O‘zbek shevalarida ravish va uning yasalishi

Информация о документе

Цена	35000UZS
Размер	50.9KB
Покупки	0
Дата загрузки	10 Март 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Педагогика

Продавец

Amriddin Hamroqulov

Дата регистрации 23 Февраль 2025

4 Продаж

O‘zbek shevalarida ravish va uning yasalishi

Купить

2 MUNDARIJA
KIRISH …………………………………………………………………………..3
I BOB. O zbek shevalarida ravishning lingvistik xususiyatlarʻ i
1.1. O zbek tilida ravish tushunchasi va uning umumiy xususiyatlari
ʻ ..………….6
1.2. Shevalarda ravishning turlari va ularning o‘ziga xos jihatlari ………….…..10
1.3. O zbek shevalarida ravishlarning qo llanilishiga doir misollar
ʻ ʻ …………….15
II BOB. O zbek shevalarida ravishlarning yasalishi va shakllanishi
ʻ
2.1. O zbek shevalarida ravish yasovchi qo shimchalar
ʻ ʻ …………………….….18
2.2. Dialektal ravishlarning leksik va morfologik xususiyatlari …………….…..28
2.3. Shevalarda ravish yasashdagi fonetik va semantik o‘zgarishlar ……………28
XULOSA ………………………………………………………………………..31
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ……………………………………....33

3KIRISH
Kurs ishi m avzu si ning dolzarbligi. O‘zbek tilshunosligida dialektal
birliklarni o‘rganish masalasi muhim ahamiyat kasb etadi. Xususan, o‘zbek
shevalarida so‘z turkumlarining xususiyatlari va ularning yasalish mexanizmlarini
tahlil qilish shevalar lingvistik tuzilishini chuqurroq anglash imkonini beradi.
Ravish so‘z turkumi nafaqat adabiy til, balki shevalarda ham keng qo‘llanib, turli
grammatik va semantik xususiyatlarga ega. Shu sababli, mazkur kurs ishida
o‘zbek shevalarida ravishlarning o‘ziga xos xususiyatlari va ularning yasalish
usullari tahlil qilinadi.
O‘zbek tilida so‘z yasalishi muhim lingvistik jarayonlardan biri bo‘lib,
shevalarda bu jarayon o‘ziga xos fonetik, morfologik va semantik xususiyatlar
bilan ajralib turadi. Shevalarda ravishlarning qanday yasalishi va ularning o‘ziga
xos grammatik xususiyatlari ham ilmiy jihatdan dolzarb mavzulardan biri
sanaladi. Zero, ravish so‘z turkumi adabiy til bilan bir qatorda xalq shevalarida
ham faol ishlatiladi va o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘ladi.Shevalar o‘zbek
tilining hududiy variantlari sifatida tilning rivojlanish bosqichlarini anglashda
muhim ahamiyat kasb etadi. Har bir sheva o‘zining o‘ziga xos fonetik,
morfologik va leksik xususiyatlari bilan ajralib turadi. Ravishlarning shevalarda
qanday yasalishi, qaysi affikslar yordamida shakllanishi, qaysi sintaktik
kontekstda qo‘llanishi masalalari ushbu tadqiqot doirasida o‘rganilishi zarur
bo‘lgan masalalardan biri hisoblanadi. Chunki dialektal variantlarda ravishlarning
shakllanishi va semantik xususiyatlari adabiy tilga qaraganda farqlanishi
mumkin.Bundan tashqari, o‘zbek tili shevalarida ravishlarning o‘zgaruvchanligi,
yangi ravishlarning paydo bo‘lish jarayonlari ham qiziqarli lingvistik muammo
sanaladi. Dialektal materiallar asosida ravishlarning yasalishi bo‘yicha aniq
qonuniyatlarni belgilash nafaqat o‘zbek tilshunosligi, balki umumiy tilshunoslik
uchun ham muhim ilmiy natijalar berishi mumkin.Mazkur mavzu turli nuqtai
nazardan dolzarb hisoblanadi. Birinchidan, u hududiy xususiyatlarni aniqlash va

4til taraqqiyotini o‘rganishga yordam beradi. Ikkinchidan, shevalarning ravish
yasalishidagi o‘ziga xos jihatlarini tahlil qilish orqali umumo‘zbek tilining
shevalar bilan bog‘liq bo‘lgan taraqqiyot yo‘nalishlarini aniqlash mumkin.
Uchinchidan, o‘zbek tili shevalari bo‘yicha tadqiqotlar soni anchayin kam bo‘lib,
ayniqsa, ravish yasalishiga oid maxsus ishlar yetarli emas. Shu sababli, bu mavzu
ilmiy jihatdan yangi va muhim yo‘nalishlardan biri hisoblanadi.
Kurs ishi m avzu si ning o‘rganilganlik darajasi. O‘zbek tilining
dialektologiyasiga bag‘ishlangan ilmiy ishlar mavjud bo‘lib, unda shevalarning
grammatik va fonetik jihatlari tahlil qilingan. Jumladan, A. Madvaliyev, N.
Mahmudov, A. Abdurahmonov kabi olimlar o‘zbek shevalari va ularning leksik
hamda grammatik xususiyatlarini o‘rganganlar. Biroq, o‘zbek shevalarida aynan
ravishlarning yasalishi bo‘yicha maxsus tadqiqotlar yetarlicha olib borilmagan.
Shu bois mazkur kurs ishi mavzuning muhim jihatlariga yangicha yondashish va
ilmiy jihatdan yoritish maqsadida tayyorlanmoqda.Shuningdek, o‘zbek
tilshunosligida shevalarning umumiy grammatik tuzilishi haqida bir qancha ilmiy
tadqiqotlar amalga oshirilgan. Biroq, aynan ravishlarning yasalishi bo‘yicha
dialektal farqlarni chuqur o‘rganish muammosi hali to‘liq hal qilinmagan.
Shevalarda uchraydigan morfologik vositalar va ularning ravish yasalishidagi
o‘rni aniq belgilab berilmagan.Shu bilan birga, ayrim tadqiqotlarda ravishlarning
yasalishi bilan bog‘liq fonetik o‘zgarishlarga ham diqqat qaratilgan bo‘lsa-da, bu
jarayonning dialektal xususiyatlari batafsil o‘rganilmagan. O‘zbek tili shevalari
bo‘yicha olib borilgan ilmiy ishlar ko‘proq leksik va sintaktik jihatlarga
qaratilgan bo‘lib, ravishlarning shakllanishi va ularning hududiy farqlari hali
yetarlicha tahlil qilinmagan. Mazkur tadqiqot esa bu bo‘shliqni to‘ldirishga
xizmat qiladi.Ushbu kurs ishida o‘zbek tilidagi shevalarda ravishlarning hosil
bo‘lishi, ularning grammatik va semantik xususiyatlari, tildagi roli hamda
umumadabiy til bilan aloqadorligi o‘rganiladi. Dialektal farqlarning aniqlanishi,

5ravishlarning shakllanish qonuniyatlari, ularning tarkibiy tuzilishi va qo‘llanilish
doirasi haqida ilmiy yondashuvlar keltiriladi.
Kurs ishi m avzu si ning predmeti va obyekti. Mazkur kurs ishining
predmeti o‘zbek shevalarida uchraydigan ravishlarning grammatik va semantik
jihatlaridir. Obyekti esa o‘zbek tilining turli hududiy shevalarida qo‘llanadigan
ravish so‘zlari hamda ularning shakllanish qonuniyatlaridir.
Kurs ishi m avzu si ning tuzilishi. Kurs ishi kirish, ikki bob, xulosa va
foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.

6I BOB. O zbek shevalarida ravishning lingvistik xususiyatlarʻ i
1.1. O zbek tilida ravish tushunchasi va uning umumiy xususiyatlari
ʻ
Ravish - o‘zbek tilining mustaqil so‘z turkumlaridan biri bo‘lib, fe’lning
belgisini, holatini, bajarilish usulini, joyini yoki vaqtini ifodalaydi. Ravishlar gap
tarkibida ko‘pincha fe’l bilan bog‘lanib, uning qanday sodir bo‘lishini ko‘rsatadi.
O‘zbek tilshunosligida ravishlarning sintaktik, morfologik va semantik
jihatlari keng o‘rganilgan. Ular tuzilishi, yasalishi va ma’nosi jihatidan turli xil
bo‘lib, shevalarda o‘ziga xos shakl va qo‘llanish xususiyatlariga ega. O‘zbek
shevalarida ravishlar adabiy tilga nisbatan ko‘proq rang-baranglikka ega bo‘lib,
mahalliy xususiyatlarni aks ettiradi.
Ravishlarning quyidagi xususiyatlarini ajratib ko‘rsatish mumkin:
1. Mustaqil so‘z turkumi: Ravish boshqa so‘z turkumlariga bog‘liq bo‘lmagan
holda mustaqil so‘z turkumi hisoblanadi. U asosan fe’l bilan bog‘liq bo‘lib,
gapda uning mazmunini aniqlashtiradi. Ravishlarning gap ichida
ishlatilishiga qarab, ular turli vazifalarni bajarishi mumkin. Ular fe’lning
qanday bajarilishini bildirishi bilan birga, ba’zan gapning umumiy
ohangiga ham ta’sir qiladi. 1
Bundan tashqari, ravishlarning qo‘llanishida uslubiy o‘ziga xoslik ham
mavjud. Masalan, og‘zaki nutqda tez-tez ishlatiladigan ravishlar yozma nutqda
kamroq uchraydi yoki ma’lum bir kontekstda rasmiy tus oladi. Shevalarda esa
ravishlarning talaffuzi va tuzilishi turlicha bo‘lishi mumkin.
O‘zbek tilining ayrim shevalarida ravishlar mustaqil so‘z sifatida emas, balki
qo‘shimcha elementlar bilan birga ishlatilishi mumkin. Masalan, ba’zi hududlarda
"juda ham" shakli "judayam" tarzida aytilsa, boshqa mintaqalarda bu shakl
1
2.Nemat Mahmudov – O‘zbek tilining grammatik qurilishi. Toshkent: Fan, 2018.

7deyarli ishlatilmaydi. Bunday tafovutlar mintaqaviy til xususiyatlari va tarixiy
ta’sirlar bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin.Shuningdek, ravishlarning gap ichida
erkin harakatlana olish xususiyati ham mavjud. Ular ba’zan gap boshida,
o‘rtasida yoki oxirida kelib, turli ma’nolarni anglata oladi. Bu jihatdan ravishlar
o‘zbek tilining sintaktik tuzilishida muhim rol o‘ynaydi.Bundan tashqari,
ravishlarning intonatsiyaga ta’siri ham sezilarli bo‘lishi mumkin. Ularning
joylashuvi gapning umumiy ma’nosiga ta’sir qiladi, ayniqsa og‘zaki nutqda.
Masalan, "Juda tez uydan chiqib ketdi" jumlasida "juda tez" iborasi ta’kidlansa,
tezlik hissi kuchayadi, "Uydan juda tez chiqib ketdi" variantida esa urg‘u harakat
joyiga tushadi.Shuningdek, ravishlar so‘z birikmalari tarkibida turlicha
shakllanishi mumkin. Ba’zi hollarda ular mustaqil holda, ba’zan esa yordamchi
so‘zlar bilan birga keladi. Masalan, "juda yaxshi" va "nihoyatda yaxshi"
ravishlarining ishlatilishi mintaqaga qarab farqlanadi. Ba’zi hududlarda esa
"boshqacha" va "boshqacharoq" shakllari o‘zaro almashinib ishlatiladi. 2
Ravishlarning tildagi o‘rni ularning sintaktik holati va semantik
xususiyatlariga bog‘liq bo‘lib, ularning har bir shevada o‘ziga xos ishlatilishi
kuzatiladi.
O‘zgarmas so‘z turkumi: Ravishlar o‘z shaklini deyarli o‘zgartirmaydi,
ya’ni ular son, kelishik yoki zamon qo‘shimchalarini qabul qilmaydi. Shu bilan
birga, ravishlarning bu xususiyati ularni boshqa so‘z turkumlaridan ajratib turadi.
Masalan, sifatlar daraja qo‘shimchalarini qabul qilishi mumkin bo‘lsa, ravishlar
odatda o‘z shaklini saqlaydi.Biroq, ba’zi hollarda ravishlar sintaktik jihatdan
o‘zgarishi mumkin. Ayrim shevalarda ravishlarning talaffuzi va qo‘llanishi o‘ziga
xos ko‘rinishlarga ega bo‘lib, mintaqaga qarab ularning turli variantlari uchraydi.
2
Ravshan Nurmatov – O‘zbek tilida ravish yasash modellari va ularning shevalardagi o‘zgarishlari. Farg‘ona:
FarDU, 2023.

8Shuningdek, ravishlarning so‘z yasalishi jarayonida ba’zan ma’lum
qo‘shimchalar orqali hosil qilinishi ham mumkin. Bu esa ularning qat’iy
o‘zgarmaslik xususiyatiga nisbatan ba’zi istisnolar mavjudligini ko‘rsatadi.
O‘zbek tilida ravishlarning kelib chiqishi va rivojlanishi tarixiy jihatdan turli
bosqichlarni bosib o‘tgan bo‘lib, ba’zi eski shakllar zamonaviy tilda kam
uchraydi yoki shevalarda saqlanib qolgan.
Semantik tasnif: Ravishlar ma’nolariga ko‘ra bir necha guruhlarga bo‘linadi:
 Harakat ravishlari (tez, sekin, shoshib, ohista)
 Miqdor ravishlari (juda, ancha, ozgina, batamom)
 Vaqt ravishlari (hozir, ertaga, kecha, ilgari)
 Joy ravishlari (yuqorida, pastda, orqada, oldinda)
 Mavhum ravishlar (ehtimol, balki, go‘yo, xuddi)
O‘zbek shevalarida ravishlarning ba’zi xususiyatlari adabiy tildagidan farq
qiladi. Masalan, ba’zi shevalarda adabiy tilda kam uchraydigan ravish shakllari
qo‘llaniladi. Misol uchun, qashqadaryo shevalarida “ilgariliroq” so‘zi “ilgariroq”
ma’nosida ishlatilsa, farg‘ona shevalarida “shoshqaloqcha” shakli
“shoshqinchalik” ma’nosini bildiradi.
O‘zbek tilida ravishlarning shakllanishi va yasalish usullari ham turlicha. Ular
asosan quyidagi yo‘llar bilan hosil qilinadi:
 Asliy ravishlar: O‘zbek tilida qadimiy ravishlar bo‘lib, alohida so‘z sifatida
qo‘llanadi (tez, sekin, yaxshi, yomon).
 Affiksal yo‘l bilan yasalgan ravishlar: Ravish yasovchi qo‘shimchalar (-
cha, -roq, -lab, -lik) orqali hosil qilinadi (yaxshiroq, sekincha, tezlab).
 Qo‘shma ravishlar: Ikki yoki undan ortiq so‘z birikib, bitta ravish hosil
qiladi (ertalab-kechqurun, sekin-asta, betob-betob).

9O‘zbek shevalarida ravishlarning ishlatilishi mintaqaviy xususiyatlarga ham
bog‘liq. Masalan, Andijon shevalarida “chappa” so‘zi “teskari” ma’nosida ko‘p
ishlatilsa, bu shakl adabiy tilda kamroq uchraydi. Xorazm shevalarida esa
“qattik” so‘zi “katta kuch bilan” degan ma’noda ishlatilishi kuzatiladi.
Samarqand va Buxoro shevalarida ravishlarning o‘ziga xos variantlari
mavjud bo‘lib, ularning talaffuzi va ma’nosi ayrim hollarda farqlanadi. Masalan,
bu hududlarda “tez-tez” iborasi “tezgari” shaklida ishlatilishi kuzatiladi. Farg‘ona
vodiysi shevalarida esa “kuchli” ma’nosini bildiruvchi “o‘ta” so‘zi “zo‘r”
shaklida ko‘p qo‘llanadi.
Qashqadaryo va Surxondaryo shevalarida esa “ko‘p” ma’nosini bildiruvchi
ravishlar “juda” yoki “bazo‘r” ko‘rinishida ishlatiladi. Masalan, “bazo‘r keldi”
iborasi “zo‘rg‘a keldi” ma’nosida keladi. Toshkent shevasida esa ba’zan “qattiq”
so‘zi “baquvvat” ma’nosini ham anglatishi mumkin.
Bundan tashqari, Nukus va Qoraqalpog‘iston shevalarida ravishlarning adabiy
tildan biroz farqlanuvchi shakllari uchraydi. Masalan, “shoshib” so‘zi “chappar”
shaklida ishlatiladi. Bu shevalardagi ravishlarning ko‘pchiligi tarixiy va
mintaqaviy ta’sirlar natijasida shakllangan bo‘lib, ular turli dialektal o‘ziga
xosliklarni aks ettiradi.Shevalarda ravishlarning ishlatilishi grammatik jihatdan
ham ba’zi farqlarga ega bo‘lishi mumkin. Ayrim shevalarda ba’zi fe’l tarkibida
ishlatiluvchi ravish shakllari qisqarishi yoki o‘zgarishi mumkin. Misol uchun,
Navoiy shevalarida “juda tez” iborasi “judday tez” shaklida talaffuz qilinadi.
Buxoro va Samarqand shevalarida ba’zan ravishlarning zamon ifodalovchi
shakllari o‘zgarishi mumkin. Masalan, adabiy tildagi "kechagi" so‘zi ayrim
shevalarda "kechak" yoki "kechag‘i" shaklida ishlatiladi.
Shuningdek, Farg‘ona vodiysi shevalarida "asta-sekin" iborasi "astagina"
shakliga o‘tib, adabiy tilga nisbatan qisqartirilgan holda qo‘llaniladi.

10Qashqadaryo va Surxondaryo shevalarida esa "tezroq" so‘zi "tezrak" tarzida
talaffuz qilinishi kuzatiladi.
Xorazm shevalarida esa ravish shakllari fe’llar bilan o‘ziga xos uyg‘unlashuvi
bilan ajralib turadi. Masalan, "ancha yaxshi" iborasi "anchayin yaxshi" shaklida
ishlatiladi.
Nukus va qoraqalpoq shevalarida esa "nihoyatda" so‘zi "nihoyatda-m"
shakliga ega bo‘lib, gapga ta’sir darajasini oshiruvchi ma’noda ishlatiladi.Bu kabi
o‘zgarishlar mahalliy lahjalar va tarixiy ta’sirlarning natijasi bo‘lib, o‘zbek
tilining dialektal boyligini aks ettiradi.Umuman olganda, o‘zbek tilining
shevalarida ravishlarning o‘ziga xosligi ularning mahalliy xususiyatlar bilan
bog‘liqligini ko‘rsatadi. Har bir mintaqaning shevalarida turli ravish shakllari
saqlanib qolgan bo‘lib, ular xalq og‘zaki nutqining boyligini ifodalaydi.
1.2. Shevalarda ravishning turlari va ularning o‘ziga xos jihatlari
O‘zbek tilining shevalarida ravishlarning ishlatilishi va tuzilishi adabiy til bilan
solishtirilganda ayrim farqlarga ega bo‘ladi. Ravishlar shevalarda o‘ziga xos
fonetik, morfologik va semantik jihatlarga ega bo‘lib, bu ularning tildagi o‘rnini
yanada aniqroq tushunishga yordam beradi.
Shevalarda ravishning turlari
Ravishlar adabiy tilda bo‘lgani kabi shevalarda ham turli ma’no guruhlariga
bo‘linadi. Ularning asosiy turlari quyidagilardan iborat:
Ravish turi Ta’rifi Adabiy til
misollari Shevada ishlatilishi
Harakat va
holat Harakatning qanday sodir
bo‘layotganini bildiradi. tez, sekin,
shoshib, ohista, "jo‘ldirab" (tez-tez),
"safsayib" (bemalol,

11Ravish turi Ta’rifi Adabiy til
misollari Shevada ishlatilishi
ravishlari bexavotir shoshmasdan)
Miqdor va
daraja
ravishlari Harakatning miqdorini yoki
darajasini ifodalaydi. juda, ancha,
batamom,
ozgina,
nihoyatda "bazo‘r" (zo‘rg‘a),
"mo‘l-ko‘l" (ko‘p
miqdorda)
Vaqt
ravishlari Harakatning sodir bo‘lish
vaqtini bildiradi. hozir, ertaga,
kecha, ilgari,
endi "bugun-bu kecha" (shu
kunlarda), "ilgarili"
(oldin)
Joy va
yo‘nalish
ravishlari Harakatning qayerda sodir
bo‘layotganini yoki qaysi
yo‘nalishda ekanligini
bildiradi. yuqorida,
pastda, orqada,
oldinda "chaylada" (ochiq
joyda), "uqqida"
(yuqorida)
Mavhum
ravishlar Harakatga aniqlik
kiritmaydigan, taxminiy
yoki shartli holatni bildiradi. balki, go‘yo,
ehtimol, xuddi "balkibos" (balki),
"xuday" (xuddi)
Shevalarda ravishlarning o‘ziga xos jihatlari
Shevalardagi ravishlarning ba’zi xususiyatlari adabiy tildagidan farq qiladi.
Ushbu farqlar quyidagicha tavsiflanadi
Fonetik farqlar
1. Ba’zi ravishlarning talaffuzi shevalarda o‘ziga xos bo‘lib, tovush
o‘zgarishlariga uchraydi. Masalan, ba’zi shevalarda "tez" so‘zi "tes",
"shoshib" so‘zi esa "shoshibroq" shaklida aytiladi. Bundan tashqari,
ba’zi hududlarda tovush almashinuvi kuzatiladi, masalan, "ohista"
so‘zi "o‘hista" yoki "jilmayib" so‘zi "zilmayib" tarzida ishlatilishi

12mumkin. Bundan tashqari, ayrim shevalarda urg‘u o‘zgarishi
natijasida so‘zlar yangicha talaffuz qilinadi. Xorazm shevalarida
"shunday" so‘zi "shunduy", Toshkent shevasida esa "balki" so‘zi
"balkim" shaklida aytiladi. Bu holatlar ravishlarning talaffuzi
shevalarga qarab turlicha bo‘lishini ko‘rsatadi.
2. Masalan, adabiy tildagi "tez" shevalarda "tes", "shoshib" so‘zi esa
"shoshibroq" shaklida aytilishi mumkin. Shu bilan birga, Buxoro
shevasida "ohista" o‘rniga "o‘hista", Farg‘ona shevasida esa
"ertalab" o‘rniga "tong saharda" shakli ishlatiladi. Ba’zi hududlarda
ravishlar sinonim shakllarda qo‘llanadi, masalan, Xorazm shevasida
"tez" o‘rniga "jo‘ldirab", Andijon shevasida esa "sekin" o‘rniga
"muloyim" shakli ishlatiladi. Shuningdek, urg‘u o‘zgarishi natijasida
"shunday" so‘zi Qashqadaryo shevasida "shunduy" shaklida, "balki"
so‘zi esa Toshkent shevasida "balkim" tarzida aytiladi. Bular
shevalardagi ravishlarning boyligi va xilma-xilligini ko‘rsatadi.
Morfologik xususiyatlar
1. Ba’zi shevalarda ravishlar maxsus qo‘shimchalar yordamida hosil
qilinadi. Masalan, Buxoro shevasida "tez" so‘zi "tezakkina",
Farg‘ona shevasida esa "baland" so‘zi "balandgina" shaklida
aytiladi. Shuningdek, Andijon shevasida "yumshoq" so‘zidan
"yumshoqcha" ravishi hosil qilinadi. Bu qo‘shimchalar ravishning
darajasini yoki harakatning kechish usulini aniqlab beradi. Ba’zi
hududlarda esa "-day", "-cha", "-g‘ina" kabi qo‘shimchalar orqali
yangi ravishlar hosil qilinadi. Masalan, "yaxshi" so‘zi Qashqadaryo
shevasida "yaxshigina", Samarqand shevasida esa "yaxshicha"
shaklida ishlatilishi mumkin. Bundan tashqari, ayrim shevalarda "-
layin", "-zor" kabi eskirgan qo‘shimchalar ham saqlanib qolgan. Bu
esa o‘zbek tilining dialektal boyligini ko‘rsatadi.

132. Misol: "yaxshi" → "yaxshigina", "juda" → "judayam".
Semantik farqlar
1. Bir hududda ma’lum bir ma’noni anglatadigan ravish boshqa joyda
boshqa ma’noda ishlatilishi mumkin. Masalan, Xorazm shevalarida
"qattiq" so‘zi "katta kuch bilan" degan ma’noda ishlatilsa, Toshkent
shevasida "juda" yoki "keskin" ma’nolarini anglatishi mumkin.
Andijon shevasida "bazo‘r" so‘zi "zo‘rg‘a" degan ma’noda ishlatilsa,
Samarqand shevasida esa "sekin va ehtiyotkorlik bilan" degan
ma’noda tushunilishi mumkin. Bundan tashqari, Farg‘ona shevasida
"tez" so‘zi "tezgari" shaklida, Buxoro shevasida esa "jilovsiz,
tezkor" ma’nosida ishlatilishi kuzatiladi. Bu holatlar shevalarda
ravishlarning semantik xususiyatlari turlicha bo‘lishini ko‘rsatadi.
2. Masalan, Xorazm shevalarida "qattiq" so‘zi "katta kuch bilan" degan
ma’noda ishlatiladi. Bundan tashqari, Toshkent shevasida "qattiq"
so‘zi "juda" yoki "keskin" ma’nosida ham uchraydi. Qashqadaryo
shevasida esa "qattiq" so‘zi "doimiy, barqaror" ma’nosida ham
ishlatilishi mumkin. Andijon shevasida "bazo‘r" so‘zi "zo‘rg‘a"
degan ma’noda qo‘llansa, Samarqand shevasida "bazo‘r" so‘zi
"sekin va ehtiyotkorlik bilan" ma’nosini anglatishi mumkin. Bundan
tashqari, Farg‘ona shevasida "tez" so‘zi "tezgari" shaklida, Buxoro
shevasida esa "jilovsiz, tezkor" ma’nosida ishlatilishi kuzatiladi.
Xorazm shevasida esa "shoshib" o‘rniga "jo‘ldirab", "muloyim"
o‘rniga esa "yumshoqcha" shakllari keng qo‘llanadi. Bu holatlar
shevalarda ravishlarning semantik xususiyatlari hududlarga qarab
turlicha ekanligini ko‘rsatadi.
Shevalarga xos so‘z birikmalari

141. Ba’zi ravishlar shevalarda birikma shaklida qo‘llanadi. Masalan,
Xorazm shevasida "tez" so‘zi "tezda" yoki "tez-unda" shaklida
ishlatilishi mumkin. Toshkent shevasida "juda tez" iborasi "otday
tez" shaklida qo‘llanadi. Buxoro shevasida "ohista yurish" o‘rniga
"bir dam bosib" birikmasi ishlatiladi. Shuningdek, Farg‘ona
shevasida "sekin" so‘zi "muloyim-muloyim" shaklida qo‘llanadi.
Qashqadaryo shevasida esa "zo‘rg‘a" so‘zi "bazo‘r-bazo‘r" tarzida
ishlatilishi mumkin. Samarqand shevasida "juda uzoq" tushunchasi
"olislarga-olislarga" shaklida ifodalanadi. Bu birikmalar shevalarda
ravishlarning o‘ziga xos tuzilishini ko‘rsatadi.
2. Masalan, "tez" so‘zi Farg‘ona shevasida "tezgari" shaklida
ishlatilishi mumkin. Xuddi shuningdek, Buxoro shevasida "tez" so‘zi
"jilovsiz" ma’nosida qo‘llanadi. Andijon shevasida esa "tez" o‘rniga
"chopqillab" shakli uchrashi mumkin. Xorazm shevasida esa "tez"
so‘zining "jo‘ldirab" ko‘rinishi ishlatiladi. Bundan tashqari,
Toshkent shevasida "tez" so‘zi "otday tez" ifodasi bilan
almashtirilishi mumkin. Ba’zi hududlarda esa "tez" so‘zi "tirjayib"
yoki "chopqillab" tarzida ifodalangan. Samarqand shevasida "tez"
o‘rniga "paydar-pay" shakli keng qo‘llaniladi. 3
Mahalliy ravishlarning saqlanib qolishi
1. Ba’zi shevalarda eski yoki unutilib borayotgan ravish shakllari hali
ham qo‘llanadi. Masalan, ayrim hududlarda "ertalab" o‘rniga "tong
saharda", "kechqurun" o‘rniga "quyosh botganda", "tez" o‘rniga
"jo‘ldirab" kabi variantlar ishlatiladi. Shuningdek, Xorazm
shevalarida "o‘rikka" (tez, chaqqon), Buxoro shevasida "paydar-pay"
(ketma-ket, uzluksiz) kabi shakllar ham uchraydi. Andijon shevasida
3
To‘lqin Yo‘ldoshev – O‘zbek tili shevalari va ularning grammatik o‘ziga xosligi. Toshkent: Fan, 2018.

15esa "muloyim" ravishi "yumshoqcha" shaklida qo‘llaniladi. Bu esa
shevalarda eski ravishlarning saqlanib qolishidan dalolat beradi.
2. Masalan, "ertalab" o‘rniga "tong saharda", "kechqurun" o‘rniga
"quyosh botganda" yoki "yo‘l-yo‘lakay" o‘rniga "ketar chog‘da"
shakllari ishlatilishi.
Shevalardagi ravishlarning o‘ziga xosliklarini o‘rganish tilning dialektal
rivojlanishini tushunishga yordam beradi. Keyingi bo‘limda ravishlarning
yasalishi va ularning tuzilish xususiyatlari tahlil qilinadi.
1.3. O zbek shevalarida ravishlarning qo llanilishiga doir misollarʻ ʻ
O zbek tilining shevalarida ravishlarning qo llanilishi adabiy tilga nisbatan ba’zi
ʻ ʻ
farqlarga ega bo lib, bu ularning ma’no va tuzilish jihatidan xilma-xilligi bilan
ʻ
izohlanadi. Shevalardagi ravishlar fonetik, morfologik va semantik jihatdan
farqlanadi va hududiy xususiyatlarga bog liq holda turlicha qo llanadi. Ushbu
ʻ ʻ
bo limda turli o zbek shevalarida ravishlarning qanday qo llanilishiga oid
ʻ ʻ ʻ
misollar tizimli ravishda bayon etiladi.
1. Fonetik jihatdan farqlanuvchi ravishlar Shevalarda ayrim ravishlar adabiy til
bilan taqqoslaganda talaffuzda o‘zgarishlarga uchraydi. Bu o‘zgarishlar asosan
unlilar va undoshlarning almashinuvi, cho‘ziqlik darajasining o‘zgarishi yoki
bo‘g‘in tarkibidagi farqlar bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. Masalan:
 Adabiy til : tez – Toshkent shevasi : tes
 Adabiy til : shoshib – Andijon shevasi : shoshibroq
 Adabiy til : ohista – Buxoro shevasi : o‘hista
 Adabiy til : juda – Xorazm shevasi : jonday
2. Morfologik jihatdan farqlanuvchi ravishlar Ba’zi shevalarda ravishlarning hosil
bo‘lishi qo‘shimchalar yoki o‘ziga xos so‘z shakllari yordamida sodir bo‘ladi. Bu

16jarayon dialektal xususiyatlarning rivojlanishiga bog‘liq bo‘lib, ko‘pincha
sinonimik qatorlarning shakllanishiga sabab bo‘ladi. Misollar:
 Adabiy til : tez – Samarqand shevasi : tezgari
 Adabiy til : baland – Buxoro shevasi : balandgina
 Adabiy til : yumshoq – Andijon shevasi : yumshoqcha
 Adabiy til : katta – Farg‘ona shevasi : kattaqina
3. Semantik jihatdan farqlanuvchi ravishlar Shevalarda bir xil shakldagi
ravishlarning turli hududlarda turlicha ma’noda qo‘llanilishi kuzatiladi. Bu holat
ayniqsa so‘zning tarixiy taraqqiyoti va leksik-semantik o‘zgarishlari bilan bog‘liq
bo‘lishi mumkin. Misollar:
 Qattiq so‘zi Toshkent shevasida "keskin" yoki "juda" ma’nosida ishlatiladi,
lekin Xorazm shevasida "katta kuch bilan" degan ma’noni anglatadi.
 Bazo‘r so‘zi Samarqand shevasida "zo‘rg‘a" ma’nosida, Buxoro shevasida
esa "sekin va ehtiyotkorlik bilan" ma’nosida ishlatiladi.
 Muloyim so‘zi Andijon shevasida "yumshoqcha" shaklida uchrasa,
Farg‘ona shevasida "muloyim-muloyim" tarzida qo‘llanadi.
4. Shevalarga xos so‘z birikmalari Ba’zi ravishlar shevalarda qo‘shma so‘zlar
yoki so‘z birikmalari shaklida qo‘llanadi. Bunday holatlar hududiy dialektlarning
o‘ziga xosligidan dalolat beradi:
 Tez → Xorazm shevasida : jo‘ldirab
 Ohista yurish → Buxoro shevasida : bir dam bosib
 Juda uzoq → Samarqand shevasida : olislarga-olislarga
 Sekin-sekin → Toshkent shevasida : muloyim-muloyim
5. Mahalliy dialektlarda saqlanib qolgan ravishlar Ba’zi hududlarda eski yoki
unutilib borayotgan ravish shakllari hamon qo‘llanmoqda. Bunday so‘zlar

17qadimgi o‘zbek tilining turli davrlardagi ta’siri ostida shakllangan bo‘lishi
mumkin:
 Ertalab → Buxoro shevasida : tong saharda
 Kechqurun → Samarqand shevasida : quyosh botganda
 Tez → Andijon shevasida : chopqillab
 Sekin → Xorazm shevasida : muloyimcha
O zbek shevalaridagi ravishlarning xilma-xilligi tilning dialektal o‘ziga xosligi vaʻ
tarixiy taraqqiyoti bilan bog‘liq bo‘lib, bu o‘zgarishlar xalq og‘zaki nutqining
tabiiy evolyutsiyasini aks ettiradi. Ushbu misollar dialektologiya va lingvistik
tadqiqotlar uchun muhim manba bo‘lib xizmat qiladi. 4
II BOB. O zbek shevalarida ravishlarning yasalishi va shakllanishi
ʻ
4
To‘lqin Yo‘ldoshev – O‘zbek tili shevalari va ularning grammatik o‘ziga xosligi. Toshkent: Fan, 2018.

182.1. O zbek shevalarida ravish yasovchi qo shimchalarʻ ʻ
O zbek shevalarida ravish yasovchi qo shimchalar adabiy tildagidan farqli
ʻ ʻ
ravishda turli xil shakllarda namoyon bo lishi mumkin. Ravish yasovchi
ʻ
qo shimchalar so zga turli semantik va morfologik xususiyatlar qo shib, uning
ʻ ʻ ʻ
ravishlik ma’nosini belgilaydi. Ushbu qo shimchalar orqali hosil qilingan
ʻ
ravishlar turli hududlarda o ziga xos talaffuz va qo llanilish xususiyatlariga ega.
ʻ ʻ
1. -lab qo shimchasi
ʻ Ushbu qo shimcha orqali fe’llardan ravish yasash ʻ
mumkin. O zbek shevalarida bu qo shimchaning variantlari uchraydi. Masalan,
ʻ ʻ
ayrim hududlarda bu qo shimchaning talaffuzi va shakli o ziga xos o zgarishlarga
ʻ ʻ ʻ
uchraydi. Andijon shevasida ba’zan "-labcha" shakli ishlatiladi, Xorazm
shevasida esa "-rab" varianti uchrab turadi. Shuningdek, ba’zi mintaqalarda bu
qo shimchaga urg u berish yoki qo shimcha tovushlar orqali ravish hosil qilish
ʻ ʻ ʻ
kuzatiladi. Bundan tashqari, dialektal farqlarga ko‘ra, ushbu qo‘shimcha ba’zan
boshqa so‘z qo‘shimchalari bilan birgalikda ishlatilishi ham mumkin.
Qo‘shimchalar yordamida hosil qilingan ravishlar shevalarda nutqning jonliligini
oshiradi. Masalan, Farg‘ona shevasida ushbu qo‘shimcha ba’zan "-labchaq"
shaklida ham uchrashi mumkin. Qashqadaryo shevasida esa unga urg‘u
boshqacha tushib, "-lov" shaklida ham ishlatiladi. Ayrim hududlarda esa
qo‘shimcha yumshoq talaffuz qilinib, "-lap" shakliga ham kirishi mumkin.
Bundan tashqari, Xorazm shevasida bu qo‘shimcha "-rab" shaklida nutqda tez-tez
qo‘llanib, so‘zning ta’sirchanligini oshiradi. Samarqand shevasida esa "-
labchalik" shaklida ham qo‘llanilishi kuzatiladi. Ushbu xilma-xillik o‘zbek
shevalarining dialektal jihatdan boyligini ko‘rsatadi. Qo‘shimchalarning turli
hududiy variantlari tildagi ekspressivlik va ta’sirchanlik darajasini oshirib,
muloqot jarayonida o‘ziga xoslik yaratadi.
 Adabiy til : yugurib → Andijon shevasi : yugurlab
 Adabiy til : chopib → Samarqand shevasi : choplab

19 Adabiy til : sakrab → Xorazm shevasi : sakralab
2. -cha qo shimchasiʻ Bu qo shimcha sifat va fe’l asoslariga qo shilib, ularning ʻ ʻ
ravish ma’nosini ifodalashi mumkin. Ushbu qo‘shimcha turli shevalarda
o ziga xos o‘zgarishlarga uchraydi. Masalan, ayrim hududlarda bu qo shimcha
ʻ ʻ
turlicha talaffuz qilinadi yoki unga urg u boshqacha qo‘yiladi. Qolaversa, bu
ʻ
qo shimcha shevalarga xos bo‘lgan boshqa elementlar bilan birikib, yangi
ʻ
shakllar hosil qilishi mumkin. Masalan, Farg‘ona shevasida bu qo‘shimcha
ba’zan "-chalik" shaklida uchrasa, Xorazm shevasida "-chaga" tarzida
qo‘llanilishi mumkin. Bundan tashqari, ayrim hududlarda bu qo shimcha bilan
ʻ
birikkan ravishlar nutq so‘zlashuv uslubida kengroq qo‘llanadi. Shuningdek,
so‘zning emosional yoki ekspressiv tus olishini ta’minlab, ma’lum bir nuqtai
nazarni ifodalashda yordam beradi.
 Adabiy til : tez → Farg‘ona shevasi : tezcha
 Adabiy til : og ir →
ʻ Buxoro shevasi : og ircha ʻ
 Adabiy til : yumshoq → Xorazm shevasi : yumshoqcha
3. -roq qo shimchasi
ʻ Bu qo shimcha orqali taqqoslash yoki nisbiylik ʻ
bildiruvchi ravish hosil qilinadi. Ba’zi shevalarda uning o ziga xos variantlari
ʻ
mavjud. Masalan, Andijon shevasida ushbu qo shimcha so z oxiriga qo shilganda
ʻ ʻ ʻ
urg u biroz o zgarishi mumkin. Xorazm shevasida esa bu qo shimcha o ziga xos
ʻ ʻ ʻ ʻ
fonetik o zgarishlarga uchraydi va ayrim hollarda boshqa qo shimchalar bilan
ʻ ʻ
birikib qo llaniladi. Bundan tashqari, ushbu qo shimchaning Buxoro va Farg ona
ʻ ʻ ʻ
shevalaridagi o ziga xosligi, so z boyligi va ma’no nozikliklarini ifodalashda
ʻ ʻ
muhim o rin tutadi. Shevalarda ushbu qo shimcha yordamida ba’zan urg u
ʻ ʻ ʻ
orttiriladi yoki nutqning ekspressivligi oshiriladi. Qo‘shimcha ayrim hududlarda
so‘zga ortiqcha ifoda kuchi berish uchun ishlatiladi. Masalan, Samarqand
shevasida bu qo‘shimchaning "-rovg‘a" shakli uchrab, so‘zga ta’sirchanlik
bag‘ishlaydi. Qashqadaryo shevasida esa bu qo‘shimcha orqali taqqoslash

20kuchaytiriladi va urg‘uli talaffuz bilan ajralib turadi. Bundan tashqari, ba’zi
hududlarda ushbu qo‘shimcha boshqa qo‘shimchalar bilan qo‘shilib ishlatilishi
kuzatiladi. Masalan, Xorazm shevasida "-roqcha" shaklida uchrab, yumshoqroq
ma’no beradi. Farg‘ona shevasida esa "-roqqa" shaklida uchrab, keskinlik
bildiradi. Bunday o‘zgarishlar mintaqaviy talaffuz va urg‘u tizimining turlicha
ekanligini ko‘rsatadi. Qo‘shimchaning ushbu xususiyatlari tilning dialektal
xususiyatlarini ochib berib, muloqot jarayonida turli ma’no va ifoda uslublarini
yaratishga imkon beradi.
 Adabiy til : shoshib → Andijon shevasi : shoshibroq
 Adabiy til : ohista → Xorazm shevasi : ohistaroq
 Adabiy til : jadal → Buxoro shevasi : jadalroq
4. -gina / -qina qo shimchalariʻ Ba’zi shevalarda yumshartiruvchi yoki
mehribonlik ma’nosini ifodalash uchun ishlatiladi. Ushbu qo shimchalar so zga
ʻ ʻ
noziklik, samimiylik yoki mehr ifodasi qo shib, uni muruvvat bilan ishlatishga
ʻ
imkon yaratadi. Ayrim hududlarda bu qo shimchalarning talaffuzi va shakllari
ʻ
o ziga xos xususiyatlarga ega. Masalan, Farg‘ona shevasida ushbu qo shimchalar
ʻ ʻ
ba’zan "-gina" yoki "-qina" shaklida uchrasa, Xorazm shevasida yumshoq
talaffuz bilan "-kina" shaklida ishlatilishi mumkin. Bundan tashqari, ba’zi
hududlarda ushbu qo shimchalar orqali so‘zga urg‘u berilib, uning ma’nosini
ʻ
kuchaytirish yoki aniqlik kiritish ham kuzatiladi. Misollar keltiriladigan bo‘lsa,
Samarqand shevasida "balandgina", Buxoro shevasida "pastqina", Andijon
shevasida esa "sekingina" shaklida qo‘llaniladi. Shuningdek, ayrim hududlarda
bu qo‘shimchalar nutq ohangiga ta’sir qilib, so‘zning emotsional tusini
kuchaytiradi. Masalan, Qashqadaryo shevasida "mayingina", Farg‘ona shevasida
"yumshoqina", Namangan shevasida esa "shirinchagina" shakllarida uchraydi.
Ba’zi hududlarda bu qo‘shimchalar orqali so‘zga o‘zgacha talaffuz uslubiyoti
qo‘shilib, muloqot jarayonida nutqni ifodali qiladi. Masalan, Xorazm shevasida
"oppoqina", Toshkent shevasida "mayda-qina" shakllari kuzatiladi. Bundan

21tashqari, Buxoro va Navoiy shevalarida ushbu qo‘shimchalarning "-ginaqa" yoki
"-qinaqa" variantlari uchrab, yanada jonli nutq hosil qilishga xizmat qiladi.
Hududiy xususiyatlar asosida bu qo‘shimchalar ba’zan ma’noga qo‘shimcha
noziklik yoki hissiy rang-baranglik qo‘shishi mumkin. Masalan, Samarqand
shevasida "kattagina" so‘zi kuchaytiruvchi ma’noda qo‘llansa, Andijon shevasida
"kichkina-qina" shaklida mayin ifoda berish uchun ishlatiladi. Bunday
qo‘shimchalar shevalarning leksik va morfologik o‘ziga xosligini ifodalovchi
vosita sifatida ham xizmat qiladi.
 Adabiy til : past → Samarqand shevasi : pastgina
 Adabiy til : baland → Buxoro shevasi : balandqina
 Adabiy til : sekin → Farg‘ona shevasi : sekingina
5. -day / -dek qo shimchalariʻ Bu qo shimchalar orqali taqqoslash yoki sifat ʻ
beruvchi ravish hosil qilinadi. Ushbu qo shimchalar turli shevalarda o ziga xos
ʻ ʻ
talaffuz va shaklga ega bo lib, ular so zga ekspressiv yoki kuchaytiruvchi ma’no
ʻ ʻ
yuklaydi. Masalan, Xorazm shevasida ushbu qo shimchalar bilan ravishlar
ʻ
tuzilishida urg u va fonetik o zgarishlar sezilarli bo lishi mumkin. Bundan
ʻ ʻ ʻ
tashqari, ayrim mintaqalarda bu qo shimchalarga leksik jihatdan qo shimcha
ʻ ʻ
ma’nolar yuklanib, aniq ifodalashga xizmat qiladi. Qo shimchalarning o zgarishi
ʻ ʻ
ko‘pincha mahalliy shevalarning rivojlanish jarayonlari bilan bog‘liq bo lib, ular
ʻ
so‘zlashuv nutqida keng qo‘llanadi. Ushbu jarayon adabiy til bilan shevalar
o‘rtasidagi bog‘liqlikni ham aks ettiradi.
 Adabiy til : begona → Xorazm shevasi : begona-day
 Adabiy til : shirin → Buxoro shevasi : shirindek
 Adabiy til : qattiq → Samarqand shevasi : qattiqday
6. Hududiy xususiyatlarO zbek shevalarida ba’zi ravish yasovchi
ʻ
qo shimchalar faqat ma’lum hududlarga xos bo lishi mumkin. Bu qo shimchalar
ʻ ʻ ʻ

22shevalarning fonetik va morfologik xususiyatlariga bog liq holda shakllanadi vaʻ
ko p hollarda adabiy til me’yorlaridan farq qiladi. Masalan, ayrim hududlarda
ʻ
qo shimchalarning talaffuzi o zgacha bo lib, ular fonetik modifikatsiyaga
ʻ ʻ ʻ
uchraydi. Boshqa hollarda esa bu qo shimchalar mintaqaviy xususiyatlarni
ʻ
ifodalovchi ma’no yukini oshiradi. Bundan tashqari, shevalar o‘rtasidagi leksik
farqlar ham ushbu qo‘shimchalarning shakllanishiga ta’sir qiladi. Masalan, ba’zi
hududlarda mazkur qo‘shimchalar so‘zlarning fonetik tuzilishiga qo‘shimcha
o‘zgarishlar kiritib, ularning ifoda kuchini oshiradi. Ayrim hollarda esa bu
qo‘shimchalar mahalliy dialektning leksik boyligini namoyon qiladi. Misollar
quyidagicha bo lishi mumkin:
ʻ
 -labcha (Andijon shevasi): yugurib → yugurlabcha
 -raq (Xorazm shevasi): ohista → ohistaraq
 -qina (Buxoro shevasi): sekin → sekinqina
 -lacha (Samarqand shevasi): tez → tezlacha
 -loq (Qashqadaryo shevasi): sust → sustloq
 -chak (Namangan shevasi): sekin → sekinchak
O zbek shevalaridagi ravish yasovchi qo shimchalar tilning boyligi va turli
ʻ ʻ
hududiy xususiyatlarini aks ettirib, mintaqaviy leksikologik farqlarning
shakllanishiga sabab bo ladi. Ushbu qo shimchalar orqali hosil qilingan ravishlar
ʻ ʻ
nutqning tabiiyligi va jonliligini ta’minlab, adabiy til me’yorlaridan farq qilishi
mumkin. Ayrim hollarda, ushbu qo shimchalarning turlicha shakllanishi
ʻ
shevalarning tarixiy taraqqiyoti va o‘zaro ta’siri bilan bog‘liq. Hududiy lahjalarda
qo‘shimchalarning fonetik va morfologik xususiyatlari aniq ifodalanib, ular
xalqona nutqning o‘ziga xos jihatlaridan birini tashkil etadi. Ravish yasovchi
qo shimchalarning bunday xilma-xilligi o‘zbek tilining dialektal tizimining
ʻ
boyligidan dalolat beradi. Bundan tashqari, bunday qo‘shimchalarning turlicha
qo‘llanilishi tildagi variantlilik jarayonlarini ham ochib beradi.

232.2. Dialektal ravishlarning leksik va morfologik xususiyatlari
Dialektal ravishlar o‘zbek tilining shevalarida o‘ziga xos leksik va
morfologik xususiyatlarga ega bo‘lib, ular hududiy nutqning shakllanishiga katta
ta’sir ko‘rsatadi. O‘zbek tilining turli shevalarida ravish yasovchi
qo‘shimchalarning ishlatilishi va ularga beriladigan ma’no yuki turlicha bo‘lishi
mumkin. Bu jarayon dialektal o‘ziga xoslikni shakllantirib, mintaqaviy
farqlarning yuzaga kelishiga sabab bo‘ladi.
1. Leksik xususiyatlari
Dialektal ravishlarning leksik jihatdan farqlanishi asosan hududiy talaffuz,
semantik yuk va ba’zan boshqa tillarning ta’siri bilan bog‘liq bo‘ladi.
Hududiy o‘ziga xoslik: Har bir hududda ravish yasovchi so‘zlarning o‘ziga
xosligi kuzatiladi. Masalan, Buxoro shevasida "tez" so‘zi "shiddatli" yoki "joriy"
ma’nosida ishlatilsa, Xorazm shevasida u "tezlik bilan" yoki "yaxshi" degan
ma’nolarni ham anglatishi mumkin.
Sinonimik variantlar: Bir hududda ma’lum bir ma’noda ishlatiladigan ravish
boshqa hududda sinonim shaklda bo‘lishi mumkin. Masalan, Andijon shevasida
"ohista" so‘zi "muloyim" degan ma’noni bildirsa, Samarqand shevasida u "sekin"
shaklida qo‘llanilishi mumkin.
Chet tillar ta’siri: Ayrim dialektal ravishlar qo‘shni tillarning ta’siri ostida
shakllangan bo‘lishi mumkin. Masalan, Xorazm shevasida "yoqimli" ma’nosini
bildiruvchi "shirincha" so‘zi qo‘llansa, Farg‘ona shevasida u "shirinroq" shaklida
ishlatilishi mumkin.
Intensivlik darajasi: Ba’zi shevalarda ravishlarning kuchaytirilgan yoki
kamaytirilgan shakllari mavjud bo‘lib, bu leksik jihatdan so‘zning emosional
tusini kuchaytiradi yoki pasaytiradi. Masalan, Qashqadaryo shevasida "tezroq"
so‘zi "juda tez" degan ma’noni anglatishi mumkin, Buxoro shevasida esa
"tezginagina" shaklida yumshoqroq talaffuz qilinadi.

242. Morfologik xususiyatlari
Dialektal ravishlarning morfologik o‘ziga xosligi ravish yasovchi
qo‘shimchalarning turli variantlarda ishlatilishi va ularning sintaktik
moslashuviga bog‘liq.
Ravish yasovchi qo‘shimchalar: Har bir hududda ravish yasovchi
qo‘shimchalarning o‘ziga xos variantlari bor. Masalan:
Farg‘ona shevasida: "tezcha", "shirincha"
Xorazm shevasida: "tezrab", "shirinraq"
Samarqand shevasida: "tezlab", "shirinlov"
Talaffuz farqlari: Ba’zi shevalarda bir xil qo‘shimchaning turlicha talaffuzi
mavjud. Masalan, Namangan shevasida "muloyimcha" ravishi Andijon shevasida
"muloyimchak" shaklida talaffuz qilinishi mumkin.
Qo‘shimchalarning birikishi: Ayrim shevalarda ikkita yoki undan ortiq
qo‘shimcha birikib, murakkab ravish hosil qilishi mumkin. Masalan:
Xorazm shevasida: "tezroq+cha" → "tezroqqa"
Buxoro shevasida: "sekin+gina+roq" → "sekinginaroq"
Sintaktik qo‘llanilishi: Dialektal ravishlar ko‘pincha gapda o‘ziga xos
o‘ringa ega bo‘lib, ularning joylashuvi adabiy tildan farq qilishi mumkin.

25Masalan, Farg‘ona shevasida "tezroq bor" iborasi Xorazm shevasida "bor tezroq"
shaklida ishlatilishi mumkin. 5
O’zbek xalq shevalarini o’rganishga qiziqish va uning tasnifi masalalari
XIX asrning oxirlariga kelib, ancha kengaya bordi. XX asrning 20-30-yillarida
esa bu ishlar ancha kuchaydi. O’zbek shevalarini tekshirishda va o’zbek
shevashunosligining lingvistik fan sifatida tashkil topishida «Chiatoy gurungi»,
E.D.Polivanov, G`ozi Olim Yunusov, K.K.Yudaxin, A.K.Borovkov,
V.V.Reshetov, U.Tursunov, Sh.Shoabdurahmonov, F.Abdullayev, A.Aliyev,
M.Mirzayev kabi olimlarning xizmatlari katta bo’ldi. Fitrat tomonidan tashkil
etilgan «Chiatoy gurungi» (guruh, to’garak 1918-1929) madaniy tashkilot bo’lib,
u til, imlo va alifbo masalalari bilan shug`ullangan. O’zbek shevalarini
o’rganishda bu guruh o’z davrida ancha faollik ko’rsatgan. Yevgeniy Dmitrievich
Polivanov – 1892-yil 28-fevralda Smolensk (Rossiya) shahrida tug`ilgan. U
1920-1930-yillar mobaynida O’zbekistonda yashaydi va shahar va qishloqlarga
ko’plab ekspeditsiyalar uyushtirib, o’zbek xalqining, hayoti, madaniyati, tili va
adabiyotiga oid qimmatbaho materiallar to’playdi, ularni yiqqan holda o’nlab
tadqiqot asarlari yaratadi. Y.D.Polivanov o’zining «O’zbek tilining qisqacha
grammatikasi» (I va II qsimlari, 1926), «O’zbek tilini o’rganishga kirish» (I-
chiqishi, 1925), «O’zbeklarning etnografik xarakteristikasi» (I chiqishi, 1926),
«O’zbek tili grammatikasidan materiallar» (I-chiqish, 1935), «O’zbek
dialektologiyasi va o’zbek adabiy tili» (1933) kabi katta hajmdagi ilmiy asarlari
va «Toshkent dialektining fonetik sostavi» (1924), «Samarqand shevasi» (1928),
«Qozoq-nayman shevasi» (1931) singari maqolalarida o’zbek tilining o’ziga xos
xususiyatlarini tadqiq etgan. Buyuk turkologlar – V.V.Reshetov, K.K.Yudaxin
kabilar shu olim qo’lida o’qiganlar. Atoqli olim 1928-yilda Bishkek shahrida
vafot etadi. Birinchi o’zbek lingvisti professor G`ozi Olim Yunusov 1893-yilda
Toshkent shahrida tug`ilgan. Boshlang`ich ma‘lumotni Toshkentda olib, 1912-
5
Жўраев Б. Ўзбек адабий тили ва диалектлари. -Тошкент: Фан, 1963. Муродова Н. Ўзбек адабий тили ва 
шевалар лексикасининг қиёсий тадқиқи. -Тошкент:Фан, 2005.

26yilda Misrga boradi va u yerda o’qiydi; so’ngra o’qishni 1914-yilda Turkiyaga
ko’chiradi. Gozi Olim Yunusov 1930-yilda tashkil etilgan ilmiy ekspeditsiyaga
rahbarlik qiladi. Bu ekspeditsiya tarkibida taniqli olimlar, jumladan,
E.D.Polivanov, Hodi Zarifov, H.Q.Ramazonov kabilar bor edi. G`ozi Olim
Yunusov o’zining ilmiy lingvistik, adabiy, ijtimoiy faoliyati davomida ko’plab
ilmiy kitob va qo’llanmalar yaratdi. Uning «O’zbek lahjalarini tasnifida bir
tajriba» (1936), «O’zbek urug`laridan qatag`onlar va ularning tili» (1930),
«O’zbek tili grammatikasi» (1936, qo’lyozma) kabi kitoblari fan taraqqiyotiga
ma‘lum bir hissa bo’lib qo’shildi. «Alpomish» dostoni shu olim tomonida 1922-
yilda birinchi bo’lib yozib olingan. Olim 1939- yilda vafot etgan. Konstantin
Kuz’mich Yudaxin – 1890-yil 31-mayda Orsk (Rossiya) shahrida tug`iladi.
Uning yoshligi Jambul (Avliyoota)da o’tadi. Toshkentdagi o’qituvchilar
seminariyasiga o’qishga kiradi. U yerda u o’zbek, qozoq, qirg`iz, uyg`ur va fors-
tojik tillarini mustaqil o’rganadi. 1910-yilda seminariyani tugatgandan so’ng u 10
yil davomida Turkistonning Mankent va Qorabuloq qishlolarida o’qituvchilik
qiladi. Professor K.K.Yudaxin. 1927-yilda «Qorabuloq shevasining ba‘zi bir
xususiyatlari» haqida tadqiqot ishi yozadi. Uning «Vodil qishlog`ining lahjasi
haqida bir necha so’z» (1927), «Chig`atoy tilining tovushlar sostavi masalasiga
doir» (1929), «O’zbek tili» (1939) kabi asarlari mavjud. Olim 1964-yilda vafot
etadi. Aleksandr Konstantinovich Borovkov – 1904-yilning 16-martida Toshkent
shahrida tug`ilgan. U umrining oxirigacha turkologiya sohasida, jumladan, o’zbek
xalqining madaniyati, adabiyoti, tili xususida tadqiqot ishlarini olib bordi. U o’z
hayoti davomida 150 dan ortiq monografiyalar, darsliklar, ilmiy maqolalar yozdi:
«Qorachoy-bolqor tili» (1932), «O’zbek adabiy tili» (1934), «O’zbek tilining
yangi orfografiyasi haqida» (1939), «Alishyer Navoiy» (1940), «A.Navoiy
o’zbek adabiy tilining asoschisi sifatida» (1946), «O’zbek shevalarining tasnifi
masalasi» (1953), «XII-XIII asrlar O’rta Osiyo tafsiri leksikasi» (1958) kabilar
shular jumlasidandir. Olim 1962-yilda vafot etgan. O’zbek tilshunosligi rivojiga
munosib hissa qo’shganlardan biri – atoqli olim Viktor Vasilyevich Reshetovdir.

27U 1910-yil 23-martda Toshkent shahrida tug`ilgan. Olim 1940-yilda «O’zbek
tilining Marg`ilon shevasi» degan mavzuda nomzodlik va 1952-yilda esa
«Ohangaron vodiysining qurama shevalari» degan mavzuda doktorlik
dissyertatsiyalarini yoqladi. «O’zbek dialektologiyasi» darsligining
hammuallifidir. Fattoh Abdullaev – 1914-yilning martida Namangan shahrida
tug`ilgan. U 1946-yilda «O’zbek tilida arabizmlar» mavzuida nomzodlik
dissyertatsiyasini, 1962-yilda esa «Xorazm shevalari» degan mavzuida doktorlik
dissyertatsiyasini yoqladi. Uning o’zbek tili tarixi, dialektologiyasiga
bag`ishlangan «Eski o’zbek tili» (1959), «Xorazm shevalari» (1961) kabi
monografiyalari bosilib chiqqan. Shonazar Shoabdurahmonov 1923-yilda
Toshkent shahrida tug`ilgan. U ko’p yillar davomida «O’zbek adabiy tili va
o’zbek xalq shevalari» mavzuida ilmiy ish olib bordi va uni 1963-yilda doktorlik
dissyertatsiyasi sifatida yoqladi. Sh.Shoabdurahmonov. o’zbek tilshunosligining
turli sohalari bo’yicha 60 dan ortiq ilmiy tadqiqot ishlari, maqolalar yozdi. U
«O’zbek dialektologiyasi» (1959, V.V.Reshetov bilan hamkorlikda), «O’zbek
dialektologiyasi» (1961, V.V.Reshetov bilan hamkorlikda), «O’zbek
dialektologiyasi» (1978, V.V.Reshetov bilan hamkorlikda) darsligini nashr
ettirdi. Bolta Jo’raev 1928-yilda Qashqadaryo viloyatining Kitob tumanida
tug`ilgan. 1959-yilda «O’zbek tilining Shaxrisabz shevasi» bo’yicha nomzodlik
dissyertatsiyasini yoqlagan. O’ndan ortiq shevashunoslikka oid ilmiy ishlari
mavjud: «Shahrisabz shevasi» (1964) monografiyasi, «O’zbek adabiy tili va
o’zbek dialektlari» (1963) broshyuralari shular jumlasidandir. Mustaqim
Mirzayev 1912-yilda Buxoro shahrida tug`ilgan. 1952-yilda «O’zbek vaqtli
matbuotida sovet-baynalminal so’zlar» nomli nomzodlik dissyertatsiyasini
(Reshetov rahbarligida) himoya qilgan bo’lsa, 1963-yilda «O’zbek tilining
Buxoro gruppa shevalari» nomli doktorlik dissyertatsiyasini muvoffaqiyatli
himoya qildi. 1969-yilda shu nomli monografiyasi e`lon qilindi. Mustaqillik
yillarida o’zbek xalq shevalarini o’rganishga e’tibor ancha kuchaydi. Buning
o’ziga xos qator ijtimoiy-siyosiy sabablari mavjud. O’zlikni anglash, tarixni

28chuqur bilish, adabiy tilni taraqqiy ettirish, uning leksik tarkibini ichki manba
asosida boyitish zaruriyati sheva xususiyatlarni atroflicha tadqiq etishni talab
etmoqda. Shu bois so’nggi yillarda tilshunos olimlarimiz tomonidan o’zbek xalq
shevalarini o’rganishga oid salmoqli ishlar amalga oshirildi. Ular jumlasiga
N.Rajabovning “O’zbek shevashunosligi” darsligi, K.Nazarovning “O’zbek xalq
shevalarida egalik affikslari”, N.Murodovaning “O’zbek tilining Navoiy viloyati
shevalari” nomli doktorlik va R.Yo’ldoshevning “Toshhovuz viloyatidagi o’zbek
shevalarining leksik xususiyatlari” nomli nomzodlik dissyertasiyalarini misol
qilib keltirish mumkin. 6
Dialektal ravishlar o‘zbek tilining shevalarida leksik va morfologik
jihatdan turli xususiyatlarga ega bo‘lib, ular mintaqaviy talaffuz,
qo‘shimchalarning turli variantlari, semantik o‘zgarishlar va sintaktik joylashuv
bilan ajralib turadi. Bunday ravishlarning o‘ziga xosligi shevalarning rang-
barangligini ifodalab, mahalliy nutqning jonliligini oshiradi. Dialektal ravishlarni
o‘rganish o‘zbek tilining hududiy xususiyatlarini aniqlash va tilning boy
qatlamlarini tadqiq qilish uchun muhim ahamiyatga ega.
2.3. Shevalarda ravish yasashdagi fonetik va semantik
o‘zgarishlar
O‘zbek shevalarida ravish yasash jarayoni turli fonetik va semantik
o‘zgarishlarga uchraydi. Bu o‘zgarishlar hududiy farqlarga, talaffuz
xususiyatlariga hamda so‘zning ma’nosini kuchaytirish yoki yumshatish
ehtiyojlariga bog‘liq holda shakllanadi. Quyida bu jarayonning asosiy jihatlari
keltiriladi.
1. Fonetik o‘zgarishlar
Fonetik o‘zgarishlar so‘zning tovush tarkibida yuz beradigan o‘zgarishlarni
anglatadi. Shevalarda ravish yasovchi qo‘shimchalarning turli talaffuz variantlari
uchraydi:
6
Saidov, Yoqub. O’zbek dialektologiyasi [Matn] : o’quv-metodik qo’llanma / Y. Saidov. - Buxoro : "Sadriddin
Salim Buxoriy" Durdona nashriyoti, 2021. - 74 b.

29- Tovush tushishi: Ba’zi shevalarda qo‘shimchalarning ayrim tovushlari
tushib qoladi.
- Adabiy til: "tezlik bilan" → Xorazm shevasi: "tezlig‘lan"
- Adabiy til: "yaxshilab" →Andijon shevasi: "yaxshlab"
- Tovush qo‘shilishi: Ba’zan yangi tovushlar qo‘shilib, so‘z yanada
boyitiladi.
- Adabiy til: "sekincha" → Qashqadaryo shevasi: "sekinchak"
- Adabiy til: "shoshib" → Samarqand shevasi: "shoshibroq"
- Urguning o‘zgarishi: Qo‘shimchalarga urg‘u boshqacha tushishi mumkin.
- Adabiy til: "qattiqroq" → Farg‘ona shevasi: "qattíqroq"
- Adabiy til: "balandroq" → Buxoro shevasi: "balandróq"
- Unli va undoshlarning o‘zgarishi: Ayrim hududlarda so‘zlarning talaffuzi
sezilarli farq qiladi.
- Adabiy til: "jadalroq" → Xorazm shevasi: "jadarlov"
- Adabiy til: "yumshoqroq" → Namangan shevasi: "yumshoqay"
2. Semantik o‘zgarishlar
Semantik o‘zgarishlar so‘z ma’nosining kengayishi, torayishi yoki
o‘zgarishi bilan bog‘liq.
- Ma’no kuchayishi: Qo‘shimcha orqali so‘zga kuchaytiruvchi ma’no
beriladi.
- Adabiy til: "sekin" → Farg‘ona shevasi: "sekingina"
- Adabiy til: "tez" → Buxoro shevasi: "tezroqcha"
- Ma’no yumshashi: Ayrim shevalarda ravishlar yumshoqroq talaffuz
qilinadi va ma’no ham shunga moslashadi.
- Adabiy til: "mayin" → Xorazm shevasi: "mayingina"

30 - Adabiy til: "shirin" → Samarqand shevasi: "shirincha"
- Ma’no torayishi: Ba’zi ravishlar shevada faqat muayyan harakat yoki
holatga nisbatan ishlatiladi.
- Adabiy til: "katta" → **Qashqadaryo shevasi**: "kattalov" (faqat inson
bo‘yiga nisbatan)
- Adabiy til: "og‘ir" → Andijon shevasi: "og‘irroqcha" (faqat yuk yoki
ishga nisbatan)
- Ma’no kengayishi: Qo‘shimcha tufayli so‘zning umumiy ishlatilish
doirasi kengayadi.
- Adabiy til: "biroz" → Farg‘ona shevasi: "birozcha" (vaqt, miqdor, holat
uchun umumiy ishlatiladi)
- Adabiy til: "tez" → Xorazm shevasi: "tezqina" (harakat va sifat uchun
ishlatiladi) Shevalarda ravish yasashdagi fonetik va semantik o‘zgarishlar tilning
jonliligi va mintaqaviy xususiyatlarini ko‘rsatadi. Hududiy shevalarning boyligi
o‘zbek tilining rivojlanish jarayonini yoritib, ularning talaffuz va ma’no jihatidan
xilma-xilligi milliy tilda muloqot uslublarini rang-barang qiladi. Shu bois, bu
o‘zgarishlarni chuqur o‘rganish shevalarning lingvistik jihatlarini aniqlashda
muhim ahamiyat kasb etadi.

31Xulosa
O‘zbek tili shevalari boy va rang-barang til hodisalari bilan ajralib turadi.
Shevalar adabiy til bilan uzviy bog‘liq bo‘lsa-da, ularning o‘ziga xos fonetik,
morfologik va semantik xususiyatlari mavjud. Tadqiqotimiz davomida aynan
shevalarda ravishlarning shakllanishi, ularning turli dialektlardagi o‘zgarishi va
yasalish usullari haqida fikr yuritdik.Birinchidan, o‘zbek shevalarida
ravishlarning yasalishi turli usullarda kechadi. Asosan, qo‘shimchalar yordamida
yangi ravishlar hosil bo‘ladi. Adabiy til uchun xos bo‘lgan -cha, -lab, -ona kabi
qo‘shimchalar shevalarda o‘ziga xos shakllarga ega bo‘lishi mumkin. Masalan,
tez-tez shaklidagi ravish ayrim shevalarda tiz-tiz yoki tizla shaklida uchrashi
mumkin. Bu esa shevalarning fonetik xususiyatlarini yanada chuqurroq o‘rganish
zarurligini ko‘rsatadi.Ikkinchidan, ravishlarning semantik jihatdan o‘zgarishi ham
muhim ahamiyatga ega. Ba’zan bir shevada ma’lum bir ravish ishlatilsa, boshqa
shevalarda u umuman uchramasligi yoki boshqa ma’noda qo‘llanilishi mumkin.
Misol uchun, tez so‘zi adabiy tilda katta tezlik bilan bajariladigan harakat
ma’nosida qo‘llansa, ayrim shevalarda u o‘ta yoki juda kabi kuchaytiruvchi
ma’noni ifodalashi mumkin.Uchinchidan, fonetik jihatdan o‘zgarishlarni ham
kuzatish mumkin. Ayrim ravishlar tovush o‘zgarishlariga uchrab, adabiy til
shaklidan farqlanadi. Masalan, adabiy tildagi birdan ravishi ayrim shevalarda
birin-birin , biryo‘la yoki birdanoq shaklida ishlatilishi mumkin.Shevalarning
bu kabi o‘ziga xos xususiyatlari o‘zbek tilining boyligini, xalq og‘zaki nutqining
rivojlanganligini va tarixiy o‘zgarishlar natijasida hosil bo‘lgan til qatlamlarini
anglash imkonini beradi. Shevalarda saqlanib qolgan ba’zi qadimgi shakllar
o‘zbek tilining tarixini o‘rganishda ham muhim ahamiyat kasb etadi. Chunki til
faqat yozma manbalar orqali emas, balki jonli muloqot, xalq og‘zaki ijodi va
shevalar orqali ham rivojlanadi.Bu tadqiqot davomida biz shevalardagi
ravishlarning yasalish usullari, ularning fonetik va semantik o‘zgarishlari, adabiy
til bilan o‘zaro aloqalari haqida ko‘plab ma’lumotlarga ega bo‘ldik. Shevalar

32tilshunoslikda muhim manba hisoblanadi, chunki ular faqat dialektal
xususiyatlarni emas, balki xalqning tafakkuri, madaniyati va hayot tarzini ham
aks ettiradi.Tadqiqotimizning amaliy ahamiyati shundaki, o‘zbek shevalaridagi
ravishlarni chuqur o‘rganish orqali adabiy tilni boyitish, leksik va morfologik
jihatdan yanada takomillashtirish mumkin. Ayniqsa, dialektal so‘zlar va
iboralarni o‘rganish tilshunoslik, folklorshunoslik va hatto adabiyotshunoslik
sohalarida ham muhim ilmiy natijalar berishi mumkin.Yakuniy xulosa sifatida
aytish mumkinki, o‘zbek shevalarida ravishlarning shakllanishi va yasalishi
murakkab va qiziqarli jarayon bo‘lib, u tilshunoslikda alohida o‘rganilishi zarur
bo‘lgan muhim mavzulardan biridir. Kelajakda bu sohada yanada chuqurroq
tadqiqotlar olib borilsa, o‘zbek tilining dialektologik xaritasi yanada boyiydi va
bu tilimizning rivoji uchun muhim ahamiyat kasb etadi.

33Foydalanilgan adabiyotlar
1. Shavkat Miromonovich Mirziyoyev – O‘zbek tilining taraqqiyoti va xalqaro
maydondagi o‘rni. Toshkent: O‘zbekiston, 2020.
2. Nemat Mahmudov – O‘zbek tilining grammatik qurilishi. Toshkent: Fan,
2018.
3. Rahmat Rahmatullayev – O‘zbek tilida so‘z yasalishi. Toshkent: Fan, 2016.
4. G‘ulom Abdurahmonov – O‘zbek tili morfologiyasi. Toshkent: O‘zMU,
2015.
5. Abduqodir Madvaliyev – O‘zbek shevalari va ularning o‘ziga xos
xususiyatlari. Toshkent: Fan, 2019.
6. Olim Yo‘ldoshev – O‘zbek tili dialektologiyasi. Toshkent: Fan, 2021.
7. Hikmat Sodiqov – O‘zbek tilining leksik va morfologik xususiyatlari.
Toshkent: O‘zMU, 2017.
8. Baxtiyor Yoqubov – O‘zbek tili shevalarida ravish yasashning fonetik
xususiyatlari. Samarqand: SamDU, 2020.
9. To‘lqin Yo‘ldoshev – O‘zbek tili shevalari va ularning grammatik o‘ziga
xosligi. Toshkent: Fan, 2018.
10. Mahmud Qo‘chqorov – Tilshunoslik asoslari. Toshkent: O‘zbekiston, 2019.
11. Shohruh Safarov – O‘zbek tili shevalarining leksik tarkibi va grammatikasi.
Toshkent: O‘zMU, 2022.
12. Hamza Doniyorov – O‘zbek tilida morfologik o‘zgarishlar. Buxoro: BuxDU,
2021.
13. Akmal Hamidov – Shevalarda so‘z yasalishi va grammatik hodisalar.
Toshkent: Fan, 2020.
14. G‘ayrat Qodirov – O‘zbek tilidagi dialektal leksika va ravish yasalishi.
Nukus: Qaraqalpaq, 2019.
15. Ulug‘bek Hasanov – O‘zbek tilida ravishlarning yasalishi va ularning
shevalardagi ko‘rinishlari. Toshkent: Yangi asr avlodi, 2022.

3416. Bobur Yo‘ldoshev – O‘zbek tilshunosligida shevalarning o‘rni va ularning
rivojlanish xususiyatlari. Toshkent: Fan, 2021.
17. Mashrab Ismoilov – O‘zbek shevalari: fonetik va morfologik tadqiqotlar.
Samarqand: SamDU, 2020.
18. Abdurauf Qosimov – O‘zbek tilida dialektal leksika va ravishlar. Toshkent:
O‘zMU, 2019.
19. Hasan Komilov – Shevalarning semantik o‘zgarishlari va ularning adabiy til
bilan aloqasi. Toshkent: Fan, 2021.
20. Ravshan Nurmatov – O‘zbek tilida ravish yasash modellari va ularning
shevalardagi o‘zgarishlari. Farg‘ona: FarDU, 2023.

MUNDARIJA
KIRISH…………………………………………………………………………..3
I BOB. Oʻzbek shevalarida ravishning lingvistik xususiyatlari
1.1. Oʻzbek tilida ravish tushunchasi va uning umumiy xususiyatlari..………….6
1.2. Shevalarda ravishning turlari va ularning o‘ziga xos jihatlari………….…..10
1.3. Oʻzbek shevalarida ravishlarning qoʻllanilishiga doir misollar…………….15
II BOB. Oʻzbek shevalarida ravishlarning yasalishi va shakllanishi
2.1. Oʻzbek shevalarida ravish yasovchi qoʻshimchalar…………………….….18
2.2. Dialektal ravishlarning leksik va morfologik xususiyatlari…………….…..28
2.3. Shevalarda ravish yasashdagi fonetik va semantik o‘zgarishlar……………28
XULOSA………………………………………………………………………..31
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR……………………………………....33

Купить

Информация о документе

Продавец

O‘zbek shevalarida ravish va uning yasalishi

Похожие документы