• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 19900UZS
Размер 8.9MB
Покупки 0
Дата загрузки 09 Декабрь 2024
Расширение docx
Категория Педагогика

Продавец

Bahrom

Дата регистрации 05 Декабрь 2024

245 Продаж

O’quvchilarni kesim va qirqim bajarishga hamda chizmani o’qish usillariga o’rgatish

Detalning biror qismidagi o‘yiq, teshik kabi joylarni aniqlash maqsadida mahalliy qirqim tatbiq etiladi (2.3.22 -chizma) Bu yerda val uchidagi segmeni shponka pazi mahalliy qirqim orqali ko‘rsatilgan. Mahalliy qirqim tolqinsimon ingichka chizig’i bilan chegaralanib, tasviming biror chizig'i bilan qo‘shilib qolmasligi zarur (2.3.21,22 -chizmalar). 5. Murakkab qirqimlar. Detaining chizmasida uning ichki ko'rinishlarini aniqlashda ikki va undan ortiq kesuvchi tekisliklar tatbiq qilinsa, murakkab qirqim hosil boladi. 16 kesishuv chiziqlarini yasash usullaridan foydalaniladi. Ma’lumki, sfera har qanday tekislik bilan kesilganda aylana hosil boladi. Shunga ko‘ra О A radiusda aylana yoyi chiziladi. Chizmadan ko‘rinib turibdiki, tsilindr ikkita yasovchilari orqali kesilgan. Sfera va tsilindrning qirqim chiziqlari xalqa sirtning qirqim chizig’i orqali ulanganadi. Bu chiziqning nuqtalarini ш 2 tekislik yordamida topiladi. Konus sirtidagi tekkis qirqim chiziq nuqtalarini aniqlash bu chiziqning qaytish nuqtasini aniqlashdan boshlanadi. Oraliq nuqtalar o2 tekislik yordamida topiladi Detaldagi tekis qirqim chiziqlarini yaqqol tasvirda yasash uchun uning simmetriya o‘qidan foydalaniladi. Barcha yasashlar chizmadan ma'lum. Detal sirtlarini kesishuv chizig‘i. Ba'zi texnik detallardagi sirtlar o‘zaro kesishib, o‘tish chiziqlarini hosil qiladi. Bunday chiziqlarni detal ko‘rinishlarida yasash uchun, oldin ularning shartli tasvirlanishi o ‘rganib chiqiladi. Detaldagi aylanish sirtlari ravon o‘tish joylari hosil qilsa, bu joylar ingichka tutash chiziqlar orqali belgilanadi. Bunday o'tish chiziqlarini chizmalarda yasash uchun, oldin detal elementlari tutashgan joyda aylanish sirtlari yo‘q deb qaraladi va sirtlar ingichka chiziqlarda o'zaro kesishguncha davom ettiriladi hamda ularning kesishish chizig‘i yasaladi. Diametrlari teng bo‘lgan tsilindrlar o‘zaro kesishganda, kesishgan chiziqlar ellipslar boMib, ular chizmada to‘g ‘ri chiziqlar ko‘rinishida , agar diametrlari har xil bo‘lsa kesishgan chiziqlar chizmada egri chiziqlar ko'rinishida tasvirlanadi . 20 Kesuvchi tekislik H ga nisbatan qiya o‘tkazilsa, qiya qirqim hosil boMadi (2.3.15 -2.3.14 –chizma chizma). Simmetriya o‘qiga ega bo‘lgan detallning chizmalarda qirqim qo'lanilmoqchi bolsa, standartga muvofiq, koq'rinishning yarimi bilan qirqimning yarimini qo'shib tasvirlash mumkin, ularni shtrix punktir chiziq ajratib turadi. Shuningdek, detaining ko‘rinishi bilan qirqimni, butun detalni emas, balki uning bir qismini, agar bu qism aylanish sirti bo'lsa, simmetriya o‘qi orqali ajratib tasvirlashga standartda ruxsat etiladi. 13 I BOB. Kesimlar va qirqimlar ( O‘zDSt 2.305:2003) Detalning u yoki bu qismi (elementi) shaklini aniqlash maqsadida kesim qo‘llaniladi. Uning ichki tuzilishini aniqroq bilish maqsadida kesim bilan birga qirqim ham qo‘llaniladi. Shunday qilinganda detaining ko‘rinishi soni kamayadi. Kesim qollanilganda detaining kesilgan yuzalari standartga muvofiq shartli belgilash qabul qilingan. Chizmada turli materiallarni tez va oson farqlash maqsadida ular har hil ko‘rinishda shtrixlanadi. 1. Materiallarning kesimda grafik belgilanishi. ( O‘zDSt 2.306:2003). Detaining chizmasida kesim yoki qirqim qollanilgan bo'lsa, o‘sha joy yuzalari ma’lum tartibda belgilanishi lozim. Detal metalldan yasalgan bo‘lsa, kesim yuzasi detaining asosiy konturi yoki o‘q chizig‘iga nisbatan 45 burchak ostida o'ng yoki chap tomonga qiyalatib shtrixlanadi. Shtrixlar ingichka tutash chiziqda bajariladi. Bitta detaining barcha ko‘rinishlarida bajarilgan kesim yoki qirqimlarda bu yuzalar bir tomonlama shtrixlanishi va shtrixlar orasi ham o‘zaro teng bo‘lishi shart. Yog‘ochdan tashqari barcha boshqa materiallar metal kabi hoshiya chizig‘iga nisbatan 45 burchakda qiyalatib shtrixlanadi. Lekin shtrixlar orasidagi masofalar materiallar turiga qarab har xil bo'ladi. Metal, charm, rezina, tabiiy tosh, betonlarda 1.5-2 mm, sopol (keramika) va silikatli materiallarda qo'shaloq chiziqlar oralig‘ida 1.5-2 va 5-7 mm bo‘ladi. Tabiiiy tuproq uchta o‘zaro parallel chiziqlarda oralig'i 1-2 mm, to‘plam chiziqchalar oralig‘i 3-5 mm qilib qoldiriladi. Ba’zi materiallarning kesim va qirqimda shartli grafik belgilanishi quyidagi chizmada ko'rsatilgan. 5 kontur nuqtalari E2, F2ko'rinadi. Shuning uchun bu nuqtalardan B-B ga perpendikulyar yordamchi chiziqlar o'tkaziladi va bu chiziqlarga detaining yon ko'rinishidan mos holda kerakli nuqtalar olib o'tiladi. Natijada og'ma qirqim hosil bo'ladi. Detalning og‘ma qirqimdan keyingi qolgan qismini yaqqol tasvirda yasash uchun oldin detaining yaxlit holatini izometriyada chizib olinadi. Yaqqol tasvirda kesuvchi tekislikning simmetriya o ‘qi i aniqlanadi. i o ‘qqa og‘ma qirqimdagi i2 da joylashagan kesim yuzasi konturi nuqtalari olib o ‘tiladi. Hosil qilingan nuqtalar yordamida og‘ma qirqim yaqqol tasvirda yasaladi. Detal chizmasida tekis qirqim bajarish. Texnikada tadbiq qilinadigan ba'zi detallarning biror qismi ishlatiladigan joyning talabiga binoan tekis qirqilgan boMadi. Bunday joy lar bolt kallagida, shpindelning chambarak kiydiriladigan qismida, tsilindrik detallarning liskalarida ko‘plab uchrab turadi. Tekis qirqim yuzalari shtrixlanmaydi. Tekis qirqimga ega bo’lgan ayrim detallar bilan tanishib chiqamiz. Detal ko‘rinishlari tahlil qilinsa, u sferadan xalqa sirti orqali tsilindrga o‘tgan bolib, kesik konus bilan yakunlanadi. Unda o‘zaro tutash silindrik va prizmatik teshik o‘yilgan. Tekis qirqim chizig’ini yasash uchun sirtlarning tekislik bilan 19 O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI AJINIYOZ NOMIDAGI NUKUS DAVLAT PEDAGOGIKA INSTITUTI “TASVIRIY SAN'AT VA TEXNOLOGIK TALIM” FAKULTETI “TASVIRIY SANAT VA MUHANDISLIK GRAFIKASI” KAFEDRASI Tasviriy sanat va muhandislik grafikasi ta’lim yo’nalishi Chizmachilik fanini o’qitish metodikasi fanidan. O’quvchilarni kesim va qirqim bajarishga hamda chizmani o’qish usillariga o’rgatish Mavzusida KURS ISHI Bajardi: Saparbaeva.Sh Qabul qildi: Abdreymov.D NUKUS - 202 5 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI 1. U. Abdullayev. “chizma geometriya va chizmachilik asoslari”. 2. T. “O’zbekiston”. 1999. 3. A.Abdurahmonov. “Chizmachilikdan grafik ishlar tizimi”. 4. T. “Cho’lpon”.2005. 5. J.Mirhamidov, G.Alaviya, H.Abidov. “Perspektiva va perspektivada soyalar”. T. “O’zbekiston”.2005. 6. T.Azimov/ Chizma geometriya amaliy darslar uchun/T/2008/ 7. J.Mirhamidov va boshqalar.”Qurilish chizmachiligi”. Toshkent kitob- jurnal fabrikasi. T. 2002. J.Mirhamidov, H.Abidov. “Injenerlik grafikasi”. O’zbekiston Matbuot va Azborot agentligi. T. “O’qituvchi”. 2005. 25 Kesuvchi tekisliklarning proyeksiyalari tekisliklariga nisbatan egallagan vaziyatiga qarab qirqimlar uch xil: frontal, gorizontal va profil bo'ladi. Bulardan tashqari, qo'shmcha tekisliklarda qiya qirqimlar ham bajariladi. Ayrim hollarda mahalliy qirqimlar qo‘laniladi. 4. Oddiy qirqimlar. Detaining ichki tuzilishini bitta tekislik orqali ko‘rsatish mumkin boisa, bunday qirqim oddiy hisoblanadi. Oddiy qirqimni hosil qilish ko‘rsatilgan bo‘lib, P II V bol'gani uchun u frontal qirqim deyiladi. Kesuvchi tekislik proyeksiyalar tekislik H ga parallel o‘tkazilsa gorizontal qirqim hosil bo’ladi. Qirqim detaining chapdan ko‘rinishni bajarilsa, profil qirqim deyiladi. 12 2. Kesimlar ( O‘z DSt 2.305:2003). Kesim deganda detaining shaklini uning o'qiga perpendikulyar qilib o‘tkazilgan tekislik orqali aniqlash usuli tushuniladi. Shunda tekislikda hosil boMgan yuza kesim deyiladi. Kesimdan ko‘proq val, o‘q, shatun kabi detallarning shakli va ulardagi o'yiq, botiq (o'sma) yoki chiqiq, teshik kabilarning geometriyasini aniqlashda qo’llaniladi. Bunday elementlarning o'qlari orqali detal o‘qiga pe ф endikulyar qilib kesuvchi tekislik o'tkaziladi. Shunda detaining ko'ndalang kesimi hosil boMadi. Boshqacha qilib aytganda, kesimda detaining faqat tekislik bilan joyning o‘zigagina ko‘rsatiladi. Kesimlar chetga chiqarib ko‘rsatiiadi yoki bevosita ko‘rinishning o‘zida tasvirlanadi. Chetga chiqarib tasvirlangan kesim konturi asosiy yo‘g‘on tutash chiziq (tasvirlanayotgan detal konturiga teng) bilan chiziladi. Bevosita ko'rinishning o‘zida tasvirlangan kesim konturi ingichka tutash chiziq bilan chiziladi. Tasvirlararo kesim konturi ham asosiy yo‘g‘on tutash chiziq bilan chiziladi. Kesim turidan qat’iy nazar unda simmetrik shakl hosil boMsa, kesuvchi tekislik izi uzuq chiziq bilan tasvirlanmayidi. Lekin chiqarilgan kesimda tekislik o‘rni, ya’ni shtrix punktir chiziq bilan almashtiriladi va kesim shu chiziqning davomida bajariladi. 6 3. Qirqimlar ( 0 ‘zDSt 2.305:2003). Detaining ko‘zga ko‘rinmaydigan ichki tuzilishini aniqlash maqsadida qirqimlar qollaniladi. Qirqimlar hosil qilish uchun chizmada detaining ichki tuzilishi bitta yoki bir nechta tekislik bilan fikran kesib ko‘rsatiladi, Qirqim shartli tasvir hisoblanib, unda detalning tekislik bilan kesilgan joyi va kesuvchi tekislik orqasida joylashgan ko‘rinadigan qismlari ham qo‘shib ko‘rsatiladi. 10 MUNDARIJA I. KIRISH………………………………………………………………...........3 I BOB. Kesimlar va qirqimlar I.1. Materiallarning kesimda grafik belgilanishi. ……………………..…….5 I.2. Kesimlar………………………………………………………………...6 I.3. Qirqimlar………………………………………………………………..9 I.4. Detal chizmasida og‘ma qirqim bajarish ……………………………….17 I.5. Detal chizmasida tekis qirqim bajarish………………………………...18 II. XULOSA………………………………………………………………….. 23 III. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI…………………... 24 XULOSA Chizmachilik bo`yicha o‘zlashtirishni hisobga olish xar bir darsda izchil ravishda amalga oshirilishi lozim. O`quvchining darsga bo‘lgan qiziqishi, ularni bilimlarini mustahkamlanishi va yaxshi esda qolishi tushunishi uchun ko‘rsatmali vositalarning darsdagi o‘rni katta.Hozirgi kun fan, madaniyat va ta‘lim sohalarida ham katta o`zgarishlar amalga oshirilmoqda, islohotlarning sur‘atlari tobora jadallashmoqda. Biroq axborotlar asri talablariga muvofiq o`zgarayotgan hayotimiz ehtiyojlari jamiyat oldiga yangidan-yangi vazifalarni ko`ndalang qilib qo`ymoqda. Bu vazifalarni amalga oshirish uchun ta‘lim va tarbiya tizimining barcha bosqichlarini Kadrlar tayyorlash milliy dasturi asosida isloh qilish tadbirlari ko`rilmoqda. Bu borada qilinadigan ishlarning birinchi, ikkinchi bosqichi yakunlanib, uchinchi bosqich bo`yicha ishlar amalga oshirilmoqda. Chizmachilikka oid bilimlarni muvaffaqiyat bilan egallashning asosiy shartlaridan biri o‘qituvchilarning darslarini sifatli bo‘lishi, zamon talabida dars o‘tishi, yangi-yangi ta‘lim texnologiya va vositalarini tadbiq etishi lozim. Buning uchun o‘qituvchi zamondan ortda qolmasligi va yangidan kashf etilayotgan yutuqlar texnologiyalarni bilishi lozim va ularni o‘z darslarida qo‘llay olishi kerak. Darsning sifatini o‘quvchilarning bilimiga qarab, belgilash mumkin. O‘quvchilarni bilimli bo‘lishi albatta darslarni tushunarli, qiziqarli bo‘lishini talab etadi. O‘qituvchi buni bilgan holda darsda turli ko‘rsatmali vositallar ya‘ni modellar, plakatlar,tarqatmalar, elaktron vositalar, slaydlar, multimediyali dasturlardan foydalanishi lozim. 24 Qirrali simmetrik o‘qqa ega bolgan detal chizmasida unga qirqim bajarishda, qirrasi simmetriya o ‘qi bilan qo'shilib qoladigan bolsa, ko‘rinishning qismi tegishli qirqimda tolqinsimon ingichka chiziq bilan ajratiladi. Bunday hollarda ko'rinish qismi yoki qirqim qismi ko‘pligining farqi bo’lmaydi. Bunday qirqimlar ko‘rinishning qismi bilan qirqimning qismi qo'shib tasvirlangan qismi quyidagi chizmadagi kabi tasvirlashga to‘g‘ri keladi. 15 qalam uchi ingichka qilib chiqariladi (uchlanadi) va chizg'ich yordamida bir nechta chiziq chizish mashq qilinadi. Shunda chizilgan chiziqlarning ko'pchiligi bir xil chiqsa, uning qo‘l sezgisi yaxshi rivojlangan hisoblanadi. Ba'zi odamlarning qo‘l sezgisi nisbatan rivojlanmagan bo‘ladi. Ular qalamning uchi ingichka yoki yo‘g ‘onroq uchlangandan qat'iy nazar, qalamni bir xilda bosib chizishadi. Shunda ingichka uchli qalam uchi sinib ketadi, bu yerda, ingichka uchli qalamni ohistalik bilan bosib chizish lozimligiga ahamiyat berilmaydi. Muntazam ravishda ingichka uchli qalam bilan chizishni mashq qilib turish orqali qo‘l harakati sezgisini me'yorlash mumkin. Turli jismoniy mehnat jarayonidan keyin qo‘l sezgisi pasayib ketadi. Bunda chizmalarni chizish bir muncha qiyinlashishini ham hisobga olish tavsiya etiladi. Hayotimizda chizmaning o‘rni juda kattadir. 4 Bu yerda detal frontal proyeksiyalar tekisligiga parallel joylashgan uchta tekislik bilan kesilmoqda. Bunday qirqimlarda tekisliklarning bukilgan joylari qirqimda tasvirlanmaydi, balki. Uchala tekislikdagi qirqimlar bitta tekislikka shartli keltirib shtrixlanadi. Shuning uchun detalning bosh ko‘rinishida qirqim bitta tekislik orqali hosil bolayotgandek tuyuladi. Murakkab qirqimni quyidagi chizmadagidek tasvirlash ham mumkin. Kesuvchi tekisliklardan biri V ga parallel, ikkinchisi V ga qiya joylashgan bolib, ular orqali murakkab qirqim hosil qilinsa, u siniq qirqim deyiladi. Bunday hollarda V ga qiya vaziyatdagi tekislik va undagi kesim V ga parallel bo’lguncha aylantiriladi. Shunda ikkala tekislik bitta tekislik bolib qoladi, kesim o‘zining haqiqiy kataligida tasvirlanadi. Qiya kesuvchi tekislikni aylantirish jarayonida tekislik orqasida joylashgan detal qismi (elementlari) o‘z o‘rinlarini o‘zgartirmaydi. 17 O‘tish chizig‘ini yasashni osonlashtirish maqsadida u aylana yoyi bilan almashtiriladi. Buning uchun teshik diametri 12 22 radiusda 12 yoki 22 nuqtadan yoy chiziladi va teshik o ‘qi bilan kesishtiriladi. . Hosil bo‘lgan 0 2 nuqta orqali 12 22 nuqtalar tsirkulda tutashtiriladi. Detal chizmalarini chizishda ko‘pincha uni tashkil qilgan sirtlarning o‘zaro kesishish chizig‘ini yasashga to‘g ‘ri keladi. Agar chiziqning shakli oldindan ma’lum bo‘lsa, kesishish chizig‘ini yasash ancha osonlashadi. Kesishish chizig‘ini yasashda yordamchi kesuvchi tekisliklar yoki sirtlardan foydalaniladi. Yordamchi tekisliklar sirtlarini to‘gri chiziq yoki aylanalar bo‘yicha kesadigan qilib tanlab olinadi. Yordamchi qilib odatda xususiy xoldagi tekisliklardan foydalaniladi. Aylanishsirtlarining kesishuv chizig’ini yasashda kesuvchi sferalar ishlatiladi. Kesish chizig’larini yasashda eng awalo tayanch nuqtalar topilib, so‘ngra oraliq nuqtalar aniqlanadi. Ular qanchalik ko‘p belgilansa, kesishish chizig‘i shunchalik aniq yasaladi. O‘zaro yoki aylanish sirtlari, shuningdek aylanish sirti bilan qirrali sirtlar kesishishi mumkin. Qirrali sirtlaming o'zaro kesishishi 2.8.2-chizmada va aylanish sirtalirining kesishishi esa 2.8.3-chizmada ko'rsatilgan. 21 uning ustki asosining markaziga tsilindr o'rnatilgan, silindrning ikki yonida prizma bo‘lib, bu prizma silindr bilan o‘tish chizig'i hosil qiladi. Silindrik teshik bilan uch yoqli prizma kesishgan va silindr yuqori asosidan pastga qarab ariqcha o‘yilgan. Oltish chiziqlarini yasash uchun prizma ostki qirrasining tsilindr asosi bilan kesishayotgan joyi 1] belgilanib, u orqali 12 topiladi. Prizma ustki qirrasining silindr bilan kesishayotgan erida 2X belgilanib, 22 aniqlanadi va ularning oralig‘ida yordamchi kesuvchi tekisliklar o‘tkazilsa, bu tekislik yon ko‘rinishida 73 nuqta orqali prizmani kesib o‘tadi. Shu nuqtaning ustdan ko'rinishi 3i aniqlanib, u orqali 32 topiladi. Silindrik teshikning prizma bilan kesishayotgan chizig'ini aniqlashda prizmaning ustdan ko‘rinishi ko‘rinmas shtrix chiziqda tasvirlanadi. Keyin kesishi chizig'i yasaladi. Silindrdagi ariqcha orqali hosil bo‘layotgan kesishish chiziqlariga ahamiyat berilsa, ular silindr yasovchilari orqali hosil bo‘lmoqda. Shuning uchun u erdagi 73 va 83 nuqtalarni 7| va 8| nuqtalar orqali aniqlanadi. Detaining izometrik proeksiyasi chizilgandan keyin, sirtlarning o‘zaro kesishish chizig‘ini aniqlash uchun tsilindr ostki asosining prizma qirrasi bilan kesishayotgan joyida 1 nuqta belgilanadi. Prizmaning ustki yoq tekisligida 2 2 egri chiziq O 1 markazdan chizilgan ellips qismi hisoblanadi. 3 nuqtani aniqlashda 2 \ 3 '2 masofar o‘qiga olib o‘tiladi va u o‘qqa parallel chizib, prizma qirrasida 31 topiladi. 31 dan x o'qqa parallel chizib, unga 3 ’2 32 masofa oichab qo‘yiladi. TSilindrik teshik bilan uch yoqli prizmaning o‘zaro kesishish chizig'i yaqqol tasvirda ko'rinmaydi. Silindrdagi ariqchaning kengligi A va V nuqtalar yordamida aniqlanadi. Ulardan и o‘qiga parallel chizilgan chiziqlar ikkala ellipsni kesib o‘tadi. Kesishgan nuqtalardan tsilindr yasovchilari chizilsa, ular O 1\1 markazdan chizilgan ellipslarni kesib ariqchani hosil qiladi. 23 Asosiy ko‘rinishda detal ko‘rinishning yarimi bilan qirqimning yarimini qo‘shib tasvirlangan bo‘lsa, chapda ko‘rinishda ikkita A-A va B-B qirqimlarning yarimini qo'shib tasvirlash ham mumkin. Bunday hollarda ham ikkala qirqimni shtrix punktir ajratadi. Detalning ba'zi elementlari ko'rinishning yarimini qirqimnining yarimi bilan tasvirlashga imkon bermaydi va ular to‘lqinsimon ingichka chiziq bilan ajratib ko‘rsatiladi. 14 Bitta detalga tegishli bolgan bir nechta bir xil kesimlar uchun kesuvchi tekisliklar izi uzuq chiziq bir xil harf bilan belgilanadi va bitta chiziladi. Kesuvchi tekisliklarni tanlashda, ularni o'tkazishda normal ko‘ndalang kesim hosil qilishiga e’tibor beriladi. 8 Bu yerda detal P tekislik bilan qirqilib, ikkiga: A va В bolaklarga ajratilgan. Fikran В bo‘lak olib qo‘yilgandan keyin A bolakning qirqilgan joyi shtrixlanadi. Detaining bosh ko'rinishida ham o‘sha joy shtrixlangan. Qirqimlar kesuvchi tekislik detalni teng ikki qismga ajratsa, kesuvchi tekislik izi chizmada ko‘rsatilmaydi. Detalning qismidagi teshikni qirqib ko‘rsatish joiz bolsa, kesuvchi tekislik izi uzuq chiziqlar bilan ko‘rsatiladi va qirqim A-A kabi belgilanadi. Kesuvchi tekislik izi uzuq chiziqlarni tasvirlash quyidagi chizmada berilgan, A harflar yo'nalishlarining detal konturiga nisbatan tashqi tomonlariga yoziladi. Yo‘nalishning shakl va o‘lchamlari quyidagi chizmada ko‘rsatilgan. 11 Agar kesimda nosimmetrik shakl hosil bolsa, chiqarilgan kesimda kesuvchi tekislik izi uzuq chiziq bilan detaining qaysi joyidan o‘tganligini ko‘rsatadi va kesim ham bir xil yozuv bilan ta’minlanadi. Ustiga chizilgan va tasvirlararo kesimda tekislik izi uzuq chiziq chilib, u belgilanmaydi. Kesuvchi tekislik aylanish sirti markaziy o‘qi orqali kesib o‘tsa kesimda aylanish sirti konturi to‘liq ko‘rsatiladi. 7 Bu yerda silindr ustidagi to'rtburchak prizma tasvirida hech qanday o'zgarish ro’y bermagan. Chunki tekislikdagi kesim V bilan fikran jipslashtiriladi. Detal chizmasida og‘ma qirqim bajarish. Detalni proektsiyalar tekisliklariga nisbatan qiya vaziyatdagi tekislik bilan kesganda og‘ma kesim yoki qirqim hosil bo'ladi. Tekislik kesib o'tgan joyining o ‘zi chizmada tasvirlansa og‘ma kesim, kesimning orqa tomonidagi detal qismlari ham qo'shib tasvirlansa, og‘ma qirqim hosil bo'ladi. quyidagi chizma a dagi A -A ko'rinish og'ma kesimga, 2.6.1-chizma, b dagi B-B ko'rinish og'ma qirqimga misol bo'la oladi. Og'ma kesim yuzasi o'zining haqiqiy kattaligida tasvirlanadi va uni yasash uchun A-A tekislik kesib o'tgan detal ko'rinishdagi 12, 22, 32, 42, 52 nuqtalar belgilanadi va bu nuqtalarning ustdan hamda yondan ko'rinishlaridagt o'rinlari aniqlanib qiya kesim proektsiyalari belgilanadi. O g'm a kesimning haqiqiy kattaligini yasash uchun 12, 52 nuqtalardan tekislik izi A -A ga perpendikulyar yordamchi chiziqlar o'tkaziladi. A-A ga parallel qilib o 'q chiziq i o'tkaziladi va unga nisbatan detaining yon yoki ustdan ko'rinishlarida kesim nuqtalari mos holda o'lchab qo'yiladi. Bu nuqtalami birlashtirib chiqish natijasida og'ma kesimning haqiqiy kattaligi yasaladi . B-B qirqimdagi kesim yuzasi ham A-A ga o'xshab yasaladi. Bu kesimni og 'm a qirqimga aylantirish uchun B-B tekislik orqasidagi detal qismlarining ko'rinadigan kontur chiziqlari kesim yuzasining haqiqiy kattaligiga qo'shib chiziladi. Buning uchun B-B tekislikka nisbatan perpendikulyar vaziyatda qaralganda detal konturining tashqi nuqtalari A2, V2, S2, D2 va ichki 18 KIRISH 0‘zbekis е onda qabul qilingan ta’lim standartlariga asosan chizmachilik umumta’lim maktablarining 8-9 - sinflarida, kasb-hunar kollejlarining mos mutaxasisliklarida o‘qitiladi. Umumta’lim maktablari va kollejlar uchun chizmachiuk o'qituvchilari asosan oliy o‘quv yurtlaridagi ≪ tasviriy san'at va muhandislik grafikasi ≫ mutaxassislikligida tayyorlanadi. Grafika (chizmachiuk) o’qituvchisining kasb-hunar kollejlaridagi grafika fanlaridan ham dars berishi ko’zda tutilganligini e’tiborga olsak, chizmachilik o’qituvchisi muhandislik grafikasining hamma bo’limlari bo’yicha chuqur bilimga ega bo’lishi, boshqa fanlar bilan aloqalari, politexnik va gumanitar yo’nalishlari haqida aniq tasavvur va ularni amalda qo’llash malakalariga ega bo’lishi zarur. Kasb-hunar kollejlarida yosh, texnik savodxon xodimlarni tayyorlash bo’yicha talablar chizmachilik o’qituvchisi oldida mazmunan yangi vazifalami qo'ymoqda. Yuzaga kelgan ahvol chizmachilik o’qituvchisini qo’shimcha metodik yordamlarsiz qoldirish mumkin emasligini ko’rsatmoqda. Bu yerda shuni qo’shimcha qilib o’tish kerakki, o ‘quvchilar ham, yosh o'qituvchilar ham ba’zan ishlab chiqarish chizmalari bilan ish ko’rishlariga to'gri kelib qoladi va ≪ Bu nima? ≫ degan tabiiy savol tug'iladi. Chizmalar texnik hujjatlar sifatida inson faoliyatining har xil sohalarida qollaniladi. Buning ustiga ulaming konstruktiv - texnik va texnologik sifatlari ularga ta’sir o'tkazadi. Hozirgi zamon chizmalarini chizmachilik qoidalarini bilgan va chizmalarni bajarishda qabul qilgan shrtliklardan xabardor bo`lgan kishilargina to`la tushinishlari mumkin. Chizmaning sifati chizuvchining qo‘l sezgisiga bog‘liq bo‘!adi. Chizmalarni toza va chiroyli qilib chizishda, asosan, qo‘l sezgisi kata ahamiyatga ega. Chiziladigan bir hil turdagi chiziqlar bir hil yo‘g‘onlikda, bir tekis qilib chizilishi lozim. Insonda qo'l sezgisi yaxshi rivojlangan bo‘lsa, qo’liga olgan qalamni qog‘oz ustida mahorat bilan yurgiza oladi. Insonning qo‘l sezgisini tekshirish uchun 3 Topilishi kerak bo’lgan ichki kesishish chizig’i ham shu usulda topiladi. Detal sirtiarining kesishuv ehizig‘ini aksonometrik proeksiyasini bajarish. Detalning ko‘rinishlari va uning yaqqol tasvirida o‘tish chiziqlari yasalsin. Detal ko‘rinishlari tahlil qilinsa, uning asosi paralellepipeddan iborat bo‘lib, 22 Qiya joylashgan detalga tegishli bolgan bir nechta bir xil kesimlarni ifoda qiluvchi tasvir quyidagi chizmadagi kabi tasvirlanadi. Kesuvchi tekislik sifatida silindrik sirt olinishi ham mumkin, bunday holda kesim yoyib tasvirlanadi va yoyilganlik belgisi qo‘yiladi. 9

O’quvchilarni kesim va qirqim bajarishga hamda chizmani o’qish usillariga o’rgatish

I BOB. Kesimlar va qirqimlar

  1. Materiallarning kesimda grafik belgilanishi.……………………..…….5
  2. Kesimlar………………………………………………………………...6
  3. Qirqimlar………………………………………………………………..9
  4. Detal chizmasida og‘ma qirqim bajarish……………………………….17
  5. Detal chizmasida tekis qirqim bajarish………………………………...18
Купить