsiya etilmaydi.O quvchilar she’rning
ʻ ʻ ʻ
asosiy mazmunini tushunganiga ishonch xosil qilishning o zi kifoya. Shunixam
ʻ
aytish kerakki bolalar hayoti ularning o ziga xos fikrlari qiziqishlari, xis-tuyg ulari,
ʻ ʻ
qiziqishlarini ifodalovchi, shuningdek, zamonaviy qahramonlari ishlari haqidagi
she’rlar haqidagi she’riy mazmunini to liqroq taxlil etish talab etiladi. Bunday
ʻ
she`rlarni o qishga maxsus
ʻ tayyorlanadi: she`r mazmuniga asos bo lgan tarixiy ʻ
voqea haqida qisqacha so zlab
ʻ beriladi yoki suhbat o tkaziladi. Boshlang ich ʻ ʻ
sinflarda o rganiladigan ko pgina she`rlarni tahlil qilib, ifodali o qish
ʻ ʻ ʻ
mashq qilingach, ifodali yod aytib berish vazifasi topshiriladi. She`riy nutq yengil
16

yodlab olinadi, bolada estetik his-tuyg`u uyg`otadi. Kichik yoshdagi o quvchilarʻ
saviyasiga mos bolalarbop ravshan til bilan yozilgan. Kichik yoshdagi
o quvchilarga she`rni qanday yodlash kerakligi o rgatiladi.
ʻ ʻ
Buning uchun o qituvchi
ʻ o quvchilar ʻ bilan she`rni teng satrli bir necha qisimga
bo linadi. O quvchilarga har bir satr oxirida pauza (to xtam) qilish, buning uchun
ʻ ʻ ʻ
satr oxirida tinish belgisi bo lishi shart emasligi, ritmik to xtamda ovozni
ʻ ʻ
nuqtadagi kabi pasaytirmaslik lozimligi,bu tugallanmagan fikirni davom ettirish-
ga imkon berishi tushuniladi va bo lingan
ʻ qismlar navbati bilan yodlatiladi.
She`rni izohli o qish
ʻ darsining tuzilishi quyidagicha bo lishi ʻ mumkin: 1) she`r
mazmunini yaxlit idrok etish uchun uni ifodali o qib berish (birin-chi sintez);
ʻ
2) she`rda tasvirlangan payt, hodisa haqida suhbat (analiz);
3) she`rni ifodali o qishni
ʻ mashq qilish (ikkinchi sintez);
4) she`rni yod aytib berishga tayyorlanish.
5) epik (voqeiy) she`rlar ustida ishlash
Ilmiy-ommabop asarlarni o qish uslubiyati
ʻ
Boshlang ich sinflarda ilmiy – ommabop asarlarni o qitishdan asosiy maqsad
ʻ ʻ
bolalarga tabiat,kishilar mehnati va ijtimoiy hayoti muayyan bilim berish,bollalarni
kitob bilan mustaqil ishlashga va undan aniq bilim olishga o rgatishdan iborat.
ʻ
Tabiatshunoslikka oid va tarixiy mavzudagi maqolalarnio qish bilan bog liq holda
ʻ ʻ
tabiat hodisalarini kuzatish (masalan, daraxt kurtaklarining bortishi), oquvchilarni
dehqonlar mehnati bilan tanishtirish, mamlakatimizda yuz bergan ozgarishlarning
guvohi va ishtirokchilari bolgan insonlar bilan uchrashuvlar uyushtirish maqsadga
muvofiq. Ijtimoiy - tarixiy mazmundagi mavzular Vatanimiz otmishi, xalqimiz
hayoti, mardonavor kurashi, ulug siymolar amalga oshirgan ishlar, tarixiy sanalar
ʻ
tog risida bilim beradi. Oqish darsliklaridan orin olgan Beruniy, Ibn Sino, Amir
ʻ
Temur, Alisher Navoiy, Bobur va boshqa ajdodlarimiz haqidagi matnlar shular
jumlasidandir. Bu xildagi matnlar oquvchilarni nafaqat otmishimiz bilan
tanishtiradi, balki ularning Vatan oldidagi farzandlik burchi va masuliyatni teran
anglashga ham yordam beradi. Oquvchilarda Vatanga muhabbat tuyg usi shu
ʻ
tariqa shakllanadi. Vatanimiz otmishi haqida hikoya qilingan ilmiy-ommabop
17

asarlar bilan tanishtirish va ularni tahlil qilish jarayonida oquvchilar otmish bilan
bugungi kunni taqqoslash imkoniga ega boladilar. Jamiyat taraqqiyoti haqida
qisqacha bolsa-da, tushuncha hosil qiladilar. Bu borada, ayniqsa, milliy istiqlol
bilan bog liq mavzudagi asarlar tahliliga alohida etibor berish zarur.1-sinfʻ
dasturida o qish bilan bog liq holda kuzatish, sayohat darslari moljallanadi.
ʻ ʻ
Masalan,yil fasllarida mavsumiy tabiat hodisalari (obhhavoning
Ozgarishi, osimlik va hayvonlarning hayoti)ni, shuningdek, dala mehnatini
kuzatish uchun tabiatga (dala, bog , xiyobonlarga) sayohat uyushtirish kozda
ʻ
tutiladi. Sayohatda tabiatdagi mavsumiy ozgarishlar va kishilarning mehnati
yuzasidan bolalarning nisbatan uzoq kuzatishlari uyushtiriladi.Bunday darslarda
korgazma sifatida oquv kinofilmlaridan hamfoydalanish mumkin.Tarixiy
mavzudagi maqolalarni unga mos rasmlar bilan bog lab oqitish kishilarning baxtli
ʻ
hayot uchun intilishlari, ota-bobolarimizning dushmanlardan Vatanni saqlash
uchun qanday kurashganliklarini tushunib etishga yordam beradi;o quvchilar
ʻ
mehnat hayotning asosi ekanligini, insonlar turmushi mehnat tufayli rivojlanib,
farovonlashib borishini bilib oladilar. Dasturga kora 2-sinf oquvchilari
«Toshkent», «Toshkent metrosi mavzusidagi maqolalarni oqish orqali otmish
ajdodlarimiz, ularning xizmati, vatanimizning hozirgi taraqqiyoti haqida bilib
oladilar. Bu maqolalar xalqimizning hayoti, mehnati va kurashi haqida yangi bilim
berish bilan birga, bolalarni Vatanga, xalqqa, ona tabiatga muhabbat ruhida
tarbiyalaydi.
Ilmiy-ommabop maqolalarni izohli o qish darsini uyushtirishda quyidagicha reja
ʻ
asos qilib olish mumkin.
18

3.“Zumrad bahor” mavzusini o rganishni tashkil etish yo llariʻ ʻ
1.O qitiladigan matn yuzasidan bolalar tajribasi va bilimini aniqlash,ularni matn
ʻ
mazmunini tushunishga tayyor maqsadida tahminiy suhbat o tkazish
ʻ
2.Maqolani yoki uning ma’lum bir qismini o qish o quvchiga notanish bo lgan
ʻ ʻ ʻ
so zlarni ma’nosi ustida ishlash.
ʻ
3.maqola rejasini tuzish
4.O qilgan maqola yuzasidan suxbat uyishtirish
ʻ
5.Matinnng asosiy mazmunini aniqlash va reja qismlarini yoritish
6.Reja asosida maqolani qayta o qish
ʻ
7.Maqolani yaxlit o qish.Bunda bolalarni qayta hikoyalashga tayyorlash va maqola
ʻ
mazmunini yaxshi o zlshtirishga erishish maqsadi ko zda tutiladi.
ʻ ʻ
8.Reja asosida qayta hikoyalash
9.Xulosalash va umumlashtirish.Ilmiy-ommabop maqolalarni uzviy birlikda
o rganish o quvchlarning har bir mavzuda bayon etilgan tarixiy-adabiy
ʻ ʻ
xodisalarni,ular o rtasidagi umumiylikni ,har bir davrga ega xususiyatlarni anglab
ʻ
olishlari taminlaydi.Ular bolalarni kelgusida gazeta va jurnalarni o qishga
ʻ
tayyorlaydi,ijtimoiy – siyosiy tabiatshunoslik atamalarni o zlashtirishga yordam
ʻ
beradi,ularni mantiqiy tafakurini va nutqini o stiradi.
ʻ
Topishmoqlarni organish uslubiyoti.
Topishmoqlar narsa yoki hodisalarning ataylab yashirilgan belgisi, shakli, xatti-
harakati, holati va vazifasini boshqa narsa yoki hodisalarga qiyoslash asosida
topishga asoslangan sheriy yoki nasriy tuzilishdagi savol va topshiriqlardir.
Topishmoqlar xalq turmushi bilan chambarchas bog liq holda. Ularning zaminida
ʻ
kishilarning qadimiy etiqod va tasavvurlari, olamni bilish va idrok etishga bolgan
intilishlari yotadi. Topishmoqda yashirilgan narsalar uning javobi hisoblanadi.
Topishmoqning javobini topish uchun topishmoq matnini yaxshilab oqish, nimaga
ishora qilinayotganligini fahmlash, topishmoqning asosiy xususiyat va belgilari
aynan nimaga qaratilganligini taxmin qilish bilan ham topishga harakat qilish
kerak. Topishmoq oquvchilarni topqirlik va hozirjavoblikka orgatadi. Shu sababli
19

xalq og zaki ijodining bu janridan darsliklarda ham keng qollanilgan. 1-2- sinfʻ
«Oqish kitobi» da topishmoqlar koproq har bir matn ostida keltirilgan. Bundan
kozlangan maqsad matn mazmunini topishmoqlar asosida ham ozlashtirilishiga
erishishdir. 1-4-sinf oqish darsliklarida «Topishmoqlar» mavzusi ostida har xil
topishmoqlar ham berilgan bolib, ular oquvchilarning topqirligini yanada oshiradi,
tafakkurini ostiradi. Darsliklarda topishmoq javoblari ostiga yozib qoyilgan yoki
rasmlar orqali berilgan. Topishmoqlar bolalar shoirlari tomonidan ham yaratilib
kelinmoqda. Bunday topishmoqlar shox, qiziqarli boladi. Topishmoqlarni organish
boshlang ich sinflarda dastlab har bir darsda amalga oshirilib boriladi. Alohida
ʻ
dars sifatida organishda esa oqituvchilar turli usullardan foydalanishlari
mumkin.Rivoyatlar yozma adabiyotda yirik epik asarlarning paydo bolishiga bir
zamin bolgan. Bu rivoyatlar oz navbatida oquvchilarni hayotiy voqelar haqida
chuqur mushohada yuritishlariga undaydi, undan ozlariiga tegishli xulosa
chiqarishlariga sabab boladi. Tez aytishlar malum so zni, so z birikmasini yoki
ʻ ʻ
tovushni to g ri talaffuz qilishga, uni boshqa tovushlardan farqlashga o rgatadigan,
ʻ ʻ ʻ
xotirani mustahkamlaydigan va nutqni o stiradigan janr hisoblanadi. Shu sababli 1-
ʻ
sinfda ko pgina tez aytishlar keltirilgan. Misol uchun «Botir botmas botqoqqa»,
ʻ
«Qobil qozonda qovurdoq qovurdi», «Bahodir bayroqni Botirga berdimi, Botir
Bahodirga bayroqni berdimi?», «Olim oldidagi oltita olmani oldi» va boshqa.
Shuni alohida takidlab o tish kerakki, boshlang ich sinf darsliklariga o quvchilar
ʻ ʻ ʻ
yoshiga mos, mavzular bo yicha tanlab olingan, ko proq tarbiyaviy ahamiyatga ega
ʻ ʻ
bo lgan topishmoq va tez aytishlar tanlab kiritilishi maqsadga muvofiqdir.
ʻ
Topishmoq va tez aytishlarni o rganish boshlang ich sinflarda dastlab har bir
ʻ ʻ
darsda amalga oshirilib boriladi. Alohida dars sifatida o rganishda esa
ʻ
o qituvchilar turli usullardan foydalanishlari mumkin.
ʻ
Mavzu: Bahor uyg onish fasli
ʻ
O quv materiali. Bahor. Qudrat Hikmat.
ʻ
Darsning maqsadi.
1. O quvchilarning. Bahorda tabiatda, hayvonot va qushlar hayotida bo ladigan
ʻ ʻ
20

o zgarishlar haqidagi bilimlarini boyitish. ʻ
2. Bahor faslida tabiatni kuzatishga, undagi o zgarishlarni payqab olishga
ʻ
o rgatish.
ʻ
3. Tabiatni sevish, asrash, uning gullab yashnashi uchun hissa qo shishga yollash.
ʻ
4. O quvchilar nutqini so zlar bilan boyitish.
ʻ ʻ
Dars turi. Yangi bilim beruvchi, sher o qish darsi.
ʻ
Dars shakli. Noananaviy dars.
Dars metodi. Kichik guruhlar dars bilan ishlash, mustaqil ish metodi,
suhbat metodi, tarmoqlash metodi.
Darsning jihozi. Korton qog oz, rangli flomaster, gul, qushlar rasmi, tabiiy
ʻ
hodisalar tasviri.
Tashkiliy qism. Sinf 4 guruhga ajratib o tqaziladi.
ʻ
Darsning borishi.
I. Davat bosqichi. Maqsad. O quvchilarning bahor fasli, undagi hayot
ʻ
haqidagi tushunchalarini aniqlash. Yangi mavzuni o rganishga tayyorlash va
ʻ
qiziqish uyg otish.
ʻ
Metod. Mustaqil ish metodi.
1. O quvchilar guruhiga o tilgan mavzu yuzasidan savol va topshiriqlar
ʻ ʻ
yozilgan kartochka solingan konvertlar beriladi.
Savol-topshiriqlar.
1-guruh uchun: Bahor fasli haqida qaysi asarni o qib keldingiz? Unda tabiatdagi
ʻ
ob-havo o zgarishlari qanday tasvirlangan? So zlab bering.
ʻ ʻ
— Nasim, firdavs so zining manosini izohlab bering.
ʻ
— «Bahor tarifida» matnining 1-qismini ifodali o qib bering.
ʻ
2-guruh uchun: «Bahor tarifida» asarida erning yuz qismidagi, dov- daraxtlardagi
o zgarishlar qanday tasvirlanadi? So zlab bering.
ʻ ʻ
— Chin so zining manosini izohlab bering.
ʻ
— Asarning 2-qismini ifodalai o qib bering.
ʻ
3-guruh uchun: — Qushlar hayoti qanday tasvirlanadi? Shularni so zlab
ʻ
bering.
21

— Kaklik, oqqush, o rdak rasmlar ichidan tanlab ko rsating. ʻ ʻ
— Asarning 3-qismini ifodali o qib bering.
ʻ
4-guruh uchun: — Hayvonlar harakati qanday tasvirlangan? Shu o rnni hikoyalab
ʻ
bering. Jayronning rasmiga qarab, uning tashqi ko rinishini tasvirlang.
ʻ
— Asarning 4-qismini ifodali o qib bering. O quvchilar to plagan ballar e`lon
ʻ ʻ ʻ
qilinadi.
2. Badiiy til vositalari ustida ishlash.
O qituvchi: Bugun darsda daxatdagi olmalardan uzishga ruxsat beraman. Faqat
ʻ
uning orqasiga yozilgan savol-topshiriqni bajarsangiz, olma sizniki bo ladi va uni
ʻ
o z savatchangizga solasiz. Har bir guruhdan o quvchilar navbat bilan chiqib
ʻ ʻ
olmadardan oladi va shu vaqtning o zidayoq savollarga javob beradi: O qing.
ʻ ʻ
Qanday badiiy vosita qo llanganini ayting. Uyquga kirgan daraxtlar yana yashil
ʻ
to n kiydi, oq, sariq, ko k, qizil rangli yoping ichlar bilan bezandi. O qing. Qanday
ʻ ʻ ʻ ʻ
badiiy vositalar qo llanganini ayting. Bo z yer yuziga yashil parda tortdi, go yo
ʻ ʻ ʻ
Xitoy karvoni Chin hariri ipak matolarini har tomonga yoydi. O qing. Qanday
ʻ
badiiy vosita qo llanganini ayting. Qora qarg a tumshug ini ko pirtirib qag illaydi,
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
uning ovozi tantiq qizning ovozi kabi yoqimsizdir. O qing. Qanday badiiy vosita
ʻ
qo llanganini ayting. Mag rur turnalar ko kda ovozini baralla yangratmoqda,
ʻ ʻ ʻ
tizilgan tuya karvonidek uchmoqda. Guruhlar balli elon qilinadi.
3. Matnni topshiriqlar asosida o qitish.
ʻ
— «Bahor tarifida» matnini o qing. Undan ko chma manoda qo llangan so zlarni
ʻ ʻ ʻ ʻ
toping. (Bahor nafasi, firdavs eli, o z hukmiga, harir yoping ich har tomonga
ʻ ʻ
yoydi, kaklik kulmoqda, gullar yuz ochib, qah-qah urib kulmoqda kabi).
Guruhlarning balli elon qilinadi.
4. Bahor fasli haqida o quvchilar tushunchasini aniqlash.
ʻ
- Bahor fasliga xos xususiyatlarning tarmoqlash usulida ifodalang, uni doskaga
iling va izohlab bering.
- «Bahor» sheri muallifi Qudrat Hikmat haqida nimalar bilasiz? Og zaki gapirib
ʻ
berishga tayyorlaning. Qaysi sherlarini yod bilasiz? (O quvchilar «Qish to zg itar
ʻ ʻ ʻ
momiq par» sherini aytishadi) O qituvchi hikoyasi.
ʻ
22

Hikmat bolalar uchun sher yozgan.Shuning uchun bolalar shoiri deb aytishadi. U
Toshkentda tug ilgan. Pedagogika oliygohida o qigan. U atigi 43 yil yashagan. ʻ ʻ
Lekin bolalar uchun ko plab sherlar to plamini yaratgan. Uning
ʻ ʻ
«Mening Vatanim», «Baxtli bolalar»). «Uch o rtoqning sovg asi», «Soatjoninng
ʻ ʻ
soati», «O g lim bilan suhbat» to plamlari bor. Guruhning balli elon qilinadi.
ʻ ʻ ʻ
Anglash bosqichi.
Maqsad. «Bahor» asari orqali o quvchilarning bahor tabiati, qushlarning harakati
ʻ
haqidagi bilimlarini boyitish, ifodali o qish ko nikmalarini takomillashtirish.
ʻ ʻ
O quvchilar nutqiga mayin shamollar, soyabon tollar, tong ellari, o tlar tebranar,
ʻ ʻ
ko kni quchgan teraklar iboralarini kiritish.
ʻ
Metod. Mustaqil ish metodi.
1-topshiriq. Sherni ichingizda o qing. Ifodali o qib berishga tayyorlaning. O qish
ʻ ʻ ʻ
uchun 1-2 daqiqa beriladi. So ng har bir guruhdan 4-5 o quvchiga o qitiladi. Ular
ʻ ʻ ʻ
baholanib boradi, guruhning ifodali o qish bo yicha umumiy balli elon qilinadi.
ʻ ʻ
2-topshiriq. Darslikdagi savol-topshiriqlar ustida ishlang. Har bir guruh o z ichida
ʻ
savol-topshiriqlarni bo lib olib tayyorgarlik ko rsin. Tayyor o quvchi turib javobini
ʻ ʻ ʻ
aytaveradi. Guruhlar bir-birining javobini to ldiradi.
ʻ
Fikrlash bosqichi.
Maqsad: O quvchilarning mavzu yuzasidan olgan bilimlarini hayotda ko rgan-
ʻ ʻ
kuzatganlarini, eshitganlari bilan bog lab ifodalab berishga o rgatish. Dars
ʻ ʻ
taassurotlarini eshitish orqali keyin darsning vazifalarini rejalashtirib olish.
Metod. Suhbat metodi.
Savollar: — Bugungi darsda nimalarni bilib oldingiz? She`rni o qishdan oldin
ʻ
bahor, uning ob-havosi, tabiat ko rinishi, qushlar hayoti haqida nimalarni bilar
ʻ
edingiz? Bugungi darsda qanday qiyinchiliklarga duch keldingiz?
Dars sizga yoqdimi?
— Sizningcha, darsda qaysi guruh faol ishtirok etdi?
23

Xulosa.
Mazkur malakaviy ishimizning boshida takidlab o tganimizdek, 4-sinf o qish ʻ ʻ
kitobidagi «Zumrad bahor» bo limidagi materiallar o quvchilarning eng yoqtirgan
ʻ ʻ
mavzularidan biridir. Hattoki, olib borgan tajriba-sinov ishimizda ham bunga
yanada ishonch hosil qildik. Boshlangich sinf o qish darslarida o quvchilarni
ʻ ʻ
o qish darslarida "Zumrad bahor" mavzusini o rganish darslari ham ularda
ʻ ʻ
o zgacha qiziqish uygotadi. Bu o quvchilarni mazkur bolim materiallari bilan
ʻ ʻ
yaqindan tanishtirish jarayonida ham yaqqol ko zga tashlanadi. Shuning uchun har
ʻ
bir o qituvchi boshlangich sinf o quvchilarini 4-sinf o qish kitobidagi «Zumrad
ʻ ʻ ʻ
bahor» mavzusini o rganish jarayonida albatta bolaning yoshi, xarakter
ʻ
xususiyatlarini etiborga olgan holda darslarni tashkil etib olib borishlari kerak. Bu
ularning darsga bo lgan qiziqishlarini orttiradi. Shuningdek yuqorida aytilgan fikr
ʻ
biz keng reja asosida ish olib borganimiz boshlangich sinf o quchilarini yangi
ʻ
pedagogik texnologiya asosida 4-sinf o qish kitobidagi «Zumrad bahor»mavzusini
ʻ
o rganish bo yicha olib boriladigan darslarga ham taalluqlidir. Bu darslar
ʻ ʻ
o quvchilarda katta qiziqish uygotishi tabiiy, albatta. Umuman, har bir boshlangich
ʻ
sinf o qituvchisi boshlangich sinf o quvchilarini yangi pedagogik texnologiya
ʻ ʻ
asosida 4-sinf o qish kitobidagi «Zumrad bahor» mavzusini o rganish bo yicha
ʻ ʻ ʻ
olib boriladigan darslarini iloji boricha bir-birini takrorlamagan holda tashkil etib
olib borishsa maqsadga muvofiq bo lar edi. Buning uchun o qituvchilar yangi
ʻ ʻ
pedagogik texnologiyani, integratsiyani chuqur bilishlari, o z kasbilariga bo lgan
ʻ ʻ
hurmatni yo qotmagan holda darslarni tushkil etib olib borishlari lozim bo ladi.
ʻ ʻ
Agar shularni bilishmasa, iloji boricha o z kasbdoshlarining darslarini kuzatishlari,
ʻ
kerak bo lsa malaka oshirish kurslarida malaka oshirib kelishlari kerak. Bu ham
ʻ
ularning mazkur mavzularni o tishlari jarayonida o zining ijobiy tomonlarini
ʻ ʻ
yaqqol ko zga tashlanishiga sabab bo ladi. Natijada esa boshlang ich sinf
ʻ ʻ ʻ
o quvchilarini yangi pedagogik texnologiya asosida 4-sinf o qish kitobidagi
ʻ ʻ
24

«Zumrad bahor» mavzusini o rganish bo yicha olib boriladigan darslarga kattaʻ ʻ
qiziqish bilan munosabatda bo lishadi, yaxshi taassurot olishadi.
ʻ
Foydalanilgan adabiyotlar ro yxati:
ʻ
1. Abdullayeva Q., Rahmonbekova S. 2-sinfda o qish darslari:
ʻ
O qituvchilar uchun metodik qo llanma. – Toshkent: O qituvchi, 2004. – 128 b.
ʻ ʻ ʻ
2. Azizxojayeva N.N. Pedagogik texnologiya va pedagogik mahorat. -
Toshkent, 2003.- 176 b.
3. Azizxo jayeva N.N. Pedagogik texnologiya va pedagogik mahorat:
ʻ
O quv qo llanma. – Toshkent: Adabiyot jamg`armasi, 2006.
ʻ ʻ
4. Karimov I.A. Amalga oshirayotgan islohotlarimizni yanada
chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyati qurish-yorug kelajagimizning asosiy
ʻ
omilidir // Xalq sozi, 2013-yil, 7-dekabr.
5. Karimov I.A. O zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida.- Toshkent:
ʻ
O zbekiston, 2011.- 432 b.
ʻ
6. Karimov I.A. Yuksak manaviyat – yengilmas kuch. – Toshkent:
Ma’naviyat, 2008.- 176 b.
7. Karimov I.A. Barkamol avlod orzusi (toplam). – Toshkent, 2000.-64 b.
8. Matjon S. Maktabda adabiyotdan mustaqil ishlar. – Toshkent
O qituvchi, 2000.- 198 b.
ʻ
9. Matchonov S., Shojalilov A., G ulomova X., Sariyev Sh., Dolimov Z.
ʻ
O qish kitobi: 4-sinf uchun darslik. - Toshkent: O qituvchi, 2011. – 240 b.
ʻ ʻ
10. Matchonov S., G ulomova X., Dolimov Z. O qish kitobi: 4-sinfda
ʻ ʻ
O qish darslari: O qituvchi kitobi.- Toshkent: Yangiyo l plograf servise 2007.-192
ʻ ʻ ʻ
b
11. Qosimova K. va boshqalar. Ona tili o qitish metodikasi.- T.: Noshir,
ʻ
12. Sayidahmedov N. Yangi pedagogik texnologiyalar. – Toshkent:
Moliya, 2003. – 172 b.
13. Uzviylashtirilgan Davlat talim standarti va o quv dasturi.-
ʻ
25

Toshkent, 2010.- 138 b.
14. Umarova M. O qish kitobi: 3-sinf uchun darslik.- T.: O qituvchi, ʻ ʻ
2012.- 224 b.
15. G affarova T. O qish kitobi: 2-sinf uchun darslik.- T.: Sharq,
ʻ ʻ
2012.- 176 b.
Internet materiallari .
1.WWW. referat. uz.
2. WWW. rambler. literature. ru.
3.http://www.gov.uz/uz/year/ O zbekiston Respublikasi Prezidentining
ʻ
2014 -yil 19- fevraldagi PQ-2133-son qarori
4.http://daryo.uz/2014/03/04/sog lom-bola-yili-davlat-dasturi
ʻ
http://fayllar.org
26

_______________________________________________ ta’lim yo nalishi ʻ
talabasi ______________________________________________________ning
____________________________________________mavzusidagi kurs ishiga
RAHBAR XULOSASI
Mavzu talaba tomonidan (mustaqil yozilganligi, amaliy ahamiyati,
dolzarbligi, mazmunda keltirilgan ijobiy tomonlar va rejaning izchil
yoritilganligi, mavzu to liq qamrab olinganligi) ______________________
ʻ
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
______________________________________________________
Ishdagi
kamchiliklar_____________________________________________________
________________________________________________________________
_______________________________________________________________
Kurs ishining yoritilishi bo yicha rahbar tomonidan baholanishi (kurs ishiga
ʻ
ajratilgan balldan 25% gacha baholanadi): Ball __________
27

KOMISSIYA XULOSASI
Talaba tomonidan mavzuning og zaki bayoni (yoritib berishi, tushunchasi,ʻ
savollarga to liq javob bera olishi, tahlillar keltirishi, xulosalar chiqara olishi)
ʻ
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
____________________________________________________

Kurs ishining og zaki bayoni bo yicha komissiya tomonidan baholanishi
ʻ ʻ
(kurs ishiga ajratilgan balldan 25% gacha baholanadi): Ball __________
Jami ball_______________________
Komissiya raisi _____________________ ____________________
(FISH) (imzo)
Komissiya a’zosi ____________________ ____________________
(FISH) (imzo)
Komissiya a’zosi _____________________ ____________________
(FISH) (imzo)
28

Oʻqish darslarida “Zumrad bahor”mavzusini oʻrganish

Sotib olish