Kirish Roʻyxatdan oʻtish

Docx

  • Referatlar
  • Diplom ishlar
  • Boshqa
    • Slaydlar
    • Referatlar
    • Kurs ishlari
    • Diplom ishlar
    • Dissertatsiyalar
    • Dars ishlanmalar
    • Infografika
    • Kitoblar
    • Testlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi 9000UZS
Hajmi 1.6MB
Xaridlar 3
Yuklab olingan sana 09 Avgust 2023
Kengaytma doc
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Iqtisodiyot

Sotuvchi

Bohodir Jalolov

O’zbekiston sanoatining hududiy tashkil etilishiga tasir qiluvchi omillar

Sotib olish
O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI 
OLIY TA LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGIʼ
MIRZO ULUG BEK NOMIDAGI 	
ʻ
O ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI	
ʻ
GEOGRAFIYA VA GEOINFORMATSION TIZIMLAR FAKULTETI
4-bosqich (sirtqi) g eografiya yo’nalishi talabasi
Isaqov Otabek Nuriddinovichning
“O’ZBEKISTON GEOGRAFIYASI”  fanidan  
KURS ISHI
Mavzu:   O’zbekiston sanoatining hududiy tashkil
etilishiga tasir qiluvchi omillar
Qabul qildi:                         ______________________________
1 MUNDARIJA
Kirish 3
I BOB. Sanoat tarmoqlarining hududiy joylashishi, rivojlanishiga tabiiy 
va iqtisodiy omillarning ta’siri….……………………………….....  
4
1.1 Sanoat tarmoqlarini joylashtirishda hududning ahamiyati …….. .. ….. 4
1.2 Tabiiy boyliklar, iqlim, suv bilan ta’minlanish imkoniyatlari, 
organik. olam. Sanoatning tabiatga ta’siri ……………….…………… 5
1.3 Sanoatning rivojlanishida aholining tutgan o’rni……………………. 7
1.4 Sanoat tarmoqlarini joylashtirishda shaharlarning roli va 
ahamiyati……………………………………………………………. 8
II.BOB O’zbekiston sanoatining hududiy tashkil etilishiga tasir qiluvchi 
omillar…………………... ……… …... ……………….……. ……….. 10
2.1 O’zbekiston Respublikasi sanoatini hududiy tashkil etishda tabiiy 
omillarning ta’siri………………………………………….. ... ……… 10
2.2 Ijtimoiy-iqtisodiy o millar ta’siri… ….. ………………………………. 12
2.3 Sanoatning hududiy va davriy tashkil etish xususiyatlari……...…….. 20
Xulosa………………………………………………………………
Foydalanilgan adabiyotlar………………………………………… 25
27
2 Kirish
  Kurs   ishining   dolzarbligi.   O’zbekiston   iqtisodiy   salohiyatini   shakllanishi
va   yuksalishida   eng   avvalo   sanoat   ishlab   chiqarishining   o’rni   salmoqlidir.
Viloyatlardagi   mavjud   sanoat   o’zining   hududiy   mujassamlashuvi   va
ixtisoslashuviga   ko’ra   bir-biridan   farq   qiladi.   Biroq,   bunday   tafovutlar   uncha
kuchli   emas.   Viloyatlar   sanoatining   tarmoqlar   bo’yicha   tahlili   shundan   dalolat
beradiki,   barcha   hududlarda   ko’proq   yengil   va   oziq-ovqat   sanoatlari   nisbatan
yaxshi   rivojlangan.   Shu   bilan   birga   ayrim   viloyatlarda   tog’-kon,   kimyo,
mashinasozlik va qurilish materiallari sanoati ham biroz taraqqiy etgan. Chunonchi
rangli   metallurgiya   Navoiy,   Toshkent   va   qisman   Jizzax   viloyatlarida,   qora
metallurgiya   asosan   Toshkent   viloyatida,   kimyo   sanoati   Toshkent,   Navoiy   va
Farg’ona   viloyatlarida   mavjud.   Mashinasozlik   va   metallni   qayta   ishlash   sanoati
Toshkent, Andijon va qisman Namangan hamda Samarqand viloyatlarida, qurilish
materiallari sanoati Toshkent Farg’ona, Navoiy viloyatlarida rivojlangan. 
Kurs   ishining   maqsadi.   Kurs   ishini   yozib,   tahlil   qilishdan   asosiy   maqsad
O’zbekiston sanoatini hududiy tashkil etishga ta’sir etuvchi omillarni o’rganish.
Kurs ishining obyekti.   O’zbekiston sanoatining hududiy tashkil etilish i .
Kurs   ishining   predmeti.   «sanoatni   joylashtirish   omillari»,   «sanoatni
ijtimoiy   tashkil   etish   shakllari»,   «sanoatni   hududiy   tashkil   etish   shakllari»
tushunchalarining mazmuni ochib berish.
Kurs   ishining   vazifalari   •   sanoat   tarmoqlarining   joylanish,   tamoyil   va
qonuniyatlarini   o’rganish,   bozor   iqtisodiyoti   sharoitida   ishlab   chiqarish
kuchlarining   hududiy   tashkil   qilish   xususiyatlari   va   bu   borada   davlatning
mintaqaviy   siyosatini   o’rganish,   sanoat   geografiyasiga   doir   ilmiy   tadqiqotlami
tashkil   etish,   mehnat   taqsimoti,   iqtisodiy   rayon,   sanoat   tugunlari   va   markazlari,
tarmoqlararo majmualar haqida tushuncha berish; 
Kurs   ishining   tuzilishi   va   hajmi.   Kurs   ishi   kirish,   ikkita   bob,   xulosa,
foydalanilgan adabiyotlar  ro'yxatidan iborat. Kurs ishining to’liq matni 27 betdan
iborat.
3 I.BOB. Sanoat tarmoqlarining hududiy joylashishi, rivojlanishiga tabiiy
va iqtisodiy omillarning ta’siri
1.1. Sanoat tarmoqlarini joylashtirishda hududning ahamiyati
Sanoat   tarmoqlarini   joylashtirishda   ko’pgina   omillar   ta’sir   ko’rsatadi.
Iqtisodiy   sharoit   -   jamiyatning   ishlab   chiqarish   faoiiyati   natijasida   yaratilgan
sharoitlar:   aholi   guruhlari   va   ulaming   ishlab   chiqarish   ko’nikmalari,   aholi
punktlari,   sanoat   korxonalari,   sanoat   markazlari   mavjudligi   va   joylashishi,
hududlar   va   markazlarning   rivojlanish   darajasi   va   sanoat   tuzilmasi,   transport   va
transport   tarmoqlari   va   boshqalar.   Iqtisodiy   sharoit   sanoat   rivojiga   va
joylashishiga,   ba’zan   esa   atrof-muhit   sharoitlariga   nisbatan   ham   juda   katta   ta’sir
k о ’rsatadi. Iqtisodiy geografik o’rin. Iqtisodiy-geografik o’rin odamlar (shaharlar,
korxonalar,   aloqa   vositalari,   transport   yo’llari   va   h.k.)   mehnat   faoliyati   natijasida
yuzaga kelgan va ishlab chiqarishga ta’sir ko’rsatadigan hamda tabiiy obyektlarga
nisbatan pozitsiyani tashkil etuvchi iqtisodiy obyektlar (yaqin va uzoq) munosabati
(xomashyo va energiya resurslari, tabiiy qurilish materiallari, suv manbalari, tabiiy
o’simliklar, toza havo va h.k.).
4 Sanoat   korxonalarini   joylashtirishni   rejalashtirishda   sanoat   va   uning
iqtisodiy samaradorligi, sanoat markazlari va tugunlami rivojlantirishga ko’pincha
hal   qiluvchi   ta’sir   ko’rsatadigan   hududlar   va   punktlaming   iqtisodiy   hamda
geografik joylashuvini atroflicha hisobga olish va to’g’ri baholash zarur. Iqtisodiy-
geografik   o’rin   va   uning   bahosi   o’zgarishsiz   qolmaydi,   lekin   uning   holati
baholanadigan   obyektning   iqtisodiy   rivojlanishi   va   unga   nisbatan   baholanadigan
obyektlar   natijasida   o’zgaradi.   Sanoat   va   transport   sohasida   texnik   baholash,
xomashyo   va   energiyani   ishlatish   uchun   yangi   imkoniyatlar   yaratib   berish,   yangi
iqtisodiy   aloqalami   yo’lga   qo'yish,   tovarlar   va   odamlaj   tashilishini   tezlashtirish
hamda   kamaytirish   iqtisodiy   va   geografik   vaziyatni   baholashga   katta   ta’sir
ko’rsatadi. 
1.2.   Tabiiy   boyliklar,   iqlim,   suv   bilan   ta’minlanish   imkoniyatlari,
organik. olam. Sanoatning tabiatga ta’siri
Atrof-muhitnirig   ifloslanishiga   eng   awalo   ishlab   chiqarish   tarmoqlarining
joylashi.shi ta’sir etadi. Bu xususda sanoat ishlab chiqarishi oldinda turadi. Ammo
barcha   sanoat   tarmoqlarining   ekologik   jihatdan   «xavfsizligi»   bir   xil   emas.   Tog’-
kon   sanoati   natijasida   texnogen   landshaftlar   vujudga   keladi,   yomon   yerlar   paydo
bo’ladi,   joy   relyefi,   geomorfologiyasi   buziladi.   Bunday   sanoat   rayonlarida
shakllangan   hududiy   majmualar   yaxlit   birlikka   ega   emas,   ularda   transport   va
boshqa   aholiga   xizmat   ko’rsatish   sohalarini   tashkil   qilish   murakkablashadi.   Shu
bilan   birga,   tog’-kon   sanoati   rayonlarida   yerosti   bo’shliqlari   vujudga   keladi,
ayniqsa, temir rudasi, qo’ng’ir ko’mir, turli tuz konlari va boshqalami ochiq usulda
(karyerlarda) qazib olishda landshaftning tabiiy «qiyofasi». buzir ladi, qimmatbaho
va   serhosil   tuproq,   unumdor   ekin   maydonlari   qishloq   xo’jaligi   foydalanishidan
chiqib   ketadi,   Elektr   energetikaning   ekologik   xususiyatlari   ham   o’ziga   xos.
Masalan, suv elektr stansiyalari, umuman olganda, ekologik jihatdan toza, bezarar
korxona hisoblanadi. Ular faqat suv omborlari uchun katta yer maydonlarini talab
qiladi, xolos. Qolgan masalalarda esa bunday elektr stansiyalar atrof ekologiyasini
yaxshilaydi. Ayni vaqtda issiqlik elektr stansiyalarining ekologik oqibatlari ancha
salbiy.
5   Xususan,   shahar   ichkarisidagi   IESlar,   yirik   shaharlar   yaqinida   joylashgan
IESlar  atrofga  yomon  ta’sir  qiladi  -   zaharli   gazsimon  tutunlar   atmosfera  havosini
ifloslantiradi,   yonilg’i   yondirilgandan   qolgan   chiqindi   kullar   esa   suii*iy
tepaliklami   hosil   qiladi.   Shuning   uchun   katta   quwatga   ega   bo’lgan   issiqlik   elektr
stansiyalari   joyning   relyefi,   shamol   yo’nalishi   va   boshqa   meteorologik   omillami
hisobga olgan holda  qurilishi  kerak. Tadqiqotlarga  ko’ra, respublikamizdagi  yirik
Sirdaryo,   Yangi   Angren   kabi   IES   asosida   vujudga   kelgan   sanoat   majmualarining
havosi   va   suv   tarkibi   o’zgargan,   tuproq   qatlami,   ekin   maydonlari   va   hayvonot
dunyosi   ancha   zarar   ko’rgan.   Qora   va   rangli   metallurgiya   ham   ekologik   nuqtai
nazardan «toza» emas. Yirik qora metallurgiya korxonalari atrofida katta miqdorda
shlaklar   hosil   bo’ladi   (domna   pechining   chiqindisi),   shahar   havosi   va   suvi
ifloslanadi.   Ayniqsa,   rangli   metallurgiyaning   tabiatga   salbiy   ta’siri   kuchli.
Jumladan,   yirik   tog’-metallurgiya   kombinatlari   yaqinida   radioaktiv   ifloslanish
xavfi   vujudga   kelishi   ham   mumkin.   Ma’lumki,   rangli   metallar   odatda   kompleks
holda   uchraydi.   Ularni   qazib   olish   va   qayta   ishlashda   gazsimon   chiqindilar   ko’p
ajraladi.   Masalan,   mis   yoki   qo’rg’oshin   eritish   zavodlaridan   katta   hajmda
oltingugurt   gazi   chiqadi,   uni   qayta   ishlash   asosida   oltingugurt   kislotasini   olish
mumkin.   Umuman,   qora   va   rangli   metallurgiyada   ishlab   chiqarish   chiqindilarini
qayta   ishlash,   ulardan   foydalanish   (utilizatsiya   qilish)   iqtisodiy   va   ekologik
jihatdan olta muhimdir. 
Sanoat   tarmoqlari   ichida   kimyo   sanoatining   suv,   havo   va   tuproqqa,   inson
salomatligiga ta’siri eng kuchli. Xususan, sintetik tola, kauchuk, ammiak, qishloq
xo’jaligi   zararkunandalari   uchun   turli   gerbitsid   va   zaharli   moddalar,   mineral
o’g’itlar ishlab chiqarish ekologik jihatdan xavflidir. Mashinasozlik zavodlarining
ekologik   xavfi   uncha   yuqori   emas.   Ammo   ular   yirik   suv   elektr   stansiyalari   kabi
katta   yer   maydonini   talab   qiladi.   Shu   bois   bunday   korxonalaming,   ayniqsa,
sug’orma   dehqonchilik   rayonlarida   joylashtirilishi   puxta   asoslashni   talab   qiladi.
Selluloza-qog’oz sanoati atrof-muhitoi, eng awalo suvni, sement sanoati esa shahar
havosini   chang   va   chiqindilar   bilan   ifloslantiradi.   Bularga   nisbatan   yengil   hamda
oziq-ovqat  sanoati  korxonalarining ekologik ta’siri  kamroq. Biroq paxta tozalash,
6 konserva,   vino   zavodlarining   yaqin   atroflarida   ekologik   muhit   o’zgarishini   ham
inkor etish noto’g’ri. 
Hozirgi   kunda   respublikamiz   va   alohida   viloyatlar   xo’jaligini
sanoatlashtirishga katta e’tibor qaratilmoqda. Chunki aynan sanoat makro-iqtisodiy
yoki real  iqtisodiy sohalar  ichida eng muhimi  sanaladi. Biroq sanoat  korxonlarini
joylashtirishda   ulami   tashkil   etish   shakllari,   ya’ni   ixtisoslashuv,   mujassamlashuv,
kooperatsiya   va   kombinatlashuvga   jiddiy   ahamiyat   bennoq   zarur.   Bir   vaqtlar,
ayniqsa,   o’tgan   asming   30-50-yillarida   yirik,   gigant   sanoat   korxonalarining
quvurlaridan   chiqayotgan   tutun   hajmi   bilan   faxrlangan   bo’lsak,   bugungi   kunda
ulardan   xavotirlanamiz.   Shu   bois   hozirda   ekologik   jihatdan   toza,   kichik   va   o’rta
sanoat   korxonlarini   barpo   etish,   ulami   zamonaviy   (chiqindisiz)   texnologiyalar
bilan ta’minlash muhim ahamiyat kasb etadi. 
1.3. Sanoatning rivojlanishida aholining tutgan o’rni
Asosiy   ishlab   chiqarish   kuchlari   bo’lgan   odamlar   sanoatni   rivojlantirish   va
joylashtirish   uchun   eng   muhim   shartlardan   biri   hisoblanadi.   Tabiiy   resurslami
o’zlashtirish, sanoat korxonalarining normal faoliyat yuritishi uchun tegishli ishlab
chiqarish   qobiliyatiga   (mehnat   resurslariga)   ega   bo’lgan   mehnatga   layoqatli
kishilaming ma’lum soni talab qilinadi. Mintaqa aholisining kamligi, zarur mineral
xomashyo   resurslarining   mavjud   emasligi,   tabiiy   resurslami   o’zlashtirish   va
sanoatni   rivojlantirish   juda   qiyin   kechadi   yoki   imkonsiz   boiadi.   Hududlaming
tabiiy   resurslari   teng   bo’lgan   sharoitlarda   aholi   zich   joylashgan   hududlar
muvaffaqiyatliroq   rivojlanmoqda.   Sanoatning   ayrim   sohalari   turli   darajadagi
mehnat   intensivligi   bilan   ajralib   turadi,   ya’ni   ishlab   chiqarish   birligiga   har   xil
miqdorda   mehnat   talab   etiladi.   Natijada,   mehnat   bilan   kam   ta’minlangan
hududlarda (misol uchun, Navoiy viloyati va Qoraqalpog’iston Respublikasi) kam
mehnat   talab   qiladigan   ishlab   chiqarishning   katta   imkoniyatlari   va   rivojlanish
istiqbollari   mavjud.   Aksincha,   aholi   zich   joylashgan,   xomashyo   va   yonilg’i
zaxiralari tanqis hududlarda ishclii kuchi bilan ta’minlangan eng ko’p mehnat talab
qiladigan tarmoqlar rivojlanmoqda. 
7 Aholi   sanoatda   nafaqat   asosiy   ishlab   chiqarish   kuchi   sifatida,   balki   uning
mahsulotlarini   iste’molchisi   sifatida   ham   ta’sir   qiladi.   Mahsulotlari   xalq
iste’moliga   mo’ljallangan   va   kam   transportabelli   yoki   uzoq   muddat   saqlab
bo’lmaydigan   sohalar   aholisi   zich   hududlar   va   ulaming   mahsulotlarini
iste’molchilari   markazlashgan   punktlarda   joylashtiriladi.   Sanoat   tarmoqlarini
joylashtirsh   nazariyasi   turli   mamlakatlar   olimlarining   asarlarida   ham   atroflicha
ko’rib  chiqilgan   (Germaniyada   V.   Rosher,   Angliyada   E.   Ross,   Italiyada   A.   Loria
va   boshqalar).   Iqtisodchi   A.   Loriya   alohida   ishlab   chiqarish   korxonasini
joylashtirishda   ishchi   kuchining   imkoniyatlarini   hisobga   olishga   e’tibor   qaratgan.
U mehnat sig’imi yuqori sanoat tarmoqlari aholi zichligiga ega va qishloq xo’jalik
hududlariga yaqin joylashishi kerak, deydi. 
1.4. Sanoat tarmoqlarini joylashtirishda shaharlarning roli va
ahamiyati
Nemis   iqtisodchisi   va   sotsiologi   A.   Sheffl   sanoat   katta   shaharlarda   va
bevosita   ulaming   yaqinida   joylashishi   kerak   («Shefflning   gravitatsion   modeli»)
degan   xulosaga   kelgan.   Ushbu   nazariyaga   ko’ra,   katta   shaharlar   sanoatni   olziga
«tortadi»,   uning   tortishish   kuchi   ular   orasidagi   masofa   kvadratiga   teskari
proporsionaldir   deydi.   Shaharlar   katta   bo’lgani   sari   sanoatni   lokalizatsiyalash
kuchliroq,   sotuv   bozorlariga   yaqin   bo’ladi.   Bu   modeldan   chetlashish   sanoatga
xomashyo   manbalari   va   yonilg’iga   yaqin   joylashishni   talab   etadi.   Katta   shahar
aholisi,   shu   jumladan,   malakali   ishchi   xodimlar,   sanoatni   joylashtirishga   katta
ta’sir ko’rsatadi. Sanoat markazlari bo’lgan shaharlar, boshqa tomondan, sanoatni
joylashtirish   uchun   qulay.   Rivojlangan   sanoat   markazlarida   joylashgan   yangi
korxonalar   ko’p   va   kam   darajada   mavjud   bo’lgan   ishlab   chiqarish   va   energetika
bazasi,   kommunal   xizmatlar,   suv   ta’minoti,   sun’iy   suv   havzalari,   uy-joy   va
madaniymaishiy muassasalar, transport tarmoqlari, omborxonalar va boshqalardan
foydalanadilar.   Bunday   sharoitda   yangi   korxonalami   qurish   uchun   investitsiya   va
ulaming xarajatlari kamayadi, ulami xomashyo, yordamchi materiallar va energiya
bilan   ta’minlash   shartlari   yaxshilanadi,   korxonalar   iktisoslashuvi   va
8 kooperatsiyalashuvi,   ishlab   chiqarish   chiqindilarini   qayta   ishlash   uchun   yangi
imkoniyatlar paydo bo’ladi. 
Natijada   sanoatning   ma’lum   sohalarida   va   ishlab   chiqarish   punktlarida
rivojlanish va konsentratsiyalash natijasida yaratilgan shart-sharoitlar yangi sanoat
korxonalarini   joylashtirish   uchun   juda   muhim   omil   bo’ladi.   Biroq   yirik   sanoat
shaharlarida   sanoaming   ortiqcha   konsentratsiyasi   va   aholining   markazlashuvi
darajasi   oitishining   sezilarli   salbiy   jihatlari   mavjud.   Tabiiy   sharoitlardan
foydalanishda   katta   bosim   tug’diradi.   Suv   ta’minoti   yanada   murakkablashadi   va
qimmatga   tushadi,   Shuningdek,   oqova   suv,   sanoat,   maishiy   chiqindilami   yo’q
qilish   va   tozalashni   amalga   oshirish   muammoga   aylanadi.   Atmosferaning
tozaligini saqlab qolish juda qiyin masala bo’lib qoladi. Korxonalami ishchi kuchi
bilan   ta’minlashda   qiyinchiliklar   paydo   bo’ladi.   ishchilaming   ish   joylariga
boradigan   o’rtacha   masofa   ortadi   va   hokazo.   Shu   bois,   mamlakatimizdagi   yirik
shaharlarda   sanoatning   ortiqcha   konsentratsiyasi   bolyicha   umumdavlat   chora-
tadbirlari   amalga   oshirilmoqda,   ayni   paytda   o’rta   va   kichik   shaharlarda   sanoat
korxonalarini   qurish   orqali   uning   rivojlanishini   tezlashtirish   uchun   sharoitlar
yaratilmoqda.   Bu   tabiiy   sharoit   va   mehnat   resurslaridan   oqilona   foydalanishga
yordam beradi. 
Katta   sanoat   korxonalarining   faoliyati   barcha   turdagi   tovarlar:   xomashyo,
yonilg’i,   yordamchi   materiallar,   asbob-uskunalar,   qurilish   materiallari   va   tayyor
mahsulotlaming   katta   hajmlarini   tashishni   talab   qiladi.   Bu   transport   vositalariga
yuqori   talablar   qo’yadi   va   transportning   ishlab   chiqarishni   rivojlantirish   hamda
joylashtirishga bo’lgan ta’siri ortadi. Yangi sanoat  qurilishi  hali o’zlashtirilmagan
hududlarda amalga oshirilsa, temiryo’llami yotqizish bilan boshlanadi. Bu qurilish
xarajatlarini oshiradi. Tabiiyki, mavjud aloqa vositalaridan foydalanish imkoniyati
sanoat   uchun   juda   foydali.   Natijada   transport   tarmog’i,   ayniqsa,   transport
yo’nalishlarining kesishish nuqtalari yoki turli xil transport-temiryo’1 uchastkalari,
temiryo’1   tarmog’iga   ulangan   dengiz   va   daryo   portlari   sanoat   ishlab   chiqarishga
katta   ta’sir   ko’rsatadi.   Transport   tarmog’i   va   uning   geografik   joylashuvi   sanoat
korxonalarining joylashishi va ulaming samarali ishlashi uchun juda muhimdir.
9 10 II.BOB. O’zbekiston sanoatining hududiy tashkil etilishiga tasir
qiluvchi omillar
2.1. O’zbekiston Respublikasi sanoatini hududiy tashkil etishda tabiiy
omillarning ta’siri
Sanoat ni   joylashtirish   o’ziga   xos   xususiyatiga   ega.   Bozor   iqtisodiyoti
sharoitida   tadbirkor   albatta   foydali,   qo’shimcha   daromadni   ko’zlaydi,   davlat   esa
ish   o’rinlarini   ko’paytirish,   mehnat   resurslarini   band   qilish,   ijtimoiy   va   ekologik
muammolarni ham qilish, hududlar rivojlanish darajasidagi farqlarni kamaytirishga
intiladi.   Demak,   bunday   vaziyatda   har   ikki   yo’nalishni   muvofiqlashtirgan   holda
masalani yechish talab etiladi. 
Sanoatni  joylashtirish uchun eng avvalo joy, ya’ni yer, maydon kerak. Biroq,
buning uchun har qanday joy ham to’g’ri kelavermaydi. Qolaversa, hudud ham har
qanday   korxona   yoki   ekinlarni   «istamaydi»va   aksincha,   xo’jalikning   barcha
tarmoqlari   ham   to’g’ri   kelgan   joyga   o’rnashtirilmaydi.   Agar   ishlab   chiqarish   yer,
maydonning   imkoniyati   va   sharoitidan   qat’iy   –   nazar   joylashtirilsa,   u   holda
geografik   nomuvofiqlik   vujudga   keladi,   tabiatning   xususiyati   inkor   etiladi,   «soch
teskarisiga   taraladi».   Ayni   vaqtda   xo’jalik   tarmoqlarini   to’g’ridan   –   to’g’ri,
xohlagan   joyda   tashkil   etilsa,   u   ko’zda   tutilgan   iqtisodiy   manfaatlarga   olib
kelmasligi,   ekologik   muammolarga,   ortiqcha   harajatlariga   sabab   bo’lishi   aniq.
Ko’rinib   turibdiki,   ishlab   chiqarish   tarmoqlarini   joylashtirishda   ham   hudud,   ham
tarmoq xususiyatlari inobatga olishini zarur.
Tabiatda,   go’yoki   yer   maydonining   muayyan   joylari   aynan   qandaydir
xo’jalik   tarmog’ini   joylashtirish   uchun   yaratilgandek.   Boshqacha   qilib   aytganda,
har   bir   joyning   o’ziga   xos   va   o’ziga   mos   funktsiyasi   mavjud.   Binobarin,   hudud
«nafasi   va   haroratini»   chuqur   his   qila   olish,   joy   xususiyatini   atroflicha   o’rganish
talab etiladi. Tajribalar shundan dalolat beradiki, cho’l mintaqasini haddan tashqari
o’zlashtirib,   sug’orma   dehqonchilikni   rivojlantirish   ko’p   o’tmay   o’z   o’chini
olmoqda – tuproq ikkilamchi  sho’rlanib, katta – katta maydonlar  qishloq xo’jalik
oborotidan   chiqib   ketmoqda.   Ayni   chog’da   chorva   mollari   yem   –   xashaksiz,
11 yaylovsiz   qolmoqda.   Demak,   cho’llarning   bir   qismi   cho’lligicha   qolib,   yaylovlar
o’z vazifasini o’tagani maqsadga muvofiq ekanligi sezilmoqda.
Ijtimoiy   hayotda   har   kishi   o’z   ishini,   vazifasini   bajarganidek,   tabiatda   ham
har   birj   oy   o’ziga   muvofiq   xo’jalik   korxonasini   joylashtirishi   kerak.   Bu   o’rinda,
joy yoki  hududning sig’imi  to’g’risida fikr  bildirish lozim. Gap shundaki,  har  bir
joy  xo’jalik  va   aholini   muayyan   miqdorda   sig’dira  oladi,   undan  ortig’i   esa   tabiiy
muvozanatni, ekologik vaziyatni buzadi. Ammo bu sig’im darajasi, ko’lami birday
bo’lmaydi va balki doim o’zgarib turadi. 
Ishlab   chiqarish   tarmoqlarini   hududiy   tashkil   etishga   turli   omillar   ta’sir   qiladi.
Modomiki, ta’sir etuvchi omillar ko’p ekan, so’z ularning ta’sir darajasi to’g’risida
borishi  kerak. Shu nuqtai – nazardan muayyan tarmoqlar yoki  korxona uchun bir
yoki   ikki   omil   hal   qiluvchi   ahamiyatga   ega,   qolganlari   esa   ikkinchi,   uchinchi   va
hokazo darajali hisoblanadi, asosiy maqsad esa ana shu asosiy omilni aniqlashdan
iborat bo’lmog’i lozim.
Umuman   aytganda,   har   bir   korxona   yoki   qishloq   xo’jaligi   ekini   uchun
ma’lum miqdorda xom – ashyo, yer, suv, harorat, ishchi kuchi, texnika vositalari,
elektr energiyasi, transport va boshqalar kerak. Bu omillarni shartli ravishda tabiiy
va ijtimoiy – iqtisodiy omillarga ajratish mumkin.
Tabiiy omillarga ega avvalo yer  va uning ustki  tuzilishi, qazilma boyliklar,
iqlim, suv, harorat, tuproq, o’simlik va hayvonot dunyosi kiradi. Bu xususda tabiiy
geografik   bilimlar   zarur   bo’ladi.   Biroq,   tabiiy   geografiya   uchun   tabiat
komponentlarining kelib chiqish va rivojlanish qonuniyatlarini bilish talab qilinsa,
iqtisodiy geografiya va mintaqaviy iqtisodiyotda ana shu qonuniyatlarga tayangan
holda   bu   komponentlardan   xo’jalik   faoliyatida   foydalanish   yo’llarini   o’rganish
lozim   bo’ladi.   Shu   jihatdan,   tabiiy   sharoit   va   boyliklarga   baho   berish,   tabiiy   va
iqitisodiy geografiya (mintaqaviy iqtisodiyot) o’rtasidagi «ko’prikdir».
Ishlab   chiqarishni   joylashtirish   maqsadida   tabiiy   komponentlar   avval
«donalab» tahlil qilinadi va baholanadi. So’ngra asosiy e’tibor tabiiy boyliklarning
hududiy   birikmalariga   qaratiladi.   Bu   esa,   ob’ektga   kompleks,   ya’ni   atroflicha
yondoshuvni taqozo etadi.
12 Yana   shuni   ta’kidlash   kerakki,   ma’lum   bir   tabiiy   komponent   qaysi   bir
xo’jalik   tarmog’iga   sharoit   bo’lib   xizmat   qilsa,   boshqasi   uchun   u   resurs   «ya’ni
boyliklardir».   Masalan,   yer   qishloq   xo’jaligida   resurs,   boshqa   tarmoqlar   sanoat,
transportda   u   asosan   sharoit   vazifasini   o’taydi.   Ob   –   havo,   harorat   ham   xudi
shunday.   Yoki   rekreatsiya   sohasini   olaylik:   bu   yerda   quyosh   nuri,   suv,   qumlik,
o’rmonzor   sharoit   emas,   balki   resurs   hisoblanadi   va   h.k.   Shu   bilan   birga   ilmiy
texnika   taraqqiyoti   natijasida   sharoit   resursga   aylanishi   ham   mumkin.   O’z   –
o’zidan ma’lumki, ishlab chiqarishni joylashtirishda, yoki aniqrog’i – joy tanlashda
avvalambor resurs xisobga olinadi.
Hudud   bo’yicha   mutaxassis   unga   atroflicha   baho   bera   olishi,   qaysi   soha
qulay,   qaysinisiga   esa   noqulayligini   aniqlash   kerak.   Unutmaslik   kerakki:   tabiatda
umuman yomon joy yo’q, balki nodon mutaxassis  bor; har bir joy nima uchundir
qulay ekanligini aniqlashdan iborat. 
Masalan,   yer   usti   tuzilishining   (relef)   tekislik   yoki   tog’likdan   iboratligi
xo’jalikning   bir   tarmog’i   uchun   qulaylik   tug’dirsa,   ikkinchisidan   qiyinchilikni
vujudga   keltiradi.   Chunonchi,   agar   hudud   tekislik   bo’lsa,   u   holda   bu   yer   qishloq
xo’jaligi,  sanoat   transport  va  aholini  joylashtirish  juda  qulay. Lekin, Ayni   paytda
bunday sharoitda daryo va daryochalar mo’l (ko’priklarni ko’plab qurish kerak), bu
daryolarda yirik elektr stantsiyalarini qurish sharoiti yo’q. Tog’lik bo’lsa, bu yerda
dam   olish,   tog’   –   kon   sanoati,   suv   energetikasi,   o’rmon   xo’jaligini   rivojlantirish
mumkin.   Ammo   bunday   sharoit   sug’orma   dehqonchilik,   qayta   ishlash   sanoati,
aholi manzilgog’larini joylashtirish uchun qulay emas. Shunga o’xshash misollarni
juda ko’plab keltirish mumkin.
2.2. Ijtimoiy-iqtisodiy o millar ta’siri
Ijtimoiy   –   iqtisodiy   omillar   aholi   va   mehnat   resurslari,   transport,   ilmiy   –
texnika taraqqiyoti, ijtimoiy va ishlab chiqarish infrastrukturasi kabilardan tashkil
topadi.   Aholi   ayni   vaqtning   o’zida   ham   yaratuvchi,   ham   iste’molchi   bo’lganligi
sababli uning barcha demografik ko’rsatkichlari – aholi soni, o’sishi, zichligi, yosh
va   jinsiy   tarkibi   hisobga   olinadi.   Jumladan,   aholi   soni   iste’mol   mollar   ishlab
chiqarishda,   ko’p   yoki   kam   mehnat   talab   qiladigan   korxonalarni   qurishda
13 ahamiyatlidir.   Uning   yosh   va   jinsiy   tarkibi   turli   xo’jalik   tarmoqlarini
joylashtirishga   (sog’liqni   saqlash,   maorif,   aholiga   xizmat   ko’rsatish,   og’ir   yoki
yengil sanoat va h.k.) o’z ta’sirini ko’rsatadi.
Ayniqsa   bozor   iqtisodiyoti   sharoitida,   (talab   va   taklif),   raqobat,   u   yoki   bu
mahsulot   ishlab   chiqaradigan   makonni,   bozor   muhitini   belgilaydi.   Binobarin,
talabning   nafaqat   miqdor   jihatdan   o’sib   borishini,   balki   uning   xususiylashuvini,
sifatini   e’tiborga   olish,   ixcham,   harakatchan,   boshqarishi   oson   bo’lgan   kichik   va
o’rta   korxonalarni   joylashtirish   o’tish   davri   uchun   ayniqsa   xosdir.   Shu   boisdan
ham hozirgi vaqtda o’rta kichik biznesni rivojlantirishga katta e’tibor berilmoqda.
Ishlab   chiqarish   tarmoklarini   hududiy   tashkil   qilishda   joyning   iqtisodiy
geografik o’rniga ham ahamiyat bermoq zarur. Agar tanlangan joy yoki geografik
nuqta   transport   bilan   yaxshi   bog’langan   bo’lsa,   xom   ashyo   iste’mol   rayonlarga
yaqin,   elektr   energiya   va   qurilish   materiallari   ham   uzoq   bo’lmasa,   bu   yerda
joylashtirilgan korxona albatta katta iqtisodiy samara beradi. 
Joyning,   ayniqsa   shaharning   iqtisodiy   geografik   o’rni   aksariyat   hollarda   uning
iqtisodiy   ixtisoslashuvini   belgilab   beradi.   Masalan,   Bokobodda   O’zbekiston
metallurgiya   zavodining   joylashtirilganligi,   Yangier   yoki   Qarshida   qurilish
materiallari   sanoatining   rivojlanganlik   sababini   ularning   iqtisodiy   geografik   o’rni
orqali   izohlash   mumkin.   Guliston   yoki   Termizning   nisbatan   sust   rivojlanganligi
ham ma’lum darajada ularning geografik va geosiyosiy o’rinlariga bog’liqdir.
Ishlab   chiqarish   tarmoqlarini   joylashtirishda   barcha   shart   –   sharoitlar,   omillar
hisobga   olinadi.   Lekin   ma’lum   tarmoqni   hududiy   tashkil   etishda   barcha   omillar
emas, balki ulardan faqat ayrimlari yetakchi, hal etuvchi rol o’ynaydi. 
Jumlandan,   mashinasozlik   tarmog’iga   kiruvchi   ba’zi   bir   korxonalarni
joylashtirishda xom ashyo (metall) ko’proq ahamiyatga ega bo’lsa, boshqasi uchun
malakali ishchi kuchi muhim omil hisoblanadi. 
Xom   ashyo   omili .   Ma’lumki,   barcha   mahsulot   xom   ashyosiz   yaratilmaydi.
Ammo   ayrim   mahsulotlarni   olish   uchun   xom   ashyo   boshqalariga   qaraganda
ko’proq   sarflanadi.   Shuning   uchun   bunday   mahsulotlarni   ishlab   chiqarishga
14 ixtisoslashgan   tarmoqlar   va   korxonalar   mumkin   qadar   ashyo   rayonlariga   yaqin
joylashtiriladi. 
Sanoatning ba’zi tarmoqlari, masalan, tog’ – kon, o’rmon, baliqchilik sanoati
tarmoqlarining   joylashuvi   xom   ashyo   bo’lmagan   rayonlarda   rivojlanmaydi.
Bunday   sanoat   tarmoqlarining   joylashuvi   bevosita   foydali   qazilmalar   yoki   tabiiy
boyliklar   geografiyasi   bilan   belgilanadi.   Boshqa   sanoat   tarmoqlarining   hududiy
tashkil   etilishi   esa   biroz   murakkabroq   tusga   ega.   Bu   borada   bir   qator   fakt   va
raqamlar keltirish o’rindi. Masalan, 1 t paxta tolasini olish uchun taxminan 3 t xom
paxta,  1  t   paxta  yog’i   uchun  5  t   chigit,  1  t   pista  yog’i   uchun  3  t   kungaboqar,  1  t
shakar   uchun   7   t   qand   lavlagisi   ishlatiladi.   Ushbu   raqamlarni   nisbiy   (foiz)
ko’rinishida   berish   foydali   holi   emas.   Chunonchi,   paxta   tolasining   oq   paxtadan
chiqishi   32   –   33   foiz,   paxta   yog’ining   chigitdan   olinishi   19   –   20,   shakarni   qand
lavlagidan tayyorlash 14 – 15 foiz va shunga o’xshash. Demak, bu korxonalar xom
ashyo rayonida yoxud unga yaqin maskanda joylashtirilishi shart. 
Mineral   o’g’itlar   ichida   kaliy   o’g’itini   ishlab   chiqarish   geografiyasi
batamom   xom   ashyo   omili   bilan   belgilanadi,   chunki   uni   olish   uchun   ko’p
miqdorda   kaliy   tuzi   sarflanadi.   Masalan,   shu   boisdan   kelajakda   Dehqonobod
tumanida   mavjud   kaliy   xom   ashyosi   hisobiga   kaliy   o’g’iti   ishlab   chiqaradigan
zavod qurilishi rejalashtirilayotgani fikrimizning isbotidir.
Xom ashyoga asoslangan sanoat tarmoqlarining geografiyasini o’rganish eng
avvalo mamlakat tabiiy sharoiti va boyliklarini bilishni talab etadi.  Xom   ashyo
omiliga   asoslanib   ishlab   chiqarishning   hududiy   tashkil   etish   masalalari   tabiiy
boyliklardan   oqilona   foydalanish,   atrof   –   muhit   tozaligini   saqlash   muammolarini
hisobga olish maqsadga muvofiqdir. 
Yoqilg’i   omili   –   issiqlik   elektr   stantsiyalari,   qora   metallurgiya   sanoatining
dastlabki   –   cho’yan   eritish   (domna   pechida)   bosqichini   joylashtirishda   asosiy   rol
o’ynaydi.   Ammo   uning   ta’siri   har   doim   ham   yetakchi   kuchga   ega   emas.   Issiqlik
elektrostantsiyalari   yoki   metallurgiya   zavodlari   iste’mol   rayonlarida   ham
joylashtirilishi   mumkin.   Bunday   hol   neft   va   uning   mahsuloti   mazut,   tabiiy   gaz
15 asosida   ishlovchi   issiqlik   elektr   stantsiyalarini   qurishga   taalluqli   (yoqilg’i
quvurlarda keltirilishi iqtisodiy jihatdan ma’qulroq) bo’ladi. 
Yoqilg’i   omillarini   ko’proq   matellurgiya   korxonalarini   joylashtirishda
ko’rish   mumkin,   masalan,   Qozog’iston   davlatidagi   Qarag’anda   to’liq   tsiklli
metallurgiya   kobinati   bevosita   ko’mir   havzasi   rayonida   joylashtirilgan.   Lipetsk,
Tula,   Krivoy   Rog   kombinatlari   esa   ashyo,   ya’ni   temir   rudasi   konlariga   yaqin
qurilgan, bunda ko’mir boshqa regionlardan olib keltriladi.
Shuningdek,   ko’mir   va   temir   rudasini   bir   –   biri   bilan   hududiy   almashuvi
asosida  har   ikkala  rayonda  shakllangan   qora  metallurgiya  markazlari   mavjud.  Bu
borada   30   –   yillarda   amalga   oshirilgan   Ural   –   Kuznetsk   kombinati   (UKK)ni
ko’rsatish   o’rinli.   Ushbu   dastur   hududiy   ishlab   chiqarish   majmuining   dastlabki
ko’rinishi   bo’lib,   uni   hayotga   tatbiq   etishda   ham   xom   ashyo   rayonida   –   Janubiy
Ural temir rudasi konlari asosida (dunyodagi eng yirik Magnitogorsk metallurgiya
kombinati),   ham   yoqilg’i   rayoni   –   Kuznetsk   toshko’mir   havzasida,   ya’ni
Novokuznetskda bunday ulkan korxonalar bunyod etilgan edi.
Elektr   quvvati   omili.   Hozirgi   zamon   ishlab   chiqarishini,   hatto   transport   va
qishloq xo’jaligini ham elektr quvvatisiz tasavvur qilish qiyin. Bu sohaning o’ziga
xos  xususiyati  shundaki,   u  yaratgan  mahsulotni,  ya’ni   elektr   quvvatini  jamg’arib,
omborhonalarga yig’ib bo’lmaydi, undan ayni paytning o’zida foydalanish kerak. 
Odatda elektr quvvati omilini ishlab chiqarishning hududiy tashkil etilishida
eng   avvalo   uning   arzon   turiga   urg’u   beriladi.   Arzon   elektr   quvvati   suv
stantsiyalaridan   olinadi,   chunki   suv   suvligicha   GESdan   keyin   ham   qolaveradi,
Respublikamizda   ishlab   chiqariladigan   elektr   energiyaning   80%   ziyodi   issiqlik
elektr stantsiyalaridan olinadi. XICHM shakllanishida, masalan, Talimarjon TRES
ahamiyati katta …. yoqilg’i elektr stantsiyalarida esa ko’mir, mazut yoki tabiiy gaz
sarflanadi. 
Demak,   elektr   quvvati   bir   qator   sanoat   korxonalarini   o’z   atrofiga   omil
sifatida “yig’ar” ekan. Shu sababli u yirik rayon va majmua hosil qilish qudratiga
ega.   Bizning   sharoitimizda   elektr   quvvati   yangi   yerlarni   o’zlashtirish   uchun   ham
kerak.   Jumladan,   Qarshi   dashtining   asosiy   qismi   Tolimarjondagi   bir   qator   nasos
16 stantsiyalari vositasi bilan sug’oriladi. Elektr quvvati Norak – Tursunzoda (Regar)
– G’uzor orqali keladi. 
Suv va iqlim sharoiti omili ham ishlab chiqarish tarmoqlarini joylashtirishda
katta   ahamiyatga   ega.   Suv   manbalari   ayniqsa   kimyo,   yog’och   –   tsellyuloza,
metallurgiya   zavodlarining   faoliyatiga   sezilarli   ta’sir   qiladi.   Jumladan,   cho’yan
erituvchi pechlarni sovitish uchun ham suv kerak. 
Suv   va   iqlim   sharoitlari   omili   boshqa   sanoat   korxonalarini   qurishda   ham
e’tiborga   olinadi.   Bu   omilning   ahamiyati   qishloq   xo’jaligi,   dehqonchilik   uchun
katta.   Chunonchi,   O’rta   Osiyo,   xususan   O’zbekiston   Respublikasida   an’anaviy
dehqonchilik uning issiq va quruq iqlimiy sharoitida faqat sun’iy sug’orish asosida
olib   boriladi.   Paxta,   meva,   sabzavot,   uzum   va   boshqa   qishloq   xo’jalik
mahsulotlariga suv hamda issiq iqlim (ma’lum miqdordagi vegetatsiya haroratining
miqdori)   juda   zarur.   Shu   bilan   birga   issiq   iqlim   sharoitida   sanoat   korxonalarini
ochiq   usulda   qurish,   suv   va   boshqa   alkogolsiz   ichimliklar,   ip   gazlama   ishlab
chiqarishga o’xshash tarmoqlarni ko’proq rivojlantirish talab etiladi.
Ijtimoiy   -   iqtisodiy   omillari   ichida   eng   muhimi   aholi   va   mehnat   resurs
omilidir. Har qanday ishlab chiqarish jarayoni ishchi kuchisiz sodir bo’lmaydi. Bu
o’rinda ikki holni qayd qilish lozim: birinchidan, shunday korxonalar borki, ularga
son   jihatdan   ko’p   ishchi   kerak.   Masalan,   tikuv   fabrikasi,   konserva   zavodi,   paxta
yetishtirish,   uni   qayta   ishlash   va   h.k.   Ayni   bir   paytda   boshqa   bir   korxonalarga
mehnat   resurslarining   miqdori   ko’p   bo’lishi   shart   emas,   «oz   bo’lsa   ham   soz
bo’lsin» ma’nosida ularga malakali ishchi kuchi talab qilinadi. Mazkur korxonalar
va   tarmoqlar   (radio   yoki   priborsozlik,   aniq   mashinasozlik   va   shunga   o’xshash)
malakali   ishchi   kuchi   mavjud   bo’lgan   shaharlarda,   ilmiy   texnik   markazlarida
joylashtiriladi. 
O’zbekistonda   mahalliy   aholi   tabiiy   ko’payishining   yuqoriligi   va   uning
migratsion   harakatini   faolsizligi   mehnat   zaxiralarini   ko’plab   shakllanishiga   olib
keladi.   Shu   sababli   bizda   mehnatga   layoqatli   aholi   soni   juda   ko’p.   Ularning
miqdori   qishloq   joylarda   va   sust   rivojlangan   kichik   shaharlarda   juda   yuqori.
17 Binobarin,   bunday   joylarda   ish   o’rinlarini   kengaytirish,   yangi   sanoat   va   boshqa
korxonalar, madaniy - maishiy muassasalarni qurish zarur.
Ishlab   chiqarishni   hududiy   joylashtirishda   iste’molchi   omili   katta
ahamiyatga ega.
Aholi   faqat   ishchi   kuchi   emas,   balki   u   eng   avvalo   iste’molchi   hamdir.   Bu
omilning roli esa hozirgi kunda, xalqning yashash sharoiti va darajasini yaxshilash
doirasida   keskin   oshib   borishi   bilan   bog’liqdir.   Ijtimoiy   qiyinchiliklarga   barham
berish   alohida   kerak   bo’lgan   oziq   -   ovqat,   kiyim   -   kechak   va   uning   boshqa
ehtiyojlarini qondiruvchi mahsulotlarni yetarli miqyosda ishlab chiqarishni taqozo
etadi. Shu sababli iste’mol omili oziq - ovqat korxonalarini o’ziga «tortadi», ya’ni
bunday zavod yoki fabrikalar bevosita aholi yashovchi maskanlarda joylashtiriladi.
Iste’mol  omili  faqat  xalq ehtiyoji  bilan belgilanmaydi. Ishlab chiqarishning
o’zining   talabi,   boshqa   xil   maxsulotlarning   keng   miqdorda   sarflanishi,   ularning
transportda   keltirishning   noqulayligi   ham   bunday   korxonalarni   iste’mol
rayonlarida   qurilishini   nazarda   tutadi.   Masalan,   qishloq   xo’jalik   mashinasozligi
o’sha mintaqaning ishlab chiqarish ixtisoslashuviga muvofiq shu yerda rivojlanishi
zarur.
Umuman,   qaysi   rayon   nimaga   ixtisoslashsa   shunga   mos   mashinasozlik
tarmog’i   bu   yerda   yaxshi   rivojlangan   bo’lishi   qonuniy   bir   holdir.   O’zbekistonda
paxta   teruvchi,   Belorussiyada   -   kartoshka,   Ukrainada   qand   lavlagi,   Shimoliy
Kavkaz   va   Volga   bo’yicha   g’alla   yig’uvchi,   Qirg’izistonda   pichan   taxlovchi,
Gruziyada   choy   teruvchi   mashinalarni   ishlab   chiqarish   bunga   yaqqol   misol   bo’la
oladi. Huddi shunday, rayonlarni ma’lum yuqori sanoat tarmoqlariga ixtisoslashuvi
o’sha   sohalarga   tegishli   mashina,   asbob   -   uskuna,   jihozlar   ishlab   chiqarilishini
talab   etadi.   Chunonchi,   Uralda   metallurgiya   sanoati   uchun,   Bokuda   -   neft,
Donbassda   -   ko’mir,   Petrozavodskda   -   o’rmon,   O’zbekistonda   to’qimachilik
mashinasozligi rivojlangan.
Go’sht   sanoatini   joylashtirish   ham   o’ziga   xos   xususiyatga   ega.   Bu   sanoat
bevosita   chorvachilik   rayonlarida   rivojlantirilsa,   unda   iste’molchiga   faqat
muzlatilgan go’sht  keltiriladi. Bunday go’shtdan esa kolbasa, konserva va boshqa
18 go’sht   mahsulotlarini   ishlab   chiqarib   bo’lmaydi.   Agar   go’sht   sanoati   iste’mol
rayonlarida joylashtirilsa - maqsaga muvofiq bo’ladi. 
Transport   omili   Ishlab   chiqarishni   joylashtirishda   juda   muhim,   chunki   u
ishlab   chiqarishning   bevosita   davom   ettiruvchi   tarmog’i   hisoblanadi.   Transport
shohobchalarisiz   xom   ashyo   ham   keltirilmaydi,   mahsulot   ham   iste’molchilarga
yetkazilmaydi.   Eng   muhimi,   hududiy   mehnat   taqsimoti   rivojlanmaydi.   Shuning
uchun transportning ahamiyati barcha boshqa omillar bilan qo’shilib, uyg’unlashib
ketadi   va   uni   «sof»   holda   ajratib   olish   qiyin.   Omillar   bilan   ham   chambarchars
bog’liq bo’lib, iqtisodiy munosabatlarini rivojlantirishga katta ta’sir ko’rsatadi. 
Ilmiy - texnika taraqqiyoti chetlab o’tolmaymiz, albatta omilning ta’siri bir
qator   tarmoqlarni   hududiy   tashkil   etilishida   aniq   va   ravshan   ko’rinadi
(mashinasozlik,   elektroenergetika   va   kimyo).   Shubhasizki,   mazkur   sanoat
tarmoqlariga tegishli ko’pgina korxonalar, ayniqsa mashinasozlik zavodlari yuksak
darajada ilmiy - texnika qudratiga ega bo’lgan yirik shaharlarda joylashtiriladi.
Yuqorida   ko’rilgan   barcha   omillarning   ahamiyati   katta.   Ammo   ularning
barchasi   pirovard   natijada   ekologik   omil   bilan   «hisoblashishlari»   kerak.   Zotan
vujudga kelgan vaziyat buni qat’iylik bilan talab etadi. Hozirgi kunda ayrim sanoat
korxonalarining ishlashi shu nuqtai - nazardan to’xtatilganligi bejiz emas.
Ekologik   jihatdan   ko’p   sanoat   tarmoqlari   va   eng   avvalo   kimyo,   yog’och   -
tsellyuloza, go’sht, vino, konserva, charm zavodlari, issiqlik elektr stantsiyalari va
shunga   o’xshash   korxonalar   «nomaqbul»   hisoblanadi.   Binobarin,   ular   aholi
joylashgan   markazlardan   uzoqroqda   bo’lishi   «SHo’rtan   gaz   kimyo»,   majmuasi,
Muborak gazni qayta ishlash zavodi va boshqa sanoat korxonalari misolida ko’rish
mumkin.
Kimyo   sanoati   misolida   ekologik   omilning   ishlab   chiqarishning   hududiy
tashkil   etilishiga   ta’sirini   ko’rish   mumkin,   chunki   bu   sanoat   korxonalarini
joylashtirilishi   chinakam   erkin   xususiyatga   ega.   Zero   kimyo   sanoati   o’simlik,
hayvonot,   mineral   xom   ashyosi,   suv,   havo   (azot)   asosida   ham,   boshqa   sanoat
chiqindisi (qora va rangli metallurgiya) negizida ham rivojlanishi mumkin.
19 Shunday qilib, kimyo sanoati korxonalarini har qaerda qursa bo’ladi, ammo
bu masalaning bitta nozik tomoni  bor - bu ham  bo’lsa ekologik omildir. Bu omil
bilan   hozirgi   kunda   hisoblashmasdan   iloj   yo’q,   zero   mamlakatimiz   hududida
ekologik sog’lom joyning o’zi juda sanoqli. 
Yuqoridagi   omillardan   tashqari   bozor   iqtisodiyoti   omilini   ham   unutmaslik
kerak.   Hozirgi   kunda   bozor   iqtisodiyoti   to’g’risida   barcha   -   olimu   oddiy   xalq,
katayu   kichik   so’z   yuritadi,   ba’zan   bu   ibora   dissertatsiya   va   boshqa   ilmiy   ishlar
nomiga   ham   kiritiladi.   Lekin   bu   juda   murakkab   tushuncha   va   iqtisodiy
munosabatdir. Unga xorijiy mamlakatlar, xususan Yevropa davlatlari boy tajribaga
ega,   chunki   bu   munosabat   mazkur   davlatlarda   o’n   va   yuz   yillar   davomida
shakllanib kelgan.
Bozor iqtisodiyoti munosabatlariga birdaniga o’tib bo’lmaydi, buning uchun
barcha   shart   va   sharoit   yaratish   kerak,   ya’ni   uning   o’zini   moddiy,   maishiy   va
madaniy   infrastrukturasi   bo’lmog’i   lozim.   Shuning   uchun   bu   munosabatlarga
o’tish   tarixan   birmuncha   uzoq   davrni   talab   etadi   va   unga   bosqichma   -   bosqich
o’tish, evolyutsion rivojlanish iborasini qo’llash to’g’riroq bo’ladi.
Sodda   qilib   olganda,   bozor   iqtisodiyoti   -   bu   ishlab   chiqarish   erkinligi   va
xarid   erkinligidir,   bu   raqobatdir.   Demak,   ishlab   chiqarishni   rejali   (planli)   va
proportsional,   tekis   joylashtirish   o’rniga   hududiy   tengsizlik,   musobaqa,   o’rniga
raqobat   tushunchalarini   qo’llashga   to’g’ri   keladi.   Bunday   sharoitda   ko’p   ukladli
iqtisodiyot,   mulkchilikning   turli   shakllari   va   sog’lom   raqobat   muhitini   vujudga
keltirish,   monopoliyaga   qarshi   kurash   muhim   ahamiyat   kasb   etadi.   Binobarin,
bozor   iqtisodiyoti   omilini   ishlab   chiqarish   tarmoqlarini   hududiy   tashkil   etishga
nisbatan   tahlil   etar   ekanmiz,   unda   bu   boradagi   ilgarigi,   an’anaviy   fikr
yuritishlarimiz   tamomila   o’zgarib   ketadi.   Chunki   bu   sharoitda   aksariyat   narsani,
shu   jumladan   nimaga   ixtisoslashuvi   va   qaerda   joylashtirishni   pirovard   natijada
bozor, raqobat, talab va taklif belgilaydi. davlat esa o’zining regional (hududiy) va
soliq siyosati orqali bu jarayonni boshqarib yoki tartibga solib turadi. 
20 2.3. Sanoatning hududiy va davriy tashkil etish xususiyatlari
Viloyatlar   iqtisodiy   salohiyatini   shakllanishi   va   yuksalishida   eng   avvalo
sanoat   ishlab   chiqarishining   o’rni   salmoqlidir.   Viloyatlardagi   mavjud   sanoat
o’zining   hududiy   mujassamlashuvi   va   ixtisoslashuviga   ko’ra   bir-biridan   farq
qiladi.   Biroq,   bunday   tafovutlar   uncha   kuchli   emas.   Viloyatlar   sanoatining
tarmoqlar   bo’yicha   tahlili   shundan   dalolat   beradiki,   barcha   hududlarda   ko’proq
yengil va oziq-ovqat sanoatlari nisbatan yaxshi rivojlangan. Shu bilan birga ayrim
viloyatlarda   tog’-kon,   kimyo,   mashinasozlik   va   qurilish   materiallari   sanoati   ham
biroz taraqqiy etgan. Chunonchi  rangli metallurgiya Navoiy, Toshkent  va qisman
Jizzax viloyatlarida, qora metallurgiya asosan  Toshkent  viloyatida, kimyo sanoati
Toshkent,   Navoiy   va   Farg’ona   viloyatlarida   mavjud.   Mashinasozlik   va   metallni
qayta ishlash sanoati  Toshkent, Andijon va qisman Namangan hamda Samarqand
viloyatlarida, qurilish materiallari sanoati Toshkent Farg’ona, Navoiy viloyatlarida
rivojlangan.
Yengil sanoat tarmoqlari mamlakatning deyarli barcha viloyatlariga mansub
soha hisoblanadi. Ularning bunday tarqalishi asosan xom ashyo yetarli darajadagi
ishchi   kuchi   va   iste’mol   omillari   bilan   izohlanadi.   Ammo   ushbu   tarmoq   o’zining
keng   geografiyasiga   qaramay   u   ko’proq   Farg’ona   vodiysi   viloyatlari   hamda
Toshkent va Samarqand viloyatlarida yaxshi rivojlangan, so’nggi yillarda bu soha
Qoraqalpog’iston   respublikasi,   Xorazm   va   Qashqadaryo   viloyatlarida   ham   faol
shakllanib   kelmoqda.   Shuningdek,   oziq-ovqat   sanoati   ham   mamlakatning   barcha
viloyatlarida mavjud. Bog’dorchilik, uzumchilik va sabzavot  yetishtirish negizida
va  aholi   talabining  o’sib   borishi   ta’sirida   ushbu   sanoat   tarmog’I   ko’pgina  viloyat
va tumanlarda tashkil etilgan. 
Viloyatlarning   iqtisodiy   rivojlanganlik   darajasi   xo’jalik   yoki   sanoatning
faqat bir sohasini mavjudligida emas, balki uning tarmoqlari bo’yicha tarqalishi va
turlanishida, ularning mukammal majmua shaklida va mushtarakligida to’laroq o’z
ifodasini   topadi.   Shu   nuqtai   nazardan   qaraganda   sanoat   ishlab   chiqarishi,
avvalombor,   eng   avvalo   Toshkent   hamda   Farg’ona   viloyatlarida   yaxshi
rivojlangan.   Chunonchi   Toshkent   viloyatida   mashinasozlik,   qora   va   rangli
21 metallurgiya, kimyo, qurilish materiallari, yengil va oziq-ovqat sanoat korxonalari
faoliyat   kjo’rsatmoqda.   Ayni   paytda   Qoraqalpog’iston   Respublikasi,   Xorazm   va
Sirdaryo   viloyatlari   sanoatining   turlanish   darajasi   ancha   past.   Jadval
ma’lumotlarining   tahlili   shundan   dalolat   beradiki,   respublika   sanoat   ishlab
chiqarishi hajmining asosiy qismi Toshkent shahri va Toshkent viloyati, Farg’ona,
Qashqadaryo   va   Navoiy   viloyatlariga   to’g’ri   keladi.   Mazkur   viloyatlar   mamlakat
ichki   yalpi   sanoat   mahsulotini   yaqin   70   foizini   ta’minlaydi.   Shu   jumladan
Toshkent   viloyati   16,7   foiz,   Toshkent   shahri   va   Farg’ona   viloyatining   hissalari
15,6   foizga   barobar.   Navoiy   va   Qashqadaryo   viloyatlarining   har   biriga   esa
mamlakat sanoat mahsulotining 1/10 qismidan ko’prog’i to’g’ri keladi.
Toshkent   shahri   va   viloyati   sanoatining   nisbatan   yuksakligi   avvalombor
uning iqtisodiy –geografik o’rni, infrastruktura tizimining rivojlanganligi, yoqilg’I
va   turli   mineral   xom   ashyo   hamda   yuqori   malakali   ishchilarning   mavjudligiga
bog’liq.   Farg’na   viloyatida   ham   bunday   tabiiy   va   ijtimoiy-iqtisodiy   shart   –
sharoitlar   sanoat   rivojlanishiga   ancha   qulaylik   tug’diradi.   Bu   viloyatlardan   farqli
o’laroq,   Navoiy   va   Qashqadaryo   viloyatlarida   sanoat,   asosan,   uning   tog’-kon   va
qazib   olish   tarmoqlariga   tayanadi.   Jumladan,   Navoiy   viloyatida   rangli,   nodir   va
qimmatbaho   metallar   zahiralari   katta   ahamiyatga   ega.   Qolaversa,   hali   bu
viloyatning tabiiy boyliklari to’la o’rganilmagan. Hozirgi kunda viloyat markazida
rangli   metallurgiya,   qurilish   materiallari,   elektroenergetika   va   ximiya   sanoatining
korxonalari   faoliyat   ko’rsatmoqda.   Ayni   paytda   bu   yerda   respublikamiz   uchun
an’anaviy bo’lgan yengil va oziq-ovqat sanoatlari sust rivojlangan. 
Mamlakatimizning   iqtisodiy   mustaqilligini   shakllanishi   va   bozor
munosabatlariga   o’tish   davrida   Qashqadaryo   viloyatining   o’rni   beqiyos.   Ayniqsa
uning respublikaning yoqilg’i va don mustaqilligiga erishishida mavqei sezilarlidir.
Hozirgi   paytda   Qashqadaryo   viloyatiga   O’zbekistonda   qazib   olinadigan   neft   va
gazning   asosiy   qismi   to’g’ri   keladi.   Shu   bilan   bu   yerda   so’nggi   yillarda   yengil
sanoat   jadal   sur’atlar   bilan   rivojlanib   kelmoqda.   Ushbu   viloyat   kelajakda
respublikada ishlab chiqiladigan oltingigurtning 100 foizi, tabiiy gazning 96 foizi
va neftning taxminan 89-90 foizini ta’minlaydi. 
22 Sanoat   salohiyatiga   ko’ra   keyingi   o’rinlarni   Andijon,   Namangan,
Samarqand, Buxoro va Xorazm viloyatlari egallaydi. Bu guruhda xususan, Andijon
va Buxoro viloyatlari yaqin kelajakda o’z sanoat qudratini yanada oshirishning real
imkoniyatlariga   ega.   Masalan,   agar   Andijon   viloyatida   (Asaka)   Janubiy
Koreyaning   “DEU”   firmasi   bilan   hamkorlikda   qurilgan   yengil   mashinalar   ishlab
chiqaruvchi   yirik   va   zamonaviy   yirik   sanoat   korxonasi   ishga   tushirilgan   bo’lsa,
Buxoro   viloyatining   Qorovulbozor   shahrida   neftni   qayta   ishlash   zavodi   barpo
etildi.   Namangan,   Samarqand   va   Xorazm   viloyatlari   sanoatining   rivojlanishi   esa
ko’proq yengil va oziq-ovqat tarmoqlariga bog’liq bo’lib qolmoqda.
Boshqa   viloyatlarning   respublika   sanoat   ishlab   chiqarishidagi   mavqei
sezilarli   darajada   past.   Biroq,   sanoatning   hududiy   rivojlanganligi   yalpi
mahsulotning umumiy hajmi bilan emas, balki uning aholiga nisbatan solishtirma
ko’rsatkichida   o’z   ifodasini   topadi.   Shunga   muvofiq   keltirilgan   jadval
ma’lumotlariga   k’ora,   mamlakatimizda   birinchi   o’rinda   Navoiy   viloyati,   ikkinchi
o’rinda   Toshkent   shahri   va   uchinchida   poytaxt   viloyati   turadi.   To’rtinchi   va
beshinchi o’rinlarni Farg’ona va Qashqadaryo viloyatlari egallaydi.
23 Navoiy   viloyatida   sanoatning   mujassamlashuv   darajasi   respublika
ko’rsatkichiga nisbatan 3,22, Toshkent shahri va Toshkent viloyatida esa u 1,70 ni
tashkil   etadi.   Farg’ona   va   Qashqadaryo   viloyatlarida   ham   mazkur   raqamlar   1,00
dan   yuqori.   Ayni   paytda   Surxondaryo,   Jizzax,   Samarqand   viloyatlari   va
Qoraqalpog’iston Respublikasida sanoatning mujassamlashuv darajasi ancha past.
Iqtisodiy-   geografik   jihatdan   sanoatning   rivojlanganlik   holatini   viloyatlar
hududiga   nisbatan   ham   tahlil   qilish   mumkin.   Bunday   holda   viloyatlar   darajasida
hududlarning   sanoat   sig’imi   yoki   ularning   imkoniyatlaridan   qay   miqdorda
foydalanganlik   aniqlanadi.   Shu   bilan   birga   sanoatning   hududga   bo’lgan   nisbati
mazkur   joyning   ekologik   vaziyatini   ham   belgilab   beradi.   Albatta,   bunday   sof
iqtisodiy ko’rsatkich yer maydoni kichik bo’lgan viloyatlarda yuqori bo’lishi aniq.
Masalan,   Farg’ona   viloyatida   -9,75,   Toshkent   viloyatida-4,77,   Andijonda-6,11,
Buxoroda-4,89   va   Xorazm   viloyatida-3,21   ga   barobar.   Demak,   bu   viloyatlar
hududi   mamlakatning   o’rtacha   holatiga   ko’ra   3-10   marta   ko’proq   sanoat   ishlab
chiqarish   bilan   to’ldirilgan.   Tabiiyki,   hududi   bo’yicha   katta   bo’lgan
Qoraqalpog’iston   Respublikasi   hamda   Navoiy   viloyatida   bu   ko’rsatkich   ancha
past.(0,07 va 0,41) Lekin o’xshash vaziyat maydoni uncha katta bo’lmagan Jizzax
va   Sirdayo   viloyatlarida   ham   ko’zga   tashlanadiki,   bu   mazkur   rayonlarda
sanoatning chindan ham sust rivojlanganligidan dalolat beradi.
Shuni   ta’kidlash   joizki,   sanoatning   hududiy   mujassamlashuv   ko’rsatkichi
yuqori   bo’lgan   viloyatlarning   ba’zilarida   ekologik   holat   uncha   yaxshi   emas.
Bumga   Andijon,   Farg’ona   va   Toshkent   viloyatlarini   keltirish   mumkin.   Ammo
ekologik   vaziyatnifaqat   viloyatlarning   umumiy   maydonidan   kelib   chiqqan   holda
baholash hamma vaqt ham to’g’ri bo’lavermaydi. Jumladan, Navoiy viloyatida shu
nuqtai nazardan yondoshganda ekologik muvozanat ancha yaxshi ko’rinadi. Aslida
esa   ushbu   viloyatning   iqtisodiy   jihatdan   yaxshi   o’zlashtirilgan   janubiy   voha
qismida   va   xususan,   Navoiy   shahri   va   uning   atroflarida   ekologik   holat   ancha
nosog’lom.
Viloyatlarning   sanoat   salohiyati   avvalombor   ularda   shakllangan   sanoat
tuguni   yoki   majmualarida   va   yirik   markazlarda   namoyon   bo’ladi.   O’rganishlar
24 shuni   k’rsatadiki,   nisbatan   rivojlangan   viloyatlarda   sanoat   ishlab   chiqarishini
hududiy   tashkil   etishning   ana   shunday   mukammal   shakllari   mavjud.   Chunonchi
Toshkent   viloyatida   qator   sanoat   tugunlari,   Chirchiq,   Angren,   Olmaliq   kabi   yirik
va   tipik   industrial   markazlari   rivoj   topgan.   Ulardan   keyingi   o’rinlarda   Bekobod,
Yangiyo’l   va   Ohangaron   turadi.   Bunday   o’rta   va   yirik   shaharlar   tufayli   poytaxt
viloyati respublika sanoatida yetakchilik qiladi.
25 Xulosa
Sanoat   korxonalarni   ilmiy   asosda   joylashtirish   g’oyalari   dastlab   shu
toifadagi   tarmoqlarni   hududiy   tashkil   qilish   bilan   bog’liq.   Bu   g’oya   nemis   olimi
Alfred   Veber   nomi   bilan   mashhurdir.   U   1909   yilda   sanoatni   joylashtirish   yoki
“sanoat   shtandorti”   to’g’risida   maxsus   asar   yozadi.   Ungacha   germaniyalik   V.
Launxardt   ham   1882   yilda   alohida   sanoat   korxonasini   joylashtirishda   xom   ashyo
va   mahsulotni   realizatsiya   qilish   omillariga   e’tibor   qaratgan.   Bu   olim   transport
xarajatlarini   qisqartirishni   muhim   shart   qilib   olgan   edi.   A.   Veber   esa   faqat
transport   chiqimlari   emas,   balki   umumiy   sarf-xarajatlarni   kamaytirishni   hisobga
olgan. A. Veber sanoat korxonasi joylashuvining optimal nuqtasini uning iqtisodiy
foydadan kelib chiqqan holda belgilaydi. Buning uchun u xom ashyo va yoqilg’i,
ishchi   kuchi   va   transport   omillariga   urg’u   beradi.   Keyinchalik   xom   ashyo   va
yoqilg’i   xarajatlari   ham   transport   omiliga   kiritiladi   va   qolgan   barcha   shart-
sharoitlarni   alohida   aglomeratsiya   omillari   bilan   belgilanadi.   Shunday   qilib,   bu
olim fanga sanoat korxonasini joylashtirishning ko’p omilli tahliliga asos soladi va
buning uchun u matematik usuldan keng foydalanadi. 
Hozirgi   davrda   yangi   yuqori   texnologiyalarning   (“nau   xau”)   rivojlanishi
natijasida   global   mashtabda   sanoat   tarmoqlari   o’zlarining   ekologik   jihatdan
tozaligi,   bexatarligi,   mehnattalabligiga   ko’ra   turli   mamlakatlarda   joylashmoqda.
Chunonchi   yuqori   darajada   taraqqiy   etgan   mamlakatlardan   an’anaviy   sanoat
korxona   va   tarmoqlar-   qurilish   materiallari,   mineral   o’g’itlar   ishlab   chiqarish,
mashinasozlikning   ta’mirlash   qismlari   va   hatto   to’qimachilik   ham   asta-   sekin
rivojlanayotgan mamlakatlarga ko’chmoqda. Agar rayon va mamlakatlar xo’jaligi
shu   asosda   industriyalashmoqda,   yuqori   bosqichdagi   mamlakatlar   esa
postindustriyaga   qadam   qo’ymoqda.   Bu   ikki   qutb   oralig’ida   yangi   industrial
mamlakatlar qatlami vujudga kelib, ularning safi tobora oshib bormoqda. 
Respublikamizning   mustaqillik   yillarida   barpo   etilgan   sanoat   markazlari-
Asaka,   Qorovulbozor,   kelajakda   o’ziga   xos   o’sish   qutblariga   aylanishi   mumkin.
Bunday   qutblar   mamlakat   miqyosida   yirik   va   o’rta   shaharlar   asosida   ham
shakllanib boradi. Navoiy, Zarafshon, Muborak, Jizzax, Qarshi, Qo’ng’irot va hk.
26 Rivojlangan   mamlakatlardagi   fan-texnika   yutuqlariga   asoslangan   sanoatni
hududiy   tashkil   etish   shakllaridan   texnopolis,   naukograd   kabilar   ham   milliy   va
mintaqaviy  iqtisodiyotni   rivojlantirishda   ahamiyatlidir.   Ular   ko’pincha  universitet
va ilmiy- tekshirish institutlari, fan infrastrukturasi muhayyo bo’lga joylarda barpo
etiladi.   Yaqin   kelajakda   o’ziga   xos   texnopolisni   Ulug’bek   shaharchasida   vujudga
kelish imkoniyati ko’zda tutilmoqda.
Rivojlanayotgan   mamlakatlarda   sanoat   parklari   tashkil   qilinmoqda.   Buning
uchun maxsus tanlab olingan joy infrastrukturasi tizimi bilan jihozlanadi, yo’l, yer
osti va yer usti inshootlari, elektr energiyasi va suv manbalari bilan ta’minlanadi.
Bunday   joylar   odatda   chet   el   sarmoyalarini   kirib   kelishi,   qulay   investitsiya
muhitini yaratish omillaridan eng muhimlaridir.
27 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati
1. Зиядуллаев   С . К .  Региональные   пробле m ы   эконо m ики   Узбекистана .  Т. 1986
2.Ленц А. Географическое раз m ещение хозяйства.  M . 1959
3. M аксаковский В.Р. Жаҳон иқтисодий ва ижти m оий географияси.Т. 1995
4. M орозова Т.Г. Территориально – производственные ко m плексы.  M . 1983
5.Рўзиев А. Қишлоқ хўжалик ишлаб чиқариши 15. асослари. Т. 1990
6.Солиев  А.С.  Иқтисодий  ва ижти m оий географиянинг  долзарб   m асалалари.
Т. 1995
7.Солиев   А.С.,   M ах m адалиев   Р.   Иқтисодий   география   асослари.   Т.
Ўзбекистон 1995
8.Солиев А.С. Ишлаб чиқариш кучларини жойлаштириш. Т. 2001
9.Солиев А.С ва бошқалар.  M интақавий иқтисодиёт. Т. 2003
10.Тухлиев Н. Ўзбекистон республикаси иқтисодиёти. Т. 1998
11.Қурбонниёзов Р. Қишлоқ хўжалик иқтисодиёти асослари. Т. 1995
28 Mirzo Ulug’bek nomidagi O’zbekiston Milliy universiteti Geografiya va
geoaxborot   tizimlar  fakulteti Geografiya yo’nalishi  4  -kurs(sirtqi) o’zbek
guruhi talabasi  Isaqov   Otabek ning «O’zbekiston geografiyasi» fanidan
“O’zbekiston  sanoatining   hududiy   tashkil   etilishiga   ta ’ sir   qiluvchi   omillar ”
mavzusida yozgan kurs ishiga
T A Q R I Z I
  Talaba   Isaqov   Otabekning   O’zbekiston   geografiyasi   fanidan   "   O’zbekiston
sanoatining   hududiy   tashkil   etilishiga   tasir   qiluvchi   omillar   "   mavzusida   yozgan
kurs ishi kirish, 2 bob, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat. 
Kurs   ishi   rasmlar   bilan   boyitilgan.   Ishning   xulosa   qismida   maqsad   va
vazifadan   kelib   chiqib,   qisqacha   yakun   yasalgan.   Foydalanilgan   adabiyotlar
ro’yxatida   11   ta   manba   keltirilgan.   Ishda   orfografik   va   grammatik   xatoliklar
qisman   uchraydi,   lekin   bu   kamchiliklar   ishning   saviyasiga   ta’sir   ko’rsatmaydi.
Umuman olganda, Geografiya yo’nalishi 4 -bosqich(sirtqi) o’zbek guruhi talabasi
Isaqov   Otabek   tomonidan   "   O’zbekiston   sanoatining   hududiy   tashkil   etilishiga
ta’sir   qiluvchi   omillar”   mavzusida   yozilgan   kurs   ishini   ijobiy   baholash   va
himoyaga tavsiya etish mumkin.
Mirzo Ulug’bek nomidagi O’zMU
Gegrafiya va  geoaxborot tizimlari  fakulteti
Ijtimoiy-iqtisodiy geografiya kafedrasi o’qituvchisi: ___________Jo’rayev Sh.
29

O’zbekiston sanoatining hududiy tashkil etilishiga tasir qiluvchi omillar

Sotib olish
  • O'xshash dokumentlar

  • Industrial tarmoqlarida kadrlarni tanlash, joy-joyiga qo’yish, tayyorlash va qayta tayyorlash
  • 2016-2023 yillarda O'zbekistonda asosiy makroiqtisodiy ko'rsatkichlar dinamikasi
  • Assotsiatsiya koeffitsienti
  • XXI asrdagi jahon iqtisodiy inqirozlari - sabablari va oqibatlarini tahlil qilish
  • Xizmat sohasida yetakchi bo’lishning zamonaviy tamoyillari

Xaridni tasdiqlang

Ha Yo'q

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Balansdan chiqarish bo'yicha ko'rsatmalar
  • Biz bilan aloqa
  • Saytdan foydalanish yuriqnomasi
  • Fayl yuklash yuriqnomasi
  • Русский