O'zbekiston Respublikasining Markaziy Osiyo davlatlari bilan aloqalari(1991-2021) - Tarix - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	70000UZS
Hajmi	915.7KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	27 Aprel 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Tarix

Sotuvchi

Zafar Nurullayev

Ro'yxatga olish sanasi 22 May 2023

73 Sotish

O'zbekiston Respublikasining Markaziy Osiyo davlatlari bilan aloqalari(1991-2021)

Sotib olish

Mavzu: O'zbekiston Respublikasining Markaziy Osiyo davlatlari bilan
aloqalari(1991-2021)
Mundarija:
KIRISH……………………………………………………………………………….3
I BOB. 1991–2016 YILLARDA O’ZBEKISTON VA MARKAZIY OSIYO
DAVLATLARI O’RTASIDAGI MUNOSABATLARNING SHAKLLANISHI…
6
1.1. Mustaqillikdan so’ng tashqi siyosat tamoyillarining shakllanishi va
qo’shni davlatlar bilan diplomatik
aloqalar………………………………………...6
1.2. Mintaqaviy xavfsizlik, chegara masalalari va iqtisodiy hamkorlikning
ilk
bosqichlari…………………………………………………………………………...11
II BOB. 2016–2021YILLARDA O’ZBEKISTONNING MARKAZIY OSIYO
DAVLATLARI BILAN STRATEGIK HAMKORLIGI…………………………16
2.1. Tashqi siyosatdagi yangilanishlar va mintaqaviy integratsiyaga
qaratilgan tashabbuslar………………………………………………………….....16
2.2. Savdo, transport, energetika va madaniy sohalarda o’zaro manfaatli
hamkorlik…………………………………………………………………………....25
XULOSA…………………………………………………………………………….33
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI……………………………..35
2

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi . O'zbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini qo'lga
kinitib, mustaqil taraqqiyot yo'lini tanlagach, jahon hamjamiyatining teng huquqli a
zosi sifatida xalqaro munosobatlarda faolishtirok etib kelmoqda O'zbekiston o'zaro
munosabatlarda tenglik, boshqa davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik, o'zaro
foydali va teng huquqli hamkorlikni rivojlantirish, mintaqada va butun jahon
miqyosida tinchlik, xavfsizlik va barqarorlikni ta'minlash kabi tamoyillarga tayangan
holda jahon hamjamiyati safiga o'z o'mi va maqomiga ega bo'lib kelmoqda
O’zbekiston tashqi siyosatining yetakchi yo’nalishlaridan biri Markaziy
Osiyodagi yangi mustaqil davlatlar – Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston,
Turkmaniston bilan do’stlik, hamkorlik aloqalarini mustahkamlashga qaratilgan.
Mintaqadagi beshta davlat o’rtasida o’xshash jihatlar ko’p. Tariximiz, madaniyatimiz,
tilimiz, dinimizning birligi, tomirlarimizning tutashib ketgani bu mamlakatlar
xalqlarini bir-biriga yanada yaqinlashtirishning zaminidir.
Yangi tarixiy sharoitlarda vujudga kelayotgan ijtimoiy-siyosiy jarayonlar
Markaziy Osiyo mamlakatlari xalqlarining kelib chiqishi, tarixi, o’ziga xos turmush
tarzi va yaqin qo’shnichilik munosabatlariga har qachongidan boshqacharoq qarashni
taqozo eta boshladi. 1993-yilning yanvarida mamlakat Birinchi Prezidenti Islom
Karimov tashabbusi bilan Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlarining Toshkent
uchrashuvi tashkil etildi. Oliy darajadagi bu uchrashuvda Markaziy Osiyo
Hamdo’stligiga asos solindi. Besh davlat – Qirg‘iziston, Qozog‘iston, O’zbekiston,
Tojikiston, Turkmaniston rahbarlari Hamdo’stlik haqidagi bitimga imzo chekdi. Buni
mintaqa xalqlari zo’r mamnuniyat bilan qarshi oldi va qo’llab-quvvatladi.
Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlari 1993-yil Qozog‘iston Respublikasining
Qizil O’rda shahrida, 1994-yil Nukus shahrida, 1995-yil Turkmaniston davlatining
3

Doshhovuz shahrida, 1995-yil yana Nukus shahrida Orol dengizi muammosiga
bag‘ishlangan uchrashuvlar o’tkazdi va bu borada amaliy ishlar olib bora boshladi.
1999-yil Turkmanistonning Ashxobod shahrida Orolni qutqarish xalqaro
jamg‘armasining majlisi bo’lib o’tdi. Majlisda ekologik falokat mintaqasidagi
vaziyatni barqarorlashtirish borasida hamkorlikni rivojlantirish masalalari muhokama
qilindi. Davlat rahbarlari o’zaro hamkorlik, mintaqaviy xavfsizlik va xalqaro
miqyosdagi masalalar yuzasidan ham fikr almashdi.
2017-yilda O’zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev tashabbusi bilan
O’zbekistonning qo’shni davlatlar bilan munosabatida yangi davr boshlandi. Shu
yilning o’zida Qozog‘iston, Turkmaniston va Qirg‘iziston davlatlariga O’zbekiston
Prezidentining rasmiy tashriflari amalga oshirildi. 2018-yil mart oyida esa
Tojikistonda oliy darajadagi uchrashuv amalga oshirildi. Bundan tashqari, 2017-yil
Samarqandda BMT homiyligida “Markaziy Osiyo: yagona tarix va umumiy kelajak,
barqaror rivojlanish va taraqqiyot yo’lidagi hamkorlik” mavzusida anjuman bo’ldi.
Unda 500 nafar xorijiy ishtirokchilar qatnashdi.
O'zbekiston Respublikasi mustaqil davlat sifatida dunyo mamlakatlari orasida
o'zining mustahkam o'mini egalladi va tashqi siyosatning xalqaro huquq me yorlariga
asoslangan va jahon hamjamiyatiga asta-sekin integratsiyalashuv strategiyasiga mos
keladigan huquqiy tizimini yarata boshladi. Tariximizning ana shu o'tgan davrini
aniqrog'i 30 yillik mustaqil taraqqiyotimiz sarhisob qilinar ekan, tashqi siyosat va
diplomatik xizmatni shakllantirish borasida amalga oshirilgan keng ko'lamli ishlarni
ham alohida qayd qilish lozim.
O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev tomonidan
Mustaqillikning 30 yilligiga bag'ishlangan tantanali marosimdagi ma'ruzada o'tgan
qisqa davrda Vatanimizning mintaqa va jahon miqyosidagi siyosiy o'rni va nufuzi
keskin oshganligi, dunyoda O'zbekistonga nisbatan ishonch ruhi va hamkorlikka
intilish tamoyillari kuchayganligi, mintaqamizdagi davlatlar bilan do'stlik va yaxshi
qo'shnichilik munosabatlari yo'lga qo'yilganligi, chegaralar ochilgani, odamlar qavmu
4

qarindoshlan bilan aloqalarini tiklab, bir mamlakatdan ikkinchi davlatga emin-erkin
borib kela boshlangligi alohida ta'kidlab o’tildi
Kurs ishining maqsadi: o'zbekiston respublikasining markaziy osiyo davlatlari
bilan aloqalarini tahlil qilish, ularning rivojlanish dinamikasini o'rganish va
mintaqaviy hamkorlikning iqtisodiy, siyosiy va madaniy jihatlarini aniqlash.
Kurs ishining vazifalari
1. Tarixiy kontekstni o'rganish :
o O'zbekiston mustaqillikka erishganidan so'ng markaziy osiyo davlatlari bilan
aloqalarning tarixi va rivojlanishini o'rganish.
2. Siyosiy aloqalarni tahlil qilish :
o O'zbekiston va markaziy osiyo davlatlari o'rtasidagi siyosiy aloqalarni,
shartnomalar va diplomatik munosabatlarni tahlil qilish.
3. Iqtisodiy hamkorlik :
o O'zbekiston va qo'shni davlatlar o'rtasidagi savdo, investitsiya va iqtisodiy
hamkorlikni o'rganish.
4. Madaniy va ijtimoiy aloqalar :
o Madaniy almashinuvlar, ta'lim va ilmiy hamkorlikni tahlil qilish.
5. Mintaqaviy muammolar va ularning hal etish yo'llari :
o Markaziy osiyoda mavjud bo'lgan muammolar, masalan, suv resurslari,
xavfsizlik va migratsiya masalalarini o'rganish va ularga yechimlar taklif qilish.
Kurs ishining obyekti- O'zbekiston respublikasi va markaziy osiyo davlatlari
o'rtasidagi aloqalar, jumladan, siyosiy, iqtisodiy va madaniy munosabatlar.
Kurs ishining predmeti- O'zbekiston respublikasining markaziy osiyo davlatlari
bilan aloqalarini rivojlantirish jarayoni, uning tarixiy, siyosiy va iqtisodiy jihatlari,
shuningdek, mintaqaviy hamkorlikning tahlili.
Kurs ishining tuzilishio- Kurs ishi kirish, ikkita bob va uning tarkibiga kiruvchi
to’rtta reja, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar to’plamidan iborat.
5

I.BOB. 1991–2016 YILLARDA O’ZBEKISTON VA MARKAZIY OSIYO
DAVLATLARI O’RTASIDAGI MUNOSABATLARNING SHAKLLANISHI
1.1. Mustaqillikdan so’ng tashqi siyosat tamoyillarining shakllanishi va
qo’shni davlatlar bilan diplomatik aloqalar
O’zbekiston tashqi siyosatining birinchi maqsadlaridan biri uning mustaqil
davlat maqomi va uning hududiy yaxlitligini xalqaro miqyosda tan olish edi. Shu
maqsadda O’zbekiston boshqa davlatlar bilan diplomatik munosabatlar o’rnatish
tashabbusi bilan chiqdi. 1991-yil oxiriga kelib O’zbekiston 60 dan ortiq Birlashgan
Millatlar Tashkilotiga a’zo davlatlar tomonidan tan olindi. U 1992-yilda BMTga a zoʼ
bo lgan.
ʻ 1
Amaliy tashrif bilan Bishkek shahrida bo’lib turgan O’zbekiston Respublikasi
Prezidenti Shavkat Mirziyoyev Mustaqil Davlatlar Hamdo’stligi Davlat rahbarlari
kengashining navbatdagi majlisida ishtirok etdi.Kun tartibiga muvofiq, MDH
doirasidagi ko’p qirrali munosabatlarning holati va istiqbollari yuzasidan fikr
almashildi, amaliy hamkorlikning dolzarb masalalari muhokama qilindi. Davlatimiz
rahbari o’z nutqida Hamdo’stlik doirasidagi o’zaro manfaatli hamkorlikni yanada
kengaytirish bo’yicha qator tashabbuslarni ilgari surdi. O’zbekiston Prezidenti mavjud
imkkoniyatlarni birgalikda baholash va o’zaro muvofiqlashtirilgan choralar ko’rish
uchun MDHdek noyob platformani ishga solish muhimligini alohida qayd etdi. Shu
ma’noda, ko’p tomonlama hamkorlikning yangi uzoq muddatli kun tartibini ishlab
chiqish maqsadida MDH mamlakatlarining yetakchi tahlil markazlari va
ekspertlarining konferensiyasini tashkil etish taklif qilindi. 2
Mamlakatimiz yetakchisi
Hamdo’stlik mamlakatlarida barqaror iqtisodiy o’sishni ta’minlash zarurligini
ta’kidladi.
1
Mustaqil O‘zbekistan tarixining dastlabki saxifalari. - Toshkent, 2000.
2
Erkaev A. O‘zbekiston yo‘li. - Toshkent: Ma’naviyat, 2011.
6

O zbekiston ham ikki tomonlama kelishuv va shartnomalar orqali qo shniʻ ʻ
davlatlar bilan chegaralarini belgilash va mustahkamlash ustida ish olib bordi.
Chegara muammolarining hal etilishi O’zbekistonning suveren davlat sifatidagi
mavqeini xalqaro huquq doirasida mustahkamlashga yordam berdi. O’zbekiston
rahbariyati mustaqillikning ilk yillaridayoq bloklarga qo’shilmaslik siyosatini ilgari
surdi. Mamlakat hech qanday harbiy ittifoqqa qo'shilishni yoki NATO yoki MDH
kabi yirik kuch bloklari bilan rasman qo'shilishni xohlamadi. Buning o’rniga
O’zbekiston boshqa davlatlarga nisbatan o’zaro manfaatdorlik, aralashmaslik va
suverenitetni hurmat qilish tamoyillariga asoslangan muvozanatli va pragmatik
yondashishni davom ettirdi. U turli mintaqalardagi turli mamlakatlar bilan diplomatik,
iqtisodiy va madaniy aloqalarni rivojlantirdi. Ushbu qo'shilmaslik pozitsiyasi
O'zbekistonning tashqi siyosatni ishlab chiqishdagi avtonomiyasini maksimal
darajada oshirish va har qanday yagona tashqi sherikga qaramlikdan qochishga
qaratilgan edi. O’zbekiston Markaziy Osiyodagi geografik o’rnini hisobga olgan
holda mintaqaviy hamkorlik va integratsiyani rivojlantirish muhimligini tan oldi. U
Iqtisodiy Hamkorlik Tashkiloti (EKO) va Shanxay Hamkorlik Tashkiloti (ShHT) kabi
mintaqa davlatlarini birlashtirgan tashkilotlarda faol ta sischi rolini o ynadi.
ʼ ʻ
O’zbekiston suv-energetika resurslarini bo’lishish va Markaziy Osiyoni bog‘lovchi
transport infratuzilmasini rivojlantirish tashabbuslarida ham ishtirok etdi. Biroq, u
etakchilikni ham tasdiqladi va mintaqaviy organlar ichida xorijiy ta'sirlarni
muvozanatlashga harakat qildi. O zbekistonning ustuvor yo nalishlari qatoriga
ʻ ʻ
Markaziy Osiyo o ziga xosligini mustahkamlash va mintaqa davlatlarining ishlariga
ʻ
tashqi aralashuvni yumshatish kiradi. Sovet Ittifoqining parchalanishi O'zbekistonni
boshqa sobiq Ittifoq respublikalari bilan yaqin iqtisodiy va ijtimoiy aloqalarga olib
keldi. U Markaziy Osiyodagi qo’shni davlatlar hamda keng postsovet hududidagi
davlatlar bilan, ayniqsa, savdo, transport, ta’lim va xavfsizlik kabi sohalarda
pragmatik hamkorlikka intildi. Biroq O zbekiston Rossiyaning Kollektiv Xavfsizlik
ʻ
Shartnomasi Tashkiloti (ODKB) va Yevroosiyo Iqtisodiy Ittifoqi (YEOI) kabi
7

tashkilotlar orqali hukmron ta sir o tkazishga urinishlaridan ham ehtiyot bo ldi.ʼ ʻ ʻ
Toshkent Moskva bilan umumiy manfaatli masalalar bo'yicha muloqot qilar ekan,
o'zining mustaqilligi va qo'shilmaslik yondashuvini qo'llab-quvvatladi. Shuningdek,
Ukraina, Ozarbayjon va Turkiya kabi davlatlar bilan hamkorlikni chuqurlashtirish
orqali aloqalarni diversifikatsiya qildi. O’zbekiston o’zining strategik jihatdan
joylashgan, resurslarga boy davlat maqomini hisobga olgan holda jahonning yirik
davlatlari tomonidan katta e’tiborga sazovor bo’ldi. U AQSh, Rossiya, Xitoy,
Yevropa Ittifoqi davlatlari, Yaponiya, Hindiston va boshqa nufuzli hamkorlar bilan
muvozanatli munosabatlarni rivojlantirdi. Iqtisodiy yordam va sarmoyani olqishlar
ekan, O zbekiston birorta ham xorijiy ishtirokchining assimetrik ustunlikka ega
ʻ
bo lishiga yoki o z hududidan o z xavfsizligi manfaatlariga zarar yetkazuvchi faoliyat
ʻ ʻ ʻ
uchun foydalanishiga yo l qo ymaslikka ehtiyot bo ldi. Mamlakat ichki va mintaqaviy
ʻ ʻ ʻ
masalalarda mustaqillikni saqlab, globallashuvdan foyda olishga qaratilgan ko’p
vektorli siyosat olib bordi. Savdo, energetika, mudofaa, terrorizmga qarshi kurash,
ta’lim, fan va madaniyat hamkorlik sohalaridir. Davlatimiz rahbari o’zaro
investitsiyalarni rag‘batlantirish va loyihalarni ilgari surish bo’yicha qo’shimcha
chora-tadbirlar majmuini ishlab chiqish hamda MDH mamlakatlarining Sanoat
kooperatsiyasi va innovatsion ishlanmalari forumini o’tkazish tashabbusini ilgari
surdi. Energetika va oziq-ovqat sohalarida hamkorlik qilish, iqtisodiyotning tegishli
tarmoqlarida ilg‘or texnologiyalarni joriy etish va kooperatsiyani kuchaytirish
masalalariga alohida e’tibor qaratildi.Oziq-ovqat xavfsizligi sohasidagi hamkorlik
bo’yicha yangilangan dasturni hamda Agrosanoat majmuidagi kooperatsiyaning
asosiy yo’nalishlari to’g‘risidagi bitimni tayyorlash taklif qilindi. 3
O’zbekiston yetakchisi hududlararo hamkorlikni faollashtirish bo’yicha “yo’l
xaritasi”ni tayyorlash tashabbusi bilan chiqdi, transport jihatidan o’zaro bog‘liqlikni
kuchaytirish, yo’lovchi va yuk tashishni ko’paytirish yuzasidan aniq chora- tadbirlarni
3
2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha
Harakatlar strategiyasi. – Toshkent: Ma’naviyat, 2017.
8

ko’rsatib o’tdi.Global iqlim isishi oqibatlariga qarshi kurashishda sa’y- harakatlarni
birlashtirish muhimligi qayd etildi. Kelgusi yilda Samarqandda o’tkazilishi
rejalashtirilgan BMT shafeligidagi Xalqaro iqlim forumi doirasida MDH makonidagi
ekologik xavf-xatarlarga bag‘ishlangan maxsus yalpi sessiyani tashkil etishga
tayyorlik bildirildi.Gumanitar soha haqida so’z yuritilar ekan, 2024 yilda
Hamdo’stlikning madaniy poytaxti deb e’lon qilingan Samarqand shahrida MDH
madaniyat, san’at va kino haftaligini o’tkazish taklif qilindi.
O’zbekiston mustaqillikka erishganidan so’ng o’tgan o’ttiz yillikda o’zini
suveren davlat sifatida namoyon etish va jahon miqyosida mutanosib tashqi aloqalarni
rivojlantirishning murakkab dinamikasini muvaffaqiyatli bosib o’tdi. Uning
pragmatik yondashuvi milliy manfaatlar va avtonomiyalarni maksimal darajada
oshirishga yordam berdi. O’zbekiston o’zaro manfaatli masalalar bo’yicha
hamkorlikni davom ettirar ekan, Markaziy Osiyoda o’zining mustaqilligi va
yetakchilik rolini ham tasdiqladi. Mamlakatning tashqi siyosatdagi muvozanatli va
prinsipial pozitsiyasi uning Osiyo markazida barqarorlashtiruvchi kuch sifatidagi
rolini shakllantirishda davom etadi.
Karimov qo'shnilari bilan munosabatlarda yuzaga kelgan muammolarni hal
qilish uchun kuch ishlatishni afzal ko'rdi. SSSR parchalanganidan keyin O rta Osiyoʻ
respublikalari – Qozog iston, O zbekiston, Tojikiston, Qirg iziston va Turkmaniston
ʻ ʻ ʻ
o z muammolari bilan yolg iz qoldilar, ular Sovet davrida bunday deb hisoblanmagan
ʻ ʻ
yoki Moskvadan mohirlik bilan boshqarilgan. Bu, birinchi navbatda, davlat
chegaralarining muvofiqlashtirilmagan chiziqlari, yangi qo'shni davlatlar
fuqarolarining harakatlanishi, suvdan foydalanish, bojxona tartibga solish masalalari
va boshqalarga tegishli.
Dastlabki yillarda sobiq Ittifoq respublikalari mustaqilligi bilan bog‘liq eyforiya
O’zbekistonda ham oddiy aholi kayfiyatida ham, yangi tashkil etilgan mamlakatlar
rahbariyatida ham hukm surdi.
9

O’zbekistonda aholi avvallari metropoliya buyurtmasi bilan asosan Rossiya
Federatsiyasi (RSFSR) korxonalariga ko’p miqdorda jo’natilgan paxta eksporti
orqaligina mamlakatda farovon va baxtli hayot kechiriladi, deb hisoblar edi. Bunga
respublikamiz an’anaviy ravishda boy bo’lgan dala va bog‘lar ne’matlari, kimyo
sanoati, mashinasozlik, qimmatbaho metallar, gaz va boshqa mahsulotlarni eksport
qilish umidlari qo’shildi.
Albatta, mamlakat rahbariyati ko’pchilikning fikriga qo’shilmagan, ammo
hukmron elitaning kayfiyati ham xayrixohlik va yorqin istiqbolga to’lgan edi.
Vaqt shuni ko’rsatdiki, sanoat va qishloq xo’jaligi salohiyati mamlakatning
barqaror rivojlanishini ta’minlash, shuningdek, SSSR tarkibida bo’lgan davridayoq
o’rganib qolgan aholi oldidagi barcha ijtimoiy majburiyatlarni (bepul ta’lim, tibbiyot,
uy-joy va boshqalar) bajarish uchun yetarli emas.
Aholining baxtsizliklariga yangi davlatlar rahbarlarining mintaqada ustunlik
uchun raqobati qo'shildi. Xarizmatik, tajribali va kuchli siyosatchi, shu bilan birga,
o'ziga xos shaxs - O'zbekiston Prezidenti Islom Karimov etakchilikka ayniqsa
ishtiyoqli edi.
Karimov qo'shnilari bilan munosabatlarda yuzaga kelgan muammolarni hal
qilish uchun kuch ishlatishni afzal ko'rdi; qisqa vaqt ichida ayrim qo shni davlatlarʻ
bilan viza rejimi joriy etildi, ko plab chegara va bojxona postlari va yo l o tish joylari
ʻ ʻ ʻ
yopildi, Tojikiston bilan havo qatnovi to xtatildi, qo shnilar bilan savdo rejimi import
ʻ ʻ
qilinadigan tovarlarga yuqori aksiz solig i va QQS bilan cheklandi. O’zbekiston
ʻ
hukumati o’z qo’shnilariga nisbatan tarifsiz bojxona tartibga solish choralarini ham
qo’llagan, masalan, fitosanitariya, veterinariya nazorati va boshqalar.
Vaqti-vaqti bilan mintaqa davlatlari yaqinlashuv sari harakat qilishdi.
Xususan, Tojikiston va O’zbekiston 2000-yil 15-iyunda “Abadiy do’stlik
shartnomasi”ni imzolagan bo’lsa-da, do’stlik niyatlari boshqa qo’shnilar bilan ham
xuddi shunday hujjatlar kabi qog‘ozda qolib ketdi.
10

Markaziy Osiyo davlatlari o rtasidagi eng dolzarb masalalardan biri davlatʻ
chegarasi bo yicha kelishmovchilik edi.
ʻ
Davlat chegaralaridagi vaziyat ham yuqori darajada, ham oddiy fuqarolar
darajasida doimiy nizolar bilan tavsiflangan. Ko'pincha bunday mojarolar o'qotar
qurollardan foydalanish bilan bog'liq jiddiy voqealarga aylanib ketdi.
1.2. Mintaqaviy xavfsizlik, chegara masalalari va iqtisodiy hamkorlikning
ilk bosqichlari
Tashqi siyosatni mafkuradan to`la xoli etish xavfsizlikni ta`minlashning muhim
kafolatidir. O`zbekiston shu paytgacha dunyoning barcha mamlakatlari, qit`alari va
mintaqalari bilan o`z munosabatlarini, bu mamlakatlarning ustqurmasi qanday
bo`lishidan qat`i nazar, faqat xalqaro huquqning barcha tan olgan qoida va mezonlari
asosida qurib keldi va bundan keyin ham shu yo`ldan boradi. 4
O`zbekiston Qo`shilmaslik harakatiga a`zo bo`lgani sababli hech qaysi blokka
qo`shilmaydi. Biz buni milliy xavfsizlikning muhim kafolati deb bilamiz. Shu bilan
birgalikda, harbiy bloklar bilan hamkorligimiz tinchlik ishiga, mamlakatlar va
xalqlarning xavfsizligi maqsadlariga, demakki, O`zbekistonning milliy xavfsizligi
mustahkamlanishiga xizmat qilsa, biz hamisha muloqotga tayyormiz. Shu o`rinda
O`zbekiston 1994 yilning iyulida NATOning kollektiv xavfsizlikni ta`minlashga
qaratilgan "Tinchlik yo`lida hamkorlik" loyihasi amalga oshirildi. O`zbekiston o`z
mustaqilligini dastlabki yillaridayoq ishlab chiqilgan quyidagi asosiy tamoyillarga
amal qildi. 5
Birinchidan, o`zaro manfaatlarini har tomonlama hisobga olgan holda davlat
milliy manfaatlarining ustunligi:
Ikkinchidan, teng huquqlilik va o`zaro manfaatdorlik, boshqa davlatlarning ichki
ishlariga aralashmaslik:
4
Mustaqil O‘zbekiston tarixi. Mas’ul muharrir A.Sabirov. - Toshkent: Akademiya, 2013.
5
Noveyshaya istoriya Uzbekistana. Rukovoditel’ proekta i redaktor: M.A.Raximov. - Toshkent: Adabiyot
uchqunlari, 2018.
11

Uchinchdan, mafkuraviy qarashlardan qan`iy nazar hamkorlik uchun ochiqlik,
umuminsoniy qadriyatlarga, tinchlik va xavfsizlikni saqlashga sodiqlik:
To`rtinchidan, xalqaro huquq normalarining davlat ichki normalaridan
ustivorligi:
Beshinchidan, tashqi aloqalarni ham ikki tomonlama ham ko`p tomonlama
kelishuvlar asosida rivojlantirish.
Biz tashqi aloqalarni xalqaro munosabatlarning turi yo`nalishlari bo`yicha
muvaffaqiyatli deb bilamiz. O`zbekiston dunyo uchun ochiq. Biz ham dunyoning
O`zbekistonga juda katta qiziqish bilan qarayotganini his etmoqdamiz. Bu esa
O`zbekistonning barqaror rivojlanishi uchun kafolatdir. O`zbekiston xalqaro
aloqalarni yo`lga qo`yish nuqtai nazaridan va o`z taraqqiyot istiqbollari jihatdan qulay
jug`rofiy strategik mavqega ega qadim zamonlarda Sharq bilan G`arbni bog`lab
turgan Buyuk Ipak yo`li O`zbekiston hududi orqali o`tgan. Bu erda savdo yo`llari
tutashgan tashqi aloqalar hamda turli madaniyatlarning birini-biri boyitish jarayoni
jadal kechgan. Bugungi kunda ham evropa va Yaqin Sharqda Osiyo Okeani
mintaqasiga olib boradigan yo`llar shu erda kesishadi.
O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoevning 2017 yil 7
fevraldagi «O`zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo`yicha Harakatlar
strategiyasi to`g`risida»gi farmoni xalqimiz tomonidan mamnuniyat bilan kutib olindi.
Unda yaqin besh yillikda mamlakatimiz zabt etishi nazarda tutilgan ulkan dovonlar,
xalqimiz hayot darajasini yuksaltirishning mexanizmlari aniq belgilab berilgan.
Harakatlar strategiyasining maqsadi olib borilayotgan islohotlar samaradorligini
tubdan oshirishdan, davlat va jamiyatning har tomonlama va jadal rivojlanishini
ta`minlash uchun shart-sharoitlar yaratishdan, mamlakatni modernizatsiyalash va
hayotimizning barcha sohalarini erkinlashtirishdan iboratdir.
Mamlakatini rivojlantirishning beshta ustuvor yo`nalishi belgilangan. Bular
davlat va jamiyat qurilishini takomillashtirish, qonun ustuvorligini ta`minlash va sud-
huquq tizimini yanada isloh qilish, iqtisodiyotni yanada rivojlantirish va
12

liberallashtirish, ijtimoiy sohani rivojlantirish, xavfsizlik, millatlararo totuvlik va
diniy bag`rikenglikni ta`minlash, chuqur o`ylangan, o`zaro manfaatli va amaliy
ruhdagi tashqi siyosat yuritish hisoblanadi.
O`zbekistonning xalqaro tashkilotlar faoliyatidagi ishtiroki milliy xavfsizligimiz,
mintaqada tinchlik va barqarorlikni saqlash garovidir.
BMTning O`zbekistondagi vakolatxonasi 1993 yil fevralida ish boshlagan edi.
Albatta, bu unchalik katta muddat emas. Biroq 1994 yil yanvariga kelib, vakolatxona
BMTning Taraqqiyot dasturi, Qochoqlar ishi bo`yicha vakolatli oliy komissari,
Bolalar jamQarmasi, Sanoat taraqqiyoti dasturi, Narkotiklarni nazorat qilish bo`yicha
dastur, Jahon soQliqni saqlash tashkiloti, Aholi joylashishi jamQarmasi singari
ixtisoslashgan muassasalarni o`z tarkibiga birlashtirishga muvaffaq bo`ldi. Shunday
qilib, BMT bilan hamkorlik qilish rejalari amalga oshib bormoqda. Bu hamkorlik
iqtisodiyot, ijtimoiy soha, soQliqni saqlash, madaniyatni tiklash, atrof-muhitni
muhofaza qilish va boshqa sohalarni ham qamrab olmoqda.
O`zbekiston BMT Bosh Assambleyasining 48-sessiyasida Toshkent shahrida
mazkur tashkilotning Markaziy Osiyoda xavfsizlik, farovonlik va hamkorlik
muammolariga baQishlangan doimiy seminarini tashkil etish taklifini o`rtaga tashladi.
Bizning fikrimizcha, respublikamiz evropada Xavfsizlik va hamkorlik tashkilotining
Osiyodagi tayanchi bo`la oladi. U mintaqaviy xavfsizlik va hamkorlikni, ehtimol
tutilayotgan mojarolarning oldini oluvchi diplomatiyani ta`minlashda, ziddiyatlarni
bartaraf etishda evropada Xavfsizlik va hamkorlik tashkiloti va BMT hamjihat ish
yuritadigan maydonga aylanishi mumkin.
O`zbekiston 1992 yil fevral oyida dunyoda tinchlikni mustahkamlash, inson
huquqlarini himoya etish bo`yicha katta tadbirlarni amalga oshirayotgan nufuzli
xalqaro tashkilot-evropa xavfsizlik va xamkorlik tashkilotiga a`zo bo`lib kirdi.
I.Karimovning 1992 yil 9-10 iyulda bo`lib o`tgan evropa xavfsizlik va xamkorlik
tashkilotining mjlisida ishtirok etdi, unda nutq so`zladi. Kengashning 10 iyulda
13

bo`lgan majlisiga raislik qilishi O`zbekistonning jahon hamjamiyatida munosib o`rin
egallayotganining dalilidir.
O`zbekistonning mustaqil rivojlanishidagi o`tgan qisqa tarixiy davrida
respublikada suveren davlat sifatida qaror toptirish yuzasidan ulkan ishlar amalga
oshirildi. O`zbekistonning jahon hamjamiyati bilan integratsiyalashuvida BMT
doirasidagi ixtisoslashgan tashkilotlar bilan hamkorligi muhim ahamiyatga ega.
Jumladan, uning BMT homiyligida ta`lim va fan, madaniyat bilan shug`ullanuvchi
xalqaro tashkilot-YuNeSKO bilan aloqalari tobora mustahkamlanib bormoqda. 183
davlat a`zo bo`lgan YuNeSKOning bosh maqsadi barcha xalqlar kelajagining
umumiyligi asoslarini ishlab chiqish va rivojlantirish, hozirgi zamon muammolarini
yanada chuqurroq o`rganishga ko`maklashishdan iborat. YuNeSKO har yili o`z
faoliyati doirasida jahonda 150-200 tadbir o`tkazadi.
1993 yil 29 oktyabrda YuNeSKOning Parijdagi qarorgohida O`zbekistonning
YuNeSKOga a`zolikka qabul qilish marosimi bo`ldi. O`sha kuni Ulug`bek
tavalludining 600 yilligini nishonlash YuNeSKO dasturiga kiritildi. 1994 yil
oktyabrda Parijda Ulug`bek haftaligi o`tkazildi. Xiva va Buxoro YuNeSKOning jahon
madaniy qadriyatlar ruyxatiga kiritildi. Bu ruyxatda 441 ob`ekt bor Samarqand,
Buxoro, Xvaning me`moriy majmualarini qayta tiklash ishlariga YuNeSKO eksperti
qayta tiklovchi me`mor Jovanni Bokkardi O`zbekistonda ishlab yordamlashmoqda.
1996 yil oktyabr oyida Parijda Amir Temur tavalludining 660 yilligi nishonlandi.
1997 yili Buxoro va Xiva shaharlarining 2500 yillik sanalari nishonlandi, 1994 yil
dekabrda respublikamizda YuNeSKO ishlari bo`yicha O`zbekiston Respublikasi
Milliy komissiyasi tashkil etildi u idoralararo organ bo`lib, tarkibiga ta`lim, fan,
madaniyat va axborot sohasidagi vazirliklar va idoralardan 49 kishi a`zo bo`ldi.
2007 yilning 16 oktyabr - 2 noyabr kunlari Parij shahrida bo`lib o`tgan
YuNeSKO Bosh konferentsiyasining 34-sessiyasida Toshkent shahrini YuNeSKO
yubileylar ro`yxatiga kiritish haqida qaror qabul qilingan edi.
14

O`zbekiston Mintaqaviy xalqaro Tashkilotlar evropa Ittifoqi, eHHT, NATO,
EKO, OIK qo`shilmaslik harkati va boshqalar bilan samarali hamkorlik qilmoqda.
O`zbekiston Respublikasi o`zining hohish irodasi va taklifiga ko`ra 1992 yil 2
martda jahondagi eng nufuzli xalqaro tashkilot –Birlashgan Millatlar Tashkilotiga
qabul qilindi. O`zbekiston BMT Nizomini xalqaro huquqiy me`yorlarni, shuningdek
BMT tarkibiga kiruvchi xalqaro tashkilotlar talablariga rioya qilinishini bildirdi.
Mamlakatimiz jahon hamjamiyatining to`la teng huquqli a`zosi bo`ldi.
Mamlakatimiz Birinchi Prezidenti I.Karimovning BMT Bosh Assambleyasining
1993 yilda bo`lgan 48-sessiyasida ishtirok etishi va unda 27 sentyabrda qilgan
ma`ruzasi O`Z-nni jahonga qo`hna va yosh navqiron davlat sifatida namoyon etdi.
O`z-n Res-si nomida Markaziy Osiyoda xavfsizlik, barqarorlik va hamkorlik
masalalari bo`yicha BMT ning Toshkentda doimiy ishlovchilar seminarini chaqirish,
narkobiznesga qarshi kurashni kuchaytirish, Orol muammosini hal etish Tojikiston,
Afg`oniston mojorosini va boshqa bir qator masalalalar bo`yicha bir qator takliflarni
o`rtaga qo`ydi.
1993 yil fevrala Toshkentda BMTning vakolatxonasi ochildi va u ish boshladi.
O`zbekiston Respublikasi va BMTning rahbarlarining harakatlari natijasida
vakolatxona mamlakatimizda BMTning taraqqiyot dasturi jahon sog`liqni saqlash
tashkiloti, aholi joylashish jamg`armasi, narkotik moddalarni nazorat qilish dasturi,
nazorat taraqqiyoti dasturi, bolalar jamg`armasi singari, ixtisoslashgan muassasalarni
o`z tarkibiga birlashtirishga muvaffaq bo`ldi va ular bilan hamkorlik qilmoqda.
O`zbekiston shu qisqa davr ichida BMT vakolatxonasi bilan ko`plab xalqaro tadbirlar
o`tkazildi va ijobiy ishlar qilindi. Toshkentdagi BMTning qochoqlar ishi bo`yicha
Oliy Qumitasi komissarining vakili tojik qochoqlarini yurtiga qaytarish ularga
BMTning insonparvarlik yordamini etkazish to`g`risida ko`p ishlar qilindi. 1994 yl
oktyabrda Toshkentda bo`lib o`tgan jahon sayyohlik tashkilotigning «Ipak Yo`li»
xalqaro yig`ilishi 1997 yil 15 –16 sentyabrda Toshkentda o`tkazilgan «Markaziy
15

Osiyo-yadro qurolidan holi zona» mavzusidagi xalqaro konferentsiya va ko`plab
boshqa xalqaro tadbirlar shular jumlasidandir
II BOB. 2016–2021-YILLARDA O’ZBEKISTONNING MARKAZIY OSIYO
DAVLATLARI BILAN STRATEGIK HAMKORLIGI
2.1. Tashqi siyosatdagi yangilanishlar va mintaqaviy integratsiyaga
qaratilgan tashabbuslar
Bugungi shiddat bilan o’zgarib borayotgan dunyoda O’zbekiston xalqaro
maydondagi asosiy o’yinchilardan biri sifatida ishonchli mavqega ega. 2016-yilda
Shavkat Mirziyoyevning Prezident etib saylanishi bilan yangi sur’at olgan mamlakat
tashqi siyosati ta’sirchan natijalarni ko’rsatib, respublikani mintaqaviy va jahon
diplomatiyasining muhim markaziga aylantirdi.
Shunday qilib, Yangi O’zbekistonning tashqi siyosati sezilarli serqirralik va
dinamiklikni namoyon etadi. U tinchliksevarlik, o’zaro manfaatli hamkorlik va
dunyoga ochiqlik tamoyillari asosida qurilgan. 6
O’zbekiston Respublikasi tashqi siyosatining asosiy yo’nalishlari : 7
— Mintaqaviy hamkorlik : O’zbekiston Markaziy Osiyoning barcha davlatlari
bilan aloqalarni faol rivojlantirmoqda, mintaqaviy xavfsizlik va iqtisodiy
integratsiyani mustahkamlashga intilmoqda.
- Global hamkorlik : Mamlakat AQSH, Rossiya, Xitoy, Yevropa Ittifoqi kabi
jahonning yetakchi davlatlari, shuningdek, xalqaro tashkilotlar va moliya institutlari
6
Azizxo‘jaev A.A. Mustaqillik: kurashlar, iztiroblar, quvonchlar. - Toshkent: 2001.
7
Axmedov E. O‘zbekiston shaharlari mustaqillik yillarida. - Toshkent: Abu Ali ibn Sino nashriyoti, 2002.
16

(BMT, ShHT, MDH, UTG, BRICS, Jahon banki, OTB, YeTTB va boshqalar) bilan
aloqalarni kengaytirmoqda, turli sohalarda hamkorlikni mustahkamlamoqda.
- Ko'p vektorli : O'zbekiston hech bir mamlakat yoki blokka e'tibor qaratmasdan,
muvozanatli tashqi siyosat yuritadi.
— Iqtisodiy diplomatiya : Savdo-iqtisodiy aloqalarni rivojlantirish, xorijiy
sarmoyalarni jalb qilish va iqtisodiyotni modernizatsiya qilishga alohida e tiborʼ
qaratilmoqda.
— Madaniy-gumanitar aloqalar : O’zbekiston xalqaro madaniy tadbirlarda faol
ishtirok etib, sivilizatsiyalararo muloqotni mustahkamlashga hissa qo’shadi.
O zbekistonning tashqi siyosati Konstitutsiya normalari va prinsiplariga,
ʻ
“O zbekiston Respublikasi tashqi siyosiy faoliyatining asosiy prinsiplari to g risida”,
ʻ ʻ ʻ
“O zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalari to g risida”, “Mudofaa
ʻ ʻ ʻ
to g risida”gi qonunlarga, O zbekiston Respublikasining Harbiy doktrinasiga,
ʻ ʻ ʻ
Birlashgan Millatlar Tashkiloti tamoyillariga, shuningdek, O zbekiston Respublikasi
ʻ
Oliy Majlisi va O zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalaridan kelib
ʻ
chiqadigan majburiyatlarga asoslanadi.
2023-yilda Konstitutsiyaga yangi tahrirdagi tashqi siyosatning asosiy
tamoyillarini belgilovchi bir qator yangi qoidalar kiritildi.
Xususan, O’zbekiston, eng avvalo, qo’shni davlatlar bilan hamkorlik, o’zaro
yordam va tinchlikka asoslangan xalqaro hamjamiyat bilan do’stona munosabatlarni
mustahkamlash va rivojlantirishga intilayotgani belgilandi.
Shuningdek, Konstitutsiyaning 17-moddasida davlat tashqi siyosatining
tamoyillari “davlatlarning hududiy yaxlitligi” qoidasi bilan to’ldirilib, 18-moddasida
O’zbekiston Respublikasi davlatlar va xalqaro tashkilotlar bilan ikki tomonlama va
ko’p tomonlama munosabatlarni har tomonlama rivojlantirishga qaratilgan
tinchliksevar tashqi siyosatni amalga oshirishi belgilab qo’yilgan.
2016- yilda Prezident Shavkat Mirziyoyev rahnamoligida O’zbekistonda yangi
keng qamrovli Tashqi siyosat doktrinasi ishlab chiqildi . Unda O’zbekistonning
17

xalqaro va mintaqaviy xavfsizlikning dolzarb muammolari, zamonaviy chaqiriq va
tahdidlar, yangi dunyo tartibini shakllantirish va boshqalarga qarashlari va
yondashuvlari belgilab berilgan.
Doktrinada dunyoning rivojlangan davlatlari bilan teng huquqlilik, o’zaro
hurmat, ishonch va bir-birining manfaatlarini hisobga olish asosida ko’p qirrali
hamkorlikni rivojlantirish ko’zda
tutilgan. Osiyo , Yevropa , Amerika va Afrikaning yetakchi davlatlari , nufuzli
xalqaro tashkilotlar bilan izchil siyosiy muloqotni davom ettirishga alohida e’tibor
qaratilmoqda.
Mamlakatning yangi tashqi siyosatining o'ziga xos xususiyatlari quyidagi asosiy
tamoyillarni o'z ichiga oladi.
Birinchidan, O’zbekistonning zamonaviy tashqi siyosatining o’ziga xos
xususiyati barcha an’anaviy sheriklar, shuningdek, yaqin va uzoq xorij davlatlari
bilan munosabatlarni o’rnatishdagi pragmatizmdir.
Shu nuqtai nazardan, mamlakatimizda ichki rivojlanish vazifalari yetakchilik
qilmoqda. Jumladan, yuqori o’sish sur’atlarini saqlab qolish, iqtisodiyotni
modernizatsiya qilish va barqaror rivojlantirish, aholi turmush darajasini oshirish,
jahon iqtisodiy munosabatlari tarkibiga to’liq integratsiyalashuvini ta’minlash.
Keng ko’lamli ichki islohotlarni, tegishli mintaqaviy strategiyani, yaqin
qo’shnilar bilan yaqin munosabatlarni yo’lga qo’ymasdan, BMT, ShHT, MDH, UTG,
JST, YeOII, YeTTB va boshqa tuzilmalar kabi xalqaro tashkilotlar doirasidagi
rejalarni muvofiqlashtirishsiz bu maqsadlarga erishish mumkin emas.
Ikkinchidan, O’zbekiston bugungi kunda mamlakat tashqi siyosiy
faoliyatida ko’p tomonlamalik tamoyilini izchil ilgari surmoqda. O’zbekiston
globallashuvning bunyodkorlik jarayonlarini rivojlantirish, muloqot, o’zaro ishonch
va bir-birining manfaatlarini hurmat qilishga asoslangan o’zaro manfaatli va teng
huquqli xalqaro hamkorlikni yo’lga qo’yish tarafdori.
18

Bu zamonaviy chaqiriq va tahdidlarning transchegaraviy xususiyatini taqozo
etadi. Ular orasida epidemiologik inqirozning ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlari, terrorizm,
transchegaraviy jinoyatchilik, oziq-ovqat inqirozi, qashshoqlikka qarshi kurash va
global iqlim o’zgarishi muammosiga faqat birgalikdagi sa’y-harakatlar bilan qarshi
kurashish dolzarbligicha qolmoqda.
Buni anglagan O’zbekiston bugun nafaqat mintaqaviy, balki global kun tartibini
shakllantirish, xalqaro hamjamiyat xavfsizligi, farovonligi va barqaror rivojlanishiga
bevosita ta’sir ko’rsatadigan turli chaqiriq va tahdidlarga qarshi kurashishning
jamoaviy mexanizmlarini shakllantirishda faollik ko’rsatmoqda. 8
Uchinchidan, mamlakat tashqi siyosatda tashabbuskorlikka , mintaqa va jahonda
kechayotgan jarayonlarning passiv kuzatuvchisi rolidan uzoqlashmoqda.
Mamlakatimizning turli joylarda tashabbuskorligi ortib borayotgani, ilgari
surilayotgan takliflarning o’zaro manfaatliligi, jamoaviy manfaatlarga javob
beradigan muammolarni hal etishga qaratilayotgani ham O’zbekiston tashqi siyosiy
faoliyati faollashganidan dalolat beradi.
To'rtinchidan, Yangi O'zbekiston tashqi siyosiy strategiyasining muhim o'ziga
xos xususiyati ochiqlik bo'ldi. Shunday qilib, davlat hokimiyati va boshqaruvi
organlari faoliyatining asosiy tamoyili deb e’lon qilingan xalq bilan
muloqot aholining mamlakat siyosiy hayotidagi faolligini oshirishga olib keldi.
Shu bilan birga, tashqi siyosat kun tartibini shakllantirishda jamoatchilikning roli
sezilarli darajada oshdi, uni amalga oshirishda ishtirok etuvchi subyektlar doirasi
kengaydi. Xususan, parlament va xalq diplomatiyasi faolligi oshib bormoqda.
Parlament a’zolari, ularning timsolida xalq bugun tashqi siyosatning
yo’nalishlari va yo’nalishlarini belgilab beradi, tashqi siyosatning ustuvor
yo’nalishlarini faol olib boruvchi, xalqaro maydonda mamlakat manfaatlarini
ifodalovchi rolni o’z zimmasiga oladi. 9
8
Murtazaeva R.H. O‘zbekistonda millatlararo munosabatlar va tolerantlik. Darslik. - Toshkent: Mumtoz so‘z,
2019.
9
O‘zbekiston tarixi. R.H.Murtazaevaning umumiy tahriri ostida. – Toshkent, 2005.
19

Mamlakatimiz keyingi yillarda Parlamentlararo ittifoq, YeXHT Parlamentlararo
Assambleyasi va MDH Parlamentlararo Assambleyasiga a’zo bo’ldi.
Ayni paytda xalqaro nodavlat notijorat tashkilotlari, jamoat birlashmalari tashqi
siyosatda faol ishtirok etayotir, qardosh shaharlar darajasidagi aloqalar kuchaymoqda,
yoshlar va xotin-qizlar tashkilotlari o’rtasidagi aloqalar mustahkamlanmoqda.
Beshinchidan, yana bir muhim tamoyil konstruktivizmdir. O’zbekistonda milliy
manfaatlarni tashqi siyosatda, ayniqsa qo’shnilar bilan qarama-qarshilik bilan himoya
qilish uzoq muddatli kutilgan samarani bermasligiga ishonchi komil.
Ikki tomonlama va ko’p tomonlama hamkorlikning dolzarb masalalarini hal
qilishda oqilona murosaga kelish va o’zaro maqbul manfaatlar muvozanatini topish
muhim ahamiyatga ega. Shu bilan birga, har qanday munozarali masala siyosiy
muloqotga to’sqinlik qilmasdan, muhokama mavzusi bo’lishi kerak.
Bunday yondashuv mamlakatimiz tashqi siyosatining boshqa tamoyillariga
asoslanadi. Bu O’zbekistonda istiqomat qilayotgan xalqlar mentalitetiga xos
xususiyatlarni aks ettiruvchi tinchliksevarlik, yaxshi qo’shnichilikdir.
Yuqoridagi tamoyillarning qisqa vaqt ichida amalda tatbiq etilishi Markaziy
Osiyoda uzoq yillar davomida mintaqaviy hamkorlik rivojiga to sqinlik qilayotganʻ
tizimli tirnash xususiyati beruvchi to planib qolgan muammolarning hal etilishiga olib
ʻ
keldi.
Endilikda esa Yangi Markaziy Osiyo nisbatan qisqa vaqt ichida o’z haqidagi
tasavvurini butunlay ijobiy tomonga o’zgartirgan mintaqadir.
Yaqin o’tmishda ham mintaqada kechayotgan jarayonlar muhokama qilinar
ekan, ko’plab mutaxassislar “Markaziy Osiyo Bolqonlari” haqida , Farg‘ona
vodiysi o’tkir hududiy-suv bahslari, millatlararo qarama-qarshiliklar bir-biriga zid
bo’lgan “chang bochka”ga aylanishi haqida gapirgan edi.
Atigi yetti yil avval mintaqa davlatlari o rtasidagi chegaralar deyarli butunlay
ʻ
yopilgan edi. Jahon hamjamiyati chegara hududlarida to’qnashuvlar va minalangan
maydonlar, transport blokadalari va yuqori savdo to’siqlariga guvoh bo’ldi.
20

Vaziyat chuqur ishonch inqirozi va qurolli mojarolarning avj olishi bilan
tavsiflangan murakkab xalqaro vaziyat tufayli keskinlashdi, bu mintaqa barqarorligi
va barqaror rivojlanishiga bevosita salbiy ta'sir ko'rsatdi.
Bunday sharoitda jamiyatda tub o’zgarishlar, to’planib qolgan muammolarni hal
etishga bo’lgan talab ortib bordi. Bu jarayonlarni chuqur anglagan O’zbekiston
Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 2016-yilda Markaziy Osiyo mintaqasini tashqi
siyosatning ustuvor yo’nalishi sifatida belgilab berdi .
Ochiqlik, pragmatizm va konstruktivizm, teng huquqlilik, o zaro hurmat vaʻ
manfaatlarni hisobga olish asosidagi faol muloqot tamoyillari asosida barcha
masalalar bo yicha o zaro maqbul yechimlarni topish birinchi navbatdagi vazifa
ʻ ʻ
bo ldi.
ʻ
Bugungi kunda O’zbekistonning yangi mintaqaviy siyosati o’z mohiyatiga ko’ra
nafaqat mamlakatning qo’shni davlatlar bilan davlatlararo munosabatlarini tubdan
yaxshilash uchun shart-sharoit yaratdi, balki Markaziy Osiyoni yangi formatda
yanada mustahkamlash va integratsiyalashuviga zamin yaratdi.
Natijada 2018-yilda O’zbekiston Prezidenti tashabbusi bilan Markaziy Osiyo
davlatlari rahbarlarining Maslahat uchrashuvlari mexanizmi ishga tushirildi. Ushbu
format nafaqat muloqot maydoni, balki mintaqa mamlakatlari o’rtasidagi o’zaro
hamkorlikning asosiy vektorlarini belgilab beruvchi muhim siyosiy qarorlar qabul
qilish joyiga aylandi.
Xususan, o’tgan olti sammit davomida muhim konseptual hujjatlar, jumladan,
uzoq muddatga mo’ljallangan hujjatlar qabul qilindi. Shunday qilib, 2024-yil avgust
oyida Ostona sammitida uzoq muddatli hamkorlik konturlarini belgilab bergan va
mintaqaviy hamkorlik jarayoniga davlatlarning qaytarib bo’lmaydigan va ilg‘or
xarakterini berish majburiyatini tasdiqlovchi muhim hujjat – “Markaziy Osiyo –
2040” mintaqaviy hamkorlikni rivojlantirish konsepsiyasi qabul qilindi.
Boshqacha aytganda, bugungi kunda mintaqa davlatlari rahbarlarining siyosiy
irodasi va birgalikdagi sa’y-harakatlari tufayli Markaziy Osiyoning zamonaviy
21

qiyofasini o’zgartirish, uni yaxshi qo’shnichilik, o’zaro ishonch va hamkorlik
makoniga aylantirish imkonini berdi. Davlatlarimiz tashqi tahdidlarga chidamli,
mintaqaning umumiy kelajagi, uning xavfsizligi va barqarorligini ta’minlash uchun
mas’uliyatni o’z zimmasiga olishga tayyorligini namoyon etuvchi o’ziga xos
mintaqaviy modelni yaratdi.
Buning natijasida O’zbekiston mintaqadagi barcha davlatlar bilan munosabatlar
maqomini ko’tardi: Turkmaniston bilan strategik munosabatlar , Qirg‘iziston bilan har
tomonlama strategik sheriklik , Qozog‘iston va Tojikiston bilan
ittifoqchilik darajasiga ko’tarildi.
Qolaversa, bugungi kunda mintaqa bosqichma-bosqich yangi imkoniyatlar,
manfaatlar yaqinlashuvi va inklyuziv hamkorlik maydoniga aylanib bormoqda.
Bugungi kunda Markaziy Osiyo keng iste’mol bozori, qudratli resurs va
xomashyo salohiyatiga, boy inson kapitaliga ega.
Buni mintaqa iqtisodiy ko'rsatkichlarining faol dinamikasi yaqqol ko'rsatib
turibdi. Mintaqa iqtisodiyoti so’nggi o’n yil ichida barqaror o’sishni (6,2 foiz)
ko’rsatdi, bu esa jahon o’rtacha ko’rsatkichidan (2,6 foiz) ikki barobar ko’pdir. 2016
yildan boshlab mintaqaviy yalpi ichki mahsulot 60 foizga oshib, 2023 yil oxiriga kelib
450 milliard dollarga yetdi .
Shu bilan birga, Markaziy Osiyo jahon iqtisodiy munosabatlarining muhim
ishtirokchisiga aylanib bormoqda: uning tashqi savdo hajmi so’nggi 7 yil ichida ikki
baravardan ko’proq o’sib, qariyb 225 milliard dollarga yetdi. Shu bilan birga,
mintaqalararo tovar ayirboshlash hajmi 4,5 baravarga (2,4 dan 11 mlrd dollarga)
oshdi.
Markaziy Osiyo bugungi kunda turli sohalarda qo’shma loyihalarni amalga
oshirib, mintaqaviy hamkorlikning yuqori darajasini namoyish etmoqda. Xususan,
O’zbekiston, Qirg‘iziston va Tojikistonda keng ko’lamli tashabbuslarni
moliyalashtirish uchun sarmoya fondlari tashkil etilgani o’z samarasini berdi.
Qozog‘istonda yengil avtomobillar ishlab chiqaruvchi qo’shma korxona, Tojikistonda
22

maishiy texnika zavodi ishga tushirildi. O’zbekiston tashabbusi bilan qo’shni
davlatlar bilan chegara savdo zonalari faol rivojlantirilib, bu mintaqaning iqtisodiy
o’zaro bog‘liqligini mustahkamlamoqda.
Suv-energetika sohasidagi hamkorlik sohasidagi loyihalar alohida ahamiyatga
ega. Shu tariqa Qambarota GES-1 qurilishi bo’yicha “yo’l xaritasi” imzolandi va
O’zbekiston va Tojikiston o’rtasida Zarafshon daryosida quvvati 140 MVt bo’lgan
Yovon GESi qurilishi loyihasini amalga oshirish boshlandi. Ushbu qadamlar barqaror
suv ta'minoti va energiya xavfsizligini ta'minlaydi. Bundan tashqari, Markaziy
Osiyoni Yevropa transport tarmoqlari bilan bog‘laydigan Xitoy-Qirg‘iziston-
O’zbekiston temir yo’li qurilishi to’g‘risidagi kelishuv transport-logistika
integratsiyasi uchun yutuq bo’ldi.
Mohiyatan, mintaqa iqtisodiyotlarning bir-birini to’ldirishiga va Markaziy Osiyo
davlatlarining raqobatbardosh afzalliklariga asoslangan iqtisodiy rivojlanishning
yangi modeliga o’tmoqda. Bu, o’z navbatida, sanoat kooperatsiyasini mustahkamlash,
ishlab chiqarish-texnologik makonni yaratish va mintaqani xalqaro qiymat zanjirining
muhim bo’g‘iniga aylantirishga xizmat qilmoqda.
Birgalikda bu holatlar mintaqadan tashqari hamkorlarning Markaziy Osiyoga
qiziqishini oshirib, mintaqani jahon kuchlari va yetakchi davlatlari uchun jozibador
nuqtaga aylantirmoqda. Bu " CA plus " yaratilgan dialog formatlarida ham o'z aksini
topdi. Bugungi kunda 10 dan ortiq shunday muloqot maydonchalari faoliyat
ko’rsatmoqda, ulardan 6 tasi so’nggi 5 yil ichida yaratilgan. Bundan tashqari, 2022
yildan boshlab ushbu formatlarning ko'pchiligi davlat rahbarlari darajasida - Xitoy,
AQSh, Germaniya va Evropa Ittifoqi bilan o'tkaziladi. Kelasi yili ular safiga Janubiy
Koreya ham qo'shiladi.
Dunyoning uzoq va yaqin davlatlari bilan o’zaro manfaatli aloqalar o’rnatildi.
Keyingi yillarda O zbekiston rahbariyati dunyoning yetakchi davlatlariga (ʻ AQSh,
Yevropa Ittifoqi davlatlari, Rossiya, Xitoy, Yaponiya, Janubiy Koreya, Turkiya, Eron,
23

Birlashgan Arab Amirliklari va boshqalar) 100 dan ortiq oliy va yuqori darajadagi
tashriflar amalga oshirdi.
Yangi tashqi siyosat yo’nalishi O’zbekistonning mintaqaviy va xalqaro
tashkilotlarda o’zaro hamkorligi faollashgani, mavqei mustahkamlanganida namoyon
bo’lmoqda.
BMT . Mamlakatimiz an’anaviy tarzda Birlashgan Millatlar Tashkiloti (BMT)
bilan muloqot va hamkorlikni rivojlantirishga katta ahamiyat beradi. So’nggi yillarda
BMT va uning institutlari bilan o’zaro hamkorlik darajasini oshirish mumkin bo’ldi.
Buning natijasida BMT bilan hamkorlikda 140 ta qo’shma dastur va loyihalar
muvaffaqiyatli amalga oshirilmoqda, O’zbekistonning bir qancha tashabbuslari BMT
Bosh Assambleyasining maxsus rezolyutsiyalari qabul qilinishi orqali e’tirof etilgan.
So’nggi bir necha yil ichida O’zbekistonning tashabbuslari BMT Bosh
Assambleyasining 10 ta maxsus rezolyutsiyasi qabul qilinishi orqali e’tirof etildi.
Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh kotibining besh nafar o rinbosariningʻ
tashriflari kabi oliy darajadagi tashriflar, Iqtisodiy va Ijtimoiy Kengash (EKOSOS) va
Xalqaro Mehnat Tashkiloti (XMT) Boshqaruv kengashi kabi organlarga saylovlar bu
hamkorlikni alohida ta kidlaydi. Yaqinda Toshkentda Qishloq xo’jaligini
ʼ
rivojlantirish xalqaro jamg‘armasining (IFAD) vakolatxonasining ochilishi ham
qishloqlarni rivojlantirish borasidagi sa’y-harakatlarni yanada kuchaytiradi.
ShHT . Shanxay hamkorlik tashkiloti O’zbekiston mintaqaviy xavfsizlik,
iqtisodiy hamkorlik va madaniy almashinuv masalalarida hamkorlik qiladigan yana
bir muhim platformadir. O’zbekiston ShHT faoliyatida faol ishtirok etib, tashkilotga
to’rt marta: 2003-2004, 2009-2010, 2015-2016 va 2021-2022-yillarda raislik qilgan.
2017-yildan buyon O’zbekiston ShHT doirasidagi hamkorlikni rivojlantirish
tashabbuslarini faol amalga oshirmoqda. Shu vaqt ichida O’zbekiston Prezidenti
siyosiy, savdo-iqtisodiy, transport-logistika, innovatsiyalar va boshqa sohalardagi
hamkorlik samaradorligini oshirishga qaratilgan 91 tashabbusni ilgari surdi. Ulardan
75 tasi amalga oshirilgan bo’lsa, 16 tasi amalga oshirilmoqda.
24

ShHTga a zo mamlakatlar o rtasidagi savdo-iqtisodiy hamkorlik ham jadalʼ ʻ
rivojlanmoqda. 2023-yilda O’zbekistonning ShHT davlatlari bilan tovar ayirboshlash
hajmi 2022-yilga nisbatan 18,5 foizga oshib, 31,36 milliard dollarga yetdi.
MDH . O’zbekiston MDHning barcha nizom organlari faoliyatida ishtirok etadi,
tarmoq hamkorlikning barcha organlariga qo’shiladi, Hamdo’stlik doirasida faol va
tashabbuskor siyosat olib boradi.
2.2. Savdo, transport, energetika va madaniy sohalarda o‘zaro manfaatli
hamkorlik
T ashqi savdoni liberallashtirish, jumladan, tarifsiz to‘siqlar, aktsiz solig‘i va
milliy valyutaning konvertatsiya qilinmasligini bartaraf etish e’tiborga molik. Savdoni
osonlashtirish bo'yicha ham jiddiy o'zgarishlar yuz berdi. Masalan, ayrim hollarda
eksportchilar eksport shartnomalarisiz faoliyat yuritishi mumkin. Bundan tashqari,
eksportni tashish xarajatlari uchun 50 foizgacha davlat subsidiyasini joriy etish,
eksport qilinadigan tovarlar va xizmatlarning barcha turlari bo‘yicha bojxona
to‘lovlarini bekor qilish, eksportni litsenziyalash tizimini soddalashtirish, bojxona
to‘lovlarini 6,45 foizgacha kamaytirish, eksport-import operatsiyalari uchun “yagona
oyna” veb-saytini yaratish va boshqalar boshqa chora-tadbirlardan iborat. Bunday
yumshatishning natijalari uzoq kutilmaydi. Jahon banki ma lumotlariga ko ra, agar
ʼ ʻ
2016 yilda tovar va xizmatlar eksporti yalpi ichki mahsulotning 15 foizini tashkil
etgan bo lsa, 2019 yilda bu ko rsatkich 31 foizga yetgan. MDH davlatlari orasida
ʻ ʻ
2016-2019 yillarda eksport yalpi ichki mahsulotdagi ulushining eng yuqori o‘sishi
O‘zbekistonda kuzatildi (3-jadval). 10
10
O‘lmasov A., Vaxobov A. Iqtisodiyot nazariyasi. - Toshkent: Sharq, 2006.
25

Agar 2017-yilda O‘zbekistonning tashqi savdo aylanmasi 26,9 milliard dollarni
tashkil etgan bo‘lsa, 2019-yilda bu ko‘rsatkich 15 milliard dollarga o‘sib, 42,2
milliard dollarga yetdi. Bu mamlakatning butun tarixidagi eng yuqori ko'rsatkichlari.
2017-2019 yillar davomida eksport tarkibida ham sezilarli o‘zgarishlar kuzatildi (2-
rasm). Xususan, oziq-ovqat mahsulotlari 1,5 foizga, energiya resurslari va neft
mahsulotlari 1,3 foizga, qora metallar va ulardan tayyorlangan mahsulotlar 0,8 foizga
oshdi. Shu bilan birga, paxta tolasi ulushi 2,2 foizga, kimyo mahsulotlari 2,1 foizga,
rangli metallar ulushi 0,8 foizga kamaygan. Eksport tuzilmasining bunday
diversifikatsiyasi mahalliy tayyor mahsulotlar eksportining oshishi bilan izohlanadi.
26

Mamlakatning pul-kredit siyosatida ham keng ko‘lamli islohotlar amalga
oshirildi. So‘nggi yillarda inflyatsiya darajasini barqarorlashtirish choralari ko‘rildi.
2017-yilda so‘m devalvatsiyasi va erkin konvertatsiya joriy etilganidan so‘ng 2018 va
2019-yillarda inflyatsiya 14-15 foiz doirasida saqlanib qolgan bo‘lsa, 2020-yilda u 11
foizga tushib ketdi.
O‘zbekiston Prezidenti 2019-yilda “Inflyatsiyani targetlash rejimiga bosqichma-
bosqich o‘tgan holda pul-kredit siyosatini takomillashtirish to‘g‘risida”gi Farmonni
imzoladi. Inflyatsion targetlash tizimiga o‘tish inflyatsiya darajasini 2021-yilda 10
foizgacha, 2023-yilda esa 5 foizgacha pasaytirish imkonini beradi. Bugungi kunda
inflyatsiyani targetlash rejimidan Buyuk Britaniya, Kanada, Yangi Zelandiya,
Avstraliya kabi bir qator rivojlangan davlatlar qo‘llaydilar. Shuni ta’kidlash joizki,
inflyatsiyani nishonlash boshqa iqtisodiy ko‘rsatkichlarga bilvosita ta’sir ko‘rsatadi.
Shunday qilib, Islandiya Markaziy banki bosh iqtisodchisi G.Peturssonning hisob-
kitoblariga ko'ra, mamlakatlarda inflyatsiyani maqsadlilashtirish joriy etilgandan
27

so'ng, iqtisodiy o'sish sur'atlarining tebranishlari pasayib, eng katta ta'sir bozor
iqtisodiyoti rivojlanayotgan mamlakatlarda kuzatilgan (4-jadval).
Mahalliy korxonalarda ishlab chiqarilayotgan to‘qimachilik va tikuvchilik
mahsulotlari ham ichki, ham tashqi bozorda xaridorgir bo‘lib, yildan-yilga xorijlik
iste’molchilar orasida tobora ommalashib bormoqda. To‘rt yil ichida eksport 2,1
barobar oshdi: 2016 yildagi 899 million dollardan 2020 yilda 1 867 million
dollargacha.
2016 yildan so‘ng xomashyoni to‘liq qayta ishlash modeliga o‘tish va ularni
eksport qilishni to‘xtatish jadal tus oldi. 2020-yildan boshlab O‘zbekistondan paxta
eksporti butunlay to‘xtatilishi, barcha xomashyo respublika hududida qayta ishlanishi
ochiq aytildi. 2018-yilning o‘zidayoq paxta tolasi ishlab chiqarishning 2016-yilga
nisbatan sakkiz foizga oshgani fonida eksport qilinadigan paxta ulushi keskin pasayib,
28

18,4 foizga yetdi va yig‘ilgan mahsulotning 81,6 foizi mamlakatimizda qayta ishlandi.
O‘tgan yili bu ko‘rsatkich eksportda 11 foizni, mahalliy qayta ishlashda esa 89 foizni
tashkil etdi. Shu bilan birga, paxta eksporti hajmining qisqarishi fonida to'qimachilik
va trikotaj mahsulotlari eksporti hajmi faqat o'sdi. Shuni ta'kidlash kerakki, oq oltinni
eksport qilishning davom etishi uzoq muddatli eksport shartnomalari bo'yicha
majburiyatlarning bajarilishi bilan bog'liq. 2021 yilgacha qayta ishlangan paxta
tolasining 99 foizi allaqachon mahalliy sanoat ehtiyojlari uchun ishlatilishi
kutilmoqda.
Sohaning sifat jihatidan rivojlanishining asosiy ko‘rsatkichlari qatorida uning
mahsulotlariga tashqi bozorda talabning ortib borayotgani ham kiradi. Ayni paytda
O‘zbekiston to‘qimachilik sanoati eksportga yo‘naltirilgan. Mahalliy korxonalarda
ishlab chiqarilayotgan to‘qimachilik va tikuvchilik mahsulotlari ham ichki, ham
tashqi 2,1 barobarga oshgani ham shundan dalolat beradi: 2016-yildagi 899 million
dollardan 2020-yilda 1 million 867 million dollarga yetdi.
O‘zbekistondan dunyoning ko‘plab mamlakatlariga to‘qimachilik va tikuvchilik
mahsulotlari yetkazib berilmoqda, eksport geografiyasi yildan-yilga kengaymoqda.
Masalan, 2016 yilda 60 ta davlatga mahsulot yetkazib berilgan bo‘lsa, 2020 yilda bu
ko‘rsatkich 71 taga yetdi. Ammo shuni ta’kidlash kerakki, hozirda to‘qimachilik va
tikuvchilik mahsulotlari eksportining 89 foizi faqat oltita davlat hissasiga to‘g‘ri
keladi. Shunday qilib, 2020 yil yakunlariga ko‘ra, Rossiya 36,5 foiz, Xitoy 21,6,
Qirg‘iziston 15,2, Turkiya 11,4, Polsha va Qozog‘iston 2,3 foizni tashkil etadi. Shu
bilan birga, tayyor tikuv va trikotaj mahsulotlari eksportining 95 foizi MDH
davlatlariga to‘g‘ri keladi. Bu eksport geografiyasini diversifikatsiya qilish darajasi
pastligicha qolayotganidan dalolat beradi.
29

2016-yilda O‘zbekiston bozorida jami 115 342 dona avtomobil sotilgan.2016-
yilda O‘zbekistonda avtomobillar savdosi statistikasidan nimani bilish mumkin?
Keling, 2016 yilda eng ko'p sotilgan brendlarni ko'rib chiqaylik. 11
O‘zbekiston avtomobil bozorida 2016-yilda Chevrolet brendi avtomobillar
yetakchisi hisoblanadi. Mijozlarning brendga bo'lgan ishonchi tufayli Chevrolet
avtomobillari 115 342 dona sotildi. Ushbu brendga qo'shimcha ravishda TOP-5ga (0
ta mashina), (0 ta mashina), (0 ta mashina) va (0 ta mashina) kiritilgan.
O‘zbekistonda pandemiyaning avtomobilsozlik sanoatiga ta’siri nisbatan
mo‘tadil bo‘ldi, desak mubolag‘a bo‘lmaydi. 2020-yilda avtomobilsozlik korxonalari
tomonidan 33718,9 milliard so‘mlik, 2016-yilda esa 4112,3 milliard so‘mlik yengil
avtomobillar, tirkamalar va yarim tirkamalar ishlab chiqarilib, nominal ko‘rinishda
ishlab chiqarish hajmi 8 barobar oshdi.
Shu bilan birga, 2016-yilda avtomobilsozlik sanoati jami sanoatning 3,7 foizini,
2020-yilda esa bu ko‘rsatkich 9,2 foizni tashkil etgan bo‘lsa, bu o‘z navbatida 2016-
2020-yillarda avtomobilsozlikning umumiy sanoatdagi ulushi 5,5 foiz punktga
oshganidan dalolat beradi.
Xususan, 2020-yilda 280 080 ta yengil yengil avtomobil (o‘sish sur’ati
+217,7%), 642 ta avtobus (o‘sish sur’ati –29,3%), 4163 ta yuk avtomobili (o‘sish
sur’ati +30,1%), 673 ta traktor (o‘sish sur’ati –6,5%), 41 ta maxsus avtomobil ishlab
chiqarildi.
Bugungi kunda O‘zbekiston Markaziy Osiyoda yo‘lovchi va tijorat
avtomobillarining to‘liq assortimentini ishlab chiqaradigan yagona davlatdir. Ayni
paytda mamlakatimizda avtomobilsozlik sohasida 85 dan ortiq korxona faoliyat
yuritib, bu borada 200 dan ortiq xorijiy kompaniya va tashkilotlar bilan hamkorlik
qilmoqda. Bugungi kunda sanoatda 28 mingdan ortiq kishi ishlaydi.
Tashqi savdo
11
O‘zbekistonda millatlararo munosabatlar va bag‘rikenglik: tarixiy tajriba va hozirgi zamon. Mas’ul muharrir
R.H.Murtazaeva. - Toshkent: Mumtoz so‘z, 2020.
30

Avtomobil sanoatida tashqi savdo dinamikasi 2016-2020 yillarda jadal sur'atlar
bilan rivojlandi. O‘zbekistonda mashinasozlik sohasidagi o‘zgarishlar jahon
bozorlarida mamlakatimizda ishlab chiqarilgan avtomobillarga talab ortib
borayotganida ham namoyon bo‘lmoqda.
2016-2020-yillarda “O‘zavtosanoat” eksporti 639,5 million dollarni tashkil etdi.
Statistik tahlillarga ko‘ra, 2016-yilda eksport 55,1 million dollarni tashkil etgan
bo‘lsa, o‘tgan yili bu ko‘rsatkich 208,9 million dollarga yetib, 4,1 barobarga oshgan.
Xususan, o‘tgan yili umumiy qiymati 170,7 million dollar (18 ming 552 dona)
yengil yengil avtomobillar, 14,4 million dollarlik avtobuslar (217 dona) va 11,9
million dollarlik (780 dona) yuk avtomobillari eksport qilindi. 2020-yilda
Qozog‘istonga 168,6 million dollar, Ozarbayjonga 7,2 million, Afg‘onistonga 5,7
million, Qirg‘izistonga 4,9 million, Rossiya Federatsiyasiga 3,6 million dollarlik
avtomobillar eksport qilindi.
Avtomobilsozlik sanoatiga xorijiy import hajmini hisobga olsak, 2020-yilda jami
1838,3 million dollarlik avtomobillar import qilingan bo‘lib, bu o‘z navbatida 2016-
yilga nisbatan 2,1 barobarga oshgan va 2019-yilga nisbatan 13 foizga kamayganini
tasdiqlaydi.
31

Xususan, 2020 yilga kelib 475,1 million dollarlik (25 766 dona) yengil yengil
avtomobillar, 190,4 million dollarlik yuk avtomobillari (4576 dona) va 16,7 million
dollarlik (445 dona) avtobuslar import qilindi. 12
Bu davrda Janubiy Koreyadan 861,6 million dollar, Xitoydan 320,6 million
dollar, Yaponiyadan 100,8 million dollar, Rossiya Federatsiyasidan 93,9 million
dollar, Belarusdan 52,5 million dollar import qilingan.
Investitsiyalar
Avtomobilsozlik sohasida raqobat muhitini yaratish va qulay investitsiya
muhitini yaratish bo‘yicha ko‘rilayotgan chora-tadbirlar natijasida keyingi besh yilda
avtomobilsozlik sohasida qator yirik investitsiya loyihalari amalga oshirildi.
12
O‘zbekiston tarixi (1917-1991 yillar). 2 tom. Mas’ul muharrirlar: R.Abdullaev, Q.Rajabov, M.Rahimov. -
Toshkent: O‘zbekiston, 2019.
32

Xususan, 2016 yildan 2021 yilgacha “O‘zavtosanoat” aksiyadorlik jamiyati
tomonidan jami 392,3 mln. Quyidagi summadagi investitsiya loyihalari amalga
oshirildi:
- 2016 yilda 120,6 million dollar;
- 2017 yilda 65,1 million dollar;
- 2018 yilda 21,8 million dollar;
- 2019 yilda 70,2 million dollar;
- 2020 yilda 114,6 mln.
33

XULOSA
O'zbekiston Respublikasining Markaziy Osiyo davlatlari bilan aloqalari 1991
yildan 2021 yilgacha bo'lgan davrda muhim o'zgarishlarga guvoh bo'ldi. Ushbu
davrda O'zbekistonning siyosiy, iqtisodiy va madaniy aloqalari rivojlanib, mintaqaviy
hamkorlikning mustahkamlanishi kuzatildi.
1. Mustaqillik va Yangi Aloqalar :
o O'zbekiston 1991 yilda mustaqil davlat sifatida tashkil topganidan so'ng,
Markaziy Osiyo davlatlari bilan yangi diplomatik aloqalar o'rnatildi. Bu jarayon
mintaqaviy hamkorlikni rivojlantirishga qaratilgan.
2. Siyosiy Aloqalar :
o O'zbekistonning mintaqaviy siyosati asosan barqarorlik va xavfsizlikni
ta'minlashga qaratilgan. Raqobat va ziddiyatlardan qochish maqsadida O'zbekiston
ko'plab ikki tomonlama va ko'p tomonlama shartnomalar tuzdi.
o 2016 yildan keyin siyosiy aloqalar yanada mustahkamlandi, bu esa yangi
liderlik va tashqi siyosatdagi o'zgarishlar bilan bog'liq.
3. Iqtisodiy Hamkorlik :
o O'zbekiston va Markaziy Osiyo davlatlari o'rtasida savdo va investitsiya
aloqalari rivojlandi. O'zbekistonning iqtisodiy o'sishi va resurslaridan foydalanish
mintaqaviy hamkorlikni kuchaytirdi.
o O'zbekiston, Qozog'iston, Qirg'iziston va Tojikiston o'rtasida savdo-sotiqni
oshirish, transport va logistika sohalarini rivojlantirish bo'yicha ko'plab loyihalar
amalga oshirildi.
4. Madaniy va Ijtimoiy Aloqalar :
o Madaniy almashinuvlar va ta'lim sohasidagi hamkorlik ham muhim o'rin
egalladi. O'zbekistonning madaniy merosi va an'analari mintaqaviy hamkorlikda
muhim ahamiyatga ega bo'ldi.
o O'zbekiston va Markaziy Osiyo davlatlari o'rtasida ilmiy hamkorlik va ta'lim
dasturlari kengaytirildi.
34

5. Mintaqaviy Muammolar va Hamkorlik :
o Suv resurslari, xavfsizlik va migratsiya kabi muammolar mintaqada dolzarb
bo'lib qolmoqda. O'zbekiston bu masalalarni hal etish uchun mintaqaviy hamkorlikni
kuchaytirishga harakat qildi.
o O'zbekistonning tashqi siyosati mintaqaviy muammolarni hal qilishda faol
ishtirok etishga qaratilgan.
1991–2021 yillarda O'zbekiston Respublikasining Markaziy Osiyo davlatlari
bilan aloqalari barqaror rivojlanib, siyosiy, iqtisodiy va madaniy sohalarda
mustahkam hamkorlik o'rnatildi. Mintaqaviy xavfsizlik, iqtisodiy o'sish va madaniy
almashinuvlar O'zbekistonning tashqi siyosatida muhim o'rin tutadi. O'zbekiston,
Markaziy Osiyo davlatlari bilan aloqalarini yanada rivojlantirish orqali mintaqaviy
barqarorlik va farovonlikni ta'minlashga intilmoqda.
35

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI
Rahbariy adabiyotlar:
1. Mirziyoev Sh.M. Milliy taraqqiyot yo‘limizni qat’iyat bilan davom ettirib,
yangi bosqichga ko‘taramiz. T. 1. - Toshkent: O‘zbekiston.. 2017.
2. Mirziyoev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga
quramiz. - Toshkent: O‘zbekiston. 2017.
3. Mirziyoev Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson ma’nfaatlarini ta’minlash – yurt
taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi
qabul qilinganining 24 yiligiga bag‘ishlangan tantanali marosimidagi ma’ruzasi. -
Toshkent: O‘zbekiston. 2017.
4. Mirziyoev Sh.M. Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini
birgalikda barpo etamiz. - Toshkent: O‘zbekiston. 2017.
5. Karimov I.A. O‘zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. T. 1. -
Toshkent: O‘zbekiston, 1996.
6. Karimov I.A. Tinchlik va xavfsizligimiz o‘z kuch-qudratimizga,
hamjihatligimiz va qat’iy irodamizga bog‘liq. T. 12. - Toshkent: O‘zbekiston, 2004.
7. Karimov I.A. Inson uning huquq va erkinliklari - oliy qadriyat. T. 14. -
Toshkent: O‘zbekiston, 2006.
8. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch. -Toshkent: Ma’naviyat,
2008.
9. Karimov I.A. Demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqorolik
jamiyatini shakllantirish-mamlakatimiz taraqqiyotining asosiy mezonidir. T.19. –
Toshkent: O’zbekiston, 2011.
10. Karimov I.A. O‘zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida. – Toshkent:
O‘zbekiston, 2011.
11. Karimov I.A. Tarixiy xotira va inson omili – buyuk kelajagimiz garovidir.
Xalq so‘zi. 2012, 10 may.
36

12. Karimov I.A. Ona yurtimiz baxtu iqboli va buyuk kelajagi yo‘lida xizmat
qilish – eng oliy saodatdir. - Toshkent: O‘zbekiston. 2015.
Asosiy adabiyotlar
13. Mustakil O‘zbekistan tarixining dastlabki saxifalari. - Toshkent, 2000.
14. Erkaev A. O‘zbekiston yo‘li. - Toshkent: Ma’naviyat, 2011.
15. Mustaqillik: Izohli ilmiy-ommabop lug‘at // M.Abdullaev va boshqalar:
to‘ldirilgan uchinchi nashr. - Toshkent: Sharq, 2006.
16. 2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta
ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi. – Toshkent: Ma’naviyat, 2017.
17. Mustaqil O‘zbekiston tarixi. Mas’ul muharrir A.Sabirov. - Toshkent:
Akademiya, 2013.
18. Noveyshaya istoriya Uzbekistana. Rukovoditel’ proekta i redaktor:
M.A.Raximov. - Toshkent: Adabiyot uchqunlari, 2018.
Qo‘shimcha adabiyotlar
19. Azizxo‘jaev A.A. Mustaqillik: kurashlar, iztiroblar, quvonchlar. - Toshkent:
2001.
20. Azizxo‘jaev A.A. Chin o‘zbek ishi. - Toshkent, 2003.
21. Axmedov E. O‘zbekiston shaharlari mustaqillik yillarida. - Toshkent: Abu
Ali ibn Sino nashriyoti, 2002.
22. Islomov Z.M. O‘zbekiston modernizatsiyalash va demokratik taraqqiyot sari.
- Toshkent: O‘zbekiston, 2005.
23. Levitin L. O‘zbekiston tub burilish pallasida. - Toshkent: O‘zbekiston, 2005.
24. Usmonov Q. O‘zbekistonning jahon hamjamiyatiga integratsiyalashuvi. –
Toshkent: Moliya, 2003.
25. O‘zbekiston mustaqillik yillarida. - Toshkent: O‘zbekiston, 1996.
37

26. O‘zbekiston tarixi. R.H.Murtazaevaning umumiy tahriri ostida. – Toshkent,
2005.
27. O‘zbekiston xalqining dini, madaniyati va urf-odatlari: tarix va hozirgi holat.
- Toshkent: TIU, 2011.
28. O‘lmasov A., Vaxobov A. Iqtisodiyot nazariyasi. - Toshkent: Sharq, 2006.
29. O‘zbekistonda millatlararo munosabatlar va bag‘rikenglik: tarixiy tajriba va
hozirgi zamon. Mas’ul muharrir R.H.Murtazaeva. - Toshkent: Mumtoz so‘z, 2010.
30. O‘zbekiston tarixi (1917-1991 yillar). 2 tom. Mas’ul muharrirlar:
R.Abdullaev, Q.Rajabov, M.Rahimov. - Toshkent: O‘zbekiston, 2019.
31. Murtazaeva R.H. O‘zbekistonda millatlararo munosabatlar va tolerantlik.
Darslik. - Toshkent: Mumtoz so‘z, 2019.
32. Yunusova X. O‘zbekistonda millatlararo munosabatlar va ma’naviy
jarayonlar (XX asr 80-yillari misolida). - Toshkent: Abu matbuot-konsalt, 2009.
33. Bobojonova D. O‘zbekistonda ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar (70 80-yillar
misolida). Qo‘llanma. – Toshkent: Sharq, 1999.
34. Qoraqalpog‘iston tarixi (1917-1994 yy.). - Nukus, 1995.
35. G‘ulomov S., Ubaydullaeva R., Ahmedov E. O‘zbekiston. -Toshkent:
Mehnat, 2001.
Internet saytlari:
1. www.ziyonet.uz .
2. www.edu.uz .
3. www.google.uz .
4. www.go v .uz .
38

35

Sotib olish