O‘zbekiston Respublikasida makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlash kurs ishi - Экономика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	50000UZS
Размер	175.4KB
Покупки	0
Дата загрузки	10 Июнь 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Экономика

Продавец

Amriddin Hamroqulov

Дата регистрации 23 Февраль 2025

33 Продаж

O‘zbekiston Respublikasida makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlash kurs ishi

Купить

1Mavzu: O‘zbekiston Respublikasida makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlash
MUNDARIJA
Kirish ……………………………………………………… 3
I BOB: Makroiqtisodiy barqarorlik tushunchasi va
uning asosiy tamoyillari
1.1. Makroiqtisodiy barqarorlik tushunchasi va uning
ahamiyati …………………………………………………... 6
1.2. Makroiqtisodiy siyosatning asosiy yo‘nalishlari ……... 10
1.3. O‘zbekiston iqtisodiy tizimida barqarorlikni
ta’minlashning huquqiy asoslari …………………………... 14
II BOB: O‘zbekiston Respublikasida makroiqtisodiy
barqarorlikni ta’minlash yo‘nalishlari
2.1. O‘zbekistonda makroiqtisodiy barqarorlikning hozirgi
holati ……………………………………………………….. 19
2.2. Barqaror iqtisodiy rivojlanish uchun strategik chora-
tadbirlar …………………………………………………….. 24
2.3. O‘zbekiston iqtisodiy barqarorligining kelajakdagi
istiqbollari ………………………………………………….. 30
Xulosa……………………………………………………
… 34
Foydalanilgan adabiyotlar………………………………. 35

2 Kirish
Kurs ishi mavzusining dolzarbligi - Bozor iqtisodiyoti sharoitida har qanday
mamlakat uchun iqtisodiy barqarorlik – taraqqiyotning poydevori hisoblanadi.
Ayniqsa, O‘zbekiston Respublikasida amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlar
jarayonida makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlash masalasi davlat siyosatining
ustuvor yo‘nalishlaridan biri bo‘lib qolmoqda. Barqaror iqtisodiy muhit – ichki
va tashqi investorlar ishonchini oshiradi, ishlab chiqarishni kengaytiradi va
aholi turmush darajasini yaxshilaydi. Makroiqtisodiy barqarorlik inflyatsiyaning
nazoratda ushlab turilishi, budjet va tashqi savdo muvozanati, ishsizlikning
kamaytirilishi, investitsiya muhitining yaxshilanishi orqali o‘z ifodasini topadi.
So‘nggi yillarda global iqtisodiy inqirozlar, pandemiya oqibatlari, geosiyosiy
beqarorlik va tashqi qarz muammolari O‘zbekiston iqtisodiyoti uchun yangi
chaqiriqlarni yuzaga keltirmoqda. Ayniqsa, dollarizatsiya darajasining
balandligi, tashqi iqtisodiy ta’sirlar va xomashyo narxlarining keskin
o‘zgaruvchanligi mamlakatda iqtisodiy boshqaruvga nisbatan yuqori talabni
yuzaga keltirmoqda. Shu sababli makroiqtisodiy muvozanatni saqlash, iqtisodiy
siyosatni izchil yuritish, fiskal va monetar vositalarni uyg‘unlashtirish dolzarb
ahamiyat kasb etadi. Bu yo‘nalishdagi strategik qarorlar nafaqat hozirgi holatga,
balki uzoq muddatli rivojlanish istiqbollariga xizmat qilishi lozim. Aynan shu
omillar kurs ishining mavzusini zamonaviy iqtisodiy islohotlar kontekstida
o‘rganishni talab qiladi.
Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi - Makroiqtisodiy barqarorlik
masalasi jahon miqyosida eng muhim iqtisodiy tadqiqot yo‘nalishlaridan biri
hisoblanadi. Bu borada ko‘plab iqtisodchilar va siyosatshunoslar tomonidan
chuqur ilmiy izlanishlar olib borilgan. Jumladan, J.M.Keyns tomonidan ilgari
surilgan talabga asoslangan iqtisodiy barqarorlik modeli, M.Fridman tomonidan
ishlab chiqilgan monetarizm nazariyasi, P.Samuelsonning neo-keynsian
yondashuvi kabi g‘oyalar global iqtisodiy siyosatga asos bo‘lib xizmat qilgan.

3O‘zbekiston tajribasida esa B.Hodiev, M.Mahmudov, I.Hoshimov,
Sh.Ibragimov kabi olimlarning ilmiy ishlari asosida barqarorlikni ta’minlash
strategiyalari ishlab chiqilgan. Ularning tadqiqotlarida fiskal siyosatning
muvozanatlashuvi, pul-kredit siyosatining samaradorligi, tashqi qarzni
boshqarish, moliyaviy institutlar barqarorligi kabi masalalar muhim o‘rin tutadi.
Bundan tashqari, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining iqtisodiy sohadagi
farmonlari, Vazirlar Mahkamasining qarorlari, O‘zbekiston Respublikasi
Iqtisodiy taraqqiyot va kambag‘allikni qisqartirish vazirligining hisobotlari –
mavzuni o‘rganishda muhim amaliy manbalarni tashkil etadi. BMT, Jahon
banki, Xalqaro valyuta jamg‘armasi (IMF) tomonidan e’lon qilingan tahliliy
hisobotlar ham O‘zbekiston makroiqtisodiy holatini baholashda muhim
ahamiyatga ega. Shu bilan birga, respublika statistika agentligi, Markaziy bank
va boshqa rasmiy tuzilmalar ma’lumotlaridan keng foydalanish mumkin. Bu
holat kurs ishining mavzusi ilmiy jamoatchilik tomonidan yetarlicha tahlil
qilinganligini, lekin hali ham dolzarb masalalar mavjudligini ko‘rsatadi.
Kurs ishi mavzusining obyekti – O‘zbekiston Respublikasining hozirgi
iqtisodiy siyosati, barqarorlikni ta’minlashga qaratilgan chora-tadbirlari va
ularning amaliy natijalaridir.
Kurs ishi mavzusining predmeti – makroiqtisodiy barqarorlikning nazariy
asoslari, uni ta’minlashga qaratilgan strategiyalar, iqtisodiy ko‘rsatkichlar tizimi
va O‘zbekiston iqtisodiyotida mavjud barqarorlik muammolaridir.
Kurs ishi mavzusining maqsadi – O‘zbekiston Respublikasida
makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlash bo‘yicha olib borilayotgan siyosatni
tahlil qilish, uning ustuvor yo‘nalishlarini aniqlash hamda istiqboldagi
rivojlanish yo‘llarini belgilashdan iborat.
Kurs ishi mavzusining vazifalari Makroiqtisodiy barqarorlik
tushunchasining nazariy asoslarini yoritish; O‘zbekiston iqtisodiy tizimining
asosiy ko‘rsatkichlari orqali barqarorlik darajasini baholash; Mavjud iqtisodiy
siyosatni tahlil qilish va natijadorligini aniqlash; Barqaror rivojlanishga xizmat

4qiluvchi chora-tadbirlarni aniqlash; Kelgusidagi istiqbolli yo‘nalishlar
yuzasidan takliflar ishlab chiqish.
Kurs ishi mavzusining nazariy va amaliy ahamiyati
Kurs ishining nazariy ahamiyati shundaki, u makroiqtisodiy barqarorlikning
ilmiy asoslarini aniqlash va mamlakatimizdagi iqtisodiy tizimga mos tahliliy
yondashuvlarni ishlab chiqishga xizmat qiladi. Amaliy ahamiyati esa – ushbu
tahlillar asosida O‘zbekiston iqtisodiyotida barqarorlikni ta’minlash bo‘yicha
samarali strategiyalar ishlab chiqish va amaliy tavsiyalar berish imkonini
yaratadi.
Kurs ishi mavzusining tuzilishi kirish asosiy bulimlar 2 bob va har bir bob
3ta rejadan tashkel topgan hamda xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat

5I BOB: Makroiqtisodiy barqarorlik tushunchasi va uning asosiy
tamoyillari
1.1. Makroiqtisodiy barqarorlik tushunchasi va uning ahamiyati
Makroiqtisodiy barqarorlik atamasi hozirgi zamonaviy iqtisodiyotning eng
muhim tushunchalaridan biri hisoblanadi. U davlat iqtisodiy tizimining izchil va
muvozanatli rivojlanishini ta’minlovchi shart-sharoitlar majmuini anglatadi.
Bunday barqarorlik holatida iqtisodiyotda yuqori o‘sish sur’atlari,
inflyatsiyaning nazorat ostida bo‘lishi, ishsizlikning pastligi, byudjet va tashqi
savdo balansining muvozanati saqlanadi. Aynan makroiqtisodiy barqarorlik
iqtisodiy o‘sishning sifatli bo‘lishiga xizmat qiladi. Mamlakatning
makroiqtisodiy ko‘rsatkichlari aholi turmush darajasini aniqlashda va
investitsiyaviy muhitni baholashda asosiy mezon hisoblanadi. 1
Makroiqtisodiy barqarorlikning mavjudligi iqtisodiyotni to‘g‘ri boshqarish,
fiskal va monetar siyosatning samarali olib borilishi bilan chambarchas bog‘liq.
Davlat moliyasining sog‘lomligi, valyuta kursining barqarorligi, bank
tizimining ishonchliligi makroiqtisodiy muvozanatni ta’minlovchi
omillardandir. Agar inflyatsiya yuqori bo‘lsa, bu iste’molchilar kuchining
pasayishiga olib keladi. Ishsizlik darajasi oshsa, ijtimoiy beqarorlik yuzaga
keladi. Shu bois, davlat organlari tomonidan makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar
doimiy nazorat ostida bo‘lishi kerak. 2
Makroiqtisodiy barqarorlik bozor iqtisodiyoti sharoitida o‘zgaruvchan tashqi
va ichki omillar ta’sirida turli xildagi bosimlarga duch keladi. Misol uchun,
global pandemiya, geosiyosiy nizolar, energetika narxlarining o‘zgarishi kabi
omillar mamlakat iqtisodiyotiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Barqarorlik mavjud
bo‘lsa, bunday salbiy ta’sirlarga nisbatan iqtisodiyot mustahkamroq turadi.
O‘zbekiston Respublikasining so‘nggi yillardagi iqtisodiy siyosati ham
makroiqtisodiy barqarorlikka qaratilgan. Prezident Sh.Mirziyoyev tomonidan
1
Soliyev A.A., Tursunov B.O. “Makroiqtisodiyot nazariyasi”. – T.: “Iqtisodiyot”, 2021.
2
Tursunov B.O. “O‘zbekiston iqtisodiyotining modernizatsiyasi va raqamlashtirish
istiqbollari” // Iqtisodiyot va innovatsiyalar ilmiy jurnali. – 2023.

6ilgari surilgan islohotlar fiskal intizomni mustahkamlash, monetar siyosatni
erkinlashtirish va bank-moliya tizimini kuchaytirishga asoslanadi.
Milliy iqtisodiyotda barqarorlikni ta’minlashning yana bir muhim jihati – bu
tashqi iqtisodiy aloqalarni diversifikatsiya qilishdir. O‘zbekiston ko‘plab
davlatlar bilan savdo-iqtisodiy hamkorlikni rivojlantirmoqda. Bu esa eksport-
import balansining muvozanatini ta’minlab, valyuta tushumlarini
barqarorlashtirishga xizmat qiladi. Barqarorlikning yana bir ko‘rsatkichi –
tashqi qarz miqdorining nazoratda ushlab turilishi hisoblanadi. O‘zbekiston
hukumati bu borada tashqi qarzni maqsadli va oqilona jalb qilishga intilmoqda.
Shu bilan birga, iqtisodiy barqarorlik milliy ishlab chiqaruvchilarning
raqobatbardoshligini oshirish, ichki bozorni himoya qilish va aholini ijtimoiy
qo‘llab-quvvatlash tizimi bilan bog‘liq.
1-Jadval Makroiqtisodiy barqarorlikning asosiy ko‘rsatkichlari 3
Ko‘rsatkich
nomi Izoh Makroiqtisodiy ahamiyati
Inflyatsiya
darajasi Narxlar umumiy
darajasining yillik
o‘sish sur’ati Aholi real daromadlari, iste’mol
bozori va narx barqarorligiga ta’sir
qiladi
Ishsizlik
darajasi Mehnatga layoqatli
aholining ishsiz qismini
foizda ifodalash Ijtimoiy barqarorlik, bandlik siyosati
va iste’mol talabiga ta’sir qiladi
YaIM o‘sish
sur’ati Yalpi ichki
mahsulotning yillik
o‘sishi Iqtisodiy rivojlanish sur’ati va ishlab
chiqarish hajmining ko‘rsatkichi
Davlat byudjeti
taqchilligi Davlat daromadlari va
xarajatlari o‘rtasidagi
tafovut Davlat moliyaviy barqarorligi va
qarz yuki darajasini belgilaydi
Tashqi savdo Eksport va import Valyuta barqarorligi va xalqaro
3
Tursunov B.O. “O‘zbekiston iqtisodiyotining modernizatsiyasi va raqamlashtirish
istiqbollari” // Iqtisodiyot va innovatsiyalar ilmiy jurnali. – 2023.

7balansi o‘rtasidagi farq savdo barqarorligining ko‘rsatkichi
Valyuta kursi
barqarorligi Milliy valyutaning
boshqa valyutalarga
nisbatan qadri Investitsiya muhiti va tashqi savdo
ishonchliligiga ta’sir qiladi
Tashqi qarz
ulushi (YaIMga
nisbatan) Davlat tashqi qarzining
yalpi ichki mahsulotga
nisbati Davlat iqtisodiy mustaqilligi va
kreditorlar ishonchini bildiradi
Pul-kredit
siyosati stavkasi Markaziy bankning
asosiy foiz stavkasi Inflyatsiyani boshqarish va
banklararo kreditlar narxiga ta’sir
qiladi
Makroiqtisodiy barqarorlik darajasini o‘lchashda bir qator asosiy
ko‘rsatkichlardan foydalaniladi. Jumladan, yalpi ichki mahsulot (YaIM) o‘sish
sur’atlari, inflyatsiya darajasi, ishsizlik ko‘rsatkichi, davlat qarzi ulushi, tashqi
savdo balansining holati shular jumlasidandir. Bu ko‘rsatkichlar tahlili orqali
mamlakat iqtisodiyotining barqarorlik darajasini aniqlash, xavf-xatarlarni
baholash va siyosiy qarorlar qabul qilish imkoniyati yaratiladi. Xalqaro reyting
agentliklari, Jahon banki va Xalqaro valyuta jamg‘armasi kabi tashkilotlar
ushbu ko‘rsatkichlar asosida davlatlarning iqtisodiy barqarorligini baholab
boradi.Shuningdek, barqarorlik ichki iste’mol bozorining rivojlanishi, aholining
ijtimoiy himoyasi darajasi va korxonalar faoliyatining barqarorligi orqali ham
namoyon bo‘ladi. Agar korxonalar barqaror ishlasa, byudjetga soliq tushumlari
ko‘payadi, bu esa davlat moliyaviy mustaqilligini ta’minlaydi. Aholining
barqaror daromad manbaiga ega bo‘lishi esa ijtimoiy totuvlikni
mustahkamlaydi. Shu sababli ham makroiqtisodiy barqarorlik – faqat raqamlar
emas, balki keng qamrovli ijtimoiy-iqtisodiy muvozanatni anglatadi.
Makroiqtisodiy barqarorlik tushunchasining tub mohiyatini chuqur tushunish
uchun uni tashkil etuvchi asosiy elementlarni alohida ko‘rib chiqish zarur. Bu
elementlar orasida inflyatsiya, ishsizlik, yalpi ichki mahsulot o‘sish sur’ati,

8tashqi savdo balansi va davlat moliyasi muvozanati yetakchi o‘rin tutadi. Har
bir omil o‘zining salbiy yoki ijobiy ta’siri bilan iqtisodiyotga sezilarli darajada
ta’sir ko‘rsatadi. Inflyatsiyaning baland darajada bo‘lishi aholining real
daromadlarini kamaytiradi, iste’mol va jamg‘arma hajmiga salbiy ta’sir qiladi.
Aksincha, inflyatsiyaning nazorat ostida bo‘lishi iqtisodiy faollikni qo‘llab-
quvvatlaydi va narxlar barqarorligini ta’minlaydi.
Ishsizlik esa boshqa bir muhim indikator bo‘lib, aholining mehnatga layoqatli
qatlamining bandlik darajasini ko‘rsatadi. Ishsizlik yuqori bo‘lsa, bu nafaqat
iqtisodiy o‘sishni sekinlashtiradi, balki ijtimoiy muammolarni ham
kuchaytiradi. Shu sababli, har bir mamlakat ishsizlikka qarshi kurashish
bo‘yicha turli dasturlarni ishlab chiqadi. O‘zbekistonda oxirgi yillarda “Har bir
oila – tadbirkor” va “Yoshlar daftari” kabi tashabbuslar orqali yangi ish
o‘rinlari yaratilib, mehnat resurslarining iqtisodiy aylanishdagi ishtiroki
kengaytirilmoqda.
Makroiqtisodiy barqarorlikning yana bir muhim ko‘rsatkichi bu yalpi ichki
mahsulotning (YaIM) o‘sish sur’atidir. YaIM iqtisodiyotning umumiy ishlab
chiqarish salohiyatini ifodalaydi va uning o‘sishi iqtisodiy rivojlanishning
asosiy mezoni sifatida qabul qilinadi. Barqaror YaIM o‘sishi — investitsion
faollik, sanoat va xizmatlar sohasining kengayishi, aholining iste’mol talabi
ortishi bilan bog‘liq. Shu bilan birga, bu ko‘rsatkichning keskin tebranishi
iqtisodiy beqarorlikni keltirib chiqarishi mumkin. O‘zbekistonda YaIM o‘sish
sur’atlari so‘nggi yillarda nisbatan yuqori darajada bo‘lib, bu makroiqtisodiy
barqarorlik borasida ijobiy ko‘rsatkich sifatida baholanadi.Tashqi savdo
balansining muvozanatli bo‘lishi ham barqarorlik uchun muhimdir. Eksport va
import o‘rtasidagi katta tafovut davlatning valyuta zahiralari, to‘lov balansiga
salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Tashqi savdo balansining manfiyligi importga
qaramlikni kuchaytiradi, bu esa milliy valyuta barqarorligiga putur yetkazishi
mumkin. O‘zbekiston bu borada importni qisqartirish, mahalliy ishlab
chiqaruvchilarni rag‘batlantirish va eksport salohiyatini oshirish siyosatini

9yuritmoqda. Ayniqsa, qishloq xo‘jaligi, yengil sanoat, kon-metallurgiya va
turizm sohalarining eksportga yo‘naltirilgan rivojlanishi bu strategiyaning
asosini tashkil etadi. 4
Davlat byudjeti balansining saqlanishi, ya’ni daromadlar va xarajatlar
o‘rtasidagi muvozanat mavjud bo‘lishi makroiqtisodiy barqarorlikning yana bir
asosiy ustunidir. Budjet taqchilligi yuqori bo‘lsa, bu inflyatsiya bosimini
kuchaytiradi, davlat qarzining o‘sishiga olib keladi va iqtisodiyotni moliyaviy
beqarorlikka olib keladi. Shu sababli fiskal siyosatning asosiy maqsadi –
daromadlar bazasini kengaytirish, xarajatlarni maqsadli yo‘naltirish va byudjet
intizomini mustahkamlashdan iborat. O‘zbekistonda bu borada soliq tizimi isloh
qilinmoqda, soliq stavkalari soddalashtirilmoqda va raqamlashtirish orqali soliq
tushumlari oshirilmoqda.Markaziy bankning mustaqilligi va pul-kredit
siyosatining samaradorligi ham barqarorlikning kafolati hisoblanadi. Markaziy
bank inflyatsiya darajasini belgilab, unga erishish uchun foiz stavkalari, kredit
hajmi, valyuta bozori instrumentlarini nazorat qiladi. Agar monetar siyosat
ishonchli olib borilsa, tadbirkorlar va investorlar o‘z faoliyatlarini ishonch bilan
rejalashtiradilar. O‘zbekistonda Markaziy bankning asosiy maqsadi sifatida
narxlar barqarorligini saqlash belgilangan bo‘lib, bu yo‘nalishda mustaqil va
shaffof siyosat yuritilmoqda.makroiqtisodiy barqarorlik davlat iqtisodiyotining
“salomatlik holati”ni bildiruvchi eng muhim indikatorlar majmuidir. U bevosita
davlatning siyosiy barqarorligi, moliyaviy ishonchliligi, ijtimoiy totuvligi va
xalqaro obro‘siga ta’sir ko‘rsatadi. Mamlakatda barqarorlik necha darajada
mustahkam bo‘lsa, u shuncha tez va barqaror rivojlanadi. O‘zbekiston tajribasi
shuni ko‘rsatmoqdaki, makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlash uchun tizimli
yondashuv, qat’iy siyosiy iroda va puxta rejalashtirish talab etiladi. Buning
uchun hukumat fiskal va monetar vositalar uyg‘unligini ta’minlamoqda, biznes
muhiti takomillashmoqda, raqamli iqtisodiyot va yashil rivojlanish siyosati
4
“Makroiqtisodiyot asoslari”. O‘quv qo‘llanma / Muhamedov B.E., Islomov I.H. – T.:
IQTISOD-MOLIYA, 2022.

10bosqichma-bosqich amalga oshirilmoqda. Kelgusida bu siyosat natijasi sifatida
iqtisodiy o‘sishning yangi modeli shakllanadi, ijtimoiy adolat va farovonlik
kengayadi.
1.2. Makroiqtisodiy siyosatning asosiy yo‘nalishlari
Makroiqtisodiy siyosat deganda davlat tomonidan mamlakat iqtisodiy
rivojlanishini muvozanatli saqlash, iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirish,
inflyatsiya va ishsizlik darajasini maqbul holatda ushlab turish, byudjet
taqchilligini nazorat qilish va tashqi savdo muvozanatini ta’minlashga
qaratilgan iqtisodiy chora-tadbirlar tizimi tushuniladi. Bu siyosatning asosiy
maqsadi – makroiqtisodiy barqarorlikni saqlagan holda iqtisodiy o‘sish
sur’atlarini ta’minlash, resurslardan samarali foydalanish va ijtimoiy
farovonlikni oshirishdan iborat. Makroiqtisodiy siyosat davlatning umumiy
iqtisodiy strategiyasining negizini tashkil etadi va iqtisodiy hayotning barcha
tarkibiy qismlariga bevosita ta’sir ko‘rsatadi.
Mazkur siyosat ikki asosiy tarkibiy qismdan iborat: fiskal siyosat va monetar
siyosat. Fiskal siyosat davlat byudjeti orqali amalga oshiriladi, ya’ni daromadlar
va xarajatlar orqali iqtisodiy faollik va ijtimoiy siyosat muvozanatlashadi.
Daromadlar qismini asosan soliq tushumlari, bojxona yig‘imlari tashkil etsa,
xarajatlar qismini ijtimoiy dasturlar, investitsiya loyihalari va infratuzilma rivoji
egallaydi. Fiskal siyosat kengaytiruvchi yoki qisqaruvchi bo‘lishi mumkin.
Kengaytiruvchi fiskal siyosat ko‘pincha iqtisodiy turg‘unlik yoki inqiroz
davrida qo‘llaniladi. U byudjet xarajatlarini oshirish, soliq yengilliklari yaratish
orqali iqtisodiy faollikni rag‘batlantirishga qaratiladi.
Qisqaruvchi fiskal siyosat esa iqtisodiy haddan ortiq qizib ketish, inflyatsiya
bosimi kuchaygan sharoitda davlat xarajatlarini qisqartirish, soliq stavkalarini
oshirish yoki byudjet taqchilligini kamaytirish orqali makroiqtisodiy
barqarorlikni tiklashga yo‘naltiriladi. O‘zbekiston Respublikasida fiskal
siyosatning asosiy maqsadi – ijtimoiy himoyani kuchaytirish, aholi turmush
darajasini oshirish va infratuzilma sohalarini rivojlantirishdan iborat. Xususan,

11davlat budjetining aniq maqsadli sohaga yo‘naltirilishi, sog‘liqni saqlash, ta’lim
va ijtimoiy himoya tarmoqlarini moliyalashtirish fiskal siyosat orqali amalga
oshirilmoqda.
Ikkinchi muhim yo‘nalish bu — monetar siyosat bo‘lib, u Markaziy bank
tomonidan yuritiladi. Monetar siyosatning bosh maqsadi – inflyatsiya darajasini
maqbul holatda saqlash, pul massasini tartibga solish va bank tizimi
barqarorligini ta’minlashdir. Pul-kredit siyosati orqali davlat foiz stavkalarini,
rezerv normativlarini, kredit hajmlarini va valyuta bozorini nazorat qiladi.
Markaziy bank tomonidan belgilangan asosiy foiz stavkasi iqtisodiyotdagi
barcha kredit munosabatlariga ta’sir ko‘rsatadi. Ya’ni foiz stavkasi qanchalik
yuqori bo‘lsa, kredit olish qiyinlashadi, bu esa iqtisodiy faollikni pasaytiradi.
Aksincha, foiz stavkasi tushirilsa, bank kreditlari arzonlashadi, investitsion
faollik ortadi.
O‘zbekiston Markaziy banki oxirgi yillarda pul-kredit siyosatini inflyatsiyani
maqsadli darajada ushlab turishga qaratmoqda. 2023–2025 yillarga
mo‘ljallangan pul-kredit strategiyasi doirasida monetar yondashuvlar
mustahkamlandi, valyuta kursi bozor tamoyillariga moslashtirildi, foiz siyosati
orqali iqtisodiy muvozanatni boshqarish mexanizmi kuchaytirildi. Bu
jarayonning asosiy elementi bu — “inflyatsion targetlash” tamoyilidir. Ya’ni
Markaziy bank har yili belgilangan inflyatsiya darajasiga erishish uchun foiz
stavkasi va boshqa vositalardan foydalanadi. 5
Makroiqtisodiy siyosatning boshqa muhim yo‘nalishlari qatorida bandlik
siyosati, investitsiya siyosati va tashqi iqtisodiy siyosat ham alohida o‘rin
tutadi. Bandlik siyosati orqali davlat mehnat bozoridagi muvozanatni
ta’minlash, yangi ish o‘rinlarini yaratish va ishsizlikni kamaytirishga harakat
qiladi. Investitsiya siyosati esa iqtisodiyotga to‘g‘ridan-to‘g‘ri va portfel
investitsiyalarni jalb etishga qaratilgan. Bu borada O‘zbekiston hukumati
5
O‘zbekiston Respublikasi Statistika agentligi. Iqtisodiy ko‘rsatkichlar statistik byulleteni
(2020–2024) – www.stat.uz

12xorijiy investorlar uchun soliq yengilliklari, huquqiy kafolatlar va erkin
iqtisodiy zonalar tashkil etish orqali investitsiya jozibadorligini oshirmoqda.
makroiqtisodiy siyosatda tashqi savdo siyosatining liberallashuvi, eksport-
import tartibining soddalashtirilishi va savdo aloqalarining kengaytirilishi ham
dolzarb ahamiyatga ega. Bu orqali O‘zbekiston tashqi savdoni diversifikatsiya
qilish, eksport salohiyatini oshirish va valyuta tushumlarini ko‘paytirishni
maqsad qilgan. Shu sababli makroiqtisodiy siyosatni faqat fiskal va monetar
choralargina emas, balki kompleks va o‘zaro bog‘langan strategik yo‘nalishlar
tizimi deb qarash to‘g‘ri bo‘ladi.
Makroiqtisodiy siyosatning samarali olib borilishi iqtisodiy tizimning barcha
tarkibiy qismlarining o‘zaro uyg‘unligini talab etadi. Bu jihatdan qaraganda,
makroiqtisodiy siyosatga kengroq yondashish muhimdir. Masalan, narxlar
barqarorligini saqlab qolish uchun faqat monetar vositalar yetarli bo‘lmasligi
mumkin. Bu yerda fiskal siyosat, soliq imtiyozlari, davlat xarajatlarini
maqbullashtirish, investitsion rag‘batlantirish kabi vositalarning birgalikdagi
harakati muhim rol o‘ynaydi. Shu sababli zamonaviy iqtisodiy adabiyotlarda
kompleks makroiqtisodiy boshqaruv yondashuvi keng qo‘llaniladi.
O‘zbekiston tajribasiga nazar soladigan bo‘lsak, so‘nggi yillarda iqtisodiy
boshqaruvda barqarorlikni ta’minlashga qaratilgan bir qancha yirik islohotlar
amalga oshirilmoqda. Jumladan, 2017-yildan boshlab milliy valyutaning erkin
konvertatsiyasi, bojxona tartibotlarining soddalashtirilishi, bank-moliya
tizimidagi transformatsiyalar iqtisodiy muvozanatni shakllantirishda muhim rol
o‘ynadi. Ayniqsa, Markaziy bank mustaqilligini kuchaytirishga qaratilgan
qonunchilik asoslari ishlab chiqilib, foiz siyosatini mustaqil yuritish imkoniyati
yaratildi. Bu orqali monetar siyosat o‘zining nishonli, ya’ni “target” qilingan
ko‘rsatkichlariga erishishga qaratilgan mustahkam vosita sifatida shakllandi.
Monetar siyosat bilan birga, fiskal siyosatda ham salmoqli o‘zgarishlar yuz
berdi. Byudjet xarajatlarining ijtimoiy yo‘naltirilganligi oshirildi, ya’ni ta’lim,
sog‘liqni saqlash, ijtimoiy himoya, kambag‘allikni qisqartirish kabi

13yo‘nalishlarga ustuvorlik berildi. Shu bilan birga, byudjet daromadlarini
oshirish maqsadida soliq islohotlari o‘tkazildi. Soliq stavkalari soddalashtirildi,
elektron soliq tizimlari joriy etildi, fuqarolik jamiyati nazorati kuchaytirildi.
Ayniqsa, kichik biznes va xususiy sektorni qo‘llab-quvvatlovchi fiskal
yondashuvlar tadbirkorlik muhitini yaxshilashda muhim rol o‘ynadi.
Makroiqtisodiy siyosatning barqaror olib borilishi uchun institutsional
islohotlar ham zarur hisoblanadi. Bu degani, davlat boshqaruvi, sud tizimi,
korrupsiyaga qarshi kurash, statistika sohasidagi ochiqlik, valyuta siyosatining
shaffofligi kabi sohalarda islohotlar amalga oshirilishi shart. Chunki iqtisodiy
siyosatning muvaffaqiyati nafaqat raqamli ko‘rsatkichlarga, balki xalqning
ishonchi, investorlar uchun kafolatlar, siyosiy barqarorlik kabi omillarga ham
bog‘liq. O‘zbekiston Prezidenti tomonidan ilgari surilgan “Ochiq va shaffof
iqtisodiyot” tamoyili aynan shu yo‘nalishda xizmat qiladi. Bu yondashuv
xalqaro reytinglarda mamlakat o‘rnini yaxshilash, investitsiya oqimini oshirish
va xalqaro iqtisodiy aloqalarni mustahkamlashga imkon bermoqda.
Yana bir muhim yo‘nalish — strukturaviy siyosatdir. Bu siyosat
iqtisodiyotda yetakchi sohalarni aniqlash, ularni raqobatbardosh qilish,
xomashyo eksportidan tayyor mahsulot ishlab chiqarishga o‘tish, ilm-fan,
texnologiya, raqamli iqtisodiyot, yashil energiya kabi zamonaviy sohalarni
rivojlantirishga qaratilgan. Strukturaviy o‘zgarishlarsiz makroiqtisodiy siyosat
vaqtincha natijalar berishi mumkin, lekin uzoq muddatli barqarorlikni
ta’minlamaydi. Shu sababli O‘zbekistonda energetika, transport-logistika,
kimyo sanoati, turizm va qishloq xo‘jaligi sohalarida chuqur tarkibiy islohotlar
olib borilmoqda. Bularning barchasi barqaror iqtisodiy muhit shakllanishiga
xizmat qiladi.
Makroiqtisodiy siyosatda zamonaviy xalqaro yondashuvlarga muvofiq
indikatorlar va modellar qo‘llanilishi ham muhim. YaIM deflyatori, iste’mol
narxlari indeksi (CPI), ishlab chiqarish narxlari indeksi (PPI), real va nominal
foiz stavkalari, to‘lov balansi, fiskal impuls kabi ko‘rsatkichlar bugungi kunda

14siyosat yuritishda tahlil asosi hisoblanadi. O‘zbekistonning rasmiy statistikasi
ham bosqichma-bosqich xalqaro metodologiyalarga moslashtirilmoqda, bu esa
siyosatning aniq va asosli olib borilishini ta’minlamoqda.Shuni alohida
ta’kidlash kerakki, makroiqtisodiy siyosat samaradorligi faqat raqamli natijalar
bilan emas, balki aholi turmush darajasining yaxshilanishi, ijtimoiy barqarorlik,
bandlik va daromadlar bilan bog‘liq ko‘rsatkichlar orqali baholanishi lozim.
Agar davlat siyosati faqat yirik moliyaviy ko‘rsatkichlarga qaratilsa-yu, oddiy
fuqarolarning hayot sifatiga ta’sir ko‘rsatmasa, u barqaror siyosat
hisoblanmaydi. Shu nuqtayi nazardan, O‘zbekistonda makroiqtisodiy siyosatni
inson kapitaliga yo‘naltirish, yoshlar, ayollar, nogironligi bo‘lgan shaxslar
uchun iqtisodiy imkoniyatlar yaratish ustuvor vazifalardan biri etib
belgilanmoqda. M akroiqtisodiy siyosat – bu murakkab, ko‘p qirrali va o‘zaro
bog‘liq yo‘nalishlar majmuidir. U fiskal, monetar, investitsion, tashqi iqtisodiy,
bandlik va strukturaviy siyosatlarni qamrab oladi. Ularning barchasi yagona
strategiya asosida uyg‘un holda olib borilgandagina barqaror va samarali
iqtisodiy tizim yuzaga keladi. O‘zbekiston bu borada yangi bosqichga
o‘tmoqda: ochiqlik, shaffoflik, hisobdorlik, zamonaviy boshqaruv tamoyillari
asosida makroiqtisodiy barqarorlikka erishishga harakat qilinmoqda. Bu esa
uzoq muddatli iqtisodiy farovonlikni ta’minlovchi asosiy vosita bo‘lib xizmat
qiladi.
1.3. O‘zbekiston iqtisodiy tizimida barqarorlikni ta’minlashning
huquqiy asoslari
O‘zbekiston Respublikasida makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlash davlat
siyosatining asosiy yo‘nalishlaridan biri bo‘lib, bu yo‘nalish huquqiy jihatdan
mustahkam asoslarga ega. Barqaror iqtisodiy tizimni shakllantirishda normativ-
huquqiy hujjatlar hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Konstitutsiyaviy asosdan boshlab,
iqtisodiyotni tartibga soluvchi maxsus qonunlar, Prezident farmonlari, hukumat
qarorlari va davlat dasturlarigacha bo‘lgan huquqiy hujjatlar jamlanmasi
iqtisodiy barqarorlikning kafolatini belgilaydi. Ayniqsa, O‘zbekiston

15Respublikasi Konstitutsiyasining 53-moddasida bozor munosabatlariga
asoslangan iqtisodiyotni rivojlantirish davlat siyosatining muhim yo‘nalishi
sifatida e’tirof etilgan. Bu norma fuqarolarning mulk huquqini, tadbirkorlik
erkinligini, investitsion xavfsizlikni qonuniy himoya ostiga oladi.
Makroiqtisodiy barqarorlikni mustahkamlashga qaratilgan birinchi darajali
normativ hujjatlardan biri – bu “Tadbirkorlik faoliyatining erkinligi kafolatlari
to‘g‘risida”gi qonundir. Mazkur hujjatda davlat tomonidan bozor subyektlariga
nisbatan noqonuniy aralashuvlar taqiqlanadi, tadbirkorlik faoliyati ustidan
nazorat faqat qonun asosida yuritilishi belgilangan. Bundan tashqari, “Iqtisodiy
islohotlar to‘g‘risida”gi qonun ham bozor munosabatlariga bosqichma-bosqich
o‘tishni tartibga soladi. Bu huquqiy baza orqali davlat moliyasini
barqarorlashtirish, xususiy mulkchilikni kengaytirish va iqtisodiyotni
raqobatbardosh holga keltirish strategik maqsad sifatida ko‘zda tutilgan.
Shu bilan birga, iqtisodiy siyosatning ustuvor yo‘nalishlarini huquqiy
jihatdan belgilovchi hujjat sifatida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining
2017-yil 7-fevraldagi PF–4947-sonli Farmoni bilan tasdiqlangan “Harakatlar
strategiyasi”ni alohida ta’kidlash zarur. Bu strategik dasturda makroiqtisodiy
barqarorlikni ta’minlash maqsadida fiskal va monetar siyosatni izchil yuritish,
davlat xarajatlarini maqbullashtirish, inflyatsiyani pasaytirish va tashqi
qarzlarni boshqarish bo‘yicha aniq huquqiy mexanizmlar ishlab chiqilgan.
Ayniqsa, davlat byudjeti ustidan nazoratni kuchaytirish, xarajatlarni maqsadli
amalga oshirish, investitsiya muhitini huquqiy jihatdan kafolatlash kabi
yo‘nalishlar bevosita barqarorlikka xizmat qiladi. 6
O‘zbekiston iqtisodiy tizimining muhim poydevorlaridan biri bu –
“Investitsiyalar va investitsiya faoliyati to‘g‘risida”gi qonun hisoblanadi. Ushbu
qonun O‘zbekiston Respublikasida iqtisodiy islohotlarni amalga oshirishda
markaziy o‘ringa ega bo‘lib, ichki va tashqi sarmoyadorlarning huquqiy
6
O‘zbekiston Respublikasi Qonuni: “Investitsiyalar va investitsiya faoliyati to‘g‘risida” .
–2017-yil 7-fevral

16maqomini, ularning manfaatlarini himoya qilish mexanizmlarini aniq belgilab
beradi. Qonunning asosiy maqsadi – investitsiyaviy faoliyatda ishtirok etuvchi
subyektlarga qulay, ishonchli va kafolatlangan huquqiy muhit yaratishdir.
Xususan, qonun xorijiy investorlar uchun milliy rezidentlar bilan teng
huquqlarni belgilab, mol-mulkni musodara qilishga qarshi kafolatlar,
daromadlarni erkin konvertatsiya qilish, shartnomaviy munosabatlarning
huquqiy himoyasi va erkin iqtisodiy zonalarga imtiyozlar taqdim etishni
ta’minlaydi.
Erkin iqtisodiy zonalar faoliyatini tartibga solish orqali sarmoyalarni
muayyan hududlarga yo‘naltirish, texnologiyalarni olib kirish, eksportga
yo‘naltirilgan ishlab chiqarishni tashkil etish va yangi ish o‘rinlari yaratish
imkoniyati yaratiladi. Bunda davlat tomonidan erkin zonalarga soliq
imtiyozlari, bojxona yengilliklari, soddalashtirilgan litsenziyalash va nazorat
tartibotlari taqdim etiladi. Ushbu yondashuv iqtisodiy faollikni regional
darajada rag‘batlantiradi va umummilliy iqtisodiy barqarorlikni
mustahkamlashga xizmat qiladi.
Bundan tashqari, “Davlat moliyasi to‘g‘risida”gi qonun davlatning moliyaviy
siyosatini shakllantirish, mablag‘larni rejalashtirish, ularni to‘g‘ri va samarali
taqsimlashning huquqiy mexanizmlarini belgilaydi. Bu qonun doirasida fiskal
intizom, maqsadli xarajatlar, ijtimoiy himoyani moliyalashtirish,
infratuzilmaviy rivojlanish loyihalari uchun resurslar ajratish tartibi huquqiy
asosga ega. Moliyaviy barqarorlik faqat daromadlarning oshishi emas, balki
xarajatlarning oqilona yo‘naltirilishi, davlat mablag‘larining shaffof sarflanishi
orqali ham ta’minlanadi. Shu sababli ushbu qonun davlat moliyasini
boshqarishda hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi.
“Davlat byudjeti to‘g‘risida”gi qonun esa davlat byudjetining shakllanishi,
tasdiqlanishi, ijrosi va nazorat qilinishi bilan bog‘liq barcha tartib-qoidalarni o‘z
ichiga oladi. Ushbu hujjat orqali byudjet jarayoni ochiq va hisobdor tarzda olib
borilishi, parlament va jamoatchilik ishtirokida nazorat qilinishi belgilangan.

17Ayniqsa, so‘nggi yillarda “Ochiq byudjet” portali orqali moliyaviy
axborotlarning e’lon qilinishi davlat-xalq aloqalarini mustahkamlab, iqtisodiy
siyosatga bo‘lgan ishonchni oshirmoqda. Huquqiy asosda tashkil etilgan
byudjet siyosati ijtimoiy sohalarga resurslar ajratish, investitsion loyihalarni
moliyalashtirish, qarzdorlikni maqbul darajada ushlab turish imkonini beradi.
“Davlat qarzi to‘g‘risida”gi qonun O‘zbekiston uchun juda muhim huquqiy
asoslardan biridir. Mazkur qonun davlat qarzini jalb qilish, unga xizmat
ko‘rsatish, qarz yuki xavfsizligini baholash, tashqi va ichki qarzlar tuzilmasini
muvozanatli shakllantirish mexanizmlarini belgilaydi. Xalqaro tajribaga
muvofiq, davlat qarzining miqdori va muddatlari bo‘yicha cheklovlar, qarz
mablag‘larining maqsadli sarflanishi, qarz olishdan oldin baholash va
monitoring tizimi qonun bilan mustahkamlanadi. Shu tarzda, davlatning
moliyaviy xavfsizligi huquqiy jihatdan kafolatlanadi va ortiqcha qarz olish
xavfi cheklanadi.Umuman olganda, yuqoridagi qonunlar va normativ hujjatlar
tizimi O‘zbekiston Respublikasining makroiqtisodiy barqarorlikka erishish
strategiyasini huquqiy jihatdan to‘liq ta’minlab beradi. Davlat siyosatining
qonunchilik bilan uyg‘unligi, iqtisodiy faoliyat subyektlari huquqlarining
ishonchli himoyasi, ochiq byudjet va hisobdor boshqaruv tizimi – barqaror
iqtisodiyotning bosh omillari hisoblanadi. Ushbu yondashuvlar nafaqat ichki
muvozanatni ta’minlaydi, balki xalqaro miqyosda O‘zbekistonning ishonchli
iqtisodiy hamkor sifatidagi mavqeini ham mustahkamlaydi.Yana bir muhim
huquqiy jihat – bu Markaziy bank faoliyatiga doir qonunchilikdir. “O‘zbekiston
Respublikasi Markaziy banki to‘g‘risida”gi qonunga ko‘ra, Markaziy bank
mustaqil monetar siyosat olib borish vakolatiga ega bo‘lib, inflyatsiya darajasini
boshqarish, pul-kredit siyosatini tartibga solish va bank tizimining
barqarorligini ta’minlash orqali makroiqtisodiy muvozanatni saqlaydi. Aynan
shu qonun asosida O‘zbekistonda “inflyatsion targetlash” siyosatiga o‘tish
jarayoni boshlandi va bu huquqiy bazaning ishonchliligi iqtisodiy barqarorlikka
xizmat qildi. O‘zbekiston xalqaro iqtisodiy tashkilotlar bilan hamkorlik

18doirasida bir qator huquqiy majburiyatlarni zimmasiga olgan. Masalan, Jahon
banki, Xalqaro valyuta jamg‘armasi, Osiyo taraqqiyot banki bilan tuzilgan
bitimlar orqali O‘zbekiston o‘zining iqtisodiy siyosatini xalqaro huquqiy
normalarga moslashtirishni boshlagan. Bu ham iqtisodiy barqarorlikni
ta’minlashda xalqaro huquqiy me’yorlarning ahamiyatini ko‘rsatadi. Shu bilan
birga, investitsion bitimlar, savdo shartnomalari va moliyaviy kafolatlar
bo‘yicha xalqaro arbitraj mexanizmlariga qo‘shilish, xorijiy investorlar
huquqlarini xalqaro darajada himoya qilish imkonini yaratdi. O‘zbekiston
Respublikasida makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlash borasida yaratilgan
huquqiy baza keng qamrovli va izchil tizimdan iboratdir. Qonunlar, Prezident
farmonlari, hukumat qarorlari, xalqaro bitimlar va davlat dasturlari bu
yo‘nalishning huquqiy tayanchlarini shakllantirib, iqtisodiy siyosatni samarali
yuritishga xizmat qilmoqda. Mamlakatda iqtisodiy mustahkamlik, sarmoya
muhitining jozibadorligi va ijtimoiy-iqtisodiy muvozanat aynan ushbu huquqiy
mexanizmlar orqali ta’minlanmoqda. Kelgusida mazkur qonunchilik bazasi
zamonaviy iqtisodiy sharoitlarga mos holda takomillashib borishi – barqaror
rivojlanish kafolati bo‘lib qoladi.

19II BOB: O‘zbekiston Respublikasida makroiqtisodiy barqarorlikni
ta’minlash yo‘nalishlari
2.1. O‘zbekistonda makroiqtisodiy barqarorlikning hozirgi holati
2.1. O‘zbekistonda makroiqtisodiy barqarorlikning hozirgi holati
So‘nggi yillarda O‘zbekiston Respublikasi iqtisodiy siyosatida
makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlash ustuvor yo‘nalishlardan biri sifatida
e’tirof etilib, amaliy chora-tadbirlar asosida faol olib borilmoqda. Iqtisodiy
siyosatning izchil yuritilishi, huquqiy asoslarning mustahkamlanishi, fiskal va
monetar choralar uyg‘unligining kuchaytirilishi mamlakatda muvozanatli o‘sish
modelini shakllantirish imkonini berdi. O‘zbekiston hukumati makroiqtisodiy
ko‘rsatkichlar orqali inflyatsiya darajasi, yalpi ichki mahsulotning o‘sishi,
ishsizlik miqdori, eksport-import balanslari va davlat byudjeti holatini doimiy
monitoring ostida ushlab turmoqda.
2020–2023 yillar oralig‘ida pandemiya va geosiyosiy omillar (Ukraina
inqirozi, logistika zanjirlarining uzilishi) tufayli jahon iqtisodiyotida yuzaga
kelgan beqarorlik O‘zbekiston uchun ham muayyan xavf-xatarlarni yuzaga
keltirdi. Biroq, hukumat tomonidan qabul qilingan iqtisodiy reabilitatsiya
choralari orqali ichki bozordagi talab rag‘batlantirildi, investitsiya oqimi to‘xtab
qolmasligi uchun moliyaviy qo‘llab-quvvatlash mexanizmlari ishga tushirildi.
Ayniqsa, 2021–2022 yillarda inflyatsiya sur’atlari o‘zgaruvchan bo‘lishiga
qaramay, Markaziy bankning qat’iy monetar siyosati va bazaviy foiz
stavkasining oshirilishi bilan narxlar darajasi nisbatan barqarorlashdi. 7
2023-yil yakunlariga ko‘ra, O‘zbekiston yalpi ichki mahsuloti 6,0 foizdan
yuqori o‘sish sur’atlarini namoyon etdi. Bu ko‘rsatkich mintaqadagi eng yuqori
natijalardan biri bo‘lib, sanoat, xizmatlar sohasi, transport-logistika tarmoqlari
va qishloq xo‘jaligidagi tiklanishlar hisobiga erishildi. Aholining iste’mol
darajasi oshdi, real daromadlar sezilarli darajada o‘sdi. Bunday natijalar
7
O‘zbekiston Respublikasi Statistika agentligi. Iqtisodiy ko‘rsatkichlar statistik byulleteni
(2020–2024) – www.stat.uz

20makroiqtisodiy siyosatdagi izchillik va fiskal intizom samarasidir. Soliq
siyosatining liberallashuvi, soddalashtirilgan soliqqa tortish tartiblari, biznes
uchun qulay muhit yaratilgani xususiy sektor faolligini rag‘batlantirdi.
2017–2018 yillarda O‘zbekistonda amalga oshirilgan iqtisodiy islohotlar
fonida inflyatsiya darajasi keskin oshdi va ikki xonali raqamlarga yetdi. Bu
holat valyuta kursining erkinlashtirilishi, narxlarning bozor mexanizmlariga
bog‘lanishi, monopoliyalar ustidan cheklovlar olib tashlanishi va import bilan
bog‘liq narxlarning ichki bozorga tez ta’sir qilishiga bog‘liq edi. Aynan 2017-
yilda milliy valyutaning konvertatsiya qilinishi va bozor kursiga o‘tish
natijasida so‘m qadrsizlandi, bu esa ichki iste’mol narxlarining o‘sishiga olib
keldi. O‘sha yillarda inflyatsiya darajasi 14–17 foiz atrofida bo‘ldi, bu esa
iqtisodiy o‘sishni izdan chiqarishi mumkin bo‘lgan xavf sifatida baholandi.
Shu bois O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki 2019-yildan boshlab
bosqichma-bosqich “inflyatsion targetlash” tizimiga o‘tishga qaror qildi. Bu
tizimda inflyatsiya darajasi uchun aniq yillik maqsad belgilanadi va Markaziy
bank o‘z pul-kredit siyosatini shu maqsadga erishish uchun moslashtiradi.
Ushbu modelda asosiy e’tibor foiz stavkasi, banklararo kreditlar hajmi,
majburiy rezerv normasi, valyuta kursi bo‘yicha intervensiyalar orqali umumiy
talab va taklif muvozanatini boshqarishga qaratiladi. Ya’ni, inflyatsiyani
to‘g‘ridan-to‘g‘ri nazorat qilish emas, balki iqtisodiy vositalar orqali bilvosita
yo‘l bilan barqarorlashtirishga erishiladi.
Markaziy bank asosiy foiz stavkasini inflyatsiya kutilmalariga qarab
o‘zgartirib bordi. Masalan, inflyatsiya bosimi kuchaygan yillarda foiz stavkasi
oshirildi, bu orqali iqtisodiyotdagi ortiqcha pul massasi qisqartirildi. Bu usul
qisqa muddatli iqtisodiy faollikni sekinlashtirsa-da, narxlar barqarorligini
tiklashga xizmat qildi. Ayniqsa, 2020–2022 yillar oralig‘ida Markaziy bankning
monetar siyosatdagi qat’iyati tufayli inflyatsiya pasayish tendensiyasiga kirdi.
2023-yilga kelib esa inflyatsiya 8–9% oralig‘ida ushlab turildi. Bu yillik narxlar

21o‘sishi darajasi jahon o‘rtacha ko‘rsatkichlariga yaqin bo‘lib, Markaziy bank
strategiyasining nisbatan muvaffaqiyatli amalga oshirilganini ko‘rsatadi.
Inflyatsiyani nazorat ostida ushlab turishda valyuta siyosatining ahamiyati
ham alohida ta’kidga loyiq. Milliy valyuta – so‘mning kursi 2017-yildan
boshlab bozor mexanizmlariga mos ravishda belgilana boshladi. Ya’ni,
Markaziy bank avvalgidek qat’iy kurs belgilab bermasdan, kursni talab va taklif
asosida shakllanishiga imkon berdi. Bu yondashuv eksport qiluvchilar uchun
qulaylik yaratdi, chunki ular eksportdan tushgan valyutani real kursda
almashtirib, milliy so‘mda ko‘proq mablag‘ga ega bo‘la oldilar. Bu esa
eksportni rag‘batlantiruvchi muhim omil bo‘ldi.
Biroq valyuta kursining erkinlashtirilishi bilan bog‘liq salbiy jihatlar ham
mavjud bo‘ldi. O‘zbekiston iqtisodiyoti hali ham ko‘plab sohalarda importga
bog‘liq bo‘lib, ayniqsa, sanoat uskunalari, ehtiyot qismlar, texnologiyalar, oziq-
ovqat va energiya resurslari kabi asosiy mahsulotlar tashqi bozordan olib
kelinadi. Valyuta kursi oshgan taqdirda, ushbu import mahsulotlari narxi ham
ichki bozorga yuqori narxlarda kirib keladi. Bu esa umumiy narxlar indeksiga
bosim o‘tkazadi va inflyatsiyani oshirishi mumkin. Shu bois Markaziy bank
valyuta kursini to‘liq erkin qo‘yib yubormasdan, kerakli hollarda interven siya
qilmoqda – ya’ni valyutani sotib olish yoki sotish orqali kursni muvozanatda
ushlab turishga harakat qilmoqda.
O‘zbekiston misolida shuni aytish mumkinki, inflyatsiyani nazorat qilish va
valyuta siyosatini bozor tamoyillariga moslashtirish jarayoni muvozanatli
yondashuvni talab qiladi. Ya’ni bir tomondan, kurs erkin bo‘lishi kerak, bu
eksportni rag‘batlantiradi, ikkinchi tomondan – ichki narxlar bozorida keskin
o‘zgarishlarga yo‘l qo‘yilmasligi zarur. Shuning uchun makroiqtisodiy
barqarorlikka erishishda pul-kredit siyosati va valyuta siyosati bir-birini
to‘ldiruvchi vosita sifatida ishlatilmoqda. 2023-yil natijalari shuni ko‘rsatdiki,
inflyatsiya maqsadli darajada ushlab turildi, bu esa aholining iste’mol

22qobiliyatini saqlab qolish, biznes uchun barqaror narx muhiti yaratish va
sarmoyadorlar ishonchini oshirish imkonini berdi.
Ishsizlik darajasi 2023-yil oxirida rasmiy ma’lumotlarga ko‘ra 8–9% atrofida
bo‘ldi. Biroq, norasmiy bandlik, vaqtinchalik ishlovchilar va muhojir
mehnatining salmog‘i bu ko‘rsatkichni real hayotda yuqoriroq bo‘lishi
mumkinligidan dalolat beradi. Shu bois, davlat tomonidan “Yoshlar daftari”,
“Ayollar daftari”, “Har bir oila – tadbirkor” dasturlari orqali aholini daromad
manbai bilan ta’minlashga alohida e’tibor qaratilmoqda. Bu esa ijtimoiy
barqarorlikning asosi bo‘lib xizmat qilmoqda.
Tashqi savdo aylanmasi va savdo balansiga to‘xtalsak, O‘zbekiston eksport
hajmini oshirishga, ayniqsa, qayta ishlangan mahsulotlar eksportini
kengaytirishga intilmoqda. Biroq, importning ko‘lami hamon yuqori bo‘lib
qolmoqda, ayniqsa, energiya resurslari, texnologik jihozlar va oziq-ovqat
mahsulotlari importi salmoqli. Bu holat savdo balansida manfiy saldoni keltirib
chiqarmoqda. Shu sababli O‘zbekiston hukumati lokal ishlab chiqarishni
rag‘batlantirish, import o‘rnini bosuvchi mahsulotlar ishlab chiqarishni
kengaytirish choralarini ko‘rmoqda. “Made in Uzbekistan” brendi ostida
mahalliy mahsulotlar raqobatbardoshligini oshirishga qaratilgan dasturlar aynan
makroiqtisodiy barqarorlik siyosatining bir qismi hisoblanadi.
Davlat byudjetining holati ham makroiqtisodiy barqarorlikning asosiy
belgisidir. 2023-yil byudjet ko‘rsatkichlariga ko‘ra, umumiy daromadlar
YaIMning 24–25 foizini, xarajatlar esa undan biroz yuqori foizni tashkil etdi.
Bu esa byudjet taqchilligini kamaytirish zaruratini yuzaga keltirmoqda. Shu
maqsadda soliq bazasini kengaytirish, noformal sektordan soliqlar yig‘ishni
ta’minlash va raqamlashtirish asosida daromadlarni oshirish choralari
ko‘rilmoqda. Shuningdek, byudjet xarajatlarini optimallashtirish, samarasiz
subsidiyalarni kamaytirish va ijtimoiy sohalarga ustuvorlik berish siyosati
yuritilmoqda. O‘zbekistonda hozirgi makroiqtisodiy holat barqarorlikni saqlab
turishga asoslangan bo‘lib, bu izchil iqtisodiy siyosat, huquqiy islohotlar,

23xalqaro moliyaviy institutlar bilan hamkorlik, investitsiya jalb qilish va fiskal-
intizomli yondashuvlar bilan mustahkamlanmoqda. Biroq, hali to‘liq hal
etilmagan muammolar – yuqori tashqi qarz yuki, importga qaramlik, yashirin
iqtisodiyot, bandlikning notekis taqsimoti – bu borada davomli va chuqur tahlil
asosida takomillashtirishni talab qilmoqda.
2024-yilning birinchi yarmi holatiga ko‘ra, O‘zbekiston Respublikasida
makroiqtisodiy barqarorlikning nisbatan ijobiy dinamikasi kuzatilmoqda.
Inflyatsiya darajasi yil boshidan beri pasayish tendensiyasini saqlab qolmoqda
va iyun oyi yakunlariga ko‘ra yillik ko‘rsatkich 8,0% atrofida qayd etilgan. Bu
holat Markaziy bank tomonidan yuritilayotgan ehtiyotkor monetar siyosat va
ichki iste’mol talabining nisbatan barqarorligi bilan izohlanadi. Foiz stavkasi
2024-yil mart oyidan boshlab 13% darajasida ushlab turilib, iqtisodiy faollikni
rag‘batlantirish bilan birga inflyatsion bosimni chegaralash vazifasini
bajarmoqda.Valyuta kursiga to‘xtalsak, so‘mning AQSh dollariga nisbatan
kursi yil boshidan buyon nisbatan barqaror saqlanmoqda va 12 500 so‘m/$
atrofida shakllanmoqda. Milliy valyutaning nisbatan erkin kursda yuritilishi
eksport qiluvchilar uchun qulay sharoitlar yaratmoqda, lekin importga
bog‘liqlik saqlanib qolgani sababli, valyuta kursidagi eng kichik o‘zgarish ham
ichki narxlar darajasiga bevosita ta’sir ko‘rsatmoqda. Shu bois Markaziy bank
valyuta bozorida zarurat tug‘ilganda intervensiyalar o‘tkazib, kursni keskin
o‘zgarishlardan himoya qilmoqda.
YaIM o‘sish sur’ati 2024-yilning I choragida 5,8% ni tashkil etdi. Bu
ko‘rsatkich O‘zbekiston iqtisodiyoti uchun barqaror holat bo‘lib, xizmatlar
sohasi, sanoat, qurilish va qishloq xo‘jaligi tarmoqlarining izchil o‘sishi natijasi
hisoblanadi. Ayni paytda, ichki iste’mol bozori faolligi va davlat sarmoyalari
iqtisodiy faollikni qo‘llab-quvvatlamoqda. O‘zbekistonga to‘g‘ridan-to‘g‘ri
xorijiy investitsiyalar oqimi ham ortib, yil boshidan beri 2,3 mlrd dollar atrofida
investitsiya jalb qilingan.

24Tashqi savdo balansida esa hali ham manfiy saldoni saqlanib qolmoqda.
2024-yilning birinchi yarmida eksport hajmi $9,5 mlrd, import esa $13,2 mlrd
atrofida bo‘lgan. Bu esa savdo defitsitining 3,7 milliard dollarni tashkil etganini
bildiradi. Shu sababli import o‘rnini bosuvchi ishlab chiqarish loyihalari,
mahalliy xomashyo asosida yuqori qo‘shilgan qiymatli mahsulotlar ishlab
chiqarishga urg‘u berilmoqda.Bandlik sohasida ishsizlik darajasi rasmiy
ma’lumotlarga ko‘ra 8,1% bo‘lib, bu ko‘rsatkichni yanada pasaytirish uchun
davlat tomonidan mehnat bozorini tartibga soluvchi dasturlar – “Yoshlar
bandligi”, “Kasb-hunar” va “Yashil ish o‘rinlari” tashabbuslari
kengaytirilmoqda.
2024-yil: O‘zbekiston makroiqtisodiy ko‘rsatkichlari 8
Ko‘rsatkichlar 2024
Inflyatsiya darajasi (%) 8.0
Markaziy bank foiz stavkasi (%) 13.0
1 AQSh dollari uchun o‘rtacha so‘m kursi 12500.0
YaIM o‘sish sur’ati (%) 5.8
Rasmiy ishsizlik darajasi (%) 8.1
Eksport hajmi (mlrd USD) 9.5
Import hajmi (mlrd USD) 13.2
Savdo balansi (mlrd USD) -3.7
To‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalar oqimi (mlrd USD) 2.3
2.2. Barqaror iqtisodiy rivojlanish uchun strategik chora-tadbirlar
O‘zbekiston Respublikasida iqtisodiy siyosatning ustuvor yo‘nalishlaridan
biri bu — barqaror va muvozanatli iqtisodiy o‘sishni ta’minlashdir.
Iqtisodiyotning barqaror rivojlanishi esa faqat qisqa muddatli ko‘rsatkichlar
emas, balki uzoq muddatli strategik yondashuvlar, isloh qilingan infratuzilma,
huquqiy mustahkamlovchi baza, raqobatbardosh ishlab chiqarish tizimi va inson
8
O‘zbekiston Respublikasi Statistika agentligi. Iqtisodiy ko‘rsatkichlar statistik byulleteni
(2020–2024) – www.stat.uz

25kapitalining rivojlanishi orqali amalga oshiriladi. Shu sababli hukumat
tomonidan ishlab chiqilgan strategik chora-tadbirlar kompleks va tizimli
xarakterga ega bo‘lib, ular ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish dasturlarida aniq
belgilab berilgan.
Barqaror rivojlanish uchun birinchi navbatda makroiqtisodiy muvozanatni
saqlash talab etiladi. Bu yo‘nalishda hukumat inflyatsiyani nazorat ostida
ushlab turish, davlat budjeti taqchilligini kamaytirish, tashqi qarz yuki
xavfsizligini ta’minlash, milliy valyuta barqarorligini qo‘llab-quvvatlash,
eksport va import o‘rtasidagi balansni optimallashtirish bo‘yicha qat’iy
strategik choralarni ishlab chiqmoqda. Bu chora-tadbirlar doirasida, jumladan,
soliq tizimini soddalashtirish, bojxona tartibotlarini raqamlashtirish va sohalar
bo‘yicha moliyaviy rejalashtirish joriy etildi. Ayni paytda davlat byudjeti
xarajatlarining ijtimoiy sohaga yo‘naltirilishi ustuvorlik kasb etmoqda.
O‘zbekiston iqtisodiy barqarorligining asosiy ustunlaridan biri bu –
investitsiya muhitining doimiy takomillashtirilishidir. Strategik rivojlanish
uchun zarur bo‘lgan moliyaviy va texnologik resurslarni iqtisodiyotga jalb
etishda investitsiya siyosatining aniqligi, ochiqligi va huquqiy kafolatlarining
mavjudligi alohida ahamiyat kasb etadi. Shu bois, O‘zbekiston hukumati
so‘nggi yillarda to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarni (FDI) jalb qilish va
milliy investitsion muhitni raqobatbardosh qilish borasida sezilarli islohotlar
amalga oshirdi.
Avvalo, xorijiy investorlar uchun huquqiy kafolatlar mustahkamlandi.
Xususan, “Investitsiyalar va investitsiya faoliyati to‘g‘risida”gi qonun orqali
investitsiya muhitidagi ishonchlilikni oshirishga, mulk daxlsizligi, daromadlarni
erkin chiqarib ketish, davlat bilan investitsion bitimlar tuzish tartibi huquqiy
asosda tartibga solindi. Bundan tashqari, investitsion nizolar yuzaga kelganda
investorlar xalqaro arbitraj sudiga murojaat qilish huquqiga ega bo‘lishi
kafolatlandi. Bu esa O‘zbekistonning xalqaro reytingdagi pozitsiyasini
mustahkamlashga xizmat qildi.

26Yana bir muhim chora – erkin iqtisodiy zonalarning (EEZ) tashkil etilishi
bo‘ldi. Bu zonalarda investorlarga soliq va bojxona imtiyozlari,
soddalashtirilgan ro‘yxatdan o‘tkazish tartibi, infratuzilma bilan ta’minlangan
ishlab chiqarish hududlari taqdim etildi. Masalan, “Navoi”, “Angren”, “Jizzax”,
“Urgut” kabi EEZlar xorijiy kompaniyalarning faoliyatini yo‘lga qo‘yishi
uchun qulay maydonlarga aylandi. Bu zonalar ichida 2020–2024 yillar
davomida yuzlab loyihalar ro‘yobga chiqarilib, minglab ish o‘rinlari yaratildi.
2020–2024 yillar davomida O‘zbekistonda umumiy qiymati 25 milliard
AQSh dollaridan ortiq investitsion loyihalar amalga oshirildi. Ushbu
loyihalarning salmoqli qismi to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar hisobiga
moliyalashtirildi. Misol uchun, Xitoy, Rossiya, Turkiya, BAA, Saudiya
Arabistoni va Janubiy Koreya kabi davlatlar O‘zbekiston iqtisodiyotining turli
sohalarida – energetika, sanoat, transport, qishloq xo‘jaligi va xizmatlar
sohasida faol ishtirok etmoqda. Bu esa xalqaro iqtisodiy aloqalarning
kengayishiga va tashqi iqtisodiy muvozanatga ijobiy ta’sir ko‘rsatmoqda. 9
Investitsion siyosatning muhim jihatlaridan biri — bu davlat-xususiy
sheriklik (DXSh) mexanizmlarining rivojlanishidir. DXSh modeli davlat va
xususiy sektor o‘rtasida resurslar, risklar va foyda taqsimotiga asoslanadi.
O‘zbekistonda bu model infratuzilma, energetika, sog‘liqni saqlash, ta’lim, suv
ta’minoti kabi ijtimoiy ahamiyatga ega sohalarda keng qo‘llanilmoqda. Misol
uchun, Toshkent shahrida davlat-xususiy sheriklik asosida qurilgan yirik ko‘p
tarmoqli tibbiyot markazlari yoki elektroenergetika sohasida yirik quyosh elektr
stansiyalarining barpo etilishi buning yaqqol dalilidir.
Hukumat bu yo‘nalishda xalqaro moliyaviy institutlar bilan hamkorlikni
kuchaytirmoqda. Jahon banki, Osiyo taraqqiyot banki, Yevropa tiklanish va
taraqqiyot banki, Islom taraqqiyot banki kabi tashkilotlar bilan tuzilgan
shartnomalar asosida O‘zbekistonda ko‘plab investitsion loyihalar
9
O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi. Yillik fiskal hisobotlar (2020–2024) –
www.mf.uz

27moliyalashtirilmoqda. Bu esa O‘zbekistonni xalqaro moliyaviy tizimning faol
ishtirokchisiga aylantirmoqda.
Investitsiya muhitining yaxshilanishi natijasida O‘zbekiston xalqaro
reytinglarda ham ijobiy o‘sishga erishdi. Masalan, “Doing Business” indeksida
mamlakat 2020-yilgacha 78-o‘ringa ko‘tarildi, shuningdek, Fitch, S&P va
Moody’s kabi agentliklar tomonidan berilgan kredit reytinglari ijobiy
barqarorlik darajasini ko‘rsatmoqda. Bu reytinglar investorlar uchun
O‘zbekiston bozorining barqaror va ishonchli ekanligini anglatadi.
Barqaror rivojlanish chora-tadbirlarining yana biri — raqamli iqtisodiyot va
innovatsion texnologiyalarni rivojlantirishga qaratilgan. O‘zbekiston bu borada
“Raqamli O‘zbekiston – 2030” strategiyasini qabul qildi va unga muvofiq
davlat xizmatlari, moliyaviy operatsiyalar, soliq va bojxona tizimlari, bank
faoliyati raqamlashtirilmoqda. Bu chora-tadbirlar nafaqat iqtisodiy
samaradorlikni oshirmoqda, balki yashirin iqtisodiyot ulushini qisqartirish,
budjetga tushumlarni ko‘paytirish, fuqarolarning davlat bilan muloqotini
soddalashtirishga xizmat qilmoqda. Elektron tijorat, fintech, sun’iy intellekt
texnologiyalari asosida biznes muhit yangi bosqichga ko‘tarilmoqda.
Energetika xavfsizligi va yashil iqtisodiyot strategik rivojlanishning ajralmas
qismlaridan biri sifatida e’tirof etilmoqda. So‘nggi yillarda quyosh va shamol
elektr stansiyalari qurilishi bo‘yicha yirik loyihalar amalga oshirildi. Masalan,
Navoiy va Buxoro viloyatlarida Saudiya Arabistonining ACWA Power
kompaniyasi bilan hamkorlikda qurilgan stansiyalar yiliga millionlab kilovatt
soat toza energiya ishlab chiqarmoqda. Bu O‘zbekistonning energiyaga bo‘lgan
talabini qoplash, ekologik xavfsizlikni ta’minlash, eksportga yo‘naltirilgan
ishlab chiqarish hajmini kengaytirish uchun muhim zamin yaratmoqda.
Infratuzilmani modernizatsiya qilish ham barqaror iqtisodiy o‘sish uchun
zarur chora-tadbirlardan biridir. Transport-logistika tarmoqlari, avtomobil
yo‘llari, temiryo‘l tizimi, logistika markazlari kengaytirilmoqda. Xalqaro
transport yo‘laklari (Transafg‘on temiryo‘li, Xitoy-Kavkaz-Yevropa yo‘nalishi)

28O‘zbekistonni global logistik markazga aylantirish salohiyatini oshiradi. Bu esa
tovar aylanishi, eksport-import samaradorligi va tashqi savdo balansiga bevosita
ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
Inson kapitalini rivojlantirish – uzoq muddatli barqarorlikning negizidir.
Hukumat ta’lim tizimini isloh qilish, kasb-hunar maktablarini rivojlantirish,
yoshlar bandligini oshirish, ijtimoiy himoya va sog‘liqni saqlash tizimini
raqobatbardosh qilish bo‘yicha strategik chora-tadbirlarni amalga oshirmoqda.
Bu orqali ijtimoiy tenglik, iqtisodiy faollik, salohiyatli ishchi kuchi
shakllanmoqda. Inson kapitaliga yo‘naltirilgan xarajatlar mamlakatda ichki
iste’mol talabini saqlab turish, mehnat unumdorligini oshirish va innovatsion
iqtisodiyot asoslarini yaratishga xizmat qiladi.
Xalqaro iqtisodiy integratsiya ham O‘zbekistonning barqaror iqtisodiy o‘sish
yo‘lida muhim strategik yo‘nalish hisoblanadi. Mamlakat JSTga a’zo bo‘lish
uchun islohotlarni jadallashtirgan, Evropa Ittifoqi, Yaqin Sharq, Markaziy
Osiyo davlatlari, Xitoy va Rossiya bilan savdo-iqtisodiy aloqalarni
chuqurlashtirish siyosatini yuritmoqda. Eksport geografiyasini kengaytirish,
eksport hajmini oshirish, yuqori qo‘shilgan qiymatli mahsulotlar ishlab
chiqarish orqali tashqi savdo balansini sog‘lomlashtirish mumkin. Bu esa milliy
valyutaning barqarorligini, valyuta tushumlarining ko‘payishini va tashqi
moliyaviy mustaqillikni ta’minlaydi. barqaror iqtisodiy rivojlanishga erishish
faqat qisqa muddatli islohotlar emas, balki uzoq muddatli strategik chora-
tadbirlarning majmuasi orqali amalga oshiriladi. O‘zbekistonda amalga
oshirilayotgan fiskal, monetar, investitsiyaviy, raqamli, ekologik va ijtimoiy
islohotlar bir butun tizim sifatida barqarorlikka xizmat qilmoqda. Bu yondashuv
iqtisodiy siyosatga izchillik, institutsional asos va xalqaro ishonch olib keladi.
Natijada, O‘zbekiston dunyodagi barqaror rivojlanayotgan davlatlar safida o‘z
o‘rnini mustahkamlamoqda.

292020–2024 yillar: O‘zbekistonda investitsiya ko‘rsatkichlari 10
Yil Umumiy
investitsiyalar
(mlrd USD) To‘g‘ridan-
to‘g‘ri xorijiy
investitsiyala
r (FDI) (mlrd
USD) DXSh asosida
moliyalashtirilgan
loyihalar (mlrd
USD) Yirik
sektorlar
(energetika,
infratuzilma,
sog‘liqni
saqlash)
2020 6.5 1.9 0.5 3.2
2021 7.2 2.2 0.8 3.8
2022 8.1 2.6 1.1 4.5
2023 9.0 2.9 1.4 5.0
2024 10.3 3.3 1.8 5.8
2.3. O‘zbekiston iqtisodiy barqarorligining kelajakdagi istiqbollari
10
O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi. Yillik fiskal hisobotlar (2020–2024) –
www.mf.uz

30O‘zbekiston Respublikasi jadal rivojlanish yo‘lidan bormoqda va bu
jarayonda iqtisodiy barqarorlik asosiy maqsad sifatida belgilangan. Kelajakda
iqtisodiy barqarorlikni saqlab qolish va mustahkamlash uchun respublika
tomonidan bir qator strategik rejalar ishlab chiqilgan bo‘lib, ularning barchasi
uzoq muddatli istiqbolda makroiqtisodiy muvozanatni ta’minlash, iqtisodiy
o‘sish sur’atlarini barqarorlashtirish hamda xalq farovonligini oshirishga
qaratilgan.
Birinchidan, O‘zbekiston iqtisodiy barqarorligining asosiy istiqbolli
yo‘nalishlaridan biri bu — monetar siyosatning izchil yuritilishidir. Kelgusi
yillarda inflyatsiyani 5 foiz atrofida ushlab turish, real foiz stavkalarini ijobiy
darajada saqlash, pul massasining iqtisodiyotga bosim o‘tkazmasligini nazorat
qilish Markaziy bank siyosatining ustuvor vazifasi etib belgilanmoqda. Bu
orqali ichki bozor barqarorligi, narxlar darajasining o‘sishiga nisbatan ishonch
ortadi va investitsiya muhitiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
Ikkinchidan, davlat byudjetining shaffofligi va fiskal intizomni
mustahkamlash istiqboldagi barqarorlik uchun zaruriy shartdir. Soliq tizimining
soddalashtirilishi, davlat xarajatlarining maqsadli yo‘naltirilishi, budjet
taqchilligini minimal darajada saqlab turish orqali makroiqtisodiy muvozanatni
qo‘llab-quvvatlash rejalashtirilmoqda. Shu bilan birga, “Davlat moliyasi 2030”
konsepsiyasi asosida raqamli g‘aznachilik, xarajatlarni rejalashtirish, moliyaviy
monitoring kuchaytirilmoqda.
Uchinchidan, kelajakdagi iqtisodiy barqarorlik iqtisodiy diversifikatsiya bilan
chambarchas bog‘liq. An’anaviy sohalardan tashqari, zamonaviy
texnologiyalar, raqamli iqtisodiyot, sun’iy intellekt, yuqori texnologiyali sanoat
tarmoqlari rivojlanishi O‘zbekistonning eksport salohiyatini kengaytiradi. Shu
orqali mamlakat eksportdan tushadigan daromadlarni diversifikatsiyalab, global
bozor o‘zgarishlariga nisbatan barqarorroq tizimga ega bo‘ladi. Kelajakda
O‘zbekiston iqtisodiyoti nafaqat paxta, gaz va rangli metallar eksportiga

31tayangan, balki murakkab, yuqori qiymatli mahsulotlar ishlab chiqarishga
yo‘naltirilgan bo‘ladi.
To‘rtinchidan, barqaror energetika siyosati va yashil iqtisodiyotga o‘tish
O‘zbekistonning uzoq muddatli rivojlanishida muhim o‘rin tutadi.
Respublikada quyosh va shamol energiyasiga asoslangan elektr stansiyalari soni
ortib bormoqda. 2030-yilga borib O‘zbekiston elektr energiyasining kamida 25
foizini qayta tiklanuvchi manbalar hisobidan ishlab chiqarishni maqsad qilgan.
Bu nafaqat ekologik barqarorlikni ta’minlaydi, balki energiya importiga
bog‘liqlikni kamaytiradi va energiya tannarxini pasaytiradi.
Beshinchidan, xalqaro iqtisodiy integratsiya barqarorlikka xizmat qiluvchi
yana bir omildir. O‘zbekiston Jahon savdo tashkilotiga a’zo bo‘lish jarayonini
faollashtirdi, Evropa Ittifoqi, Eron, Xitoy, Turkiya va boshqa ko‘plab
mamlakatlar bilan erkin savdo rejimlarini muhokama qilmoqda. Bu orqali
eksport hajmini oshirish, bojxona to‘siqlarini kamaytirish va raqobatbardosh
mahsulotlar ishlab chiqarish imkoniyati kengaymoqda. Shu bilan birga,
O‘zbekiston tranzit va logistika salohiyatini kuchaytirish orqali Yevroosiyo
transport yo‘lagining markaziy bo‘g‘iniga aylanmoqchi.
Oltinchidan, davlat-xususiy sheriklik asosida infratuzilmani rivojlantirish
istiqboldagi o‘sishning zaruriy kafolati sifatida ko‘rilmoqda. Yo‘llar,
temiryo‘llar, suv ta’minoti, sog‘liqni saqlash, ta’lim sohalarida yirik loyihalar
xususiy sektor bilan hamkorlikda amalga oshirilmoqda. Bu esa davlat
xarajatlarini kamaytirib, resurslarni samarali taqsimlashga yordam beradi.
Yettinchidan, ishchi kuchining sifatini oshirish, ta’lim tizimining
modernizatsiyasi iqtisodiy barqarorlikning inson kapitali bilan bog‘liq
jihatlaridir. Raqobatbardosh, kreativ va texnologiyalarni egallagan yosh avlod
iqtisodiyotning innovatsion o‘sishiga xizmat qiladi. Shu bois, O‘zbekiston
2030-yilgacha oliy ta’lim qamrovini 50 foizga yetkazishni, kasbiy ta’limda
zamonaviy yondashuvlarni joriy etishni, ilm-fan bilan integratsiyani
kuchaytirishni rejalashtirgan.

32Kelajakda iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashda raqamlashtirish va sun’iy
intellektdan foydalanish asosiy omilga aylanadi. Soliq, bojxona, bank va
sug‘urta tizimlari raqamli xizmatlar orqali boshqariladi, elektron hukumat tizimi
rivojlanadi. Bu esa korrupsiya xavfini kamaytiradi, davlat xizmatlarini samarali
qiladi va iqtisodiy faoliyatni stimulyatsiya etadi.
O‘zbekistonning makroiqtisodiy barqarorligining istiqbollari xalqaro
moliyaviy institutlar tomonidan ham ijobiy baholanmoqda. Jahon banki, Osiyo
taraqqiyot banki, Moody’s va Fitch kabi reyting agentliklari O‘zbekiston
iqtisodiy salohiyatini barqaror deb baholamoqda va kredit reytinglarida ijobiy
prognozlar bermoqda. Bu esa investorlar uchun ishonchli signal bo‘lib xizmat
qiladi. O‘zbekiston iqtisodiy barqarorligining kelajakdagi istiqbollari puxta
ishlab chiqilgan strategik hujjatlar, xalqaro hamkorlik, texnologik taraqqiyot va
institutsional islohotlar bilan uzviy bog‘liq. Raqobatbardosh,
diversifikatsiyalashgan va inson kapitaliga asoslangan iqtisodiyot modeliga
o‘tish orqali mamlakat mustahkam iqtisodiy asosga ega bo‘ladi. Bu esa nafaqat
makroiqtisodiy barqarorlik, balki ijtimoiy adolat, xalq farovonligi va milliy
mustaqillikning iqtisodiy kafolati bo‘ladi.

33 Xulosa
Mazkur kurs ishini yozar ekanman, O‘zbekiston Respublikasida
makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlash masalasi nafaqat iqtisodiy, balki
ijtimoiy va siyosiy jihatdan ham nihoyatda dolzarb mavzu ekanini chuqur
angladim. O‘zgaruvchan global iqtisodiy muhitda mamlakatimizning barqaror
iqtisodiy siyosat yuritishga intilishi, iqtisodiyotni diversifikatsiya qilish,
inflyatsiyani nazorat ostida ushlab turish va fiskal intizomni mustahkamlashga
doir harakatlari meni chuqur o‘ylantirdi.
Tahlillar davomida shuni xulosa qildimki, O‘zbekiston iqtisodiy
barqarorlikka erishishda nafaqat makroiqtisodiy ko‘rsatkichlarni yaxshilash,
balki inson kapitalini rivojlantirish, investitsiya muhitini yaxshilash, energetika
xavfsizligini ta’minlash, tashqi iqtisodiy aloqalarni kuchaytirish kabi omillarni
ham ustuvor yo‘nalish sifatida belgilab olgan. Bu esa mamlakatimizning uzoq
muddatli taraqqiyoti uchun puxta zamin yaratmoqda.
Ish davomida konstitutsiyaviy asoslardan tortib, Prezident qarorlarigacha,
Markaziy bank, Iqtisodiy taraqqiyot va kambag‘allikni qisqartirish vazirligi
hamda xalqaro moliyaviy tashkilotlarning tahlillarini o‘rganganim menga
O‘zbekistonning iqtisodiy barqarorlik strategiyasini chuqur anglashga yordam
berdi. Xususan, investitsiyalarning hajmi yildan-yilga ortib borayotgani, DXSh
loyihalari sonining ko‘paygani va raqamli iqtisodiyotga o‘tish borasidagi
qadamlar kelajakda mamlakat barqarorligini yanada mustahkamlashiga ishonch
uyg‘otdi.
Kurs ishini yakunlar ekanman, shuni bemalol ayta olamanki, O‘zbekiston o‘z
oldiga qo‘ygan iqtisodiy islohotlar yo‘lidan dadil bormoqda va bu yo‘ldagi eng
muhim omil – makroiqtisodiy barqarorlikka erishish bo‘ladi. Bu barqarorlik
nafaqat iqtisodiy ko‘rsatkichlarda, balki xalqimizning farovonligi, ijtimoiy
adolat, mustahkam moliyaviy tizim va kuchli huquqiy asoslarda o‘z ifodasini
topmoqda.

34Foydalanilgan adabiyotlar
I. Normativ huquqiy hujjatlar
1) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ–4563-sonli qarori. Gaz
tarmog‘ini modernizatsiya qilish va O‘ztransgaz faoliyatini
takomillashtirish haqida . – Toshkent: Lex.uz, 2023-yil 17-mart. –
https://lex.uz
2) O‘zbekiston Respublikasi “Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning
huquqlarini himoya qilish to‘g‘risida”gi Qonuni – O‘RQ–370-son, 2014-yil
6-may (so‘nggi o‘zgartirishlar bilan).
3) Prezident Farmoni: “Kapital bozorini rivojlantirish bo‘yicha qo‘shimcha
chora-tadbirlar to‘g‘risida” – PF–5721-son, 2019-yil 13-may.
4) Prezident Qarori: “Qimmatli qog‘ozlar bozorini isloh qilish va investorlarni
himoya qilish tizimini takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” – PQ–
4277-son, 2019-yil 10-aprel.
5) O‘zbekiston Respublikasining “Qimmatli qog‘ozlar bozori to‘g‘risida”gi
Qonuni – O‘RQ–666-son, 2021-yil 5-yanvar.
6) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni: “Xususiylashtirish va
davlat ishtirokidagi korxonalarni optimallashtirish chora-tadbirlari
to‘g‘risida” – PF–6096-son, 2020-yil 27-oktabr.
7) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti qarori: “O‘zbekiston – 2030”
strategiyasi. PQ–327-son. 2022-yil 11-sentabr.
8) Davlat aktivlarini boshqarish agentligi axborot byulleteni – 2021–2024
yillar.
9) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori: “Davlat mulkini boshqarish
tizimini takomillashtirish to‘g‘risida” – PQ–4097-son, 2018-yil 19-yanvar.
10) Aktsiyadorlik korxonalarida kodeksi – O‘zbekiston Respublikasi Davlat
raqobat qo‘mitasi va Xalqaro moliya korporatsiyasi tomonidan
tasdiqlangan, 2015-yil.

3615) O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiy taraqqiyot va kambag‘allikni
qisqartirish vazirligi. – www.economy.gov.uz
16) Strategik islohotlar agentligi rasmiy sayti – www.strategy.uz
17) O‘zbekiston Respublikasining normativ-huquqiy hujjatlar milliy bazasi –
www.lex.uz
18) BMT savdo va rivojlanish konferensiyasi (UNCTAD). World Investment
Report 2023 – www.unctad.org
Foydalanilgan internet saytlar
1. www.stat.uz
2. www.strategy.uz
3. www.economy.gov.uz
4. https://www.unwto.org
5. https://ec.europa.eu
6. https://www.statista.com
7. www.lex.uz

O‘zbekiston Respublikasida makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlash

Купить