Oʻzbekiston kinofotofono hujjatlari Milliy arxivi amaliyot HISOBOTI - Tarix - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	9000UZS
Hajmi	39.8KB
Xaridlar	6
Yuklab olingan sana	11 Sentyabr 2023
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Tarix

Oʻzbekiston kinofotofono hujjatlari Milliy arxivi amaliyot HISOBOTI

Sotib olish

O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA LIM, FANʻ ʼ
VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
MIRZO ULUG BEK NOMIDAGI O ZBEKISTON MILLIY
ʻ ʻ
UNIVERSITETI
TARIX FAKULTETI MANBASHUNOSLIK VA ARXIVSHUNOSLIK
KAFEDRASI

AMALIYOT HISOBOTI
Amaliyoy o’tadi:
Qabul qildi
Toshkent-2023

Mundarija
I.Kirish
II.Asosiy Qism
2.1. O zbekiston kinofotofono hujjatlari Milliy arxiviʻ
2.2. O zbekiston Milliy arxivi
ʻ
2.3. O'zbekiston Ilmiy-texnika va tibbiyot hujjatlari milliy arxivi
2.4. Toshkent shahar Markaziy davlat arxivi
III.Xulosa

Kirish
Mustaqillikning qo’lga kiritganimizdan keyin O’zbekistonda Arxivshunoslik faniga
bo’lgan e’tibor yanada oshdi. O’zbekistondagi Arxivlarning o’rganilishi, ulardagi
saqlanayotgan manba va hujjatlarni saralash, restavratsiya ishlarini olib borish,
hujjatlarni elektron shaklga keltirish ishlari jadal amalga oshirilmoqda.
Mustaqillikkacha bo’lgan davrdagi barcha hududlardagi arxivga aloqador
materiallar yig’ilishi tashlik etilib bu hujjatlarning barchasi O’z arxiv boshqarmasi
nazoratiga o’tkazildi. O zbekiston Respublikasi hududidagi arxivlar tiziminingʻ
barchasi 3 xil turdagi arxivlarga ajratiladi. 1 davlar arxivlari, 2 nodavlat arxivlari va
so’nggisi shaxsiy kolleksiya arxivlariga ajratiladi. Hpzirgi kunda Mamlakatimizda
200 dan ortiq arxivlar faoliyat ko’rsatmoqda. Bulardan 3 tasiga Milliy arxiv nomi
berilgan. Bular O’zbekiston Milliy Arxivi, O’zbekiston Respublikasi Kinofotofono
hujjatlari Milliy arxivi va Ilmiy-texnika va tibbiyot hujjatlari milliy arxividan
iborat. Bundan tashqari Toshkent shahar Markaziy davlat arxivi, Qoraqalpog’iston
Respublikasi markaziy davlat arxivi, viloyatlar arxiv boshqarmalari va tumanlar
shaharlar arxiv bo’limlari faoliyat olib bormoqda. Sobiq SSSR davrida arxiv
faoliyatini tashkil etish bo’yicha chora-tadbirlar majmuini nazariy jihatdan ishlab
chiqarish uchun ko’plab ishlar amalga oshirilgan. Bir qator shaxslar tomonidan olib
borilgan ko’plab sa’y-harakatlar natijasida arxivlar infratuzilmasini rivojlantirish
hamda hududiy boshqarma tizimidagi o’zgarishlar yanada ko’zga ko’rina boshladi.
Hozirgi kunda Mamlakatimizdagi arxivlarda saqlanayotgan manba va hujjatlar soni
12 milliondan ortiqni tashkil qiladi. Arxivlardagi saqlanayotgan hujjatlar 3 ta
tarixiy davrga aloqador. M davr hujjatlari mustaqillikdan keyingi barcha hujjatlarni
o’z ichiga oladi. R davri hujjatlari 1917-yildan boshlab 1991-yilgacha bo’lgan
davrdagi barcha hujjatlarni R bo’limidan topishingiz mumkin. Arxivlardagi
saqlanayotgan hujjatlardan eng qimmatbaho manbalar L bo’limidan topamiz.
Ushbu bo’limdagi fondda saqlanayotgan hujjatlarning eng qadimiysi IX-asrga
aloqador bo’lib Somoniylar davriga oid vaqf hujjati sanaladi. Shu davrdan boshlab

Movaraunnahrda yashab hukmronlik qilgan barcha davlatlar va sulolaning o’z
arxivi bo’lganligi manbalarda qayd etib o’tilgan. L davri hujjatlari 1917-yilga qadar
bo’lgan yozma manbalar, xatlar soliq hujjatlari, farmonlar, qarorlar va shunga
o’xshash barcha normativ hujjatlar tashkil etadi. Arxivshunoslik fanidan amaliyot
mashg’uloti O’zbekistondagi arxiv sohasiga bo’lgan e’tibor va qiziqishni
ko’rsatadi.

O`zbekiston Kinofotofono hujjatlari Milliy arxivi
O`zbekiston Kino-foto fono arxivi hujjatlarining yuritlishi. Arxiv faoliyatini
tashkil qiladi va arxiv zimmasiga yuklatilgan vazifa va funksiyalarning bajarilishi
uchun javobgarlikni o’z bo’yniga oladi; o’rinbosarning va tasarrufidagi bo’lim
mudirlarining javobgarlik darajalarini belgilaydi;
Arxivning asosiy faoliyati va xodimlarga oid buyruqlar chiqaradi va ularga oid
ko’rsatmalar beradi hamda bajarilishini nazorat qiladi;arxiv xodimlarining
belgilangan tartibda ishga oladi va ishdan bo’shatadi;arxiv xodimlarini muntazam
ravishda malakasini va amaliy ko’nikmalarini oshirishni ta’minlaydi; arxivning
moddiy-texnik bazasini doimiy takomillashtirish, zamonaviy texnologiyalar,
shuningdek avtomatlashtirilgan ishchi o’rinlarini tadbiq etish bo’yicha tadbirlarni
amalga oshiradi; va ijro intizomi, so’rovlarni ijro etish sifati va madaniyatini
doimiy nazorat qilib boradi;
O'zbekiston Kinofotofono hujjatlari Milliy arxivi tarkibiy bo’limlari
Nizomlarni, xodimlarning lavozim yo’riqnomalari, Ekspert-tekshiruv uslubiy
komissiyasi (ETUK) to’g’risidagi Nizom, Mehnatni ilmiy tashkil etish kengashi
(MITEK) to’g’risidagi Nizomlarni tasdiqlaydi; O'zbekiston Kinofotofono hujjatlari
Milliy arxivi hujjatlarini korxonalar, muassasalar va tashkilotlarga vaqtincha
foydalanish uchun berish, matbuotda nashr qilish, tadqiqotchilarni arxiv
o’quvxonasida hujjatlar bilan ishlashiga ruhsat berish masalalarini hal qiladi;
O'zbekiston Kinofotofono hujjatlari Milliy arxivi faoliyatiga zamonaviy axborot-
kommunikatsiya texnologiyalari, hujjatlarni jamlash, saqlash, ta’mirlash, zarar
yetmaydigan holda saqlash (konservatsiyalash), nusxa ko’chirish, ulardan
foydalanish va muhofaza qilishning samarali tizimi va usullarini joriy qiladi;
arxivning uskunalar va boshqa zarur materiallarga bo’lgan ehtiyojini aniqlaydi,
binodan texnik jihatdan foydalanish (texnik ekspluatatsiyasi)ni ta’minlaydi;
O'zbekiston Kinofotofono hujjatlari Milliy arxivi bazasida respublika
arxivchilarining kasbiy malakalarini oshirishga imkoniyat yaratadi, shuningdek,

arxiv xodimlarining malakasini oshirish, arxiv ishini ilmiy asosda tashkil etish va
iqtisodiyotini rivojlantirish bo’yicha tadbirlar o’tkazadi; o’z vakolati doirasida
tashkilotlar bilan arxiv xizmatlarini ko’rsatish uchun shartnomalar tuzadi;
Jamoa shartnomasi va mehnat qonunchiligiga asosan mehnatni ilmiy
tashkil etish va unga haq to’lashni takomillashtirish, arxiv xodimlarini ijtimoiy
muhofaza qilish va rag’batlantirish bo’yicha tadbirlarni amalga oshiradi; o’z
faoliyatini “O’zarxiv” agentligi va uning tizimidagi muassasalari, jamlash
manbaiga kiritilgan vazirlik, idoralar va jamoat tashkilotlari bilan aloqada, ishchan
hamkorlikda olib boradi
Arxiv hujjatlari va ma’lumotlarining to’liqligi, butligi va xavfsizligi
uchun javob beradi; amaldagi qonunchilikka muvofiq vakolati doirasida boshqa
ishlarni amalga oshiradi. Aloqa makonida mavjud fono-arxiv institutlarini
tizimlashtirish asosida aniqlangan fonohujjatlarni zamonaviy raqamli sharoitlarda
saqlash xususiyatlari. Ushbu tadqiqotning dolzarbligi ushbu masala bo'yicha
zamonaviy fundamental nazariy va uslubiy tadqiqotlarning yo'qligi bilan bog'liq.
Ushbu maqolaning maqsadi fonoarxivistikaning yaxlit kontseptsiyasini ishlab
chiqish doirasida fonohujjatning hayotiy tsiklida texnotronik aloqaning
akkumulyatorli bosqichi chegaralarini kengaytirish tendentsiyalarini asoslashdan
iborat. Dunyoning turli mintaqalarida audio hujjatlarni saqlash tizimini tashkil etish
xususiyatlari ko'rib chiqiladi. Ovoz yozuvlarini saqlash sub'ektlarining ishlashi va
o'zaro ta'sirining asosiy tamoyillari qayd etilgan. Hozirgi bosqichda milliy va
nodavlat fonoarxivlar, kutubxonalar va muzeylar faoliyatining umumiy va
farqlovchi xususiyatlari ochib berildi. Radiofonohujjatlarni saqlash va ulardan
foydalanishni tashkil etishning o'ziga xos xususiyatlariga e'tibor qaratilgan, ushbu
kichik turning o'zgarishining o'ziga xos xususiyatlari batafsil tavsiflangan.
Tadqiqotning metodologik asosini ijtimoiy aloqa metateoriyasi
(nookommunikologiya) tashkil etadi. Qiyosiy tahlil usullari, ilmiy prognozlash,
terminologik tahlil, arxivlashtirish, fanlararo sintez, tizimli-funksional, tarixiy-

genetik va tarixiy-tipologik yondashuvlar qo'llaniladi. Jahon audiovizual arxivlar
tizimining fono-hujjatli aloqa jarayonlariga tizimli kiritilishi asoslab berilgan.
Fono-hujjatli aloqa modeli uzviy ravishda birlashtirilgan va muvozanatli tizimga
birlashtirilgan turli xil elementlar shaklida taqdim etiladi. Tadqiqotning yangiligi
arxiv tovush yozuvlarini yangi raqamli muhitda aylanmasi uchun aloqa
platformasini takomillashtirish bo’yicha taklif etilayotgan yo’nalishlarni
asoslashdadir.
Mallifning alohida hissasi logistika kanallarini funktsional va mazmunli
segmentatsiyalash va audio hujjatlarning hayotiy tsiklidagi ayrim elementlarni
rekonstruksiya qilish bo'yicha chora-tadbirlar majmuini nazariy jihatdan ishlab
chiqishdir. Kompaniyalararo hamkorlik, uslubiy tavsiyalar asosida shaxsiy ovoz
yozuvlari kolleksiyalarini shakllantirish va korporativ ovoz omborlarini
modernizatsiya qilishning tematik stsenariylarini yaratish bo yicha innovatsionʻ
ishlanmalarni chuqur taqdim etish orqali tadqiqot sohasini sezilarli darajada
kengaytirish amalga oshirildi. byudjetli uy musiqa kutubxonasini loyihalash uchun.
Fonoarxivist, uning eng muhim elementi fonohujjat audiomadaniyatning organik
qismidir. Fono-hujjatlarda to'plangan eshitish ma'lumotlarini yaratish, aylanish va
tarqatishning yaxlit jarayoni fono-hujjatli aloqa tuzilishi va dinamikasining ichki
birligini belgilovchi integrativ xususiyatlar bilan tavsiflanadi. Zamonaviy aloqa
muhiti sharoitida fono-hujjatlar ajralmas qismi bo'lgan audiovizual hujjatlar jahon
hujjatli merosida tobora ortib borayotgan o'rinni egallab kelmoqda. Ovozli
yozuvlardan tashqari «audio manba» tushunchasi tovush hujjatlarini yaratish,
tuzilishi va texnik jihatlari bilan bevosita bog’liq bo’lgan yozma matnli hujjatlar
to’plamini ham o’z ichiga oladi. Jahon tarixi manbalari majmuasining ajralmas
qismi bo'lgan ovozli hujjatlar fonoarxiv faoliyatining asosiy predmeti hisoblanadi.
Biroq, hozirgi kunga qadar fono-hujjatlar kam o'rganilgan mustaqil manbalar bo'lib
qolmoqda. Fono hujjatlarini o rganishning kelib chiqishi 1940-yillarning oxiriga
ʻ
borib taqaladi. 1950-yillarning ikkinchi yarmida. fono-hujjatlar maxsus guruhga

ajratilib, kino va foto hujjatlari bilan birgalikda ko rib chiqildi.1960-yillarda kinoʻ
va foto hujjatlardan foydalanish bo'yicha uslubiy ishlanmalar asosan simbiotik
xususiyatga ega edi. Keyin O. Sedova, I. Polotovskaya, T. Nadolskaya, L.
Kobelkova, L. Rozanova, I. Mironycheva, V. Ustinov, A. Yakupov, L.
Tupchienko-Qodirova, N. Grunbergning 1978 yildan himoyalangan
dissertatsiyalari. 2013 yil Arxiv ishi sohasidagi boshqa ilmiy ishlanmalar ham
konseptual ahamiyatga ega edi (V. Avtokratov, S. Egorov, T. Emelyanova, G.
Zalaev, V. Kolyada, L. Lishin, V. Magidov, R. Melnik, E. Starostin, P. Stoyan, A.
Filippov, X. Xashchina, T. Horhordina va boshqalar). Biroq, kino, video, foto va
ovozli hujjatlar ko'p funktsiyali "audiovizual hujjat" tuzilmasini qismlarga ajratish
prezumpsiyasida an'anaviy tarzda ko'rib chiqilmoqda. Shu bilan birga, bugungi
kunda ovozli energiya oqimlari darajasining tez o'sishi bilan sifat jihatidan yangi
aloqa muhiti shakllanmoqda. Shu munosabat bilan fonoarxivistikani har xil turdagi
tovush yozuvlarini maxsus axborot manbalari sifatida saqlashga oid yangi faktlar
bilan to’ldirish zarurati yaqqol ko’rinib turibdi. Bugungi kunda fonoarxivlar yangi
raqamli aloqa sharoitida katta hajmlarda to'plangan fonohujjatlarni yozib olish,
saqlash va tiklash usullarini faol ravishda takomillashtirmoqda. Xorijiy fanda bu
masalalar bo'yicha konseptual tadqiqotlar ham yetarli emas. Bir qator xorijiy
tadqiqotchilar (J. Boyd, R. Uayz, X. Makelam, G. Melvil-Meson, R. Koulman, K.
Eskot, J. Kollinz, K. Gardner, D. Xirshberg, C. Gillette) erishgan yutuqlar. , H.
Klinton, S. Knab, D. Passman va boshqalar) asosan ovoz yozish yorliqlari arxivlari,
musiqa kutubxonalari va boshqa ovoz saqlash omborlari faoliyatining ayrim
jihatlariga, shuningdek, ovozni saqlash muassasalarining turli xususiyatlariga oid
shaxsiy bilimlarga taalluqlidir. yozuvlar. Raqamli asrda fonohujjatni saqlash
muammosini aloqa tadqiqotlari nuqtai nazaridan oqilona ilmiy bilim va tushunish
amalga oshirilmagan. Shunday qilib, tizimlashtirishning aniq zarurligiga qaramay,
fonoarxivistikaning yangilangan yaxlit ilmiy asoslangan kontseptsiyasi - barcha
elementlarning organik birligida - hali yaratilmaganiga rozi bo'lishimiz kerak.

Aloqa makonida fono-hujjatning o'ziga xos aloqa xususiyatlari va ishlash
shakllarini o'rnatish tarixiy ahamiyatga ega bo'lgan noyob musiqa va boshqa ovoz
yozuvlarini saqlash, tiklash (yangilash) va qayta foydalanishning zamonaviy
tizimini takomillashtirish zaxiralarini aniqlashda haqiqiy yutuqlarga erishishga
yordam beradi. Tadqiqotning eng muhim manba komponenti 20 ming nusxadagi
har xil turdagi tovush tashuvchilardan iborat empirik massiv bo lib, uning asosiʻ
muallif tomonidan 35 yil davomida to plangan fono-hujjatlar to plami edi.
ʻ ʻ
Taqdim etilgan tadqiqotning kontseptual yo'nalishi zamonaviy
kommunikativ voqelikni tizimlashtirish va idrok etish usullarini "fono hujjat"
sarlavhasini sarlavha tushunchasi sifatida belgilashga qaratilgan. Ushbu maqolada
e'tibor fon hujjatining to'liq tarixiy manba sifatida ko'p qirraliligini ochib berishga
imkon bergan va muhim ijtimoiy-madaniy va kasbiy ahamiyatga ega bo'lgan
tarixiy, texnik, axborot va kommunikatsiya jihatlariga qaratilgan, chunki ular
nazariy asosni yaratadi. sog'lom madaniy merosni va umuman jahon ijtimoiy
xotirasini saqlashning kafolati sifatida fon hujjatining faoliyatining yangi
tamoyillarini shakllantirishning uslubiy asoslari, shuningdek, uning axborot
jamiyati hayotiga sifat jihatidan integratsiyalashuvi. yangi aloqa muhiti. Olingan
natijalarning amaliy ahamiyati hayotda texnotronik aloqa chegaralarini yanada
kengaytirish strategiyasini shakllantirish uchun xulosalar, natijalar va tavsiyalardan
foydalanish imkoniyati bilan bog'liq. Ma’lumki, fonogrammalar ovozli
hujjatlarning bir turi sifatida maxsus hujjatshunoslikning ilmiy yo’nalishlaridan biri
bo’lgan fonogramma hujjatlari fani doirasida o’rganiladi. Fonografik hujjat
fanining predmeti - fonografik hujjat haqidagi ilmiy bilimlar, uning ijtimoiy-
madaniy, axborot va moddiy tarkibiy qismlari, asosiy va qo'shimcha elementlari,
aloqa makonida fonografik hujjatlarning yaratilish, evolyutsiya va faoliyat
ko'rsatish qonuniyatlari, shu jumladan fonografik o'zgarishlar. diskret tashuvchisiz
aylanish bosqichlari. Hayotiy tsikl o'zaro bog'liq jarayonlardan iborat: ovozli asar
yaratish, maxsus operatsiyalarning tashkiliy-ishlab chiqarish kompleksini amalga

oshirish orqali uni fonogramma ko'rinishidagi moddiy tashuvchiga o'rnatish, yozib
olish vositalarini takrorlash va tarqatish, ovoz tarkibini iste'mol qilish; fono-
hujjatlarni saqlash va ulardan foydalanishni ta'minlash. Musiqiy fonohujjatning
(bundan buyon matnda MFD deb yuritiladi) hayot aylanishi A (ishlab chiqarish va
iqtisodiy) + B (axborot) + C (ijtimoiy-madaniy) jamidan tashkil topgan o'zaro
markazlashgan sfera sifatida taqdim etiladi, bu esa barqarorlikka olib keladi.
sinergik ta'sir. Xarakterli xususiyat - tsikl bosqichlarining doimiy takrorlanishi.
Atributiv xususiyatlar hayot aylanishiga ta'sir qiladi: nom, mualliflar, ijrochilar,
ovoz tarkibi, ommaviy axborot vositalarida timsoli, vizual komponentlar, ishlab
chiqarish vositalari, ma'lumot kodlari belgilari, ruxsatsiz nusxa ko'chirishdan
himoya qilish, belgilangan tarkib formatlarini o'zgartirish, narx, tiraj, hudud va
tarqatish, saqlash va foydalanish xususiyatlari. Tadqiqot modeliga muvofiq, fono-
hujjatli aloqaning kengaytirilgan modeli taklif etiladi - bu holda, biz fono-hujjatli
hayot tsiklining to'plash va saqlash bosqichlarida chegaralarini kengaytirish haqida
gapiramiz. Audio-hujjat aloqasining jahon metatizimining tashkiliy quyi tizimi to'rt
darajani o'z ichiga oladi: global (transmilliy), milliy, mintaqaviy, tarmoq. Maxsus
korporativ xususiyatlarga ega bo'lgan ushbu mexanizm ierarxik bosqichlar, o'zaro
bog'liq darajalar, qo'shimcha pastki darajalar va sektorlar, integral tugunlar,
logistika kanallari va zanjirlari, xizmat ko'rsatish tuzilmalari va ko'plab ixtiyoriy
elementlardan iborat murakkab tashkil etilgan tuzilmadir. Audio hujjatlarni
to'plash, saqlash va tiklash (tiklash) tizimi murakkab ijtimoiy-kommunikatsiya
tizimi bo'lib, u ham ichki, ham tashqi omillar ta'sirida rivojlanadi va
ishlaydi. O’zbekiston Milliy arxivi

2.2. O zbekiston Milliy arxiviʻ
O’zbekiston Milliy arxivi (sobiq O’zbekiston Respublikasi Markaziy Davlat
arxivi, 2019-yildan O zbekiston milliy arxivi respublika miqiyosidagi muassasa
ʻ
hisoblanib, O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi huzuridagi O’zarxiv
agentligiga bo’ysunadi. O’z MA arxivshunoslik, hujjatshunoslik, arxeografiya va
ular bilan bog’liq bo’lgan bir qator fanlar sohasida respublikada olib borilayotgan
ilmiy-tadqiqot va uslubiy ishlar bo’yicha markaz sanaladi.
O’zbekiston Respublikasi Markaziy davlat arxivi (hozirgi O zbekiston
ʻ
Milliy arxivi) O’zbekiston SSR Sovet Ministirligining 1958-yil 20-noyabrda 759-
son qarori asosida, 1931-yildan faoliyat ko’rsatib kelayotgan Oktyabr inqilobi
markazi y davlat arxivi va markaziy davlat tarix arxivining birlashtirilishi natijasida
tashkil etilgan. O’zbekiston Respublikasi Markaziy davlat arxivida saqlanayotgan
qimmatbaho hujjatlarning soni va mohiyati jihatdan O’rta Osiyo respublikalari
Markaziy davlat a rxivlari ichida eng yirigidir. Unda XIX asrning ikkinchi
yarmidan boshlab, to hozirgi kunimizgacha bo’lgan ko’p sonli hujjatlar
saqlanmoqda. Bugungi kunda arxivda 3 mingdan ziyod fondlar saqlanib, ulardan
200 tasi fuqarolarning shaxsiy fondlaridir. Umumiy holda 2 miliondan ortiq saqlov
birligida hujjatlar saqlanadi. Mazkur hujjatlarda O’zbekiston tarixining turli
davrlarga oid masalalar yoritilgan bo’lib, ularning o’ta qimmatlilari vaqf hujjatlari
hisoblanadi. Vaqf hujjatlarda bayon etilgan ma lumotlarning eng qadimiysi IX
ʼ
asrga oid. O’zR MDA ning kutubxona fondi 3 mingdan ziyod turli xil kitoblarni
o’z ichiga oladi. Ularning ichida 558 ta bosma nashrlar, to’plamlar, tarixiy davr
(1917 yilgacha) ga oid adabiyotlar mavjud..
O zbekiston Milliy arxiv tomonidan quyidagi xizmatlar
ʻ
ko’rsatiladi:hujjatlarni tartibga solish, ilmiy-texnikaviy qayta ishlash va ularni
kelgusida saqlash uchun arxivga topshirish uchun tayyorlash;tashkilotlar,
korxonalarning bayram sanalari haqida, hamda atoqli shaxslarning yubiley sanasi
tashabbus axborotini tayyorlash; radio- va teleko’rsatuvlarni tayyorlash;

ekskursiyalarni o’tkazish; ko’rgazmalarni tashki etish;fuqarolarning ijtimoiy-
huquqiy so’rovlarini bajarish; jismoniy va huquqiy shaxslarning mavzuli
so’rovlarini bajarish va hujjatlarini aniqlash; ish yuritish va arxivshunoslik
muaamolari bo’yicha ilmiy ishlarni tayyorlash va chop etish;arxiv hujjatlarining
to’plamini nashr etish; arhiv hujjatlaridan nusxalarni va ko’chirmalarni berish;
arxiv hujjatlarini raqamlashtirish; arxiv ishi bo’yicha seminarlarni, ma ruzalarniʼ
o’tkazish.
O zbekiston milliy arxivida saqlanayotgan tarixiy davr (1917-yilgacha)
ʻ
arxiv hujjatlaridan 56 ta yig majild o rnatilgan tartibda maxfiylikdan chiqarildi.Bu
ʻ ʻ
haqda “O zarxiv” agentligi axborot xizmati rahbari Anvar Aliyev ma lum
ʻ ʼ
qildi.2022-yil davomida O zbekiston milliy arxivida saqlanayotgan 1917-yilgacha
ʻ
bo lgan arxiv hujjatlaridan 10 ta fonddan jami 56 ta yig majild o rnatilgan tartibda
ʻ ʻ ʻ
maxfiylikdan chiqarilgan.Jumladan «Канцелярия Туркестанского генерал
губернатора» (1868-1917y.) fondining 26-ta: И-3 «Российское императорское
политическое агентство в Бухаре»; И-5 «Канцелярия началника
Зеравшанского округа», И-16 «Управление переселенческим делом в Сыр-
Даринском районе»; И-19 «Ферганское областное управление», И-46
«Управление Туркестанского таможенного округа»; И-194 «Патта Гисарская
таможня», И-278 «Товарищ прокурора Самаркандского окружного суда по
Самаркандскому участку», И-715 «Подготовителные материалы к
составленной полковником А.Г.Серебренниковым публикации документов
«Туркестанский край. Сборник материалов для истории его завоевания» va И-
722 «Штаб Туркестанского военного округа» fondlaridagi 56 ta yig majildlari
ʻ
o rnatilgan tartibda maxfiylikdan chiqarildi va tadqiqotchilar uchun ilmiy
ʻ
muomalaga kiritildi.Shuningdek, Р-314 «Уполномоченный управления по
эвакуации населения при Совете Народных Комиссаров УзССР» fondi va Р-
837 «Совет Народных Комиссаров УзССР» fondlarining 603 ta varaqdan iborat
arxiv hujjatlari o rnatilgan tartibda maxfiylikdan chiqarilgan.Qo shimcha
ʻ ʻ

qilinishicha, 2022-yil davomida 290 ta vazirlik, idoralar va ularning hududiy
bo linmalari hamda boshqa tashkilotlarda arxiv ishi bo yicha davlat nazoratiʻ ʻ
tadbirlari o tkazilgan. O tkazilgan tekshirish natijasida arxiv ishiga mas ul
ʻ ʻ ʼ
xodimlarning 10 nafariga ma muriy huquqbuzarlik to g risida bayonnomalar
ʼ ʻ ʻ
tuzilib, tegishli sud organlariga yuborilgan; 4 ta o tkazilgan tekshirishlar bo yicha
ʻ ʻ
to plangan materiallar huquqni muhofaza qiluvchi organlarga yuborilgan;
ʻ
qonunchilik hujjatlari talablari buzilganligini bartaraf qilish haqida 218 ta ko rib
ʻ
chiqilishi majburiy bo lgan taqdimnomalar kiritilgan.
ʻ

2.3. O'zbekiston Ilmiy-texnika va tibbiyot hujjatlari milliy arxivi
O'zbekiston Ilmiy-texnika va tibbiyot hujjatlari milliy arxivi
O’zbekiston SSRda 3 ta markaziy arxiv tashkil qilingan bo’lsa ularning ichida eng
oxirgi tashkil qilingan arxiv Ilmiy-texnika va tibbiyot hujjatlari milliy arxividir.
Hozirgi kunda bu arxivning tashkil topganiga 60 yil bo’lganligini ko’rish mumkin.
O’zbekiston Respublikasi Ilmiy texnika va tibbiyot hujjatlari markaziy davlat
arxivi sobiq Markaziy Ijroiya Qo’mitaning 1962 yil 2 iyundagi 403-sonli qaroriga
binoan tashkil etilgan. Arxivning tashkil etilishidan asosiy maqsad tibbiyot
xujjatlari asosida kasallik tarixlarini o’rganish, yo’q bo’lib ketgan kasalliklar
(chuma (vabo) xolera, yashur) xaqidagi hujjatlarni arxivda saqlash, kelajak yosh
avlod bu hujjatlardan ilmiy ishlar, monografiyalar yozishda foydalanishlari uchun
imkoniyat yaratishdan iborat bo’lgan.
Bu arxiv tashkil etilgan paytda tibbiyot xodimi To’xta Usmonov direktor
qilib tayinlandi. Uning faoliyat davrida arxivning dastlabki ish rejalari va faoliyati
tashkil qilingan. To’xta Usmonov 1962 yildan 1971 yilgacha faoliyat yuritgan.
Arxiv xodimlari 100 dan ortiq tibbiyot sahasidagi tashkilotlarni boshqarib, ularning
hujjatlarini qabul qilish va saqlashni nazorat qilish bilan birga uslubiy yordamlar
ham ko’rsatdi. 1965-yili arxivda texnik hujjatlar bo’limi tashkil etilib, xodimlari
soni 8 nafarga yetdi. Ilmiy-texnikaviy hujjatlarning ahamiyati oshib borgani sababli
arxiv 1965-yil 26-martdagi O’zbekiston SSR Ministirlar Kengashining qaroriga
binoan tibbiyot va texnikaviy hujjatlar Markaziy Davlat arxiviga aylantirildi.
Shundan so’ng, ilmiy-texnikaviy va tibbiyot hujjatlari davlat saqloviga topshirishni
tashkil qilish tartibli amalga oshirilib, shu yilning o’zida hujjatlarning umumiy soni
30 mingga yetdi. 1966 yil 1-yanvariga respublika bo’yicha davlat arxivlari nazorat
qiladigan, kelajakda hujjatlari davlat arxivlariga qabul qilinadigan tashkilotlar 6489
ta bo’lgan. 1965-yilda 4930 ta tashkilot o’z arxivlarini tartibga keltirishgan edi.
Tartibga solingan yig’majildlar soni tartibga solinishi kerak bo’lgan
yig’majildlarning 70% ni tashkil qilgan. 1966-1980-yillarda davlat arxivlariga

tashkilot va korxonalardan 580 ming boshqarish hujjatlari yig majildlari, 5939 ta
Ilmiy-texnikaviy hujjatlar yig’majildlari, 5048 ta kino-hujjatlar saqlov birligi,
53987 ta fotohujjatlar saqlov birligi va 5345 ta fonohujjatlar saqlov birligi qabul
qilingan.1980-yil 18-dekabrda O’zbekiston SSR tibbiyot va texnikaviy hujjatlar
Markaziy davlat arxivi Ilmiy-texnikaviy va tibbiyot hujjatlari Markaziy davlat
arxivi deb o’zgartirildi. Arxivda 1930-yillarga tegishli hujjatlardan tortib sovet
davri va mustaqillik yillariga oid hujjatlar saqlanadi.
Xalilova Ra no Mirzaxidovna 1971-1997 yillar arxivda direktor lavozimida
faoliyat olib borgan Ra'no Xalilova 1940 yilda Toshkent shahrida ishchi oilasida
tug'ilgan. 1957 yil Toshkent shahridagi Pushkin nomli 13-o'rta maktabni tugatib,
"Barovskiy" nomli tibbiyot bilim yurtiga o'qishga kirgan. Bilim yurtini tamomlab
1959-1970 yillarda turli tibbiyot muassasalarida o'z sohasi bo yicha faoliyat olibʻ
borgan. Ra'no Xalilova rahbarligi yillarida arxivning rivojlanishi va faoliyat
yo'nalishiga aloqador hujjatlarni saqlovga qabul qilish ishlari rivojlantirilgan. Rano
Xalilovaning arxivga qo’shgan beqiyos hissasidan biri o’sh vaqtda Bosharxiv
boshqarma boshlig’i o’rinbosari M. L. Vays bilan hujjat tayyorlab, 1987-yildan
yangi arxiv binosi qurila boshlangan. O’zbekiston Respublikasi “Bosharxiv
boshqarmasining direktiori 1997 yil 26 dekabrdagi 32 son buyrug’iga asosan o’z
arizasiga binoan lavozimidan ozod etilgan. Hojimetova Mastura To' xtamuratovna
1998-2009 yillar arxivda direktor lavozimida faoliyat olib borgan Mastura
To’xtamuratovna Xojimetova Mastura 1950 yilda Toshkent shahrida tug’ilgan.
1965 yilda o’rta maktabni tamomlab, "Oxunboboyev" nomli Respublika tibbiyot
bilim yurtining farmasevtika fakultetiga o’qishga qabul qilingan.
1991 yilda Toshkent davlat universitetining (hozirgi O'zbekiston Milliy
universiteti) huqugshunoslik fakul'tetini tugatgan. Mastura To'xtamuratovna
direktor lavozimida faoliyat olib borgan yillarda arxivning asosiy faoliyat rejalari
bajarilib, ko'zga ko'ringan arxivlar qatorida bo'lgan. M.Xojimetova 2004 yilda
arxivning alohida yangi binoga ko'chirilishida ulkan hissa qo'shgan direktor sifatida

arxiv tarixida qolgan. Mastura To’xtamuratovnaning ko’pgina shogirdlari arxiv
sohasida, jumladan O’zbekiston lImiy-texnika va tibbiyot hujjatlari milliydi. 2020-
yil 1-iyundan quyidagi davlat xizmatlarini Davlat xizmatlari markazlari va Yagona
interaktiv davlat xizmatlari portali orqali ko’rsatilishi belgilandi:o’qiganlikni
tasdiqlash haqidagi arxiv ma’lumotnomasini berish;ish stajini tasdiqlash haqidagi
arxiv ma’lumotnomasini berish;ish haqini tasdiqlash haqidagi arxiv
ma’lumotnomasini berish;arab alifbosida yaratilgan turkiy, forsiy va arabcha
hujjatlardagi axborotlar bo’yicha annotatsiya ma’lumotlarini tayyorlab berish;arxiv
hujjatlari, kitoblar va qo’lyozmalarni raqamlashtirish (elektron nusxa olish).Farmon
bilan yil oxiriga qadar doimiy saqlovga olinadigan hujjatlar tarkibini optimizatsiya
qilish, Milliy arxiv fondining davlatga tegishli qismini doimiy saqlash huquqi
berilgan vazirliklar, idoralar, tarmoq davlat fondlari va tashkilotlar ro’yxatini
qisqartirish, arxiv ishi jarayonlarini to’liq qamrab oluvchi va interaktiv qidiruv
imkoniyatlari mavjud bo’lgan «Arxiv ishi» yagona axborot tizimi yaratish bo’yicha
takliflar kiritish topshirildi. 2021-yil 1-yanvargacha davlat arxivlarida
saqlanayotgan fondlarni xatlovdan o’tkazib, ular haqida tegishli ma’lumotlarni
qamrab olgan ma’lumotlar bazasini yaratish rejalashtirilmoqda. Quyidagilar
tuziladi: Markaziy davlat arxivi negizida O’zbekiston Milliy arxivi; Kinofotofono
hujjatlari markaziy davlat arxivi negizida O’zbekiston Kinofotofono hujjatlari
milliy arxivi; Ilmiy-texnika va tibbiyot hujjatlari markaziy davlat arxivi negizida
O’zbekiston Ilmiy-texnika va tibbiyot hujjatlari milliy arxivi; Toshkent shahar
davlat arxivi negizida Toshkent shahar markaziy davlat arxivi; huzurida muassasa
shaklida Arxiv ishi va ish yuritish bo’yicha malaka oshirish ilmiy-metodik markazi.
Agentlik huzurida yuridik shaxs maqomiga ega bo’lmagan Arxiv ishini
rivojlantirish jamg’armasi. Qoraqalpog’iston Respublikasi Vazirlar Kengashi,
viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari 2020 yil 1 martgacha respublika
shaharlari va tumanlari hokimliklari tomonidan tuzilgan shaxsiy tarkib bo’yicha
idoralararo arxivlarni Agentlik idoraviy bo’ysunuviga o’tkazishlari va ular negizida

shaxsiy tarkib hujjatlari davlat arxivlarini tashkil etishlari lozim. 2020-yil 1-iyunga
qadar shaxsiy tarkib bo’yicha davlat arxivlari davlat-xususiy sheriklik asosidagi
shaxsiy tarkib hujjatlari arxivlariga aylantiriladi va 2023-yil 1-yanvargacha
bosqichma-bosqich davlat arxivlari saqlovida bo’lgan shaxsiy tarkib hujjatlari
shaxsiy tarkib hujjatlari davlat arxivlariga o’tkaziladi. O’zbekiston Respublikasi
ilmiy-texnikaviy va tibbiyot hujjatlari Markaziy davlat arxivida hujjatlar
saqlovxonalarini ko’zdan kechirganimizda bu yerda ham hujjatlar maxsus hujjat
saqlovanjom (stelaj)larida va maxsus tayorlangan quti (korobka) larda
joylashtirilgan edi. Hujjatlar ketma ket raqamlashtirilib quti(korobka)larga
joylashtiriladi. Qutilar esa yilma yil joylashtiriladi. Hujjatlar qutilarga
joylashtirilganidan so’ng qutilar yuziga maxsus qog’ozlarda hujjat qaysi muassasa
yoki korxonaga tegishli ekanligi yozib qo’yiladi. Hujjat saqlanayotgan xona
harorati bir xilda saqlanib turishi alohidaahamiyat kasb etadi. Havo haroratini
o’lchovchi asbob termometr, namliknio’lchovchi asbob barometr deyiladi. Hujjatlar
saqlanayotgan xona harorati 15 – 18gr namlik esa 50 – 55 gr. bo’lishi lozim.
Hujjatlar saqlanayotgan xonaga eng asosiysi quyosh nuridan saqlash lozim.MDH
mamlakatlari arxivlari orasida O’zbekiston Ilmiy-texnika va tibbiyot milliy arxivi
birinchi bo’lib va bugungi kunda yagona ISO 9001:2008 sifat menejmenti tizimi
sertifikati hamda ISO 37001: 2016 korrupsiyaga qarshi kurashish menejmenti
tizimi sertifikatiga ega bo’ldi. Arxiv mutaxassislarining ishi nihoyatda mas’uliyatli
va mashaqqatli. Tarixning tilsiz guvohlari bo’lgan, vaqt sinovlari natijasida
uvadalanib, sarg’ayib ketayotgan qo’lyozma, durdona manbalarni tiklaydi.
Hujjatlarni asrab-avaylaydi, kelgusi avlodga bezavol etib borishi uchun jon
kuydiradi. Bitta misol. Shu kungacha Ikkinchi jahon urushida 1 million 500 ming
O’zbekistonlik ishtirok etgan deb hisoblanar edi. Arxiv hujjatlarini o’rganish
asnosida fashizmga qarshikurashda 1 million 951 ming nafar vatandoshimiz
qatnashgani ma’lum bo’ldi. Bu bir qarashda shunchaki raqamlar o’zgarishiga
o’xshashishi mumkin. Biroq buning uchun millionlab arxiv hujjatlari qayta

o’rganib chiqilgan. O’zbekistonda arxivlarning paydo bo’lishi uch ming yillik
davlatchilik tarixi bilan bog’liq. Davlat boshqaruvi tizimini isloh qilish sharoitida
an’anaviy saroy, diniy va shaxsiy arxivlar bilan bir qatorda devon, kutubxona va
madrasalarda ham hujjatlarni jamlash hamda saqlash rivojlangan. Markaziy Osiyo
hukmdorlarining bugungi kungacha saqlanib qolgan arxiv hujjatlari, asosan,
mukofotlar berish to’g’risidagi qaydlar, soliqlarning to’lov qog’ozlari, iqtisodiy
mazmundagi yozishmalar va kamdan-kam hollarda hujjatlar nusxasidan iborat.
Saroylarda ish yuritish va hujjatlarni saqlash bilan shug’ullanuvchi devonbegi,
parvonachi, kitobdor, shotir kabi lavozimlar bo’lgan. 2019-yil 20 sentyabr kuni
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “O’zbekiston Respublikasida arxiv ishi va
ish yuritishni takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PF-5834-son Farmoni
hamda, “O’zbekiston Respublikasi “O’zarxiv” agentligi faoliyatini
takomillashtirish to’g’risida”gi PQ-4463-son qarori qabul qilinganligi soha vakillari
bilan bir qatorda idoraviy arxiv va ish yuritishga mas’ul xodimlarni mas’uliyatini
yanada oshiradi. Mazkur normativ hujjatlarni mazmun mohiyatini targ’ib qilish va
kelgusida idoraviy arxivlar tomonidan amalga oshirilishi lozim bo’lgan ishlarni
mas’ullarga yetkazish maqsadida arxivning jamlash manbai bo’lgan quyidagi
tashkilotlarga o’quv-seminarlari o’tkazildi. Jamlash manbalariga ushbu o’quv
seminarlarini tashkil etish davom etmoqda. 1. O’zbekiston Respublikasi sog’liqni
saqlash vazirligi Respublika Sud tibbiy ekspertiza ilmiy amaliy markazida
2. Respublika Ftiziatriya va Pulmonologiya ilmiy-amaliy tibbiyot Markazi
3. Respublika ixtisoslashtirilgan travmotologiya va ortopediya ilmiy-amaliy
tibbiyot Markazi”.4. Toshkent Davlat stomotologiya instituti 5. “Neft va gaz
konlari gealogiyasi hamda qidiruv instituti” Aksiyadorlik jamiyati 6.
“Tashgiprogor” Aksiyadorlik jamiyati 7. “ToshkentboshplanLITI” Davlat Unitar
Korxonasi 8. “Gdroproekt” Aksiyadorlik jamiyati Prezidentimizning 2020-yil 1-
iyungacha O’zbekiston Respublikasi Davlat xavfsizlik xizmati bilan birgalikda
davlat arxivlarida saqlanayotgan tarixiy davr arxiv hujjatlarini o’rnatilgan tartibda

maxfiylikdan chiqarish bo’yicha choralarni ko’rish ko’rsatmalariga muvofiq
arxivda sog liqni saqlash sohasiga oid arxiv hujjatlarini e lon qilish davomʼ ʼ
etmoqda. O zbekiston Ilmiy-texnika va tibbiyot hujjatlari milliy arxivi axborot
ʼ
xizmatining 2021 yil 2-yarim yillikda arxiv faoliyatini keng targ ib qilishga
ʼ
qaratilgan rejaga muvofiq O zbekiston Ilmiy-texnika va tibbiyot hujjatlarida milliy
ʼ
arxivida saqlanayotgan sog liqni saqlash faoliyatiga oid arxiv hujjatlarini e lon
ʼ ʼ
qilish ishlari davom etmoqda. Аrxiv bilan ijodiy hamkorlikni yo lga qo ygan
ʼ ʼ
"Denov ovozi" gazetasining 16-sonida O z ITTH MА da saqlanayotgan hujjatlar
ʼ
asosida "O zbekiston Epidemiologiya va mikrobiologiya instituti tarixi - arxiv
ʼ
hujjatlarida" deb nomlangan katta ilmiy maqola nashr qilindi. Ushbu maqolada
institut tarixi, uning faoliyati va olib borgan muvafaqqiyatli loyihalari, shuningdek
institut faxrli olimlari xususidagi qimmatli ma lumotlar arxiv hujjatlari asosida
ʼ
yoritilgan
2.4 Toshkent shahar markaziy davlat arxivi.
Toshkent shahar hokimiyatiga (keyingi o’rinlarda Hokimiyat deb ataladi)
bo’ysunadi hamda hududiy boshqarma tizimiga kiradi. Toshkent shahar markaziy
davlat arxivi o’z faoliyatida O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va
qonunlariga, O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining qarorlariga,
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari, qarorlari va farmoyishlariga,
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlari va farmoyishlariga,
O’zbekiston Respublikasi “O’zarxiv” agentligi va Boshqarma buyruqlari,
farmoyishlari, ko’rsatmalari shuningdek, boshqa qonun hujjatlariga amal qiladi.
Toshkent shahar markaziy davlat arxivi qoshida yuridik shaxs maqomiga ega
bo’lmagan tashkilotlar arxiv hujjatlarini tartibga keltirish bo’yicha xo’jalik
hisobidagi “Tashkilotlarga shartnoma asosida arxiv ishi va ish yuritish bo’yicha
xizmatlar ko’rsatish guruhi” faoliyat yuritadi. Arxivning joylashgan manzili
(pochta manzili): 100132, Toshkent shahri, Uchtepa tumani, Istirohat ko’chasi, 14-
uy.Toshkent shahar Markaziy davlat arxivida ham bu sohaga oid ham sovet davri,

ham mustaqillik davriga oid juda ko’plab e’tiborga molik ma’lumotlar jamlangan.
Bu ma’lumotlarni o’rganish orqali biz sovet davri bilan mustaqillik davrida,
Toshkent shahri hayoti misolida butun O’zbekiston Respublikasi hududida ijtimoiy
hayot, sog’liqni saqlash sohalari qay darajada ekanligini, yillar davomida ro’y
bergan,o’zgarishlar, mustaqillik yillarida bu soha rivojida qilingan ishlar xususida
batafsil, ma’lumot olishimiz mumkin.Bundan tashqari jamoat tashkilotlari va
kasaba uyushmalari va ularga yaratilgan imkoniyatlar haqida ham bilib olishimiz
mumkin.Ijtimoiy hayotni yoritishda asosan quyidagi sohalarga e’tibor qaratildi:.

Xulosa
Arxiv sohasidagi olib borilayotgan barcha islohotlar avvalo shuni
ko’rishimiz mumkinki kelajakda eng ko’p insonlar ilmiy tadqiqotchilar borib ilmiy
ish olib boradigan maskan hisoblanadi. Arxivlardagi fond ma’lumotlari butun
boshli millatning o’tmishini yoritishga, o’tmishdagi xatlardan to’g’ri xulosa
chiqarib bu xatoni boshqa takrorlanmasligi uchun eng zarur manba hisoblanadi.
Arxivshunoslik fanidan amaliyot mashg’ulotlari bizga shuni o’rgatdiki hali bu
sohada o’rganilishi kerak bo’lgan narsalar juda ham ko’p ekanini ko’rishimiz
mumkin Arxivlarning ta’minlanganlik darajasi juda ham past darajada bo’lib ilmiy
xodimlar yetishmasligi eng dolzarb muammo bo’lib qolmoqda. Arxiv
mutaxassislarining oylik maoshlari juda past darajada va bu maosh oliy ma’lumotli
insonga oila boqish uchun yetishmasligi takidlash joizdir. Hukumat tomonidan
e’tibor qaratilishi kerak bo’lgan birinchi dolzarb masalalardan biri shu edi. Keyingi
muammo arxivlardagi xodimlar zamonaviy asbob uskunalar bilan jihozlanmagan
bu esa yuz minglab qog’ozlar orasidagi bitta hujjatni topish qanchalar qiyinligini
anglasgingiz mumkin. Arxiv binolari ham talab darajasiga javob bermaydi. Har bir
binoni qayta ta’minlash va eng zamonaviy uskunalar bilan jihozlab fondlarni
qaytadan saralash eng noyob hujjatlarni keyingi avlodlarga ham yetib borishi uchun
ularni elektron shaklga keltirish ishlarini tez va sifatli amalga oshirish talab etiladi.
Zamonaviy arxiv xodimini tayyorlash unga zarur bazaviy bilimlarni o’rgatish,
hujjatlar bilan ishlash malakasini oshirish eng muhim vazifa hisoblanadi.
Arxivshunoslik fanidan amaliyot mashg’ulotlari bizga arxivlar haqidagi dastlabki
ma’lumotlarni olishga juda muhim vosita sifatida xizmat qiladi. Arxivlardagi
o’rganilishi kerak bo’lgan o’n minglab hujjatlarni saralash ulardagi ma’lumotlarni
fanga olib kirish va ilmiy muomalaga kiritish kabi muammolar mavjud. Xulosa
o’rnida shuni aytishim mumkinki Arxivshunoslik fani jamiyatni rivojlantirishda va
kelajakda katta yutuqlarga erishishda eng muhim fan sifatida krltirib o’tishim
mimkin.

Oʻzbekiston kinofotofono hujjatlari Milliy arxivi amaliyot HISOBOTI

Sotib olish