Войти Регистрация

Docx

  • Рефераты
  • Дипломные работы
  • Прочее
    • Презентации
    • Рефераты
    • Курсовые работы
    • Дипломные работы
    • Диссертациии
    • Образовательные программы
    • Инфографика
    • Книги
    • Тесты

Информация о документе

Цена 15000UZS
Размер 185.4KB
Покупки 0
Дата загрузки 17 Март 2025
Расширение doc
Раздел Курсовые работы
Предмет Психология

Продавец

Surayyo Qurbondurdiyeva

Дата регистрации 04 Февраль 2025

5 Продаж

Oʻqituvchi faoliyatida pedagogik faoliyatni oʻrni

Купить
2                           Mundarija
Kirish…………………………………………………………… 3
I. BOB. O’QITUVCHI FAOLYATIDA PEDAGOGIK 
FAOLYATNING O’RNI
1.1  Pedagogik faolyatining mohiyati……………………………7
1.2  Pedagogik faolyat haqida tushuncha………………………..10
II. BOB.PEDAGOGIK MAHORATNING TARKIBIY 
QISMLARI
2.1 O’qituvchi va tarbiyachilarning pedagogik ijodkorligi…….17
2.2 Pedagogik mahoratni egallash vositalari…………………...22
Xulosa………………………………………………………..…27
Foydalanilgan adabiyotlar……………………………………….28 3                                Kirish
Mavzuning dolzarbligi.   Shaxsning muayyan faoliyatini muvaffaqiyatli 
egallashi, shuningdek uni ijodiy ravishda amalga oshirishning shartlari hisoblangan 
xususiyatlariga qobiliyat deyiladi. Har bir inson takrorlanmaydigan individ bo'lib, uni
muayyan faoliyat turiga layoqatli qiluvchi omil kishining o'z xususiyatidir.Ishdagi 
muvaffaqiyat ko'p jihatdan uning qobiliyati bilan belgilanadi.
Demak qobiliyat-shaxsning muayyan faoliyat turini yuqori darajada bajarishga 
bo'lgan layoqat darajasini ifodalaydigan turmush jarayonida hosil qilingan individual 
xususiyatlar yig'indisi hisoblanadi. Masalan qobiliyatli o'qituvchi bir xil ish 
sharoitlarida o'z hamkasblariga qaraganda yaxshiroq natijaga erishadi. Biz ko'pincha 
falon o'qituvchining hali tajribasi kam lekin u shubhasiz qobiliyatli o'qituvchi degan 
iboralarni eshitamiz bu o'sha o'qituvchining xali kam tajribasi bo'lishiga qaramasdan 
o'qituvchilik ishini muvaffaqiyatli olib borishga yordam beradigan bir qancha 
pedagogik qobiliyatlar kuzatuvchanlik pedagogik nazokat muomilaga ega 
ekanligidan darak beradi.
O'qituvchi faoliyatida muvaffaqiyatli ishlash uchun har bir o'qituvchi-pedagogik 
mahoratga ega bo'lishi zarur.Pedagogik mahorat egasi oz mehnat sarf qilib katta 
natijaga erishadi,o'z ishining natijasi bilan yangiliklar yaratadi. Ijodkorlik hamisha 
uning hamrohi bo'ladi. Pedagogik ishga qobliyatli,istedodli kishigina loyiq bo'ladi va 
pedagogik mahoratga erishadi.Qobiliyat faoliyat jarayonida paydo bo'ladi va 
rivojlanadi. Qobiliyat malaka va uddaburonlikdan farq qiladi. Malaka va 
uddaburonlik mashq va o'qish natijasi hisoblansa, qobiliyatni rivojlantirish uchun esa 
yana iste'dod va zehn inson nerv sistemasida anatomiya va fiziologiyaga oid 
xususiyat taraqqiy etadi. Pedagogik faoliyatning samarali bo'lishi uchun o'qituvchida 
qobiliyatning quyidagi turlari mavjud bo'lmog'i va uni rivojlantirib borilmog'i lozim. 41. Bilish qobiliyati-fanning tegishli sohalariga oid (matematika, fizika, adabiyot va 
boshqalarga oid) qobiliyatlar.Bunday qobiliyatlarga ega o'qituvchi fanni
o'quv kursi hajmdagina emas,balki ancha keng va chuqurroq biladi. O'z fani 
sohasidagi kashfiyotlarni hamisha kuzatib boradi,unga nihotda qiziqadi, ayrim 
tadqiqot ishlarini ham bajaradi.
2. Tushuntira olish qobiliyati-o'quv materialini o'quvchilarga tushunarli qilib bayon 
eta olish,material yoki problemani aniq tushunarli qilib gapirib berish, o'quvchilarga 
mustaqil ravishda aktiv fikrlashga qiziqish uyg'otish qobiliyati.O'qituvchi zarur 
hollarda o'quv materialini o'zgartira olishi,soddalashtira olishi,qiyin narsani 
oson,murakkab narsani oddiy,noaniq narsani tushunarli qilib o'quvchilarga yetkaza 
olishi lozim.Qobiliyatli o'qituvchi o'quvchilarning bilim va kamolot darajasini 
hisobga oladi,ularning nimani bilishlari-yu,nimani bilmasliklarini,nimani unutib 
qo'yganliklarini tasavvur etadi.Ba'zi o'qituvchilarga ,ayniqsa tajribasi kam 
o'qituvchilarga o'quv materiali oddiy, tushunarli, alohida izohni talab etmaydigan 
tuyiladi.Qobiliyatli, tajribali o'qituvchi o'zini o'quvchi o'rniga qo'yadi,U kattalarga 
aniq va tushunarli bo'lgan narsani o'quvchilarga tushunilishi qiyin bir narsa bo'lishi 
mumkinligiga ishonib,unga asoslanib ish tutadi.
3. Kuzatuvchanlik qobiliyati-o'quvchining, tarbiyalanuvchining ichki dunyosiga kira 
olish qoiliyati,o'quvchi shaxsini juda yaxshi tushuna olish, psixik qobiliyatlarni 
kuzata olish qobiliyati.Bunday o'qituvchi kichkinagina alomatlar, uncha katta 
bo'lmagan tashqi belgilar asosida, o'quvchining ruhiyatidagi ko'z ilg'amas 
o'zgarishlarni ham fahmlab oladi.
4. Nutq qobiliyati- nutq yordamida, shuningdek imo- ishora vositasida o'z fikr hamda 
his- tuyg'ularini aniq va ravshan ifodalash qobiliyati. Bu o'qituvchilik qobiliyati 
uchun juda muhim.
5. Tashkilotchilik qobiliyati - birinchidan,o'quvchilar jamoasini uyushtirish, 
jipslashtirish, muhim vazifalarni hal etishda ruhlantirishni ikkinchidan, o'z ishini 
to'g'ri tushuntirishni nazarda tutadi. 56. Obru orttira olish qobiliyati -o'quvchilarga bevosita emotsional -irodaviy ta'sir 
ko'rsatish va shu asosda obru qozona olishdir. Obru faqat shu asosda emas, balki 
o'qituvchining fanni yaxshi bilish, mehribonligi, nazokatliligi va boshqa asosida ham 
qozonadi. Bu qobiliyat o'qituvchi shaxs sifat bir majmuasiga,xususan irodaviy 
sifatlariga (dadilligi, chidamligi, qat'iyligi talabchanligi va boshqalarga) o'quvchilarga
ta'lim tarbiya berish mas'uliyatini his etishga ham bog'liqdir.O'quvchilar qo'pollik 
qilmaydigan, qo'rqitmaydigan to'g'ri talab qo'ya oladigan o'qituvchilarni bolalar 
yoqtirmaydilar. Bolalar bilan to'g'ri muomala qila olish, bolalar bilan do'stlasha olish, 
ular bilan samiymiy munosabat o'rnata olish pedagogik nazokatning mavjudligidan 
darak beradi.
7. Kelajakni ko'ra bilish qobiliyati - o'z harakatlarining oqibatini ko'ra bilish, 
o'quvchining kelajakda qanday odam bo'lishini tasavvur qilish.Bolani kelgusida 
qanday qobiliyatlarini rivojlantirsa, qanday kasb egasi bo'lib chiqishi oldinda 
bashorat qilib aytishda ( pedagogik diagnostika )
8. Diqqatning taqsimlay olish qobiliati - o'qituvchi uchun diqqatning barcha 
xususiyatlari- hajmi, kuchi, ko'chuvchanligi, iroda qila olishi, safarbarli taraqqiy 
etgan bo'lishi bo'lishi juda muhimdir.
9. Kommunikativ qobiliyat - kishilar bilan bo'ladigan munosabatni yaxshilaydigan, 
bir - biri bilan til topib ishlashni ta'minlaydigan qobiliyat. Bundan tashqari 
konstruktiv - o'qituvchining o'z ishini loyihalashi rejalashtirishi pertseptiv -idrok 
jarayonining obyektlarini birinchi bo'lib bilib olish va uni xotira obrazlari bilan 
solishtirish, empatiya va boshqa kishilarning psixik holatlarini tushunish va ularga 
hamdardlik qilish, didaktik qobiliyat- o'quvchi va boshqa kishilar bilan muloqot 
qilishda pedagogikaning qonun-qoidalariga amal qilish kabi qobiliyatlar ham mavjud.
Mavzuning o’rganilganlik darajasi.  Qobiliyat va zehn. O'qituvchining o'z 
qobiliyatini rivojlantirib borishi.
Zehn qobiliyatlarni rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega. Masalan, yo'llarining 
tovush naychalari va tomon ustki qismining tuzilishi o'quvchida vokal 
qobiliyatlarning diktor, lektor bo'lish qobiliyatlarining rivojlanishi uchun zehn kurtak 
bo'lib xizmat qilishi mumkin. Shu narsani alohida ta'kidlash lozimki,har qanday zehn  6turlicha ahamiyat kasb etadi. Qobiliyatning rivojlanish uchun xizmat zehnning 
mavjudligi muhimdir.Zehn qobiliyatlar rivojlanishining shartlaridan biridir. Biror 
kishi muayyan faoliyatiga nisbatan ajoyib zehnli bo'lishi mumkin, agarda sharoit 
bo'lmasa, mana shu zehn asosida qobiliyatlar rivojlanmay qolishi mumkin. Mustaqil 
Respublikamiz o'z huquqini qo'lga olgandan so'ng turli kasb egalari turli tuman yangi 
-yangi ixtirolar qilmoqdalar qobiliyatli bolalarimiz chet ellarda faoliyatlarini (musiqa,
sport, olimpiada o'yinlari va boshqalar namoyish etib kelmoqdalar. Maktabda bola 
qobiliyatini rivojlamnishi bevosita o'qituvchi - tarbiyachi rahbarligida olib boriladi. 
O'quvchi qobiliyatini rivojlantirish uchun uning iste'dod nishonalari zehnini hisobga 
olish juda muhimdir. Qobiliyatning erta namoyon bo'lishi bolaning favqulotda zehnga
ega ekanligini ko'rsatadi.
Biz qobiliyatli kishilar haqida gapirganimizda, ko'pincha, shu kishilarning hayot 
yo'lini belgilab bergan shaxslar haqida gapirishni unutib quyamiz. Holbuki shu 
odamlarning maslahati, qo'llab - quvvatlashi shunday mashhur kishilar yetilib 
chiqqanligidan guvohdir.
Kurs ishining maqsad i: Ta'limning maqsadi jamiyat ehtiyojiga mos ravishda 
shakllanadi. Shunday ekan, ta'lim-tarbiya maqsadi mos va mutanosib bo‘lishi kerak. 
Ilmiy adabiyotlarda ta'limning maqsadi imkoniyatlaridan to‘g‘ri, aniq, o‘rinli 
foydalanish ko‘nikma va malakalarini hosil qilish, mantiqiy-ijodiy tafakkurni 
rivojlantirish, kommunikativ savodxonlikni oshirish, milliy g‘oyani singdirish, 
sharqona tarbiyani shakllantirish, shaxsni ma'naviy boyitishdan iboratligi 
ta'kidlangan. Ta'limiy maqsad asosida o‘quvchilarda mustaqil fikrlash, og‘zaki va 
yozma savodxonlikni oshirish, mantiqiy tafakkurni rivojlantirish orqali ularning 
muloqot madaniyati takomillashtiriladi.
Kurs ishining vazifalari : Biror bir maqsadga qaratilgan tarbiya jarayonining 
mohiyati va vazifalari tarbiyachi tomonidan rejalashtiriladi va tartibga solinadi. 
O‘quvchining qaysi xislatini shakllantirish yoki yo qotish maqsadida rejalashtiriladi. ‟
Shu hislatlarni tarbiyalash yoki yo‘qotish uchun xizmat qiluvchi manbalar izlab 
topiladi. Belgilangan maqsad uchun xizmat qiladigan nazariy va amaliy manbalarni 
qaysisini va qayerda ishlatish rejalashtiriladi. 7Kurs ishining nazariy va metodologik asoslari : Pedagogik mahoratning 
o‘zaro bog‘liq ikki faoliyatni – o‘qituvchi va o‘quvchi faoliyatini o‘z ichiga oladi. 
Pedagogik mahorat jarayonida o‘quvchining ongi shakllana boradi, his-tuyg‘ulari va 
turli qobiliyatlari rivojlanadi, g‘oyaviy, axloqiy, irodaviy, estetik xislatlari 
shakllanadi, tabiatga, jamiyatga ilmiy qarashlar tizimi tarkib topadi, jismoniy kuch-
quvvatlari mustahkamlanadi. Tarbiya jarayonida o‘quvchida jamiyatning shaxsga 
qo‘yadigan axloqiy talablariga muvofiq keladigan xulqiy malaka va odatlar hosil 
qilinadi. Bunga erishish uchun o‘quvchining ongiga (ta'lim jarayonida), hissiyotiga 
(darsda va turli sinfdan tashqari ishlarda), irodasiga (faoliyatni uyushtirish, xulqni 
idora qilish jarayonida) tizimli va muntazam ta'sir etib boriladi.Tarbiyalash 
jarayonida bulardan birortasi (ongi, hissiyoti, irodasi) e'tibordan chetda qolsa, 
maqsadga erishish qiyinlashadi.
K urs ishining tuzilishi va hajmi . Mavzu kirish, asosiy qism, xulosa hamda 
foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat . 8I. BOB.O’QITUVCHI FAOLYATIDA PEDAGOGIK 
MAHORATNING O’RNI.
1.1  Pedagogik faolyatining mohiyati.
Hozirgi kundagi global o ‘zgarishlar, fan-texnika va axborot-kommunikatsiya 
texnologiyalarining kun sayin rivojlanib borishi XXI asr o qituvchisidan pedagogik 
mahoratni, o'tkir irodani, pedagogik-psixologik bilimlarni, o'z fanini chuqur bilishni 
va yuksak tafakkurni, siyosiy savodxonlikni, fikrlash doirasi keng va mulohazali 
boiishni talab qiladi. Shaxsni har tomonlama barkamol inson darajasida tarbiyalash 
nihoyatda murakkab jarayon bo‘lib, juda qadim zamonlardan buyon ushbu 
faoliyatga jamiyatning yetuk kishilari jalb etilgan.Mazkur holat yosh avltarbiyasi, 
uning tashkil etilishi, mazmuni nafaqat shaxs kamoloti, balki jamiyat 
taraqqiyotini ham belgilashda muhim ahamiyatga ega ekanligini ko‘rsatadi.
Hozirgi zamon pedagogikasi va psixologiyasi “pedagogik mahorat” tushunchasiga 
turlicha izoh beradi. Jumladan, “Pedagogik ensiklopediya”da ta’rif quyidagicha 
izohlangan: “O‘z kasbining mohir ustasi bo‘lgan, yuksak darajada madaniyatli, o‘z 
fanini chuqur biladigan, yondash fanlar sohalarini yaxshi tahlil eta oladigan, 
tarbiyalash va o‘qitish uslubiyatini mukammal egallagan mutaxassis”.[1] Ushbu 
ta’rifning mohiyatidan kelib chiqib o‘qituvchining pedagogik mahorati tushunchasi 
mazmunini shunday izohlash mumkin:
 ◆ Madaniyatning yuqori darajasi, bilimdonlik va aql-zakovatning yuksak 
ko‘rsatkichi;
 
◆ O‘z faniga doir bilimlarning mukammal sohibi;
 
◆ Pedagogika va psixologiya kabi fanlar sohasidagi bilimlarni puxta 
egallaganligi, ulardan kasbiy faoliyatida foydalana olishi;
 
◆ O‘quv - tarbiyaviy ishlar metodikasini mukammal bilishi.
Pedagogik mahorat tizimi quyidagi o‘zaro bir-biri bilan bog‘liq bo‘lgan asosiy 
komponentlardan iborat:
Pedagogik mahorat o‘qituvchilar va tarbiyachilarga pedagogik ijodkorlik,  9pedagogik texnika, ta’lim - tarbiya jarayonida o‘qituvchi va o‘quvchilarning o‘zaro 
hamkorligi, muloqot olib borish taktikasi, nutq madaniyati, tafakkuri, tarbiyachining 
ma’naviy - ma’rifiy va tarbiyaviy ishlarini tashkil etish va amalga oshirish, bu 
jarayonda xulq-atvorni va hissiyotni jilovlay olish xususiyatlarini o‘rgatadi va o‘z 
kasbini rivojlantirib boruvchi pedagogik faoliyatlar tizimi to‘g‘risida ma’lumotlar 
beradi. Pedagogik mahorat o‘qituvchilarning pedagogik faoliyati zamirida 
takomillashib boradi.
L.P. Rachenko pedagogik mahoratni pedagogik san'atning bir qismi sifatida ta'riflab, 
shunday yozadi: “Pedagogik mahorat deganda o'qituvchining pedagogikpsixologik 
bilimlarni, kasbiy malaka va ko'nikmalami mukammal egallashi, o'z kasbiga 
qiziqishi, rivojlangan pedagogik fikrlashi va intuitsiyaci, hayotga axloqiyestetik 
munosabatda bo'lishi, o'z fikr-mulohazasiga ishonchi va qat'iy irodasi 
tushuniladi".[2] Pedagogik mahorat o‘qituvchi va tarbiyachilarni pedagogik 
ijodkorlikka, pedagogik texnikaga, ta’lim jarayonida o‘qituvchi va o‘quvchilar 
o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarga, muloqot taktikasiga, nutq madaniyatiga, 
tafakkurga, ma’naviy-ma’rifiy hamda tarbiyaviy ishlarni tashkil etish va amalga 
oshirishga o‘rgatadi, o‘quv jarayonida xulq-atvor va hissiyotlarni jilovlash 
xususiyatlarini o‘rgatuvchi jarayon bo‘lib, u o‘z kasbini rivojlantiruvchi pedagogik 
faoliyat tizimi haqida ma’lumot beradi. Pedagogik mahorat o`qituvchilarning 
pedagogik faoliyati asosida shakllanadi [3].
Shuni alohida qayd etib o‘tish zarurki, o‘qituvchilik kasbi murakkab va mas’uliyatli 
jarayondan iborat. Ushbu kasbning sharafliligi va murakkabligi shu bilan 
belgilanadiki, o‘qituvchi doimo ongning yagona sohib bo‘lmish insonning 
ta’limtarbiyasi bilan shug‘ullanib, u bilan muloqot olib boradi. Ongli va tirik jonzot 
esa 
aqliy, ruhiy hamda jismoniy jihatdan doimo rivojlanishda bo‘ladi. Shu sababli, 
bolajak o'qituvchilar tarbiyalanuvchi bilan doimiy muloqotda bo‘lishi, unga ta’sir 
ko‘rsatishi uchun muntazam ravishda psixologiya va tarbiya nazariyasini 
mukammal o‘rganib, o‘z kasbiy faoliyatini muttasil rivojlantirib borishi kerak.
O‘qituvchining pedagogik mahorati pedagogika oliy ta’lim muassasalarida  10shakllanib boradi. 
1.2  Pedagogik faolyat haqida tushuncha.
Har qanday jamiyat taraqqiyotida yoshlarning talim-tarbiyasi eng ustuvor 
masalalardan hisoblanadi. Talimning samaradorligi va jozibasi shu jarayonda 
faoliyat yuritayotgan pedagog hodimlarning ilmiy salohiyati, malakasi va mahorati 
bilan belgilanadi. Mahorat - muayyan ish, xatti-harakat yoki kasbiy faoliyatning 
ustalik, mohirlik bilan, san'atkorona tashkil etilishiga imkon beradigan bilim, 
ko'nikma va malakalar majmui. Pedagogik mahorat - pedagog tomonidan kasbiy 
faoliyatning ustalik, mohirlik bilan, san'atkorona tashkil etilishini ta'minlovchi bilim, 
ko'nikma va malakalar majmui. Pedagogik mahorat tushunchasiga turli adbiyotlarda 
turlicha tariflar berilgan. «Pedagogik ensiklopediyada» quyidayicha izohlandan: «Oz
kasbining mohir ustasi bolgan, yuksak darajada madaniyatli, oz fanini chuqur 
biladigan, tarbiyalash va o'qitish uslubiyatini mukammal egallagan mutahassis.» 
Ushbu tarifning mohiyatidan kelib chiqib, o'qituvchining pedagogik mahorati 
mazmunini shunday izohlash mumkin:
1. Madaniyatning yuqori darajasi, bilindonlik va aql-zakovatning yuksak 
ko'rsatgichi.
2. Oz faniga doir bilimlarning mukammal sohibi.
3. Pedagogika va psixologiya kabi fanlar sohasidagi bilimlarni puxta egallaganligi, 
ulardan kasbiy faoliyatda foydalana olishi.
4. Oquv tarbiyaviy ishlar metodikasini mukammal bilishi.
Pedagogik mahorat tizimi quyidagi o'zaro bir- biri bilan bogliq bo'lgan asosiy 
kompanentlardan iborat:
1. Pedagogik insonparvarlik talablariga bo'ysunishi. 112. Kasbga oid bilimlarni boshqa fanlar bilan aloqadorlikda mukammal bilishi.
3. Pedagogik qobiliyatga ega bo'lish.
4. Pedagogik texnika sirlarini puxta egallash. 
Mamlakatimizda mustaqillik yillarida amalga oshirilgan keng ko'lamli islohotlar 
milliy davlatchilik va suverenitetni mustahkamlash, xavfsizlik va huquq-tartibotni, 
davlatimiz chegaralari daxlsizligini, jamiyatda qonun ustuvorligini, inson huquq va 
erkinliklarini, millatlararo totuvlik va diniy bag'rikenglik muhitini ta'minlash uchun 
muhim poydevor bo'ldi, xalqimizning munosib hayot kechirishi, fuqarolarimizning 
bunyodkorlik salohiyatini ro'yobga chiqarish uchun zarur shart-sharoitlar yaratdi. 
O'quvchilarda ijtimoiy ong va tarixiy tafakkurni shakllantirish, dunyo xalqlari hamda
ko'p millatli xalqimizning tarixi va bugungi kuniga, milliy va umuminsoniy 
qadriyatlarga hurmat hissini tarbiyalash zarur. Bu pedagog kadrlarimiz oldida turgan 
eng muhim vazifadir.
Pedagogning ijodiy potensiali uning oz ijodkorlik sifatlarini shakllantirishga 
intilishida, pedagogik odobining namoyon bo'lishida, qobiliyati va kasbiy malakasini
oshirishida, kutilmagan vaziyatlarda topqirlik qila olishida, o'quvchi va talabalarni 
komillik sari mohirlik bilan etaklay olishida ko'rinadi. 
Oqituvchining ijodkorligi nafaqat dars jarayonlarida qolaversa, darsdan tashqari 
mashg'ulotlarda, ijodiy to'garaklar faoliyatida, manaviy-marifiy tadbirlarda 
takomillashib boradi. Bu ayniqsa ijtimoiy- gumanitar fan sohasida faoliyat 
yuritayongan pedagoglarning mahoratida oz aksini topadi. Masalan, Ma'naviy-
ma'rifiy tadbirlarni o'tkazish - sinfdan tashqari ishlarning muhim tashkiliy shakli 
bo'lib, ularning asosiy vazifasida ilmiy ma'lumot berishdan tashqari harxil san'at 
vositalari (badiiy o'qish, musiqa, ashula, video rolik) yordamida o'quvchilarga ibratli 
tarixiy voqyealarlarning mazmuni, mohiyati va ahamiyatini tushuntirish va ulardan 
ibrat olishni uqtirishdan iborat. O'qituvchilik ishida muvaffaqiyatga erishish uchun  12har bir muallim pedagogik mahoratni egallashi zarur. Pedagogik mahorat egasi kam 
kuch sarf qilib, ulkan natijalarga erishadi, o'z ishining natijasi bilan mo''jizalar 
yaratadi, ijodkor bo'ladi. Pedagogik ishga qobiliyatli, iste'dodli kishidagina 
pedagogik mahorat bo'lishi mumkin.
Pedagogik mahoratni shakllanishi pedagogik yo'nalashdagi Oliy Talim muassasalari 
o'quv-ilmiy faoliyatidagi asosiy jihatlardan biridir. Bolajak pedagoglarni oz kasbiy 
mahoratlarini talabalik davridanoq rivojlantirib borishga yo'naltirish lozim. 
Zamonaviy oliy pedagogik ta'lim uchun eng muhim masalalardan biri - talabalarda 
pedagogik kompetensiyani shakllantirishdir. Shu munosabat bilan pedagogik 
kompetensiya nimadan iboratligini ilmiy nuqtayi nazardan o'rganish zarur. 
"Kompetentlik" (ingl. "competence" - "qobiliyat") -faoliyatda nazariy bilimlardan 
samarali foydalanish, yuqori darajadagi kasbiy malaka, mahorat va iqtidorni 
namoyon eta olishni anglatadi. Pedagogik kompetensiyaga nima tegishli ekanligini, 
uning tarkibiy qismi sifatida uning mohiyatini ochib berish.[3] Manbalardan birida 
"qobiliyat" tushunchasi shunday sharhlanadi: 1) shaxsning osonlik bilan biron 
faoliyatni egallay olishini ta'minlaydigan individual psixologik xususiyat; 2) narsa va
hodisalar mohiyatini ijodiy tasavvur qilish layoqati.
Bugungi kunda pedagogik mahoratga ega bo'lish talabi faqatgina o'qituvchilarga 
emas, shu bilan birga jamoa bilan, ijtimoiy sub'ektlar bilan ishlaydigan har qanday 
mutaxassislarga ham qo'yilmoqda. Binobarin, tirik mavjud bo'lgan shaxslarga ta'sir 
ko'rsatish, ularni boshqarish oson kechmaydi. Bu esa oliy ta'lim muassasalarida 
bo'lajak mutaxassislarning muayyan darajada pedagogik mahoratga ega bo'lishlari 
zarurligi taqozo etmoqda. 
Xulosa o'rnida shu takidlash joizki, ta'lim -tarbiya jarayonida faoliyat ko'rsatayotgan 
pedagog xodimlar oz ustida tinimsiz ishlashi, zomonaviy ilmfan va 
texnologiyalaridan samarali foydalana olishi va ularni dars jarayonlariga tadbiq eta 
oPedagogik mahorat egasi kam kuch (mehnat) sarf qilib katta natijaga 
erishadi. Ijodkorlik uning hamisha hamkori bo'ladi. Pedagogik ishga qobiliyatli, 
iste'dodli kishidagina pedagogik mahorat bo'lishi mumkin. O'qituvchi avvalo 13pedagogik jarayonning qonuniyatlari va mexanizmlarini yaxshi egallagan bo'lishi
lozim. Shu ma'noda pedagogning umumlashgan malakalari, uning pedagogik 
texnikasi katta ahamiyatga molik bo'ladi.
Kalit so’zlar: pedagog, pedagogik mahorat, qobiliyat, pedogogik texnika, 
innovatsiya, texnologiya, psixologiya, pedagogik jarayon.
Mahorat – bu alohida qudrat. Haqiqiy usta mehnat faoliyati chog'idagina go'zal
bo'lganidek, mohir – tajribali o'qituvchi o'quv jarayonini tashkil etishda, olib
borishdagi mahorati, pedagogik ishga qobiliyatliligi bilan jamoasi orasida obro' 
ortiradi va pedagoglik faoliyatini go'zallashtiradi. Pedagogik mahoratga etishish 
o'qituvchining muayyan shaxsiy sifatlari bilan amalga oshadi.
Pedagogik mahoratning mazmunida quyidagi o'zaro bog'liq bo'lgan asosiy 
qismlarini ajratish mumkin:
1. Pedagogik insonparvarlik yo'nalishi.
2. Ixtisos-mutaxassislikka doir bilimlar. (kasbiy bilimlar)
3. Pedagogik qobiliyat.
4. Pedagogik texnika (ko'nikma-iqtidor).
O'qituvchilik dunyodagi eng qadimgi kasblardan biridir. Uning ijtimoiy 
ahamiyati hech qachon kamaymaydi, so'nmaydi. O'qituvchilik kasbi bir qator 
muhim talablarga javob berishi kerak. Pedagogik mahorat asosan o'qituvchining 
faoliyatida namoyon bo'ladi. O'qituvchi o'z faoliyatida pedagogik mahoratga 
erishish uchun o'z faoliyatini boshqarish qobiliyati, yuqori bilim, etarli malaka va 
ko'nikmalar bo'lishi talab qilinadi. Pedagogik mahoratni egallash uchun o'qituvchi 
doimo o'z ishini tahlil qila bilishi, o'ziga o'quvchilar nazari bilan qaray olishi va 
kamchiliklarni tuzatish uchun tinimsiz izlanishi zarur. O'qitish jarayonida pedagog 
o'z faoliyatining samarali bo'lishi uchun pedagogik texnologiyani yaxshi bilishi, 
uning yangi-yangi yo'llarini yarata oladigan va ijodiy ishlaydigan pedagogik 
mahorat egasi bo'lishi zarur. O'qituvchi pedagogik mahoratga erishish uchun: 
pedagogik takt va hodisalarni umumlashtira olishi, o'zining va o'quvchilarning 
faoliyatini boshqara olish qobiliyati, yuqori bilim, malaka va ko'nikmalarga ega 
bo'lishi talab qilinadi. Demak, o'qituvchi – o'quvchining shaxsiy faolligini har  14tomonlama rivojlantirishga yo'naltira olishi zarur.
Pedagogik mahorat - pedagogik jarayonda tarkib topadi. Pedagogik jarayon esa 
kasbiy va shahsiy tayyorgarlikni yo’lga qo’yib, bo’lajak mutahassisni mehnatga, 
hayotga tayyorlash uchun davlat, jamiyat, millat va kelajak avlod oldida javob 
beradigan mutahassislarni tayyorlashga hizmat qiladi. SHuning uchun, pedagog 
shahsiy va kasbiy fazilatlar egasi bo’lishi lozim. Pedagogning shahsiy fazilatlari 
sirasiga iymon – e’tiqodi, dunyoqarashi, ijtimoiy ehtiyoj va faolligi, odob – ahloqi, 
fuqarolik burchlarini his qilishi, ma’naviyati, dilkashligi, talabchanligi, qat’iyligi va 
maqsadga intilishi, insonparvarligi, huquqiy bilimdonligi va h.k.lar kiradi. Bular 
o’qituvchiga kasbiy hususiyatlarni o’zida tarbiyalab borishga ko’maklashadi.
Yuqorida qayd etib o’tilgan va pedagogik mahoratga berilgan ta’rif, hamda 
o’qituvchi-tarbiyachining professiogrammasi hususiyatlari va o’qituvchiga 
qo’yiladigan ijtimoiy–iqtisodiy, siyosiy-madaniy talablardan kelib chiqib 
pedagogika nazariyasi pedagogik mahoratni quyidagi asosiy komponent (tarkibiy 
qism)lardan iborat bo’lishi lozimligini ifodalaydi. (1.1 jadvalga qarang).
Bularning barchasi hususiy mohiyat-mazmun kasb etsada, ular yahlit holda 
o’qituvchi-tarbiyachi(pedagog)ning kasbiy malakalarining mazmunini ifodalaydi. 
ero, pedagogik texnika – o’qitish, ta’sir ko’rsatish, ta’lim tarbiya oluvchilarga o’z 
his-tuyg’ulari, bilimlari, ahloqiy fazilatlarini uzatish tehnologiyasini 
ifodalasa, pedagogik muomala – o’qituvchi kasbiy faolligining bir ko’rinishi 
bo’lib, ta’lim - tarbiyada shu jarayon ishtirokchilarining o’zaro ta’sir va 
hamkorligini aks ettiradi.
Hozirgi zamon pedagogika fani pedagogik mahorat tizimida pedagogik texnikaning 
roli beqiyos deb qayd etadi. Chunki u o‘qituvchiga o‘z gavdasini tuta bilish (mimika,
pantomimika), his-tuyg‘ularini (emotsiyasini) boshqara olish, ishtiyoq, 
qobiliyatlar, nutq texnikasini egallash va ularni o‘quv faoliyatida, o‘qishdan 
tashqari ishlar jarayonida qo‘llash yo‘llarini tushuntirishda dasturamal bo‘lib xizmat 
ko‘rsatadi.
Ilg‘or va novator pedagoglarning ish tajribalarini kuzatish ilg‘or tajriba maktablari 
faoliyatini o‘rganish shundan dalolat bermoqdaki, pedagogik texnikani to‘liq  15egallash, uning malakalarini o‘zida shakllantirish ta’lim – tarbiya samaradorligini 
oshirishga, o‘quvchi-yoshlar tarbiyalanganligini yuksaltirishga va shu asosda 
pedagogik mahorat pillapoyalari sari ko‘tarilishga sabab bo‘ladi.
O‘qituvchining pedagogik faoliyat madaniyati tizimida pedagogik mahoratning 
tarkibiy qismlari pedagogik texnika, pedagogik odob, pedagogik muloqot 
madaniyatining roli katta ekanligi e’tirof etilgan. Mazkur muammoni ham 
pedagogik, ham psixologik jihatdan ilmiy –nazariy, uslubiy –tashkiliy hamda 
amaliy jihatdan tadqiq qilgan YU.P.Gonobolin, N.V.Kuzmina, A.N.Sherbakov, 
V.A.Selastenin, L.I.Ruvinskiy, V.N.Kuxarev, I.A.Zyazyun N.N. Tarasevich, 
M.G.Davletshin, K.Zaripov S.Rajabova, B.Xo‘jaev va boshqalar o‘qituvchining 
kasbiy tayyorgarligida pedagogik texnikaning muhim ahamiyat kasb etishini alohida 
e’tibor bilan qayd qiladilar.
L.I.Ruvinskiy o‘qituvchining pedagogik mahorati tizimida pedagogik texnikaning 
alohida ahamiyatga ega ekanligini qayd qilar ekan, shunday yozadi:
“ O‘qituvchining pedagogik texnikasi – bu shunday bir malakalar yig‘indisidirki, u 
pedagogga tarbiyalanuvchilar ko‘rib va eshitib turgan narsalar orqali ularga o‘z 
fikrlari va qalbini etkazish imkonini beradi”
N.N. Tarasevich esa o‘zining “Pedagogicheskaya texnika – kak element» nomli 
risolasida pedagogik texnika to‘g‘risida fikr yuritar ekan, shunday deydi: O‘qituvchi 
faoliyatining ichki va tashqi ko‘rinishlarini izohlaydigan usullar, hissiyotlar, psixik 
holatlar yig‘indisidan iborat mahorat –pedagogik texnikadir”.
Darhaqiqat usta pedagogik topshiriqlarni oliy darajada bajaradigan pedagoglar 
faoliyatini kuzatish shuni ko‘rsatadiki, o‘quvchilar bilish faoliyatlarini tashkil etish 
va ularga tarbiyaviy ta’sir ko‘rsatishda pedagogik texnika muhim ahamiyat kasb 
etadi. Chunki, u o‘qituvchiga o‘z gavdasini tuta bilish his-tuyg‘ulari (emotsiyasi) ni 
boshqara olish, ishtiyoq, qobiliyatlar, nutq texnikasini egallash va ularni o‘quv 
faoliyatida, ishlash jarayonida qo‘llash yo‘llarini o‘rgatadi.
Shunday qilib, pedagogik texnika ma’lum kasbiy va shaxsiy malakalar 
yig‘indisidirki, u o‘qituvchining pedagogik faoliyati jarayonida ta’sir ko‘rsatish, 
o‘quv –tarbiya ishlarini tashkil qilish va boshqarishda etakchi omil bo‘lib xizmat  16qiladi.
Pedagogik mahorat nazariyasini o‘rganuvchi va tadbiq qiluvchi olimlar
(N.N. Tarasevich, N.V. Kuxarev)ning fikrlaricha pedagogik texnika malakalari ikki 
guruhga bo‘linadi:
Birinchi guruh malakalariga pedagogning nutq texnikasi o‘z hattiharakatini idora 
qilishi, mimik va pantomimik ifodalari, o‘z hissiyoti, hamda kayfiyatini boshqarishi, 
aktyorlik va rejissyorlik mahorati kabilar kiradi.
Pedagogik texnikaning ikkinchi guruhidagi malakalari kasb-kor malakalaridan 
iborat bo‘lib, ularga gnostik malakalar, loyihalovchi malakalar, konstruktiv 
(jamoaning ijodiy ishlarini tashkil eta olishi, o‘quvchi – talabalarni tarbiyalash, 
o‘qitishdagi kasb-korlik) malakalari kiradi.lishi kerak. 17II. BOB. PEDAGOGIK MAHORATNING TARKIBIY 
QISMLARI.
2.1 O’qituvchi va tarbiyachilarning pedagogik ijodkorligi.
Haqiqiy professional doimo rivojlanishda bo'ladi va o'zining butun mehnat faoliyati 
davomida tadqiqotchi bo'lib hisoblanadi. Ayniqsa, pedagogda professionallikning 
shakllanishida mustaqil ta'lim va metodik faoliyat katta ta'sir ko'rsatadi. Pedagog 
professionalligining asosiy mezonlari ham hammaga ma'lum. Bular: metodikani 
yaxshi bilish va uni takomillashtirib borish; samarali o'zaro hamkorlikni tashkil etish 
uchun tarbiyalanuvchilarning psixologiyasini yaxshi bilish; o'zi o'qitadigan predmetni
yaxshi bilish va uning ustida doimiy izlanish, o'z-o'zini takomillashtirib borish.
O'zbekistonda uzluksiz ta'lim tizimiga o'tish munosabati bilan metodik ishlarning 
ustivor yo'nalishi ta'lim jarayoni sifat va samaradorligini oshirish uchun 
o'qituvchilarga yordam berish, pedagogning o'z malakasini oshirib borishi uchun 
qulay shart-sharoitlarni yaratish bo'lib hisoblanadi.
A.S. Makarenko shunday degan edi - "men bir so'zni 15-20 xil ohang bilan va yuz, 
tovush, gavdamni 20 xil holatda tushira olganimdan s o'nggina o'zimni haqiqiy 
pedagog deb hisobladim." 
Amerikalik pedagoglar D.Brof va T.Gudlar esa "O'qituvchi va o'quvchi munosabati" 
kitobida shunday yozadi - "o'qituvchi uchun muloqot tabiiy va xursandchilik bo'lmasa
- o'qituvchi maktabdan ketishga tayyor bo'laversin". 
O'qituvchini o'z malakasini muntazam oshirib borishga undovchi motivlar sirasiga 
quyidagilarni kiritish mumkin:
•  Har kuni axborot bilan ishlash. Bunda yangi darsga, ota-oanlar yig'ilishiga, 
ma'ruzaga, axborot soatiga, olimpiadaga yoki biror bir boshqa tadbirga tayyorlanish 
uchun yangi axborotni qidirish va uni tahlil qilish.
•  Ijod qilish istagi. O'qituvchilik - ijodkorlikka asoslangan kasb. ijodkor o'qituvchi har
yili o'sha eskitdan qolgan, sarg'ayib ketgan ma'ruza matni bilan ishlay olmaydi.  18yangilik paydo bo'lishi kerak, o'qituvchi ishi faqat o'zi uchun emas, balki o'quvchilar 
uchun ham qiziqish va mamnuniyat uyg'otishi lozim. (talabalar kim qanday dars 
o'tishini yaxshi bilishadi. bu ma'lumot kursdan kursga yetkaziladi. kimningdir darsiga
talabalar oshiqishai, kimningdir darsidan qochishadi.)
•  Zamonaviy ilm-fannig sezilarli darajada taraqqiy etganligi, ayniqsa, pedagogika va 
psixologiya fanlarining. avtomashinalar davrida ot aravadan foydalanish yaramaydi. 
jamiyat hayotida sodir bo'layotgan o'zgarishlar eng avvalo o'quvchi-yoshlarda aks 
etadi, ularning dunyoqarashlarini shakllantiradi. agar yangi axborotlar o'zlashtirib 
borilmasa, o'qituvchi obrazi zamonadan orqada qolgan kishi sifatida namoyon bo'lishi
mumkin.
•  Sog'lom raqobat. Sir emaski, ota-oanalar ta'lim muassasasini tanlaganda ko'proq 
pedagoglarning malakasi va bilim darajasiga e'tibor beradilar. shunga ko'ra yuqori 
kvalifikatsiyaga ega bo'lgan o'qituvchi iqtidorli o'quvchilarni tanlash va o'z ish 
yuklamasini belgilab olish imkoniga ega bo'ladi.
•  Jamoatchilik fikri. O'qituvchi uni "yaxshi"yoki "yomon" deb atashlariga nisbatan 
befarq bo'la olmaydi. hech kim yomon o'qituvchi nomini olishni istamaydi.
O'qituvchi pedagogik mahoratini oshirishning asosiy yo'nalishlariga quyidagilarni 
kiritish mumkin:
•  kasbiy (o'qitadigan o'quv predmeti);
•  pedagogik-psixologik (o'quvchi va ota-onaga yo'nalganlik, ta'lim va tarbiya berish 
bo'yicha tavsiyalar berish);
•  psixologik (o'z imidji ustida ishlash, o'zi muloqot qila olishi va bunga o'rgata olishi, 
liderlik xususiyatlari);
•  metodik (pedagogik texnologiyalar, ta'limning texnologiyasi);
•  estetik (gumanitar), go'zallikni his etish...
•  tarixiy; o'z ta'lim muassasasi, qishlog'i, vatani tarixini yaxshi bilish.
•  siyosiy (siyosiy voqea-hodisalardan xabador bo'lish, bolalarni xabardor qilib, ularni 
ma'rifatli qilib borish).
Xulosa qilib aytish mumkinki, o'qituvchi turli manbalarni qidirib, mustaqil ravishda 
o'z shaxsini va kasbiy faoliyatini oshirib borish uchun ulardan foydalanadi.  19Pedagogik mahoratini takomallashtirish uchun o'qituvchi jahon va milliy miqyosdagi 
zamonaviy o'qitish metodlari haqida xabardor bo'lishi hamda o'z ustida ishlashi 
darkor.
O‘qіtuvchіdа pedаgogіk mаhorаtnі shаkllаntіrіsh uchun аvvаlo pedаgogіk іshnі іlmіy
аsosdа tаshkіl qіlіsh lozіm. Bunіng uchun o‘qіtuvchіnіng іstаk vа qіzіqіshlаrіnі 
hіsobgа olіsh, unіng іntіlіshі vа boshqа tаshqі omіllаrіnі bіr – bіrіgа uyg‘unlаshtіrіb, 
kаsbі vа shаxsіnіng xususіyаtlаrіdаn kelіb chіqqаn holdа fаollіgіnі oshіrіshnі nаzаrdа
tutіsh kerаk. Bu hol tіnmаy izlаnіshlаr, kuzаtіshlаr, tаjrіbаlаrnі o‘rgаnіsh, tаhlіl qіlіsh 
vа xulosаlаr chіqаrіshlozіmlіgіnі tаlаb qіlаdі. Іlmіy pedаgogіk tа’lіmot, o‘tmіsh 
аjdodlаrіmіznіng tаjrіbаsі vа tа’lіm muаssаsаsіnіng аmаlіy fаolіyаtі shundаn dаlolаt 
bermoqdаkі, kаsbіy mohіrlіk, muntаzаm іlm olіsh bіlаn shug‘ullаnіsh, mаshq qіlіsh, 
tаkrorlаsh, xulosаlаr chіqаrіsh, chіqаrіlgаn xulosаlаrаsosіdа іsh olіb borіsh orqаlі 
qo‘lgа kіrіtіlаdі… Pedаgogіk mаhorаt аvvаlo fаlsаfіy, pedаgogіk, psіxologіk, 
metodіk bіlіmlаr, o‘quv predmetі bo‘yіchа keng vа chuqur mа’lumotlаrgа egа
bo‘lіsh vа ulаrnі tаkomіllаshtіrіb borіsh orqаlі shаkllаnаdі. Pedаgogіk mаhorаt fаnі 
pedаgogіk fаnlаr tіzіmіdа kаsbіy tаyyorgаrlіknі
mustаhkаmlаsh vа tаkomіllаshtіrіsh fаnі sіfаtіdа mаydongа kelаdі. Zero, 
―Pedаgogіkmаhorаt - bu pedаgogіk fаolіyаtnі ustаlіk bіlаn boshqаrіshnі o‘rgаtuvchі
fаndіr. Shundаy   ekаn, kаsbіy – pedаgogіk mohіrlіk pedаgogіk – psіxologіk 
tаyyorgаrlіkdа, o‘qіtuvchі    tаrbіyаchіnіng tа’lіm, tаrbіyа, mа’lumot 
tushunchаlаrіnіng mohіyаt – mаzmunіnі, shаxs psіxologіyаsіnі, unіng bіologіk 
shаrtlаngаn xususіyаtlаrі (nerv tіzіmі, temperаment, lаyoqаt- qobіlіyаtіnі, 
xаrаkterlаrіnі bіlіsh jаrаyonlаrі (sezgі, іdrok, dіqqаt, xotіrа, tаfаkkur, xаyol)nі, 
emotsіonаl іrodаvіy xususіyаtlаr (hіssіyot, emotsіyа, іrodаlаrі)nі, іjtіmoіy yo‘nаlgаn
xususіyаtlаrі (ehtіyoj, qіzіqіsh)nі, orttіrіlgаn kаsbіy xususіyаtlаr (bіlіm, ko‘nіkmа, 
mаlаkа, odаtlаr)nі o‘rgаnіb, аnglаb olіsh аsosіdа shаkllаnіb borаdі. Pedаgogіk 
mаhorаt fаnі esа qаyd etіlgаn xususіyаtlаrnіng o‘z mohіyаtіdаn kelіb chіqіb ulаrnі 
аmаldа qo‘llаsh yo‘llаrіnі o‘rgаtаdі. Shu аsosdа tа’lіm –tаrbіyа jаrаyonіnі to‘g‘rі, 
аnіq tаshkіl qіlіsh, o‘zlаshtіrіsh іmkonіyаtlаrіdаn аnіq foydаlаnіsh, shаrt-shаroіtlаrіnі 
yаrаtіsh іmkonі tug‘іlаdі. O‘qіtuvchі pedаgogіk mаhorаtіnі shаkllаntіrіshnіng  20bіrіnchі shаrtі fаolіyаtdіr . Pedаgogіk mаhorаtnі egаllаsh vа tаkomіllаshtіrіshdа 
fаolіyаt yetаkchі omіldіr. Zero, mehnаt, bіlіsh, mаhorаt, іjod Іnson hаyotі vа 
fаolіyаtіnіng bosh mezonі. Bu mezon kundаlіk іsh, fаolіyаt orqаlі аmаlgа oshіrіlаdі. 
Mehnаt qіlіsh, іzlаnіsh jаrаyonіdа, yа’nі аmаlіyot jаrаyonіdа
yutuqlаr qo‘lgа kіrіtіlаdі, mаhorаtgа erіshіlаdі. Pedаgogіk fаolіyаt tаlаbа – yoshlаrgа 
tа’lіm - tаrbіyа berіsh jаrаyonіdа ulаrgа tа’sіr ko‘rsаtіsh bіlаn bog‘lіq holdа аmаlgа 
oshіrіlаdі . Nаtіjаdа tаlаbаlаrgа bіlіm berіlаdі, ulаrnіng
shаxsіy sіfаtlаrі tаrbіyаlаnаdі, psіxologіk xususіyаtlаrі rіvojlаntіrіlаdі  Bundа esа 
tаlаbа yetuk mutаxаssіs sіfаtіdа kаmol topа borаdі. Shunіng uchun kаsbіy fаolіyаt 
jаrаyonіdа pedаgog, yа’nі o‘qіtuvchі- tаrbіyаchі, tаshkіl qіluvchі, yo‘l – yo‘rіq 
ko‘rsаtuvchі, tаrg‘іbot – tаshvіqot   yurіtuvchі, mа’lumot – аxborot to‘plovchі vа 
yetkаzuvchі, shаxsіy xususіyаtlаrіnі vа kаsbіy mаhorаtіnі omіllаshtіruvchі shаxs 
sіfаtіdа fаolіyаt ko‘rsаtіshі lozіm. Bulаrnіng bаrchаsі bevosіtа vа bіlvosіtа pedаgogіk
mаhorаtnіng shаkllаnіshіgа tа’sіr ko‘rsаtаdі. Yuqorіdа qаyd etіlgаn fіkrlаrgа 
аsoslаnіb, pedаgogіk mаhorаt fаolіyаt jаrаyonіda shаkllаnаdі vа tаkomіllаshіb borаdі
deb аytіsh mumkіn. U іshbіlаrmonlіk, zukkolіk, lаyoqаt vа zehn vosіtаsіdа tаrаqіy 
etаdі. Shungа аsoslаnіb, «Fаolіyаt dunyonі o‘zlаshtіrіshnіng bіrіnchі shаrtіdіr ,-deb ‖
аytіsh mumkіn. Ko‘rіb o‘tgаnіmіzdek pedаgogіk mаhorаtnіng аsosіy ob’ektі – іnson, 
unіng аql – іdrokі, іrodаsі, іshonchі, tаfаkkurі, shuurіdіr. Bulаr yuksаk dаrаjаdа 
bo‘lіshі, іlmgа, unі egаllаgаnlіk dаrаjаsіgа bog‘lіq. Іlm esа tіnіmsіz mehnаt, 
mаshаqqаt vа аzob – uqubаtlаr orqаlі qo‘lgа kіrіtіlаdі. Shunіngdek pedаgogіk 
mаhorаt hаm fаolіyаt, mehnаt, o‘z mаlаkаsі ustіdа muttаsіl іshlаsh yordаmіdа 
shаkllаnаdі. Shundаy ekаn, «Pedаgogіk mаhorаt» fаnіnіng pedаgogіk – psіxologіk 
fаnlаr tіzіmіdа mаvqeі bаlаnd. Zero, pedаgogіk mаhorаtsіz tа’lіm – tаrbіyа, yа’nі 
pedаgogіk jаrаyon muvаffаqіyаtіnі tа’mіnlаb bo‘lmаydі. Bu esа pedаgogіk mаhorаtnі
egаllаsh, hаr bіr tаlаbа, o‘qіtuvchі, tаrbіyаchі uchun zаrurіy shаrt degаnі demаkdіr. 
Pedаgogіk fаolіyаt qіrrаlаrі:
Bіlіmdonlіk:  o‘qіtаdіgаn fаnіnі puxtа bіlіshі;  notіqlіk sаn’аtіgа (o‘quv mаterіаlіnі 	
 
tushunаrlі vа rаvon tіldа bаyon qіlа olіsh mаlаkаsіgа) egа bo‘lіshі;  bіlіmlаrnі 	

gumаnіtаrlаshtіrа olіshі;  tаlаbаlаrnіng bіlіm, mаlаkа vа ko‘nіkmаlаrіnі tаhlіl qіlа 	
 21olіshі vа ulаrnі bаholаy olіshі;  bіlіmlаrnі uzluksіz mustаqіl egаllаb borіshіXullаs, 
kаsbіy mаhorаt hаr bіr dаvr uchun hаm muhіm pedаgogіk hodіsа bo‘lgаn vа shundаy 
bo‘lіb qolаdі. Pedаgogіk mаhorаtnі tаkomіllаshtіrіshnіng іstіqbolі, аvvаlo, fаlsаfіy, 
pedаgogіk, psіxologіk, fіzіologіk bіlіmlаrnі egаllаshі, o‘quv predmetі bo‘yіchа keng, 
chuqur vа mukаmmаl mа’lumotlаrgа egа bo‘lіsh, ulаrnі іjodіy o‘rgаnіb o‘z 
fаolіyаtіgа muntаzаm tаdbіq etіsh hаmdа nаzаrіyа bіlаn аmаlіyotnіng uzvіy 
bog‘lіqlіgіdа olіb borіsh orqаlі hаl etіlаdі. Chunonchі, pedаgogіk mаhorаt mа’lum 
zаrurіy mа’lumotlаrnі egаllаsh orqаlі tаkomіllаshаdі. Dаrhаqіqаt, pedаgogіk 
mаhorаtnі tаkomіllаshtіrіsh uchun, аvvаlo o‘quv predmetіnіng іlmіy –
nаzаrіy аsoslаrі bіlаn qurollаnіsh, unіng metodologіyаsіnі egаllаshnі, tа’lіm 
tаrbіyаnіng dаvr tаlаbіdаgі mаqsаd vа vаzіfаlаrіnі tushunіsh vа аnglаsh, kompyuter 
sаvodxonlіgіgа egа bo‘lіsh, mustаqіl bіlіm olіsh fаolіyаtіnі аnіq rejаlаshtіrа olіsh, 
pedаgogіk tаffаkur egаsі bo‘lіb, pedаgogіk texnіkаnі egаllаsh, іjtіmoіy fаollіk vа 
metodіk mаdаnіyаtgа egа bo‘lіsh hаmdа boshqа mа’lumotlаr kerаk bo‘lаdі. 
Pedаgogіk fаolіyаtіnі boshlаyotgаn hаr bіr yosh o‘qіtuvchі, dаstаvvаl, o‘z kаsbіy 
mаhorаtіnі shаkllаntіrіsh vа tаkomіllаshtіrіsh ustіdа g‘аmxo‘rlіk qіlіshі, bu
yo‘ldа uchrаydіgаn qіyіnchіlіklаrdаn qo‘rqmаslіgі, sаrosіmаgа tushmаslіgі kerаk 
bo‘lаdі.
. 222.2  Pedagogik mahoratni egallash vositalari.
Tarbiya insonning aqliy va axloqiy jihatdan tarkib topa borishiga ta'sir etgan bo'lsa, 
insonning shakllana borishi ham o'z navbatida kishilik jamiyatining qaror topa 
borishiga yordam bergan. Xullas, tafakkur yurita olish qobiliyatiga ega bo'lgan inson 
kamolotining ta'minlanish jarayoni hamda jamiyatning ijtimoiy taraqqiyoti o'zaro 
uzviy aloqada shakllangan. Mazkur tarixiy jarayon mohiyatini bilish bizga inson 
tafakkurining juda uzoq davr va murakkab sharoitlarda shakllana borganligidan 
dalolat beradi. Tarixiy jarayondagi madaniy boyliklarimizni o'rganishda buyuk 
adiblar, allomalarning ijodiy merosiga asosiy manba sifatida tayanamiz. Ayniqsa, 
Sharq uyg'onish davrida sof pedagogik asarlar yaratilib, ta'lim-tarbiyada inson 
takomilining xususiy va umumiy metodlari haqida o'lmas ta'limoti bilan nom 
qoldirgan tarbiyashunos olimlarning ilmiy ijodlari bugungij kungacha o'z qadrini 
saqlab kelmoqda. Qomusiy olimlarning ta'lim-tarbiya to'g'risidagi fikr va qarashlari 
Yevropa olimlarini ham hayratini oshirgan. Darhaqiqat, Muhammad Xorazmiy Abu 
Nasr farobiy, Abu Rayxon Beruniy Abu Ali ibn Sino, Maxmud Zamaxshariy, Alisher
Navoiy kabi ulig' ajdodlarimiz o'zlarining ilmiy va ijodiy meroslari bilan jaxon ilm-
fanning yuksak cho'qqilarini zabt etganlar. Bu borada Prezidentimiz Shavkat 
Mirziyoyev 1 oktyabr - O'qituvchi va murabbiylar kuniga bag'ishlangan tantanali 
marosimdagi nutqida: "Tarixga nazar solsak, Buyuk ipak yo'lining chorrahasida 
joylashgan ona zaminimiz azaldan yuksak sivilizatsiya va madaniyat o'choqlaridan 
biri bo'lganini ko'ramiz. Xalqimizning boy ilmiy-madaniy merosi, toshga muhrlangan
qadimiy yozuvlar, bebaho me'moriy obidalar, nodir qo'lyozmalar, turli osori atiqalar 
davlatchilik tariximizning uch ming yillik teran ildizlaridan dalolat beradi"-
deganlarida nechog'liq haq edilar.
Qomusiy olim Abu Nasr Forobiy o'zining «Baxt-saodatga erishuv to'g'risida», «Fozil 
odamlar shahri», «Aql ma'nolari haqida», «Shaharni o'rganish haqida» kabi asarlarida
o'zining pedagogik qarashlarini aks ettirgan. Forobiy birinchi bo'lib ta'lim va 
tarbiyaga ta'rif bergan olim. Uning fikricha: 23- Ta'lim - so'z va o'rganish bilangina amalga oshiriladi. Tarbiya - esa amaliyot, ish-
tajriba bilan amalga oshiriladi. Ta'lim-tarbiya ikki yo'l bilan amalga oshiriladi: 
qanoatbaxsh, ilxomlantiruvchi so'zlar va majbur etish.Har kimki ilm, hikmatni desa, 
uni yoshligidan boshlasin, so'zining ustidan chiqsin, yomon ishlardan saqlanadigan 
bo'lsin, hiyonat, makr va hiylalardan uzoq bo'lsin, diyonatli bo'lsin, ilm va ahli ilmdan
mol-dunyosini ayamasin. Inson yaxshi tarbiya ko'rmagan va turmushda yaxshi tajriba
orttirmagan bo'lsa, u ko'p narsalarni nazarga ilmay va ulardan jirkanadi. Bunday 
narsalar unga noo'rin bo'lib ko'ringan narsalar zaruriy bo'lib chiqadi.
Qomusiy olim Abu Rayhon Beruniy «Minerologiya», «Geodeziya», «Hindiston», 
«Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar», «Saydana» asarlarida o'zining ilmiy-
pedagogik qarashlarini aks ettirgan. Beruniy insonni tabiatning eng oliy kamoloti deb
qaraydi. U insonning ma'naviy qiyofasidagi barcha axloqiy xislatlarni yaxshilik va 
yomonlik kabi ikki turga bo'ladi. Beruniy ta'limotiga ko'ra inson kamolotida uch 
narsa muxim rol' o'ynaydi:
1. Irsiyat.
2. Muhit.
3. Tarbiya. Beruniyning ilmiy bilimlarni egallash yo'llari, usullari haqidagi fikrlari 
hozirgi davr uchun ham dolzarbdir. U o'quvchiga bilim berishda:
- o'quvchini zeriktirmaslik;
- bilim berishda bir xil narsani yoki bir xil fanni o'rgatavermaslik;
- uzviylik, izchillik;
- yangi mavzularni qiziqarli, asosan, ko'rgazmali bayon etish va xokazoga e'tibor 
berish kerakligini uqtiradi.
Qomusiy olim Abu Ali ibn Sino «Tadbir al-Manozil», «Tib qonunlari» «Axloq 
haqida risola», «Burch haqida risola», «Al-konun», «Ishq hakida risola», «Xay ibn-
Yakzon», «Donishnoma» kabi asarlar muallifi sifatida ta'lim-tarbiyaga doir o'z 
qarashlarini aks ettirgan. Ibn Sinoning fíkricha insonlar xulq-atvorida birmuncha 
nuqsonlar bor. Bular:
- aldash
- rashk 24- o'ch olish
- adovat
- bo'xton
- irodasizlik kabilardir.
Ibn Sino fanlar tavsifi haqida ham fikr bildirgan. Olim birinchi o'ringa tibbiyot 
fanlarini qo'yadi. Falsafani esa ikki guruhga-nazariy va amaliy guruhga bo'ladi. U 
birinchi guruhga:
- etika
- iqtisod
- siyosatni kiritadi. Ikkinchi guruxga;
- fizika
- matematika
- metafizika dunyo qonuniyatlarini o'rganuvchi barcha fanlarni kiritgan.
Ibn Sino bilim olishda bolalarni jamoa bo'lib maktabda o'qitish zarurligini ko'rsatadi 
va ta'limda quyidagilarga rioya etish zarurligini ta'kidlaydi:
1) bolaga bilim berishda birdaniga kitobga band kilib ko'ymaslik;
2) ta'limda engildan qiyinga to'g'ri bilim berish;
3) olib boriladigan mashqlar bolalar yoshiga mos bo'lishi;
4) o'qitishda jamoa bo'lib maktabda o'qitishga e'tibor berish;
5) bilim berishda bolalarning mayli, qiziqishi va qobiliyatini hisobga olish;
6) o'qitishni jismoniy mashqlar bilan ko'shib olib borish.
Abu ali ibn Sino kamolotga erishishning birinchi mezoni sanalgan ma'rifatni 
egallashga da'vat etadi. Chunki ilm-fan insonga xizmat qilib, tabiat qonunlarini ochib 
avlodlarga etkazishi kerak. Bu maqsadga etishish uchun inson qiyinchiliklardan 
qo'rqmasligi zarur, deydi. «Ey birodarlar! Odamlarning botiri mushkulotdan 
qo'rqmaydi. Kamolot hosil qilishdan bosh tortgan kishi odamlarning eng 
qo'rqog'idir».
Zero, ma'rifatli kishi jasur, o'limdan ham qo'rqmaydigan, faqat haqiqatni bilish uchun 
harakat qiladigan bo'ladi, deydi u fikrini davom ettirib. 25Bilimsiz kishilar johil bo'ladi, ular haqiqatni bila olmaydilar, deb ularni yetuk 
bo'lmagan kishilar qatoriga qo'shadi. Bunday kishilardan ilmiy fikrlarni sir tutish 
kerakligini ta'kidlaydi.
U haqiqatni bilish uchun bilimga ega bo'lish kerakligi, lekin har qanday bilim ham 
haqiqatga olib kelmasligi, inson o'z bilimining haqiqiyligini bilishi uchun
mantiqni ham bilishi zarurligini uqtiradi. Ibn Sinoning ta'lim metodlari haqidagi 
ta'limoti asosida ham bilimlarni egallashda mantiqiy tafakkurga, shaxsiy kuzatish va 
tajribalarga tayanish kerak degan g'oya yotadi.
Ibn Sino bolani maktabda o'qitish va tarbiyalash zaraurligini qayd etib, maktabga 
barcha kishilarning bolalari tortilishi va birga o'qitilishi va tarbiyalanishi lozim deb, 
bolani uy sharoitida yakka o'qitishga qarshi bo'lgan. Bolani maktabda jamoa bo'lib 
o'qishini foydasi quyidagicha ifodalangan:
- Agar o'quvchi birga o'qisa u zerikmaydi, fanni egallashga qiziqish yuzaga keladi, 
bir-biridan qolmaslik uchun harakat, musobaqalashish istagi rivojlanadi. Bularning 
hammasi o'qishning yaxshilanishiga yordam beradi.
- O'zaro suhbatda o'quvchilar bir-biriga kitobdan o'qib olganlari, kattalardan 
eshitganlarini hikoya qiladilar.
- Bolalar birga to'planganlarida bir-birini hurmat qila boshlaydilar, do'stlashadilar, 
o'quv materiallarini o'zlashtirishda bir-biriga yordamlashadilar, bir-biridan yaxshi 
odatlarni qabul qiladilar.
Bilim olishda bolalarni maktabda o'qitish zarurligini qayd etar ekan, ta'limda 
quyidagi tomonlarga rioya etish zarurligini ta'kidlaydi:
- bolaga bilim berishda birdaniga kitobga band qilib qo'ymaslik;
- ta'limda engildan og'irga borish orqali bilim berish;
- olib boriladigan mashqlar bolalar yoshiga mos bo'lishi;
- o'qitishda jamoa bo'lib maktabda o'qitishga e'tibor berish;
- bilim berishda bolalarning mayli, qiziqishi va qobiliyatini hisobga olish;
- o'qitishni jismoniy mashqlar bilan qo'shib olib borish.
Bu talablar hozirgi davr ta'lim tamoyillariga ham mos kelishi bilan qimmatlidir. 
Yuqoridagi masalalarga o'zining «Tadbiri manzil» asarida maxsus bo'lim  26bag'ishlaydi. «Bolani maktabda o'qitish va tarbiyalash» bo'limida ta'lim va tarbiya 
jarayonini ochib beradi. Yuqoridagi tamoyillar esa bolalarni yengil-yelpi bilim olish 
emas, balki har tomonlama chuqur va mustahkam bilim olishiga yordam beradi.
Buyuk Mahmud Qoshg'ariy, Yusuf Xos Xojib, Ahmad Yugnakiy, Kaykovus kabi 
ajdodlarimiznng pandnoma ruhidagi asarlari ham bugungi kun yoshlar tarbiyasida 
ham o'z ahamiyatiga egadir. Masalan, Kaykovusning "Qobusnoma" asari alohida 
tarbiyaviy ahamiyatga ega bo'lib, uning o'zi ta'kidlaganidek, butun bir asar oxirgi 
bobda ta'rif berilgan javonmardlar tarbiyasiga bag'ishlangan. Kaykovus «... barcha 
fikr va tushunchalarim sening uchun kitobga yozdim va har bir ilm, har hunar va har 
peshakim bilur edim, hammasini qirq to'rt bobda bayon etdim», deyish bilan har bir 
yoshning aqliy, axloqiy, jismoniy tarbiyasiga oid turmush tajribasi bilan bog'langan 
holda kamolga yetkazish yo'llari va usullarini bayon etgan. Kitobda javonmardlar 
egallashi zarur bo'lgan quyidagi yo'nalishlarda ta'lim-tarbiya berish nazariyasi ko'zda 
tutilgan:
1. Bilim olish haqida.
2. Hunar va turli kasb egalari haqida.
3.Turmush va xulq-odob qoidalari haqida.
4. Jismoniy yetuklik haqida.
Chunki har bir javonmard uchun tan, jon, havas va maoni, ya'ni ham sipohiylik, ham 
ma'rifat, ham donishmandlikka ega bo'lish zarur bo'lib, bu xislatlar ana shu 
yuqoridagi to'rt yo'nalishda zikr etilgan.
Kaykovus Pifagor aytgan quyidagi o'n xislatni har bir kishi o'zida tarkib toptirishini 
ta'kidlaydi
        27     XULOSA
Xulosa o'rnida davlat raxbari Sh. Mirziyoyevning quyidagi fikrlarini keltirish 
o'rinli:"Dunyoga buxoriylar, beruniylar, termiziylar, moturidiylar, xorazmiylardek 
buyuk alloma va aziz-avliyolarni bergan jonajon Vatanimiz yoshlari ulug ajdodlariga 
munosib bulib ulgayishi uchun barcha sharoitlarni yaratib berishimiz zarur" [1.27-
bet] . Demak, buyuk ajdodlarimiga xos azmu shijoat, xalqimizning metin irodasi, 
tobora ulg'ayib kelayotgan barkamol avlodimizga tayanib, jamiyatimiz hayotini 
tubdan yangilash yo'lini izchil davom ettirish-eng dolzarb vazifamizdir.
Xulosa qilib aytganda, pedagogika tarixiga nazar soladigan bo‘lsak, ko‘plab bunday 
qimmatli fikrlar diqqatimizni tortadi. Bugungi kunda ham mutafakkirlarimizning 
ta’lim-tarbiyaga oid qarashlari yetuk avlodni tarbiyalashda dasturulamal bo’lib 
xizmat qilmoqda.Pedagog - o'quvchilar, yoshlar yoki boshqa insonlarga ta'lim berish, 
taraqqiyotlariga yordam berish va tayyorlash bo'yicha ilmiy va amaliy ishlar bilan 
shug'ullanuvchi mutaxassisdir. Pedagog, o'quvchilarning o'zlarini o'rganishlariga 
yordam berish, talabalarning o'zaro munosabatlarini rivojlantirish va ularning 
o'zlarini va dunyosini tushunishlarini oshirish maqsadida o'qitish usullari, 
texnologiyalari va dasturlaridan foydalanadi. Eng avvalo ushbu xususiyatlarga ega 
bo'lish uchun esa pedagogda mahorat shakllanishi lozim. Axborot texnologiyalari va 
global integratsiya, kuzatuvchi an'analar va talabalarining ko'proq bilim va
ko'nikmalariga muhtojlikka aylanib kelishi, hozirda pedagogik tadqiqotlar va o'qitish 
usullari qiziqarli o'zgarishlarga uchraganligi haqida ildizli matnlar va bu bo'yicha 
maqolalar ko'p e'lon qilinmoqda. Boshlang'ich pedagogik mahorat bu o'zgarishlarni 
tushuntirish va uni qabul qilish uchun zarur bo'lgan asosiy tushunchalarni 
ta'minlashda muhim ahamiyatga ega. 28  Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati:
Abu Nasr Forobiy. Fozil odamlar shahri. Toshkent: Xalq merosi, 1999. –224 
Azizxo’jayeva N.N. Pedagogik texnologiyalar va pedagogik mahorat. Toskent, 
2006.-125 b
.Abu Ali ibn Sino. Ziynat. Toshkent: SHarq, 1992.-203 b
. Asqarova O‘. Qoraboyeva Z. Pedagogik mahorat asoslari.  Muammoli ma’ruzalar 
matni. Namangan, 2005.-84 
Google.com
  Mirzakarimova M. M. et al. "Avesto" va pedagogik fikrlar rivoji Education. - 2024. -
. Tojiboyev M. U., Uzoqjonova M. D.
.

26

Купить
  • Похожие документы

  • Ish vaqti saqlanmagan holda beriladigan taʼtillar Ijtimoiy taʼtillar
  • Psixofiziologiyaning boshqa fanlar bilan bog‘liqligi (psixologiya, nevrologiya, biologiya)
  • Kasbiy stress va burnout sindromi
  • Psixologik treninglar vositasida bolalar idrokini shakllantirish
  • Psixologik stress shakllanishiga ta’sir ko‘rsatuvchi omillar

Подтвердить покупку

Да Нет

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Инструкция по снятию с баланса
  • Контакты
  • Инструкция использования сайта
  • Инструкция загрузки документов
  • O'zbekcha