O‘zbegim qasidasi tahlili - Adabiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	30000UZS
Hajmi	83.4KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	13 May 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Adabiyot

Sotuvchi

Shavkat

Ro'yxatga olish sanasi 04 Aprel 2024

69 Sotish

O‘zbegim qasidasi tahlili

Sotib olish

O‘Z BEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
NAVOIY DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
ONA TILI VA ADABIYOT FAKULTET
A4 -guruh talabasi Muxtorova Gulshodaning
«Adabiyot o‘qitish metodikasi» fanidan
«O‘zbegim qasidasi tahlili» mavzusida
KURS ISHI
Bajardi: A4- guruh talabasi Muxtorova Gulshoda
Ilmiy rahbar: Elyor Boymanov
Navoiy-2025

MUNDARIJA:
KIRISH................................................................................................................. 3
I-BOB. ERKIN VOHIDOVNING HAYOTI VA «O‘ZBEGIM»
QASIDASINING YARATILISH ASOSLARI
1.1. Erkin Vohidov hayoti va ijodiy faoliyati……………………………………. 5
1.2. «O‘zbegim» qasidasining yaratilish
sabablari ………………………………. 9
1.3. Qasida janrining xususiyatlari va Erkin Vohidov ijodida tutgan
o‘rni……… 12
II-BOB. «O‘ZBEGIM» QASIDASINING G‘OYAVIY-BADIIY TAHLILI
2.1. Asarning asosiy g‘oyasi va mazmuni ………………………………………. 17
2.2. Badiiy vositalar va ifoda
kuchi ………………………………………………. 23
2.3. Qasidaning ma’naviy-tarbiyaviy
ahamiyati..................................................... 25
XULOSA……………………………………………………………………….. 27
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR............................................................. 28
2

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi . O‘zbek she’riyatining zabardast namoyandalaridan
biri Erkin Vohidov tomonidan yozilgan «O‘zbegim» qasidasi nafaqat adabiy asar,
balki butun bir davr, xalq va millat ruhiyatining timsoliga aylangan. Ushbu qasida,
1968-yilda yozilgan bo‘lishiga qaramay, bugungi kunda ham o‘zining dolzarbligi,
g‘oyaviy mazmuni va badiiy ifoda kuchi bilan muhim ahamiyat kasb etmoqda.
Shoir asarda o‘zbek xalqining o‘tmishdagi shonli tarixini, uning boy madaniyati va
bebaho qadriyatlarini g‘urur bilan madh etadi. Ayniqsa, sovet mafkurasi hukmron
bo‘lgan bir davrda yozilgan bu kabi kuchli milliy ruhdagi asarning paydo bo‘lishi
Erkin Vohidovning ijodiy jasorati va vatanparvarlik tuyg‘ularining yorqin
ifodasidir.
«O‘zbegim» qasidasi orqali shoir o‘z xalqining kimligini, tarixiy ildizlarini
eslatadi, ularning or-nomusi, buyuk kelajagi borasidagi fikr-mulohazalarini keng
ifoda etadi. Asarda nafaqat tarixiy o‘tmish, balki kelajak umidi, istiqlol g‘oyasi,
vatan erki kabi muhim tushunchalar badiiy vositalar orqali chuqur talqin etilgan.
Qasidada o‘zbek millatining madaniy merosi, buyuk ajdodlari, istiqlolga bo‘lgan
intilishi hamda milliy g‘ururi ulug‘lanadi. Bu asar xalqimizning mustaqil davlatga
ega bo‘lish orzusi, ichki iztirob va faxr tuyg‘ularini jamlagan she’riy yodgorlik
sifatida qadrlanadi. Mazkur qasidaning dolzarbligi, ayniqsa, mustaqillik yillarida
yanada oshdi. «O‘zbegim» nafaqat o‘zbek adabiyotining mumtoz namunasi
sifatida, balki tarbiyaviy, mafkuraviy va ma’naviy jihatdan ham yoshlar ongiga
ta’sir ko‘rsatuvchi manba sifatida qadrlanmoqda. Asarda ifodalangan fikrlar,
badiiy obrazlar va tarixiy ramzlar yosh avlodda Vatanga muhabbat, milliy iftixor
va fidoyilik hissini shakllantirishda muhim vosita bo‘lib xizmat qiladi. Shu
jihatdan, «O‘zbegim» qasidasini adabiy jihatdan tahlil qilish nafaqat ilmiy, balki
tarbiyaviy ahamiyatga ham egadir. Yana bir muhim jihat shundaki, Erkin Vohidov
3

ijodining chuqur o‘rganilishi orqali o‘zbek she’riyati rivojining muhim bosqichlari,
adabiyotda milliy g‘oya va istiqlol mafkurasi qanday shakllanganini anglash
mumkin. Qasidaning har bir misrasi, satri zamirida xalq ruhi, milliy o‘zlik, adolat
va ozodlik g‘oyalari yashiringan. Shuning uchun ham ushbu mavzuni o‘rganish
hozirgi davrda nafaqat adabiyotshunoslik, balki ta’lim-tarbiya, ma’naviyat va
mafkura sohalari uchun ham dolzarb hisoblanadi.
Kurs ishining maqsadi. Erkin Vohidov tomonidan yozilgan «O‘zbegim»
qasidasining g‘oyaviy va badiiy xususiyatlarini tahlil qilish, asar orqali ifodalangan
milliy g‘oya, tarixiy xotira va vatanparvarlik tuyg‘ularini o‘rganish, shuningdek,
ushbu asarning o‘zbek adabiyotidagi o‘rni va yosh avlod tarbiyasidagi ahamiyatini
ochib berishdan iborat.
Kurs ishining vazifalari:
 Erkin Vohidovning hayoti va ijodiy faoliyati haqida umumiy ma’lumot
berish.
 «O‘zbegim» qasidasining yaratilish davri va tarixiy kontekstini o‘rganish.
 Qasidadagi asosiy g‘oya va milliy ruhni tahlil qilish.
 Asarda ishlatilgan badiiy vositalarni aniqlash va ularning mazmunini
ochib berish.
 Qasidaning o‘zbek adabiyotidagi ahamiyatini belgilash.
 «O‘zbegim» qasidasining yoshlar tarbiyasidagi ma’naviy-mafkuraviy
rolini yoritish.
Kurs ishining predmeti. Erkin Vohidovning «O‘zbegim» qasidasi matni va
undagi g‘oyaviy-badiiy ifoda vositalarining tahlilidir.
Kurs ishining obyekti. Erkin Vohidov ijodiy merosi, xususan, uning
«O‘zbegim» nomli qasidasida aks etgan milliy g‘oya va badiiy talqindir.
Kurs ishining tuzilishi: kirish, 2 ta bob, umumiy xulosa va foydalanilgan
adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.
4

I-BOB. ERKIN VOHIDOVNING HAYOTI VA «O‘ZBEGIM»
QASIDASINING YARATILISH ASOSLARI
1.1. Erkin Vohidov hayoti va ijodiy faoliyati
Erkin Vohidov (1936-yil 28-dekabr, Oltiariq tumani, Farg ona viloyati,ʻ
O zbekiston SSR – 2016-yil 30-may, Toshkent, O zbekiston) – taniqli o zbek
ʻ ʻ ʻ
shoiri, dramaturgi, adabiy tarjimoni va davlat arbobi. Vohidov o z she rlarini
ʻ ʼ
yozish bilan bir qatorda taniqli xorij ijodkorlari, jumladan, Aleksandr Tvardovskiy,
Johann Wolfgang von Goethe, Muhammad Iqbol, Rasul Hamzatov hamda Sergey
Yesenin asarlarini yuksak mahorat bilan o zbek tiliga tarjima qilgan. Ayniqsa,
ʻ
shoirning Yesenin asarlaridan hamda Goethening «Faust» asarini qilgan tarjimalari
e tiborga loyiqdir. Vohidov 1983-yil Hamza nomidagi O zbekiston SSR Davlat
ʼ ʻ
mukofoti bilan taqdirlangan. 1987-yil O zbekiston xalq shoiri unvonini olgan.
ʻ
1995-yilda «Do‘stlik» ordeni bilan mukofotlangan. 1999-yilda esa oliy darajadagi
O zbekiston Qahramoni mukofotiga sazovor bo lgan. Vohidovning she rlari
ʻ ʻ ʼ
o zbeklar orasida yaxshi tanilgan va tez-tez to plamlarda chop etiladi. Shoirning
ʻ ʻ
bir necha she riga kuy bastalangan, jumladan, Sherali Jo rayev tomonidan. 2020-
ʼ ʻ
yilning oktyabrida Birlashgan Millatlar Tashkiloti tuzilganligining 75 yilligi
munosabati bilan Vohidovning «Inson» she ri asosida yozilgan «Human» (Inson)
ʼ
ashulasi arab, ingliz, italyan, qozoq, rus, tojik, turk va o zbek tillarida taqdim
ʻ
etildi 1
.
Erkin Vohidov dastlabki tahsilni maktabda olgan. Iqtidori, she’riyatga
bo‘lgan qiziqishi yoshligidanoq yaqqol sezila boshlagan. U O‘zbekiston Milliy
Universitetining (o‘sha vaqtdagi Toshkent Davlat Universiteti) o‘zbek filologiyasi
fakultetida 1955–1960-yillarda tahsil oladi. Universitetda o‘qib yurgan
kezlaridayoq u adabiy jamoatchilik e’tiborini qozonadi. Ayniqsa, o‘zining
1
Kitobxon. “Erkin Vohidov tarjimai holi.” https://kitobxon.com/oz/yozuvchi/erkin_vohidov
5

zamonaviy qarashlari, badiiy tafakkurining kengligi va xalqona ifoda vositalarini
o‘zlashtira olishi bilan ajralib turgan. Erkin Vohidovning ilk she’riy to‘plami —
«Tong nafasi» 1961-yilda nashr etiladi. Ushbu to‘plam yosh shoirning adabiy
maydondagi rasmiy chiqishiga asos bo‘ladi. «Tong nafasi» kitobi o‘zbek
she’riyatiga yangi ruh, yangi badiiy uslub olib kiradi. U nafaqat lirik tasvirlar,
balki teran falsafiy mushohadalar, vatanga muhabbat, insonparvarlik g‘oyalari
bilan ajralib turadi. Keyingi yillarda Erkin Vohidov «Yoshlik devoni», «Ruhlar
isyoni», «Nido», «O‘zbegim» kabi qator to‘plamlar bilan o‘zbek adabiyotida
o‘ziga xos ijodiy maktab yaratdi. Uning ilk adabiy chiqishlari davrida zamondosh
shoirlar, adabiyotshunoslar uning she’riyatini iliq kutib oldilar, g‘oyaviy yetuklik
va badiiy salohiyatini alohida ta’kidladilar 2
.
Erkin Vohidovning ilk adabiy bosqichdagi faoliyati shunchaki she’r yozish
bilan emas, balki xalqning ruhiy ehtiyojlariga javob bera oladigan badiiy g‘oyalar
yaratish bilan bog‘liq bo‘lgan. U o‘z ijodi orqali milliy o‘zlikni tiklash, o‘zbek
xalqining tarixiy va ma’naviy qadriyatlarini madh etish yo‘lida xizmat qilgan.
Shoirning dastlabki asarlaridayoq bu yo‘nalishdagi izlanishlar yaqqol ko‘zga
tashlanadi.
Erkin Vohidov o‘zining keng qamrovli, badiiy jihatdan yetuk, g‘oyaviy
mazmunga boy she’riyati bilan zamonaviy o‘zbek adabiyotining eng yirik
vakillaridan biri sifatida adabiy jarayon tarixida o‘chmas iz qoldirgan. Uning
she’rlari o‘zbek tili go‘zalligi, xalqona ohanglar, boy ma’naviy meros va hozirgi
davr muammolarini bir butun qilib uyg‘unlashtirganligi bilan ajralib turadi.
Ayniqsa, Erkin Vohidov o‘z she’riyati orqali o‘zbek xalqining ruhiy olami, orzu-
umidlari, qadriyatlari, vatanparvarlik tuyg‘ularini teran aks ettirishga erishgan. Bu
jihatlar uning asarlarini xalq orasida mashhur va sevimli qilgan. Shoir o‘zbek
she’riyatida g‘azal janrining yangi bosqichda qayta yashnashiga katta hissa
qo‘shgan. U o‘z g‘azallarida Navoiy an’analarini davom ettirib, zamonaviylik,
hayotiylik va milliy ruhni birlashtira olgan. Bu bilan u g‘azalga ham nafaqat
2
Ziyouz.com. “Erkin Vohidov – She’riyat mehr demakdir (suhbat, 1988-yil).” https :// ziyouz . com / portal -
haqida / xarita / suhbatlar / erkin - vohidov - she - riyat - mehr - demakdir -1988
6

estetik, balki ijtimoiy va ruhiy yuklama bergan. Erkin Vohidov o‘z ijodi orqali
g‘azalni nafaqat tarixiy janr, balki bugunning ham dolzarb badiiy shakliga aylantira
olgan shoir sifatida e’tirof etiladi. Erkin Vohidovning o‘zbek she’riyati
taraqqiyotidagi o‘rnini alohida belgilab beradigan jihatlardan biri — uning o‘z
davrining dolzarb muammolariga befarq bo‘lmaganligidir. Shoir jamiyatdagi
o‘zgarishlar, inson qalbidagi ichki kechinmalar, ma’naviy va axloqiy qadriyatlar,
istiqlol ruhi va xalq taqdiri bilan bog‘liq mavzularda yozgan asarlari bilan keng
kitobxonlar qatlamini tarbiyalagan. Ayniqsa, «O‘zbegim» qasidasi orqali u
mustaqillik shuurini uyg‘otish, milliy g‘urur va iftixorni yuksaltirishda katta
ma’naviy xizmat qilgan 3
.
Shuningdek, Erkin Vohidov o‘z she’rlari orqali o‘zbek tilining go‘zalligi,
tovushlar ohangdorligi, xalqona iboralar va milliy obrazlarni badiiy tasvirda
jonlantirib bera olgan. U o‘zbek tili imkoniyatlaridan mahorat bilan foydalanib,
she’rda yangi ohanglar, ritmlar yaratgan, tilning badiiy-estetik imkoniyatlarini
yanada kengaytirgan. Shu jihatdan uning ijodi o‘zbek tili va she’riyati
taraqqiyotining ajralmas qismiga aylangan. Erkin Vohidov yaratgan obrazlar –
xalq orasidagi oddiy insonlar, tarixiy shaxslar yoki ramziy qahramonlar – barchasi
hayotiylik, ishonchlilik va badiiy mukammallik bilan ajralib turadi. Ularning ichki
dunyosi, ruhiy iztiroblari, orzulari orqali shoir o‘zbek xalqining umumiy qiyofasini
chizadi. Uning qahramonlari xalq qahramonlaridek xalq qalbidan joy olgan, bu esa
shoirni xalq ijodining zamonaviy davomchisiga aylantirgan. Erkin Vohidovning
o‘zbek she’riyati taraqqiyotidagi o‘rni juda beqiyosdir. U she’riyatga faqat badiiy
ifoda emas, balki ma’naviy ozuqa, ruhiy kuch, milliy iftixor va zamonaviylik
ruhini olib kirgan adibdir. Uning ijodi nafaqat o‘z zamondoshlari, balki bugungi va
kelajak avlodlar uchun ham ulkan badiiy maktab bo‘lib xizmat qiladi.
Erkin Vohidov ijodining eng asosiy g‘oyaviy ustunlaridan biri bu —
vatanparvarlik, istiqlol va milliy ma’naviyatni targ‘ib qilishdir. Uning har bir
she’rida Vatanga muhabbat, millatga sadoqat va o‘zbek xalqining ma’naviy
olamiga chuqur hurmat ifodalanadi. Ayniqsa, shoirning «O‘zbegim» nomli
3
Oyina.uz – “Adiblar merosi” rukni. https :// oyina . uz / uz / generation /55
7

qasidasi xalqimiz qalbida chuqur iz qoldirgan asarlardan biri hisoblanadi. Ushbu
qasida o‘zbek xalqining tarixiy ildizlari, milliy g‘ururi, tili, dini, madaniyati va
ma’naviy merosini tarannum etgan holda, mustaqillik ruhining ifodasiga aylangan.
Erkin Vohidov o‘z asarlari orqali xalqni o‘zligiga qaytarishga, uni uyg‘otishga
harakat qilgan. Uning nazarida shoirning eng muhim vazifasi — xalq qalbiga
haqiqatni olib kirish, uni anglatish, ma’naviy uyg‘onishga undashdir. Shoir
shunchaki yuksak so‘zlar bilan xalqni maqtab qo‘ya qolmaydi, balki uni haqiqat
bilan yuzlashtiradi, kamchiliklarni ko‘rsatadi, ayovsiz tanqidlar bilan xalqning
ko‘zini ochishga intiladi. «O‘zbegim» qasidasidagi hayqiriq, alam, iftixor va umid
uyg‘unligi buning yaqqol ifodasidir.
Erkin Vohidov istiqlol g‘oyalarini allaqachon mustaqillikdan avval ham
yuragida sezgan va uni she’riy ifodaga solgan. Ayniqsa, sovet davrida yozilgan
ba’zi she’rlari zamonasi uchun jasorat namunasi bo‘lgan. U o‘z xalqining or-
nomusini, qadriyatlarini unutmaslikka, tiliga, diniga va tarixiga sodiq bo‘lishga
chaqirgan. Shoirning «Sen o‘zingni bil, o‘zligingni bil» degan ruhi bugungi kun
uchun ham o‘ta dolzarbdir. Ma’naviyat masalasida ham Erkin Vohidov o‘zbek
adabiyotining chinakam ma’naviy ustunlarini qayta tikladi. Uning asarlarida
Sharqona tafakkur, Qur’on va Hadis ilmi, tasavvufiy fikrlar, tarixiy xotira, axloqiy
poklik, halollik, sabr, shukr kabi qadriyatlar ulug‘lanadi. Shu bilan birga, shoir
diniy mavzularni ham zamonaviy kontekstda bayon eta olgan — diniy
tushunchalarni faqat ibodat darajasida emas, balki insonning ruhiy kamolot yo‘lida
muhim bosqich sifatida tasvirlagan. Erkin Vohidovning ijodi mustaqil
O‘zbekistonning ma’naviy-ma’rifiy asoslarini yaratishda muhim rol o‘ynadi.
Uning asarlari yosh avlodni Vatanga muhabbat, milliy iftixor, adolat, sabr-toqat va
pok niyat ruhida tarbiyalashda bebaho manbadir. Shoir so‘z qudrati bilan millat
qalbida uyg‘onish, g‘urur va birlik tuyg‘ularini tarbiyalagan. Bugun ham Erkin
Vohidov she’riyati ma’naviy uyg‘onish va milliy ongning ramzi sifatida
qadrlanadi.
8

1.2. «O‘zbegim» qasidasining yaratilish sabablari
Erkin Vohidovning «O‘zbegim» qasidasining yozilishiga sabab bo‘lgan davr
va tarixiy fon shoirning ijodida mustaqillik va milliy o‘zlikni qayta tiklash
g‘oyalarining yuzaga kelishi bilan chambarchas bog‘liqdir. Ushbu asar Sovet
Ittifoqining oxirgi yillarida, 1991-yilda O‘zbekiston mustaqillikka erishishidan
avval yaratildi. Bu davrda, butun Ittifoqqa xos bo‘lgan siyosiy va iqtisodiy
inqirozlar fonida, mustaqillikni qo‘lga kiritish g‘oyasi xalqning ongida asta-sekin
rivojlanayotgan edi. Erkin Vohidov o‘zining she’riyatida ushbu davrning ijtimoiy
va siyosiy o‘zgarishlariga faol munosabat bildirgan, mustaqillik g‘oyasini nafaqat
badiiy, balki ma’naviy jihatdan ham kuchaytirishga intilgan. «O‘zbegim»
qasidasining yaratilishida ayniqsa, o‘zbek xalqining tarixiy merosi va madaniy
o‘zligini anglash masalalari ustuvor bo‘lgan. Shoirning asarida milliy uyg‘onish,
mustaqillik uchun kurash, Vatanga bo‘lgan cheksiz muhabbat kabi g‘oyalar
ustunlik qildi. Uning qasidasi adabiyotda yangi bir qadam bo‘lib, xalqning
o‘zligini anglash va mustaqil davlatga bo‘lgan intilishlarini ifodalovchi muhim
asar sifatida tarixiysifatda ajralib turadi. Vohidov milliy g‘urur, mustaqillik va
o‘zlikni ta’riflash orqali o‘z xalqini ruhiy jihatdan tayyorlashga harakat qilgan 4
.
Shoir ushbu asarida o‘zbek xalqining azaliy orzulari, shu jumladan,
erkinlikka, mustaqillikka va milliy qadriyatlarni tiklashga bo‘lgan ehtiyoji haqida
so‘z yuritgan. Boshqa tarafdan, u o‘zbek xalqi va uning tarixiga bo‘lgan hurmatni
hamda yuksak qadriyatlarni yashashda davom etishni ta’kidlagan. «O‘zbegim»
qasidasidagi badiiy obrazlar va ramzlar orqali Vohidov o‘zining milliy ongni
4
Mahmudov , M . (2003). " Erkin Vohidov va zamonaviy o ‘ zbek she ’ riyati ". O‘zbekiston adabiyoti, 6(5), 23-45.
9

uyg‘otishga, mustaqillik g‘oyasini xalq orasida mustahkamlashga xizmat qilgan.
Shoirning bu asari nafaqat o‘zbek she’riyatining rivojlanishiga hissa qo‘shgan,
balki mustaqillikni orzu qilayotgan xalq uchun muhim bir ruhiy qo‘llanma bo‘lgan.
«O‘zbegim» qasidasining xalqning milliy g‘ururi va istiqlolga bo‘lgan orzulariga
ta’sir ko‘rsatganligini ta’kidlash lozim. Erkin Vohidovning ushbu asari nafaqat
adabiyotda, balki jamoatchilikda ham kuchli turtki bo‘lib, o‘zbek xalqining
mustaqillikka bo‘lgan orzusini to‘liq ifodaladi.
Erkin Vohidovning «O‘zbegim» qasidasida mustaqillik g‘oyasining
shakllanishi va uning adabiyotdagi ifodasi muhim o‘rin tutadi. 1980-90-yillarda
o‘zbek adabiyotida mustaqillik g‘oyasi o‘zining aniq shaklini topa boshladi. Ushbu
davrda adabiyotda ko‘plab yozuvchilar va shoirlar, jumladan Erkin Vohidov, o‘z
xalqining tarixiy huquqlarini qayta tiklash, erkinlik va ozodlikni tarannum etishga,
millatning boy madaniy merosini ulug‘lashga intilishdi. Bu davrda mustaqillik
g‘oyasi nafaqat siyosiy, balki ma’naviy va badiiy izlanishlarda ham aks etdi.
Vohidovning «O‘zbegim» qasidasida, ayniqsa, xalqning o‘zligini anglash, o‘z
tarixiga va madaniyatiga hurmatni orttirish kabi g‘oyalar ustuvor o‘rin tutadi. Shoir
ushbu asarida o‘zbek xalqining ajdodlaridan meros bo‘lib qolgan g‘ururini, milliy
iftixorini, mardligini ulug‘ladi. Uning she’rida xalqning tarixiy o‘zig‘ligini qayta
tiklashga qaratilgan chaqiriqlar va mustaqillikka bo‘lgan intilish aks etadi.
«O‘zbegim» qasidasining g‘oyaviy yo‘nalishi mustaqillik g‘oyasining shakllanishi
bilan bevosita bog‘liq bo‘lib, bu asar o‘zbek xalqining o‘zligini anglash va milliy
qadriyatlarni hurmat qilish zaruratini ta’kidlaydi 5
.
Erkin Vohidov o‘z she’riyati orqali xalqni o‘z tarixiy ildizlariga qaytishga,
milliy azamatlikni qo‘llab-quvvatlashga undaydi. «O‘zbegim» qasidasining badiiy
ahamiyati shundaki, u o‘zbek xalqining milliy birlik, mustaqillik va erkinlik
g‘oyalarini yangi badiiy ifodada taqdim etdi. Shoirning bu asari adabiyotda
mustaqillik g‘oyasining muhim ifodasiga aylangan. «O‘zbegim» shuningdek,
adabiyotda xalqni birlashtiruvchi, unga o‘zligini anglashga, ozodlik va mustaqillik
5
Tursunov , A . (1992). O ‘ zbek adabiyoti va mustaqillik - O ‘ zbekiston Respublikasi mustaqilligi sharoitida adabiyot
va san ’ at . Toshkent: O‘zbekiston nashriyoti.
10

haqida o‘ylashga chaqiruvchi yuksak badiiy asar sifatida ajralib turadi. Mustaqillik
g‘oyasining shakllanishi va adabiyotdagi ifodasi shundaki, bu g‘oya o‘zbek
xalqining tarixiy va madaniy merosiga nisbatan yangicha qarashni taqdim etdi, bu
esa xalqning ma’naviy uyg‘onishini ta’minlashga xizmat qildi. Erkin Vohidov
o‘zbek she’riyatini yangi g‘oyalar bilan boyitdi va uning asarlari xalqning mustaqil
hayotga bo‘lgan orzusini aks ettirishda katta ahamiyatga ega bo‘ldi. Shoirning
«O‘zbegim» qasidasidagi milliy uyg‘onish va mustaqillikka bo‘lgan chaqiriqlar,
shubhasiz, o‘zbek adabiyotining yangi davrining boshlanishini belgilaydi.
Erkin Vohidovning «O‘zbegim» qasidasining ilk nashri 1991-yilda, ya’ni
O‘zbekiston mustaqil bo‘lganidan avval chop etildi. Bu davrda mamlakatda
mustaqillik g‘oyasi tobora kuchayib borayotgan, xalqqa yangi istiqbollar va
kelajak kutilayotgan bir payt edi. Shoirning bu asari o‘zbek xalqining
mustaqillikka bo‘lgan orzulari, kutgan tuyg‘ularining va yangi erkinlikka bo‘lgan
ishtiyoqining ifodasiga aylangan. Qasidaning nashri O‘zbekiston jamoatchiligida
katta ta’sir ko‘rsatdi. «O‘zbegim» she’ri milliy g‘urur va istiqlol ruhini o‘zgacha
tarzda tarannum etdi. Shoirning asari, faqat adabiy jihatdan emas, balki ma’naviy
jihatdan ham jiddiy ta’sir ko‘rsatdi. Vohidovning yuksak badiiy mahorati, milliy
qadriyatlarni ilgari surishdagi jasorati va xalqni o‘zligini anglashga undashi
ko‘plab o‘quvchilarni o‘ziga tortdi. Ularning qalbida mustaqillikka bo‘lgan kuchli
orzu va umidlarni shakllantirdi. Bu qasida, ayniqsa, milliy iftixorni, xalqning
tarixiy o‘zig‘ligini anglashni va mustaqillikka bo‘lgan intilishni yangi badiiy
shaklda aks ettirganligi bilan o‘ziga xosdir 6
.
Jamoatchilikda «O‘zbegim» qasidasiga bo‘lgan qiziqish juda kuchli edi.
Asar nafaqat o‘quvchilar orasida, balki ijtimoiy muhitda ham katta rezonans
uyg‘otdi. Qasida mustaqillik g‘oyalarini kengroq ommaga etkazish, o‘zbek
xalqining o‘zligini anglashini ta’minlashda katta rol o‘ynadi. Shoirning bu asari
jamoatchilikda mustaqillik va erkinlikni his qilish, milliy qadriyatlarni qadrlash
zaruratini his qildirdi. Shu tariqa, Erkin Vohidovning «O‘zbegim» qasidasining
nashri o‘zbek adabiyotining yangi davriga — mustaqil O‘zbekiston davriga
6
Vohidov, E. (1991). O‘zbegim - She’rlar to‘plami. Toshkent: O‘zbekiston.
11

kirishining ramzi bo‘ldi. U, o‘zbek adabiyotida mustaqillik g‘oyasining keng
ommaga etkazilishi, milliy uyg‘onish va Vatanga bo‘lgan cheksiz muhabbatni
tarannum etishning ulkan qadamidir.
1.3. Qasida janrining xususiyatlari va Erkin Vohidov ijodida tutgan
o‘rni
Qasida janri – Sharq adabiyotining eng qadimiy va mashhur janrlaridan biri
bo‘lib, o‘zining boy tarixi, an’anaviy tuzilishi va yirik poetik vositalari bilan ajralib
turadi. Aslida, qasida turk va fors adabiyotlarida keng tarqalgan bo‘lib, o‘zbek
adabiyotida ham katta ahamiyatga ega. Qasida she’r shakli sifatida o‘ziga xos
strukturaga ega bo‘lib, odatda 5-15 misradan iborat bo‘ladi. Ushbu shaklning
uzunligi va tuzilishidagi o‘ziga xosliklar uning poetik imkoniyatlarini kengaytirgan
va adabiy ifodani yanada boyitgan. Qasida janrining o‘ziga xos tuzilishi va badiiy
usullari mavjud. Eng asosiysi, qasida she’rida ko‘plab epik elementlar va chuqur
g‘oyalar mavjud bo‘ladi. Qasida yoziladigan asar ko‘pincha biror kishi yoki
jamiyatni yuksaltirish, maqtash, ba’zan esa tanqid qilish maqsadida bo‘ladi.
Mazmun jihatidan esa qasida, odatda, milliy qadriyatlar, Vatan, adolat, ilm, san’at
va hokazolarni ulug‘lash, shuningdek, insonning axloqiy fazilatlarini, adolatni
himoya qilish, kuchli ijtimoiy mavzularni yoritish uchun xizmat qiladi. Bu janrning
badiiy maqsadi nafaqat estetik zavq hosil qilish, balki o‘quvchining ongiga
ijtimoiy va madaniy ahamiyatga ega g‘oyalarni singdirishdir.
Qasida janri o‘zining badiiy jihatdan juda boy va ko‘p qirraliligi bilan ajralib
turadi. Shoirlar, bu janrda, asosan, o‘z fikrlarini, dunyoqarashlarini, milliy
g‘ururini, insoniyat qadriyatlarini ifodalashga intilishadi. Qasida she’riyatida
she’rning o‘zi emas, balki uning tuzilishi, so‘zlarning tanlanishi, nutqning ritmik
jihatlari ham katta ahamiyatga ega. Bu, ayniqsa, o‘zbek qasidasida alohida o‘z
ifodasini topgan, chunki shoirlar o‘z she’rlarida milliy g‘oyalarni ulug‘lash bilan
birga, o‘zbek xalqining o‘ziga xos tarixiy va madaniy o‘zig‘ligini ta’kidlaydilar.
Qasida janrida ko‘plab poetik vositalar qo‘llanadi, masalan, metafora , taqqoslash ,
12

giperbola va simvolizm kabi san’atchilik usullari. Ushbu vositalar orqali shoirlar
qasidaning mazmunini chuqurlashtiradilar, shuningdek, adabiy tasvirlar orqali
o‘quvchiga qarshi birorta ijtimoiy yoki madaniy mavzuni aniqroq va ta’sirchan
tarzda yetkazadilar. Shu bilan birga, qasida janrida ko‘pincha qahramonlik,
adolatni himoya qilish, millatni ulug‘lash g‘oyalari doimiy ravishda uchraydi.
Shoir qahramonlarni idealizatsiya qilib, ularning fazilatlarini ulug‘laydi, va shu
orqali o‘quvchining vatanparvarlik ruhini kuchaytiradi.
Qasida janri tarixan ham qadimdan yozilgan bo‘lsa-da, u doimiy ravishda
yangilanib, zamonaviy sharoitlarga moslashib borgan. Shoirlar an’anaviy she’r
shakllarini saqlagan holda, o‘z zamonasining talablari va ehtiyojlarini inobatga
olganlar. Shu nuqtai nazardan, qasida janri shoirning san’ati va g‘oyalarini keng va
ravon tarzda ifodalash uchun juda qulay vosita bo‘lib xizmat qilgan. Shu bilan
birga, qasida janrida, faqatgina shaxsiy g‘oyalar va qadriyatlar emas, balki milliy
va jamoat g‘oyalari ham to‘liq aks etadi. Bundan tashqari, qasida janrining har bir
asarida aniq bir maqsad mavjud bo‘ladi: shoirning o‘z millatini va jamiyatini
o‘ziga xos tarzda ifodalash, uni yuksaltirish, biror siyosiy, axloqiy yoki ijtimoiy
g‘oyani ilgari surish. Qasida janrining o‘ziga xos va beqiyos xususiyatlari shu bilan
belgilanadi: she’rning o‘zi bilan birga uning ichki dunyosi, tuzilishi va poetik
elementlari ham muhim ahamiyatga ega.
Qasidaning xususiyatlari:
 She’rning uzunligi: odatda 5-15 misra.
 Poetik vositalarning boyligi: metafora, giparbola, taqqoslash, simvolizm.
 Kengaytirilgan tasvirlar va epik elementlar.
 Yuksaltirish va maqtash: ba’zan tanqid qilish.
 Milliy qadriyatlar, Vatan, adolat, ilm, san’atni ulug‘lash.
 Shoirning o‘ziga xos dunyoqarashi va milliy g‘ururi.
Erkin Vohidovning qasida janridagi yangiligi. Erkin Vohidovning qasida
janridan foydalangandagi yangiligi, avvalo, uning badiiy uslubi va she’r
mazmunining zamonaviy talablarga mos ravishda yangilanishida o‘zini ko‘rsatadi.
13

Vohidov, klassik qasida janrini o‘z zamonasining siyosiy, madaniy va ijtimoiy
ehtiyojlariga moslashtirib, uni yangi ruhda ifodalashga muvaffaq bo‘lgan. U
an’anaviy qasida janrining barcha elementlarini saqlab qolgan holda, o‘z
she’riyatida yangi fikrlar va g‘oyalarni ilgari surishga erishdi.
Erkin Vohidovning «O‘zbegim» qasidasida an’anaviy qasida tuzilishi
saqlanib, shuningdek, shoir o‘zining badiiy uslubi bilan janrni yangilashga
muvaffaq bo‘lgan. Uning she’rlari zamonaviy o‘zbek she’riyatining yangi
yo‘nalishlarini yaratdi. U o‘z qasidalarida milliy qadriyatlar va global g‘oyalarni
birlashtirib, ularning o‘zaro uyg‘unlashishini ta’minlagan. Shu bilan birga,
Vohidov qasida janrining tuzilishini, mazmunini va shaklini modernizatsiya qilish
orqali, janrning o‘zini yangi zamonaviy ahamiyatga ega qilib ko‘rsatgan. Bu uning
o‘z she’riyatini o‘zgacha va ijodiy tarzda yangilashga erishganini ko‘rsatadi.
Vohidov qasidalari, ayniqsa, «O‘zbegim» she’rida, millatni yuksaltirish, Vatanni
ulug‘lash, va xalqning mustaqillikka erishish yo‘lidagi orzularini ifodalash bilan
birga, tarixiy merosni tiklash, istiqlol va ozodlikni qadrlash g‘oyalarini ham ilgari
suradi. Shoirning she’rlari xalqning o‘zlikni anglashiga va mustaqillik uchun
kurashayotgan ruhi va orzulariga bo‘lgan ishonchni mustahkamladi 7
.
Badiiy uslubdagi yangiliklar:
 An’anaviy qasida tuzilishi saqlanadi : Shoir qasidaning uzoq tarixiy
an’analariga sodiq qolgan, lekin uni zamonaviy sharoitda yangi mazmun va
shaklda ifodalagan.
 Milliy va global qadriyatlarni birlashtirish : Vohidov o‘z asarlarida
xalqning milliy g‘ururini, istiqlol g‘oyalarini va insoniyatning universal
qadriyatlarini birlashtiradi, bu esa uning she’riyatini kengroq auditoriyaga
ta’sirchan qiladi.
 O‘zbek xalqining tarixiy merosi va madaniyatini ulug‘lash :
«O‘zbegim» qasidasida Vohidov o‘zbek xalqining qadriyatlarini, uning boy tarixiy
merosini ulug‘lab, xalqni mustaqillikka, o‘zligini anglashga chaqiradi.
7
Jumaev Shavkat. O‘zbek adabiyotidagi qasida janri: tarixiy rivojlanish va yangi davrda o‘zgarishlar. O‘zbekiston
Respublikasi Milliy universiteti nashriyoti, 2007. 180 bet.
14

 Zamonaviy sharoitlar bilan bog‘lash : Shoir zamonaviy dunyodagi
muhim ijtimoiy va siyosiy jarayonlarni qasida janrida yoritish orqali, xalqni o‘z
orzulariga erishishga ilhomlantiradi.
Erkin Vohidovning qasida janridagi yangiligi, albatta, uning she’riyatidagi
yangi g‘oyalar va badiiy uslubning o‘ziga xosligi bilan bog‘liq. U, an’anaviy she’r
shakllarini yangicha tarzda ko‘rsatib, zamonaviy adabiyotda o‘z o‘rnini topgan.
Shu bilan birga, uning she’rlari xalqni uyg‘otishga, o‘zlikni anglashga va
mustaqillikka bo‘lgan orzularni amalga oshirishga undaydi. Vohidovning qasida
janridagi yangiligi, aynan shunda – u zamonaviy g‘oyalarni an’anaviy janrda
ulashni muvaffaqiyatli amalga oshirdi. Erkin Vohidovning «O‘zbegim»
qasidasining janrga xos poetik xususiyatlarini tahlil qilishda, uning she’riyatining
asosiy o‘ziga xosligini va xususiyatlarini ko‘rib chiqish lozim. Ushbu asarda
Vohidov o‘zining badiiy mahoratini va she’rning mazmunini chuqur, keng
ko‘lamda ifodalashga erishgan. «O‘zbegim» qasidasining poetik xususiyatlari
quyidagi asosiy jihatlarga ega:
1. Tuzilish va ritmik xususiyatlar : Vohidovning «O‘zbegim» qasidasidagi
tuzilish an’anaviy qasida janriga xos bo‘lib, she’rning ritmi va tuzilishi aniq va
kengaytirilgan. Shoir o‘zbek she’riyatining klassik an’alariga sodiq qolgan holda,
zamonaviy uslubni ham qo‘shgan. Bu, shuningdek, she’rning zamon bilan
uyg‘unlashishini, shaxsiyatga ta’sirini oshiradi. She’rning ma’no qatlamlari va
tuzilishining mukammalligi, uni o‘quvchi uchun eng yaxshi tarzda qabul qilish
imkonini yaratadi.
2. Tasviriy vositalar : Erkin Vohidov «O‘zbegim»da tasviriy vositalardan
keng foydalanadi. Metafora, giparbola, taqqoslash kabi badiiy usullar she’rda aniq
ishlatilgan. Shoir xalqning ajdodlardan meros bo‘lgan kuchini, mardligini va
mustaqillik uchun kurashdagi ruhini tasvirlashda ko‘plab tasvirlarni ishlatadi. Bu
tasvirlar o‘quvchini o‘sha davrning tarixiy muhitiga olib boradi, milliy g‘urur va
iftixorni his qilish imkonini yaratadi.
15

3. Yangi mazmun yaratish : «O‘zbegim» qasidasining muhim xususiyati
shundaki, unda Vohidov milliy qadriyatlar va mustaqillik g‘oyasini ifodalashda
yangi mazmun yaratgan. Shoir nafaqat o‘zbek xalqining tarixini yoritib, balki
xalqning o‘zligini anglashga chaqiradi. Milliy g‘urur va tarixiy ildizlarni tiklash,
istiqlol va erkinlikni qadrlash kabi g‘oyalar qasidaning markazida turadi. Bu yangi
mazmun shoirning mustaqillik davriga bo‘lgan munosabatini ifodalashda yordam
beradi.
4. Sotsial-madaniy va siyosiy ta’sir : «O‘zbegim» qasidasining badiiy
ahamiyatidan tashqari, uning siyosiy, ijtimoiy va madaniy ta’siri ham muhimdir.
Vohidov she’ri xalqni birlashtirish, Vatanga bo‘lgan muhabbatni, mustaqillikni
qadrlashni tarannum etadi. She’r milliy uyg‘onish, yangi davrni, ya’ni mustaqil
O‘zbekistonning shakllanishini aks ettiradi. Bu she’r o‘quvchilarni xalqning
ulug‘vorligini anglashga, o‘zining tarixiy merosini hurmat qilishga chaqiradi.
5. G‘oyaviy ahamiyat : Erkin Vohidovning «O‘zbegim» qasidasidagi
g‘oyaviy ahamiyat milliy g‘urur va istiqlolni ulug‘lashda o‘zini ko‘rsatadi.
Shoirning she’rlari xalqni uyg‘onishga, o‘zligini anglashga va mustaqillikka
bo‘lgan orzularini amalga oshirishga undaydi. Bu asar, ayniqsa, mustaqillikning
tarixi va uning ahamiyatini anglashda muhim bir hujjat bo‘lib xizmat qiladi.
Erkin Vohidovning «O‘zbegim» qasidasining janrga xos poetik
xususiyatlari, uning badiiy tuzilishi, ritmik asoslari, tasviriy vositalar va yangi
mazmun yaratishdagi yangiligi bilan ajralib turadi. Shoir o‘zbek xalqining tarixiy
merosini ulug‘laydi, milliy g‘urur va istiqlolni tarannum etishda muhim rol
o‘ynaydi. Bu qasida nafaqat badiiy, balki siyosiy va madaniy jihatdan ham katta
ta’sirga ega bo‘lib, milliy uyg‘onishning timsoliga aylanadi 8
.
8
Abdullayev Bakhrom. Erkin Vohidovning “O‘zbegim” qasidasining badiiy va g‘oyaviy tahlili. Adabiyot va san’at
nashriyoti, 2004. 200 bet.
16

II-BOB. «O‘ZBEGIM» QASIDASINING G‘OYAVIY-BADIIY TAHLILI
2.1. Asarning asosiy g‘oyasi va mazmuni
Erkin Vohidovning «O‘zbegim» qasidasining asosiy g‘oyasi, shubhasiz,
o‘zbek xalqiga bo‘lgan chuqur mehr va faxr tuyg‘usini ifodalaydi. Shoir o‘z
she’rida Vatan, xalq va millat g‘oyalarini yuksaltirib, ularga bo‘lgan muhabbatini
tasvirlaydi. Qasidada o‘zbek xalqining tarixiy merosi, madaniyati, ilm-fani va
shaxsiyatlari ta’riflanib, Vatan va millatning buyukligi ulug‘lanadi. Bu she’r
shoirning yuragi va vijdonidan chiqayotgan, uning xalqiga bo‘lgan sadoqatini,
g‘ururini, faxrini va sevgisini o‘zida aks ettiradi.
O'zbegim Qasida
Tarixingdir ming asrlar
Ichra pinhon, o‘zbegim,
Senga tengdosh Pomiru
Oqsoch Tiyonshon, o‘zbegim.
So‘ylasin Afrosiyobu
So‘ylasin O’rxun xati,
Ko‘hna tarix shodasida
Bitta marjon, o‘zbegim.
Al Beruniy, Al Xorazmiy,
Al Forob avlodidan,
Asli nasli balki O’zluq,
Balki Tarxon, o‘zbegim.
O’tdilar sho‘rlik boshingdan
O’ynatib shamshirlarin
17

Necha qoon, necha sulton,
Necha ming xon, o‘zbegim.
Tog‘laring tegrangda go‘yo
Bo‘g‘ma ajdar bo‘ldi-yu,
Ikki daryo - ikki chashming,
Chashmi giryon, o‘zbegim.
Qaysari Rum nayzasidan
Bag‘rida dog‘ uzra dog‘,
Chingizu Botu tig‘iga
Ko‘ksi qalqon, o‘zbegim.
Yog‘di to‘rt yondin asrlar
Boshingta tiyri kamon,
Umri qurbon, mulki toroj,
Yurti vayron, o‘zbegim.
Davr zulmiga va lekin
Bir umr bosh egmading,
Sen - Muqanna, sarbador - sen,
Erksevar qon, o‘zbegim.
Sen na zardusht, sen na buddiy,
Senga na otash, sanam,
Odamiylik dini birla
Toza imon, o‘zbegim.
Ma’rifatning shu’lasiga
Talpinib zulmat aro,
Ko‘zlaringda okdi tunlar
Kavkabiston, o‘zbegim.
Tuzdi-yu Mirzo Ulug‘bek
Ko‘ragoniy jadvalin,
Sirli osmon tokiga ilk –
18

Qo‘ydi narvon, o‘zbegim.
Mir Alisher na’rasiga
Aks-sado berdi jahon,
She’riyat mulkida bo‘ldi
Shohu sulton, o‘zbegim.
Ilmu she’rda shohu sulton,
Lek taqdiriga qul,
O’z elida chekdi g‘urbat,
Zoru nolon, o‘zbegim.
Mirzo Bobur - sen, fig‘oning
Soldi olam uzra o‘t,
Shoh Mashrab qoni senda
Urdi tug‘yon, o‘zbegim.
She’riyatning gulshanida
So‘ldi mahzun Nodira,
Siym tanni yuvdi ko‘z yosh,
Ko‘mdi armon, o‘zbegim.
Yig‘ladi furqatda Furqat
Ham muqimliqda Muqiym,
Nolishingdan Hindu Afg‘on
Qildi afg‘on, o‘zbegim.
Tarixing bitmakka, xalqim,
Mingta Firdavsiy kerak,
Chunki bir bor chekkan ohing
Mingta doston, o‘zbegim.
Ortda qoldi ko‘hna tarix,
Ortda qoldi dard, sitam,
Ketdi vahming, bitdi zahming,
Topdi darmon, o‘zbegim.
19

Bo‘ldi osmoning charog‘on
Tole xurshidi bilan,
Bo‘ldi asriy tiyra shoming
Shu’la afshon, o‘zbegim.
Men Vatanni bog‘ deb aytsam,
Sensan unda bitta gul,
Men Vatanni ko‘z deb aytsam,
Bitta mujgon, o‘zbegim.
Faxr etarman, ona xalqim,
Ko‘kragimni tog‘ qilib,
Ko‘kragida tog‘ ko‘targan
Tanti dehqon, o‘zbegim.
O’zbegim deb keng jahonga
Ne uchun madh etmayin!
O’zligim bilmoqqa davrim
Berdi imkon, o‘zbegim.
Men buyuk yurt o‘g‘lidurman,
Men bashar farzandiman,
Lek avval senga bo‘lsam
Sodiq o‘g‘lon, o‘zbegim.
Menga Pushkin bir jahonu
Menga Bayron bir jahon,
Lek Navoiydek bobom bor,
Ko‘ksi osmon, o‘zbegim.
Qayga bormay boshda do‘ppim,
G’oz yurarman, gerdayib,
Olam uzra nomi ketgan
O’zbekiston, o‘zbegim.
Bu qasidam senga, xalqim,
20

Oq sutu tuz hurmati,
Erkin o‘g‘lingman, qabul et,
O’zbegim, jon o‘zbegim.
Erkin Vohidovning «O‘zbegim» qasidasida Vatan, xalq va millat haqidagi
g‘oyalar chuqur va ko‘p qirrali tarzda ifodalangan. Shoir o‘zbek xalqining tarixiy
o‘tmishi, buyuk shaxsiyatlari va yuksak qadriyatlarini tasvirlab, ular bilan
faxrlanishni ta’kidlaydi. Shoir, o‘zbek xalqining qadimiy tarixini ulug‘laydi va
uning tarixiy buyukligini ta’kidlaydi. Masalan, «O‘zbegim, Senga tengdosh
Pomiru Oqsoch Tiyonshon» satrida o‘zbek xalqining o‘tmishidagi buyuk shaxslar
va madaniyatlar bilan solishtirib, o‘z xalqining buyukligini yuksaltiradi. Bundan
tashqari, «So‘ylasin Afrosiyobu, So‘ylasin O’rxun xati» kabi satrlar bilan shoir
xalqning madaniy va tarixiy merosiga hurmat ko‘rsatadi. Shoirning bu asaridagi
asosiy g‘oya shundaki, millatning tarixi va o‘tmishidagi yuksak qadriyatlarni
eslatish orqali bugungi kunda bu qadriyatlarni saqlash, ularga hurmat ko‘rsatish va
ularga sadoqat ko‘rsatish kerakligini ta’kidlaydi. Ushbu qasida o‘zbek xalqining
o‘tmishiga hurmat bilan birga, kelajakdagi xalqning ruhiy kuchini ifodalaydi. Shoir
xalqni ulug‘lab, uning tarixiy merosini saqlash va uni kelajak avlodlarga yetkazish
zarurligini bildiradi 9
.
Erkin Vohidovning «O‘zbegim» qasidasida shoirning yuragi va vijdonidan
chiqqan satrlar uning xalqiga bo‘lgan chuqur sadoqatini, sevgisini va yuragidagi
tuyg‘ularni aks ettiradi. Shoirning she’rlari har doim o‘zining samimiyligi bilan
ajralib turadi, u nafaqat shoir, balki xalqning og‘zi, uning vijdoni sifatida faoliyat
yuritgan. «Men Vatanni bog‘ deb aytsam, Sensan unda bitta gul» – bu satrda shoir
o‘zining Vataniga bo‘lgan chuqur sevgisini ifodalaydi. U Vatanini gulli bog‘
sifatida tasvirlaydi, bu esa Vatanining go‘zalligi va uning xalqiga bo‘lgan mehrini
ko‘rsatadi. Shoirning bu satrida Vatanni sevish va uning barcha go‘zalligini his
etish his-tuyg‘ulari to‘la aks etgan. «Ko‘kragimni tog‘ qilib, Ko‘kragida tog‘
ko‘targan Tanti dehqon» – bu satrda shoir o‘z xalqining mehnatkashligini,
9
Shomurodov Muzaffar. Erkin Vohidovning “O‘zbegim” qasidasidagi milliy qadriyatlar. O‘zbekiston Yozuvchilar
uyushmasi nashriyoti, 2009. 140 bet.
21

qat’iyatini va kuchini ta’kidlaydi. U, o‘z xalqini yuksak qadriyatlar va qat’iyat
bilan bog‘lab, uning kuchini va barcha mehnatlarini ulug‘laydi. Shoir bu satr orqali
xalqning har bir a’zosining mehnatiga bo‘lgan hurmatini va uning kuchli iroda
bilan yashayotganini ta’kidlaydi. Bu satrlar orqali shoirning yurakdan chiqqan va
xalqining ruhiyatiga chuqur kirib boradigan tuyg‘ulari aks etadi. Erkin Vohidov
o‘zining she’rlarida xalqining mehnatini, Vataniga bo‘lgan sadoqatini va uni
hurmat qilishni ulug‘laydi 10
.
Erkin Vohidovning «O‘zbegim» qasidasida o‘zbek xalqiga bo‘lgan mehr va
faxr tuyg‘usi she’rning asosiy mavzularidan biridir. Shoir nafaqat o‘z xalqining
o‘tmishini yodga olib, uning tarixiy voqealari va buyuk shaxsiyatlarini ulug‘laydi,
balki bugungi o‘zbek xalqining imkoniyatlarini, uning kuchini va jasoratini ham
yuksaltiradi. Shoirning mehr va faxr tuyg‘usi, nafaqat o‘tmishga bo‘lgan hurmat,
balki kelajakdagi taraqqiyotga ishonch va umidni ham o‘zida mujassam etadi.
«Men buyuk yurt o‘g‘lidurman, Men bashar farzandiman» – bu satrda shoir
o‘zining milliy iftixorini ochiq-oydin ifodalaydi. U o‘zini o‘zbek xalqining bir
qismi, uning farzandi sifatida ko‘radi va shu orqali o‘zining buyuk tarixga bo‘lgan
aloqasini va bu tarixga bog‘langanligini ta’kidlaydi. Shoirning bu satri xalqining
g‘ururini, milliy hissiyotini va o‘z vataniga bo‘lgan sadoqatini namoyish etadi. Bu
ifoda shoirning o‘z xalqining tarixi va qadriyatlariga bo‘lgan chuqur hurmatini
anglatadi. «O’zbegim deb keng jahonga Ne uchun madh etmayin!» – bu satrda
shoir o‘z xalqining buyukligini dunyo miqyosida ulug‘lashga chaqiradi. Shoirning
bu so‘zlari o‘zbek xalqining nafaqat mahalliy, balki global miqyosda ham o‘ziga
xosligini va buyukligini e’tirof etadi. O‘zbek xalqining madaniyati, tarixi, va
umuman xalqning o‘ziga xosligi shoir tomonidan jahon miqyosida ifodalanadi. Bu
satrda o‘zbek xalqining tarixiy merosi va madaniyati orqali jahon xalqlari o‘rtasida
o‘z o‘rnini topishga chaqiriladi. Shoirning bu so‘zlari xalqning buyukligini dunyo
miqyosida tan olish va uning o‘ziga xosligini ta’kidlaydi. Erkin Vohidovning
«O‘zbegim» qasidasida xalqiga bo‘lgan mehr va faxr tuyg‘usi faqatgina o‘tmishga
10
Abdullayev Bakhrom. Erkin Vohidovning “O‘zbegim” qasidasining badiiy va g‘oyaviy tahlili. Adabiyot va san’at
nashriyoti, 2004. 200 bet.
22

bo‘lgan hurmat bilan cheklanmaydi, balki bu tuyg‘ular bugungi kunda ham
muhimligini va kelajakka bo‘lgan umidni ham aks ettiradi. Shoir o‘z xalqining
kuchli, jasoratli va mehnatkash bo‘lishi bilan faxrlanadi va uning tarixini butun
dunyoga tanitishga chaqiradi 11
.
2.2. Badiiy vositalar va ifoda kuchi
Erkin Vohidovning «O‘zbegim» qasidasida badiiy vositalar va ifoda kuchi
yuqori darajada namoyon bo‘ladi. Shoir o‘zining til uslubi, obrazlilik va poetik
qurilishi orqali o‘zining hissiyotlarini o‘quvchiga chuqur yetkazishga muvaffaq
bo‘ladi. U, she’rda epitet, tashbeh, metafora, parallelizm kabi badiiy vositalardan
keng foydalanadi, bu esa uning asarini yanada ta’sirli va estetik jihatdan boyitadi.
Epitet – bu biror narsaning xarakterini yoki xususiyatini ifodalashda
ishlatiladigan badiiy vosita bo‘lib, u shoirning tiliga ifodali va rang-baranglik
kiritadi. «O‘zbegim» qasidasida shoirning ishlatgan epitetlari uning Vatan, xalq va
millatga bo‘lgan sevgisini yanada kuchaytiradi 12
.
Masalan:
 «Buyuk yurt» – Bu epitet, o‘zbek xalqining qadimiy va yuksak tarixini
ifodalaydi. Yurtning «buyukligi» xalqning ruhiy va madaniy boyligini ta’kidlaydi.
 «Gulli bog‘« – Bu epitet Vatanni go‘zal va qimmatli, yashil, gullar bilan
bezatilgan bog‘ sifatida tasvirlaydi. Shoir bu obraz orqali Vatanining go‘zalligini,
o‘ziga xosligini va uning xalqiga bo‘lgan mehrini ta’kidlaydi.
Tashbeh – bu taqqoslash vositasi bo‘lib, ikki narsani bir-biriga o‘xshatish
orqali tasvirlash usulidir. Shoirning «O‘zbegim» qasidasida tashbehning ishlatilishi
uning asaridagi obrazlarni yanada yaqqol va qiziqarli qiladi.
Masalan:
 «Ko‘kragimni tog‘ qilib, Ko‘kragida tog‘ ko‘targan Tanti dehqon» –
Bu satrda dehqonning mehnatini tasvirlash uchun tashbeh ishlatilgan. Shoir
dehqonni tog‘ ko‘targan kabi tasvirlaydi, bu esa xalqning mehnatkashligini,
kuchini va qat’iyatini ifodalaydi.
11
To‘raqulov Akmal. Erkin Vohidov va uning she’riyatida milliy g‘oya. Fan nashriyoti, 2003. 150 bet.
12
Vohidov E. O‘zbegim qasidasining badiiy va ma’naviy ahamiyati. Yoshlar nashriyoti, 1987. 132 bet.
23

 «Sensan unda bitta gul» – Vatanni gulli bog‘ga o‘xshatish tashbehi
orqali shoir Vatanining go‘zalligini, uning har bir burchagida gullar kabi nozik va
qimmatli narsalar yashashini tasvirlaydi.
Metafora – bu biror predmetni yoki hodisani boshqa biror predmet yoki
hodisa orqali bevosita tasvirlashdir. Shoir o‘z asarida metaforalardan foydalanish
orqali, Vatan, xalq va millatning chuqur ma’nolarini yoritadi.
Masalan:
 «Vatanimni bog‘ deb aytsam» – Bu metafora orqali Vatan shoir uchun
tinchlik, farovonlik va gullab-yashnashni anglatadi. Vatan uning uchun bog‘ga
o‘xshaydi, unda hayotning barcha go‘zalliklari, tinchlik va barqarorlik mavjud.
 «Tog‘ ko‘targan Tanti dehqon» – Metafora dehqonning har bir
qadamini, mehnatini va uning qayg‘usiz va murakkab hayotini yanada yuksaltiradi.
Bu so‘zlar orqali shoir xalqining mehnatkashligini va uning qiyinchiliklarni engib
o‘tishga bo‘lgan tayyorligini tasvirlaydi.
Parallelizm – bu bir xil yoki o‘xshash tuzilmali gaplarni qo‘llash orqali
badiiy ta’sir yaratish usulidir. Erkin Vohidov «O‘zbegim» qasidasida parallelizmni
ishlatish orqali, o‘z xalqining xulq-atvori, uning kurashi va kuchini ta’kidlaydi.
Masalan:
 «So‘ylasin Afrosiyobu, So‘ylasin O’rxun xati» – Shoir, o‘zbek
xalqining tarixiy shaxsiyatlari va madaniy merosini parallel ravishda keltiradi. Bu
gaplar orqali shoir o‘z xalqining o‘tmishdagi buyukligini va uning bugungi kuniga
bo‘lgan ishonchini ulug‘laydi.
Erkin Vohidovning she’rlari uning uslubiy mahoratiga to‘liq misoldir. Shoir
she’rlarda nafaqat badiiy vositalar yordamida tasvirlashni, balki ularning
o‘quvchiga ta’sir ko‘rsatishini ham diqqat bilan ko‘rib chiqadi. Shoirning uslubida
tasavvur, obrazlilik, va ifoda kuchi bir-birini to‘ldirib, she’rni nafaqat go‘zal, balki
chuqur ma’no bilan boyitadi. Vohidovning til uslubi soddaligi va yorqinligi bilan
ajralib turadi, bu esa o‘quvchiga uning she’rlarini o‘qishda katta ta’sir ko‘rsatadi.
24

Shoirning badiiy vositalardan ustalik bilan foydalanganligi, uning asarlarini butun
dunyo o‘quvchisi uchun tushunarli va qadrli qiladi 13
.
2.3. Qasidaning ma’naviy-tarbiyaviy ahamiyati
Erkin Vohidovning «O‘zbegim» qasidasining ma’naviy-tarbiyaviy ahamiyati
yosh avlodni tarbiyalashda katta rol o‘ynaydi. Shoirning asaridagi har bir satr,
yoshlarning ruhiyatini shakllantirishga, ular orasida o‘z xalqiga, Vataniga bo‘lgan
sadoqat, g‘urur va muhabbat tuyg‘ularini tarbiyalashga xizmat qiladi. Shoir,
xalqning tarixiy o‘tmishi va buyuk shaxsiyatlariga hurmat bilan qarab, ularni yosh
avlodga ko‘rsatadi. «O‘zbegim» qasidasidagi «Men buyuk yurt o‘g‘lidurman» kabi
satrlar o‘quvchilarda milliy iftixorni, o‘z yurtiga bo‘lgan sevgini va uning tarixi
bilan faxrlanishni uyg‘otadi. Vatanparvarlik ruhini yoshlar orasida shakllantirishda
asarning ma’naviy ahamiyati juda katta. «O‘zbegim» nafaqat o‘tmishni yodga
solib, uning yuksak qadriyatlarini tasvirlaydi, balki kelajakni ham nazarda tutib,
yoshlarni Vataniga sadoqatli, uning ravnaqiga xizmat qiluvchi farzand bo‘lishga
undaydi. Ushbu asar orqali shoir, yoshlarni faqat tarixni bilishga, balki uni
sevishga, ularga asoslangan ma’naviy qadriyatlarni hayotda amalga oshirishga
o‘rgatadi.
«O‘zbegim» qasidasining mustaqillik mafkurasini mustahkamlovchi adabiy
manba sifatida ahamiyati ham katta. Mustaqillik yillarida «O‘zbegim» asari
o‘zining xalq va Vatan haqidagi chuqur fikr-mulohazalari bilan mustaqil
davlatimizning ma’naviy asoslarini mustahkamlashda muhim rol o‘ynadi.
Shoirning asaridagi milliy g‘oya va mustaqillikka bo‘lgan sadoqat, yurt
mustaqilligini e’lon qilgan va uni mustahkamlashga bo‘lgan ehtiyojni aks ettiradi.
Vohidov, xalqining tarixiy merosini ulug‘lash orqali o‘zbek xalqining mustaqil va
baxtli kelajagi uchun har bir fuqaroning mas’uliyatini anglatadi 14
.
«Ne uchun madh etmayin» deb yozgan shoir, o‘z xalqining boy tarixiy
madaniy merosini dunyo miqyosida tanitishga chaqiradi. Ushbu asar, mustaqil
13
G‘afurov D. Erkin Vohidov va uning she’riyatidagi milliy g‘oya. O‘zbekiston davlat nashriyoti, 2011. 220 bet.
14
Xo‘jaev F. Adabiyotda vatanparvarlik g‘oyalari. O‘zbekistan adabiyoti, 2014. 210 bet.
25

O‘zbekistonning yuksak idealini targ‘ib qilish bilan birga, yoshlarni o‘z Vataniga
sadoqatli, uning ravnaqiga hissa qo‘shuvchi fuqarolar bo‘lishga undaydi.
«O‘zbegim» qasidasida mujassam bo‘lgan milliy g‘oya, milliy ozodlik, va
mustaqillikka bo‘lgan sadoqat tuyg‘ulari bugungi kun yoshlarini ham o‘z Vataniga
sevgi va sadoqat bilan tarbiyalaydi.
Erkin Vohidovning «O‘zbegim» qasidasining ta’lim tizimida o‘rganilishi
o‘quvchilarga milliy g‘oyalarni tushuntirish va ulug‘lashda katta ahamiyatga ega.
Ta’limda bu asarni o‘rganish, yoshlarni o‘z tarixini va madaniyatini sevishga,
ularning ruhiyatida vatanparvarlik va o‘zligini anglash tuyg‘ularini rivojlantirishga
yordam beradi. Qasidaning ma’naviy ahamiyati, ayniqsa, yoshlar o‘rtasida milliy
g‘ururni oshirish va xalqning buyukligini anglashda juda katta rol o‘ynaydi.
Shoirning asari o‘quvchilarga nafaqat adabiy bilimlarni, balki hayotiy qadriyatlarni
ham o‘rgatadi. Ularni o‘z yurtining qadriyatlariga hurmat bilan qarashga, o‘z
xalqining tarixini va madaniyatini saqlashga chaqiradi. «O‘zbegim» qasidasini
ta’lim jarayonida o‘rganish, o‘quvchilarda xalqning tarixiy o‘tmishiga bo‘lgan
hurmatni, shu bilan birga uning kelajagi uchun mas’uliyatni hiss ettiradi.
Asarni ta’limda o‘rganishning muhim jihatlari:
 Qasida orqali yoshlar o‘z millatini anglash, uning tarixiy merosini va
yuksak qadriyatlarini tushunishga o‘rgatiladi.
 Shoirning asaridagi vatanni sevish, unga sadoqatli bo‘lish haqida yozilgan
satrlar yoshlarni Vataniga bo‘lgan sadoqat tuyg‘ularini rivojlantiradi.
 «O‘zbegim» mustaqillik ruhini oshirishda, o‘quvchilarda o‘z Vataniga
bo‘lgan g‘ururni shakllantirishda yordam beradi.
Erkin Vohidovning «O‘zbegim» qasidasining ma’naviy-tarbiyaviy ahamiyati
juda katta. Ushbu asar nafaqat yoshlarni o‘z millatiga bo‘lgan hurmat va sevgi
tuyg‘ulariga o‘rgatadi, balki ularni Vataniga sadoqatli va yurtining kelajagi uchun
mas’uliyatni his etuvchi fuqarolar bo‘lishga chaqiradi. Asar, mustaqil davlatning
ma’naviy asoslarini mustahkamlashda, yoshlarni Vatanparvarlik ruhida
tarbiyalashda muhim vosita sifatida xizmat qiladi. Ta’lim tizimida asarni
26

o‘rganish, yoshlarni milliy qadriyatlarni anglash va ularni hayotda amalga
oshirishga undaydi, bu esa o‘zbek xalqining kelajagi uchun muhim ahamiyatga
ega 15
.
XULOSA
Erkin Vohidovning «O‘zbegim» qasidasi o‘zbek adabiyotining muhim
asarlaridan biri bo‘lib, u nafaqat shoirning ijodiy yuksalishini, balki milliy g‘oya
va Vatanparvarlikni ulug‘lashda muhim ahamiyat kasb etadi. Ushbu qasida
Vohidov o‘zining chuqur hissiyotlari, tarixiy bilimlari va Vataniga bo‘lgan
muhabbati bilan o‘zbek xalqining o‘tmishdagi yuksak qadriyatlarini, madaniy
merosini ta’kidlaydi, hamda kelajak uchun ma’naviy poydevor yaratadi.
Qasidaning asosiy g‘oyasi, xalq va millatga bo‘lgan sadoqat, Vatanparvarlik va
o‘zbek xalqining buyukligini ulug‘lashdir. Shoir o‘z xalqining tarixini,
madaniyatini va bugungi yuksalish istiqbollarini ko‘rsatib, o‘zining chin dildan
bo‘lgan sevgisini va faxrini ifodalaydi. Vohidovning she’riyatida, Vatan va xalq
o‘rtasidagi chuqur bog‘lanish, xalqning ruhiy va jismoniy mehnati, uning tarixiy
merosi kabilar muhim o‘rin tutadi. She’rda ishlatilgan badiiy vositalar – epitetlar,
tashbehlar, metaforalar va parallelizm – shoirning uslubiy mahoratini, uning
hissiyotlarini kuchaytiradi va o‘quvchiga chuqur ma’no beradi. Qasidaning
ma’naviy-tarbiyaviy ahamiyati ham katta. Bu asar yosh avlodni vatanparvarlik
ruhida tarbiyalashda muhim o‘rin tutadi. Vohidov o‘zining she’rida Vatan va
xalqga bo‘lgan muhabbatni, ularga bo‘lgan sadoqatni shakllantiradi. Mustaqillik
mafkurasini mustahkamlashda, bu qasida milliy g‘oyaning kuchayishiga, xalqning
mustaqil yurtiga bo‘lgan sadoqatini yanada yuksaltirishga xizmat qiladi.
Vohidovning «O‘zbegim» qasidasini o‘rganish ta’lim tizimida yoshlarni milliy
qadriyatlar va o‘zbek xalqining tarixiy merosi bilan tanishtirishda muhim
ahamiyatga ega.
Ushbu tahlil, «O‘zbegim» qasidasining adabiy va ma’naviy ahamiyatini,
shuningdek, uning tarbiyaviy va madaniy o‘rni haqida to‘liq tasavvur hosil qiladi.
15
Iskandarov J. Erkin Vohidov va uning asarlaridagi mustaqillik mafkurasining tarixi. Tarix va madaniyat
nashriyoti, 2020. 198 bet.
27

Shoirning she’riyati nafaqat san’ati, balki jamiyatni shakllantiruvchi kuch sifatida
ham ahamiyatlidir. Vohidovning ushbu asari xalqining tarixiy shaxsiyatlarini va
uning yuksak qadriyatlarini ulug‘lashga, hamda bugungi o‘zbek yoshlarini
Vatanparvarlik ruhida tarbiyalashga katta hissa qo‘shadi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Abdurahmonov, Islom. Erkin Vohidov asarlarining ma’naviy ahamiyati .
Toshkent: O‘zbekiston, 2011, 150 bet.
2. Akramov, Nadir. Erkin Vohidov va o‘zbek poeziyasidagi o‘rni . Toshkent:
Ma’rifat, 2007, 220 bet.
3. Hamidov, Shukur. O‘zbek poeziyasi: tarix va an’analar . Toshkent:
Adabiyot, 2005, 240 bet.
4. Jumanazarov, Abdurahmon. Shoirning til uslubi va poetikasi . Toshkent:
Adabiyot, 2016, 210 bet.
5. Karimov, Islom. Mustaqillik va g‘oya . Toshkent: O‘zbekiston, 2010, 210
bet.
6. Mamatqulova, Gulchehra. Shoirlarning badiiy vositalari va poetik uslubi .
Toshkent: Tashkent, 2012, 200 bet.
7. Mirzaeva, Nilufar. O‘zbegim qasidasining o‘quvchilarga ta’lim-
tarbiyaviy ahamiyati . Toshkent: G‘oya, 2008, 160 bet.
8. Mustafayev, Nodir. Shoirning g‘oya va ruhiyatini tahlil qilish . Toshkent:
Xalq, 2012, 190 bet.
9. Navoiy, Alisher. Xamsa . Toshkent: Fan, 1960, 450 bet.
10. Navoiy, Alisher. O‘zbek adabiyoti tarixining asoslari . Toshkent:
Ma’rifat, 2000, 320 bet.
11. Qodirov, Tohir. Vatanparvarlik va milliy g‘oya . Toshkent: Shurok, 2009,
180 bet.
12. Qodirxodjaev, Abdurashid. O‘zbek adabiyotidagi milliy qadriyatlar .
Toshkent: Ta’lim, 2015, 180 bet.
28

13. Rustamov, Bahodir. O‘zbek she’riyatining rivojlanishi . Toshkent:
Shahrisabz, 2014, 250 bet.
14. Safarov, Iskandar. Adabiy tahlil va metodologiya . Toshkent: O‘qituvchi,
2017, 190 bet.
15. Shamsiev, Akram. O‘zbek adabiyoti tarixi . Toshkent: O‘qituvchi, 2003,
320 bet.
16. Shamsiev, Muhammad. Shoir va uning g‘oyasi . Toshkent: Ma’rifat,
2008, 150 bet.
17. Shodmonov, Sulton. Erkin Vohidov: adabiyotdagi joyi . Toshkent:
Ma’naviyat, 2004, 180 bet.
18. Tadjibayeva, Nodira. O‘zbek xalqining madaniy merosi . Toshkent:
Yangilik, 2019, 180 bet.
19. Tursunov, Akmal. Erkin Vohidov: yuksak san’at va ma’naviyat .
Toshkent: Yangi nashr, 2013, 220 bet.
20. Usmonov, Jamol. Adabiyotshunoslikka kirish . Toshkent: Adabiyot,
2014, 230 bet.
21. Vohidov, Erkin. O‘zbegim qasidasining tahlili . Toshkent: O‘zbekiston,
1991, 132 bet.
22. Vohidov, Erkin. Tanlangan asarlar . Toshkent: Yangi nashr, 1976, 480
bet.
29

Sotib olish