O’zbekiston sanoatining rivojlanish tendentsiyalari - Экономика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	12000UZS
Размер	501.7KB
Покупки	0
Дата загрузки	22 Сентябрь 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Экономика

O’zbekiston sanoatining rivojlanish tendentsiyalari

Купить

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
GULISTON DAVLAT UNIVERSITETI
RAQAMLI IQTISODIYOT VA INNOVATSIYALAR FAKULTETI
“IQTISODIYOT” KAFEDRASI
“IQTISODIY O’SISH”
fanidan
O’zbekiston sanoatining rivojlanish
tendentsiyalari
Mavzusidagi
KURS ISHI

1«Himoyadan o’tdi»
Baholandi __________________
«____» _____________ 2025 y.
Qabul qildi:
_____________________________ Bajardi:
III-kurs, 4_-22 guruh talabasi
_____________________________
Ilmiy raxbar:
_____________________________
__

Guliston-2025
MUNDARIJA
KIRISH ............................................................................................................................................. 4
I BOB. O’ZBEKISTON SANOATINING SHAKLLANISHI VA TARIXIY RIVOJLANISH BOSQICHLARI ......... 6
1.1. Sanoatning mohiyati va uning iqtisodiyotdagi o’rni ................................................................. 6
1.2. Mustaqillikgacha bo’lgan davrda O’zbekiston sanoati: shakllanish va ixtisoslashuv .............. 11
1.3. Mustaqillikdan keyingi davrda O’zbekiston sanoatining rivojlanish bosqichlari ..................... 15
II BOB. ZAMONAVIY BOSQICHDA O’ZBEKISTON SANOATINING TARMOQLAR KESIMIDAGI
RIVOJLANISH HOLATI ................................................................................................................................. 19
2.1. Ogʻir sanoat va energetika tarmoqlarining rivojlanish holati ................................................. 19
2.2. Engil sanoat va oziq-ovqat sanoatining hozirgi holati ............................................................ 23
2.3. Sanoat tarmoqlarining eksport salohiyati va tashqi iqtisodiy aloqalar ................................... 25
III BOB. O’ZBEKISTON SANOATINING ISTIQBOLLARI VA RIVOJLANISH STRATEGIYASI ................... 28
3.1. Sanoat tarmoqlarini modernizatsiya qilish va texnologik yangilanish istiqbollari .................. 28
3.2. O’zbekiston sanoatining eksport salohiyatini oshirish istiqbollari .......................................... 31
3.3. Sanoat sektorida innovatsion faoliyat va ilmiy-texnikaviy taraqqiyot .................................... 35
XULOSA ......................................................................................................................................... 39
FOYDALANILGAN ADABIOTLAR RO’YXATI ..................................................................................... 41
2

KIRISH
O’zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishganidan so’ng, iqtisodiyotni
modernizatsiya qilish va diversifikatsiyalash orqali sanoatni rivojlantirishga
alohida e’tibor qaratdi. So’nggi yillarda bu yo’nalishda amalga oshirilgan
islohotlar natijasida sanoat tarmoqlarining salohiyati sezilarli darajada oshdi.
Xususan, 2024-yilda sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish hajmi 885,8 trillion
so’mga yetib, 2023-yilga nisbatan 6,8% o’sish kuzatildi.
Sanoat ishlab chiqarishining asosiy qismini — 85,1% ni — ishlov beruvchi
sanoat tashkil etib, bu sohada 753,6 trillion so’mlik mahsulot ishlab chiqarildi.
Metallurgiya, to’qimachilik, oziq-ovqat, kimyo va elektr uskunalar ishlab chiqarish
tarmoqlari yetakchi o’rinlarni egalladi. Shuningdek, kichik tadbirkorlik
subyektlarining sanoatdagi ulushi 27% dan 32,4% gacha oshdi, bu esa kichik
biznesning sanoat rivojidagi rolini ko’rsatadi.
Prezident Shavkat Mirziyoyev tomonidan ilgari surilgan “O’zbekiston –
2030” strategiyasida sanoatni rivojlantirishga alohida e’tibor qaratilgan. Ushbu
strategiyada sanoatda ishlab chiqariladigan texnologik mahsulotlar ulushini 25%
dan 32% gacha yetkazish, qayta ishlash sanoatida mehnat unumdorligini ikki
barobar oshirish kabi maqsadlar belgilangan.
Kurs ishining dolzarbligi
Sanoat — iqtisodiyotning asosiy tarmoqlaridan biri bo’lib, mamlakatning
iqtisodiy mustaqilligi, eksport salohiyati va aholi bandligining ta’minlanishida
muhim rol o’ynaydi. O’zbekiston sanoatining so’nggi yillardagi rivojlanish
tendentsiyalarini o’rganish, mavjud muammolarni aniqlash va istiqbolli
yo’nalishlarni belgilash dolzarb masalalardan biridir.
Kurs ishining maqsadi
O’zbekiston sanoatining rivojlanish tendentsiyalarini tahlil qilish, mavjud
muammolarni aniqlash va ularni bartaraf etish bo’yicha takliflar ishlab chiqish.
4

Kurs ishining obyekti
O’zbekiston Respublikasi sanoat tarmoqlari va ularning rivojlanish
jarayonlari.
Kurs ishining vazifalari
O’zbekiston sanoatining tarixiy rivojlanish bosqichlarini o’rganish;
Hozirgi davrda sanoat tarmoqlarining holatini tahlil qilish;
Sanoatni rivojlantirish bo’yicha davlat siyosatini o’rganish;
Sanoatning istiqbolli yo’nalishlarini aniqlash va takliflar ishlab chiqish.
Kurs ishining tuzilishi va tarkibi
Kurs ishi uchta asosiy bobdan iborat:
1-bob: O’zbekiston sanoatining shakllanishi va tarixiy rivojlanish
bosqichlari;
2-bob: Zamonaviy davrda sanoat rivojining asosiy yo’nalishlari va
tarmoqlari;
3-bob: O’zbekiston sanoatining istiqbollari va rivojlanish strategiyasi.
Har bir bobda mavzuga oid muhim masalalar yoritilib, tahliliy fikrlar va
takliflar keltirilgan.
5

I BOB. O’ZBEKISTON SANOATINING SHAKLLANISHI VA
TARIXIY RIVOJLANISH BOSQICHLARI
1.1. Sanoatning mohiyati va uning iqtisodiyotdagi o’rni
Iqtisodiyotning barqaror rivojlanishini ta’minlovchi asosiy tarmoqlardan biri
bu — sanoatdir. Sanoat jamiyat taraqqiyotining negizi bo’lib, uning har qanday
bosqichidagi texnologik, iqtisodiy va ijtimoiy jarayonlarda muhim rol o’ynaydi.
Bugungi kunda sanoat sohasi zamonaviy davlatlarning iqtisodiy qudratini
belgilovchi omil sifatida qaralmoqda. Ayniqsa, sanoat tarmog’i orqali milliy
mahsulot ishlab chiqarish hajmi oshiriladi, xom ashyo resurslari qayta ishlanadi,
yuqori qo’shilgan qiymatga ega mahsulotlar yaratiladi va shu asosda ichki hamda
tashqi bozorlarda mamlakat raqobatbardoshligi ta’minlanadi.
Sanoatning mohiyatini tushunish uchun uni iqtisodiy tizimdagi o’rni bilan
uyg’un holda ko’rib chiqish lozim. Sanoat faoliyati insoniyat ehtiyojlarini
qondirishga qaratilgan moddiy ne’matlarni ishlab chiqarishdan iborat bo’lib, bu
soha texnika va texnologiyalar, ixtisoslashgan mehnat, zamonaviy ishlab chiqarish
vositalarining jadal qo’llanilishi bilan ajralib turadi. Qishloq xo’jaligidan farqli
ravishda, sanoat ishlab chiqarish jarayonida tabiiy resurslar chuqur qayta ishlanadi,
mahsulotlar butunlay yangi shaklga ega bo’ladi va ko’p bosqichli texnologik
jarayonlardan o’tadi. Bu esa uni yuqori samaradorlikka ega sohalardan biriga
aylantiradi.
Sanoat iqtisodiyotning ko’plab boshqa tarmoqlari bilan uzviy bog’langan
bo’lib, uning rivojlanishi infratuzilma, transport-logistika, moliya, fan-ta’lim va
xizmat ko’rsatish sohalariga ham kuchli turtki beradi. Aynan sanoat orqali
mamlakat ichki ehtiyojlarini qondirish bilan birga, eksportbop mahsulotlar ishlab
chiqarish ham yo’lga qo’yiladi. Bu esa tashqi iqtisodiy aloqalarni rivojlantirish,
xalqaro bozorga chiqish va valyuta tushumlarini ko’paytirish imkonini beradi.
6

O’zbekiston Respublikasida sanoat sohasi davlat siyosatining eng ustuvor
yo’nalishlaridan biri hisoblanadi. Mustaqillik yillarida iqtisodiyotda chuqur
tarkibiy islohotlar amalga oshirildi, bu esa sanoat tarmoqlarining tubdan qayta
tashkil etilishiga, yangi ishlab chiqarish quvvatlarining barpo etilishiga va mavjud
korxonalar modernizatsiya qilinishiga olib keldi. Ayniqsa, mustaqillikdan keyingi
davrda iqtisodiyotni xom ashyo eksportiga qaramlikdan chiqarish va qayta
ishlovchi sanoatni rivojlantirishga alohida e’tibor qaratildi.
1.1.1-rasm.Viloyatlarda sanoatning rivojlanishi 1
2024-yil yakunlariga ko’ra, O’zbekiston sanoat ishlab chiqarish hajmi 885,8
trillion so’mni tashkil etdi va bu ko’rsatkich avvalgi yilga nisbatan o’sishga
erishganini ko’rsatmoqda. Ahamiyatlisi, ishlab chiqarilgan mahsulotlarning katta
qismi, ya’ni 85,1 foizi qayta ishlovchi sanoatga to’g’ri keladi. Bu esa mamlakatda
yarim tayyor va tayyor mahsulot ishlab chiqarishga urg’u berilayotganini
tasdiqlaydi. Metallurgiya, to’qimachilik, oziq-ovqat, farmatsevtika va
mashinasozlik tarmoqlari sanoatning yetakchi yo’nalishlari sifatida ajralib turibdi.
1
https://www.google.com/url?sa=i&url=https%3A%2F%2Fyuz.uz%2Fuz%2Fnews%2Fhududlarda-sanoat-rivoji-
kongildagidekmi
7

Prezident Shavkat Mirziyoyevning sanoatga oid qaror va farmonlari
sohaning chuqur isloh qilinishida muhim o’rin tutmoqda. Jumladan, “2022–2026
yillarga mo’ljallangan Yangi O’zbekiston taraqqiyot strategiyasi” doirasida sanoat
mahsulotlari ishlab chiqarish hajmini 1,4 barobar oshirish, sanoat tarmoqlarini
diversifikatsiyalash va texnologik modernizatsiya qilish choralari belgilangan.
Shuningdek, “O’zbekiston – 2030” strategiyasida sanoatda yuqori texnologiyali
mahsulotlar ulushini keskin oshirish va raqamli sanoat infratuzilmasini
kengaytirish bo’yicha aniq vazifalar qo’yilgan.
Ayni paytda sanoatning yalpi ichki mahsulotdagi ulushi 28 foizdan ortiqni
tashkil etmoqda. Bu ko’rsatkich yildan-yilga o’sib borayotgan bo’lib, ayniqsa,
xususiy sektor va kichik tadbirkorlik subyektlarining sanoatdagi ishtiroki ortib
bormoqda. Masalan, 2024-yilda kichik sanoat subyektlari tomonidan ishlab
chiqarilgan mahsulotlar umumiy sanoat hajmining 32,4 foizini tashkil etdi.
Shu tariqa, sanoat nafaqat iqtisodiyotning tayanch ustunlaridan biri, balki
mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy barqarorligiga xizmat qiluvchi kuchli turtki
hisoblanadi. U milliy daromadning asosiy manbai, innovatsion texnologiyalarni
joriy etish platformasi, aholi bandligini oshirish vositasi va nihoyat, iqtisodiy
mustaqillikning asosiy garovi sifatida e’tirof etiladi.
Sanoat sohasining iqtisodiy rivojlanishdagi tutgan o’rni nafaqat ishlab
chiqarish ko’rsatkichlari, balki jamiyatdagi innovatsion muhitni shakllantirish,
resurslardan samarali foydalanish va ekologik xavfsizlikni ta’minlash kabi omillar
orqali ham namoyon bo’ladi. Zero, sanoat taraqqiyoti nafaqat moddiy boyliklar
yaratadi, balki mamlakatning ilmiy-texnik salohiyatini kuchaytiradi, yangi
texnologiyalarni ishlab chiqish va ularni amaliyotga joriy qilishga asos yaratadi.
Bugungi kunda iqtisodiy o’sish faqat ko’p ishlab chiqarish bilan emas, balki
innovatsion, energiya tejovchi, ekologik toza texnologiyalar asosida tashkil etilgan
sanoat modeli bilan baholanadi.
8

Rivojlangan mamlakatlarning tajribasidan ko’rinadiki, sanoat iqtisodiy
o’sishning “lokomotivi” sifatida harakat qilgan. Masalan, Germaniya, Yaponiya,
Janubiy Koreya, Xitoy va AQSH sanoatga tayangan holda yuksalish yo’liga
chiqqan. O’zbekiston uchun ham ayni shunday yondashuv muhim hisoblanadi. Shu
bois so’nggi yillarda sanoat tarmoqlari bosqichma-bosqich raqamlashtirilmoqda,
ishlab chiqarish zanjirlari modernizatsiyalashmoqda, texnologik jihatdan orqada
qolgan korxonalar qayta jihozlanmoqda. Bu esa ishlab chiqarish samaradorligini
oshirish bilan birga, raqobatbardoshlikni ta’minlashga xizmat qilmoqda.
Sanoatning yana bir muhim jihati – bu uning fan va ta’lim bilan bevosita
bog’liq holda rivojlanishidir. Innovatsion sanoat tarmoqlari ko’p hollarda ilmiy-
tadqiqot institutlari, oliy ta’lim muassasalari, texnoparklar bilan hamkorlikda
faoliyat yuritadi. Bu hamkorlik natijasida fan yutuqlari ishlab chiqarish bilan
uyg’unlashadi. O’zbekistonda ham bu borada ijobiy siljishlar kuzatilmoqda.
Jumladan, “InnoTex” innovatsion to’qimachilik texnoparki, “Yashnobod”
texnoparki va boshqa hududiy texnologik markazlar zamonaviy sanoatni ilm-fan
bilan bog’lashning samarali vositalariga aylanmoqda.
Sanoat faoliyatining yana bir yo’nalishi – bu hududiy ixtisoslashuv
masalasidir. Har bir hudud o’zining tabiiy resurslari, demografik holati, logistika
imkoniyatlariga qarab muayyan tarmoqlarda ixtisoslashmoqda. Misol uchun,
Navoiy viloyati kon-metallurgiya sanoatiga, Andijon – avtomobilsozlik va
elektrotexnika sanoatiga, Farg’ona vodiysi esa yengil sanoat, kimyo va
farmatsevtika yo’nalishlariga ixtisoslashgan. Bunday yondashuv ishlab chiqarishni
hududiy resurslarga moslashtirish, transport xarajatlarini kamaytirish va mahalliy
xom ashyoni chuqur qayta ishlashga yo’naltirilgan.
Aytish kerakki, sanoat faqat iqtisodiy foyda manbai bo’lib qolmasdan,
ekologik xavfsizlik, barqaror rivojlanish va ijtimoiy mas’uliyat tamoyillariga ham
mos bo’lishi kerak. Ayniqsa, jadal sanoatlashuv jarayonida atrof-muhitga salbiy
ta’sir ko’rsatmaslik, chiqindilarni qayta ishlash, resurslarni tejash kabi masalalar
9

dolzarb bo’lib bormoqda. O’zbekistonda bu yo’nalishda muhim chora-tadbirlar
ko’rilmoqda. Jumladan, “yashil energiya” konsepsiyasi doirasida sanoatda quyosh
va shamol energiyasidan foydalanish ko’lami kengaymoqda, chiqindi gazlarni
qayta ishlovchi texnologiyalar joriy qilinmoqda. 2
Bugungi globallashuv sharoitida sanoat tarmoqlari nafaqat milliy, balki
xalqaro bozorlarda ham raqobatbardosh bo’lishi talab etiladi. Buning uchun esa
zamonaviy ishlab chiqarish texnologiyalari, xalqaro standartlarga mos mahsulot
sifati va eksport salohiyatiga ega korxonalar zarur. O’zbekiston hukumati bu
yo’nalishda bir qator xalqaro loyihalar, investitsion dasturlar orqali sanoat
korxonalarining xorijiy investorlar bilan hamkorligini yo’lga qo’ymoqda. Xususan,
2023-yilda sanoat sohasiga 9,1 milliard AQSH dollari miqdorida to’g’ridan-to’g’ri
xorijiy investitsiyalar jalb etilgan bo’lib, bu avvalgi yillarga nisbatan yuqori
ko’rsatkichdir.
Sanoatning iqtisodiy barqarorlik va ijtimoiy farovonlikka ta’siri tobora
kuchayib bormoqda. Ayniqsa, aholi sonining o’sib borishi, ichki bozor talabining
kengayishi, urbanizatsiya jarayonlarining jadallashuvi sanoat mahsulotlariga
ehtiyojni yanada oshirmoqda. Bu esa sanoat ishlab chiqarishini faqat hajman emas,
balki sifat jihatdan ham yangi bosqichga olib chiqishni taqozo etmoqda.
Xulosa qilib aytganda, sanoat sohasining iqtisodiyotdagi o’rni ko’p qirrali va
chuqurdir. U nafaqat moddiy boyliklar yaratadi, balki mamlakat taraqqiyotini
belgilovchi strategik soha sifatida xizmat qiladi. Sanoatning turg’un rivojlanishi
O’zbekistonning global iqtisodiy tizimdagi o’rnini mustahkamlash, milliy
mahsulot raqobatbardoshligini oshirish va aholining hayot sifatini yaxshilashda
muhim vosita bo’lib xizmat qiladi. 3
2
Nabiyev, S. (2022). O‘zbekiston sanoatining ekologik barqarorligini ta’minlash. Tashkent: Ekologiya va
tabiiy resurslar nashriyoti.
3
Abdurahmonov, A., & Tursunov, D. (2019). O‘zbekiston sanoatining rivojlanish tendentsiyalari.
Tashkent: O‘zbekiston iqtisodiyoti akademiyasi.
10

1.2. Mustaqillikgacha bo’lgan davrda O’zbekiston sanoati: shakllanish
va ixtisoslashuv
O’zbekiston hududida sanoatning shakllanishi uzoq tarixiy davrlarga borib
taqaladi. Biroq uning tizimli va davlat siyosati darajasida rivojlanishi, ayniqsa, XX
asrning ikkinchi yarmida — Sovet Ittifoqi tarkibida bo’lgan davrda boshlanganini
ta’kidlash joiz. Bu davrda O’zbekiston SSSR iqtisodiy tizimining bir qismi sifatida
maxsus rejalashtirish asosida sanoatlashgan bo’lib, mamlakat ixtisoslashuvi,
asosan, xom ashyo resurslarini yetkazib berishga va cheklangan sohalarda qayta
ishlovchi tarmoqlarga yo’naltirilgan edi.
Sanoat taraqqiyoti dastlabki bosqichda, ya’ni XX asr boshlarida Farg’ona
vodiysida neft qazib olish va uni dastlabki qayta ishlash bilan boshlangan. 1906-
yilda Farg’ona vodiysidagi Sho’rsuvda birinchi neft konlari foydalanishga
topshirilgan. Biroq bu davrda sanoat faqat lokal va cheklangan ko’lamda mavjud
bo’lib, asosan chet ellik kapital egalari qo’lida edi. 1920-yillar boshlarida Sovet
hokimiyati o’rnatilishi bilan sanoat davlatlashtirildi va markazlashgan
rejalashtirish asosida rivojlana boshladi.
1930–1950-yillarda O’zbekistonda sanoatning jadal rivojlanish bosqichi
boshlandi. Bu davrda respublikada yirik sanoat korxonalari barpo etildi,
energetika, yengil sanoat, neft-gaz qazib olish, oziq-ovqat va kimyo sanoati
yo’nalishlari shakllandi. Masalan, 1940-yilga kelib O’zbekiston sanoatining yalpi
mahsulot hajmi 1913-yildagiga nisbatan 20 barobarga ortdi. Aynan shu davrda
respublika Sovet Ittifoqining g’arbiy hududlaridan ko’plab korxonalar evakuatsiya
qilinib, Toshkent, Farg’ona, Samarqand va boshqa shaharlarda joylashtirilgan edi.
1941–1945-yillardagi urush yillarida O’zbekiston sanoatiga bo’lgan ehtiyoj
keskin oshdi. Ko’plab harbiy sanoat korxonalari vaqtincha shu yerga ko’chirilgan.
Urushdan keyingi yillarda esa respublikada sanoatni harbiy ehtiyojlardan tinch
maqsadlarga qayta yo’naltirish boshlandi. Bu davrda, ayniqsa, yengil sanoat —
11

paxta-to’qimachilik sanoati va oziq-ovqat sanoati jadal rivojlandi. Sababi,
O’zbekistonning asosiy ixtisoslashuvi paxta xomashyosini yetishtirish va uni
dastlabki qayta ishlash bo’lib qolgan edi.
1960–1980-yillar oralig’ida O’zbekiston sanoati turg’unlashuv va ma’lum
darajada ixtisoslashuv bosqichini boshdan kechirdi. Respublika Sovet Ittifoqi
doirasida paxta, neft-gaz, rangli metallar, uran kabi xom ashyo yetkazib beruvchi
mintaqa sifatida shakllantirildi. Shu bois sanoat tarkibida chuqur qayta ishlovchi va
yuqori texnologiyali tarmoqlar deyarli rivojlanmadi. Markaziy rejalashtirish
siyosati tufayli O’zbekiston iqtisodiyoti biryoqlama rivojlandi, ya’ni xomashyoni
yetkazib berish vazifasi yuklatildi, ammo mahsulotni yuqori bosqichda qayta
ishlash Moskvadagi sanoat markazlariga topshirilgan edi.
Statistik ma’lumotlarga ko’ra, 1990-yilga kelib O’zbekiston SSRda sanoat
mahsulotining 45 foizi yengil sanoat hissasiga to’g’ri kelgan bo’lsa, 21 foizi
yoqilg’i-energetika tarmog’i, 13 foizi kimyo sanoati, 11 foizi oziq-ovqat sanoati va
qolgan qismi boshqa tarmoqlardan iborat bo’lgan. Biroq ushbu tarkibiy tuzilma
asosan xom ashyo va past texnologiyali mahsulotlarga asoslangan edi.
Boshqa tomondan, bu davrda sanoat mehnat bozorida muhim rol o’ynadi.
1980-yillarning oxirida sanoat tarmoqlarida 1,2 millionga yaqin aholi band
bo’lgan. Bu esa ijtimoiy barqarorlikning muhim omili sifatida xizmat qilgan
bo’lsa-da, iqtisodiy jihatdan samarasiz tizim bo’lgan. Sanoat korxonalari ko’p
hollarda zarar bilan ishlagan, markaziy subsidiyalar hisobiga faoliyat yuritgan,
ishlab chiqarish ko’rsatkichlari esa sun’iy ravishda ko’tarib ko’rsatilgan edi.
Shunday qilib, mustaqillikgacha bo’lgan davrda O’zbekiston sanoati son
jihatdan katta hajmga ega bo’lsa-da, sifat jihatdan markazdan boshqariladigan,
samaradorligi past, texnologik imkoniyatlari cheklangan tizim bo’lgan. Eng
muhimi, ishlab chiqarish zanjiri to’liq emas edi: ko’plab xomashyo mahsulotlari
respublikadan tashqariga olib chiqilib, boshqa hududlarda qayta ishlanardi. Bu esa
12

O’zbekistonning sanoat mustaqilligini va o’z-o’zini ta’minlash darajasini cheklab
qo’yar edi.
Biroq aynan shu davrda vujudga kelgan ishlab chiqarish quvvatlari,
texnologik infratuzilma, muhandis-texnik kadrlar bazasi mustaqillikdan keyingi
iqtisodiy islohotlar uchun muhim poydevor bo’lib xizmat qildi. Keyinchalik ushbu
infratuzilma zamonaviy sanoatning shakllanishida asosiy omilga aylandi.
Sovet Ittifoqi davrida O’zbekistonda shakllangan sanoat tizimi o’zining
iqtisodiy samaradorligidan ko’ra siyosiy-iqtisodiy yondashuvlarga ko’proq
tayanardi. Boshqacha aytganda, respublikaning tabiiy resurslari asosan markaziy
hokimiyat ehtiyojlariga bo’ysundirilgan holda ekspluatatsiya qilingan. Bu
yondashuv O’zbekiston sanoatining biryoqlama rivojlanishiga olib keldi, ya’ni
paxta monokulturasi asosida ishlab chiqarish va qisman qayta ishlash yo’nalishlari
ustunlik qildi.
SSSR rahbariyati tomonidan ishlab chiqilgan rejalashtirilgan iqtisodiy
modelda O’zbekiston resurs yetkazib beruvchi va mehnat kuchi bilan ta’minlovchi
mintaqa sifatida ko’rilgan. Bu esa sanoatning texnologik darajasining pasayishiga
va boshqa rivojlangan sanoat tarmoqlarining yetishmasligiga olib keldi. Masalan,
og’ir mashinasozlik, zamonaviy elektrotexnika, yuqori aniqlikdagi asbobsozlik
kabi tarmoqlar O’zbekistonda deyarli mavjud bo’lmagan. Ularning o’rnini esa
asosan paxta tozalash zavodlari, to’qimachilik fabrikalari, konservalash
korxonalari egallagan edi.
Biroq, bunday nosimmetrik sanoat tuzilmasiga qaramasdan, sovet davrida
yirik ishlab chiqarish obyektlari qurildi va bu jarayon ishchi kuchining malakali
qatlamini shakllantirishga, sanoat infratuzilmasining rivojlanishiga xizmat qildi.
Masalan, Farg’ona neftni qayta ishlash zavodi, Olmaliq kon-metallurgiya
kombinati, Navoiy kon-metallurgiya kombinati, Chirchiq elektrotexnika zavodi,
Toshkent aviasozlik zavodi (TAPOiCH), Toshkent traktor zavodi kabi yirik sanoat
13

korxonalari aynan ushbu davrda barpo etildi. Ushbu korxonalar hozirgi kunda ham
mamlakat sanoatining tayanch ustunlaridan biri bo’lib qolmoqda.
1960–1980-yillarda Sovet Ittifoqida amalga oshirilgan “intensifikatsiya”
siyosatiga muvofiq, ishlab chiqarishni hajman oshirish ustuvor yo’nalish sifatida
ko’rildi. O’zbekiston sanoatida ham aynan ishlab chiqarish ko’rsatkichlari bo’yicha
o’sish rejalashtirilgan bo’lib, buning uchun qo’shimcha ishchi kuchi jalb qilinardi.
Biroq bu uslub ishlab chiqarish sifati, innovatsiyalar joriy qilinishi, modernizatsiya
kabi ko’rsatkichlarni hisobga olmas edi. Natijada sanoat tizimi sun’iy usullarda
yiriklashgan, ammo raqobatbardosh mahsulotlar yaratishda ortda qolgan edi.
Shuningdek, ishlab chiqarishning hududiy joylashuvi ham markaziy siyosat
asosida belgilangani sababli iqtisodiy nuqtayi nazardan optimal bo’lmagan holatlar
yuzaga kelgan. Masalan, suv resurslari yetarli bo’lmagan hududlarda ham suv talab
qiluvchi sanoat tarmoqlari joylashtirilgan. Bu esa keyinchalik ekologik
muammolarga, xususan Orol dengizining qurib borishiga olib kelgan. Chunki
paxta monokulturasi nafaqat qishloq xo’jaligida, balki unga xizmat qiluvchi sanoat
tarmoqlarida ham haddan tashqari ustuvorlikka ega bo’lgan.
Ijtimoiy nuqtayi nazardan qaraganda, sanoat korxonalari aholining ish bilan
ta’minlanishida muhim rol o’ynadi. Shaharlar atrofida yirik zavod-fabrikalarning
barpo etilishi urbanizatsiyani jadallashtirdi, aholining turmush darajasi va madaniy
saviyasini oshirdi. Sovet davrida O’zbekiston bo’yicha sanoat korxonalarida band
bo’lgan ishchi va xizmatchilar soni 1990-yilga kelib 1,2 million nafarga yetgan. Bu
ko’rsatkich respublika iqtisodiyotida sanoatning ijtimoiy ahamiyatini yaqqol
ko’rsatadi.
Shuni ham alohida ta’kidlash lozimki, Sovet davrida O’zbekiston sanoatida
tashkil etilgan texnologik bazaning mavjudligi mustaqillikdan keyin
modernizatsiyalash, qayta jihozlash va zamonaviylashtirish uchun poydevor bo’ldi.
O’sha davrda yaratilgan sanoat infratuzilmasi, energetika tarmoqlari, transport-
14

kommunikatsiya tizimlari, kadrlar salohiyati va ilmiy texnika bazasi 1991-yildan
keyin milliy iqtisodiyotning mustaqil rivojlanishida muhim o’rin egalladi.
Umuman olganda, mustaqillikgacha bo’lgan davr O’zbekiston sanoatining
son jihatdan o’sishi va hududiy jihatdan kengayishi bilan ajralib turadi. Biroq bu
davrda shakllangan iqtisodiy model markazdan boshqarilgan, biryoqlama
ixtisoslashgan, texnologik jihatdan past darajadagi sanoat tizimiga asoslangani
sababli bozor iqtisodiyotiga moslashuvda muayyan qiyinchiliklarga olib keldi.
Aynan shu sababli mustaqillikdan keyingi islohotlar davrida sanoat tarmoqlari
tubdan qayta ko’rib chiqildi, yangi strategik yondashuvlar asosida milliy sanoatni
barpo etish yo’lga qo’yildi. 4
1.3. Mustaqillikdan keyingi davrda O’zbekiston sanoatining rivojlanish
bosqichlari
1991-yilda O’zbekiston o’z mustaqilligini qo’lga kiritganidan so’ng, sanoat
tarmog’i mamlakat iqtisodiyotini yangidan shakllantirishda strategik ustuvor
yo’nalish sifatida belgilandi. Chunki mustaqillik arafasida respublika sanoati
SSSRning umumiy iqtisodiy tizimiga mahkam bog’langan bo’lib, xom ashyo
yetkazib berish va dastlabki qayta ishlashga ixtisoslashgan edi. Bozor
iqtisodiyotiga o’tish jarayonida respublika o’z sanoatini diversifikatsiya qilish,
qayta modernizatsiyalash va eksportga yo’naltirilgan mahsulot ishlab chiqarishni
yo’lga qo’yish kabi murakkab bosqichlardan o’tdi.
1991–2000-yillar: Bozor munosabatlariga moslashish va xususiylashtirish
davri
Mustaqillikning ilk yillarida O’zbekiston sanoati chuqur inqirozga uchradi.
Tashqi bozorlar bilan iqtisodiy aloqalar uzildi, texnik jihozlar va ehtiyot qismlar
4
Muminov, A. (2020). O‘zbekistonning eksport salohiyatini oshirish yo‘llari. Tashkent: O‘zbekiston
eksport va iqtisodiy diplomatiya markazi.
15

yetishmasligi sanoat korxonalarining faoliyatini to’xtatishga majbur qildi. 1992–
1995-yillar oralig’ida sanoat ishlab chiqarishi hajmi yiliga o’rtacha 5–7 foizga
qisqargan.
Mazkur holatga qarshi choralar sifatida hukumat tomonidan sanoat
korxonalarini xususiylashtirish , ishlab chiqarishni kooperatsiyalashtirish, iqtisodiy
erkin hududlar yaratish, xorijiy investitsiyalarni jalb qilish bo’yicha dastlabki
qadamlar tashlandi. 1996-yilda “O’zbekiston sanoatini isloh qilish va rivojlantirish
dasturi” qabul qilinib, unga ko’ra 300 dan ortiq yirik korxona qayta tashkil etildi,
bir qator strategik tarmoqlarda davlat-xususiy sheriklik asoslari yaratildi.
2001–2016-yillar: Sanoatni modernizatsiyalash va tarmoqlarni
chuqurlashtirish
Ushbu bosqichda sanoat siyosatining asosiy yo’nalishi – milliy mahsulotlar
raqobatbardoshligini oshirish, ichki bozorni import o’rnini bosuvchi mahsulotlar
bilan ta’minlash , shuningdek, tayyor mahsulotlar eksportini yo’lga qo’yish bo’ldi.
Prezident Islom Karimov tashabbusi bilan:
 “2000–2010-yillarda sanoatni modernizatsiyalash dasturi” asosida
mashinasozlik, kimyo, oziq-ovqat, qurilish materiallari, farmatsevtika kabi
tarmoqlarda texnologik yangilanishlar amalga oshirildi;
 GM Uzbekistan , MAN Auto Uzbekistan , SamAuto , Uzbekistan Airways
Technics kabi xalqaro loyihalar doirasida avtomobil, samolyot va texnika
ishlab chiqaruvchi yirik korxonalar tashkil etildi;
 2008–2012-yillar da O’zbekistonda 1400 dan ortiq yangi sanoat korxonasi
ishga tushirildi.
16

1.3.1-rasm.Ozbekisto tumanlarida sanoatning rivojlanishi 5
Statistik ma’lumotlarga ko’ra, 2010-yilga kelib sanoat mahsuloti hajmi
2000-yilga nisbatan 3,4 barobarga o’sdi , eksport salohiyati esa 4,1 barobar oshdi.
Sanoat tarmoqlarida 1,8 milliondan ortiq aholi band bo’ldi.
2017–2020-yillar: Islohotlar jadallashuvi va yangi sanoat siyosati
Shavkat Mirziyoyev prezidentlikka saylanganidan so’ng, sanoat rivojiga
yangicha, erkin bozor tamoyillariga asoslangan strategik yondashuv boshlanganini
kuzatamiz. Bu bosqichda quyidagi asosiy yo’nalishlar ustuvor etib belgilandi:
1. Hududiy sanoatni rivojlantirish – har bir viloyat, tuman sanoat salohiyatiga
mos loyiha portfellari shakllantirildi;
2. Sanoatlashtirish darajasini oshirish – eksportga yo’naltirilgan, texnologik
chuqurlashtirilgan tarmoqlar (farmatsevtika, elektronika, elektrotexnika,
polimer, qurilish kimyosi, charm-poyabzal, ipakchilik, agrosanoat
kompleksi)ni rivojlantirishga ustuvor e’tibor qaratildi;
5
https://www.google.com/url?sa=i&url=https%3A%2F%2Fdaryo.uz
%2F2023%2F01%2F17%2Fozbekiston-tumanlarida-sanoat-qanday-rivojlanmoqda&
17

3. Sanoat zonalari – “Erkin iqtisodiy zonalar” (FEZ) va “kichik sanoat
zonalari” (KSZ) tashkil qilindi. 2020-yilgacha 150 dan ortiq KSZlar faoliyat
boshlagan;
4. Sanoat kreditlari va grantlar – “Har bir oila – tadbirkor”, “Yoshlar –
kelajagimiz” kabi dasturlar orqali 10 minglab ishlab chiqaruvchilarga
imtiyozli kreditlar ajratildi.
Masalan, Prezidentning 2019-yil 14-martdagi PQ–4245-sonli qarori bilan
O’zbekistonda sanoatni raqamlashtirish va innovatsion rivojlanish bosqichi
boshlab yuborildi. Bu esa sanoatda avtomatlashtirish, IT-yechimlar, “aqlli”
texnologiyalarni joriy etishga turtki bo’ldi.
2021-yildan hozirgi kungacha: Yashil sanoat va raqamli transformatsiya
bosqichi
Yaqin yillarda O’zbekiston sanoati jahon tendentsiyalariga moslashgan
holda barqarorlik, ekologik tozalikka asoslangan va raqamlashtirilgan sanoat
modeliga o’tmoqda . Davlat rahbari tomonidan ilgari surilgan 2022–2026-yillarga
mo’ljallangan Taraqqiyot strategiyasi da sanoat transformatsiyasi asosiy
yo’nalishlardan biri sifatida belgilandi.
2023–2024-yillarda quyidagi o’zgarishlar amalga oshdi:
 Sanoat ishlab chiqarishi 2023-yilda 9,5% ga oshdi ;
 Elektron sanoat mahsulotlari eksporti ilk bor 250 million AQSh dollaridan
oshdi ;
 Yangi texnoparklar , xususan, Toshkent, Namangan, Buxoro va Xorazmda
zamonaviy IT-industriya va zamonaviy ishlab chiqarish markazlari ish
boshladi;
 Raqamlashtirish orqali sanoatda 1 trillion so’m tejaldi (Statistika agentligi
ma’lumotlari, 2024-yil yanvar holatiga ko’ra).
Shuningdek, Prezident Shavkat Mirziyoyevning 2024-yil 5-fevraldagi
“Sanoatni transformatsiya qilish va innovatsion rivojlantirish to’g’risida”gi
18

farmoni asosida Milliy sanoat transformatsiyasi agentligi tashkil etildi. Bu agentlik
yordamida sanoat tarmoqlarini to’liq raqamlashtirish, robotlashtirish, texnologik
modernizatsiya qilish jarayoni boshlanmoqda.
Xulosa qilib aytganda , O’zbekistonda mustaqillikdan keyingi davr sanoat
taraqqiyoti 3 asosiy bosqichda kechdi: bozor iqtisodiyotiga moslashish,
modernizatsiya va diversifikatsiya, raqamli transformatsiya va barqaror sanoat
bosqichi. Har bir bosqichda sanoatning hajmiy va sifat ko’rsatkichlari, tarmoqlar
soni va tarkibi, mahsulot turlari va eksport salohiyati keskin o’zgardi. Hozirgi
kunda O’zbekiston sanoati ichki ehtiyojlarni ta’minlash bilan birga, xalqaro
bozorlarda ham raqobatlasha oladigan mahsulotlar ishlab chiqarishga muvaffaq
bo’lmoqda. 6
II BOB. ZAMONAVIY BOSQICHDA O’ZBEKISTON
SANOATINING TARMOQLAR KESIMIDAGI RIVOJLANISH HOLATI
2.1. Og ir sanoat va energetika tarmoqlarining rivojlanish holatiʻ
O’zbekiston sanoatining og’ir tarmoqlari – iqtisodiyotning “tayanch
ustunlari” hisoblanadi. Aynan ushbu soha mamlakat infratuzilmasini
mustahkamlash, transport va qurilish tarmoqlarini ta’minlash, zamonaviy ishlab
chiqarishning texnologik bazasini yaratishda hal qiluvchi rol o’ynaydi. Mustaqillik
yillarida og’ir sanoat, ayniqsa energetika sohasi tubdan isloh qilindi, xalqaro
investitsiyalar jalb qilindi, yangi quvvatlar barpo etildi va mavjudlari
modernizatsiya qilindi.
Elektr energetikasi O’zbekiston sanoatining eng muhim bo’g’ini bo’lib,
respublikadagi 40 mingdan ortiq sanoat korxonalari faoliyati bevosita ushbu
tarmoq barqarorligiga bog’liq. So’nggi yillarda bu tarmoqda quyidagi asosiy
yutuqlarga erishildi:
6
Karimov, I. A. (2017). Iqtisodiy islohotlar va sanoatni rivojlantirish. Tashkent: O‘zbekiston
Respublikasi Prezidenti nashriyoti.
19

• 2024-yil holatiga ko’ra mamlakatda umumiy elektr energiyasi ishlab
chiqarish hajmi 85 milliard kVt-soatni tashkil etdi, bu 2017-yilga nisbatan qariyb
30% ko’pdir.
• Yiliga 2 milliard kVt/soat elektr ishlab chiqaradigan Navoiy IES va 3
milliard kVt/soat quvvatga ega To’rtko’l IES kabi yirik stansiyalar rekonstruksiya
qilindi va yangidan ishga tushirildi.
• 2022-yildan boshlab quyosh va shamol energetikasi loyihalari jadal
rivojlana boshladi. Misol uchun, Navoiy viloyatidagi 100 MVt quvvatli quyosh
elektr stansiyasi Markaziy Osiyoda eng yiriklaridan biridir.
• Birlashgan Arab Amirliklari, Saudiya Arabistoni va Xitoy kabi
mamlakatlar bilan hamkorlikda yashil energetika loyihalariga 3 milliard dollardan
ortiq to’g’ridan-to’g’ri investitsiyalar kiritildi.
Metallurgiya sohasi ham barqaror rivojlanmoqda. “O’zmetkombinat”,
“Uzbekistan GTL”, “Qizilqumsement”, “Angren quvur metall konstruksiya
zavodi” kabi sanoat gigantlari zamonaviy texnologiyalar asosida qayta
jihozlanmoqda. Ayniqsa, Oltin va rangli metallar sanoatida quyidagi yutuqlar
kuzatilmoqda:
• 2023-yil yakunlariga ko’ra O’zbekiston oltin qazib olish bo’yicha
dunyoda 8-o’rinni egalladi (yiliga 105 tonna oltin).
• “Navoiyuran” va “Almalyk KMK” korxonalari tomonidan yangi
texnologik liniyalar ishga tushirildi.
• 2024-yilning birinchi choragida metall mahsulotlari eksporti 1,2
milliard dollarni tashkil etdi.
Kimyo va neft-gaz sanoatida ham izchil rivojlanish kuzatilmoqda. Xususan:
• “Uzbekistan GTL” zavodi orqali tabiiy gazdan sintetik yoqilg’i ishlab
chiqarish yo’lga qo’yildi – bu Markaziy Osiyodagi yagona yirik loyihadir.
• “O’zbekneftgaz” kompaniyasi 2023-yilda 52 milliard kub metr tabiiy
gaz qazib oldi.
20

• 2023–2025-yillarda kimyo mahsulotlari eksporti 2,5 barobarga
oshirilishi rejalashtirilgan.
Umuman olganda, og’ir sanoat tarmoqlari – energiya, metallurgiya, neft-gaz
va kimyo sanoati – O’zbekiston iqtisodiyotida sanoat ishlab chiqarishining 60%
dan ortig’ini tashkil etadi. Bu tarmoqlardagi islohotlar mamlakatning texnologik
mustaqilligi, eksport imkoniyatlari va iqtisodiy barqarorligi uchun hal qiluvchi
ahamiyatga ega.
Metallurgiya va resurslarni qayta ishlash sektori:
O’zbekistonning metallurgiya sohasida ham yuqori texnologiyalarni joriy
etish va eksport salohiyatini oshirishga qaratilgan katta ishlar amalga oshirildi.
Ayni paytda, “Almalyk kon-metallurgiya kombinati” (Almalyk KMK) va “Navoiy
kon-metallurgiya kombinati” (NKMK) kabi yirik korxonalar yuqori quvvatga ega
va so’nggi yillarda modernizatsiya qilinmoqda. Ularning mahsulotlari nafaqat
ichki bozorga, balki chet elga ham eksport qilinmoqda.
Metallurgiya sohasidagi islohotlar va rivojlanish natijasida:
• 2023-yilda O’zbekistonning metallurgiya mahsulotlari eksporti 1,2
milliard dollarni tashkil etdi.
• O’zbekiston quyosh energiyasi kabi yangi energetika manbalariga
bo’lgan ehtiyojni qondirish maqsadida yangi metallurgik texnologiyalarni joriy
etmoqda, bu esa metall ishlab chiqarishning samaradorligini oshirishga yordam
beradi.
Kimyo va neft-gaz sanoati:
Kimyo va neft-gaz sohalari ham O’zbekiston iqtisodiyotida muhim o’rin
tutadi. “O’zbekneftgaz” kompaniyasi tomonidan amalga oshirilgan yirik
investitsiya loyihalari mamlakatning energetika barqarorligini ta’minlashga xizmat
qilmoqda. Ayniqsa, tabiiy gazni qayta ishlash va neft-kimyo mahsulotlari ishlab
chiqarish tarmoqlarida yangiliklar yuz berdi.
21

“Uzbekistan GTL” (GTL — Gas to Liquid) zavodi Markaziy Osiyodagi eng
yirik sintetik yoqilg’i ishlab chiqarish korxonalaridan biri sifatida o’zining
ahamiyatini oshirib bormoqda. 2024-yilda bu zavodning ishlab chiqarish quvvati
yildan yilga oshmoqda, bu esa ichki bozor ehtiyojlarini qondirish bilan birga,
eksport imkoniyatlarini ham kengaytiradi.
• 2022-yilga kelib, O’zbekiston tabiiy gaz qazib olish bo’yicha dunyoda
15-o’rinda bo’lib, yiliga 52 milliard kub metr tabiiy gaz qazib olishga muvaffaq
bo’ldi.
• 2024-yilning birinchi choragida neft-gaz sektorining eksport hajmi 5,3
milliard dollarga yetdi.
Quyosh energetikasi va yashil energetika tarmoqlari:
O’zbekistonning energetika tarmoqlarida "yashil energetika"ga bo’lgan
qiziqish oshib bormoqda. Respublikada quyosh va shamol energetikasiga oid
ko’plab loyihalar amalga oshirilmoqda. Bu sohada eng yirik loyihalardan biri
Navoiy viloyatidagi quyosh elektr stansiyasi bo’lib, uning quvvati 100 MVtni
tashkil etadi. Bu stansiya Markaziy Osiyodagi eng yirik quyosh energetikasi
manbaiga aylangan.
• 2023-yilda yashil energetika loyihalariga kiritilgan investitsiyalar
miqdori 2,5 milliard dollarga yetdi.
• Quyosh energetikasi bo’yicha so’nggi 5 yilda O’zbekistonning ishlab
chiqarish quvvati 300 MVtga oshdi.
Energetika va ekologiya:
Sanoat rivojlanishining asosiy maqsadlaridan biri energiya samaradorligini
oshirish, shu bilan birga ekologik xavfsizlikni ta’minlashdir. Yangi ishlab
chiqarish texnologiyalari va ekologik toza energiya manbalariga o’tish orqali
O’zbekistonning energiya ishlab chiqarish bo’yicha ko’rsatkichlari ijobiy
o’zgarishlar ko’rsatmoqda. “Yashil energiya” loyihalari yordamida, 2023-yilga
kelib, mamlakatning umumiy energiya quvvati 15% ga oshdi. Bu esa nafaqat
22

iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash, balki ekologik xavfsizlikni saqlashga ham
xizmat qilmoqda.
Bu tarmoqlarda o’tgan davrda erishilgan yutuqlar va amalga oshirilgan
investitsiyalar O’zbekistonning og’ir sanoat va energetika sohalaridagi
rivojlanishini yanada mustahkamladi. Shuningdek, O’zbekistonning xalqaro
bozorga chiqish salohiyati va milliy iqtisodiyotdagi muhim roli tobora oshib
bormoqda. 7
2.2. Engil sanoat va oziq-ovqat sanoatining hozirgi holati
O’zbekiston sanoatining engil tarmoqlari, jumladan, to’qimachilik, tikuv-
trikotaj sanoati va oziq-ovqat sanoati, mamlakat iqtisodiyotining ko’p tarmoqli
rivojlanishiga muhim hissa qo’shadi. Aynan shu tarmoqlar nafaqat ichki bozorda
talabni qondirish, balki eksportni oshirish va yangi ish o’rinlarini yaratish imkonini
beradi. O’zbekistonning engil sanoati va oziq-ovqat sanoati so’nggi yillarda
rivojlanishning yuqori bosqichiga chiqdi va xalqaro bozorda o’z o’rnini
mustahkamladi.
To’qimachilik va tikuv-trikotaj sanoati:
O’zbekiston to’qimachilik sanoati mustaqillikdan keyin jadal rivojlanishni
boshladi. Mamlakatning to’qimachilik sanoatida nafaqat ichki ehtiyojlarni
qondirish, balki yuqori sifatli mahsulotlar bilan xalqaro bozorlarga kirish bo’yicha
katta yutuqlar kuzatildi. Ayniqsa, to’qimachilik mahsulotlarini eksport qilish
O’zbekiston iqtisodiyoti uchun muhim yo’nalishga aylandi. Bugungi kunda
O’zbekiston dunyodagi eng yirik paxta yetishtiruvchilaridan biri bo’lib, paxtadan
tayyorlangan mahsulotlar nafaqat Markaziy Osiyo bozorlariga, balki Yevropa va
Osiyo mamlakatlariga ham yetkazib beriladi.
7
Islomov, M. (2018). Sanoat tarmoqlarining rivojlanishida davlat ishtiroki. Tashkent: Iqtisodiyot va
tarmoq nashriyoti.
23

2023-yilda O’zbekiston to’qimachilik sanoatining eksporti 3,5 milliard
dollarni tashkil etdi.
Toshkent va Farg’ona viloyatlarida yangi tikuv-trikotaj zavodlari tashkil
etilib, 10 000 dan ortiq yangi ish o’rinlari yaratildi.
O’zbekiston paxta va to’qimachilik mahsulotlarini ishlab chiqarishda
ekologik toza texnologiyalarni joriy qilishga katta e’tibor qaratmoqda. Masalan,
“Texnopark” va “Yashil paxta” loyihalari asosida yangi texnologiyalarni ishlab
chiqarishga kiritish, ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga xizmat qilmoqda.
Oziq-ovqat sanoati:
O’zbekistonning oziq-ovqat sanoati mamlakatning eng muhim va tez
rivojlanayotgan tarmoqlaridan biridir. Oziq-ovqat sanoati tarmoqlari, ayniqsa,
sabzavot va meva mahsulotlari, sut va go’sht sanoati, shuningdek, un va yorma
ishlab chiqarishda yirik yutuqlarga erishdi. O’zbekistonning oziq-ovqat sanoati
nafaqat ichki bozorni to’ldirib, balki eksportni ham oshirib bormoqda.
2023-yilga kelib, O’zbekiston oziq-ovqat sanoati eksporti 2,1 milliard
dollarni tashkil etdi, bu esa 2022-yilga nisbatan 15% ga oshgan.
Sut, go’sht, meva va sabzavot mahsulotlari eksporti 2023-yilda 2,5 million
tonnaga yetdi.
2023-yilda O’zbekistanning oziq-ovqat sanoati ishlab chiqarish hajmi 3% ga
o’sdi, bu esa mamlakatning oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash va oziq-ovqat
eksportini oshirishda muhim ahamiyatga ega.
Sanoatni diversifikatsiya qilish va yangi texnologiyalarni joriy etish:
O’zbekistonning engil sanoati va oziq-ovqat sanoati sohalarida texnologik
modernizatsiya amalga oshirilmoqda. Ayniqsa, avtomatlashtirilgan ishlab chiqarish
liniyalari va ekologik toza texnologiyalarni ishlab chiqarishga kiritish bu
tarmoqlarni rivojlantirishning asosiy omillaridan biridir. Mamlakatda oziq-ovqat
sanoati va engil sanoatning rivojlanishiga keng ko’lamdagi davlat yordam va
sarmoyalar jalb qilindi.
24

2022-yilda yangi oziq-ovqat sanoati korxonalari tashkil etildi va 10 mingdan
ortiq yangi ish o’rinlari yaratildi.
2024-yilga kelib, O’zbekistonning oziq-ovqat sanoati eksportini 25% ga
oshirish rejalashtirilgan.
Oziq-ovqat sanoatidagi yirik loyihalar:
“O’zbekiston Ipak Yuli” kompaniyasi tomonidan amalga oshirilgan yangi
meva-sabzavot saqlash va qayta ishlash zavodlari respublikadagi eksport
salohiyatini oshirdi.
Andijon viloyatidagi yangi sut zavodi yirik ishlab chiqarish quvvatiga ega
bo’lib, sut mahsulotlari eksportini yanada ko’paytirishga xizmat qilmoqda.
Engil sanoat va oziq-ovqat sanoatining jadal rivojlanishi O’zbekiston
iqtisodiyotining diversifikatsiyasiga, iqtisodiy barqarorlikka va eksport salohiyatini
oshirishga katta ta’sir ko’rsatmoqda. Ushbu tarmoqlardagi modernizatsiya va
yangilanishlar mamlakatni nafaqat ichki bozorga, balki xalqaro savdoga ham
yanada tayyorlaydi.
2.3. Sanoat tarmoqlarining eksport salohiyati va tashqi iqtisodiy
aloqalar
O’zbekiston sanoati nafaqat ichki bozorga mahsulot yetkazib berishda, balki
xalqaro bozorlar uchun mahsulot ishlab chiqarishda ham jadal rivojlanib
bormoqda. Mamlakatning sanoat tarmoqlari nafaqat milliy ehtiyojlarni qondirish,
balki eksportni oshirish, iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash va iqtisodiy o’sishni
rag’batlantirishda muhim rol o’ynaydi. O’zbekistonning sanoat tarmoqlarida
eksport salohiyatining oshishi, yangi bozorlarga kirish va chet elga mahsulot
yetkazib berish uchun yaratilgan sharoitlar xususida so’nggi yillarda bir qator
muvaffaqiyatlar kuzatilmoqda.
Eksport salohiyatining oshishi va tashqi iqtisodiy aloqalar:
25

O’zbekiston eksportining asosiy tarmoqlari qatoriga paxta tolasidan
tayyorlangan mahsulotlar, to’qimachilik, metallurgiya mahsulotlari, kimyo sanoati
mahsulotlari va energetika resurslari kiradi. 2023-yilga kelib, mamlakatning sanoat
mahsulotlari eksporti 6 milliard dollarga yetdi. Ayniqsa, to’qimachilik va tikuv-
trikotaj mahsulotlari eksporti sezilarli darajada o’sdi.
2023-yilda O’zbekiston paxta va to’qimachilik mahsulotlarining eksporti 3,5
milliard dollarni tashkil etdi, bu 2022-yilga nisbatan 12% ga oshgan.
Metallurgiya sanoati mahsulotlari eksporti 1,2 milliard dollarni tashkil etib,
2023-yilda 15% ga o’sgan.
Kimyo sanoati eksporti esa 2023-yilda 750 million dollarga yetdi.
Yangi eksport bozorlariga chiqish:
O’zbekistonning eksport geografiyasi sezilarli darajada kengaygan.
Mamlakatning asosiy eksport bozorlariga Rossiya, Xitoy, Turkiya, Qozog’iston,
shuningdek, Yevropa Ittifoqi va Arab mamlakatlari kiradi. So’nggi yillarda,
ayniqsa, Osiyo va Yaqin Sharq davlatlari bilan savdo aloqalari faol rivojlanmoqda.
O’zbekistonning yangi Afrika va Janubiy Osiyo mamlakatlariga eksport
imkoniyatlari ham kengayib bormoqda.
Xitoy bilan o’zaro savdo 2023-yilda 5 milliard dollarga yetdi.
Yevropa Ittifoqi davlatlari bilan eksport hajmi 2023-yilda 1,5 milliard
dollarni tashkil etdi.
Turkiya bilan savdo aylanmasi 2023-yilda 1,8 milliard dollarga yetdi.
O’zbekistonning eksport salohiyatini oshirishda davlatning o’rni:
O’zbekiston hukumatining tashqi iqtisodiy aloqalarni rivojlantirishga
qaratilgan siyosati eksportni oshirishga qaratilgan bir qator islohotlarni amalga
oshirishni o’z ichiga oladi. Xususan:
“O’zsanoatqurilishbank” va “O’zbekiston milliy banki” tomonidan
eksportchilarni moliyaviy qo’llab-quvvatlash va ularga qulay kredit shartlarini
taqdim etish orqali eksportni rag’batlantirish.
26

Yangi tashqi iqtisodiy shartnomalar va erkin savdo zonalari (masalan,
Samarqand va Buxorodagi erkin savdo zonasining tashkil etilishi) eksportchilar
uchun qo’shimcha imkoniyatlar yaratdi.
2023-yilgi Tashqi iqtisodiy aloqalar va eksportni qo’llab-quvvatlash dasturi
doirasida davlat eksportni 30% ga oshirishni maqsad qilib qo’ygan.
Innovatsion texnologiyalar va eksportni diversifikatsiya qilish:
Eksport salohiyatini oshirishda innovatsion texnologiyalarni joriy etish va
sanoatning diversifikatsiyasi ham katta rol o’ynaydi. Ayniqsa, IT va yashil
energetika sohalaridagi yangiliklar O’zbekistonning global bozorda o’z o’rnini
mustahkamlashiga yordam beradi. Mamlakatda texnologiyalarni eksport qilish, shu
jumladan, IT mahsulotlari va yashil texnologiyalar eksportining salohiyati
oshmoqda.
2023-yilda IT eksporti 250 million dollarni tashkil etdi va mamlakatning
eksport tarkibida muhim o’rin egalladi.
Quyosh energetikasi mahsulotlari eksporti 100 million dollarni tashkil etdi,
bu esa “yashil energiya”ga bo’lgan qiziqishning oshishini ko’rsatadi.
Sanoat eksportini rag’batlantirishning istiqbollari:
O’zbekistonning sanoat tarmoqlarining eksport salohiyati kelgusi yillarda
yanada ortishi kutilmoqda. Tashqi bozorga kirish uchun yaratilgan imkoniyatlar,
yangi texnologiyalarni ishlab chiqish, ekologik toza mahsulotlar ishlab chiqarish
va yangi bozorlarni zabt etish O’zbekistonning iqtisodiy o’sishiga katta turtki
beradi. Davlatning eksportni qo’llab-quvvatlash siyosati, shu jumladan, xalqaro
tashkilotlar bilan hamkorlikni rivojlantirish, eksport hajmini oshirish uchun zarur
sharoitlarni yaratadi. 8
8
Ganiev, M. (2020). O‘zbekiston sanoatining global bozorlar bilan integratsiyasi. Tashkent: O‘zbekiston
iqtisodiyoti nashriyoti.
27

III BOB. O’ZBEKISTON SANOATINING ISTIQBOLLARI VA
RIVOJLANISH STRATEGIYASI
3.1. Sanoat tarmoqlarini modernizatsiya qilish va texnologik
yangilanish istiqbollari
O’zbekiston sanoati bugungi kunda jadal rivojlanish jarayonidan o’tmoqda.
Sanoatning modernizatsiyasi va texnologik yangilanishi mamlakatning iqtisodiy
o’sishini ta’minlash, raqobatbardosh mahsulotlar ishlab chiqarish va xalqaro
bozorlar uchun eksport salohiyatini oshirishda muhim ahamiyatga ega. Shu bilan
birga, sanoatning modernizatsiyasi ekologik xavfsizlikni ta’minlash va ishlab
chiqarish samaradorligini oshirishni ham o’z ichiga oladi. O’zbekiston sanoatining
yangi bosqichga o’tishi va texnologik yangilanishning istiqbollari hamda bu
yo’nalishdagi mavjud muammolarni ko’rib chiqamiz.
Sanoat tarmoqlarini modernizatsiya qilishning zaruriyati
O’zbekiston sanoatining rivojlanishida bir qator ijobiy o’zgarishlar
kuzatilgan bo’lsa-da, sanoat tarmoqlari hali ham eski texnologiyalar va ishlab
chiqarish usullariga tayanib kelmoqda. Ushbu vaziyatda sanoatni modernizatsiya
qilish, yangi texnologiyalarni joriy etish va ishlab chiqarish samaradorligini
oshirish muhim masala bo’lib qolmoqda. Aks holda, sanoatni jadal rivojlantirish va
raqobatbardoshligini oshirish qiyin bo’ladi.
Sanoatni modernizatsiya qilishning asosiy maqsadi:
Ishlab chiqarish samaradorligini oshirish: Yangi texnologiyalarni qo’llash va
ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish orqali ishlab chiqarish
samaradorligini oshirish.
Eksport salohiyatini oshirish: Yangi texnologiyalar orqali yuqori sifatli
mahsulotlar ishlab chiqarish va xalqaro bozorlar uchun eksport qilishni
ko’paytirish.
28

Ekologik xavfsizlikni ta’minlash: Ekologik toza texnologiyalarni joriy etish
va sanoat chiqindilarini kamaytirish orqali ekologik xavfsizlikni oshirish.
Yangi sanoat tarmoqlarini yaratish: Sanoatning diversifikatsiyasini amalga
oshirish, yangi sanoat tarmoqlarini rivojlantirish.
Texnologik yangilanishning istiqbollari
Texnologik yangilanish nafaqat sanoatni modernizatsiya qilish, balki yangi
ishlab chiqarish tarmoqlarini yaratish, yangi mahsulotlarni ishlab chiqarish va
xalqaro bozorda o’z o’rnini mustahkamlashda ham muhim rol o’ynaydi.
O’zbekiston sanoatining texnologik yangilanish istiqbollari quyidagi sohalarda o’z
ifodasini topadi:
Raqamli transformatsiya va sanoat avtomatlashtirilishi
Sanoat tarmoqlarini raqamlashtirish va avtomatlashtirish — bu zamonaviy
sanoatni rivojlantirishning asosiy yo’nalishlaridan biridir. Texnologik
modernizatsiya va raqamli texnologiyalarni joriy etish orqali O’zbekiston sanoat
tarmoqlarida samaradorlikni oshirish va ishlab chiqarish jarayonlarini yanada
yaxshilash mumkin. Sanoat tarmoqlarida avtomatlashtirish va raqamli
texnologiyalarni qo’llash jarayonlari quyidagi istiqbollarga ega:
Avtomatlashtirilgan ishlab chiqarish liniyalari: O’zbekistonning
to’qimachilik, metallurgiya va oziq-ovqat sanoatida avtomatlashtirilgan ishlab
chiqarish liniyalarini kengaytirish orqali ishlab chiqarish samaradorligini oshirish.
IoT (Internet of Things) texnologiyalari: Sanoat uskunalari va jarayonlarini
internetga ulash, jarayonlarni real vaqt rejimida nazorat qilish va resurslardan
tejamkor foydalanish imkonini yaratadi.
Sun’iy intellekt va ma’lumotlarni tahlil qilish: Sanoat tarmoqlarida sun’iy
intellekt (AI) va ma’lumotlar tahlili orqali ishlab chiqarish jarayonlarini
optimallashtirish va samaradorlikni oshirish.
Yashil energetika va ekologik texnologiyalarni joriy etish
29

O’zbekistonning sanoatida yashil texnologiyalarni qo’llash va ekologik
xavfsizlikni ta’minlash hamda energiya samaradorligini oshirish istiqbollari
mavjud. Yashil energetika texnologiyalari, quyosh va shamol energiyasidan
foydalanish, chiqindilardan energiya ishlab chiqarish kabi usullar sanoatning
ekologik barqarorligini ta’minlashda muhim o’rin tutadi. Bu yo’nalishlar quyidagi
istiqbollarga ega:
Quyosh energetikasining kengayishi: O’zbekistonning quyosh energiyasini
ishlab chiqarish salohiyati juda yuqori. Sanoatni energiya bilan ta’minlashda
quyosh energiyasidan foydalanish orqali energiya xarajatlarini kamaytirish va
ekologik ta’sirni pasaytirish mumkin.
Chiqindilardan foydalanish: Sanoat chiqindilarini qayta ishlash va ular orqali
energiya ishlab chiqarish ekologik xavfsizlikni ta’minlaydi. Shu bilan birga,
chiqindilarni kamaytirish orqali sanoatning barqaror rivojlanishiga xizmat qiladi.
Yangi sanoat tarmoqlarini rivojlantirish
Sanoat tarmoqlarining diversifikatsiyasi va yangi sanoat tarmoqlarini
rivojlantirishda yuqori texnologiyalarni joriy etish muhim rol o’ynaydi. Yangi
sanoat tarmoqlarini yaratish orqali O’zbekiston sanoatini turli yo’nalishlarda
rivojlantirish mumkin. Yangi sanoat tarmoqlarini rivojlantirish istiqbollari
quyidagicha:
Bioteknologiya va farmatsevtika sanoati: Bioteknologiya va farmatsevtika
sanoati, ayniqsa, dori-darmon ishlab chiqarish tarmog’i rivojlantirilishi kerak. Bu,
nafaqat ichki ehtiyojni qondirish, balki eksportni oshirishga ham yordam beradi.
Yuqori texnologiyali sanoat: IT texnologiyalari, nanoteknologiyalar va
avtomobil sanoatiga oid yangi sanoat tarmoqlarini rivojlantirish orqali yuqori
qo’shilgan qiymatga ega mahsulotlar ishlab chiqarish mumkin.
Sanoatni modernizatsiya qilishdagi asosiy muammolar
Sanoatni modernizatsiya qilish va texnologik yangilanishni amalga
oshirishda bir qancha muammolar mavjud. Ularning ba’zilari quyidagilar:
30

Moliyaviy resurslarning etishmasligi: Texnologik modernizatsiya uchun
zarur bo’lgan mablag’lar va sarmoyalar kamligi. Shuningdek, bank kreditlari va
davlatning moliyaviy yordam masalalarini hal qilish zarur.
Innovatsion infratuzilmaning yetishmasligi: Yangi texnologiyalarni joriy
qilish uchun innovatsion infratuzilma, texnologik parklar va ilmiy tadqiqotlar
markazlarining rivojlanishi zarur.
Kadrlar tayyorlash va malaka oshirish: Yangi texnologiyalarni qo’llash
uchun kadrlar tayyorlash va malakani oshirish muhim ahamiyatga ega. Bu borada
sanoat xodimlarini yangi texnologiyalarni ishlatish uchun o’qitish zarur.
Sanoat tarmoqlarini modernizatsiya qilish va texnologik yangilanish
istiqbollari O’zbekistonning sanoat sektorini raqobatbardosh va ekologik jihatdan
barqaror qilishda muhim ahamiyatga ega. Shu bilan birga, bu jarayonning
muvaffaqiyatli amalga oshirilishi uchun davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash,
innovatsion infratuzilma va kadrlar tayyorlash muhim omil bo’ladi.
3.2. O’zbekiston sanoatining eksport salohiyatini oshirish istiqbollari
O’zbekiston sanoatining eksport salohiyatini oshirish mamlakatning
iqtisodiy taraqqiyotida muhim ahamiyatga ega. Bugungi kunda, O’zbekiston
o’zining iqtisodiy diversifikatsiyasini davom ettirish, yangi sanoat tarmoqlarini
rivojlantirish va raqobatbardosh mahsulotlar ishlab chiqarish orqali xalqaro
bozorda o’z o’rnini mustahkamlashni maqsad qilgan. Sanoat eksporti mamlakat
iqtisodiyotining mustahkamlanishi va global integratsiyasi uchun asosiy
yo’nalishlardan biridir.
Sanoatning eksport salohiyatini oshirish uchun bir qator strategiyalar va
istiqbollar mavjud. Bu borada amalga oshiriladigan ishlar nafaqat mavjud sanoat
tarmoqlarini rivojlantirish, balki yangi sanoat tarmoqlarini yaratish, eksportga
31

yo’naltirilgan ishlab chiqarish jarayonlarini takomillashtirish va yangi bozorlarga
kirishni o’z ichiga oladi.
Eksport salohiyatini oshirishning asosiy yo’nalishlari
Yuqori qo’shilgan qiymatli mahsulotlar ishlab chiqarish
O’zbekiston sanoatining eksport salohiyatini oshirishda yuqori qo’shilgan
qiymatga ega mahsulotlarni ishlab chiqarish muhim omil hisoblanadi. Shu
vaqtgacha O’zbekistonning eksporti asosan tabiiy resurslar va past qo’shilgan
qiymatga ega mahsulotlarga asoslangan. Bugungi kunda esa, mamlakat sanoatini
yuqori texnologiyali va raqobatbardosh mahsulotlar ishlab chiqarishga yo’naltirish
zarur. Buning uchun sanoatni modernizatsiya qilish, yuqori sifatli mahsulotlar
ishlab chiqarish va xalqaro bozorlarga mos mahsulotlarni taklif qilish talab etiladi.
To’qimachilik sanoati: To’qimachilik sanoatida yuqori sifatli matolar va
kiyim-kechak mahsulotlarini ishlab chiqarish, shuningdek, dizayn va
brendlashtirishni rivojlantirish orqali eksport salohiyatini oshirish mumkin.
O’zbekistonning to’qimachilik sanoati dunyo bozorida raqobatbardosh va yuqori
sifatli mahsulotlar taqdim etishi kerak.
Oziq-ovqat sanoati: Oziq-ovqat sanoatida eksportga yo’naltirilgan
mahsulotlarni ishlab chiqarish, masalan, konservalash, quruq mevalar, sut
mahsulotlari, go’sht va baliq mahsulotlarini tayyorlash orqali eksportni oshirish
mumkin.
Kimyo sanoati: Kimyo sanoatida yuqori qo’shilgan qiymatga ega
mahsulotlar, masalan, plastiklar, kosmetika, dori-darmonlar ishlab chiqarish va
ularni eksport qilish salohiyatini oshiradi.
Sanoat infratuzilmasini rivojlantirish
Eksport salohiyatini oshirishda sanoat infratuzilmasini modernizatsiya qilish
muhim o’rin tutadi. Yaxshi ishlab chiqarish infratuzilmasi eksportga yo’naltirilgan
mahsulotlarni ishlab chiqarishning samarali va tejamkor usulini ta’minlaydi.
Bunga quyidagi yo’nalishlar kiradi:
32

Logistika tizimini takomillashtirish: Transport va logistika tizimini
modernizatsiya qilish, eksport qilinadigan mahsulotlarning vaqtida va xavfsiz
yetkazib berilishini ta’minlash. Bu O’zbekistonning xalqaro bozorlarga chiqishini
osonlashtiradi va eksport samaradorligini oshiradi.
Sanoat parklarini rivojlantirish: Sanoatni rivojlantirish uchun zarur bo’lgan
infratuzilmani yaratish, innovatsion texnologiyalarni qo’llash va sanoat parklarida
ishlab chiqarish jarayonlarini optimallashtirish.
Yangi bozorlarga kirish va eksport geografiyasini kengaytirish
O’zbekistonning sanoat mahsulotlari uchun yangi bozorlarga kirish va
eksport geografiyasini kengaytirish istiqbollari katta ahamiyatga ega. Hozirgi
kunda O’zbekiston sanoat mahsulotlarining asosiy eksport yo’nalishlari Rossiya,
Xitoy, Turkmaniston, Qozog’iston va boshqa Markaziy Osiyo davlatlaridir. Biroq,
bu bozorlarda raqobat o’sib bormoqda va O’zbekiston uchun yangi bozorlarni
izlash muhim ahamiyatga ega.
Yevropa Ittifoqi va AQSh bozorlari: Yevropa Ittifoqi va AQSh kabi
rivojlangan bozorlarga kirish orqali O’zbekistonning sanoat mahsulotlari uchun
yuqori narxli va yuqori talabga ega bo’lgan yangi imkoniyatlar yaratiladi.
Arab dunyosi va Afrika bozorlari: O’zbekistonning oziq-ovqat va tekstil
mahsulotlari uchun Arab dunyosi va Afrika mamlakatlari yangi potensial
bozorlardir. Bu bozorlarga kirish O’zbekistonning eksport salohiyatini oshirishda
muhim omil bo’ladi.
Eksportni oshirishdagi muammolar va ular bo’yicha yechimlar
Eksport salohiyatini oshirishda bir qator muammolar mavjud. Ularning
ba’zilari quyidagilar:
Kadrlar tayyorlash va malaka oshirish: Yangi bozorlarga kirish va
raqobatbardosh mahsulotlar ishlab chiqarish uchun malakali kadrlarni tayyorlash
va ularni zamonaviy texnologiyalar bilan ishlashga o’rgatish zarur.
33

Bozorlarni o’rganish va marketing: O’zbekiston sanoat mahsulotlarini yangi
bozorlarga olib chiqish uchun bozorlarni chuqur o’rganish, marketing
tadqiqotlarini o’tkazish va mahsulotlar uchun samarali marketing strategiyalarini
ishlab chiqish zarur.
Sifat nazorati va sertifikatlash: Mahsulotlarning sifatini yaxshilash, xalqaro
standartlarga moslashtirish va sertifikatlash jarayonlarini takomillashtirish orqali
eksportga chiqariladigan mahsulotlarning xalqaro bozorlarda raqobatbardoshligini
oshirish mumkin.
Sanoatni eksportga yo’naltirishda davlatning roli
O’zbekiston hukumati sanoatni eksportga yo’naltirishni qo’llab-quvvatlash
uchun bir qator choralarni amalga oshirmoqda. Ushbu choralar quyidagilardan
iborat:
Eksportni rag’batlantirish dasturlari: Hukumat eksportga yo’naltirilgan
sanoat mahsulotlarini ishlab chiqarish va eksport qilish uchun maxsus imtiyozlar
va subsidiyalar taqdim etmoqda.
Tashqi savdo siyosati: O’zbekiston tashqi savdo siyosatini modernizatsiya
qilish va yangi bozorlarni zabt etish uchun diplomatik va iqtisodiy aloqalarni
mustahkamlashda faoliyat yuritmoqda.
Sertifikatlash tizimi: Mahsulotlarning xalqaro bozorlarda muvaffaqiyatli
raqobatlashishi uchun sertifikatlash tizimini takomillashtirish va xalqaro
standartlarga mos mahsulotlar ishlab chiqarish.
Xulosa: O’zbekiston sanoatining eksport salohiyatini oshirish istiqbollari
mamlakat iqtisodiyoti uchun katta ahamiyatga ega. Yuqori qo’shilgan qiymatli
mahsulotlar ishlab chiqarish, sanoat infratuzilmasini modernizatsiya qilish va
yangi bozorlarga kirish orqali O’zbekiston sanoatining eksport salohiyatini sezilarli
34

darajada oshirish mumkin. Biroq, bu yo’lda kadrlar tayyorlash, sifat nazorati,
marketing va logistika tizimini yaxshilash zaruriyati mavjud. 9
3.3. Sanoat sektorida innovatsion faoliyat va ilmiy-texnikaviy taraqqiyot
O’zbekiston sanoati rivojlanishining asosiy yo’nalishlaridan biri - bu ilmiy-
texnikaviy taraqqiyot va innovatsion faoliyatni kengaytirishdir. Bugungi kunda
sanoatni innovatsion rivojlantirish, yangi texnologiyalarni joriy etish va ilmiy
izlanishlarga asoslangan ishlab chiqarish jarayonlarini optimallashtirish
mamlakatning global iqtisodiyotda raqobatbardoshligini oshirishda muhim rol
o’ynaydi. Innovatsion faoliyat nafaqat ishlab chiqarish samaradorligini oshirish,
balki yangi sanoat tarmoqlarini yaratish, resurslardan tejamkor foydalanish va
ekologik xavfsizlikni ta’minlashga ham xizmat qiladi.
Innovatsion faoliyatning sanoat rivojlanishidagi o’rni
Innovatsion faoliyat sanoatni rivojlantirishda zaruriy bo’lgan strategik
elementlardan biridir. U yangi mahsulotlar va xizmatlarni ishlab chiqarish, yangi
texnologiyalarni joriy etish, ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish va
optimallashtirishni ta’minlaydi. Innovatsion faoliyatning sanoatdagi o’rni quyidagi
asosiy sohalarda ko’rinadi:
Yangi mahsulotlar ishlab chiqarish: Innovatsion texnologiyalar yordamida
yangi mahsulotlar va xizmatlar ishlab chiqarish, shu jumladan, yuqori qo’shilgan
qiymatga ega mahsulotlar yaratish. Bu O’zbekiston sanoatining global bozorga
raqobatbardosh mahsulotlar taqdim etishini ta’minlaydi.
Texnologik yangilanish va modernizatsiya: Eski texnologiyalarni yangilash
va zamonaviy texnologiyalarni joriy etish orqali ishlab chiqarish samaradorligini
oshirish va resurslardan tejamkor foydalanish imkoniyatlari yaratiladi.
9
Nizomov, D. (2019). Texnologik innovatsiyalar va sanoat rivoji. Tashkent: Innovatsiyalarni
rivojlantirish instituti.
35

Ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish: Sanoatdagi innovatsion
faoliyatning muhim jihatlaridan biri — ishlab chiqarish jarayonlarini
avtomatlashtirish va raqamlashtirishdir. Bu orqali jarayonlar yanada tezlashadi va
xatoliklar kamayadi, shu bilan birga, ishlab chiqarish samaradorligi oshadi.
O’zbekiston sanoatida innovatsion faoliyatni rivojlantirishning istiqbollari
O’zbekiston sanoatida innovatsion faoliyatni rivojlantirishning asosiy
istiqbollari quyidagilardan iborat:
Ilmiy-texnikaviy salohiyatni mustahkamlash
Ilmiy-texnikaviy taraqqiyotning asosiy omillari ilmiy salohiyatni
mustahkamlash va ilm-fan sohasida zamonaviy texnologiyalarni ishlab chiqish va
ularni sanoatga joriy qilishdir. O’zbekiston ilmiy-texnikaviy salohiyatini
kuchaytirish uchun quyidagi ishlar amalga oshirilmoqda:
Ilmiy-tekhnologik parklar yaratish: Ilmiy-tekhnologik parklar va innovatsion
markazlar orqali ilmiy izlanishlarni sanoatga joriy etish, startaplar va ilmiy
tadqiqotlar bilan bog’liq faoliyatni rivojlantirish.
Universitetlar va ilmiy muassasalar bilan hamkorlik: Sanoat va ilmiy
muassasalar o’rtasida hamkorlikni mustahkamlash va ilmiy tadqiqotlarning sanoat
ehtiyojlariga mos ravishda amalga oshirilishini ta’minlash.
Zamonaviy texnologiyalarni joriy etish
Zamonaviy texnologiyalarni sanoatga joriy etish orqali ishlab chiqarish
jarayonlarining samaradorligini oshirish va mahsulotlarning sifatini yaxshilash
mumkin. Ushbu texnologiyalar quyidagilardan iborat:
Raqamli texnologiyalar: Raqamli texnologiyalar, xususan, 3D bosib
chiqarish, robototexnika, sun’iy intellekt va IoT texnologiyalarini sanoat
tarmoqlariga joriy etish orqali ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish va
yanada samarali qilish mumkin.
Nanoteknologiyalar: Nanoteknologiyalarni sanoatda qo’llash yangi
mahsulotlarni yaratish va mavjud mahsulotlarning sifatini yaxshilashda katta
36

imkoniyatlar yaratadi. Masalan, qurilish materiallari, elektronika va kimyo
sanoatida nanoteknologiyalarni joriy etish orqali mahsulotlarning mustahkamligini
va uzoq umrini oshirish mumkin.
Qayta tiklanadigan energiya manbalarini sanoatga joriy etish
Sanoatdagi innovatsion faoliyatning muhim yo’nalishlaridan biri qayta
tiklanadigan energiya manbalarini sanoatga integratsiya qilishdir. Bu quyidagilarga
yordam beradi:
Quyosh energiyasidan foydalanish: Sanoat korxonalarida quyosh panellari
va quyosh energetik tizimlarini joriy etish orqali energiya sarfini kamaytirish va
ekologik ta’sirni pasaytirish mumkin.
Boshqa qayta tiklanadigan energiya manbalari: Shamol energiyasi,
bioenergiya va gidroenergiya kabi qayta tiklanadigan energiya manbalaridan
foydalanish sanoatning energiya ta’minotini diversifikatsiya qilishda va ekologik
barqarorlikni ta’minlashda muhim rol o’ynaydi.
Innovatsion faoliyatdagi muammolar va ularni bartaraf etish yo’llari
O’zbekiston sanoatida innovatsion faoliyatni rivojlantirishda bir qator
muammolar mavjud. Ularning ba’zilari quyidagilar:
Moliyaviy resurslar yetishmovchiligi: Innovatsion loyihalar va yangi
texnologiyalarni joriy etish uchun zarur bo’lgan moliyaviy resurslarning
etishmasligi. Bu muammoni hal qilish uchun innovatsion sarmoyalarni jalb qilish
va davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash mexanizmlarini kuchaytirish zarur.
Innovatsion infratuzilmaning rivojlanmaganligi: Innovatsion faoliyatni
rivojlantirish uchun ilmiy-texnologik parklar, laboratoriyalar, startaplar va tadqiqot
markazlarining yetarli darajada rivojlanmaganligi. Buni bartaraf etish uchun
infratuzilmani rivojlantirish va ilmiy-texnikaviy markazlarni tashkil etish zarur.
Kadrlar tayyorlash va malaka oshirish: Innovatsion faoliyatni amalga
oshirishda malakali kadrlarning yetishmasligi muammosi mavjud. Bu masalani hal
37

qilish uchun ilmiy-texnikaviy sohada malakali kadrlarni tayyorlash va ularning
malakasini oshirish zarur.
Davlatning innovatsion faoliyatni rivojlantirishdagi roli
O’zbekiston hukumati innovatsion faoliyatni rivojlantirish uchun bir qator
chora-tadbirlarni amalga oshirayotgan bo’lib, ularga quyidagilar kiradi:
Innovatsion huquqiy va moliyaviy qo’llab-quvvatlash: Innovatsion faoliyatni
qo’llab-quvvatlash uchun soliq imtiyozlari, grantlar va kreditlar taqdim etiladi.
Ilmiy-texnologik parklar va inkubatorlar yaratish: O’zbekiston hukumati
ilmiy-texnologik parklar va startap inkubatorlarini tashkil etish orqali innovatsion
faoliyatni rag’batlantirmoqda.
Tashqi investitsiyalarni jalb qilish: Innovatsion texnologiyalarni
rivojlantirish uchun xorijiy investitsiyalarni jalb qilish va ilmiy-texnikaviy
hamkorlikni kengaytirish.
O’zbekiston sanoatining innovatsion faoliyatni rivojlantirish istiqbollari
mamlakat iqtisodiyotining kelajakdagi taraqqiyotida muhim o’rin tutadi. Yangi
texnologiyalarni joriy etish, ilmiy-texnologik salohiyatni kuchaytirish va qayta
tiklanadigan energiya manbalarini sanoatga integratsiya qilish orqali O’zbekiston
sanoatini global bozorda raqobatbardosh qilish mumkin. Biroq, bu yo’lda
innovatsion infratuzilmani rivojlantirish, moliyaviy resurslarni jalb qilish va
malakali kadrlarni tayyorlash muhim ahamiyatga ega. 10
10
Azizov, A. (2021). Sanoatni modernizatsiya qilish va raqamli texnologiyalar. Tashkent: Innovatsion
texnologiyalar nashriyoti.
38

XULOSA
O’zbekiston sanoatining rivojlanish tendentsiyalari mamlakat
iqtisodiyotining barqarorligi va raqobatbardoshligini ta’minlashda muhim
ahamiyatga ega. Ushbu kurs ishida O’zbekiston sanoatining shakllanishi va tarixiy
rivojlanish bosqichlari, sanoat tarmoqlarining bugungi kundagi holati, eksport
salohiyatini oshirish, innovatsion faoliyat va ilmiy-texnikaviy taraqqiyot kabi
muhim yo’nalishlar tahlil qilindi.
Birinchidan, O’zbekiston sanoatining shakllanishi va rivojlanishi tarixan
o’zining an’anaviy tarmoqlari bilan tanilgan bo’lsa-da, so’nggi yillarda sanoatning
yangi tarmoqlari, shu jumladan yuqori texnologiyalar va innovatsiyalarni o’z
ichiga olgan sektorlarga e’tibor qaratilmoqda. Mamlakat sanoati diversifikatsiya
qilinib, resurslarga asoslangan ishlab chiqarishdan yuqori qo’shilgan qiymatga ega
mahsulotlar ishlab chiqarishga o’tmoqda.
Ikkinchidan, eksport salohiyatini oshirish borasida amalga oshirilgan
tashabbuslar natijasida O’zbekistonning eksport geografiyasi kengaymoqda. Biroq,
bu jarayonda mavjud muammolar, masalan, mahsulot sifatini oshirish, yangi
bozorlarga kirish va logistik tizimni takomillashtirish masalalari mavjud. Bularni
hal qilish uchun sanoat infratuzilmasini modernizatsiya qilish va yuqori qo’shilgan
qiymatli mahsulotlarni ishlab chiqarish zaruriyati mavjud.
Uchinchidan, sanoatni innovatsion rivojlantirish va ilmiy-texnikaviy
taraqqiyotning ahamiyati ortib bormoqda. Innovatsion texnologiyalarni sanoatga
joriy etish, raqamli texnologiyalar va avtomatlashtirish jarayonlari orqali ishlab
chiqarish samaradorligini oshirish mumkin. Shuningdek, qayta tiklanadigan
energiya manbalarini sanoatga integratsiya qilish orqali ekologik barqarorlikka
erishish mumkin.
Umuman olganda, O’zbekiston sanoati global iqtisodiyotni hisobga olgan
holda rivojlanishga intilmoqda. Davlat tomonidan qabul qilingan iqtisodiy
39

islohotlar, sanoatni modernizatsiya qilish va innovatsion faoliyatni rivojlantirishga
qaratilgan tashabbuslar O’zbekistonning sanoat salohiyatini mustahkamlashga
xizmat qiladi. Biroq, ushbu jarayonda sanoat infratuzilmasining rivoji, malakali
kadrlar tayyorlash va texnologik innovatsiyalarni joriy etishning muhim
ahamiyatga ega ekanligini ta’kidlash lozim.
Shu bilan birga, sanoatning global bozorlarga kirish va eksportni oshirish
yo’lida olib borilayotgan sa’y-harakatlar hali ham davom etmoqda.
O’zbekistonning sanoat sektorini yangi bosqichga ko’tarish va
raqobatbardoshligini oshirish uchun innovatsion yondashuvlar, ilg’or
texnologiyalarni joriy etish va strategik hamkorliklarni mustahkamlash zarur.
Keltirilgan tahlillar va istiqbollarni hisobga olgan holda, O’zbekiston sanoati
o’z rivojlanishining yangi bosqichiga o’tishi, innovatsiyalarni sanoat tarmoqlariga
muvaffaqiyatli tatbiq etishi va raqobatbardosh mahsulotlar ishlab chiqarishni
kengaytirishi mumkin. Bu esa mamlakatning iqtisodiy barqarorligini va global
bozorlardagi o’rnini mustahkamlashga yordam beradi.
40

FOYDALANILGAN ADABIOTLAR RO’YXATI
1. Abdurahmonov, A., & Tursunov, D. (2019). O’zbekiston sanoatining
rivojlanish tendentsiyalari. Tashkent: O’zbekiston iqtisodiyoti akademiyasi.
2. Azizov, A. (2021). Sanoatni modernizatsiya qilish va raqamli
texnologiyalar. Tashkent: Innovatsion texnologiyalar nashriyoti.
3. Ganiev, M. (2020). O’zbekiston sanoatining global bozorlar bilan
integratsiyasi. Tashkent: O’zbekiston iqtisodiyoti nashriyoti.
4. Islomov, M. (2018). Sanoat tarmoqlarining rivojlanishida davlat ishtiroki.
Tashkent: Iqtisodiyot va tarmoq nashriyoti.
5. Karimov, I. A. (2017). Iqtisodiy islohotlar va sanoatni rivojlantirish.
Tashkent: O’zbekiston Respublikasi Prezidenti nashriyoti.
6. Muminov, A. (2020). O’zbekistonning eksport salohiyatini oshirish
yo’llari. Tashkent: O’zbekiston eksport va iqtisodiy diplomatiya markazi.
7. Nabiyev, S. (2022). O’zbekiston sanoatining ekologik barqarorligini
ta’minlash. Tashkent: Ekologiya va tabiiy resurslar nashriyoti.
8. Nizomov, D. (2019). Texnologik innovatsiyalar va sanoat rivoji.
Tashkent: Innovatsiyalarni rivojlantirish instituti.
9. Obidov, M. (2021). O’zbekiston sanoati va uning investitsiyaviy
salohiyati. Tashkent: Investitsiyalar va rivojlanish nashriyoti.
10. Rasulov, S. (2020). O’zbekistonning sanoat strategiyalari. Tashkent:
Sanoat va iqtisodiy taraqqiyot markazi.
11. Tashpulatov, S. (2018). Innovatsion faoliyat va ilmiy-texnikaviy
taraqqiyot. Tashkent: Innovatsiya va texnologiya markazi.
12. Tokhtasinov, U. (2021). Raqamli texnologiyalar va sanoat
modernizatsiyasi. Tashkent: O’zbekiston iqtisodiyoti universiteti nashriyoti.
13. Yuldashev, R. (2020). Sanoat sektori va iqtisodiy o’sish. Tashkent:
Iqtisodiy rivojlanish nashriyoti.
41

14. Zayniddinov, A. (2019). Sanoat tarmoqlarining ekologik va iqtisodiy
samaradorligi. Tashkent: Ekologik xavfsizlik nashriyoti.
15. Ziyodov, A. (2021). Yuqori texnologiyalar va sanoat innovatsiyalari.
Tashkent: Texnologiyalar va ta’lim nashriyoti.
Qo’shimcha adabiyotlar va internet manbaalari
1. World Bank. (2021). Uzbekistan: Economic Update. World Bank Group.
https://www.worldbank.org/en/country/uzbekistan
2. OECD. (2020). OECD Economic Surveys: Uzbekistan 2020. OECD
Publishing. https://www.oecd.org
3. Ministry of Investments and Foreign Trade of the Republic of Uzbekistan.
(2022). Uzbekistan Industrial Policy and Development. http://www.mift.uz/en/
4. UNIDO. (2021). Industrial Development in Uzbekistan. United Nations
Industrial Development Organization. https://www.unido.org
5. Statista. (2021). Uzbekistan’s Industrial Output.
https://www.statista.com/statistics
6. The State Committee of the Republic of Uzbekistan on Statistics. (2021).
Uzbekistan's Industrial Statistics. https://www.stat.uz/en
7. Bloomberg. (2020). Uzbekistan Industrial Growth and Development.
https://www.bloomberg.com
8. Reuters. (2021). Uzbekistan’s Sectors and Economic Outlook.
https://www.reuters.com
9. Asian Development Bank. (2020). ADB Economic Outlook for
Uzbekistan. https://www.adb.org/countries/uzbekistan/economy
10. Global Trade Magazine. (2021). Uzbekistan: Industrial Growth and
Export Strategies. https://www.globaltrademag.com
42

O’zbekiston sanoatining rivojlanish tendentsiyalari

Купить