• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 10000UZS
Размер 112.9KB
Покупки 0
Дата загрузки 24 Январь 2024
Расширение docx
Категория Педагогика

Продавец

Bohodir Jalolov

Дата регистрации 10 Май 2023

5700 Продаж

O’quvchi yoshlarda qo’shiqlar vositasida vatanparvarlik to’yg’usini shakllantirish

Forobiy musiqa ilmida faqat nazariyotchi bo’lib qolmay, amaliyotchi ham bo’lgan. Uning o’zi taniqli musiqachi, ajoyib sozanda va bastakor, yangi musiqa asbobi ixtirochisi sifatida ham shuhrat qozongan. Musiqaning ajoyib sehrli kuchi, mo’jizakor ta’siri haqida fikr yuritib, Forobiy «Ilmlarning kelib chiqishi to’g’risida» asarida shunday deydi: «Bu ilm shu ma’noda foydaliki, u o’z muvozanatini yo’qotgan odamni tartibga keltiradi, mukammallikka yetmagan xalqni mukammal qiladi va muvozanatini saqlab turadi ». Xususan, milliy madaniyatda musiqa yuksak tuyg’ular, zavq - shavqli g’oyalar olamini ochib beradi. Odamlarni ma’naviy jihatdan boy, sof barkamol qiladi. Xalqimiz yaratgan musiqa durdonalari, har sonyada - tarbiyada, mehnatda, ijtimoiy munosabatda ma’lum darajada o’z fidoiysini topadi. Milliy musiqa atrofdagi hodisalarni go’zallikni idrok etishga va qadrlashga o’rgatadi, nozik did va hur fikr bilan qurollantiradi, ma’naviy olamni kengaytiradi. Shu bois musiqani tilsiz falsafa deb bejiz aytishmagan. . 2.Yosh avlod ongiga milliy istiqlol g’oyasini singdirishda musiqa madaniyati fanining vazifalari. Shaxs kamolotida musiqa tarbiyasini oshirish albatta ta’lim metodikasiga bevosita bog’liqdir. Musiqa tarbiyasi metodikasi fan sifatida tizimiga mansub bo’lib o’zining mustaqil o’rniga ega. Bu fan musiqa tarbiyasi metodikasi mazmuni, metodlarini yanada takomillashtirish maqsadida uning qonuniyatlarini o’rganadi. Musiqa tarbiyasi metodikasi tarbiya muassasalarida nafosat, musiqashunoslik fiziologiya, ruxshunoslik fanlarining umumlashtirilgan tajribalariga tayanadi. Musiqa tarbiya metodikasi ayniqsa nafosat musiqashunoslik fanlari bilan o’zviy bog’liq. Nafosat nomi uning metodikasining asosini tashkil etsa, tarbiyaning mazmun va metodlariga bevosita ta’sir ko’rsatadi. O’quvchilarning qo’ylash faoliyatlaridagi muammolarni hal qilishda metodika fiziologiya tadqiqotlariga taniladi. 5.Milliy mafko’ra g’oyalarini singdirish maqsadi. Bu maqsadlar ham albatta bir – biri bilan bog’langan holda amalga oshiriladi. Dars mavzusi maqsadlardan kelib chiqqan holda o’qituvchi har bir jarayonida o’quvchilar ongiga milliy istiqlol mafko’rasi g’oyalarini muntazam ravishda singdirib borishi lozim. Buni amalga oshirish uchun o’qituvchi o’zining keng dunyo qarashi pedagogik –psixologik bilimi darsga ijodiy yondoshish notiqlik qobiliyati va kasbiy mahoratidan unumli foydalangan holda har bir zarur bo’ladi. Bu esa o’qituvchidan hozirgi davrda dunyoda sodir bo’layotgan voqealar, ichki va tashqi siyosat siyosiy ijtimoiy vaziyatni tinmay o’rganib, tahlil qilib, turishni va bu bilimlarni darsda o’quvchilarni yoshiga mos ravishda tushuntira olishi talab qilinadi. Hozirgi kunda ko’plab bastakorlarimiz va shoirlarimiz tomonidan zamon bilan ham nafas bo’lgan vatanparvarlik ruhidagi muhim tarbiyaviy estetik ahamiyatga ega bo’lgan qo’shiqlar yaratilyapti va bu jarayon hukumatimiz tomonidan munosib rag’batlantirilayapti. Musiqa madaniyati fanining boshqa aniq fanlardan farqli tomoni shundaki u doimo zamon bilan hatto faollar an’anaviy bayram va milliy qadriyatlarimiz bilan hamohang holda olib borishni o’qituvchidan o’zluksiz ijodiy faoliyatni talab etadi. O’qituvchi har bir darsda o’quvchilarga «Endi esa milliy istiqlol mafko’rasi haqatda gaplashamiz» - deb 5-6 minut ma’ro’za o’qishi kerak emas, aksincha u har bir dars mavzusidan albatta ijodiy foydalanib, dars mavzusining mazmunidan kelib chiqqan holda asta sekinlik bilan milliy istiqlol gaplarini o’quvchilarga singdirib borishi maqsadga muvofiq deb o’ylaymiz. 3. Musiqa madaniyati darslarida qo’shiq ko’ylash faoliyatiga qo’yiladigan zamonaviy talablar. Musiqa o’qituvchi pedagogik va axborot texnologiyalardan foydalanib qo’shiq o’rgatishi orqali bolalarning badiiy idroki rivojlantirishda qo’yidagi vazifalarni amalga oshirishi mumkin: 3. Qo’shiqni tahlil qilishni (musiqa ifoda vositalari, ladi, harakteri mazmunini suhbat yo’li bilan belgash). 4. Qo’shiqni musiqiy jumlalarga bo’lib o’rgatish (to’g’ri nafas olib, jumlani oxirigacha tejab yetkazish, ijrochilik sifatlari ustida ishlash). 5. Qo’shiqni badiiy ijrosiga erishish (qo’shiq haqidagi bolalar taasurotlari yuzasidanqisqa suhbat o’tkazig ya’ni umulashtirish). Yuqoridagi bayon, etilgan qo’shiq o’rgatish bosqichlarini, qo’shiq mazmuni, mavzusiga qarab, istagan bosqichdan boshlash mumkin. O’quvchilarga qo’shiq o’rgatish metodalari esa qo’yidagilardan iborat. “Oldinga o’tib ketish va orqaga qaytish” metodida qo’shiqni oldingi darslarda bolalarga eshittirib o’rganishga tayyorlab boriladi, so’ngra ma’lum vaqt o’tkazib qo’shiq o’rgatiladi. Bu vaqt-vaqt bilan qo’llanib boriladi. Og’zaki metodalarda hikoya, suhbat va tushuntirish orqali bolalar diqqatini jalb qilib, musiqani badiiy idrok etishlariga hamda o’quvchilarni qo’shiq ko’ylashga qiziqtirishga erishiladi. Qo`shiq o`rgatish metodlari “ Oldinga o`tib keti sh va orqaga qaytish” metodi Musiqa o`qitishning og`zaki metodi Musiqa o`qitishning ko`rgazmali metodi Musiqa o`qitishning amaliy metodi Musiqa o`qitishning o`yinmetodi bajarish musiqa ijodkorliri kabi bosqichlar bir biri bilan bog’lanib yaxlit holda amalga oshirilishi nazarda tutilishi kerak. Zamonaviy mashg’ulotlardan musiqa idroki yetakchi faoliyat sifatida muhim rol o’ynaydi. Chunki bu bosqichda o’quvchilar faoliyatida ko’proq o’yin xususiyatlari bo’lib turadi. Shunday qilib ta’lim va tarbiyaning maqsad va vazifalari to’laligicha amalga oshiriladi. Bu jarayonlarni ilmiy uslub jihatdan yetakchi darajada ta’minlash, milliy musiqa ta’lim mazmunini anglash kabi muhim tadbirlar, shubhasiz musiqa tarbiya samaradorligini oshirishishga imkon beradi. Bu esa musiqani maktab hayotida o’quvchilar qalbida keng o’rin egallashi va ularning ma’naviyatlarini shakllantirishga samarali ta’sir ko’rsatadi. Hozirgi kunda barcha fan o’qituvchilari pedagog - tarbiyachi kadrlar oldida dolzarb bo’lib turgan eng muhim vazifa yoshlar ongiga milliy istiqlol mafko’rasi g’oyalarini singdirishda musiqa madaniyati fanining ham imkoniyatlari juda boy va rang– barangdir. O’zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi tomonidan ishlab chikilgan «O’rta ta’limning davlat ta’lim standartlariga muvofiq musiqa madaniyati fani to’rtta tarkibiy qismdan iborat». • Musiqa tinglash • Jamoa bo’lib ko’ylash • Musiqa savodi • Musiqa ijodkorligi Albatta har bir darsda bu tarkibiy qismlar bir biri bilan bog’langan ravishda o’tiladi va ular har darsda turli variantlarda o’rin almashib kelishi mumkin. Darsning maqsadi esa o’z navbatida beshta yo’nalishni o’z ichiga oladi. 1.Tarbiyaviy maqsad 2.Ilmiy maqsad 3.Bilimlarni rivojlantiruvchi maqsad 4.Kasbga yo’naltiruvchi maqsad Musiqa ta’lim tarbiyasining maqsadi va avlodni musiqa me’rosimizga vorislik qiladigan hamda umumbashariy musiqa merosimizga vorislik qila oladigan yosh qadrlaydigan madaniy inson sifatida voyaga yetkazishdan iborat, buning uchun har bir o’quvchining musiqaga bo’lgan iqtidorlarini rivojlantirib, musiqa san’atiga mehr va ishtiyoqini oshirish musiqadan zaruriy bilim va amaliy malakalar doirasini tarkib toptirish, iqtidorli o’quvchilarning musiqiy rivojlanishlari uchun zaruriy shart sharoitlar yaratib berish maktab musiqa ta’limi tarbiyasining asosiy vazifasidir. Musiqa ta’lim tarbiyasining maqsad va vazifalari amalga oshirish maktabdagi musiqa darslariga bevosita bog’liq. Musiqa ta’lim tarbiyasining konsepsiyasida maktabda musiqa fani boshqa fanlar qatori o’ziga xos ahamiyat kasb etadi. Musiqa ta’limini sifatli bosqichga ko’tarish uchun maktabda teng xuquqli fan hisoblanadi. Bu esa hozirgi zamon o’quvchisidan dars mashg’ulotlariga ijobiy munosabatda bo’lishi, o’quvchilar musiqiy faoliyatlarini oshirishni to’g’ri tashkil etish va boshqarish faollikni talab etadi. Musiqa dars mashg’uloti sifatida o’ziga xos xususiyatlarga ega. Bu xususiyatlarni esa har bir o’qituvchi bilishi kerak. Birinchidan musiqa tarixi nazariyasi ijrochilikka doir turli namunalardan ayrim mashqlari, musiqa savodi mashg’ulotlari, musiqa tinglash, musiqa ta’limi va adabiyoti, bolalar cholg’u asbobida chalish, ritmik har akatlar bajarish elementlari, musiqada ijodkorlar faoliyatlaridan iborat darslar kiradi. Ikkinchi musiqa boshqa san’at turlaridan o’zining ifoda vositalari ya’ni «tili» bilan farq qiladi. Agar badiiy adabiyot so’z bilan tasviriy san’at bilan, raqs badiiy har akatlar bilan ifodalansa, musiqiy tovushlaridan vujudga kelgan ohang vositasidan foydalaniladi. Uchinchidan musiqa bolalarda faol hissiy ta’sir ko’rsatadi, ijobiy ko’rsatmalar, kechinmalar uyg’otadi. Umumiy o’rta ta’lim maktablarida musiqa madaniyati fani bo’yicha dasturi bir dars o’zida ta’limning musiqa tinglash, jamoa bo’lib ko’ylash, musiqa savodxonligi bolalar cholg’u asboblari va ritmik harakatlar Ko’rgazmali o’qitish metodlarda esa qo’shiqni ifodali jonli ijrosi, raqs harakatlari, rasmlar, grafik chiziqlar, plakatlar, texnika vositalaridan foydalanish. Amaliy metodi vositasida bolalar qo’shiq ko’ylash malakalarini, musiqaning tuzilishi hamda ifoda vositalarini tahlil etish, uning janr vashakllarini aniqlash va nota yozuvini o’rganish malakalarinishakllantirish uchun foydalaniladi. O’yin metodi –asosan boshlang’ich guruhlarda ko’proq yaxshi natija beradi. Qo’shiqni o’quvchilar xotirasida uzoq saqlanib qolishida, rimni his etish uchun, qadam tashlash, chapak chalish turli raqs harakatlari, o’yinlar bajarishida olingan bilim va malaklar mustahkamlaydi ,musiqiy qobiliyatini o’stiradi , va musiqa mashg’ulotlariga qiziqish o’yg’otadi Musiqa tarbiyasi metodikasining mohiyati musiqa san’ati hamda madaniyati o’sib kelayotgan yosh avlod uchun muhim ahamiyatga ega. Metodikaning fan sifatida rivojlanishi jamiyatda maorif va musiqa san’atini takomillashib borishi bilan bevosita bog’liqdir. Shular bilan birgalikda musiqa tarbiyasi metodikasi umumiy prinsiplarini ilgari suradi. Bo’lar onglilik badiiy va texnik rivojlanish prinsiplarda ega bu prinsiplar o’quvchilarning musiqiy qobiliyatini rivojlantirish musiqaga bo’lgan qiziqishlarini kuchaytirish, badiylikni tarbiyalashga qaratilgandir. Musiqa asarni ongli idrok etish asar mazmunini ochishda va o’quvchilarga musiqiy tajribalarni to’plashda, ularning ma’naviy dunyosini boyitishda yordam beradi. Musiqa tarbiyasi emotsional onglilik prinsipi uyg’unlashish ko’payishi orqali tinglanadigan asarni to’g’ri baholay olish imkoniyatlarini rivojlantiradi: Ularning musiqaga qiziqishida didlari tarbiyalab boriladi. Badiiy va texnik bosqich prinsipi asarning badiiy va ifodali ijro etish uchun malakali kadrlar talab etadi. O’quvchilarda ko’ylash malakalarini egallashlariga e’tibor beradi. O’quvchilarga musiqaning rivojlanish prinsiplari to’g’risidagi tasavvurlarini shakllantirish, qobiliyatlarining rivojlantirilishi natijasida ular yana musiqiy tushunchalarni bilib olishadi. Musiqa tarbiya metodikasi tarbiya jarayonida ko’pgina omillarga bog’liq ekanligini e’tirof etadi. Kishilarning musiqiy madaniyati faqatgina maktabning ta’siri ostidagina shakllanmaydi. Uyda albatta tevarak atrof, ommaviy axborot vositalari yaxlit xildagi ijtimoiy vositalar tizimi ham katta rol o’ynaydi. Musiqa tarbiyasi metodikasi ta’lim metodlarini tashlashda ham pedagogika ravnaqi metodlarini ishlab chiqishda quyidagi muammolar mavjud jumladan: A) metodlarning musiqa tarbiyasi, mazmunini sinovi, ijro bog’liqligi. B) o’quvchilarda musiqiy va ijodiy qobiliyatlarning rivojlanishi. S) musiqiy qobiliyat va ovozning rivojlanishi, musiqani idrok etishning yosh va yakka tartibdagi xususiyatlari. D) o’quvchilarning rivojlanishida musiqiy faoliyatlarning turli shakllarda foydalanish imkoniyatlari bilan bog’liqligi. Eng muhimi musiqa bolalarning aqliy, axloqiy sifatlarini shakllantirishda muhim rol o’ynaydi. Musiqa aqlni peshlab, tafakkurni charxlaydi. Musiqa darslari va mashg’ulotlarida o’quvchilar tarbiya va milliy madaniyatimizni o’rganib, bilim saviyasini kengaytirib borishni egallaydi. Bobokalonlarimizdan Abu-Nasr Al Farobiyning ma’rifat parvarlik g’oyalar tizimida bola, shaxsini tarbiyalashda musiqa san’atining roli maqsadi va vazifalari alohida e’tirof etiladi. Unda inson hayotida musiqaning jamiyati qayd qilinib, «Ey musiqa olami, yaxshiyamki sen borsan, agar sen bo’lmaganda insonning axvoli ne kechar edi»- deya xitob qilinadi. Alloma Abu Ali Ibn Sinoning musiqiy ma’rifiy qarashlarida ham musiqa shaxsning ma’naviy va jismoniy madaniy tabiatiga ta’sir etuvchi qudratli vosita sifatida ta’rif beradi. Bolada juda yoshligidan boshlab musiqa hissiyotini tarbiyalash lozim, bu esa uning ruhiy holatini mustahkamlaydi degan g’oya ilgari suriladi. Alloma mashhur «Tibbiyot qonunlari» kitobida bolaning mijozini kuchaytirmoq uchun ikki narsani qo’llamoq kerak. Biri bolani sekin-sekin tebratish, ikkinchisi uxlatish uchun odat bo’lib kelgan musiqiy allalashdir. Shu ikkisini qabo’l qilish miqdoriga qarab bolaning tanasi bilan ba’zan tarbiyaga va ruhi bilan musiqaga bo’lgan ehtiyoj hosil bo’lgan deb yozgan edi. Shunday qilib olimlar, mutafakkirlar musiqa nafaqat insonga samarali ta’sir etuvchi vosita balki o’z mohiyati, jamiyatdagi maqsad va vazifalariga ko’ra alohida bir fan sifatida tadbiq etishga davrlar o’tib ularni tor fikrlarini ta’lim- tarbiyada tadbiq etilib, ta’kidlaganidek ommaviy xalq musiqa pedagogikasining vujudga kelishida asos bo’ladi. Ta’lim tarbiya uslubiyoti maktablari tarkib topib rivojlanib bormoqda. Hozirgi davrda shaxs ma’naviyatini tarbiyalash vazifasi maktabda musiqa ta’lim tarbiyasi ishlarini sifatli bosqichga ko’tarishni taqozo etadi. Bugungi kunda musiqa, ta’lim tarbiyasining maqsadi va vazifalari nihoyatda muhim. uynaydi. Bolalarga murakkablatirmasdan tushuntirib maqsadga muvofiq o’qituvchi bolalarda ashula nafasi oddiy fiziologiya nafasni farqi birligini yaxshi anglash bilish kerak. Chunki boshalang’ich sinf bolalarida nafas organlari edi rivojlanish darajasida bo’lganligi uchun ularni ko’proq nafas gimnastikasi bilan shug’ullantirishi ovozni tezroq ashula uchun shaklalnishga sabab bo’ladi. Ma’lumki, ko’ylashdagi nafas bilan fizologik nafas o’rtasida ma’lum darajada farq bor. Fizologik nafasga bola tug’ulgan kundan tabiy holda amal qila boshlaydi va aniq bir ritmdan, ma’lum bir vaqt oralig’ida sodir bo’ladi. Ashula aytishda esa havo olish tez, qisqa vaqt oralig’ida sodir bo’ladi. Nafas olish va uni chiqarish qo’shiq jumlasining cho’zimiga, sur’atiga va harakterining ifodalanishiga qarab cho’ziladi. Nafas ritmi ko’ylanayotgan qo’shiq harakteriga qarab o’zgarib turadi va tabiiy nafasga nisbatan biroz chuqiroq olinadi. Ashulachilik nafasining quyidagi turlari mavjud: Kichik bolalarning ko’krak nafasi hali tor, qisqa ekanligi sababli, ular nafasni ko’krak bilan oladilar, shu bois ashula aytganlarida yelkalarini ko’tarib, shoshilib va qo’shiq jumlasini so’zni bo’lib nafas olishlari tabiiydir. Shuning uchun bolalarning yelkalarini ko’tarmasdan, osoyishta, vazmin nafas olish va uni qo’shiq jumlasining oxiriga qadar bir maromda yetkazish, ayniqsa so’zni bo’lib nafas olmaslikni o’rgatib lozim Ashulachilik nafasi Kukrak nafasi Diafragma nafasi Qorin nafasi dunyosi yoritiladi. Bu esa qo’shiqlarning ommaviyligini va tarbiyaviy kuchini oshirishni takozo etadi. Qo’shiqlarning tarbiyaviy imkoniyatlari she’r, musiqa va qo’shiqchilik ijodiyotining natijasi ekanligi shak-shubhasizdir. Televideniyie, radio, kino, badiiy jamoa dastalari, konsertilar shuningdek, boshqa respublikalar va chet ellardagi xalqlar musiqa madaniyati vakillarining konsertlari mexnatkashlarini ma’naviy va axloqiy tarbiyalashda qo’shiqchilik san’atidan foydalanishning asosiy yullaridir. Mana shu yullarning hammasi har bir kishiga umuman xalqimizga ma’naviy hamda axloqiy ta’sir ko’rsatishning muayyan sistemasini tashkil etadi. Yoshlarni qo’shiq san’ati vositalsi orqali ma’naviy va axloqiy tarbiyalashda mazkur san’at turining murakkab strukturaviy kompleksligiga xos xususiyatini ham nazarda tutish shart. Inson yaxshi qo’shiqni mahorat ijroda tinglaganda unda kechinmalar vujudga kelishi tasodifiy va bejiz emas. Tinglovchilarning qo’shiqni kanday idrok etishlari, undan kanchalik ta’sirlanishlari, shuningdek, asarning tinglovchilar xissiyotiga va onggiga ta’siri musiqa kanday yangrashiga, ashulachi qo’shiqni kanday ijro etishga boglikdir. Bunga esa fakat muntazam va mashklar orqali emas, balki shu bilan birga yaxshi, ilxom va tulkinlanib ijro etish zarurligi xakida maxsus pedagogik darslar hamda suhbatlar o’tkazish orqali erishiladi. Yoshlarni ma’naviy va axloqiy tarbiyalashda qo’shiq san’atidan foydalanish zarurligini yana shu bilan izoxlash mumkinki, xalq tarixni harakatlantiruvchi kuchdir, san’atning barcha turlarini shu jumladan, musiqa san’atini ta’minlaydigan xayotdagi donolikni, axloqiy poklikni jonliy manbaidir. Shunga ko’ra madaniyat tarixida har kanday san’at turiga oid yaxshi asarlar, shu jumladan qo’shiq ijro asarlari yaratilgani bejiz emas. Hozirgi asosiy vazifasi sifatida belgilangan tarbiyaga kompleks yondashishning fakat shaxsni har tomonlama kamol toptirish emas, balki tarbiyaning vosita shakl va usullardan foydalanishning ham takozo etadi. Pedagogikada shaxsni uygun kamol toptirishdek, murakkab vazifani bajarishda yordam beradigan har muammo muhim va ahamiyatlidir. tushuncha o ’ rtasidagi munosabatni aniqlash esa « ma ’ naviy boy » va « ma ’ naviy qashshoq » degan iboralar mazmunini ochib berishga yordam beradi . « Ma ’ naviyat , - deb yozadi I . A . Karimov , - insonga ona suti , ota namunasi , ajdodlar o ’ giti bilan singadi ». Insonning mavjudligi uning jisman borligi bilangina emas, balki ma’naviy dunyosining boy ekanligi bilan bog’liqdir. Zotan, ma’naviyatsiz inson bo’lmaganidek, ma’naviy barkamol insonlarsiz ma’rifatli, madaniylashgan, rivojlangan jamiyatni qaror toptirib bo’lmaydi. O’zbek xalqi jahon tarixiy taraqqiyotiga o’zining qadimiy ilm– fani, adabiyoti, san’ati va madaniyati bilan ulkan hissa qo’shgan buyuk millatdir. Mamalakatimiz Prezidenti «Biz uchun mustaqillik eng avvalo, o’z taqdirimizni qo’limizga olish, o’zligimizni anglash, milliy qadriyatlarni, urf - odatlarimizni tiklash, hammamiz uchun mo’tabar shu zaminda har bir xonadonda tinchlik, osoyishtalik, barqarorlikni saqlashdir». Darhaqiqat, madaniyat va ma’rifat bilan bevosita bog’liq bo’lgan muammolarni hal etmasdan, mustaqillik haqidagi g’oyalar va tushunchalarni xalqning ongiga chuqur singib, e’tiqodiga aylanib ketishiga erishmasdan turib, mustaqillikni mustahkamlab va barqaror etib bo’lmaydi. Milliy ma’naviyatimiz rivojida musiqa ham muhim o’rin tutadi. Milliy musiqa san’atining eng qadimiy va shu bilan birga, xalq ommasiga keng tarqalgan, uning turmushiga chuqur singib ketgan sohalardan biridir. Musiqa ham real voqelikni aks ettiradi. Musiqaning milliy ma’naviyatimizga ta’sir kuchi shu qadar kattaki, uning yordamida bemorlarni davolash mumkinligini fan allaqachon isbot qilgan. Abu Ali ibn Sino musiqaning ta’sir kuchiga katta ahamiyat berib, ayrim ruhiy kasalliklarni musiqa ko’ylari vositasi bilan davolash mumkin degan fikrni ilgari surgan edi. Buyuk faylasuf Abu Nasr Forobiy «Katta musiqa » kitobida, musiqa nazariyasi ohanglarining turlari, kelib chiqish sabablari, kishiga ma’naviy, ruhiy ta’siri haqidagi qimmatli fikrlarini bildirgan. Ma’naviyat – insonga xos bo’lgan fazilat bo’lib, u muayyan jamiyat ma’naviy taraqqiyotining asosiy belgisini ifodalaydigan tushunchadir. Ma’naviyat – inson mehnati, hayot tajribasi asosida sayqal topib, e’tiqodga, ruhiy mohiyatga aylanadi va inson ongiga, qalbida chuqur o’rnashadi, ajdodlar o’giti bilan singadi. Ma’naviyat tushunchasining falsafiy mazmunidan quydagi xulosani chiqarish mumkin. Birinchidan, ma’naviyat insonga xos faqat ruhiy holatgina bo’lmay, balki jamiyat, davlat, millat, shaxs rivojlanishining va kamolotining asosiy omilidir; Ikkinchidan, ma’naviyat mohiyatini to’rt tarkibiy qism bo’lib ular: • axloq va odob; • amaliy mehnat jarayonida yuzaga kelgan bilim, iste’dod, qobiliyat; • axloq va odob etukligi natijasi bo’lgan, iymon, e’tiqod, vijdon, insof, ixlos; • inson bilimi, amaliy faoliyatini umumlashtirishga yo’nalish berishga qaratilgan dunyoqarash va mafko’radir. Ma’naviyat tushunchasining tarkibi « Ma ’ naviyat , - deydi Prezedentimiz I . A . Karimov , - uzluksiz harakatdagi jarayondir . Fikr , tafakkur , his - tuyg ’ u tinim bilmaganidek , ularning mahsuli o ’ laroq , ma ’ naviyat har doim o ’ zgarish va yangilanishda bo ’ ladi . Ma ’ naviyat deganda avvalambor , odamni ruhan poklanishga , qalban ulug ’ lashga chorlaydigan inson ichki dunyosini , irodasini baquvvat , iymon – e ’ tiqodini butun qiladigan , vijdonini uyg ’ otadigan kuch , deb tasavvur qilaman ». Bu jarayon o ’ z – o ’ zidan yuz bermaydi , balki « ma ’ naviyatlilik » bilan « ma ’ naviyatsizlik » o ’ rtasidagi ziddiyatni hal etish bilan birga boradi . Bu ikki MA'NAVIYAT Bilim iste'dod qobiliyat Dunyoqarash, mafkura Axloq - odob Iymon - e'tiqod, ixlos, vijdon, insof O’zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o’rtа mаxsus tа’lim vаzirligi Pedagogika-psixologiya fakul’teti Musiqa kafedrasi O’quvchi yoshlarda qo’shiqlar vositasida vatanparvarlik to’yg’usini shakllantirish Kurs ishi Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 1. Karimov I.A. Barkamol avlod - O’zbekiston taraqqiyotining poydevori. 2. Karimov I.A. Asosiy vazifamiz – Vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligini yanada yuksaltirishdir. Prezident I. A. Karimovning Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasi, 2010 yil 29 yanvar. 3. Karimov I.A. Mamlakatimizni modernizasiya qilish va kuchli fuqarolik jamiyati barpo etish – ustuvor maqsadimizdir. Prezident I. A. Karimovning O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo’shma majlisidagi ma’ruzasi, 2010 yil 27 yanvar. 4. Karimov I. Yuksak ma’naviyat – engilmas kuch – T.: Ma’naviyat, 2008. 5. Ziyomuhammedov B. Komillikka eltuvchi kitob. “Turon-iqbol nashriyoti”, Toshkent, 2006. Hasanboeva O. Tarbiyaviy ishlarni tashkil qilish metodikasi. -T., 1996. 6. Ismailova Z.I. Tarbiyaviy ish metodikasi. T. 2003.Pedagogika. prof. A.Munavvarov tahriri ostida, o’quv qo’llanma. –T: “O’qituvchi”, 1996. 7. Mahkamov U.I. Ta’lim oluvchilarning axloqiy madaniyatini shakllantirish muammolari. -T.: FAN, 1995. 8. Maxkamov U. Axloq-odob saboqlari. T. 1994. 9. Musurmonova O. O’quvchilarning ma’naviy madaniyatini shakllantirish. T. 1993. Ovoz hosil qilish . Ovozni vujudga kelishi murakkab psixologik, fizologik jarayondir. U ovoz apparati (kekirdak xiqildoq) va uning ichidagi konussimon ikkita ovoz pardasining nafas (o’pka, traxeyalar, ko’krak, qismi) va eshituv apparatlarining birgalikdagi amaliyotida hosil bo’ladi. Bolalarni ko’ylatganda faqat yumshoq attaka bilan boshlash, hech qachon qo’shiqni qattiq attaka bilan boshlamaslik kerak. Buni o’qituvchi nazorat qilib borishi shart. Ovoz hosil qilish uchun mayin va yoqimli ko ’ ylay olish kerak . Og ’ ir sur ’ atdali qo ’ shiqlarni ko ’ ylaganda ortiqcha chuzib , asarning harakterini bushashtirib yubormaslik zarur Sozlanish. Soz har bir bolaning berilgan musiqa tovushini aniq idrok etib, o’z ovozini unga moslab ko’ylashi, sozlanishi degan ma’noni anglatadi. Boshqacha qilib, aytganda, sozlanish-ma’lum balandlikdagi tovushni aniq intonatsiya qilish demakdir. Bu muhim malaka bo’lib hisoblanadi, chunki boshlang’ich sinfdagi vokal-xor ishlarining asosiy maqsadlaridan biri sof unison (sof1 ovozlik ko’ylashga) erishishdan iboratdir. Shuning birinchi darsdan boshlab bolalarda sozlanish malakalarini rivojlantirish ustida sistemali ish boriladi. Ansambl. Ansambl –fransuzcha so’z bo’lib birgalikda degan ma’noni anglatadi. U musiqa, balet, arxitektura sa’natlarining qonuniyatlaridan biridir. Musiqada bir necha ijrochilarining birgalikdagi ijrosi ansambl deyiladi. Talaffuz. Ko’ylashdagi talaffuz nutq talaffuzidan farq qiladi. Bunda artikulyatsiya organlari (lab, til, jag’,) ning aktiv harakatdagi hamjixatligi, buning vositasida ifodali talaffuzga erishish mumkin. O’zbek tilida talaffuz qilinadigan unlilarni “u” tovushiga yaqinroq qilib yaqinroq qilib aytishbariq qattiq va nozik ovozda ko’ylashga yo’l qo’ymaslik kera. Tovush hosil qilish uchun artikulyatsiya organlarini erkin harakatlantirsh, lablar va tillalarni faol tutish zarur. -bolalarda musiqa asari nomi, bastakori, shoirlari haqidagi ma’lumotlarni asar mazmunini tinglash va ko’rish orqali ochib berish; -bolalarda asarlarni aqliy va emotsional idrok qilish qobiliyatini rivojlantirish; -bolalarni yosh xususiyatlariga mos musiqa namunalari bilan tanishtirish; -ko’ylagan asar janrini taqqoslash orqali aniqlash hamda asar harakteriga mos musiqiy ritmik harakatlar bajarish, rasmlar chizish, hikoyalar tuzish; -bolalarda musiqa asarlarida tasvirlangan badiiylikni his qilish qobilyatini rivojlantirish; -qo’shiqlar matnini yod olishni osonlashtirish hamda badiiy yuksakligi va so’zlarining bolalar lug’at boyligiga mosligini o’rganish; -bolalarda o’zbek milliy qushiqchiligiga bo’lgan qiziqishni o’stirish; - bolalarda raqs san’atiga bo’lgan qiziqishini o’stirish; - bolalarda musiqa ohangini his qilish qobiliyatini shakllantirish; - bolalarda ko’ylash va tinglash qobilyatini rivojlantirish; - bolalarda musiqani idrok etish madaniyatini tarbiyalash; Vokal-xor ishlarini amalga oshirishda o’qituvchi ovoz-sozlash, qo’shiq o’rgatish jarayonida o’quvchilarning primar tovushlarini, ko’ylash uchun qo’lay ishchi diapozoni, ovoz diapozonini aniq bilishi lozim. Musiqa madaniyati darslarida qo’shiq o’zgatish bir necha bosqich jarayonida amalga oshiriladi: 1.Bolalar diqqatini qo’shiqqa jalb qilish. 2. Qo’shiq haqida o’qituvchining kirish so’zi (qo’shiq mualliflari, ayrim tarixiy xususiyatlari, hayotiy ahamiyati, harakteri, qo’shiq ijrosi). Qo’shiq san’ati yoshlarda insonparvarlik, vatanparvarlik, milliy itftixor, baylanmilalchilik, fukarolik xis – tuygularini tarbiyalaydi. San’at va xayot tugri Ma’naviy va axloqiy tarbiyaning juda kup vositalari orasida san’at muhim rol uynaydi. San’atning muhim ommalashgan musikiy janridan bir bulmish qo’shiq janri yoshlarni tarbiyalashda asosiy muhim rol uynaydi. Qo’shiq san’ati bilan boglanish insonning ma’naviy dunyosini boyitadi. Unda guzallik qonunlari bo’yicha yashash ishtiyoqini uyg’otadi. Reja: 1. Shaxs ma’naviy tarbiyasining mazmuni va mohiyati 2. Yosh avlod ongiga milliy istiqlol g’oyasini singdirishda musiqa madaniyati fanining vazifalari 3. Musiqa madaniyati darslarida qo’shiq ko’ylash faoliyatiga qo’yiladigan zamonaviy talablar Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati Xulosa Qo’shiqchilik san’atining kuchi va tinglovchilarga ta’sirining harakteri mazkur elementlar bilan har bir bilan, pirovard natijalarda ularning birligi bilan belgilanadi va birlik yangrayotgan qushiqning idrok etayotgan kishiga yaxlit ta’sirini vujudga keltiradi. Bunda esa har elementni ko’rib chiqish va qo’shiq insonga ta’sir etishining asosiy jihatlarini aniqlash zarurligini anglash mumkin. Qo’shiqning kuyi qo’shiqchilik san’atining eng muhim elementi, uning emotsional uzagi hisoblanadi. Kuyda uziga xos yusundagi ohangdor tovushlar shaklida qo’shiqning g’oyaviy va emotsional mazmuni aks etadi. Kuydan ana shu mazmunga moslik ta’lab qilish mumkin xolos. Ammo kuyni qandaydir muayyan, doimiy bir xil talablar doirasiga kiritib kuyish to’g’ri emas. Binobarin, kuy takrorlanmas bo’lishi lozim. Unda uyg’unlik, uslub, ta’sirchanlik, ifodalash vositalarining har xil turlari bo’lishi mumkin. Kuy faqat quvonchli, lirik, ko’tarinki xissiyotlarni uyg’otmaydi. U g’amginlik, g’azablanish holatlarni ham vujudga keltiradi. Boshqacha aytganda, kuy faqat ijobiy kayfiyatlarni emas, balki, salbiy kayfiyatlarni ham paydo qiladi. Bularning hammasi hayotning turli tomonlarni – quvonch, tashvish, orzu-umid, ayriliq va hokozalarni aks ettiradigan qo’shiqning mazmuniga bogliq. Har bir haqiqiy qo’shiqchining o’ziga xos ijro yuli mavjud bo’ladi. Buyuk qo’shiqchi Karuzo “qancha qo’shikchi bor bo’lsa, shuncha ijro yullar ham bor. Lekin, mana shu alohida yullar, xatto, eng to’g’ri ko’ylansa-da, boshqa hamma qo’shiqchilar uchun yaroqsiz bo’lishi mumkin”, deb yozgan. Qo’shiqlarning mavzusi boy va xilma-xil bo’lib, ular sevgi, quvonch hamda tashvish, intilish, buyuklik va qahramonlikni sharaflash, tarixiy voqeyalarni bayon qilish va hokozalardan iborat. Qo’shiqlarda xalqning hayotga munosabatlari, qarashlari xissiyoti va dunyo qarashi ifodalanadi. Biz yuqoridagi qo’shiqchilik san’atining asosiy yetakchi mavzularini sanab o’tdik. Lekin qo’shiqlarda ifodalangan hayotiy masalalar mana shular bilangina chegaralanmaydi. Hozirgi qo’shiqlarda Respublikamiz xalqlari hayotining hamma jabhalari qamrab olinadi va ifodalanadi, ularning hissiyoti turmishi va ma’naviy Darsda qo’shiq ko’ylash holati. Qo’shiq ko’ylash xolati, deganda, darsda o’quvchilarning o’tirish va turish holati nazarda tutiladi. O’tirib yoki turib ko’ylaganda bosh qo’l va oyog’larni qanday tutish lozimlmgi xaqida o’quvchilarga tushuntirish va doimo nazorat qilib, eslatib turishdan iboradir. Mazkur malakaning qoidalari gavdani qiyshaytirmasdan to’g’ri ttutish, o’tirib ko’ylaganda parta suyanchig’iga suyanmaschdan, yelkalarni yengil kerib, iyakni ortiqcha ko’tarmasdan bo’yinni va boshni to’g’ri ushlash, qo’llarni erkin pastga tushurish va kaftlarni tizzalar ustiga yengil qo’yib engashmasdan o’tirish va oyoqlarni yelka kengligida erkin ko’ylash kabi holatlardan iboratdir. Ashulachilik nafasi. Bu masalada ilmiy izlanishlar shuni ko’rsatdiki, ashula aytish jarayonida nafasning bir turi bo’lib qat’iy ravishda ijro qilish mumkin emas. Ashuladan aralash nafas ishalatiladi. Nafas chiqarish ashula aytishda katta rol Talaffuz Ansambl Sozlanish Ovoz hosil qilish Ashulachi - li k nafasi Qo`shiq kuylash holati Qo`shiq kuylash malakalari 1.Shaxs ma’naviy tarbiyasining mazmuni va mohiyati. Ma’naviy kamolot jamiyat taraqqiyotining eng muhim omillaridan biri bo’lganligi tarixdan ma’lum. Yuksak ma’naviyat sohibi bo’lgan, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga asoslangan milliy musiqa merosimizga hurmat bilan qarab, ularga asoslangan, umuminsoniy, umumbashariy odob-axloq qoidalariga suyangan, ilm-fan va ma’rifat yutuqlarini o’zining amaliy faoliyatida qo’llay bilgan millatgina kelajakka tomon komil ishonch bilan bora oladi. Ma’naviyat - arabcha so’z bo’lib ma’nolar majmui ma’nosini anglatadi. U kishilarning falsafiy, huquqiy, ilmiy, badiiy, axloqiy, diniy tasavvurlari va tushunchalari majmui. Ma’naviyat mafko’ra, tafakkur tushunchalariga yaqin va ular bir-birlarini taqozo etadilar. Odamzot paydo bo’lib, ko’p ming yillik taraqqiyot jarayonida o’zini o’rab olgan tabiat, turli hodisalar, voqealar, hayotiy tajribalarni kuzatgan, ularning sabablari va qonuniyatlari to’g’risida mushohada qilgan, turli tasavvur va tushunchalar hosil qilib kelgan. Ma’naviyat insonning butun umri davomida uning kuchiga kuch qo’shadigan, idrok va aql-zakovatini kengaytiradigan va mustahkamlaydigan vositadir. Ma’naviyat va ma’naviy boyliklar, qadriyatlar davlatning, xalqning, millatning, jamiyatning, ayrim shaxslarning bebaho xazinasi va taraqqiyot manbaidir. Mustaqillik tufayli o’zbek xalqining ko’p asrlik boy tarixiy, ilmiy, madaniy va diniy merosini o’rganish, undan xalqning umumiy va bebaho mulki sifatida foydalanishga keng yo’l ochildi. «Ma’naviyat – insonning, xalqning, jamiyatning kuch-qudratidir. U yo’q joyda hech qachon baxt-saodat bo’lmaydi», deb ta’kidlaydi O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I. A. Karimov. Mustaqillik davri milliy istiqlol ma’naviyatini tiklash va rivojlantirish, milliy til va madaniyatni taraqqiy ettirish, milliy o’zlikni anglash, milliy histuyg’ular, g’ururni, vatanparvarlikni o’stirish va mustahkamlash bilan bog’liqdir. Mustaqil O’zbekistoning taraqqiyoti jamiyat a’zolarining, ayniqsa, yoshlarning ma’naviy kamoloti, istiqlol g’oyalarining kishilar ongiga, kundalik hayotiga chuquroq sindirishiga bog’liqdir. Mustaqil taraqqiyot yo’lida milliy ong va milliy o’z - o’zini anglash ma’naviy kamolotining asosiy negizidir.

O’quvchi yoshlarda qo’shiqlar vositasida vatanparvarlik to’yg’usini shakllantirish

Купить