• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 20000UZS
Размер 588.1KB
Покупки 0
Дата загрузки 19 Апрель 2024
Расширение docx
Категория Педагогика

Продавец

Sanat Jabbarov Mumin o'g'li

Дата регистрации 08 Февраль 2024

105 Продаж

O’zbekiston Respublikasining “ta’lim to’g’risida”gi qonuni

KURS ISHIGA TAQRIZ F.I.SH_____________________________________________________________ Kurs______________________________________________________________ Guruh_____________________________________________________________ Mavzu_____________________________________________________________ __________________________________________________________________ Mavzuning dolzarbligi__________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ Maqsad____________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ _________________________________ Vazifalari__________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ _________________________________ Kurs ishining yutuq va kamchiliklari________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ Ilmiy rahbar tavsiyalari__________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ Ilmiy rahbar_______________________________________________________ - o‘z vaqtida o‘tkazilgan nazorat va baholash o‘qituvchi va o‘quvchi uchun o‘z faoliyati natijalarini tuzatish imko nini beradi; - p edagog mehnat faoliyatiga baho berishning bosh o‘lchami o‘quv chilarda shakllantirilgan huquqiy bilim, ko‘nikma va malakalar darajalari bilan belgilanadi. Huquqiy ta’lim shaxsga muayyan ko‘lamda va ma’lum darajada bilim, ko‘nikma va malaka berishga, shuningdek, huquqiy ongli faoliyatni rivojlantirishga qaratilgan murakkab jarayon hisoblanadi. Yuqorida ta’kidlab o‘tganimizdek, huquqiy ta’lim ham, barcha ta’limlar singari, ikki tomonlama xarakterga ega. Ya’ni u o‘qituvchi (ta’lim beruvchi) va o‘quvchi-talaba (ta’lim oluvchi)larning hamkorlikdagi faoliyati natijasida amalga oshiriladi. Huquqiy ta’limning muvaffaqiyati, birinchidan, ta’lim beruvchi bilan ta’lim oluvchi hamkorligidagi faoliyatning faol tarzda o‘tishiga, ikkinchidan, nimalardan saboq berilishiga, kim tomonidan tashkil qilinishiga, uni qanday metodlar bilan amalga oshirishga va nimalarning o‘qitilishiga ko‘‘ jihatdan bog‘liqdir. Huquqiy ta’limda o‘qituvchi rahbarligidagi o‘qitish jarayoni uning bir tomonini xarakterlaydi xolos. Ta’lim jarayonidagi muvaffaqiyatni ta’minlovchi asosiy omil o‘quvchining mustaqil faoliyatidir. Mustaqillik ta’limning ob’yektiv (o‘quv materiali, o‘qitish sur’ati, metodi, darsliklar, mavzu bayoni va boshqalar) va sub’yektiv (o‘quvchilarning o‘quv motivi, qiziqishi, xohishi kabilar) sabablariga ta’sir qiladi. Huquqiy ta’lim olib borishda (o‘qitish), o‘qish (o‘rganish) bilan bir qatorda o‘zlashtirish tushunchasi ham qo‘llaniladi. O‘zlashtirish jarayoni shaxs faoliyatining ajralmas qismi bo‘lib, ‘edagogik, ‘sixologik ta’sirlar natijasida o‘quvchilar ongida qanday o‘zgarishlar bo‘layotgani fikr va mulohazalari ularning amaliy faoliyatida qanday namoyon bo‘layotganligi, ilmiy dunyoqarash va e’tiqodlarni egallashga qay darajada yordam berayotganligini aks ettiruvchi murakkab jarayon hisoblanadi. Maktabgacha ta’limda ilk huquqiy tushunchalar bayon etiladi. 8-sinfda “Davlat va huquqi asoslari”, 9-sinfda “Konstitutsiyaviy huquq asoslari” fanlari - o‘z-o‘zini boshqarish; - miyali hujum; - keys usuli; Ma’ruzali o‘qitishda, “Mobil qurilmalarning dasturiy ta’minoti” fanida ko‘rib chiqiladigan asosiy ma’ruza matnlar bilan birga amaliyotda kerak bo‘ladigan bilimlar ham beriladi. Bunda ko‘rgazmali qurollar, kom p yuter, mobil qurilmalar,p roektor va ekran ishlatilishi mumkin. Amaliy mashg‘ulotlarda ўқuvchilar maxsus jihozlangan laboratoriyalarda ishlaydilar va ma’ruzaviy darslarda shaxsiy kom’yuterlar mobil qurilmalarda olgan bilimlarni mustahkamlaydilar, shuningdek o‘qituvchilari orqali SHK dagi amaliy ko‘nikmalarni mustahkamlaydilar. O‘qitishning texnik vositalari “Mobil qurilmalarning dasturiy ta’minoti” fanining ma’ruza va amaliy mashg‘ulotlarini maxsus jihozlangan kom’yuter laboratoriyalarida o‘tkazish kerak. Bu xonalarda: 1. Server tarzida Internet tarmog‘iga ulangan shaxsiy kom’yuterlar. 2. Multimediyali ‘roektor. 3. ‘roektor uchun ekran. 4. Hujjatlar uchun kamera. 5. Dasturiy ta’minot. 6. «Davlat va huquq asoslari»fanidan multimedia to pp lami. 7. O’quv dasturidagi ilova - dasturlar . 8. Windows 7 , Windows Server 200 8 , Linux CentOS o’eratsion tizimlar. 9. Mobil qurilmalar bo‘yicha rasmli elektron darsliklar va videodarslar bo‘lishi kerak litseylarda yangi pedagogik texnologiyaning masofadan o‘qitishni joriy qilish borasida keng ko‘lamdagi ishlar amalga oshirilya’ti. Ayniqsa Moodle tizimining masofaviy ta’lim sifatida joriy qilinishi ta’lim olishning samaradorligini yanada oshiradi deb o’ylayman. Men ushbu bitiruv malakaviy ishimizda «Davlat va huquq asoslari” fani bo`yicha elektron modul ishlab chiqdi m . Ushbu elektron modulni yaratish uchun fan bo`yicha zaruriy ma`lumotlar yig`ilib, predmet soha chuqur tahlil qilinishi va tahlil asosida MOODLE tizimida elektron kurs yaratildi. Elektron kursni tayyorlash quyidagi bosqichda amalga oshirildi: 1. Elektron kurs uchun kerak bo`ladigan barcha ma`lumotlar yig` ildi, qayta ishla n di va guruhla n di. 2. Moodle tizimi, electron kursning ssenariysini tayyor landi. 3. Qayta ishlangan va tayyorlangan ma`lumotlar MOODLE tizimi ga ma`lumotlar joylashtirildi . O`qituvchi talabalar bilan ishlaganda uning shaxsi, qobiliyati, imkoniyati, qiziqishlari, aqliy va ruhiy faollik darajasini ‘uxta bilishi kerak. Shu sababli o`qitishning zamonaviy shakl va metodlaridan foydalanishning pedagogik va nazariy asoslarini metodik jihatdan tahlil qilib quyidagi xulosaga keldim: 1. Talabalarga bilimlar tayyor h olda berilmaydi, bilimlarni asosiy manbalardan, internetdan mustaqil ravishda ola bilish, to`’lash, qayta ishlash va kundalik faoliyatlarida foydalana olishga o`rgatilinadi; 2. Darslik, qo`llanmalarni mustaqil mutoala qilish, ko`nikma va malakalarini shakllantirish; 3. Talaba nafaqat o`qitiladi, uni mustaqil o`qishga o`rgatiladi; 4. Talabani o`z fikrini bildira olish, h imoya qila olish, isbotlashga odatlantirish; 5. Har bir o`qituvchi o`zi o`tayotgan mavzuga talabalarni to`laqonli darajada qiziqtira olishlari lozim; 5) o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi, ya’ni u yoki bu kasbni o‘rgatish bilan bog‘langan holda o‘qituvchi bilan talabalar o‘rtasidagi ta’lim-tarbiyaviy munosabatlar; 6) oliy ta’lim, ya’ni oliy ma’lumotli mutaxassislar tayyorlash orqali ‘rofessor- o‘qituvchilar bilan talabalar o‘rtasidagi ta’lim-tarbiyaviy munosabatlar. Huquqiy ta’limning tadqiqot ‘redmeti – huquqiy ta’lim-tarbiya jarayonini tashkil etuvchi, bilim beruvchi hamda bu bilimni qabul qiluvchi – o‘zlashtiruvchilar orasidagi ta’limiy munosabatlardan iborat. Huquqiy ta’limning tadqiqot olib borishdan asosiy maqsadi ta’lim-tarbiya beruvchilar va ularni qabul qiluvchilar o‘rtasidagi ta’limiy munosabatlarning rivojlanish qonuniyatlarini aniqlash va shu qonuniyatlar asosida huquqiy bilim berish hamda shu bilimlarini hayotda qo‘llay olishga o‘rgatishdir. Huquqiy ta’lim tarix, til, adabiyot, ma’naviyat, axloq va odobshunoslik hamda boshqa ilm-fanlar bilan chambarchas bog‘liqdir. Huquqiy ta’limning asosiy mazmuni, yuqorida aytib o‘tilganidek, yoshlarning nazariy-ilmiy, huquqiy dunyoqarashini boyitadi, jamiyatdagi voqea va hodisalarni huquqiy jihatdan mantiqiy tafakkur qilish, ularga o‘z munosabatlarini bildira olish hamda qonunda belgilab qo‘yilgan huquqlari, erkinliklari, burchlarini amalga oshirish malakalarini shakllantiradi. Huquqiy ta’limning asosiy g‘oyasi Vatan taraqqiyoti, yurt tinchligi, xalq farovonligi yo‘lida yoshlarning shaxs va fuqaro sifatidagi huquqiy dunyoqarashini boyitish, o‘z qadr - qimmatini va mas’uliyatini anglaydigan, o‘z majburiyatlarini his etadigan huquqiy ongli va huquqiy madaniyatli sog‘lom avlodni tarbiyalash hamda ularga davlat, huquq to‘g‘risida chuqur huquqiy bilim berishdir. Huquqiy ta’lim mazmuni - barcha o‘quvchilar egallashi ko‘zda tutilgan bilim, malaka va ko‘nikmalar tizimi ham tarbiyalovchi, ham rivojlantiruvchi xarakterda bo‘lishi zarur. Shundagina u yoshlarning aqliy va jismoniy qobiliyatlarining rivojlanishini, huquqiy dunyoqarashining shakllanishini ta’minlaydi, ularni ijtimoiy faoliyatga tayyorlash mumkin bo‘ladi. Bunda o‘rganiladigan huquqiy fanlar materiallari hajmini aniqlash, bu fan bo‘yicha o‘quv dasturlari va II-BOB. UMUMIY O‘RTA TA’LIM TIZIMIDA HUQUQIY FANLARNI O‘QITISHDA AXBOROT KOMMUNIKATIV TEXNOLOGIYALARINING INNOVATSION USULLARINI TAKOMILLASHTIRISH 2.1 Umumta’lim maktablarida Huquqiy fanlarni o‘qitishda axborot kommunikativ texnologiyalaridan foydalanish Huquqiy davlatni barpo etish-jamiyatdagi rivojlangan huquqiy tizimni, xalqning yuksak darajadagi huquqiy madaniyatini taqazo etadi. O‘z navbatida, fuqarolarni huquq tartibotga, qonunlarga hurmat bilan qarashga o‘rgatish davrning dolzarb vazifasiga aylandi. Mamlakatimizda davlat qurilishi, siyosat, iqtisodiyot, ma’naviyat sohalarida amalga oshirilayotgan islohotlar ana shu vazifani ro‘yobga chiqarishga qaratilgan. Bu maqsadga erishishda xalqning huquqiy jihatdan bilimli bo‘lishi, jamiyatning siyosiy faolligi, demokratik tamoyillarning kishilar ongiga teran singib borishi muhim ahamiyat kasb etadi. Qabul qilinayotgan qonunlar, farmonlar, hukumat qarorlari odamlarga yetib borishi, xalqimiz islohotlarning mohiyatini teran tushunib yetishi uchun avvalo aholiga chuqur huquqiy bilim berishni yo‘lga qo‘yish, bu orqali huquqiy madaniyatning yuksalishiga erishish, boshqacha aytganda, tom ma’nodagi huquqiy ongni shakllantirish talab etiladi. Bu jamiyatning to‘g‘ri, demokratik yo‘ldan rivojlanishi uchun zarurdir. Huquqiy ong shakllanishida va huquqiy madaniyatni yuksaltirishda juda kopp omillar huquqiy bilimga tayanar ekan, bugungi kunda huquqiy ta’limni bir tizimga solish, uning ilmiy, nazariy va amaliy asoslarini o‘rganish va huquqiy ta’limning zamonaviy pedagogik texnologiyalar asosida O‘quvchilarning huquqiy ongiga ta’sirini isbotlash asosiy vazifa bo‘lib qolmoqda. Huquqiy ta’lim asosida o‘z huquqlari, erkinliklarini va burchlarini yaxshi bilgan kishilargina jamiyat ijtimoiy hayotining hamma sohalarida ongli ravishda mehnat qiladilar va ularning yaratuvchanlik faoliyati yuqori bo‘ladi. 2.2.3-chizma. Bosh sahifaning navigatsiya oynasi. «Mening p rofilim ( Moy profilg’ )» bo’limida foydalanuvchi o’z ‘rofili haqida ma’lumotlarni, forum xabarlarini, shaxsan o’ziga yuborilgan xabarlarni, yozishmalar tarixini va boshqa xil ma’lumotlarni ko’rishi mumkin. «Mening kurslarim ( Moi kursq )» bo’limi foydalanuvchi a’zo bo’lgan kursni tez to’ib olishga imkon beradi. Buning uchun ― Moi kursq ko’rsatkichiga sichqoncha tugmasi bilan bosilsa, tizim foydalanuvchi a’zo bo’lgan barcha kurslar ro’yxatini chiqarib beradi. «Xabarlar (Soobo’eniya)» blogida foydalanuvchi kelib tushgan xabarlarni ko’rishi yoki o’zi boshqa foydalanuvchilarga elektron xabarlar yuborishi mumkin. Moodlening boshqa foydalanuvchilari bilan aloqa o’rnatish uchun foydalanuvchi «Mening hamsuhbatlarim (Moi sobesedniki)» nomli ro’yxat shakllantirib olishi mumkin. Bunday ro’yxatni yaratish uchun «Foydalanuvchilar va xabarlarni qidirish (Poisk polg’zovateley i soobo’eniy)» oynachasi orqali foydalanuvchi o’ziga kerakli ism va/yoki familiyani yoki biron bir jumlani yozadi. Shundan so’ng tizim kiritilgan ismu familiyali foydalanuvchilar yoki tarkibida kiritilgan jumla uchraydigan xabarlar ro’yxatini chiqaradi. To’ilgan foydalanuvchini ro’yxatga kiritish uchun uning nomi yozuvi ustiga sichqoncha tugmasini bir bosib, ‘aydo bo’lgan «Hamsuhbat kiritish ( Dobavitg’ sobesednika)» oynasidagi ko’rsatkichga bosish kerak. «Kengaytirilgan ( Rasshirennqy )» nomli band bilan kerakli ‘arametrlarni (o’tsiyalar) o’zgartirish mumkin. Kurs bilan ishlash . • Blok: sayt yangiliklari • Blok: Navigatsiya • Blok: Kirish Bosh sahifaning interfeysi adminstrator tomonidan maqsad va vazifalardan kelib chiqib o‘zgartirilishi mumkin. Odatda, uning yuqori qismida saytning to‘liq nomi yoziladi. Har bir foydalanuvchiga interfeys tilini tanlashga imkoniyat beriladi. Kurs toifalari blogida kurslarning mavjud toifalar bo‘yicha ro‘yxati beriladi. Kurslarning toifalanishi tizim adminstratori tomonidan bajariladi. Universitetdagi barcha kurslarni kafedralar bo‘yicha toifalash maqsadga muvofiq. Toifalash kurslar ro‘yxatini taqdim etish shaklini kerakli kurs osongina to’iladigan qilib tanlashga imkoniyat beradi. Navigatsiya blogi saytning muhim qismlarini tez to’ish va ularga tez o‘tish vazifasiga xizmat qiladi. Sayt yangiliklari blogi turli xabarlarni birdaniga barcha foydalanuvchilarga yuborish uchun xizmat qiladi. Yangiliklarni saytga joylashtirish huquqi faqat adminstratorga, ko‘rib chiqish huquqi esa barcha foydalanuvchilarga berilgan. Bosh sahifada bittadan o‘ntagacha yangilik joylashtirish mumkin. Huquqiy ta’lim-tarbiya demokratik huquqiy davlatning ‘oydevori ekanligi bilan hamda O‘quvchilarning huquqiy ta’limining ilmiy-amaliy muammolari bilan belgilanadi. Huquqiy ta’lim yurtboshimiz ta’kidlaganidek, huquqiy madaniyatni yuksaltirishga va huquqiy ongni shakllantirishga xizmat qiladi. Huquqiy ta’lim asosida o‘quvchilar huquqiy ongini rivojlantirish hamda inson va fuqarolarning huquqlari, erkinliklari, burchlarini amaliy ta’minlash ehtiyojlari bilan bog‘liq. Demokratlashayotgan, erkinlashayotgan ijtimoiy-milliy ong sharoitida aholining ayniqsa yoshlarning mustaqil yangicha huquqiy tafakkurini shakllantirish va yuksaltirish davlat siyosati darajasiga ko‘tarildi. Majlisning «Jamiyatda huquqiy madaniyatni yuksaltirish Milliy dasturi» shular jumlasidandir. Ushbu dasturning maqsadidan kelib chiqib, yoshlarning huquqiy ongiga, ruhiga mustaqil va erkin tafakkurni singdirish, ularning huquqiy dunyoqarashini keskin o‘zgartirish muhim bo‘lib qolmoqda. Mamlakatimizda huquqiy ta’limdagi o‘qitish texnologiyasi birinchi navbatda inson’arvarlik tamoyillariga asoslanadi. Falsafa, ‘edagogika va ‘sixologiyada ushbu yo‘nalishning o‘ziga xos jihati umumiy o‘rta ta’lim maktablari o‘quvchilarining, ya’ni huquq sohasidagi bo‘lajak mutaxassisning individualligiga, uning O‘quvchilarningiga alohida e’tibor berish, uning yosh xususiyatlarini hisobga olib, mustaqil o‘rganish faoliyatiga aniq yo‘naltirishdir. Bundan kelib chiqqan holda umumta’lim maktablarida huquq fanlarini o‘qitish texnologiyalarini loyihalashtirishda quyidagi konse’tual yondashuvlarni ko‘rsatish mumkin:  o‘quvchilarga yo‘naltirilgan o‘qitishda umumta’lim jarayonidagi barcha qatnashchilarni to‘laqonli rivojlantirishni ko‘zda tutadi. Bu esa huquq fanlarini o‘qitish jarayonini individuallashtirish va differensiyalashdan tashqari ta’lim olayotgan o‘quvchilarning kasbiy-’sixologik xususiyatlari va qobiliyatlarini hisobga olish tushuniladi.  tizimli yondashuvda huquqiy t a’lim texnologiyasi jarayonining mantiqi, uning barcha qismlari o‘zaro bog‘liqligi va to‘liqligi kabi tizim belgilariga ega bo‘ladi.  faoliyatli yondashuvda huquq fanlarini o‘ qitishni o‘quvchilarning Kirish Hozirgi pytda axborot kommunikatsiyasi rivojlanishining asosiy omillari EHM larning turli sohalarda tobora keng qo’llanib borayotganligidadadir. Kompyuter texnologiyalarining qo’llanish sohasining kengayishi, axborot texnologiyalarining yaratilishi jamiyat hayotining barcha sohalarida ya’ni ishlab chiqarishda, fanda, ta’limda, tibbiyotda va boshqa jabhalardagi rivojlanish ya’ni tezkor axborot almashinuviga, qisqa vaqtda axborotlarni qayta ishlash, o’z vaqtida manbaga uzatishga olib kelmoqda. Internet-texnologiyalar asosida o‘qitishda sub’ektlarning yashash joyi, o‘qitish vaqti hech qanday ro`l o‘ynamaydi. O‘qitish avtonom ravishda olib borilishi mumkin. Ushbu o‘qitish texnologiyasida o‘quvchi va o‘qituvchilar o‘rtasida elektron pochta orqali interfaol masloxatlarni tashkil etish va o‘quv jarayoniga tegishli boshqa ma’lumotlar bilan axborot ayirboshlash mumkin. Internet- texnologiyalar ta’limda elektron darsliklardan, vertual stendlardan, elektron ensiklo’ediyalardan, annimatsion multimedia majmualaridan foydalanishga, shuningdek sub’ektlarni bilimini nazorat qilishning test usulini joriy etishga asoslangan. Zamonaviy o’qituvchining jamiyatni axborotlashtirish sharoitida ishlashga tayyorligini belgilab beradigan quyidagi axborot-kommunikativ salohiyatlar muhim hisoblanadi: - Kasbiy vazifalarni informatikaning zamonaviy vositalari va metodlarini axborot-kommunikativ texnologiyalardan foydalangan holda bajara olish malakasi; - Kasbiy faoliyatda axborot-kommunikativ texnologiyalardan foydalanish borasida tayyorgarlik darajasini real aks ettiruvchi, shakllanib ulgurgan shaxsiy sifatlari; - Vaziyatni to’g`ri baholash va pedagogik faoliyatda axborot- kommunikativ texnologiyalardan foydalangan holda samarali qarorlar qabul qila oladigan predmet-maxsus bilimlarni tashkil etish imkoniyatiga ega bo’lish. KURS ISHIGA RAHBAR XULOSASI F.I.SH_____________________________________________________________ Kurs______________________________________________________________ Guruh_____________________________________________________________ Mavzu________________________________________________________________________ _______________________________________________________ Mavzuning dolzarbligi_____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _________________________________ Maqsad_______________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _________________________________ Vazifalari_____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _________________________________ Kurs ishining yutuq va kamchiliklari___________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ ___________ Ilmiy rahbar tavsiyalari_____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________ ___________ Ilmiy rahbar________________________________________________________ FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI Asosiy darsliklar va o`quv qo`llanmalar 1. O’zbekiston Res’ublikasi ning Konstitutsiyasi. – Toshkent: “O’zbekiston” NMIU, 2018. 75 b. 2. O’zbekiston Res’ublikasi ‘rezidentining 2019 yil 9 yanvardagi “Jamiyatda huquqiy ong va huquqiy madaniyatni yuksaltirish tizimini tubdan takomillashtirish to’g’risida”gi №’F-5618 sonli Farmoni. O’zbekiston Res’ublikasi qonun hujjatlari to’’lami. 1-2 (865-866)-son, 2019 yil, 14 yanvar – B. 62. (488 b.) 3. Jamiyatda huquqiy madaniyatni yuksaltirish Kontse’tsiyasi. O’zbekiston Res’ublikasi qonun hujjatlari to’’lami. 1-2 (865-866)-son, 2019 yil, 14 yanvar – 488 b. 4. O’zbekiston Res’ublikasi qonun hujjatlari to’’lami, 2016 y. 5. Mirziyoev SH. Bilimli avlod - buyuk kelajakning, tadbirkor xalq – farovon hayotning, do’stona hamkorlik esa taraqqiyotning kafolatidir. O’zbekiston Res’ublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganining 26 yilligiga bag’ishlangan tantanali marosimdagi ma’ruza. 2018 yil 7 dekabr. – Toshkent: “O’zbekiston” NMIU, 2018. – 29 B. (64 bet) 6. Mirziyoev SH. M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. O’zbekiston Res’ublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganining 24 yilligiga bag’ishlangan tantanali marosimdagi ma’ruza. 2016 yil 7 dekabrg’. – Toshkent: “O’zbekiston” NMIU, 2017. – 48 b. (B. 10). 7. “Yoshlarga oid davlat siyosati to’g’risida”gi O’zbekiston Res’ublikasining Qonuni. O’zbekiston Res’ublikasi Qonun hujjatlari to’’lami, 2016 y. B. 4. 8. “Yoshlarga oid davlat siyosati to’g’risida”gi O’zbekiston Res’ublikasining Qonuni. O’zbekiston Res’ublikasi Qonun hujjatlari to’’lami, 2016 y. B. 6-7. Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, O‘zbekiston Respublikasida tashkil etilgan uzliksiz ta’lim tizimi o‘z mohiyatiga ko‘ra jahon ta’limi standartlari darajasida faoliyat yurituvchi ta’lim muassasalariga ega bo‘lishi lozim. Ana shu talabdan kelib chiqqan holda bunyod etilgan ta’lim tizimi oldida har tamonlama yetuk, mustaqil fikr egasi bo‘lgan, mutaxassislik fanlari asoslarini ‘uxta o‘zlashtirgan fanlari asoslarini ‘uxta o‘zlashtirgan holda zamonaviy texnologiya va texnik vositalardan foydalana olish layoqatiga ega bo‘lgan barkamol shaxsni yetishtirishdek o‘ta muhim vazifa turibdi. Umum ta’lim muassasalarda faoliyatini ular joylashgan hududning demografik, iqtisodiy va boshqa omillarni hamda bitiruvchilarning oliy ta’lim muassasalariga o‘qishga kirish natijalari nuqtai nazaridan olib borilgan tahlillar bu sohadagi ishlarning qoniqarli emasligini ko‘rsarmoqda. Hozirgi paytga kelib umumta’lim maktablarda sonini o’timallashtirish, ulardagi ta’lim sifatini oshirish va mazmunini yangilash, ularni bitirib chiqayotgan yoshlarning oliy ta’lim muassasalariga o‘qishga kirish ko‘rsatkichlarini tubdan yaxshilash bo‘yicha qator chora tadbirlarni amalga oshirish zarurati ‘aydo bo‘lmoqda. Bunda pedagog kadrlarning malakaviy darajasiga talablar kuchayib bormoqda. Bugungi kunda umumta’lim maktablarda dars beradigan o‘qituvchi quyidagi jihatlarga e’tibor berishlari tavsiya etiladi: 1. Axborot kommunikativ texnologiyalar asosida bahs-munozara darslari, aqliy hujum, amaliy o‘yinlarda keng ko‘lamli bilim, tajribaga asoslangan holda darslarni tashkil etish; 2. Mashg‘ulotlar davomida o‘quvchilarning mustaqilligi, ixtiyorligi va erkinligiga erishish; 3. O‘quvchilarga o‘z fikr va qarashlarini himoya qilishga o‘rgatish, ularni boshqalarga yetkazish mahoratini egallash; -ilmiylik -tizimlilik va ketma-ketlik -ko’rgazmalilik -o’quvchilar faoliyatini individuallashtirish -nazariyaning amaliyot bilan aloqadorligi -tushunarlilik -fanlararo, ham fan ichidagi bog`liqlikni ta’minlash -fanning turmush bilan bog`liq bo’lishi -bilish faoliyatini faollashtirish -izlanishga o’rgatish Kompyuterli ta’lim vositalarini quyidagi to’rt guruhga ajratish mumkin: Mamlakatimiz ta’lim tizimida sezilarli o‘zgarishlar ro‘y berayotganligi kun sayin yaqqol ko‘rinib bormoqda. Turli ta’lim shakllari qatori ayniqsa, masofadan o‘qitish (MO‘) keng qo‘llanilayotgatligi ham quvonchli hol Ushbu uslubning ko‘‘lab afzallik tomonlari borligi ko‘‘chilikka ayon. Barcha umumtahlim yurtlarida masofadan o‘qitish texnika va texnologiyasini amalga oshirish borasida qator ishlar olib borilmoqda. Axborot texnologiyalarni rivojlanishi masofadan o‘qitishni tashkil etishga yangicha yondashuvni taqozo etadi. Masofadan o‘qitishni tashkil etishni hozirgi zamon modellarining asosida kommunikatsiya va tarmoq texnologiyalari yotadi. Ushbu texnologiyalar axborotdan foydalanuvchilarga keng qamrovli yo‘l ochib berish bilan birga ularni muhofaza etish muammosini keltirib chiqaradi. Masofadan o‘qitishda o‘qituvchi bilan tinglovchining orasida to‘g‘ridan-to‘g‘ri muloqotning yo‘qligi ham ba’zi muammolarni keltirib chiqaradi. Masalan, muammoli o‘qitish jarayonini tashkil etishda ma’lum qiyinchiliklar paydo bo‘ladi. O’qu vchini yetuk mutaxassis qilib tayyorlashda muammoli o‘qitishni tashkil etish muloqotni telekonferensiya orqali amalga oshirish mumkin. Ammo, bu bilan muammoni to‘la hal etib bo‘lmaydi. Ushbu muammoni hal etish uchun qo‘shimcha o‘quv materiallarni ishlab chiqish lozim bo‘ladi. Bular qatorida turli darajadagi Huquqiy ta’lim shaxs harakatlari muayyan bilim, ko‘nikma va malakalarni o‘zlashtirib olishga qaratilgan ongli maqsad bilan boshqariladigan jarayondir. Huquqiy ta’lim jarayonida shaxs tafakkur qilarkan, bu bilan u qandaydir yangi, ilgari ma’lum bo‘lmagan xususiyatlarga duch keladi. Bu xususiyatlar haqida u tasavvurga ega bo‘lsagina, tushunchalar hosil bo‘ladi. Huquqiy tasavvur va huquqiy tushunchalar bir-biri bilan uzviy bog‘liqdir. O‘quvchilarda to‘liq va aniq tasavvurlar mavjud bo‘lgandagina, tushunchalar hosil bo‘la oladi. Huquqiy tasavvurlarni shakllantirishda idrok etish qobiliyati muhimdir. Hodisa va voqealarning kishi ongida aks etishi idrok deb ataladi. Voqeani ongli idrok etish unga fikran nom berishdir. Shaxs huquqiy ongining shakllanishi huquqiy ta’lim mazmunining elementlariga bog‘liq. Huquqiy ta’lim mazmuni – bu huquqni o‘qitish, tushuntirish asosida nazariy bilim berishdan iborat. Huquqni o‘qitish deganda, huquqqa oid materiallar vositasida bilim berish, yoshlarni huquqiy ongli, madaniyatli qilib tarbiyalash va har tomonlama barkamol inson qilib kamol to’tirish vazifalarini amalga oshirish uchun zarur bo‘lgan jarayon tushuniladi. Huquqiy tushunchalar tafakkurning mantiqiy shaklidir. Huquqiy tushuncha shunday bir fikrki, unda huquqiy faktlarning eng muhim, farq qiladigan va umumiy belgilari aks ettiriladi. Huquqiy tushunchalarni hosil qilish deganda huquqiy faktlarning eng muhim belgilarini ikkinchi darajali belgilaridan ajrata bilish, ularni huquq sohalariga bo‘lib o‘rganish, huquqiy hodisa va voqealar o‘rtasidagi bog‘lanish va munosabatlarni chuqur anglab tushunib olish ko‘zda tutiladi. Ana shunday shakllangan, mukammal huquqiy tushunchalar ilmiy bilimlar tizimining vujudga kelishida bamisoli zanjir vazifasini o‘taydi. Huquqni tushuntirish deganda, u yoki bu mavzuning ilmiy mazmuni, nazariy asoslarini aniqlash, huquqiy materiallarni tahlil qilish va umumlashtirish bo‘yicha ish usullarini belgilab olish tushuniladi. Huquqiy tushuncha va tasavvurlar bir-biri bilan uzviy bog‘langan. Huquqni o‘qitish jarayonida o‘quvchilarning huquqiy tasavvurlari chuqurlashib borishi natijasida huquqiy tushunchalarni shakllantirish uchun zamin yaratiladi. Huquqiy tushunchalar o‘z navbatida huquqiy tasavvurlarni yoshlarning zamonaviy kom’yuter va telekommnikatsiya texnologiyalari vositasidagi interaktiv ta’limga, xususan, on-line ta’limiga, Internetga qiziqishi va intilishlari katta. Yurtimiz O‘zbekiston kuchli iqtisodiyotga ega bo‘lgan, ezgu istiqbolli huquqiy davlat qurar ekan, xalqimizning axborot savodxonligini hamda huquqiy madaniyatini oshirish hayot va zamon talabidir. Bu talabni — maqsadni ro‘yobga chiqarishda asoslari endi shakllanayotgan interaktiv ta’lim xizmatga kirishishi kerak. Masofaviy o‘qish ta’lim berishda ikki asosiy yondashishni izohlab beradi — bular kengaytirish va transformatsiya modellaridir. Kengaytirish modelida o‘qitish texnologiyasi hozirgi ana’naviy usuldan deyarli, farq qilmaydi. Transformatsiya modeli o‘qituvchi va tinglovchi hamkorligi uchun axborot — kommunikatsiya texnologiyalari vositalarini o‘zida mujassam qiladi. Masofaviy ta’limning bu zamonaviy usul va texnologiyalari nazariy va amaliy ta’lim ‘edagogikasiga virtual sinf, o‘quv telekommunikatsiya loyihalari, koordinator, teskari aloqa, moderator, muloqot texnologiyasi, kompyuter aloqasi, telekonferensiya kabi yangi tushuncha va terminlarni olib kirdi. Bu texnologiya deyarli raqamli aloqaga asoslangan bo‘lib, o‘z ichiga multimediya dasturlari va gi’ermediyalarni olib, bu esa o‘quvchiga axborot massivlarini o‘zlashtirish tartibini nazorat qilish usullarini kuzatib borish imkonini beradi. Masofaviy o‘qishning kopp muhitliligi o‘quv dasturlarini rejalashtirish va kurslarini ishlab chiqish tamoyillarida o‘z aksini to’adi. Masofaviy ta’lim tinglovchilarni talablarini qondirishga yo‘naltirilib, texnologiyalarni turli — tumanliligiga ustivorlik beradi. Hozirgi kunda masofaviy ta’lim AQShda mukammal shakllangan bo‘lib, uning vujudga kelishi 1970 yillar oxiriga borib taqaladi. Avvalida masofaviy ta’lim sohasida o‘quv muassasalari yakka holda faoliyat olib bordilar. 1980 yillarda yo‘ldosh teleko‘rsatuvlar rivojlanib borishi bilan, bu o‘quv kurslari ustida bir necha o‘quv muassasalari hamkorlikda ish olib bordilar. Global kompyuter tarmoqlarining shiddat bilan rivojlanishi inson faoliyatining hamma sohasiga, shu jumladan, ta’lim olish sohasiga ham katta ta’sir ko‘rsatdi. Shu tufayli ayni damdagi masofaviy ta’lim 45. Pevtsova Ye. A. Aktualьnыe voprosы metodiki prepodavaniya yurisprudentsii: Uchebnoe posobie. — M.: Izdatelьstvo Mejdunarodnogo yuridicheskogo instituta, 2010. S. 98, 105-113. 46. Pevtsova Ye.A. Teoriya i metodika obucheniya pravu: Uchebnik dlya studentov vыsshix uchebnыx zavedeniy. M.: Gumanitarnыy izd. tsentr Vlados, 2003. S. 212. 47. Pevtsova Ye.A. Osnovnыe kontseptsii pravovogo obrazovaniya. Uchitelь.2001.№4.-s.195-196. 48. yaxshi» p rinsi p i amal qiladi. Ko pp incha tinglovchilar ko‘z o‘ngida so‘zga chiqish rejasi, tezislar, hujjatlar, slaydlar turishi foydali bo‘ladi. Bular esa o‘ziga xos tarzda ma’ruzachi uchun qulaylik tug‘diradi, ma’ruza matniga bog‘lanib qolishni istisno qiladi va tinglovchilar bilan muloqotni kuchaytiradi. O‘quv materialini qaysi texnik vositalardan foydalangan holda namoyish qilish masalasini avvaldan o‘ylash kerak. Har qanday matn, tasvir, plakatda aks ettirilishi, proyektor yordamida ekranda kattalashtirilishi yoki koppaytirilib tarqatma material sifatida tarqatilishi mumkin. Auditoriya xonasi o‘quv ko‘rgazmali qurollar hammaga ko‘rinarlik qilib tayyorlanishi mumkin. Ko‘rgazmali qurollardan foydalanishda ularni sharhlashga tayyor bo‘lish kerak. Har bir ko‘rgazmali qurolni namoyish qilishning maqsadga muvofiqligi masalasiga e’tibor berish kerak, bunda tinglovchilar berilayotgan izohlarni oddiy tomoshabindek sust qabul qilishlari yoki plakat matnlarini ko‘chirib olish bilan shug‘ullanishlariga yo‘l qo‘ymaslik kerak. Ko‘rgazmali qurollar so‘zga chiqish uchun xizmat qilishi kerak. Huquqiy ta’lim-tarbiya sohasida yangi pedagogik dunyoqarashni shakllanishida o‘quvchilar ta’lim tayyorgarligi darajasi reyting tizimini joriy etishni ahamiyati kattaligi aniq bo‘lib qoldi. Chunki yangilikni joriy etish munosabati bilan ta’lim jarayoniga yangi tushuncha va me’yorlar kirib keldi. Bular ta’lim tayyorgarligi darajasi, majburiy standart nazorat ishi, o‘quvchi bilimidagi kamchilik va bo‘shliqlar, to‘ldiruvchi bal, kundalik nazorat, ijodiy faollik nazorati, o‘quvchi ta’lim tayyorgarligi reytingi, yillik, choraklik haqiqiy reyting balli va boshqalar. Ushbu yangi talab va me’yorlarni amalda qo‘llash yangi pedagogik munosabatlarni shakllanishi va oxir-oqibatda yangi pedagogik dunyoqarashni shakllanishini taqazo qiladi. Tahlillar shuni ko‘rsatadiki baholash tizimi qoidalari o‘rniga reyting tizimi qoidalarini joriy qilish ancha oson kechadi. Ammo o‘qituvchilarda ba’zi hollarda reyting bali va baholash me’yorlarini taqqoslashtirish va tenglashtirish hollari ham davom etmoqda. Bu hol reyting tizimini joriy qilish uchun qoidalargina emas balki yangi pedagogik dunyoqarashni Yangi axborot muhitining an`anaviy muhitdan prinsipial farqi, uning o’ziga xos kichik texnologik tizimdan iboratligidadir. Zero, istalgan ta`lim muassasasi axborot-kommunikativ texnologiyalarining ta`lim jarayoniga integratsiyasi, ta`limning boshqa barcha didaktik, tashkiliy, iqtisodiy, nazariy-metodologik jihatdan kichik tizimlardagi tub o’zgarishlar bilan kechadi. Muammoning o’rganilganlik darajasi. Ta’lim-tarbiya jarayonida yoshlarning mustaqil, ijodiy fikrlashlari uchun qo’llaniladigan shakl va usullarni mos ravishda tanlash kelgusida kadrlar tayyorlashni yanada takomillashtirishda o’z samarasini beradi. SHuning uchun o’quv jarayonini takomillashtirish borasida ko’’lab ilmiy tadqiqotlar olib borilmoqda. Huquqiy ta’lim metodikasini rivojlantirish masalasi bir qator tadqiqotchilar I.Yu.Titarenko 1 , O.Yu.Nazarova 2 , S.V.Bolonina 3 , M.V.Motexina 4 , ‘.D.Gadjieva 5 , V.E. Yegorov 6 ishlarida bayon etilgan. Ye.A.’evtsova 7 va Ye .M.Kro’aneva 8 ishlarida huquqiy ta’lim nazariyasi va metodikasi asoslangan. Shuningdek, huquqiy ta’limni tashkil etish, bu yo’lda samaradorlikka erishish omillari, shart-sharoitlarini aks ettiruvchi qarashlar huquqshunos va ‘edagog olimlar - H.B.Boboev, Z.M.Islomov, R.Maxmudov, U.Tojixonov, A.Saidovlar; huquqiy bilimlar targ’ibotini yo’lga qo’yishda ta’lim muassasalari va jamoatchilik 1 Титаренко Иван Юрьевич. Разработка и реализация технологии и допольнителного правового образования студентов неюридического профиля. Автореферат дис. ...канд.пед.наук.- Бийск, 2007. 2 Назарова Ольга Юровна. Теоретический аспекты и методика повышения качества правового образования будущих педагогов. Диссертация. канд. пед. наук.13.00.08. Томск. 2004.114-117 б. 3 Болонина Светлана Валентиновна. Научно-методические основы преподавания правовых дисциплин в неюридических вузах. автореферат дис. …кан.пед.наук. Москва, 2000. 4 Мотехина, Марина Викторовна. Правовая подготовка будущего учителя в учебном процессе педагогического вуза. Автореферат дис. …кан.пед.наук. Тула, 2000. 5 Гаджиева Патимат Даитбеговна. Интерактивные методы в правовом образовании учащихся: автореферат дис. …кан.пед.наук. Махачкала, 2005.с.18. 6 Егоров Вячеслав Елизарович. Исползование активных методов обучения в профессиональной подготовке студентов турисцкого вуза: На примере правовых дисциплин. Диссертация.кандидата педагогических наук. Москва. 2005. с. 229. 7 Певцова Е.А. Основные концепции правового образования. Учитель.2001.№4.-с.195-196. 8 Кропанева Е.М. Теория и методика обучения праву: Учеб. пособие. -Екатеринбург: Изд-во Рос. гос. проф. - пед. ун-та, 2010. 166 с. MUNDARIJA Kirish... I-BOB. UMUMIY o‘rta ta’lim tizimida huquqiy fanlarni o‘qitishda axborot kommunikativ texnologiyalaridan foydalanishni takomilashtirish 1.1. Huquqiy fanlarni o‘qitishda axborot kommunikativ texnologiyalarining mazmun-moҳiyati va xususiyatlari 1.2. Huquqiy fanlarni o‘qitishda axborot kommunikativ texnologiyalaridan foydalanish yo‘llari II-BOB. UMUMIY O‘RTA TA’LIM TIZIMIDA HUQUQIY FANLARNI O‘QITISHDA AXBOROT KOMMUNIKATIV TEXNOLOGIYALARINING INNOVATSION USULLARINI TAKOMILLASHTIRISH 2.1 Umumta’lim maktablarida Huquqiy fanlarni o‘qitishda axborot kommunikativ texnologiyalaridan foydalanish 2.2 Umumta’lim maktablarida Huquqiy fanlarni o‘qitishda axborot kommunikativ texnologiyalarini tarғib қilish XULOSA FOYDALANILGAN ADABIYoTLAR RO’YXATI Huquqiy ta’lim mazmuni quyidagi jihatlarni o‘z ichiga oladi: - O‘zbekistonning ijtimoiy-iqtisodiy, ilmiy-madaniy taraqqiyoti yo‘nalishlariga mos darajadagi huquqiy bilimlar tizimini vujudga keltirish; - yoshlarni huquqiy-ijodiy fikrlay oladigan, huquqiy muammolarga o‘zining munosabatini bildira oladigan ruhda tarbiyalash; - yoshlarning zarur darajadagi huquqiy dunyoqarashini, huquqiy nizolarni to‘g‘ri hal eta olish iqtidorini shakllantirish; - shaxs hayotining keyingi jabhalarini to‘g‘ri belgilab olishga yetarli bo‘lgan miqdorda huquqiy ong xususiyatlarini shakllantirish. Huquqiy ta’lim mazmunining talqini, ya’ni qanday yo‘nalishdaligining belgilanishi ta’lim jarayoni uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega. Negaki ayni bir mazmunni talqin vositasida tamomila o‘zgacha mohiyatga ega qilish mumkin. Asosiy materiallar bayonida ta’limning nazariy va amaliy jihatlariga alohida e’tibor qaratiladi. Chunki o‘quvchi uchun muayyan tushuncha bo‘yicha nazariy ma’lumotni egallashning o‘zigina emas, egallangan bilimini o‘zgacha hayotiy vaziyatda qo‘llay olish malakasiga ega bo‘lishi ham muhimdir. “Huquqiy ta’lim asosida o‘z huquq va burchlarini yaxshi bilgan jamiyat a’zolarigina ijtimoiy hayotning barcha sohalarida ongli ravishda mehnat qiladi va ularning yaratuvchanlik faoliyati yuqori bo‘ladi” 12 . Huquqiy bilimlar asosan ta’lim-tarbiya muassasalarida beriladi. Ta’lim- tarbiya muassasalarida yoshlarning ongini rivojlantirish va tarbiyalash, o‘quv- tarbiya jarayonini takomillashtirishning juda katta imkoniyatlari mavjud. Ushbu imkoniyatlarni ro‘yobga chiqarish yo‘llari va metodlarini tushuntirib berish huquqiy ta’lim nazariyasining muhim muammolaridan biri hisoblanadi. Huquqiy ta’lim boshqa ijtimoiy fanlardan farq qilib, bevosita davlat, huquq masalalari haqida ta’lim beradi. Huquqiy ta’lim – huquqiy bilimlarni o‘zlashtirishni, amaliy ko‘nikmalar va malakalarning shakllanishini ko‘zda tutadi. Yoshlar egallagan huquqiy bilimlar, ko‘nikma va malakalar ularning barkamol inson bo‘lib yetishishlari uchun zamin tayyorlaydi. 12 Husanov O. Yuridik ta’lim istiqbollari //Hayot va qonun. 1997. 3-son. – B. 2-7. Mazkur fan o‘ q uvchilar g a Mobil o’eratsion tizimlarni sozlash va yangilash, Windows Mobile, Windows phone, Android, IOS, Symbian OS- operatsion kabi o’eratsion tizimlar bilan ishlashning malakaviy ko‘nikmalarini hosil qilish nuqtai nazaridan muhim va dolzarbdir. Tizimlar mul’timediasi va kom’yuter grafikasi sohasidagi mutazassislar uchun esa u asosiy fanlardan biri bo‘lib hisoblanadi. Qo‘llarida shunday quvvatli asbobga ega bo‘lgan o‘quvchilar, o‘zlarining fikrlarini, g‘oyalarini ifodalash, loyihalarini, shuningdek vizualizatsiya vositalaridan foydalanib, taqdimotlarni amalga oshirishlari mumkin. To’g’ri to’ldirilgan so’rovnoma saqlanganidan so’ng tizim qayd etishni tasdiqlovchi xat ko’rsatilgan elektron manzilga yuborilganligini xabar beradi. Foydalanuvchi elektron ‘ochtasini ochib, manzil o’zi anketani to’ldirishda ko’rsatgan elektron ‘ochta manzili bilan mos ekanligiga ishonch hosil qilishi kerak. Qayd etishni tasdiqlovchi xat biroz kechikib kelishi mumkinligini unutmaslik zarur. Agar elektron manzil to’g’ri ko’rsatilgan va xat kelib tushishi bilan bog’liq muammolar bo’lmasa, 5-10 minut ichida Moodle adminstratoridan « podtverjdenie akkaunta » mavzu bilan yuborilgan xat kelib tushishi kerak. Xatni ochib, unda ko’rsatilgan manzilga o’tish zarur. Qayd etish tasdiqlanishi bilan « Registratsiya podtverjdena » sahifa ‘aydo bo’ladi. Tizimga kirish Qayd etish bajarilgandan keyin foydalanuvchi saytga har safar kirganida Kirish ( Vxod ) oynasida o’z login va ‘arolini terib identifikatsiyadan o’tishi kerak. Shundan so’ng saytning bosh sahifasining Navigatsiya blogida foydalanuvchi yangi imkoniyatlar ochiladi. sarflanayotgan vaqt haqida batafsil ma’lumot olishiga imkoniyat bor. Forumlar turli xil tuzilmaga ega bo’lib, ular xabarlarni baholashga imkoniyat yaratadi. Forum xabarlarining ko’rinishi to’rt xil formatda bo’lishi va ular tarkibida ichki biriktirilgan fayllar ham bo’lishi mumkin. Forumga yangi a’zo bo’lgan qatnashchi o’z elektron ‘ochtasiga barcha xabarlarning nusxasini oladi. Agar zaruriyat bo’lsa, o’qituvchi barcha tinglovchilarni majburiy tarzda forumga a’zo sifatida yozib qo’yishi mumkin. Chat kurs tinglovchilari real vaqt rejimida on-line muloqot orqali muhokamalar o’tkashishiga xizmat qiladi. Bu usul tinglovchilar o’quv materialini qanday o’zlashtirgani haqida axborot yig’ishga juda qulay. Muloqotni ko’rib borish va boshqarishning bir necha xil imkoniyatlari mavjud. XULOSA Student (Student) . Kursni o‘rganish imkoniyatlari berilgan foydalanuvchi; Mehmon Gost ( Guest) . Kursning ba’zi materiallarni faqatgina ko‘rish imkoniyatlari berilgan, lekin ular bilan ishlash vakolatlari berilmagan foydalanuvchi. Kurslarning toifasi Kategorii kursov (Kafedri) Moodle tizimida kurslar toifalari daraxtsimon tuzilmaga ega. Kurs ( р redmet) – Moodle tizimidagi o‘quv muhiti bo‘lib, uning tarkibiy elementlari o‘qituvchilar va asssistentlar, tinglovchilar va o‘quv materallaridan iborat. Kurslar adminstrator yoki kurs yaratuvchi tomonidan o‘qituvchi hamda assistentlar tayinlagan holda yaratiladi. Modul (Module) Moodle tizimining dasturiy kengaytmasi bo‘lib, yangi faoliyat turlarini hosil qilishga mo‘ljallangan. Moodle tizimida modullarning quyidagi turlari mavjud: • kurs elementi; • to’shiriq turi; • savol turi; • blok; • filtr; • kurs formati; • kurs qatnashchilari. Kurs elementi, Element kursa, (Activity module) - kurs tarkibidagi interaktiv o‘quv moduli. Tizimga qo‘yiladigan talablar. Moodle tizimida ishlash uchun Internet-ulanish mavjud bo‘lishi kerak. Ulanish tezligining tavsiya etilgan miqdori: 512 Kbit/sek va undan yuqori. Tavsiya etilgan Avtomatlashtirilgan o’qitish tizimi o’quv kursini yoki uning katta bo’limini mustaqil o’zlashtirishga imkon yaratadi. Bu tizim o’zida oddiy darslik, masalalar to’’lami, laboratoriya mashg`ulotlari, ma’lumotnoma va o’zlashtirilgan axborotni tekshiruvchi eks’ert xususiyatlarini mujassamlantirgan: - materialni o’rganishning maqbul yo’lini ta’minlaydi, ya’ni talabaga nazariyani o’zlashtirish va misollar hamda namunaviy masalalarni yechish ko’nikmalarini ishlab chiqish navbat-tartibini mustaqil tashkil etishiga, shuningdek olgan bilim va ko’nik-malari sifatini o’zi tekshirishiga imkon beradi; - tahlil va tadqiqotchilik faoliyati ko’nikmalarini singdiradi; - o’quvchining vaqtini tejashga imkon beradi. Fanga yo’naltirilgan muhit o’quv dasturlari paketidan iborat bo’lib, ma’lum klass ob’ektlari bilan ish ko’rishga, ular o’rtasidagi munosabatni va ob’ektlar hamda munosabatlar ustida olib boriladigan ishlarni bajarishga, shuningdek ob’ektlarni va ularning xossalarini yaqqol tasavvur etishga imkon beradi. O’quvchi muhit ob’ektlari bilan ish ko’rganda to’shirilgan didaktik masalaga erishish, yoki mustaqil tadqiqotlarni bajarishni maqsad qilib qo’yadi. Tekshiruvchi dasturlar bilimlar sifatini tekshirish va baholash uchun mo’ljallangan.Ular o’quvchiga: javobni umum qabul qilingan shaklga maksimal yaqin-lashtirilgan hollda kiritish; tekshirish natijalarini saqlash, yig`ish, raspechatka olish (qog`ozga ko’chirish) va statistik tahlil qilish; javobning shakli va sintaktik (ga’ning tuzilish) savodliligidan qat’iy nazar, adekvat baho olish imkonini berishi lozim . Ma’lumotnoma tizimlari – bu ma’lumotnomaga o’xshagan turli o’quv axborotlarini saqlash va o’quvchiga ko’rsatish uchun mo’ljallangan dasturlardir. Bu dasturlarda o’quv materiali iyerarxik tartibda joylashtiriladi va axborotni turli belgilariga qarab tez izlab to’ish mumkin bo’ladi. Ular kontekst ma’lumotni olish, saqlash va nusha chiqarishni ta’minlaydi. Videokompyuterli o’qitish texnologiyasi – talabalarning faol bilish, bilim orttirish jarayonlarini rag`batlantiruvchi texnologiyadir. Bu texnologiya o’quv axborotlarining verbal va tasavvurli shakllarini birgalikda namoyon etish, o’qitish tadbiq muhiti bilan o’zaro bog`liq bo’lgan jarayonlarning aloqadorliklarini o’z ichiga oladigan ko’nikma va vositalar tizimidir. Axborot texnologiyalari – axborotni yig`ish, saqlash, uzatish, o’zgartirish, qayta ishlash usul va vositalari yig`indisidan iborat. O’qitishning yangi axborot texnologiyasi deganda – faqat o’quv tarbiya jarayonga qo’llanishi mumkin bo’lgan eng yangi axborot texnologiyalarni tushuniladi. Yangi axborot texnologiyalari - turli toifali foydalanuvchilar tomonidan EHM asosida axborot olish va qayta ishlash bo’yicha xizmatlar bilan ta’minlashdan iborat. Axborot texnologiyalari – ijtimoiy hayotining barcha sohalari uchun axborot yaratish, to’’lash, uzatish, saqlash, va qayta ishlash hisoblash texnikasi va aloqa tizimlaridan foydalanishdir. O’qitishdagi informatsion va telekommunikatsion texnologiyalar - bu talabalarga kom’yuterlar va telekommunikatsiya vositalari yordamida axborot uzatish usul va metodlarining majmui, bilimlarni o’zlashtirishni tekshirish, real hayotda olingan bilimlarni qayta ishlash va ulardan foydalanish. Dasturli ta’minot boshqaruvchi muhit bo’lib, talabaning harakat-larida sodir bo’ladigan vaziyatga qarab, mos javob beradi. Dastur ta’minoti maxsus ishlab chiqilgan yoki o’qitishda qo’llanishga moslangan bo’ladi. O’qitishda qo’llaniladigan dastur ta’minoti vazifasiga qarab quidagicha tavsiflanadi: - o’quv materialining interaktivligi, multimediyaligi, katta hajm va gi’ermatnliligini ta’minlaydigan elektron intellektual darsliklar asosida avtomatik o’qitish tizimlari; - mikromirlar deb ataluvchi fanga yo’naltirilgan muhitlar; - laboratoriya mashg`ulotlari; - trenajyorlar; - ma’lumotnoma tizimlar; - kom’yuterli o’yinlar. tarbiyaviy vazifa - ta’lim oluvchilarni umuminsoniy huquqiy qadriyatlar va qoidalarga rioya etish ruhida tarbiyalash, ularda tartiblilik, mas’uliyatlilik, ongli intizomlilik, mustaqillik, huquq haqida erkin fikrlilik, halollikni shakllantirishdir; rivojlantiruvchi vazifa - ta’lim oluvchilarda o‘qish – o‘rganish faoliyatining ijobiy sifatlari, qiziqish, huquq ijodkorligi, tashabbuskorlik va huquqiy faollikni shakllantirish hamda rivojlantirishdir; Huquqiy ta’lim o‘z oldiga eng asosiy maqsadni, ya’ni ilm orqali tadqiqot ob’yektidagi qonuniy aloqadorliklarni aniqlash va bu qonuniyatlardan insonning qandaydir ehtiyojini qondirishda foydalanishni ko‘rsatib berish maqsadini qo‘yadi. Shundan kelib chiqib, huquqiy ta’lim jarayonida, b irinchidan , barcha huquqiy bilimlarni jamlab, ularni o‘rgatish tamoyilidagi talablarga solishtiriladi; i kkinchidan , o‘rgatish tamoyillariga mos kelishi asosida uning mahalliy sharoitga to‘g‘ri kelish - kelmasligi aniqlanadi. Chunki har qanday ijtimoiy voqelikda, shu jumladan, huquqiy ta’lim-tarbiya jarayonida ham hukm suruvchi qonuniyatlar ma’lum bir ijtimoiy sharoitning ob’yektiv borlig‘ini qanchalik to‘la ifoda etgan bo‘lishiga qaramay, boshqa ijtimoiy sharoitga to‘g‘ri kelmasligi mumkin. Shuning uchun ham huquqiy-ta’lim usul va uslublari o‘z hududimizda sinab ko‘rilib, keyingina tatbiq etiladi; u chinchidan , to‘‘langan tajribalar asosida egallangan bilimlar amaliyotda qo‘llanilishi o‘rgatiladi. Huquqiy ta’limning tadqiqot ob’yekti bir necha bosqichlarga bo‘linadi: 1) ilk ta’lim, ya’ni onaning tug‘ilajak bolasiga uning homila davridan boshlab beradigan ta’lim-tarbiyasi; 2) oila ta’limi, ya’ni oila a’zolari bilan tarbiyalanuvchi bolalar orasidagi ta’lim-tarbiyaviy munosabatlar; 3) bog‘cha ta’limi, ya’ni ota-ona va bog‘cha tarbiyachilari bilan tarbiyalanuvchi bolalar orasidagi ta’lim-tarbiyaviy munosabatlar; 4) umumiy o‘rta ta’lim, ya’ni barcha fanlar tarkibida va maxsus o‘quv fanlari orqali o‘qituvchilar bilan o‘quvchilar orasidagi ta’lim-tarbiyaviy munosabatlar; Masofaviy ta’limda qo‘llaniladigan axborot va telekommunikatsiya texnologiyalar bilan tanishish, o‘rganish va kerakli texnikaviy imkoniyatlarga ega bo‘lgan kom’yuter va dasturiy majmuani yaratish bo‘yicha ishlar. Masofaviy ta’lim uchun o‘quv uslubiy materiallarini yaratishga oid ishlar. Masofaviy ta’limda qo‘llaniladigan o‘quv materiallari texnologiyasini o‘rganish va uni joriy qilish bo‘yicha ishlar. Qurilayotgan jamiyat XXI asrda axborot jamiyatiga aylanib borishi kerak. Bu yo‘lda axborot savodxonlik targ‘iboti iqtisodiy va huquqiy savodxonlikni o‘zida qamragan holda ma’naviy jamiyatimiz kishilari orasida keng yoyiladi. Bunda interaktiv ta’lim kuchga kiradi va binobarin, mazkur ta’limning ‘edagogikasi shakllanadi. Interaktiv ta’lim o‘qitishning, muloqotning distant uslubida, qolaversa, bu usulni amalga oshiruvchi bir qancha interaktiv (audio, video, elektron anjumanlar, tele va ovoz kommunikatsiyalari, yerning sun’iy yo‘ldoshlari orqali o‘zaro aloqa va b.) va nointeraktiv texnologiyalar vositasida olib boriladi. Kelajakda umumrivojlanishning yetakchi jabhalaridan bo‘lib qoluvchi interaktiv masofaviy ta’limning ommaviylashishida Internet «on-line» ning roli, telekommunikatsiya- larning o‘rni, barcha insonlarning Internetga barobar ochiq tashrif eta olishi uchun ajoyib yo‘lak WWW (Web) texnologiyasini yaratgan olim Tim Berners Lining xizmati beqiyosdir. Dunyoda interaktiv ta’limning kopplab bazalari vujudga kelaya’ti, jumladan, Britaniya Ochiq Universitetiga qarashli masofaviy ta’lim Umumjahon markazining ma’lumotlar bazasini misol qilib keltirish mumkin. Distant uslubida o‘qitishning Xalqaro Kengashi faoliyat ko‘rsatya’ti, «D — Learning» — masofaviy ta’lim olayotgan tinglovchilarning soni kun sayin ortib boraya’ti. Masofadan turib o‘qitish uslubining tafsiloti, uning ta’limdagi ijodiylik, mustaqil o‘rganish imkoniyati, ilm olish uchun vaqtni taqsimlashdagi erkinlik kabi ko‘‘lab afzalliklari mamlakatimizdagi yirik olimlarning pedagogik izlanishlarida aks ettirilgan, risolalarida keng yoritilganini e’tirof etish joiz. Shunisi quvonarliki, mamlakatimizda ziyolilarning, jumladan, pedagoglarning, yangi avlodning tarbiyasiga e’tiborli barcha kishilarning, ayniqsa, tinglovchi boshqalar). Kursning sahifasida tashqi veb-ilovalarga yo’naltiruvchi murojaat lar ham uchrashi mumkin. O’qituvchi o’z kursi doirasida alohida veb-sahifalar yaratishi ham mumkin. Shuningdek, kursga IMS Content p ackage formatdagi tashqi elektron kursni eks’ort qilish imkoniyati ham bor. Kurs elementlari Kurs elementlari –bu interaktiv modullar bo’lib, ular yordamida o’qituvchi o’z kursida o’quv jarayonini tashkillashtiradi (kurs materiallarini joylashtiradi, test o’tkazadi, tinglovchilar bilan muloqot qiladi va h.k.). Tizim tarkibida juda ko’’ xilma- xil modullar mavjud bo’lib, ular ixtiyoriy turdagi kurslarni yaratishga imkon beradi. Kurslarniing turlari quyidagilar: • SCORM/AICC • Wiki • Anketa ( Survey ) • Ma’lumotlar bazasi ( Database ) • Glossariy ( Glossary ) • To’shiriqlar ( Assignments ) • Ma’ruzalar ( Lesson ) • So’rov ( Quiz ) • Test ( Choice ) • Forum ( Forum ) • Chat ( Chat ) SCORM/AICC - bu kurs elmentlaridan biri bo’lib, u o’qituvchiga SCORM yoki AICC formatdagi ixtiyoriy ‘aketni o’z kursi tarkibiga kiritishga imkoniyat Maqsadga ko‘ra metodlar – bularga bilimlarni egallash, malaka va ko‘nikmalarni shakllantirish, bilimlarni qo‘llash, ijodiy faoliyat, mustahkamlash, bilim, malaka va ko‘nikmalarni tekshirish metodlari kiradi. Idrok etish-bilish faoliyati xususiyatiga ko‘ra metodlar – bularga tushuntirish- illyustrativ (axborot-retseptiv), reproduktiv, muammoli bayon qilish, qisman ijodiy (evristik), tadqiqiy, ilk bor bilimlarni o‘zlashtirish, egallangan bilimlarni mustahkamlash va takomillashtirish metodlari kiradi. O‘qituvchining dars o‘tishidan oldin quyidagi tayyor garlikni ko‘rishi ta’lim oluvchi tomonidan huquqiy tushuncha va tasavvurlarning egallanishiga yordam beradi: - o‘quv dasturini atroflicha tahlil qilib, shu mavzuni o‘rganishdan ko‘zlangan maqsad va vazifani bilish, bu mavzudan oldingi va bundan keyingi o‘tiladigan mavzu haqida aniq tasavvur hosil qilish; - mavzuni o‘rganish natijasida o‘quvchilar qaysi huquqiy tushun chalar, qonunlar, nazariyalarni o‘zlashtirishlari, nimalarni hal qila olish lari kerakligini bilish; - uslubiy adabiyotlarni o‘rganib, darslikdan mavzuni atrofli cha o‘tish rejasini tuzish; - dasturda nazarda tutilgan ‘redmetlararo va predmetlararo ichki aloqani to’ish asosida mazkur darsning vazifalari va mazmunini rivojlantirish; - mavzuni o‘tishda foydalaniladigan texnika vositalari sozligini tekshirish; - o‘qish – o‘qitish uslublarining o’timal birikmasini tanlash. O‘qituvchi huquqiy ta’lim berish jarayonida o‘qitishning tanlangan varianti samaradorligini baholaydi. Jumladan: - pedagog o‘z mehnatining natijalarini (o‘quvchining bilim, ko‘nikma va malakalarini) bevosita yoki bilvosita ko‘radi va baho laydi (qoniqish yoki norozilik kayfiyati namoyon bo‘ladi); - o‘quvchilarning bilish qobiliyati va imkoniyatlaridan qanday foydalanayotganlarini ko‘radi va baholash imkoniyatiga ega bo‘ ladi; • Hisoblab to’iladigan javob • Qisqa javob • Ko’’ variantli tanlov • Moslikni tekshirish • Sonli To’g’ri/Noto’g’ri – tinglovchi ―To’g’ri yoki ―Noto’g’ri variantlardan birini‖ ‖ tanlab javob beradi. Ichma-ich javoblar – Bu usulda berilgan testda javoblar savol matni ichiga kiritilgan bo’ladi. Bunday savolga javob qisqa javob, sonli javob yoni ko’’ variantli tanlov shaklida berilishi mumkin. Hisoblab to’iladigan javob. Berilgan formula bo’yicha qiymat hisoblab javob beriladigan testlar. Formula har safargi testda faqat sonli qiymatlari o’zgartiriladigan shablondir. Qisqa javob . Test javobi bitta so’z yoki qisqa jumladan iborat bo’ladi. To’g’ri javobning turli vaznli bir necha variantlari berilishi mumkin. Ko’’ variantli tanlov . Tinglovchi javobning taqdim etilgan variantlaridan birini tanlaydi. Bunday testlar ikki xilda: to’g’ri javob bitta yoki bir nechta bo’lishi mumkin. Moslikni tekshirish . Savollar ro’yxati va javoblar ro’yxati birgalikda berilib, tinglovchi har bir savolga mos javobni ko’rsatishi kerak. Sonli javob . Bu xildagi testlar qisqa javobli testlarga o’xshash bo’lib, farqi shundaki sonli javobda taqribiy hisoblashlardagi xatoliklar inobatga olinadi. Tinglovchi javob bo’lishi mumkin bo’lgan qiymatlarni o’z ichiga oluvchi uzluksiz dia’azonni ko’rsatishi mumkin. Test to’shiriqlarining ko’’chiligi avtomatik tarzda baholanadi. O’qituvchi test to’shiriqlarini bajarishga turli xil cheklovlar qo’yishi mumkin. Masalan, test sinovining boshlanish va tugash vaqti, test to’shirishga ikki urinish orasidagi vaqt, ‘arol ilgaridan belgilab qo’yilishi mumkin. O’qituvchi test to’shirishga urinishlarning mumkin bo’lgan sonini ko’rsatishi, test javobi uchun bir yoki birdaniga barcha testlarga umumlashtirib izohlar berishi mumkin. Test to’shirishninng joriy urinishida avvalgi urinishlarda berilgan javob varianti hisobga olinishi ham mumkin. O’qituvchi tinglovchilarning javob berishi va unga o’eratsion tizimlar: Windows X’ va uning keyingi versiyalari, Macintosh, Linux. Tavsiya etilgan brauzerlar: Chrome yoki boshqalar: Internet Ex’lorer 6.0 va uning keyingi versiyalari, Mozilla Firefox, O’era. Brauzerlar nastroykasida Javascri’t ssenariylarining bajarilishiga ruxsat etilishi zarur. Hujjatlarni ko’rish, o’qish yoki yuklab olish uchun quyidagilar zarur: Adobe Reader yoki unga o‘xshash boshqa vosita, MS Office dasturlari (Word, Excel, ‘ower’oint va boshqalar) yoki O’en Office dasturlari. Multimediaga aloqador vazifalarni bajarish uchun QuickTime va Flash ‘layer dasturiy vositalar zarur. Moodle tizimida foydalanuvchi o‘zini qayd etish uchun elektron ‘ochta mavjud bo‘lishi talab etiladi. Tashqi ko‘rinish • Bosh sahifa • Foydalanuvchi interfeysi Bosh sahifa Moodle masofaviy o‘qitish tizimiga kirish uchun internetga ulangan kom’yuterda brazerning manzil yoziladigan satrida htt’://moodle.buxdu.uz manzilni terish kerak. Tizimga kirish bilan uning bosh sahifasi ochiladi. Sayt bilan tanishuv uning interfeysini o‘rganishdan boshlanadi. Foydalanuvchi interfeysi Moodle tizimining interfeysi saytning tashqi ko‘rinishini belgilash uchun adminstrator tomonidan tanlangan shablon asosida shakllantirilib, xususan, quyidagilardan iborat bo‘lishi mumkin: • Saytning to‘liq nomi • Til tanlovi • Kurslar toifasi blogi KURS ISHI MAVZU: O’ZBEKISTON RESPUBLIKASINING “TA’LIM TO’G’RISIDA”GI QONUNI testi o‘tkazilishi mumkin. Talabalarning to’shiriqlarni bajarish natijalariga asosan o‘qituvchi baholar qo‘yishi va javoblarga izohlar berishi mumkin. Boshqacha aytganda, Moodleni o‘quv materialiini yaratish va o‘quv jarayoni ishtirokchilari o‘rtasida interaktiv aloqani ta’minlashga xizmat qiladigan bir markaz deyish mumkin. Moodle o‘qituvchiga nafaqat talabalar bilan teskari aloqani samarali ravishda tashkillashtirish va ularning bilimini baholash, balki ma’ruza materiallari va amaliy mashg‘ulotlar tuzilmasini osongina o‘zgartirish uchun vositalar taqdim etadi. Saytni boshqarish Sayt adminstrator tomonidan boshqariladi. Saytni ishga hozirlashning asosiy xarakteristikalari uni kom’yuterga o‘rnatish jarayonida aniq ko‘rsatiladi. Keyinchalik saytning tashqi ko‘rinishi va dastur versiyasi o‘zgartirilishi mumkin. Shuningdek, qo‘shimcha modullar va ‘laginlar yordamida saytning imkoniyatlarini kengaytirish mumkin. O‘quv jarayonining barcha qatnashchilarining imkoniyatlari  Kursda qatnashuvchilar o‘zlari uchun qayd etish yozuvlarini yaratishlari mumkin;  Foydalanuvchi keyinchalik o‘zi haqidagi ma’lumotlarni (ismu-sharifi, ‘arol va boshqalar) o‘zgartirishi mumkin;  Har-bir foydalanuvchi o‘zining vaqt zonalarini ko‘rsatishi mumkinn bo‘lib, ular tizimda ixtiyoriy sanalarni yozishda hisobga olinadi.  Har bir foydalanuvchiga tizim interfeysi tilini tanlash imkoniyati berilgan. O‘qituvchilar imkoniyatlari  o‘qituvchi kurs bo‘yicha to‘liq nazorat vositalariga ega: ishga hozirlash xarakteristikalarini o‘zgartirish, kurs mazmunini o‘zgrtirish, o‘qitish;  Har bir kurs elementlarning (resurslar, forumlar, testlar, to’shiriqlar, gossariy, so‘rovlar, anketalar, chatlar, ma’ruzalar, seminarlar, wi-ki, ma’lumot bazalari, SCORM obyektlar) turli xil naborlarini o‘z ichiga olishi mumkin; jarayonini maqsadlarga moslashtirish imkonini beradi. Talabalar kompyuter bilan individual o’qitilganda darslarda kommunikativ faoliyat ko’rsata olmaydi, bundan tashqari, muammoli o’qitish zaminidagi evristik aspekt yo’qqa chiqadi.. O’qitishning videokompyuterli modelini ochiq tizim sifatida qarab, unga o’qitishning boshqa an’anaviy vositalari qo’shilishi mumkin. Albatta, har bir alohida holda verbal-vizual va tasvirli axborotning salmog`i o’zgarishi mumkin. Bularning barchasi kompyuterli va videotexnologiyalar tasvirlash vositalarining mazmuni va xususiyatlariga va mazkur mavzuni o’rganishda erishish lozim bo’lgan didaktik maqsadlarga bog`liq. Hozirgi kunda kompyuterlar huquqiy ta’lim tizimida asosan to’rt yo’nalishda foydalanilmoqda: -o’rganish ob’ekti sifatida; - o’qitishning texnik vositalari sifatida; - ta’limni boshqarishda; - ilmiy- p edagogik izlanishda. Kom p yuterli o’qitishning afzalliklari juda ko p : o’quvchilarda ma’lum malakalarni shakllantirish vaqti qisqaradi; mashq qilinadigan to’shiriqlar soni oshadi; o’quvchilarning ishlash sur’ati jadallashadi; kom p yuter tomonidan faol boshqarishni talab qilinishi natijasida o’quvchi ta’lim sub’ektiga aylanadi; o’quvchilar kuzatishi, mushohada qilishi qiyin bo’lgan jarayonlarni modellashtirish va bevosita namoyish qilish imkoniyati hosil bo’ladi; kommunikatsiya vositalaridan foydalangan holda darsni uzoqdagi manbalar bilan ta’minlash imkoniyati hosil bo’ladi; kom’yuter bilan muloqot didaktik o’yin xarakterini oladi va bu bilan o’quvchilarda o’quv faoliyatiga motivatsiya kuchayadi va hokazo. Kom p yuterli ta’lim jarayonida ta’lim o’quvchi va kom’yuter orasidagi munosabatlarga ko’ra tashkil etiladi, boshqariladi, nazorat qilinadi. Kom p yuterli ta’limni tashkil etish – o’quvchi bilan o’quv materiali o’rtasidagi bog`lanishni kom p yuter vositasida yo’lga qo’yish. O’quvchi bilan o’quv materiali o’rtasidagi bog`lanishni tashkil etish uchun ta’lim loyihalanadi. O’quvchilarning ‘rotsessual xislatlarini shakllantirish, ta’lim oluvchining faoliyatini faollashtirish va jadallashtirish, o‘quv jarayonida uning barcha xususiyatlari, imkoniyatlari va tashabbuslarini ochib berishga yo‘naltiriladi.  dialogik yondashuvda t a’lim jarayoni qatnashchilari bo‘lgan sub’yektlarning psixologik birligi va o‘zaro aloqasini belgilab beradi, u tufayli o‘quvchilarning o‘z qobiliyatlarini ko‘rsatish bo‘yicha ijodiy jarayon kuchaytiriladi.  o‘qitishni hamkorlikda tashkil qilishda o‘ qituvchi va ta’lim oluvchining munosabatlarida tenglik, hamkorlik, demokratiya tamoyillarini amalga oshirish, birgalikda faoliyat mazmuni va maqsadlarini ishlab chiqish, erishilgan natijalarni baholashga alohida e’tibor qaratish zarurligi nazarda tutiladi.  muammoli o‘qitishda ta’lim jarayonini huquqiy mazmundagi muammolar bo‘yicha taqdim etish asosida ta’lim oluvchilar bilan faol aloqada bo‘lib, bunda fandagi ob’yektiv ziddiyatlarni aniqlash va ularni hal qilish bo‘yicha mustaqil ijodiy-o‘rganish faoliyati, dialektik fikrlashni shakllantirish va rivojlantirish, ularni amaliy faoliyatda ijodiy qo‘llash ta’minlanadi.  axborot taqdim etishning yangi usul va vositalarini qo‘llash – ta’lim jarayoniga yangi kom’yuter va axborot texnologiyalarini joriy etish. YUqorida keltirilgan konseptual qoidalarga asoslanib, umumta’lim maktablarida huquq fanlarining maqsadi, tuzilishi, mazmuni va hajmidan kelib chiqqan holda o‘quv rejasida belgilangan vaqt va berilgan sharoitlarda mazkur fan bo‘yicha davlat ta’lim standarti asosida qo‘yilgan maqsadlarga erishishni ta’minlovchi axborot va boshqaruv, o‘qitish usul va vositalari tanlab olinadi: O‘qitish usullari va texnikasi: diskussiya, keys-stadi, muaamoli usul, o‘qituv o‘yinlari, «Aqliy hujum», Insert, pinbord, ma’ruza (ekspert taklif qilib, konferensiya, kirish, mavzuiy, vizual, muayyan vaziyat tahlili, yakuniy); O‘qitishni tashkil etish shakllari: frontal o‘qitish bilan bir paytda dialog, muloqot, hamkorlik va birgalikda o‘qishga asoslangan jamoaviy va guruh bo‘lib o‘qitish; O‘qitish vositalari: an’anaviy o‘qitish vositalari (Konstitutsiya, qonun, ta’minlaydi. Videokom’yuterli o’qitish texnologiyasi – ўқuvchi larning faol bilish, bilim orttirish jarayonlarini rag`batlantiruvchi texnologiyadir. Bu texnologiya o’quv axborotlarining verbal va tasavvurli shakllarini birgalikda namoyon etish, o’qitish jarayonini maqsadlarga moslashtirish imkonini beradi. Ўқuvchi lar kom’yuter bilan individual ҳuқuқ darslarda kommunikativ faoliyat ko’rsata olmaydi, bundan tashqari, muammoli o’qitish zaminidagi evristik as’ekt yo’qqa chiqadi.. O’qitishning videokom’yuterli modelini ochiq tizim sifatida qarab, unga o’qitishning boshqa an’anaviy vositalari qo’shilishi mumkin. Albatta, har bir alohida holda verbal-vizual va tasvirli axborotning salmog`i o’zgarishi mumkin. Bularning barchasi kom’yuterli va videotexnologiyalar tasvirlash vositalarining mazmuni va xususiyatlariga va mazkur mavzuni o’rganishda erishish lozim bo’lgan didaktik maqsadlarga bog`liq. Hozirgi kunda kompyuterlar ta’lim tizimida asosan to’rt yo’nalishda foydalanilmoqda: -o’rganish ob’ekti sifatida; - o’qitishning texnik vositalari sifatida; - ta’limni boshqarishda; - ilmiy-’edagogik izlanishda. Kompyuterli o’qitishning afzalliklari juda kopp: o’quvchilarda ma’lum malakalarni shakllantirish vaqti qisqaradi; mashq qilinadigan to’shiriqlar soni oshadi; o’quvchilarning ishlash sur’ati jadallashadi; kompyuter tomonidan faol boshqarishni talab qilinishi natijasida o’quvchi ta’lim sub’ektiga aylanadi; o’quvchilar kuzatishi, mushohada qilishi qiyin bo’lgan jarayonlarni modellashtirish va bevosita namoyish qilish imkoniyati hosil bo’ladi; kommunikatsiya vositalaridan foydalangan holda darsni uzoqdagi manbalar bilan ta’minlash imkoniyati hosil bo’ladi; kom’yuter bilan muloqot didaktik o’yin xarakterini oladi va bu bilan o’quvchilarda Huquqiy ta’lim mazmuni alohida tamoyillar asosida amalga oshiriladi. Huquqiy ta’lim mazmunining tamoyillari deganda, bilim beruvchi faoliyatini va bilim oluvchilar bilish faoliyatining xususiyatini belgilaydigan asosiy qoidalar tushuniladi. Bu tamoyillarga amal qilish natijasida huquqiy bilimlarning o‘zlashtirilishiga va unga taalluqli xususiyatlarning shakllanishiga erishiladi. Bu tamoyillar tarkibiga huquqiy ta’limning inson’arvarligi; huquqiy ta’limning davlat ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi yo‘nalishlariga bog‘liqligi; huquqiy ta’limning uzluksizligi; huquqiy ta’limning tizimli va izchilligi; huquqiy ta’limning dunyoviyligi; huquqiy ta’limning erishilgan yutuqlar bilan muvofiqligi; huquqiy ta’limning kasbga yo‘naltirilganligi; huquqiy ta’limning ilmiyligi; huquqiy ta’limning hayot bilan bog‘liqligi; huquqiy ta’limning amaliyot bilan birligi; huquqiy ta’limning faolliligi; huquqiy ta’limning tarbiya bilan birligi; huquqiy ta’limning boshqa fanlar bilan aloqadorligini kiritish mumkin. 2.2 Umumta’lim maktablarida huquqiy fanlarni o‘qitishda axborot kommunikativ texnologiyalarini tarғib қilish Huquqiy fannlarini o‘rgatish jarayonida maxsus mutaxassislikni olishda kerak bo‘ladigan bilim va ko‘nikmalarga ega bo‘lish uchun o‘rganish va o‘rgatish usullari qo‘llaniladi. Ma’ruza, taqdimot, ko‘rgazma,o‘quv suhbati kabi odatiy usullardan tashqari, muammolarni o‘zi hal etishi, tizimli o‘ylash, mustaqil ishni rejalashtirish, tushunish maqsadida o‘qish, inson sifatida rivojlanishini takommillashtirish niyatida o‘qitishning interaktiv usullaridan foydalanishi zarur. Yuqorida aytilgan zaruriyatlarni bajarish maqsadida qo‘yidagi usullar keltirilgan.: - tadqiqot; - aylana sto l atrofida muloqot; - muammoli ba h s; - vaziyatni muhokama qilish; Buning uchun hozirgi vaqtda Respublikamizda juda kopp katta-katta korxonalarda hozirgi zamon axborot texnologiyalarning yangi avlodlari bilan ishlab kelinmoqda. Eski avlodlarini esa, ya’ni 286, 386 rusumli kompyuterlar ishlatilmay, turib qolganlari ham uchrab turadi. Respublikamizda to‘liq zamonaviy axborot texnologiyalari bilan jihozlangan desak, hech qanday mubolag‘a bo‘lmaydi. Bu albatta, kelajak avlodni masofadan o‘qitish tizimiga tayyorlash uchun yaratishga qulayliklar va shart- sharoitlar bo‘lib hisoblanadi. Hozirgi vaqtda Respublikamizdagi oliy o‘quv yurtlarining aksariyat qismida hisoblash texnikasi (XT), avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimi (ABT), muallim — muhandis, axborot va kommunikatsiya texnologiyalari kabi mutaxassisliklari bo‘yicha kadrlar tayyorlanmoqda. Buxoro davlat universitetida masofaviy ta’limni tashkil etish uchun olib borilayotgan ishlar haqida. Masofaviy ta’lim ham sirtqi ta’lim bo‘lib, faqat o‘qituvchi bilan tinglovchi o‘rtasidagi muloqot kom’yuter, telekommunikatsiya qurilmalari va Internet orqali amalga oshiriladi. O‘quv jarayonida tinglovchi o‘quv materiallarini va to’shiriqlarni o‘z kom’yuteriga oladi, bajarilgan test va nazorat ishlarini o‘qituvchiga Internet yoki elektron ‘ochta orqali yuboradi. Bundan tashqari, tinglovchi o‘z o‘qituvchisi va uslubiyotchisiga savollar bilan murojaat qilishi va ularga o‘z vaqtida javob olishi mumkin. Farg‘ona politexnika instituti yetarli darajada kadrlar salohiyatiga va moddiy- texnikaviy bazaga hamda axborot texnologiyalarini keng joriy qilish va telekommunikatsiya tarmoqlaridan unumli foydalanish imkoniyatiga ega bo‘lgan holda masofaviy ta’limni tashkil qilish va uni qo‘llashga oid ishlarni olib bormoqda. Masofaviy ta’limni tashkil qilish va o‘quv jarayoniga tatbiq qilish bo‘yicha tadbirlar ishlab chiqilgan. Tadbirda ko‘zda tutilgan reja asosida institutda masofaviy ta’limni tashkil etish bo‘yicha ishlar quyidagi to‘rt yo‘nalish bo‘yicha bo‘lingan: Masofaviy ta’limda ishtirok etuvchilar bilan olib boriladigan tashkiliy va o‘quv uslubiy ishlar. kodeks, darslik, o‘quv adabiyotlari, ma’ruzalar matni, tayanch konspekt, kodoskop) bilan birga grafik organayzerlar, kompyuter va axborot texnologiyalari; Kommunikatsiya usullari: tezkor qaytuvchan aloqa asosida umumiy o‘rta ta’lim maktablari o‘quvchilarilar bilan bevosita aloqa; Qaytuvchan aloqa usullari va vositalari: kuzatuv, blits-so‘rov, joriy, oraliq va yakuniy nazorat natijalari tahlili asosida o‘qitish diagnostikasi; Boshqaruv usullari va vositalari: o‘quv mashg‘ulotlarini o‘quv mashg‘uloti bosqichlari, o‘qituvchi va ta’lim oluvchining qo‘yilgan maqsadlarga erishish bo‘yicha birgalikda harakatlarini belgilab beruvchi texnologik kartalar ko‘rinishida rejalashtirish, nafaqat auditoriya ishlari, balki mustaqil ishlarni ham nazorat (joriy, oraliq, yakuniy) qilish; Monitoring va baholash: o‘quv mashg‘uloti jarayonida (o‘quv vazifalari va testlarning bajarilishini baholash, har bir o‘quv mashg‘ulotida ta’lim oluvchining faoliyatini reyting aossida baholash) bo‘lgani kabi butun kurs davomida o‘qitish natijalarini reja asosida kuzatib borish (reyting baholari asosida har bir ta’lim oluvchining joriy, oraliq va yakuniy natijalarini baholash). Huquq fanlarini o‘qitishda interfsol metodlardan foydalanishning o‘ziga xos xususiyatlari mavjud. Interfsol usullar qo‘llanilganda tinglovchi ham, o‘qituvchi-trener ham o‘qitish (ta’lim) jarayoni sub’yektlari hisoblanadi. Huquq fanlarini o‘qitish jarayonida ko pp gina usullar, texnik vositalar qo‘llaniladi. Innovatsion usullarni sust (‘assiv), faol va o‘zaro faol (interfaol) usullarga bo‘lish mumkin: a) sust (passiv) usullar. Bunda tinglovchi (umumiy o‘rta ta’lim maktablari o‘quvchilari) ta’lim ob’yekti bo‘lib, u o‘qituvchi - bilim manbai berayotgan materialni o‘zlashtirishi va takrorlab berishi kerak (ba’zida bu usul reproduktiv usul ham deb ataladi). Odatda, bu usul hikoya, suhbat, ma’ruza-monolog, o‘qish, namoyish qilish shaklida qo‘llaniladi, bunda bilim bir tomonlama o‘qituvchidan tinglovchiga beriladi. Bunda tinglovchilar odatda bir-birlari bilan hamkorlik qilmaydilar va bironta muammoli masalalarni hal qilish bilan shug‘ullanmaydilar. I-BOB. UMUMIY O‘RTA TA’LIM TIZIMIDA HUQUQIY FANLARNI O‘QITISHDA AXBOROT KOMMUNIKATIV TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISHNI TAKOMILASHTIRISH 1.1. Huquqiy fanlarni o‘qitishda axborot kommunikativ texnologiyalarining mazmun-moҳiyati va xususiyatlari Axborot ta`lim muhiti imkoniyatlaridan samarali foydalanish uchun рedagogning iste`molchi sifatida o’zi mo’ljaldagi texnik imkoniyatlarining to’liq to’’lamini egallagan bo’lishi talab etiladi. AKT dan ta`lim jarayonida foydalanish, ta`lim samaradorligini oshirish uchun katta imkoniyat hisoblanadi. Jumladan, ҳuқuқni o’qitish jarayoni bilan AKT dan foydalanib o’qitish orasidagi farqni bilib olish qiyin emas. Bunda nafaqat tinglash, o’qish balki o’quvchilar bir dars jarayonida mustaqil ta`lim olish, olingan nazariy bilimni amalda kuzatish va mavzuni mazmunidagi yangilikni tadqiq qilish imkoniyatiga ega bo’ladilar. Axborot – so’zi lotincha «informatio» so’zidan kelib chiqqan bo’lib, «tushuntirish, bayon etish» - degan ma’nolarni anglatadi. Ko’’ hollarda «axborot» so’zi o’rnida «berilganlar» degan ancha farq qiluvchi so’zi ham ishlatiladi. Axborot – aniq va amalda ishlatiladigan xabardir. Berilgan(ma’lumot)lar esa, xabar va kuzatishlarni o’z ichiga oladi. Biror zaruriyat bo’yicha imkoniyat tug`ilganda, masalan, narsa to’g`risidagi bilimini oshirish ‘aytida u axborotga aylanadi. Umuman axborot – keng ma’noda: haqiqiy dunyoni aks etishi; tor ma’noda: saqlash, uzatish, o’zgartirish va boshqarish ‘redmetidan iborat ixtiyoriy ma’lumotlardir. Zamonaviy mazmunda – axborot – odamlar orasidagi, odamlar bilan jonli va jonsiz tabiat, xususan EHM orasidagi ma’lumot almashinuvi bo’lib, keng ma’nodagi ilmiy tushunchadir. Informatika – insoniyat faoliyatining bir sohasi bo’lib, u axborotni hosil qilish, saqlash va kom’yuter yordamida ularni qayta ishlash, shu bilan bir qatorda  Talabalar to’shiriqlarni bajarib bo‘lgach, ularning barcha baholari yagona jurnalga yig‘iladi va bu jurnal yakunlash ishlarini bajarish, har xil hisobotlar tuzish va ulardan foydalanishning qulay mexanizmlariga ega;  Turli bloklarning (kalendar, yangiliklar, kutilayotgan hodisalar va boshqalar) mavjudligi tizimning faoliyat darajasini va undan foydalanish qulayligini oshiradi;  Kurs qatnashchilarining faolligini hisobga olish va kuzatib borish tizimi mavjud bo‘lib, u ixtiyoriy ‘aytda talaba faolligi haqida kurs bo‘yicha to‘liq va uning qismlari bo‘yicha alohida ma’lumotlarni olish imkonini beradi;  Elektron ‘ochta bilan integrallashuv tufayli forum xabarlarini tarqatish, o‘qituvchi izohlarini boshqa xil o‘quv materiallarini talbalarga yetkazish imkoniyatlari mavjud. Asosiy terminlar izohi Qayd etish yozuvi (Account) – bu ma’lumotlar bazasidagi yozuv bo‘lib, foydalanuvchi haqidagi to‘liq ma’lumotlarni o‘z ichiga oladi: familiyasi, ismi, login, ‘arol, elektron ‘ochta manzili. Rol (Role) – foydalanuvchining Moodledagi kursga yozilish ‘aytida unga berilgan (ta’minlangan) vakolatlari nabori: Administrator (Administrator) . Moodle tizimni sozlash va barcha kurslar bo‘yicha to‘liq imtiyozlar berilgan foydalanuvchi; Kurs yaratuvchi Sozdatel kursa (Course creator) . Kurs yaratish, o‘qituvchi, assistentlar tayinlash, yashirin kurslarni ko‘ra olish vakolatlariga ega foydalanuvchi; O‘qituvchi р re р odavatel (Teacher) . Kurs materiallarini kiritish, tahrirlash va uni boshqarish ( qatnashuvchilar ro‘yxatini boshqarish, ishlarni tekshirish, baholarni qo‘yish) vakolatlariga ega foydalanuvchi; Assistent (Non-editing teacher) . Faqat kurs materiallarini tahrirlash vakolati berilmagan O‘qituvchi; 4. O‘qituvchilar o‘z fani sohasidagina emas, balki ‘edagogik, ‘sixologik, iqtisodiy va ta’lim texnologiyalaridan ham nazariy ham amaliy bilimga ega bo‘lishi. 5. O‘qituvchi o‘quvchilarga chuqur bilim berish bilan birga uni mustaqil ishlashga, mustaqil kitob o‘qitishga, mustaqil to’shiriqlarni bajarib kelishga o‘rgatishi. 6. Dars jarayonida o‘qitishning interfaol, re p roduktiv va muammoli izlanish usullaridan foydalanilsa, maqsadga muvofiq bo‘lar edi. Yuqoridagilardan shunday xulosa qilish mumkinki, pedagog nafaqat mamlakatimiz huquq tartibot tizimini, balki xorijiy davlatlar huquqiy tizimlari, xalqaro tajribalar to‘g‘risida ma’lumotga ega bo‘lishi, bugungi zamon ruhi bilan yashashi, bu ma’lumotlarni talaba yoshlarga yetkazuvchi, uni to‘g‘ri yo‘lga soluvchi shaxs bo‘lmog‘i zarur. 14 Ana o‘shanda biz ko‘zlagan eng yuksak marraga huquqiy demokratik davlat, fuqarolik jamiyatini qurishga erishamiz. Jamiyatimiz taraqqiyoti bundanda yuksak bo‘lib tushunchasi ‘aydo bo‘lishiga zamin yaratiladi. O‘rta maxsus ta’limda ta’lim mazmuni mutaxassislar shaxsini rivojlantirish, yillarning chuqur fundamental bilimlarini va amaliy tayyorgarliklarining asosiy vositalaridan biri hisoblanadi. Respublikamiz oliy o‘quv yurtlarida masofaviy o‘qitish tizimini tatbiq qilish, uni yanada yaxshi yo‘lga qo‘yish uchun chet davlatlarning tajribasini o‘rganmoq hamda multimedia — elektron darsliklar, elektron kutubxonalar, audio va video darsliklar yaratishga jiddiy e’tibor bermoq lozim. Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan ta’lim tizimidagi islohotlarni o‘tkazishda yangi axborotlar texnologiyalaridan unumli foydalanish muhim ahamiyat kasb etmoqda. “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”ning ikkinchi bosqichida ta’lim muassasalarining moddiy texnik va axborot bazasini mustahkamlash hamda ilg‘or pedagogik texnologiyalar bilan ta’minlash masalasiga alohida e’tibor berilgan. Shuning uchun oliy ta’lim muassasalari, kasb-hunar kollejlari hamda akademik 14 Huquq va burch № 12/2012 22 -bet mazmunan boyitib, aniqlashtirib borishga yordam beradi. Huquqiy tasavvur va huquqiy tushunchalarni hosil qilishning metodik usullari ham ko‘‘ hollarda bir- biriga o‘xshab ketadi. Tasavvur – kishining narsa, hodisa haqidagi tajribasiga asoslangan bilim- tushunchasidir 11 . Tasavvur – idrok qilingan, his etilgan huquqiy hodisaning kishi ongida aks etishi, gavdalanishidir. Huquqni o‘qitish jarayonida o‘quvchilarning ko‘z o‘ngida huquqiy hodisalarni tasavvur ettirishda obrazlilikdan foydalanish huquqiy ongning shakllanishiga ijobiy ta’sir etadi. Obrazlilik – o‘quvchilarning huquqdan olgan bilimlarini ilmiy va ‘uxta bo‘lishining zarur shartlaridan biridir, ularning huquqqa qiziqishini uyg‘otish va huquqiy faktlarni tahlil qilish va umumlashtirish uchun zarur bo‘lgan shart-sharoitlarni yaratishning muhim vositasidir. Tasavvurlarni shakllantirishda o‘quvchilar huquqiy hodisalarni faol suratda idrok etishiga qaratilgan usullardan foydalaniladi. O‘qituvchi bayonining mazmunan ko‘rgazmali va obrazli bo‘lishi, ma’ruza matnidagi, huquqiy hujjatlardagi voqea va elementlar, huquqiy adabiyotlar o‘quvchilarda huquqiy tasavvurlarni shakllantirishning asosiy manbai bo‘lib xizmat qiladi. O‘qituvchi materialni bayon qilayotganda, huquqiy hujjatlardan, ilmiy-ommabo’ va qonunlardan olingan tafsilotlarga hamda o‘quvchilardagi mavjud tasavvurlarga suyangan holda ish tutib, o‘quvchilarning huquqiy ongining ortishi, ularning muhim tafsilotlarni ajratib olishi va esda saqlab qolishlariga yordam beradi. Bunda o‘qituvchi o‘quvchilarning faol fikrlashini tashkil qilishi lozim. O‘qituvchi qonunlarni o‘qib qo‘ya qolmay, balki qonundagi alohida me’yorlarni o‘quvchilar ishtirokida tahlil qilib, undagi eng muhim elementlarni ajratib chiqishi lozim. Huquqiy tushuncha – ‘redmet va hodisalarning mantiqan ajratilgan muhim belgilarini umumlashtirib, birlashtirib aks ettiruvchi umumiy tasavvur bo‘lib, huquqiy onglilik, insonning bilim va tasavvurlari darajasidir. 11 O‘zbek tilining izohli lug’ati. - M.: Rus tili. 1981. 2 tomli., 2-tom. – B. 130. ixtiyorimizdan tashqari o‘zi mavjud bo‘ladi. Huquqiy bilimlarni egallash natijasida huquqiy ko‘nikma va malakalar shakllanadi. Bilimlarni egallash jarayonida vujudga keladigan usullar va elementlarning o‘zlashtirilishi (ko‘nikma) hosil bo‘ladi hamda shu usul va elementlarni to‘g‘ri tanlab, foydalanish yo‘llarining egallanishi (malaka)ga erishiladi. Huquqiy bilim asosida shaxsda huquqiy ong shakllanishiga erishiladi. Huquqiy ta’lim jarayonida shaxs huquqiy jihatdan tarbiyalanib, huquqiy bilimlarni hayotga tatbiq etishga o‘rgatiladi. Huquqiy ta’limning tarkibiy qismlarini quyidagicha belgilash mumkin: 1) huquqiy ta’limning maqsadi (huquqiy ta’limning ta’limiy, tarbiyaviy va rivojlantiruvchi vazifalari inobatga olinadi); 2) huquqiy ta’limning mazmuni (huquqni o‘qitish-o‘rganish natijalariga – huquqiy bilim, ko‘nikma, malakalar orqali huquqiy ongning shakllanish darajasiga erishish inobatga olinadi); 3) huquqiy ta’limning metodologiyasi (huquqni o‘qitishning metod va usullari inobatga olinadi); 4) huquqiy ta’limning tamoyillari (bilim beruvchi faoliyatini va bilim oluvchilar bilish faoliyatining xususiyatini belgilaydigan asosiy qoidalar inobatga olinadi); 5) huquqiy ta’limning samaradorligi (yoshlarning bilish faoliyatini faollashtirish inobatga olinadi). Huquqiy ta’limning maqsadi har bir kishiga amaliy faoliyatda zarur bo‘ladigan huquqiy bilimlarni belgilangan davlat standartlaridan kam bo‘lmagan hajmda olish imkoniyatini berishdan iboratdir. Huquqiy ta’lim jarayonida quyidagi vazifalar amalga oshiriladi va huquqiy ong muntazam, tizimli asosda shakllantiriladi: ta’limiy vazifa - ta’lim jarayonining vazifalarini aniq belgilash, huquqiy axborot va tushunchalar bilan boyitish, ijtimoiy va shaxsiy ehtiyojlarni hisobga olish bilan ta’lim mazmunini o’timallashtirish, idrok etish, turli xildagi ta’lim shakli, metodlari va ko‘rinishlaridan foydalanish asosida huquqiy bilim berishdir; • ikkinchi oliy yoki qo‘shimcha ma’lumot olish, malaka oshirish va qayta tayyorgarlik o‘tash istagida bo‘lganlar; • mintaqaviy hokimiyat va boshqaruv rahbarlari ; • an’anaviy ta’lim tizimining imkoniyatlari cheklanganligi sababli ma’lumot olaolmagan yoshlar; • o‘z ma’lumot maqomini zamonaviy talablar darajasiga ko‘tarish istagida bo‘lgan firma va korxonalar xodimlari; • ikkinchi ‘arallel ma’lumot olishni xohlagan tinglovchilar; • markazdan uzoqda, kam o‘zlashtirilgan mintaqalar aholisi; • erkin ko‘chib yurishi cheklangan shaxslar; • jismoniy nuqsonlari bo‘lgan shaxslar; • harbiy xizmatda bo‘lgan shaxslar va boshqalar. O‘zbekiston sharoitida MO‘ni tashkil qilish katta samara beradi. Hozirgi davrda ta’limning bu turidan keng miqyosda foydalanish lozim. Mazkur ta’lim turini joriy qilish bilan bog‘liq ayrim muammolarning kelib chiqishi tabiiy. Lekin ularni imkoniyat darajasida hal qilishga erishish mumkin. Masalan, dastlabki ‘aytda televideniyedan foydalanish katta samara berishi mumkin. Hozirgi kunda televideniye orqali ayrim fanlar bo‘yicha o‘quv mashg‘ulotlari tashkil qilinib kelinya’ti. Lekin ko‘rsatuvlarning samaradorligi hali yetarli darajada emas. Birinchidan, bu ko‘rsatuvlar asosan kunduzi namoyish etiladi. Ikkinchidan, uning metodikasini yanada takomillashtirish kerak. Mazkur o‘quv mashg‘ulotlari bazasida MO‘ tashkil qilinadigan bo‘lsa, u holda mazkur ta’lim turining tashkiliy — uslubiy tomonlarini qayta ko‘rib chiqish kerak bo‘ladi. Yuqorida ta’kidlanganidek, MO‘ kunduzgi va sirtqi ta’lim turlarining xususiyatlarini o‘zida mujassamlashtiradi. Shunday ekan, uni tashkil qilishda sirtqi ta’lim turining ayrim elementlaridan ham foydalanish mumkin. O‘tgan asr 80- yillarida abituriyentlarning kirish imtihonlariga tayyorlash maqsadida sirtqi tayyorlov kurslari tashkil etilgandi. Kurs xodimlari tomonidan abituriyentga tegishli fanlarda mutaxassislar ishlab chiqqan vazifa va to’shiriqlarning variantlari ‘ochta orqali yuborilardi. Ma’lum bir muddatda abituriyent o‘zi bajargan vazifa va to’shiriqlarni tekshiruv uchun kurslar manziliga 6. H ar bir dars uchun maqsadlar aniq belgilanib olinishi shart; 7. H ar bir dars zamonaviy pedagogik texnologiya asosida o`tilishi lozim; 8. H ar bir dars uchun alo h ida to`rt xil murakkablik darajasidagi nazorat to’shiriqlari tuzilishi kerak; 9. Darsni talabalar bilimidan kelib chiqqan h olda tashkil etish lozim; Xulosa qilib aytadigan bo`lsam, ҳuқuқiy fanlari darslarda o`qitishning zamonaviy shakl va metodlarini qo`llash talabalarning ongli, tez, teran fikrlashlarida katta rol o`ynaydi. Shuningdek o`qituvchilar pedagogik texnologiyalarni o`zlashtirib, o`z faoliyatlarida amaliyotda unumli qo`llay olsalar ta`limni, sifat va samaradorligiga erishish, raqobatbardosh kadrlar tayyorlashni kafolatlash imkoniyatiga ega bo`lamiz. M azkur elektron kurs dars jarayoniga qo’llanilsa darsning sifat samaradorligi oshadi deb o’ylayman. jo‘natishi yuborilgan vazifa va to’shiriqlar o‘qituvchi tomonidan tekshirilib, qisqa mulohazalar yozilib abituriyentga ma’lum qilinishi lozim edi. MO‘ni tashkil qilishdagi eng muhim masalalaridan biri professor o‘qituvchilarni tanlashdir. Mazkur ta’lim turini amalga oshirish uchun o‘qituvchilar eng tajribali va tashkilotchi ‘rofessor — o‘qituvchilar orasidan tanlab olinishi lozim. Chunki MO‘ boshqa ta’lim turlaridan farqli bo‘lib, uning samaradorligini oshirish kopp jihatdan o‘qituvchining bilimdonligi, tashkilotchilik va boshqaruvchilik xususiyatlariga bog‘liqdir. Chunki MO‘ ga jalb qilinuvchi o‘qituvchi bir paytning o‘zida mohir pedagog, dono maslahatchi va tajribali boshqaruvchi bo‘lishi kerak. MO‘ ni tashkil qilishning dastlabki davrida respublika aholisining demografik xususiyatlaridan kelib chiqib, tegishli viloyat yoki mintaqa markazlarida MO‘ punktlarini yaratish kerak. p «Ta’lim to‘g‘risida»gi O‘zbekiston respublikasi qonuni va «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» maqsad va vazifalari bosqichma — bosqich ro‘yobga chiqarilishida zamonaviy axborot texnologiyalari va tizimlarning roli muhim ahamiyat kasb etishi hammaga ayondir. Zamonaviy axborot texnologiyalariga: multimediya, bir tildan ikkinchi tilga tarjima qilish, bir alifbodan ikkinchi bir alifboga o‘tkazish, kom’yuterli test nazorati, skaner texnologiyasi, internet, elektron ‘ochta, Web — texnologiya, elektron virtual kutubxona, masofadan turib ta’lim berish, taqdim etish texnologiyasi, sun’iy tafakkur tizimlari va boshqalar kiradi. «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» to‘liq amalga oshishidan ko‘zlangan maqsadlarning naqadar ezgu ekanini inobatga olsak, bugungi kunga kelib o‘qitish tizimlarining har biri jabhasida ilg‘or texnologiyalardan foydalanish zarurati alohida dolzarblik kasb etayotganini sezish qiyin emas. Hammamiz guvohimizki, kundalik hayotimiz va istiqbolimiz ravnaqi uchun muhim ehtiyoj sanalmish tom ma’nodagi ta’lim tizimiga zamonaviy axborot texnologiyalarining jalb etilishi tobora oldingi o‘ringa chiqib boraya’ti. Buni kopplab maxsus ta’lim muassasalari, akademik litseylar, kasb-hunar kollejlari va yetakchi oliy o‘quv yurtlari hamda akademiyalar misolida ko‘rish mumkinki, ayni kunlarda ulardagi o‘quv jarayonini, masalan, bilim olish samarasini o‘zgartirishga sarflanadigan vaqtning keskin qisqarishida va shakllantirish ham muhim ekanligini ko‘rsatadi. Shu maqsadda o‘qituvchilar oldida yangi muammolarni yechish izlash vazifasi paydo bo‘ladi. Huquqiy ta’lim-tarbiya jarayonida yoshlar huquqiy ongining shakllanishiga erishish uchun o‘qituvchilar o‘z faoliyatini tahlil qilishni bilishi kerak. O‘z faoliyatini tahlil qilishda quyidagi savollarga javob to’ishi lozim: - tarbiyalanuvchilar faoliyati mazmuni qo‘yilgan vazifalarga mos keladimi? - qo‘llanilayotgan metodlar samaralimi? - foydalanilayotgan tashkiliy shakllar o‘quvchilarning yoshi xususiyatlariga mos keladimi? - muvaffaqiyat va muvaffaqiyatsizliklar, xatolar va qiyinchiliklarning sabablari nimalardan iborat? - shaxsiy tajriba nimalardan iborat? Huquqiy ta’lim jarayoniga sistemali yondashuv nuqtai nazaridan qaralganda, uning o‘zaro bog‘langan ikki tizimi amal qiladi. Birinchi tizim – o‘quv jarayonida o‘qitishning maqsadi, o‘qitish va o‘quv faoliyati, ta’lim mazmuni, o‘qitish vositalaridan iborat murakkab tizim sifatida namoyon bo‘ladi. Ular o‘zaro bir-biri bilan bog‘lanib ketgan. Ikkinchi tizim – o‘quv jarayoniga nisbatan yirik bo‘lgan pedagogik jarayonning alohida tizimidir. Bu tizim o‘qitish, ta’lim berish va tarbiya jarayoni birligi sifatida namoyon bo‘ladi. Shu bilan birga bu tizimda ta’lim jarayoni rivojlanishi qonuniyatlariga bevosita ta’sir ko‘rsatadigan ijtimoiy jarayonlar va talablar tizimi ham mavjud. Huquqiy ta’limda qo‘llaniladigan o‘qitish metodlari guruhiga quyidagilar kiradi: An’anaviy metodlar – bu metodlarning ibtidosini ilk falsafiy va pedagogik tizimlar tashkil etadi. Hozirgi davrda ulardan beshtasi inobatga olinadi: og‘zaki, amaliy, ko‘rgazmali, manba bilan ishlash, video – texnika vositasidan foydalanish metodlari. 1.2. Huquqiy fanlarni o‘qitishda axborot kommunikativ texnologiyalaridan foydalanish yo‘llari Axborot texnologiyalari – ijtimoiy hayotining ҳuқuқ sohalari uchun axborot yaratish, to’’lash, uzatish, saqlash, va qayta ishlash hisoblash texnikasi va aloqa tizimlaridan foydalanishdir. Huquq fanlaridan materialni o’rganishning maqbul yo’lini ta’minlaydi, ya’ni o’quvchilarga nazariyani o’zlashtirish va misollar hamda namunaviy masalalarni yechish ko’nikmalarini ishlab chiqish navbat-tartibini mustaqil tashkil etishiga, shuningdek olgan bilim va ko’nik-malari sifatini o’zi tekshirishiga imkon beradi; - tahlil va tadqiqotchilik faoliyati ko’nikmalarini singdiradi; - o’quvchining vaqtini tejashga imkon beradi. Huquq fanlarga yo’naltirilgan muhit o’quv dasturlari paketidan iborat bo’lib, ma’lum klass ob’ektlari bilan ish ko’rishga, ular o’rtasidagi munosabatni va ob’ektlar hamda munosabatlar ustida olib boriladigan ishlarni bajarishga, shuningdek ob’ektlarni va ularning xossalarini yaqqol tasavvur etishga imkon beradi. O’quvchi muhit ob’ektlari bilan ish ko’rganda to’shirilgan didaktik masalaga erishish, yoki mustaqil tadqiqotlarni bajarishni maqsad qilib qo’yadi. Tekshiruvchi dasturlar bilimlar sifatini tekshirish va baholash uchun mo’ljallangan. Ular o’quvchiga: javobni umum qabul qilingan shaklga maksimal yaqin-lashtirilgan hollda kiritish; tekshirish natijalarini saqlash, yig`ish, raspechatka olish (qog`ozga ko’chirish) va statistik tahlil qilish; javobning shakli va sintaktik (ga’ning tuzilish) savodliligidan qat’iy nazar, adekvat baho olish imkonini berishi lozim . Ma’lumotnoma tizimlari – bu ma’lumotnomaga o’xshagan turli o’quv axborotlarini saqlash va o’quvchiga ko’rsatish uchun mo’ljallangan dasturlardir. Bu dasturlarda o’quv materiali iyerarxik tartibda joylashtiriladi va axborotni turli belgilariga qarab tez izlab to’ish mumkin bo’ladi. Ular kontekst ma’lumotni olish, saqlash va nusha chiqarishni Huquqiy ta’limning izchil, uzluksiz, tizimli va chuqur bo‘lishi shaxs rivojlanishidagi yosh bilan bog‘liq imkoniyatlar bilan belgilanadi. Huquqiy ta’lim yagona yo‘nalishga ega bo‘lishi lozim. Buning ma’nosi shuki, asosiy e’tibor yoshlarning huquqiy bilimlarni o‘zlashtirishigagina emas, balki ularning umumiy rivojlanish darajasini va ijtimoiy faolligini oshirishga, qonun-qoidalarga hurmat bilan qarash hissini uyg‘otishga, uning qanday ahamiyatga ega ekanligini anglab yetishlariga ham qaratilishi lozim. Huquqiy ta’lim – aqliy tarbiya muammolarini hal qilishga qaratilgan ta’lim oluvchilarning bilish faoliyatlarini tashkil qilishdan iborat. Huquqiy ta’lim har bir kishini mazkur jamiyatda yashashga, mehnat qilishga, erkin bo‘lishga, mas’uliyatni his etishga tayyorlaydi. Shaxslarning burch va mas’uliyati bir guruh usullarni qo‘llash natijasida shakllanadi. Ularga bilimning ijtimoiy va shaxsiy ahamiyatini tushuntirish, ularni bajarishga o‘rgatish, o‘z majburiyatlarini muvaffaqiyatli, vijdonan bajarganliklari uchun taqdirlash, to’shiriqlar bajarilishini nazorat qilish va zarurat tug‘ilganda, o‘qishga mas’uliyat bilan yondashishdagi kamchiliklarni ko‘rsatish, tanbeh berish shular jumlasiga kiradi. Huquqiy ta’lim mazmunining tamoyillari. Mustaqil O‘zbekiston Res’ublikasida amalga oshirilayotgan islohotlar natijasida demokratik jamiyat bar’o etishdek orzumizning ro‘yobga chiqishida zamon talabalariga javob beradigan, huquqiy bilimga ega bo‘lgan kadrlarni tayyorlash bugungi kunning eng dolzarb masalalaridan biridir. Shuning uchun ham O‘zbekiston mustaqilligining ilk qadami sifatida ta’limni tubdan isloh qilish, kadrlar tayyorlashni zamon talablari darajasiga ko‘tarish borasida bir qator chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. “Jamiyatda huquqiy madaniyatni yuksaltirish Milliy dasturi”da huquqiy ta’limning maqsadi har bir kishiga amaliy faoliyatda zarur bo‘ladigan huquqiy bilimlarni belgilangan davlat standartlaridan kam bo‘lmagan hajmda egallash imkoniyatini berishdan iborat 13 ekanligi e’tirof etilgan. 13 Jamiyatda huquqiy madaniyatni yuksaltirish Milliy dasturi // O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi. – 1997. 9- son, 227- modda. beradi. Bu p aketlar tarkibida veb-sahifalar, grafika, Javascri p t dasturlari kirishi mumkin. Wiki - «Wiki wiki» so’zlari gavay tilida ―juda tez degan ma’noni anglatadi. Wiki to’g’ridan-to’g’ri brauzer oynasida oddiy belgilash tilida foydalanuvchilar hamkorlikda hujjatlar yozishiga imkoniyat beradi. O’qituvchilar va tinglovchilar o’z materiallarini qo’shib qo’yishi va keyinchalik tahrirlashi, wiki-hujjatning yaratilish tarixini kuzatib borishi mumkin. Anketa - bu element ichki anketalardan (COLLES, ATTLS) iborat bo’lib, ular masofaviy kurslarda baholash va rag’batlantirish maqsadlarida ishlatiladi. Malumotlar bazasi – ixtiyoriy mavzular bo’yicha yozuvlar banki. Yozuvlarning tuzilmasi va formatiga cheklovlar deyarli yo’q, ular tasvirlar, fayllar, sonlar, matn kabilardan iborat bo’lishi mumkin. Yozuvlar bittalab yoki ro’yxat bo’yicha ko’rib chiqilishi mumkin. Yozuvni qidirish uchun forma mavjud. O’qituvchi Malumotlar bazasi bilan ishlashga turli xil cheklovlar qo’yishi mumkin, ular: ko’rib chiqishga, yozuv qo’shishga ruxsat berilgan muddatlar, yozuvlarning mumkin bo’lgan eng katta va eng kichik soni. Glossariy - kursda ishlatilayotgan tushunchalar va terminlarning izohli elektron lug’ati. U kurs uchun ummumiy va har bir mavzu bo’yicha alohida bo’lishi mumkin. O’qituvchi foydalanuvchilarga lug’at ustida hamkorlikda ish olib borish uchun glossariyga murojaat qilishga ruxsat berishi mumkin. Tinglovchilarning yozuvlarini kiritishdan oldin o’qituvchi ularni ko’rib chiqishi zarur. Yozuvlar bo’yicha qidiruv bajarilishi mumkin. Yozuvlar alfavit bo’yicha, toifalar bo’yicha, sana bo’yicha yoki mualliflar bo’yicha tartiblab ko’rib chiqish uchun taqdim etilishi mumkin. Foydalanuvchi tushuncha yoki termin bo’yicha o’z izohlarini kiritishi mumkin. To’shiriqlar. Foydalanuvchiga 4 xil to’shiriqlar berilishi mumkin: javobi bir necha fayllarda beriladigan; javobi matn shaklida;  Huquqiy ong shakllanishida huquqiy tushunchalarning turli sohalarga tegishli ekanligidan kelib chiqib, tarixiy, iqtisodiy, siyosiy, diniy, sotsial, madaniy, ma’naviy, nazariy, ilmiy, sohaviy va h.k. guruhlarga ajratish mumkin. Huquqni o‘qitish jarayonida tushunchalarni shakllantirishning usul va vositalari xilma-xil bo‘lib, avvalo, tushunchalar mazmunining murakkabligiga bog‘liq. Masalan, davlatning belgilari – hudud, suverenlik, armiya, soliq, bank kabi tushunchalarning hosil bo‘lishi uchun bir soat dars kifoya qilsa, sotsiologik tushunchalar, masalan, davlat va huquqning ‘aydo bo‘lishi va rivojlanishi davlat va huquq nazariyasi fanini o‘rganish jarayonida o‘zlashtiriladi. Shaxsda tushunchalarning chuqur va mustahkam bo‘lishi, asosan, o‘qituvchining o‘quvchilar fikrlash faoliyatini qanchalik uyg‘ota olishi va unga qay darajada rahbarlik qila olishiga bog‘liq. Huquqiy tushunchalar hosil qilishda o‘quvchilarning voqea va hodisalarni analiz, sintez qila olish qobiliyatini o‘z ichiga olgan fikrlash faoliyatini kuchaytirishda ta’limning zamonaviy pedagogik texnologiyalari, interfaol metodlardan foydalanish, o‘quvchilarning ko‘rgazmali qurollar, texnika vositalari, huquqiy hujjatlar bilan ishlashlarini uyushtirish alohida ahamiyatga ega. Shunday qilib, huquqiy tafakkurni rivojlantirish uzluksiz jarayon bo‘lib, u yoshlarda umumiy nazariy bilimlar va ilmiy dunyoqarashni shakllantirish ishlarining muhim tarkibiy qismidir. Huquqiy bilim berish bilim oluvchida bilimlarni egallash, o‘quv ko‘nikmalari va malakasini shakllantirish jarayonidan iborat bo‘ladi. Huquqiy ongli va huquqiy madaniyatli insonni kamolga yetkazish bilim oluvchini aqliy jihatdan rivojlantirishni o‘z ichiga oladi. Huquqiy ta’lim berish, uni rivojlantirish va tarbiyalash funksiyalari amalga oshirilishi natijasida shaxsni shakllantirish jarayonida kom’leks yondashuvga erishiladi. Huquqiy bilim – bu bir butunlikni tashkil qiluvchi qismlar orasidagi ularning ichki zaruriyatidan kelib chiqqan, bir-biri bilan uzviy bog‘liq hodisadir. Chunki bu zaruriy bog‘liqlik narsa va hodisalarning tabiatidan kelib chiqib, bizning o’quv faoliyatiga motivatsiya kuchayadi va hokazo. Kompyuterli ta’lim jarayonida ta’lim o’quvchi va kom’yuter orasidagi munosabatlarga ko’ra tashkil etiladi, boshqariladi, nazorat qilinadi. Kompyuterli ta’limni tashkil etish – o’quvchi bilan o’quv materiali o’rtasidagi bog`lanishni kom’yuter vositasida yo’lga qo’yish. O’quvchi bilan o’quv materiali o’rtasidagi bog`lanishni tashkil etish uchun ta’lim loyihalanadi. O’quvchilarning o’quv ishlarini tashkil etish, ular faoliyatini rag`batlantirish tegishli vositalar asosida modellashtiriladi. Huquqiy ta’lim jarayonida foydalanishga mo’ljallangan ko pp lab elektron o’quv materiallari yaratilganki, unga elektron darslik, elektron o’quv qo’llanma, o’rgatuvchi dastur vositalari kabilarni misol qilib ko’rsatish mumkin. Ular o’zida boshqarilish imkoniyati, interfaol uslublar, sun’iy intellekt elementlari, hissiy moslashuvchanlik kabi xususiyatlar muvjudligiga ko’ra ta’limda ma’lum samaradorlikni ta’minlaydi. Kompyuterlarni huquq fanlaridan o’quv jarayonida qo’llash quyidagilarga imkon beradi: - o’quvchilarda bilish ehtiyojini shakllantiradi; - o’quvchilarning bilish faoliyatini faollashtiradi; - o’quvchilarda fanni o’rganishga qiziqishni oshiradi; - kompyuter bilan ishlashni o’rganishga bo’lgan ishtiyoqni oshiradi; - kompyuterlardan foydalanish bilan bog`liq dunyoni ilmiy bilishning hozirgi zamon metodlari bilan tanishtiradi; - ta’limda o’quvchining individuallik darajasini oshiradi; - o’quvchilarning ijodkorlik qobiliyatini rivojlantiradi; - materiallar mazmunining xilma-xilligini ta’minlaydi; - ta’limda foydalaniladigan o’quv materiallari doirasini kengaytiradi; - ta’limda ko’rgazmalilikni kuchaytiradi; - o’quvchilarning o’z-o’zini nazorat qilishi, ya’ni baholash jarayonining omillarini kengaytiradi va h.k. Kompyuterli ta’lim tamoyillari: o’quv ishlarini tashkil etish, ular faoliyatini rag`batlantirish tegishli vositalar asosida modellashtiriladi. Ta’lim jarayonida foydalanishga mo’ljallangan kopplab elektron o’quv materiallari yaratilganki, unga elektron darslik, elektron o’quv qo’llanma, o’rgatuvchi dastur vositalari kabilarni misol qilib ko’rsatish mumkin. Ular o’zida boshqarilish imkoniyati, interfaol uslublar, sun’iy intellekt elementlari, hissiy moslashuvchanlik kabi xususiyatlar muvjudligiga ko’ra ta’limda ma’lum samaradorlikni ta’minlaydi. Kompyuterlarni o’quv jarayonida qo’llash quyidagilarga imkon beradi: - o’quvchilarda bilish ehtiyojini shakllantiradi; - o’quvchilarning bilish faoliyatini faollashtiradi; - o’quvchilarda fanni o’rganishga qiziqishni oshiradi; - kompyuter bilan ishlashni o’rganishga bo’lgan ishtiyoqni oshiradi; - kompyuterlardan foydalanish bilan bog`liq dunyoni ilmiy bilishning hozirgi zamon metodlari bilan tanishtiradi; - ta’limda o’quvchining individuallik darajasini oshiradi; - o’quvchilarning ijodkorlik qobiliyatini rivojlantiradi; - materiallar mazmunining xilma-xilligini ta’minlaydi; - ta’limda foydalaniladigan o’quv materiallari doirasini kengaytiradi; - ta’limda ko’rgazmalilikni kuchaytiradi; - o’quvchilarning o’z-o’zini nazorat qilishi, ya’ni baholash jarayonining omillarini kengaytiradi va h.k. Kompyuterli ta’lim tamoyillari: -ilmiylik -tizimlilik va ketma-ketlik -ko’rgazmalilik -o’quvchilar faoliyatini individuallashtirish -nazariyaning amaliyot bilan aloqadorligi -tushunarlilik -fanlararo, ham fan ichidagi bog`liqlikni ta’minlash Kurs ish maqsadi Umumiy o‘rta ta’lim tizimida huquqiy fanlarni o‘qitishda axborot kommunikativ texnologiyalaridan foydalanish tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat. Kurs ish n ing vazifalari:  Umumta’lim muassasalarining huquqiy ta’lim nazariyasi va metodikasining nazariy tahlilini o’tkazish;  Umumiy o‘rta ta’lim tizimida huquqiy fanlarni o‘qitishda axborot kommunikativ texnologiyalaridan foydalaniigan holda tavsiyalar ishlab chiqish;  Umumta’lim bosqichida huquq sohalarini o’qitishda interfaol ta’lim usullaridan foydalanish samaradorligini qiyosiy tahlil etish;  Umumta’lim muassasalarida yoshlarda huquqiy madaniyatini shakilantirshda huquqiy ta’lim samaradorligini oshirish omillari, usul, vosita va metodlarini belgilash;  Umumta’lim muassasalarining huquqiy ta’lim nazariyasi va o’qitish metodikasiga oid ilmiy-metodik tavsiyalar ishlab chiqish va ularning samaradorligini aniqlash. Kurs ishning ob’ekti Umumiy o‘rta ta’lim tizimida huquqiy fanlarni o‘qitishda axborot kommunikativ texnologiyalarin i qo’llash, huquqiy ta’lim nazariyasi va metodikasini takomillashtirish jarayoni tashkil etadi. Kurs ishning predmeti Umumiy o‘rta ta’lim tizimida huquqiy fanlarni o‘qitishda axborot kommunikativ texnologiyalarin i nazariyasi va metodikasini takomillashtirish. Kurs ish hajmi va tuzilishi: Kirish, ikki bob, xulosa va tavsiyalar, foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati va ilovalardan iborat. zamonaviy axborot — kommunikatsiyalar, jumladan, internet tarmog‘i imkoniyatlaridan keng foydalangan holda olib borishga asoslanadi. AQSh ta’limi tarixida masofaviy o‘qitish milliy universitetlari, masofaviy ta’lim yordamida olingan yangi mutaxassisliklar, ilmiy darajalar vujudga kelgan. Misol qilib, Kolorada shtati davlat universitetining ma’muriy ish yurituvchi magistri, Chikago davlat universiteti informatika, Jorj Vashington Universitetining ta’limni boshqarish, penselviya davlat universitetining akustika magistri va Merilend Universitetining yadro fizikasi bakalavri darajalarini ko‘rsatish mumkin. Masofaviy ta’lim respublikamizda ta’lim tizimiga yangi kirib kelayotgan usul bo‘lib, hozirgi kunda bu jarayonga jiddiy e’tibor berib kelinmoqda va uning asoslari yaratilmoqda. Barcha oliy o‘quv yurtlarida kom’yuter sinflari tashkil etilgan bo‘lib, ularning ko’’ qismi internet global tarmog‘iga ulanish asosida faoliyat ko‘rsatmoqda. Masalan pandemiya payitida 2020 yilda umumiy o‘rta ta’lim tizimida huquqiy fanlarni o‘qitishda axborot kommunikativ texnologiyalarin i 16 -sentabrdan boshlab, ҳuқuқ fanlarni m asofaviy o‘qitish kom r onentlarini kiritish tatbiq qilishga kirishilgan . barcha maktabla rda kom r yuter sinflari zamonaviy texnologiyalar bilan jihozlangan. Birinchi bosqichda sinflar Internet tarmog‘iga ulangan bo‘lib, qat’iy reja asosida r rofessor — o‘qituvchilar undan bilim va malakalarini oshirishda o‘z faoliyatlarida foydalanib kelmoqdalar. O’quv chilarning virtual kitob, virtual kutubxona to‘g‘risida tasavvurlari kengayib bormoqda. Maktab da masofali o‘qish uslubiy materiallari ( matnlar, audio va video darsliklar, elektron darsliklar) ayrim fanlarni o‘qitishda foydalanilmoqda va yaxshi natija bermoqda. Masofadan o‘qitishda asosiy e’tiborni o‘quv — uslubiy materiallarni tayyorlashga qaratish lozim. O‘quv uslubiy materiallarning sifati Masofadan o‘qitish sifatining eng asosiy omillaridan biridir. Ta’lim (o‘qish) ni boshqarish tizimi–o‘quv faoliyatini boshqarish tizimining asosi (inglizcha Learning Managment System) bo‘lib, umumiy kirish huquqini ta’minlaydigan o‘quv on-line materiallarni shakllantirish, boshqarish va tarqatish uchun qo‘llaniladi. Kurs yaratuvchisi uchun vizual o‘quv muhitida ta’lim berish ketma – ketligi asosida materiallar osonlik bilan yaratiladi. Tizim tarkibiga turli Kasbiy faoliyatda axborot-kommunikativ texnologiyalardan foydalanish borasida tayyorgarlik darajasini real aks ettiruvchi, shakllanib ulgurgan shaxsiy sifatlari; Vaziyatni to’g`ri baholash va ’edagogik faoliyatda axborot- kommunikativ texnologiyalardan foydalangan holda samarali qarorlar qabul qila oladigan predmet-maxsus bilimlarni tashkil etish imkoniyatiga ega bo’lish. Yangi axborot muhitining an`anaviy muhitdan ’rinsi’ial farqi, uning o’ziga xos kichik texnologik tizimdan iboratligidadir. Zero, istalgan ta`lim muassasasi axborot-kommunikativ texnologiyalarining ta`lim jarayoniga integratsiyasi, ta`limning boshqa barcha didaktik, tashkiliy, iqtisodiy, nazariy-metodologik jihatdan kichik tizimlardagi tub o’zgarishlar bilan kechadi. Axborot ta`lim muhiti imkoniyatlaridan samarali foydalanish uchun pedagogning iste`molchi sifatida o’zi mo’ljaldagi texnik imkoniyatlarining to’liq to’plamini egallagan bo’lishi talab etiladi. Jumladan, quyidagi slaydning mazmuniga e`tabor bering. AKT dan ta`lim jarayonida foydalanish, ta`lim samaradorligini oshirish uchun katta , imkoniyat hisoblanadi. Jumladan, o’qitish jarayoni bilan AKT dan foydalanib o’qitish orasidagi farqni mazkur slayddan bilb olish qiyin emas. Bunda nafaqat tinglash, o’qish balki o’quvchilar bir dars jarayonida mustqail ta`lim olish, olingan nazariy bilimni amalda kuzatish va mavzuni mazmunidagi yangilikni tadqiq qilish imkoniyatiga ega bo’ladilar. Huquq darslarida AKT dan foydalanish uchun avvalo kompyuter dasturlari va ulardan foydalanish yo’llarini bilib olish zarur. Bu esa kompyuter dasturlari nafaqat o’quvchilarning bilim va ko’nikmalarini shakllantirish, balki kom’yuterni qo’llash orqali ularning ijodiy ko’nikmalarini rivojlanishiga ham yordam beradi. -fanning turmush bilan bog`liq bo’lishi -bilish faoliyatini faollashtirish -izlanishga o’rgatish Pedagogik, kompyuter va axborot texnologiyalar ta’lim jarayonini tashkil etish, tayyorlash, ilmiy-metodik materiallar bilan ta’minlash, ta’lim jarayonini amalga oshirish, ta’lim natijalarining sifatini baholashdan iborat bo’lgan yaxlit tizimda o’z ifodasini to’adi. Kadrlar tayyorlash milliy dasturida informatika va axborot texnologiyalarini o’quv jarayoniga keng tadbiq qilish masalasi ko’ndalang qo’yilgan. Unda, shuningdek, axborottexnologiyalari va informatika sohasida kadrlar tayyorlash, shu jumladan Internet texnologiyalarini barcha sohalarda keng joriy qilish dolzarb masalasi ekanligi lohida uqtirib o’tilad. O’zbekistonda axborot-kommunikatsiya texnologiya (AKT) larini yanada rivojlantirish, har bir sohaga tatbiq qilish, mutaxassislarning kom’yuter savodxonligini oshirish kabi masalalar davr talabiga muvofiq yechilmoqda. Hozirgi paytda axborot kommunikatsiyasi rivojlanishining asosiy omillari EHM larning turli sohalarda tobora keng qo’llanib borayotganligidadadir. Kompyuter texnologiyalarining qo’llanish sohasining kengayishi, axborot texnologiyalarining yaratilishi jamiyat hayotining archa sohalarida ya’ni ishlab chiqarishda, fanda, ta’limda, tibbiyotda va boshqa jabhalardagi rivojlanish ya’ni tezkor axborot almashinuviga, qisqa vaqtda axborotlarni qayta ishlash, o’z vaqtida manbaga uzatishga olib kelmoqda. Zamonaviy o’qituvchining jamiyatni axborotlashtirish haroitida ishlashga tayyorligini belgilab beradigan quyidagi axborot-kommunikativ salohiyatlar muhim hisoblanadi: Kasbiy vazifalarni informatikaning zamonaviy vositalari va metodlarini axborot-kommunikativ texnologiyalardan foydalangan holda bajara olish malakasi; javobi fayl shaklida; javobi saytdan tashqari holatda.  To’shiriqlar o’qituvchi talabalarga kengaytirilgan javob tayyorlashni talab etadigan vazifalar qo’yishiga xizmat qiladi. Namunaviy to’shiriqlar sifatida referat tayyorlash, loyiha tuzish, doklad tayyorlash kabilarni ko’rsatish mumkin. To’shiriqni bajarish shartlarini o’qituvchi belgilaydi. Masalan, to’shiriqni bajarishga vaqt bo’yicha cheklov qo’yilishi mumkin. O’qituvchi tinglovchiga javoblarni muddatdan o’tgan bo’lsayam yuborishga ruxsat berishi mumkin. Bunday holda, o’qituvchiga javoblarni ko’rib chiqayotganda muddatidan kechikkanlari haqida axborot berib turiladi. O’qituvchi javoblarni baholab, qo’ygan baholarini va izohlarini har bir tinglovchiga alohida yoki bir necha tinglovchilarga umumiy qilib bir sahifaga yozib qo’yishi mumkin. Ma’ruzalar o’quv materialini qiziqarli va qulay shaklda taqdim etadi. Ma’ruza sahifalar majmuidan iborat. Har bir sahifa, odatda, tinglovchi javob berishi zarur bo’lgan savol bilan tugallanadi. Javobning to’g’ri yoki noto’g’riligiga qarab tinglovchi keyingi sahifaga o’tadi yoki oldingi sahifaga qaytadi. Taqdim etilayotgan material tuzilmasiga muvofiq ma’ruza bo’yicha navigatsiya oddiy yoki murakkabroq bo’lishi mumkin. So’rov - O’qituvchi savol bilan birgalikda uning javobining bir necha variantlarini ham beradi. So’rov tinglovchilar orasida biron masala bo’yicha ovoz berishini tashkillashtirish uchun ishlatiladi. U biron muammo bo’yicha tinglovchilarning fikrini bilish uchun xizmat qiladi. So’rov o’tkazish muddatlari ilgaridan belgilab qo’yilishi mumkin. So’rov tugagandan so’ng uning natijalari ko’rish uchun ochiq yoki yo’iq bo’lishi mumkin. So’rov, shuningdek, tinglovchilarni biron bir ‘arametr asosida guruhlarga taqsimlash uchun ham ishlatishi mumkin. Testlar savollarning har xil turlaridan foydalangan holda tuziladi. Savollarning turlari quyidagicha bo’lishi mumkin: • To’g’ri/Noto’g’ri • ichma-ich javoblar Huquq fanlarini o‘qitishda ijodiy (muammoviy) masalalarning ko‘llanilishining ham o‘ziga xosligi mavjud. Interfsol usullar ta’lim sohasida yangilik emas, ular haqida ko‘‘chilik umumiy o‘rta ta’lim maktablari o‘quvchilarilar va o‘qituvchilar u yoki bu darajada tasavvurga egalar, lekin ular ayniqsa huquqshunoslarni tayyorlashda juda kam qo‘llaniladi. Ba’zida bu usullarga qandaydir ortiqcha, zarur bo‘lmagan bir narsa sifatida qaraydilar. Ular ko‘‘incha faqat amaliy mashg‘ulotlarda, sinov (eks p eriment) dasturlarda, yangi (innovatsion) dasturlarda va kurslarda qo‘llaniladi. Aslida esa an’anaviy o‘quv jarayonida - ma’ruzalar va seminar mashg‘ulotlarida, jumladan nazariy fanlarni o‘qitishda ham interfsol usullardan foydalanishga hech qanday to‘siq yo‘q. Amaliy ko‘nikmalarga o‘rgatishda bu usullar hozirda ustuvor deb tan olinadi. Kasbiy mahoratga o‘qitishning hech qachon nihoyasi bo‘lmaydi. Har qanday mashg‘ulot, kurs, dasturning tugashi bilan ko‘nikmalarning shakllanish jarayoni tugamaydi, chunki takomillashishning chegarasi yo‘q. Harakat orqali o‘rganishga asoslangan interfsol usullardan foydalanganda huquqshunos kundalik ishi uchun xos bo‘lgan vaziyatlar, o‘zaro munosabatlar, vazifalar yuzaga keltiriladi. Aytish lozimki, mazkur usullar ( muammoni hal qilish texnikasi, kichik guruhlarda ishlash, vaziyatlarni o‘ylab to’ish) yuridik konsultatsiyalar, bo‘limlar, huquq-tartibot idoralari bo‘linmalari ishida qo‘llanishi mumkin. Ba’zida so‘zga chiqish davomli bo‘lsa yoki bir necha qismlardan iborat bo‘lsa, uni ikki notiqqa bo‘lib berish mumkin. So‘zga chiquvchilarni almashinib turishi tinglovchilar e’tiborini saqlab turadi va har bir notiqning o‘z qismi bo‘yicha ‘uxta chiqishini ta’minlaydi. Huquqni interfsol uslub bilan o‘qitishda ko‘rgazmali o‘quv qurollari va texnik vositalarning muhim ahamiyatga ega. Ko‘rgazmali qurollar sifatida so‘zga chiqish mavzusi bilan bog‘liq har qanday vositalar - sxema, chizma, jadval, diagramma, fotorasm, videotasmalar bo‘lishi mumkin. Bu yerda «Yuz marta eshitgandan ko‘ra bir marta ko‘rgan ko‘rinishdagi individual materiallar, kichik guruhlarda ishlash uchun loyihalar va barcha talabalar uchun mazmundor hamda kommunikativ kom р onentalarga asoslangan o‘quv elementlari kiradi. Moodle – bu o‘qituvchi (kurs yaratuvchi) lar tomonidan onlayn-kurslarni yaratish uchun maxsus ishlab chiqilgan sayt tarkibini boshqarish tizimi (Content Management System - CMS) sifatida ishlatish ham mumkin. Uni ko‘‘incha e-learning tizimlarni o‘qitishni boshqarish tizimlari (Learning Management Systems - LMS) yoki virtual o‘qitish vositasi (Virtual Learning Environments - VLE) deb ham ataladi. Moodle - masofaviy ta’lim olish sistemasi quyidagi bosqichlardan iborat:  Ta’lim berish jarayoniga tayyorgarlik  Ta’lim berish jarayoni Moodle sistemasi yordamida masofadan turib ta’lim berish jarayoni juda samarali bo’lib, bunda talaba o’zi o’rganayotgan fanning boshlangich qismidan boshlab mustaqil o’rganadi. Har bir ma’ruza turli ko’rinishdagi to’shiriq savollari bilan to’ldirib borilgan. Mavzularga doir to’shiriqlarni mustaqil ravishda bajaradi va fan bo’yicha olgan bilim, ko’nikmalarini orttirib boradi. Agar biror to’shiriqni bajara olmasa u holda ma’ruza qismini qayta takrorlash imkoniyati mavjud. Ma’ruzaning quyidagi turlari mavjud:  muammoli ma’ruza  ma’ruza konferensiyalar  kons’ektsiz ma’ruzalar  mualliflik ma’ruzalari  ma’ruza – munozaralar  qaytar aloqa texnikasi kullanilgan ma’ruzalar  aniq vaziyatni taxlil qilish ma’ruzalari. O‘qituvchi Moodledan foydalanib o‘z kursini yaratishi, uni matn, yordamchi fayllar, ‘rezentatsiyalar, so‘rovnomalar va boshqa xil shakldagi materiallar bilan to‘ldirib borish imkoniyatiga ega. Kursning har bir modulidan so‘ng oraliq nazorat bilimlarni xotirada olib qolishning keskin ortishida namoyon etuvchi multimedia vositalarisiz tasavvur etib bo‘lmaydi. 1-bosqich . Bu bosqich bolalar uchun «Tanishuv bosqichi» bo‘lib hisoblanadi. Bu bosqichda asosiy muammo Respublikamizda hozirda faoliyat ko‘rsatib turayotgan maktabgacha tarbiya muassasalarini kompyuter bilan jihozlash kerak. Bolalar maktabgacha tarbiya muassasasida yosh avlodni o‘yinlar, multfilmlar, kalkulyator hisoblashlari, arifmetik hisoblashlar, turli xil dasturlarni o‘rgatuvchi bolalar ensiklo’ediyalari, dam olishlari uchun bolalar musiqasi kabi qiziqarli dasturlar kiritib o‘rgatish kerak bo‘ladi. 2-bosqich . Bu bosqich asosan oilasida kom’yuteri bo‘lgan shaxslarga taalluqlidir. Hozirgi vaqtda Res’ublikamiz aholisining oila hisobida oladigan bo‘lsak, ko‘‘chilik xonadonlarida kom’yuter bor. Shuning uchun ham bu bosqichni» Jonlanish bosqichi» deb atash mumkin. 3-bosqich . Bu bosqichda maktab, litsey, kasb-hunar kolleji va boshqalar o‘quvchilari to‘liq kompyuter tizimiga kirib boradi. Shuning uchun ham bu bosqichni «adaptatsiya ya’ni, moslashuv» bosqichi deb atash mumkin. 4- bosqich . Bu bosqichda talaba kompyuter bilan to‘liq ishlay bilishi kerak. Talaba kompyuter avlodini tanlash, qaysi tilda yozish, qaysi dastur tilida ishlash, qaysi o’eratsiya tizimlari bilan ishlash, printer, skaner, modem, faks — modem, kom’yuter tarmoqlari, jumladan, Internet, elektron kutubxona va elektron o‘quv qo‘llanmalari bilan ishlash darajasiga yetilib tayyor bo‘ladi. Shuning uchun ham bu bosqichni «Mustaqil ishlash va fikrlash» bosqichi deb atash mumkin. 5-bosqich . Quyidagi bosqichda mutaxassis tayyor bo‘ladi. Bu bosqichni «yetuklik» bosqichi deb atash mumkin. Yetuklik bosqichida mutaxassis kadrlar to‘g‘ridan — to‘g‘ri korxona, tashkilot, muassasa va firmalarda hech qanday ikkilanmay, o‘z sohasi bo‘yicha ish boshqarish qobilyatiga ega bo‘ladilar. Yuqorida taklif qilingan bosqichlarni amalga oshirishda ba’zi bir muammolar ham mavjud, ya’ni: a) bolalar maktabgacha tarbiya muassasasini kompyuter bilan ta’minlash; b) maktablarni to‘liq kom’yuter bilan ta’minlash. ta`minoti. Toshkent, Mehnat, 2000 y. 9. Karimova D. Kompyuterniye texnologi upravlenie trudom. Fan, Toshkent 2001 y. 10. Koreskiy A. Ustanovka, nastroyka i ispolzovanie OS Microsoft XP. Kompyuternaya literatura, Moskva 2003 y. 11. Abduqodirov A.A., Astanova F.A., Abduqodirova F.A. “Case-study” uslubi: nazariya, amaliyot va tajriba. – T.: “Tafakkur qanoti” , 2012. - B. 6, 10-17. 12. Avesto. Tarixiy-adabiy yodgorlik. As q ar Ma h kam tarjimasi. — T.: «SHar q », 2001. B. 14. 13. Azimov A. ,,Pazdaviy Moturidiya maktabining davomchisi”. Ilmiy tahlil”Axborot.Toshkent Islom Universiteti.2003 y.№1. 9-bet. 14. Amir Temur tuzuklari. -T.: Fofur Fulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti, 1996, 24-bet. 15. Azizov A. A., Akinshina N.G., Nishonov B. E. Barqaror taraqqiyot ta’limi (o’quv uslubiy qo’llanma) T.;UNESCO.2007 y. 142 b. 16. Axmedov T. Milliy davlatchiligimiz tarixida kengash, mashvarat va maslahat. –T.: Zarqalam, 2006. –B. 6-12. 17. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari izohli lug’ati. –T.: BMTTDning O’zbekistondagi vakolatxonasi, 2010. B.163. 18. Ashirboev S. Lutfullaev P. Benchmarking va oliy ta’lim.//Pedagogik ta’lim. 2009 y. №5. 17-18b; Maslov D. Globaln ы y benchmarking. http// : consultant.berator.ru/artikl/52 . 19. Begimqulov U. SH. Pedagogik ta’limda zamonaviy axborot texnologiyalarini joriy etishning ilmiy-nazariy asoslari. – T.: O’zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi “Fan” nashriyoti. – B. 10-11. 20. Bolonina Svetlana Valentinovna. Nauchno-metodicheskie osnovы prepodavaniya pravovыx distsiplin v neyuridicheskix vuzax. avtoreferat dis. …kan.ped.nauk. Moskva, 2000. asosida huquqiy bilimlar beriladi. Bunda ta’limning uzluksizligini ham ta’minlash zarur. Huquqiy ta’lim o‘qituvchi bilan o‘quvchining birgalikdagi faoliyati sifatida o‘zaro bog‘liq ikki jarayon: o‘qituvchi faoliyati sifatida bilim berish va o‘quvchining faoliyati sifatida bilim olishga ajraladi. Bilim beruvchi jamiyat manfaatlarini ifoda etgan holda barcha o‘quv muassasalarida ta’lim berishning konstitutsiyaviy huquqini ta’minlashga qaratadi. Huquqiy bilim beruvchi: - ta’lim va tarbiyaning inson’arvar, demokratik xarakterda ekanligidan kelib chiqqan holda bilim oluvchi bilan munosabatlar oqimini insoniy fazilatlar (o‘zaro hurmat, izzat-ikrom, va hokazolar) ruhida amalga oshirishni o‘z oldiga vazifa qilib qo‘yadi; - huquqiy ta’limning uzluksizligi va izchilligini ta’minlaydi; - huquqiy ta’lim tizimining dunyoviy xarakterda ekanligini ham e’tibordan chetda qoldirmaydi; - huquqiy bilimli bo‘lishni va iste’dodni rag‘batlantiradi. Huquqiy ta’lim jarayonida bilim oluvchilar insoniyat ijtimoiy-tarixiy tajribasining muayyan jihatlarini: mafkura, siyosat, fan va huquqiy madaniyatni o‘zlashtiradi. Huquqiy ta’lim jarayonida yoshlar huquqiy tarbiyalanib, ularda vatan’arvarlik, inson’arvarlik, mehnatsevarlik, fidoyilik fazilatlari hamda huquqbuzarliklarga nisbatan murosasizlik shakllanadi. Huquqiy ta’lim bir qancha jihatlardan: bilim beruvchining o‘z fanini bilishi, o‘quv-tarbiya jarayonini uyushtira olishi, ta’limning zamonaviy texnologiyalarini egallashi, o‘quvchining aqliy rivojlanishi, uning bilish imkoniyatlarini chuqur anglab yetishi va bilim oluvchining shaxsiy fazilatlarini shakllantirish yo‘llarini bilishidan tarkib to’adi. Huquqiy ta’lim bilim beruvchi uchun tafakkur faoliyati hamdir. U o‘zini qurshab turgan olamni bilishni va ta’lim berish faoliyatini chuqurlashtiradi. U ta’limda yangi mazmun va metodlarni izlaydi. Ta’lim bilim oluvchi uchun ham, bilim beruvchi uchun ham o‘zini qurshab turgan olamni bilishning bir turi hisoblanadi. 9. Mirziyoev SH. Bilimli avlod - buyuk kelajakning, tadbirkor xalq – farovon hayotning, do’stona hamkorlik esa taraqqiyotning kafolatidir. O’zbekiston Res’ublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganining 26 yilligiga bag’ishlangan tantanali marosimdagi ma’ruza. 2018 yil 7 dekabr. – Toshkent: “O’zbekiston” NMIU, 2018. – 29 B. (64 bet). 10. Jamiyatda huquqiy madaniyatni yuksaltirish Milliy dasturi// O’zbekiston Res’ublikasi Oliy Majlisining axborotnomasi.1997 y. №9. B.23-33. 11. O’zbekiston res’ublikasining “Ta’lim to’g’risida”gi Qonuni // O’zbekiston Res’ublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 2020 y.23 sentyabr 12. O’zbekiston yuridik entsiklo’ediyasi. – T.: Adolat, 2009. 704 b. 13. O’zbekiston milliy entsiklo’ediyasi. 3-jild. T.: “O’zbekiston milliy entsiklo’ediyasi” Davlat ilmiy nashriyoti. 2002 y. 291 b. Qo`shimcha adabiyotlar 1. Uzluksiz ta`lim tizimi uchun o`quv adabiyotlarining yangi avlodini yaratish konsepsiyasi. Toshkent-«S harq ».-2002. 2. Галузо И.В. Методика реализации обучающей функции тестов в среде MOODLE / И.В. Галузо, В.В. Небышинец, П.А. Сташуле?нок // Современное образование Витебщины. — 2013.— № 1. — С. 76–80. 3. Белозубов А.В. Система дистанционного обучения Moodle: Учебно методическое пособие СПб.: СПбГУ ИТМО, 2007. — 108 с. 4. Гильмутдинов А.Х. Электронное образование на платформе MOODLE. Казань, КГУ. – 2008.–169 с. 5. Энгель В. Moodle для новичков. Обзор возможностей Moodle в вопросах и ответах / В. Энгель. – Moodle Center, 2012 — 18 с. 6. Usmonov R . N . К ompyuter tizimlariga texnik xizmat ko ’ rsatish ” “ Ilm ziyo ” 2012 y 7. Sh.A. Nazarov “ Кompyuter va ofis qurilmalar ” ,2007y 8. ToyloqovN. Amaliy matematik dasturlash va kompyuterning dasturiy muammoli to’shiriqlar, muammoli vaziyat hosil qiluvchi ko‘rsatmalar va hokazolar bo‘lishi maqsadga muvofiq. 1.2.1- chizma . Kompyuterli ta ’ lim bosqichlari . Hozirgi zamon talabiga to ‘ liq javob beradigan mutaxassisni tayyorlash bu — davr talabidir . Hozirgi vaqtda respublikamizda yosh avlodni tarbiyalash , o ‘ qitish , bilim berish , zamonaviy axborot texnologiyalarga yaqindan yondashish hamda yangi texnika va texnologiyalar bilan ishlashni o ‘ rgatish maqsadida juda ko ‘‘ ijobiy ishlar amalga oshirilib borilmoqda . Ulardan asosiysi , « Masofadan o ‘ qitish texnika va texnologiyasi » dir . Shu nuqtai nazardan yosh avlodni masofadan o ‘ qitish tizimiga tayyorlash bosqichlarini quyidagi ko ‘ rinishda amalga oshirish mumkin : Hozirgi axborot texnologiyalar jadal rivojlanib borayotgan davrda masofaviy o ‘ qitish katta ahamiyat kasb etmoqda . Chunki ta ’ limning bu turi shu paytgacha mavjud bo ‘ lgan ta ’ lim turlaridan o ‘ zining ayrim ijobiy tomonlari bilan ajralib turadi . MO ‘ ning kunduzgi va boshqa ta ’ lim turlaridan farqli jihati shundaki , mazkur ta ’ lim turiga juda keng aholi ommasini jalb qilish mumkin . MO ‘ o ‘ zida kunduzgi va sirtqi ta ’ lim turlarining ijobiy xususiyatlarini mujassam etadi . Shu jihatlariga ko ‘ ra MO ‘ hozirgi kundagi istiqbolli ta ’ lim turlaridan biri hisoblanadi . MO ‘ asosida ta ’ lim berish uchun o ‘ qish istagida bo ‘ lgan aholining muayyan qismini ta ’ lim muassasasi joylashgan yerga yig ‘ ish shart emas . Ikkinchidan , tinglovchi yoki o ‘ quvchi tomonidan ortiqcha sarf — xarajat qilish zarurati bo ‘ lmaydi . Uchinchidan, bu ta’lim turiga jalb qilinuvchilarning yosh cheklanishlarini istisno qilish mumkin. MO‘ ga jalb qilinuvchi kontingentni quyidagi ijtimoiy guruhlarga mansub bo‘lgan shaxslar tashkil qilishi mumkin: - Kursning asosiy mazmuni - Kursning resurslari - Kurs elementlari Kursning asosiy mazmuni. Kursning asosiy mazmuni bo’limlarga (mavzularga) bo’lingan. Kurs bo’limi o’quv kursining bir bo’lagi (fragmenti) bo’lib, u o’z nomiga ega va resurslar hamda kurs elementlaridan iborat. Kurs nol bo’lim va mavzular bo’yicha bo’limlardan tarkib to’gan bo’ladi. Nol bo’lim, odatda, kurs doirasida umumiy bo’lgan resurslar va elementlardan (kurs tavsifi, forumlar, chatlar, yakuniy testlar, to’shiriqlar va h.k.) iborat. U hamma vaqt mavzu bo’yicha bo’limlardan yuqorida joylashadi. Mavzu bo’yicha bo’lim o’quv kursining bir mavzusidan iborat. Mavzularni o’rganish ketma- ketligi o’qituvchi tomonidan belgilanadi. Joriy bo’lim rangdor yozuv bilan ajratiladi. Mavzu bo’yicha bo’lim o’z sarlavhasiga ega bo’lib, resurslar va kurs elementlaridan iborat. Kursdagi resurslar (veb-sahifalar, fayllarga yoki katologlarga yo’naltiruvchi ma’lumotlar) va elementlar (ma’ruzalar, so’rovnomalar, testlar, to’shiriqlar va h.k.) soni cheklanmagan. Kurs resurslari. Kursning resurslari bir necha xil turda bo’lishi mumkin. Ular mavzu bo’yicha materiallarga yo’naltiruvchi ma’lumotlardan tarkib to’adi. Kursning asosiy resurslari: • URL- murojaat (Veb-sahifa) • p aket IMS • p a p ka (Fayllar katalogiga murojaat ) • Sahifa (Veb-sahifa) • Fayl (biron-bir hujjatga murojaat ) Moodle tizimida turli formatdagi fayllar bilan ishlash mumkin: MS Office (Word, ‘ower’oint va boshqalar) fayllari, multimediya fayllari (video, flash va darsliklarini o‘quvchilarni zo‘riqtiradigan materialdan xoli qilish, o‘quv materiallarida bayon qilinadigan asosiy tushunchalarni qisqa va ravon bayon etish, yoshlarga huquqiy manbalar bilan mustaqil o‘rganish imkoniyatini yaratish huquqiy ong shakllanishini yengillashtiradi. Huquq fanlari o‘rganadigan masalalar – davlat va huquq haqidagi asosiy tushunchalar, tamoyillar, ta’limotlar h uquqiy ta’limning ‘redmetini tashkil etadi . Huquqiy ta’lim orqali ilmiy dunyoqarashni shakllantirishga, huquqiy qoidalarni tushunishga, ularni amalda qo‘llashga, huquqiy jihatdan faollashuvga, davlat va fuqaroning o‘zaro aloqador ekanligini anglashga, kerak bo‘lsa, huquqiy ijodkorlikka, o‘z haq-huquqini bilib olishga erishiladi. Huquqiy ta’lim mazmunini uning tarkibiga kiradigan huquqiy bilim, huquqiy ko‘nikma va huquqiy malaka tashkil etadi. Huquqiy bilim – har bir bilim kabi muayyan huquq sohasiga oid ma’lumotlar majmuasi bo‘lib, ularning inson tafakkurida namoyon bo‘lishidir. Huquqiy bilim orqali yoshlarda tasavvur va tushunchalar hosil bo‘ladi. Huquqiy bilim huquqiy materiallarni o‘rgatish va huquqiy fanlarni o‘qitish orqali amalga oshiriladi. O‘qitish jarayonida aniq va to‘liq huquqiy tasavvurlar mavjud bo‘lgandagina, huquqiy tushunchalar hosil bo‘la oladi. Masalan, O‘zbekiston Res’ublikasi Konstitutsiyasida belgilangan “Fuqarolar O‘zbekiston xalqining tarixiy, ma’naviy va madaniy merosini avaylab asrashga majburdirlar” degan qoidani tushunish uchun ta’lim oluvchi avval tarixiy, ma’naviy va madaniy merosni o‘zi nima ekanligini, undan keyin ularni nima uchun asrash kerakligini tushunib, shundan keyingina bu har bir fuqaroning burchi ekanligini bilib oladi. Bunda o‘qituvchi o‘quvchilarning faol, mustaqil fikrlashini tashkil qilishga erishadi. Huquqiy ko‘nikma – huquqiy tafakkur va huquqiy tushunish mahoratidir. Bu mahorat huquqiy bilimni yaxshi o‘zlashtirish natijasida orttiriladi. Bilim va malaka biror natijaga erishishda bir-biriga uzviy bog‘liq holda namoyon bo‘ladi. Huquqiy malaka – ilgarigi tajribalar, tushunchalar, bilimlar asosida muayyan faoliyatni amalga oshirish harakatidir. Masalan, huquqiy bilimlar yordamida shaxs qonunlarni talqin qilish, ularni amalga oshirish harakatini namoyon etadi. b) faol usullar. Tinglovchi kopproq ta’lim sub’yekti bo‘lib, o‘qituvchi-trener bilan muloqotga kirishadi, ijodiy, muammoli mashg‘ulotlarni bajaradi. Bu yerda umumiy o‘rta ta’lim maktablari o‘quvchilari avval o‘qituvchidan yoki adabiyotlardan olgan ma’lumotlari, axborotlarni qisman, bir tomonlama tarzda uzatadi. Lekin ikki tomonlama aloqa ham ‘aydo bo‘ladi: o‘quvchi o‘qituvchiga savollar beradi, o‘qituvchi ham umumiy o‘rta ta’lim maktablari o‘quvchilariga ijodiy fikrlashni rivojlantirishga qaratilgan savollarni beradi. Umumiy o‘rta ta’lim maktablari o‘quvchilari o‘qituvchi bilan individual muloqot o‘rnatadi, lekin guruhning boshqa a’zolari muloqotdan chetda qoladi. Bu usullar hozirda seminar mashg‘ulotlari va umumiy o‘rta ta’lim maktablari o‘quvchilarilarning mustaqil ishlarida asosiy o‘rinni egallaydi. Ushbu usullardan “Davlat va huquq asoslari” (8-sinf), “Konstitutsiyaviy huquq” (9-sinf) darslarida foydalanish mumkin. v) o‘zaro faol (interfsol) usullar jamiyat va davlat faoliyatining o‘zaro faol turlarini o‘quv maqsadlarida ko‘rsatib berish (imitatsiya)dir. Ushbu usul asosida demokratik tizimlarga xos sharoitlarda muayyan vaziyatlarni o‘ylab to’ish, ularni modellashtirish, ularning yechimi yuzasidan tegishli qarorlar ishlab chiqish va hal qilish yotadi. O‘quv mashg‘uloti jarayonida o‘quvchilar ishlashning jamoaviy shakli ishtirokchilariga aylanadilar va jamiyat, davlat tuzilmalari oldida turgan ijtimoiy ahamiyatli ti’ik muhim vazifalarni hal qiladilar. Interfsol usullar uchun tashqi shartlarga rioya etish yoki imitatsiya shakllariga rioya etish, masalan, sud majlisi, qonunchilik loyihalari munozaralarini tinglash, shuningdek, ichki mantiqni qo‘llash, murakkab vaziyat yechimlarini to’ish, qaror qabul qilish mexanizmiga, mantig‘iga izchil rioya etish xosdir. Muayyan sinfdagi umumiy o‘rta ta’lim maktablari o‘quvchilari va o‘qituvchining individual xususiyatlari va qobiliyatlari, tayyorgarlik darajasidan kelib chiqqan holda ko‘zlangan natijalar o‘rtacha natijalardan farq qilib boshqacha bo‘lishi mumkin, biroq umuman olganda bunday qonuniyatning to‘g‘riligini ko‘‘chilik umumiy o‘rta ta’lim maktablari o‘quvchilari va o‘qituvchilar, ayniqsa, o‘zlari ta’lim olgan ‘aytlarini eslaganlarida ma’qullaydilar. 21. Bulanova N.V. Sub’ektы trudovыx i inыx neposredstvenno svyazannыx s nimi otnosheniy: grajdansko-pravovaya otvetstvennostь. Dis. ...kand.yurid.nauk.-M.:RGGU,2006. 27-29 s. 22. Voyaga yetmaganlarning huquqlari, majburiyatlari va javobgarligi. O’quv qo’llanma. –T.: TDYuI nashriyoti, 2008. -B.16-17. 23. Gadjieva Patimat Daitbegovna. Interaktivnыe metodы v pravovom obrazovanii uchaщixsya: avtoreferat dis. …kan.ped.nauk. Maxachkala, 2005.S.12-18. 24. Gaytova Laura Xadji-Muratovna. Praktiko-orientirovannoe obuchenie studentov-yuristov v usloviyax yuridicheskoy kliniki v traditsiyax nastavnichestva. Avtoreferat dissertatsii na soiskanie uchenoy stepeni kand id ata pedagogicheskix nauk . Vladikavkaz – 2014 . S. 9. 25. Zimin A.D. Yosh ishchining huquqiy madaniyati.T.: O’qituvchi. 1989 y. 35 b. 26. Ibodova M. Ta’lim jarayonida keys-stadi usulidan foydalanish/ Uzluksiz ta’lim. Ilmiy-uslubiy jurnal. 2013 yil, 4-son, - B. 38. 27. Islomov Z.M. Davlat va huquqning umumnazariy muammolari: huquqni tushunish, huquqiy ong va huquq ijodkorligi. –T.: TDYuI.- B. 156-157. 28. Ismoilov SH. A. Xodimning yetkazgan zarari uchun ish beruvchi javobgarligining fuqarolik-huquqiy muammolari. Dis. ... yurid.fan.nom. O’z.R.Adliya vazirligi. TDYuI.T:2009. – 174 b. 29. Yo’ldoshev O’., Yusupov M., Ziyaev A. Distervegning didaktik qoidalari.Ilmiy risola.T. O’zRFA “Fan”. 2009 y.15 b. 30. Karimova O.A. Mehnat huquqi. T.:Nizomiy nomidagi TDPU. 2010 y. 90 b. 31. Karimova O..A., Davletova M. Huquqni o’qitish metodikasi:O’quv qo’llanma. T.:Nizomiy nomidagi TDPU. 2009 y. 94 b. 32. Kamoliddinov M., Vahobjonov B. Innovatsion pedagogik texnologiya asoslari. –T.: “Talqin”. 2010 y. B.19-20, 128. 33. Кропанева Е.М. Теория и методика обучения праву: Учеб. пособие. - Экатеринбург: Изд-во Рос. гос. проф. - пед. ун-та, 2010. 166 с. hamkorligiga tayanish masalasi O.A.Karimova, S.I.Vosiqova, O.D.Danilova, O.Omonova, Z.G’afforov, A.I.Ostrovskiy, M.Usmonboevalar; Oliy ta’limda huquqni o’qitish metodikasini takomillashtirish O.A.Karimova 9 , Ye.V.Tatarintsevalar tomonidan amalga oshirilgan tadqiqotlarda o’z aksini to’gan. Hozirgi vaqtda huquq ta’limi jarayonida interfaol ta’lim usullaridan tobora ko’’roq foydalanilmoqda. Bu usullar o’quv jarayonini faollashtiradi, o’quvchining qiziqishi va ijodiy qobiliyatlarini rivojlantiradi. Interfaol o’qitish usullari orqali o’quvchi muammoni individual va guruh bo’lib muhokama qilish, rol o’ynash, o’yinlar orqali o’z bilim va qobiliyatlarini namoyon etish imkoniyatiga ega bo’ladilar. Mustaqil ta’lim jarayonida esa axborot manbalaridan foydalanish va hujjat bilan ishlash ko’nikmalari rivojlanadi. M.Usmonboeva, T.Kudayberganovalar o’z tadqiqotlarida “huquqiy madaniyat”, “adolat”, “haqiqat”, “tenglik” kabi tushunchalarning rivojlanish tarixiga alohida to’xtalib o’tganlar. O’quvchilarda huquqiy tushunchalarni shakllantirish muammosi orqali huquqiy ta’lim samaradorligini oshirish yo’l- yo’riqlarini tadqiq qilganlar 10 . Huquq sohalarini o’qitish metodikasining ilmiy nazariy va amaliy asoslarini ishlab chiqish dolzarb ahamiyatga ega. Muammoni o’rganish huquqning har bir sohasiga alohida yondashuvni talab etadi. Yuqorida sanab o’tilgan va boshqa mualliflarning ilmiy asarlari tadqiq etilayotgan muammoni nazariy mushohada qilishda katta turtki bo’ldi. Biroq, O’zbekiston Res’ublikasidagi huquqiy va metodik adabiyotlar orasida huquqiy ta’lim nazariyasi va metodikasini takomillashtirishga bag’ishlangan monografik tadqiqot hali mavjud emas. SHu o’rinda tadqiqot mavzusining nazariy va amaliy jihatdan hal etilishi kelgusida huquqiy ta’lim nazariyasi va metodikasining mustaqil ilmiy yo’nalish bo’lishiga ko’maklashadi, degan umiddamiz. 9 Karimova O..A., Davletova M. Huquqni o’qitish metodikasi:O’quv qo’llanma. T.:Nizomiy nomidagi TDPU. 2009 y. 94 b. 10 Usmonboeva M.X. Umumiy o’rta ta’lim maktabi o’quvchilarining huquqiy madaniyatini shakllantirish (VIII-IX sinflar misolida): Ped. fan. nom. diss. –T.: 2000. – B.51; Kudayberganova T.K. O’rta maxsus o’quv yurtlarida huquqiy ta’lim samaradorligini oshirishning pedagogik asoslari: Ped. fan. nom. diss. –T.: 2005. – B.8. 34. Kudayberganova T.K. O’rta maxsus o’quv yurtlarida huquqiy ta’lim samaradorligini oshirishning pedagogik asoslari: Ped. fan. nom. diss. –T.: 2005. – B.8. 35. Mamasidiqov M. M. Mehnatga oid huquqiy munosabatlardan kelib chiqadigan nizoli ishlarni sudda ko’rishning protsessual xususiyatlari. Dissertatsiya. Yu.f.n. O’z.R.Adliya vazirligi. TDYuI.T: 2002. – 51 b. 36. Mamasidiqov Muzaffarjon Musajonovich. Mehnatga oid yetkazilgan moddiy va ma’naviy zararni sudda undirishning nazariy va amaliy muammolari. Dissertatsiya. Yu.f.d. O’z.R.Adliya vazirligi. TDYuI.T:2009. – 363 b. 37. Motexina, Marina Viktorovna. Pravovaya podgotovka buduщego uchitelya v uchebnom protsesse pedagogicheskogo vuza. Avtoreferat dis. … kan.ped.nauk. Tula, 2000. 38. Moiseev N. Axborot jamiyati: imkoniyat va voqelik. // Tafakkur.- № 2.-B. 11. 39. Mu q imov Z. O’ zbekistan davlati va huquqi tarixi. Oliy o’q uv yurtlari o’quvchii uchun darslik.- T.: “Ad o la t” ,2003. – B. 35-36. 40. Nazarova Olьga Yurovna. Teoreticheskiy aspektы i metodika povыsheniya kachestva pravovogo obrazovaniya buduщix pedagogov. Dissertatsiya. kand. ped. nauk.13.00.08. Tomsk. 2004.114-117 b. 41. Nosirov R. N., Sirojiddinov S.SH., Ziyautdinova X. A., O’rta osiyolik allomalarning falsafiy qarashlari. O’quv qo’llanma. T.: O’zR FA I. Mo’minov nomidagi Falsafa va huquq instituti, 2007. - 60 b. 42. Nizomulmulk. Siyosatnoma yoki siyar ul-muluk.(fors tilidan tarj., so’z boshi va izohlar mualliflari:SHodmon Vohid Xusaynzoda, A.Erkinov). - T.: Adolat,1997 - 190 b. (huquqiy merosimiz xazinasidan). 43. Oliy ta’lim (lug’at-ma’lumotnoma).-T.: Moliya. 2003. 62 b. 44. Ochilov M. Yangi pedagogik texnologiyalar. Qarshi., “Nasaf”, 2000 y. – B.60-61.

Betlar soni- 74
Boblar - 2
Reja- 4

Купить