Oʻzbekiston siyosiy tizimidagi oʻzgarishlar. - Tarix - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	56.2KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	27 Yanvar 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Tarix

Sotuvchi

univer cafe

Ro'yxatga olish sanasi 27 Yanvar 2024

75 Sotish

Oʻzbekiston siyosiy tizimidagi oʻzgarishlar.

Sotib olish

O zbekiston siyosiy tizimidagi o zgarishlar.ʻ ʻ
Mundarija:
Kirish ............................................................................................................................................................ 2
I.Bob.O’zbekiston siyosiy tizimidagi o’zgarishlar .......................................................................................... 5
1.1. O’zbekistonning iqtisodiy mustaqillik va siyosiy suvereniteti uchun amaliy xarakatlar. ....................... 5
1.2. O’zbekiston siyosiy tizimidagi o’zgarishlar. ......................................................................................... 11
II.Bob.Yangi Oʻzbekistonning tinchlikparvar tashqi siyosati ....................................................................... 14
2.1.Yangi Oʻzbekistonning tinchlikparvar tashqi siyosati ........................................................................... 14
2.2.Yangi O‘zbekiston sharoitida yoshlarga oid davlat siyosati va uning mohiyati ..................................... 20
Xulosa ........................................................................................................................................................ 26
Foydalanilgan adabiyotlar .......................................................................................................................... 28
1

Kirish
Mavzuning dolzarbligi: Istiqlol yillarida O‘zbekistonda milliy
davlatchilikning yangi demokratik asoslarini shakllantirish, mamlakatimizni
yanada faol demokratik yangilash va modernizatsiya qilish bilan bog‘liq
taraqqiyot davrlari bosib o‘tildi.
Jamiyatimizda ro‘y berayotgan demokratlashuv jarayonlarining hozirgi
bosqichida xalq manfaat va ehtiyojlaridan kelib chiqib uning konseptual
asoslari ham uzluksiz ravishda rivojlantirib kelinmoqda. Buning natijasida
mamlakatimizda demokratik islohotlarning izchilligini ta’minlashning
zamonaviy manbalarini yaratish jarayonlari muttasil ravishda ro‘y bermoqda.
Bugungi kunda O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti Sh.M.Mirziyoyev
tomonidan mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va
fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasini amalga oshirish jarayonlarini
yanada yuksak pog‘onaga ko‘tarish, mazkur maqsadlarga erishishning siyosiy
mexanizmlari va yondashuvlari bo‘yicha prinsipial jihatdan yangi siyosiy
g‘oyalar ilgari surilmoqda va izchillik bilan amalga oshirilmoqda.
Xususan, Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyev tomonidan 2017 yil 7
fevraldagi farmoni bilan qabul qilingan “2017-2021 yillarda O‘zbekiston
Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar
strategiyasi” buning yorqin misoli bo‘ldi. Harakatlar strategiyasida yurtimizda
olib borilayotgan islohotlar samarasini yanada oshirish, davlat va jamiyatni har
tomonlama jadal rivojlantirish uchun shart-sharoitlar yaratish, mamlakatimizni
modernizatsiya qilish hamda jamiyat hayotining barcha sohalarini
erkinlashtirish bo‘yicha beshta ustuvor yo‘nalish tasdiqlandi.
Unga muvofiq, “Davlat va jamiyat qurilishini takomillashtirish”, “Qonun
ustuvorligini ta’minlash va sud-huquq tizimini yanada isloh qilish”,
2

“Iqtisodiyotni yanada rivojlantirish va liberallashtirish”, “Ijtimoiy sohani
rivojlantirish”, “Xavfsizlik, millatlararo totuvlik va diniy bag‘rikenglikni
ta’minlash, chuqur o‘ylangan va amaliy ruhdagi tashqi siyosat yuritish” kabi
muhim yo‘nalishlarda aniq vazifalar belgilab olindi.
Bugungi kunda mamlakatimizda Harakatlar strategiyasining ustuvor
yo‘nalishlari bo‘yicha qabul qilinayotgan meyoriy-huquqiy hujjatlardan
aholining keng qatlamlari xabardorligini oshirish hamda amalga oshirilayotgan
chora-tadbirlarning ochiqligi va shaffofligini ta’minlash uchun jamoatchilik
muhokamalarini tashkil etish amaliyoti yo‘lga qo‘yildi.
2017 yildan buyon yurtimizda belgilab olingan islohotlar strategiyasini
izchillik bilan davom ettirgan holda, yangi sifat darajasiga ko‘tarish jarayoni
kechmoqda. Ya’ni mamlakatimizni taraqqiy ettirish, demokratlashtirish
jarayonlarini chuqurlashtirish yurtimiz aholisi uchun farovon hayot asoslarini
mustahkamlash uchun muhim bo‘lgan navbatdagi strategik zaminlar vujudga
keltirilmoqda.
Kurs ishining maqsadi : O’quvchilarga O’zbekiston siyosiy tizimidagi
o’zgarishlar haqida ma’lumot berish.
Kurs ishining vazifasi : O’zbekistonning iqtisodiy mustaqillik va siyosiy
suvereniteti uchun amaliy xarakatlarni yoritish
Kurs ishining ob'ekti : Yangi O zbekistonning olib borayotganʻ
tinchlikparvar tashqi siyosati
Kurs ishining predmeti : O‘zbekiston sharoitida yoshlarga oid davlat
siyosati va uning mohiyati haqida
Kurs ishining tuzilishi : Kurs ishi kiris qismi, 2 ta bob, 4 ta reja, xulosa va
foydalanilgan adabiyotlardan iborat.
3

I.Bob.O’zbekiston siyosiy tizimidagi o’zgarishlar
1.1. O’zbekistonning iqtisodiy mustaqillik va siyosiy suvereniteti uchun
amaliy xarakatlar.
XX asrning 90-yillariga kelib sotsialistik mamlakatlarda inson huquqlarini
himoya qilish va ozodlikka intilishning yangi bosqichi boshlandi. Sharqiy
Yevropa mamlakatlarida qariyb yarim asr hukm surgan totalitar davlat tuzumi
inqirozga yuz tutib, demokratik tarti-botlar qaror topa boshladi. Yugoslaviya
Sotsialistik Federativ Respublikasi parchalanib, uning o’rnida bir necha
mustaqil respublika, Chexoslovakiya Sotsialistik Respublikasi ikkiga bo’linib,
Chexiya va Slovakiya suveren davlatlari vujudga keldi. Germaniya Federativ
Respublikasi va Germaniya Demokratik Respublikasi birlashib, ne-mislar
yashaydigan ulkan hududda sotsialistik tuzum barbod etildi. Ayni chog’da sobiq
SSSR parchalanib, uning o’rnida mustaqil taraq-qiyot yo’lini tanlagan 15
mamlakat tashkil topdi.
Boshqacha qilib aytganda, bu davrga kelib ko’pgina mamlakatlarda
mustaqillikka erishish masalasi dunyoni keng qamrab olgan ta rixiy jarayonga
aylandi. O’zbekistonning mustaqillikka erishishi ana shu olamshumul jarayon
tarkibida yuz berdi. «Xalqlarning ozodlik, Mustaqillik, baxt-saodatga azaliy
intilishi, o’z taqdirini o’zi belgi-lashga azm-u qarori hayotdagi chuqur
o’zgarishlarni harakatga keltiruvchi kuchdir», - degan edi Islom
Abdug’aniyevich Karimov.
XX asr 90-yillarining boshlariga kelib O’zbekistonda xalqning ana shu
azaliy orzusini amalga oshirish kun tartibidagi bosh masala bo’lib qoldi.
Mamlakatda shunday vaziyat vujudga keldiki, bir tomondan: zo’ravonlikka
asoslangan, ma’muriy buyruqbozlikka xos bo’lgan markazlashgan davlat
saqlanib qoladimi yoki demokratik jarayon-lar chuqurlashishi evaziga
ittifoqdosh respublikalar suvereniteti ta’minlanadimi? - degan masala dolzarb
5

bo’lib qoldi. Ikkinchi tomondan, o’sha davrdagi SSSR rahbariyati mamlakat
ichkarisidagi vaziyatni to’g’ri baholay olmadi, milliy respublikalarda
mustaqillikka erishishga intilishning tobora kuchayib borayotganining oldini
ololmay qoldi.
SSSR Oliy Soveti ham, SSSR Prezidenti va Hukumati ham inqiroziy
holatdan chiqishning yo’lini topa olmay qoldi. Xullas, 90-yillarning boshlariga
kelganda markaz va ittifoqdosh jumhuriyat-lar o’rtasidagi munosabatlar
keskinlashib, markaziy hokimiyatning obro’yi pasayib ketdi. Siyosiy, iqtisodiy
va xo’jalik hayoti boshqa-rilmay qoldi. Oqibatda turmushning barcha
sohalaridagi salbiy ah-voldan xalqning kun sayin noroziligi ortib, turmush
darajasi yomon-lasha boshladi. Ishlab chiqarish va mehnat intizomi izdan
chiqdi. Bu hoi tabiiy ravishda xalqning ko’zini ochdi, endi u eskicha buyruq-
bozlik usulini qabul qila olmay qoldi.
Qisqa qilib aytganda, shu vaqtga kelib respublikalar suverenite-tini va
inson huquqlarini poymol qilgan totalitar buyruqbozlik bosh-qaruvining
istiqbolsiz ekanligini hayotning o’zi ko’rsata boshladi.
Buni birgina sobiq SSSRda xalq xo’jaligini bozor iqtisodiyotiga o’tkazish
hamda Yangi Ittifoq Shartnomasi tayyorlash borasidagi na-tijasiz qadamlarda
ham ko’rsa bo’ladi.
Shuni aytish kerakki, sobiq Ittifoqda xalq xo’jaligini bozor iqti-sodiga
o’tkazish masalasi 1987-yili xalq deputatlari II syezdi qarori va iqtisodiyotni
sog’lomlashtirishga qaratilgan Hukumat Dasturida tilga olingan, u 1990-yil may
oyida Oliy Sovet III sessiyasida muho-kama qilingan edi.
Xalq deputatlari Hukumat Dasturini muhokama qilar ekanlar, bozor
iqtisodiga o’tish obyektiv zaruriyat, bundan boshqa yo’l yo’q, degan xulosaga
keldilar. SSSR Oliy Soveti III sessiyasining «Bosh-qariladigan bozor iqtisodiga
o’tish haqida»gi qarorida bozor iqtisodiyotiga o’tish iqtisodiy islohotlarning
asosiy mazmunini tashkil qiladi, deb qayd etildi. Shu bois bu boradagi Hukumat
6

konsepsiyasini deputatlar fikr-mulohazalari asosida qayta ishlash va 1990-yil 1-
sentabriga tayyorlash belgilandi.
SSSR Rahbariyatida shu yo’nalishdagi amaliy ishlar qizg’in tus oldi. 1990-
yil 25-iyulda SSSR Prezidentlik Kengashida Bosh Ministrning mamlakatni
bozor iqtisodiyotiga o’tkazish yuzasidan qo’shimcha choralar haqidagi axboroti
tinglandi. 1990-yil 27-iyuli va 30-avgustida SSSR Prezidentining olimlar,
mutaxassislar, ommaviy axborot vositalari vakillari bilan iqtisodiy islohotlar
mavzuidagi uchrashuvi bo’ldi.
1990-yil sentabri boshlarida SSSR Oliy Kengashi IV sessiyasida N.Rijkov
«Boshqariladigan bozor iqtisodiga o’tishga tayyorgarlik va mamlakat xalq
xo’jaligida barqarorlikni vujudga keltirish haqida» ma’ruza qildi. Unda
deputatlarning avvalgi fikrlari inobatga olingan variant ishlab chiqilgani aytilsa-
da, sessiya Hukumat Dasturini qabul qilmadi. Buning muhim sababi
deputatlarda Hukumatga nis-batan ishonch yo’qola borgan edi. Ayni chog’da
Hukumat Dasturi sobiq Ittifoqni saqlab qolishni, shuningdek iqtisodiyotni
sotsialistik yo’ldan rivojlantirishni ko’zda tutar edi.
1990-yil 11-sentabrda RSFSR Oliy Soveti II sessiyasi S. Shatalinning «500
kun» Programmasini qabul qildi. Unda quyidagi masalalar ko’tarilgan edi:
Fuqarolarni mulkka egalik huquqini, iqtisodiy mustaqillikni, erkin
iste’mol bozori va unda erkin narx;
korxonaning mustaqil iqtisodiy faoliyat huquqi;
ittifoqdosh respublikalarning mutlaq suvereniteti;
aholi turmush darajasini pasaytirmaslikni ko’zda tutar edi.
SSSR Oliy Sovetining 21-sentabrda bo’lib o’tgan IV sessiyasida bu Dastur
ham qabul qilinmadi. 1990-yil 24-sentabrda sessiya «Xalq xo’jaligini
barqarorlashtirishning kechiktirib bo’lmaydigan vazifalari»ni muhokama qilib,
Hukumat Dasturi va S.Shatalin Dasturidan iborat Yagona Dastur ishlab
chiqishga qaror qildi. 1990-yil 18-oktabrda sessiya: «Bozor iqtisodiyotiga o’tish
7

jahon amali-yotidan kelib chiqqan zarurat, ammo u iqtisodiyotning sotsialistik
yo’nalishiga ziyon yetkazmaydi», - deb xulosa berdi.
Demak, 80-yillar oxiriga kelib, sobiq mamlakatda xalq xo’jaligini bozor
iqtisodiyotiga o’tkazishni hayotning o’zi kun tartibiga qo’ya boshladi va uning
huquqiy asoslarini yaratishni zaru-ratga aylantirdi. Shunday bo’lsa-da, 1990-
1991-yillarda iqtisodiyot orqaga qarab keta boshladi va xalqning turmush tarzi,
sharoiti yomonlasha bordi. Mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy jihatdan tanazzulga yuz
tuta boshladi.
Mutaxassislar ana shunday tisarilish hodisasini mamlakat ijtimoiy-siyosiy
hayotiga uchta yo’nalishdagi kuchlar manfaatlari to’qnashgani bilan
izohlaydilar. Jumladan:
Birinchi kuchlar - N.Rijkov va V.Pavlov Dasturi tarafdorlari. Ular sobiq
SSSRni saqlab qolish, xalq xo’jaligini markazdan bosh qarish, huquqni ko’proq
markazda to’plash niyatida edilar. Ular iqti sodiyotni rivojlantirishda sotsialistik
yo’ldan voz kechmaslikni talab qilar edilar.
Ikkinchi kuchlar - S.Shatalin guruhi a’zolari tarafdorlari. Ular SSSRni
tarqatib yuborish, ittifoqdosh respublikalar o’rnida suveren, Mustaqil Davlatlar
tuzish, cheksiz xususiy tadbirkorlikni rivojlanti-rish, mulkni davlat tasarrufldan
chiqarish, xususiylashtirish, kolxoz va sovxozlarni tugatib, fermer xo’jaliklari
tuzishni ko’zda tutdilar. Bu mohiyatan iqtisodiy rivojlanishning sotsialistik
yo’lidan voz ke-chishni bildirar edi.
Uchinchi kuchlar - bu M.Gorbachyov Dasturini quvvatlovchilar. Ular
murosa yo’lini qidirib, yuqorida tilga olingan har ikki dastur yo’nalishlarini
uyg’unlashtirish va SSSRni saqlab qolish, markazlashgan ma’muriy
buyruqbozlik hokimiyatini yo’qotmaslik, «shokovaya Terapiya» («falaj qilib
davolash») usulidan foydalanish g’oyasini ilgari surar edi. Yangi Ittifoq
Shartnomasini tayyorlash ham shu maqsadlarga yo’naltirilgan edi. Jumladan,
yangi Ittifoq Shartnomasida mamlakat nomini ham «Sotsialistik Respublikalar
8

Ittifoqi» deb emas, «Mustaqil Sovet Respublikalari», «Mustaqil Davlatlar
Ittifoqi» deb atash to’g’risidagi takliflar ham o’rtaga tashlana boshladi.
Shunday qilib, sobiq SSSR ijtimoiy taraqqiyotida uchta yo’nalish-
totalitarizmga qaytish, jahon tajribasiga xos transforma-tsiya va sotsialistik
yo’nalishdagi demokratik kuchlar to’qnashib qolgan edi. Tabiiyki, bu mamlakat
ijtimoiy-siyosiy hayotida tanaz-zulni vujudga keltirgan edi.
Ana shunday ziddiyatli bir sharoitda O’zbekiston rahbariyati bu
yo’nalishlarning nomaqbul ekanligini aniq-ravshan ko’rdi va respublika xalq
xo’jaligini bozor iqtisodiyotiga o’tkazishning o’ziga xos yo’lini Mustaqil tarzda
o’zi belgilay boshladi. Avvalo, «O’zbekistonning iqtisodiy mustaqilligini
shakllantirish konsep-siyasini» tayyorlashga kirishildi. Konsepsiya respublika
Davlat Reja qo’mitasi, Moliya vazirligi, boshqa vazirliklar, idoralar, ilmiy-
tadqiqot institutlari, viloyatlar va Toshkent shahar ijroiya qo’mitalari bilan
hamkorlikda tayyorlandi. Unga ko’ra, «O’zbekiston xalq xo’jaligini
sog’lomlashtirish va bozor iqtisodiyotiga o’tishning asosiy prinsiplari» ishlab
chiqildi va u 1990-yil 17-oktabrida umumxalq muhokamasi uchun e’lon qilindi.
1990-yil oktabri oxirida O’zbekiston SSR Oliy Kengashi IV sessiyasida bu
masala yuzasidan Hukumatning hisoboti eshitildi.
Oliy Kengash sessiyasi «vujudga kelgan ahvoldan chiqishning yo’lini...
respublikaning iqtisodiy mustaqilligiga erishish asosida iqtisodiy islohotlarni
chuqurlashtirish va jadallashtirishdan iborat» deb hisobladi.
Shuning uchun ham sessiya respublika Hukumati Dasturini ma’qulladi va
O’zbekiston Ministrlar Sovetiga «O’zbekiston SSR mulkiga egalik qilish, uni
tasarruf etish, taqsimlash va undan foy-dalanish masalalari yuzasidan
respublikaning suveren huquqlarini amalga oshirishning samarali amal qiluvchi
mexanizmini yaratish bo’yicha asoslangan takliflar tayyorlash, shuningdek, 1-
iyungacha O’zbekiston Oliy Sovetiga iqtisodiy tizim masalalari va yer, yer-osti
hamda boshqa tabiiy boyliklarni, ishlab chiqarish korxonala-rini O’zbekiston
9

SSR mulkiga o’tkazish bo’yicha O’zbekiston SSR Konstitutsiyasiga
kiritiladigan o’zgarishlar to’g’risida Qonun loyihasi kiritishni topshirdi.
Hukumat Dasturiga ko’ra, quyidagilar O’zbekiston xalq xo’jaligini
sog’lomlashtirish va bozor iqtisodiga bosqichma-bosqich o’tishning asosiy
yo’nalishlari qilib belgilandi:
Mustaqil davlat bo’lmish O’zbekiston:
 boshqa respublikalar bilan muvofiqlashtirilgan mustaqil ijtimoiy va
iqtisodiy siyosatni xalq xo’jaligini o’zi boshqarish va o’zini o’zi pul bilan
ta’minlash sohasida suveren huquqlarini amalga oshi-radi, xo’jalik turmushi va
madaniy turmushdagi milliy o’ziga xoslik saqlanib qolishini ta’minlaydi;
 boshqa respublikalar bilan o’z iqtisodiy aloqalarini ekvivalent-lik va
o’zaro manfaatdorlik asosida mustaqil hal etadi, bu aloqalarni mamlakatning
yaxlit xalq xo’jalik kompleksi doirasida o’zaro shart-nomalar va bitimlar bilan
tartibga soladi;
 mahalliy Sovetlarning mahalliy o’zini o’zi boshqarishni keng
rivojlantirish, uning mulkiy va moliyaviy negizini mustahkamlash huquqlariga
kafolat beradi;
 o’z ixtiyorida bo’lgan hamma vositalar bilan mehnat jamoalarining va
fuqarolarning iqtisodiy huquqlarini mustahkamlashga ko’maklashadi, shu
huquqlarning har tomonlama himoya qilinishini ta’minlaydi.
O’zbekiston SSR Oliy Kengashining 1991-yil 30-sentabr qarori bilan
Konstitutsiyaviy maqom berildi. Jumladan, unda shunday deyiladi:
1. « O ` zbekiston Respublikasining Davlat Mustaqilligi asoslari to ’ g ’ risida »
1991- yil , 31- avgustida qabul qilingan O ’ zbekiston Respublikasining Qonuniga
konstitutsiyaviy maqom berilsin .
2. O ’ zbekiston Respublikasi amaldagi Konstitutsiya moddalari « O ` zbekiston
Respublikasining Davlat Mustaqilligi asoslari to ’ g ’ risida )) gi Qonunning
qoidalariga zid kelgan hollarda mazkur Qonunga amal qilinsin .
10

3. Konstitutsiya komissiyasi si tayyorlanayotgan «Respublika
Konstitutsiyasi - ning Davlat Mustaqilligi asoslari to’g’risida»gi Qonunning
qoidalariga amal qilinsin.
Shu tariqa qonun tarzida huquqiy jihatdan rasmiylashtirilgan O’zbekiston
mustaqilligi barchaning dilini quvonchlarga to’ldirdi. Toshkentdagi Podyomnik
ishlab chiqarish birlashmasining ishchisi, 21-saylov okrugidan O’zbekiston xalq
deputati Botir Qosimov sessiya yakunida so’zga chiqib, shunday dedi:
«Yashirmayman, mustaqillik haqida gap-so’z ko’p e di-ku, lekin ishning
amaliy qismiga kelganda siljish yo’q e di. Nihoyat respublikamiz Oliy davlat
hokimiyati juda muhim qonun, davlat mustaqilligi to’g’risidagi hujjatni qabul
qildi. E ndi mana shu har birimizga quvonch va iftixor tuyg’ularini olib kelgan
qarorni amalda quvvatlashi-miz zarur».
Shu tariqa xalqimizning uzoq yillar kurashib, intilib qo’lga kiritgan
mustaqillik erki qonun bilan mustahkamlab qo’yildi.
1.2 . O’zbekiston siyosiy tizimidagi o’zgarishlar.
O'zbekiston Respublikasi mustaqilligi haqidagi bu hujjatlar o'zbek xalqining
asriy orzusi ro'yobga chiqqanligining huquqiy ifo-dasi bo'ldi.
«O`zbekiston Respublikasining Davlat Mustaqilligi asoslari to'g'risida»gi
qonun g'oyat katta ahamiyatga ega bo'lganligi uchun bu muhim hujjat haqida
batafsil to'xtash lozim. Mazkur qonun asosida O'zbekistonning huquqiy holati
tubdan o'zgardi. O'z mohiya-tiga ko'ra bu hujjat respublika uchun vaqtincha
konstitutsiya roli-ni ham o'ynaydigan bo'ldi. 17 moddadan iborat bu qonun
suveren O'zbekiston Respublikasining asosiy belgilarini aniqlab berdi.
1-moddada O'zbekiston Respublikasi o'z tarkibidagi Qoraqalpog'iston
Respublikasi bilan birga mustaqil demokratik davlat, deb e'lon qilinadi.
11

2-moddada O'zbekiston Respublikasining xalqi suveren ekanli-gi va u
respublika davlat hokimiyatining birdan bir sohibi ekanligi haqida gapiriladi.
3-moddada O'zbekiston Respublikasi to'la davlat hokimiyatiga ega, o'zining
milliy davlat va ma'muriy-hududiy tuzilishini, hokimiyat va boshqaruv idoralari
tizimini mustaqil belgilash qonunlashtirildi.
5-moddada O'zbekiston Respublikasida Konstitutsiya, uning qonunlari ustun
ekanligi va davlat idoralarining tizimi, hokimiyatni qonun chiqaravchi, ijroiya
va sud hokimiyatiga ajratish tartibi asosida ko'rilganligi haqida gapirildi.
8-12-14-moddalar O'zbekiston mustaqilligining iqtisodiy asos-larini izohlab
berdi.
13-14-moddalarda O'zbekistonning tashqi siyosiy aloqalaridagi mustaqilligi
sharhlandi.
15-moddada O'zbekiston Respublikasi hududida inson huquqlari umumiy
deklaratsiyasiga muvofiq holda respublika fuqaroligi joriy etilishi, u fuqarolar
millati, elati, ijtimoiy kelib chiqishi, qaysi dinga mansubligidan qat'i nazar, bir
xil huquqlarga egaligi va ular respublika Konstitutsiyasi va qonunlari
himoyasida bo'lishlari qo-nunlashtirilgan.
16-moddada davlat ramzi bo'lgan gerb, bayroq va madhiya hamda davlat tili
haqida gapirilsa, 17-moddada esa O'zbekistonning Qoraqalpog'iston bilan
munosabatlari xususida so'z borib, O'zbekiston Qoraqalpog'istonning hududiy
yaxlitligini tan olishi haqida fikr yuritiladi, u O'zbekiston tarkibida ekanligi
e'tirof etiladi (bu moddada O'zbekiston va Qoraqalpog'iston o'zaro
munosabatlari ikki tomonlama tenglik asosida tarkib topishi kerakligi
qonunlash-tirilgan). Shuningdek, bu moddada Qoraqalpog'iston Respublikasi
O'zbekiston Respublikasi tarkibidan tegishli qonunlar asosida chiqib ketishi
mumkinligi ham e'tirof etilgan.
12

Bunday Qonunning qabul qilinishi mustaqillik davrida qo'lga kiritilgan
yutuqlarning natijasi hisoblanadi. Bu esa huquqiy, iqtiso diy hamda ma'naviy-
axloqiy munosabatlar natijasi sifatida muhim ahamiyatga ega.
O'zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi e'lon qilinganidan keyingi
tarixiy vaziyat shunday ediki, endi davlat, xalq o'z taqdirini o'zi belgilaydi, deb
e'lon qilish yetarli emas edi. O'zbekistonning davlat mustaqilligi bilan bog'liq
qonunlar tizimini yaratish zarur edi. Ayni paytda mustaqillik g'oyasini ham
faqat bir tomonlama - havoyi va yuzaki talqin qilib bo'lmas edi. Binobarin,
erishilgan mustaqillikni sobitqadamlik bilan mustahkamlash, buning uchun
izchil kurashish lozim edi.
O'zbekiston erishgan istiqlolni mustahkamlashda xalq tomonidan uning
ma'qullanishini hisobga olib, mamlakatda referendum o'tkazishga qaror qilindi.
1991-yil 18-noyabrida Oliy Kengash VIII sessiyasi O'zbekiston Respublikasi
referendumini o'tkazish to'g'risida qaror qabul qildi. Shunga muvofiq 29-
dekabrda: «Siz Oliy Kengash tomonidan O'zbekiston Respublikasi mustaqil
davlat deb e'lon qilinishini ma'qullaysizmi?» - degan masalada referendum
o'tkazishga katta tayyorgarlik ko'rildi. Referendumni uyushqoqlik bilan
o'tkazish maqsadida Markaziy saylov komissiyasi 13 okrug, 7 ming uchastka
saylov komissiyalarini tuzdi. Ular joylarda referen dum o'tkazish haqidagi
Qonunning so'zsiz bajarilishini ta'minlash borasida katta tashkiliy ishlarni olib
bordilar. Umumxalq referen-dumiga 10 millionga yaqin kishi, yoki saylov
ro'yxatiga kiritilgan laming 94,1 foizi qatnashdi. Referendumda
qatnashganlaming 98,2 foizi O'zbekiston Respublikasining mustaqil davlat, deb
e'lon qilinishini yoqlab ovoz berdi. Shuni aytish kerakki, referendum butun
respublika hududida qonun asosida tashkiliy jihatdan uyushqoqlik,
fuqarolarning yuksak siyosiy faolligi bilan o'tdi. Buni referendumda AQSH,
Turkiya, Malayziya va boshqa mamlakatlardan kelgan beta-raf kuzatuvchilar
ham tasdiqladilar.
13

O'zbekiston mustaqil davlat, deb e'lon qilingan kunning o'zidayoq mustaqil
davlat ramzlarini joriy qilish yuzasidan amaliy choralar ko'rildi. O'zbekiston
Respublikasining Davlat bayrog'i to'g'risida, respublika gerbining nusxasi va
Davlat madhiyasining musiqiy bayoni haqida maxsus qaror qabul qilindi. Unda
Konstitutsiya komissiyasining ekspert guruhiga Davlat bayrog'ining variantlari
ustida ishlashni davom ettirish, Oliy Kengashning tegishli qo'mitalariga
Konstitutsiya komissiyasi ijodiy guruhi bilan hamkor-likda Davlat bayrog'i,
madhiyasi haqida qonun loyihalarini ishlab chiqib, navbatdagi sessiyaga taqdim
etish topshirildi.
O'zbekiston davlat mustaqilligiga erishgach, o'zining xalqaro talablar va
me'yorlar doirasida qiyofasini ko'rsatmog'i, buning uchun esa o'zining butun
imkoniyatlarini, o'ziga xos jihatlarini ifo-dalovchi davlat ramzlariga ega
bo'lmog'i lozim edi. Odatda ramzlar shunchaki ranglar yig'indisidan iborat
bo'lgan shakllar emas, ular ayni ana shu davlatning va shu mamlakat
mqarolarining o'zligidan kelib chiqmog'i, qolaversa, davlat siyosatining
mazmun-mohiyatini o'zida mujassam etmog'i kerak.
II.Bob.Yangi O zbekistonning tinchlikparvar tashqi siyosatiʻ
2.1.Yangi O zbekistonning tinchlikparvar tashqi siyosati
ʻ
O zbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini qo lga kiritib, mustaqil
ʻ ʻ
taraqqiyot yo lini tanlagach, jahon hamjamiyatining teng huquqli a`zosi sifatida
ʻ
xalqaro munosobatlarda faol ishtirok etib kelmoqda. O zbekiston o zaro
ʻ ʻ
munosabatlarda tenglik, boshqa davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik,
o zaro foydali va teng huquqli hamkorlikni rivojlantirish, mintaqada va butun
ʻ
jahon miqyosida tinchlik, xavfsizlik va barqarorlikni ta’minlash kabi
tamoyillarga tayangan holda jahon hamjamiyati safiga o z o rni va maqomiga
ʻ ʻ
14

ega bo lib kelmoqda.ʻ
O zbekiston Respublikasi mustaqil davlat sifatida dunyo mamlakatlari
ʻ
orasida o zining mustahkam o rnini egalladi va tashqi siyosatning xalqaro
ʻ ʻ
huquq me`yorlariga asoslangan va jahon hamjamiyatiga asta-sekin
integratsiyalashuv strategiyasiga mos keladigan huquqiy tizimini yarata
boshladi. Tariximizning ana shu o tgan davrini aniqrog i 30 yillik mustaqil
ʻ ʻ
taraqqiyotimiz sarhisob qilinar ekan, tashqi siyosat va diplomatik xizmatni
shakllantirish borasida amalga oshirilgan keng ko lamli ishlarni ham alohida
ʻ
qayd qilish lozim.
O zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev tomonidan
ʻ
Mustaqillikning 30 yilligiga bag ishlangan tantanali marosimdagi ma’ruzada
ʻ
o’tgan qisqa davrda Vatanimizning mintaqa va jahon miqyosidagi siyosiy o’rni
va nufuzi keskin oshganligi, dunyoda O’zbekistonga nisbatan ishonch ruhi va
hamkorlikka intilish tamoyillari kuchayganligi, mintaqamizdagi davlatlar bilan
do’stlik va yaxshi qo’shnichilik munosabatlari yo’lga qo’yilganligi, chegaralar
ochilgani, odamlar qavmu qarindoshlari bilan aloqalarini tiklab, bir
mamlakatdan ikkinchi davlatga emin-erkin borib kela boshlangligi alohida
ta’kidlab o tildi.
ʻ
Darhaqiqat, mamlakatimizning qulay geosiyosiy o rni, uning birinchi
ʻ
navbatda o z milliy manfaatlarini inobatga olgan holda olib borayotgan, har
ʻ
tomonlama chuqur o ylangan, mustaqil va izchil tashqi siyosati davlatimizning
ʻ
jahon hamjamiyati tomonidan e’tirof etilishi, xalqaro maydonda obro -
ʻ
e’tiborining ortib borishini ta'minladi.
O zbekiston Birlashgan Millatlar Tashkiloti, Islom Konferensiyasi
ʻ
tashkiloti, Yevropada xavfsizlik va hamkorlik tashkiloti, Yevroosiyo iqtisodiy
hamjamiyati, Shanxay hamkorlik tashkiloti, Mustaqil Davlatlar Hamdo stligi,
ʻ
Turkiy tilli davlatlar hamkorlik kengashi kabi nufuzli xalqaro tashkilotlar va
qator ixtisoslashgan xalqaro tuzilmalar ishida faol ishtirok etib, mintaqaviy
15

xavfsizlikni ta'minlash, Markaziy Osiyoda ekstremizm, terrorizmga qarshi
kurash yadro qurolidan holi hudud barpo etish, narkotik moddalarning
noqonuniy aylanishi bilan bog liq, shuningdek, xalqaro hamjamiyat oldidaʻ
turgan boshqa dolzarb muammolarni hal etish ishiga salmoqli hissa
qo shmoqda.
ʻ
Ma'lumki, O zbekiston geosiyosiy jihatdan ancha murakkab va shu bilan
ʻ
birga qulay makonda joylashgan.
 Ya’ni u, birinchidan, Markaziy Osiyo mintaqasining transport, boy hamda
mustaqil energetika omillari markazida joylashgan.
 ikkinchidan, O zbekiston aholi soni, ilmiy-texnikaviy va boshqa
ʻ
imkoniyatlari jihatidan mintaqadagi qo shnilardan ma'lum darajada ustun turadi.
ʻ
 uchinchi tarafdan, O zbekiston qulay tabiiy-iqlim sharoitiga ega. Bu yerda
ʻ
qadimiy dehqonchilik madaniyati va boy mineral-xomashyo resurslari bor.
Respublika oziq-ovqat bilan o zini o zi ta'minlashga, texnika ekinlarining eng
ʻ ʻ
qimmatli turlarini, jumladan paxta tolasini yetishtirish va eksport qilishga
imkoniyati katta. Shuningdek, jahon bozoriga yuqori sifatli, ekologik jihatdan
sof, raqobatga bardoshli meva-sabzavot mahsulotlarini ishlab chiqarishga
hamda ularni qayta ishlangan holda yetkazib berishga qodir.
 to rtinchidan, davlatimiz nafaqat o zini o zi ta'minlaydigan, balki chetga
ʻ ʻ ʻ
chiqarishga neft, neft mahsulotlari, gaz va umuman, iqtisodiyotning asosi
bo lmish muhim tarmoqlarga ega. O zbekistonda sanoatning eng zamonaviy
ʻ ʻ
tarmoqlari, deylik, mikroradioelektronika kabi murakkab sohani rivojlantirish
imkoni bor.
 beshinchidan, O zbekistonning insoniyat sivilizatsiyasida salmoqli o rni
ʻ ʻ
bor. Yurtimiz ma'naviy-tarixiy merosga boy. U oldindan nafaqat mintaqada,
balki
dunyoda ham turli ma'naviy va siyosiy jarayonlarga, jahon sivilizatsiyasiga
16

kuchli ta'sir o tkazib kelgan.ʻ
Shu jihatlarni hisobga olsak, O zbekiston o zining barcha ko rsatkichlari
ʻ ʻ ʻ
bo yicha jahondagi madaniy, ilmiy texnologiya va iqtisodiy yuksaklikka
ʻ
erishib, bemalol Markaziy Osiyoda integratsiya markaziga aylanishi mumkin.
Geografik-siyosiy o rni jihatdan O zbekiston Markaziy Osiyoning qoq
ʻ ʻ
o rtasida joylashganligi ayni ana shu mintaqada barqarorlikni ta'minlash,
ʻ
o zaro hamkorlik va birodarlikni chuqurlashtirish uchun tayanch nuqta bo lib
ʻ ʻ
xizmat qildi. Mustaqillikning tarixan qisqa davrida u o zining siyosiy, iqtisodiy
ʻ
va ma'naviy qudratini to la-to kis ko rsata oldi. Ayni ana shu mintaqa taqdirini
ʻ ʻ ʻ
hal qilishga qodir bo lgan kuchli davlat sifatida o zini namoyon etdi.
ʻ ʻ
Bugungi kunda O zbekiston Osiyo va Yevropa qit'alari o rtasida
ʻ ʻ
munosabatlarni muvofiqlashtiruvchi, siyosiy iqlimni mo tadillashtiruvchi
ʻ
G arbu Sharq o rtasidagi azaliy raqobatni aql-idrok, donolik, tafakkurga
ʻ ʻ
asoslangan munozaralar va muzokaralar orqali uyg unlashtirishga da'vat etgan
ʻ
shu mintaqadagi davlat bo lib maydonga chiqdi. Prezidentimiz tomonidan
ʻ
jahon siyosatshunosligida “Markaziy Osiyo ruhi” degan ibora paydo
bo’lganligi, xalqaro maydonda mintaqa nomidan yangi tashabbuslar
ilgari surila boshlanganligi haqidagi ma’lumot bejiz aytib o tilmadi.
ʻ
Darhaqiqat, bugun Yangi O zbekiston Pokiston, Hindiston, Eron, Afg oniston,
ʻ ʻ
Tojikiston, Qirg iziston va Qozog iston muammolari bilan birga Xitoy,
ʻ ʻ
Rossiya va umuman Yevropa mamlakatlari munosabatlarini ma'lum bir
o zanga solishga da'vat qilayotgan, uni o zining amaliy faoliyati bilan
ʻ ʻ
yaxshilik sari burishga katta ta'sir ko rsatayotgan davlatdir.
ʻ
O zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida davlatimiz tashqi
ʻ
siyosatining asosiy qoidalari qonun bilan mustahkamlab qo yildi.
ʻ
«O zbekiston Respublikasi xalqaro munosabatlarning to la huquqli
ʻ ʻ
subyektidir. Uning tashqi siyosati davlatlarning suveren tinchligi, kuch
ishlatmaslik yoki kuch bilan tahdid qilmaslik, chegaralarning daxlsizligi,
17

nizolarni tinch yo l bilan hal etish, boshqa davlatlarning ichki ishlarigaʻ
aralashmaslik qoidalariga va xalqaro huquqning umume'tirof etilgan boshqa
qoidalari va me'yorlariga asoslanadi.
Respublika davlatning, xalqning oliy manfaatlari, farovonligi va
xavfsizligini ta'minlash maqsadida ittifoqlar tuzishi, hamdo stliklarga va
ʻ
boshqa davlatlararo tuzilmalarga kirishi va ulardan ajralib chiqishi mumkin», -
deyiladi O zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 17-moddasida.
ʻ
O zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev tomonidan 2017-yil
ʻ
7-fevralda tasdiqlangan “O zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish
ʻ
bo’yicha Harakatlar strategiyasi to’g’risida”gi Farmonning beshinchi ustuvor
yo nalishi “Xavfsizlik, millatlararo totuvlik va diniy bag’rikenglikni ta’minlash,
ʻ
chuqur o’ylangan, o’zaro manfaatli va amaliy ruhdagi tashqi siyosat yuritish”ga
yo’naltirilgan bo lib, undan ko zlangan asosiy maqsad davlatimiz mustaqilligi
ʻ ʻ
va suverenitetini mustahkamlash, O’zbekistonning yon-atrofida xavfsizlik,
barqarorlik va ahil qo’shnichilik muhitini shakllantirish, mamlakatimizning
xalqaro nufuzini mustahkamlash hisoblanadi.
Harakatlar strategiyasini ushbu ustuvor yo nalishini amalga oshirishda
ʻ
quyidagi vazifalarga alohida e’tibor qaratildi:
 davlat mustaqilligi va suverenitetini mustaxkamlash, mamlakatning
halqaro munosabatlar to’la huquqli sub’ekti sifatida o’rni va rolini kuchaytirish,
rivojlangan demokratik davlatlar qatoriga kirish, O’zbekiston tevaragida
xavfsizlik, barqarorlik va ahil qo’shnichilik mintaqasini vujudga keltirish;
 O’zbekiston Respublikasining halqaro nufuzini mustahkamlash, jahon
hamjamiyatiga mamlakatda olib borilayotgan islohotlar haqida xolis axborotni
yetkazish;
 O’zbekiston Respublikasining tashqi siyosiy va tashqi iqtisodiy faoliyatini
normativ-huquqiy bazasini hamda xalqaro hamkorlikning shartnomaviy-
huquqiy asoslarini takomillashtirish;
18

 davlat chegarasining demilitatsiya va demarkatsiya masalalarini hal etish.
Ushbu vazifalarni bajarishga shaxsan Prezidentni o zi boshchilik qilibʻ
kelmoqda. Bunga 2017-2021 yillarda Rossiya Federatsiyasi, Xitoy Xalq
Respublikasi, Qozog iston, Turkmaniston, Tojikiston, Qirg iziston kabi
ʻ ʻ
davlatlarga uyushtirilgan davlat tashriflari ham tasdiqlab turibdi.
O zbekistonning xalqaro miqyosda tinchliksevar siyosat o tkazishi uchun
ʻ ʻ
keng imkoniyatlar vujudga keldi. O’zbekiston Respublikasining xalqaro
nufuzini mustahkamlash, jaxon hamjamiyatiga mamlakatda olib borilayotgan
islohotlar haqida xolis axborotni yetkazish maqsadida 2017 yil 19 sentabrda
bo lib o tgan Birlashgan Millatlar Tashkilotining 72-sessiyasida O zbekiston
ʻ ʻ ʻ
Prezidenti ishtirok etdi. Unda Prezidentimiz tomonidan so zlangan ma'ruza
ʻ
O zbekistonni dunyo mamlakatlari orasida ko hna va navqiron davlat sifatida
ʻ ʻ
o z o rni va mavqeiga ega ekanligini isbotladi.
ʻ ʻ
Mamlakatimizni ahil qo shnichilik siyosati ham o z o rnida amalga
ʻ ʻ ʻ
oshirib borilmoqda. Hususan, davlat chegarasining demilitatsiya va
demarkatsiya masalalarini hal etish borasida qo shni Qirg iziston, Qozog iston,
ʻ ʻ ʻ
Tojikiston Respublikasiga qilgan davlat tashriflari muhim ahamiyat kasb etdi.
Shuningdek ushbu davlatlar bilan savdo-iqtisodiy aloqalarni yo lga qo yish
ʻ ʻ
bo yicha yuzga yaqin shartnomalar imzolandi. Bu esa, davlatimiz va xalqimizni
ʻ
bir jipsligidan, aniq bir maqsad yo lida faoliyat olib borayotganligidan,
ʻ
mamlakatimizning o ziga xos tinchlik siyosatini jahonga namuna qilib
ʻ
ko rsatayotganligidan, xalqaro hamjamiyatni strategik hamkorlikni davom
ʻ
ettirishga chorlayotganidan dalolat berib kelmoqda.
Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlarining muntazam uchrashuvlari o’tkazib
kelinmoqda. Turkmanistonda bo’lib o’tgan maslahat kengashida hamkorlikning
yangi va istiqbolli yo’nalishlari belgilab olindi. So’nggi kunlarda Afg’onistonda
yuz berayotgan voqealarda O zbekiston o zining an’anviy tinchlikparvar
ʻ ʻ
siyosati bilan munosabatda bo lib kelmoqda. O zbekiston Afg’oniston bilan
ʻ ʻ
19

aloqalarda do’stlik va yaxshi qo’shnichilik munosabatlarini qo’llab-quvvatlash
hamda ichki ishlarga aralashmaslik siyosatiga sodiq qolmoqda.
Xullas, o z mustaqilligini qo lga kiritganidan so ng O zbekiston jahonʻ ʻ ʻ ʻ
hamjamiyatining teng huquqli a’zosiga aylandi hamda davlat va jamiyat
qurilishi, iqtisod, siyosat doirasida tub islohotlarni amalga oshirishga kirishdi
va amalga oshirib kelmoqda. Ushbu isloxotlardan ko zda tutilgan maqsad esa
ʻ
ochiq tashqi siyosatga hamda aniq ijtimoiy yo naltirilgan kuchli huquqiy davlat
ʻ
va adolatli jamiyati qurishga qaratilgan.
2.2.Yangi O‘zbekiston sharoitida yoshlarga oid davlat siyosati va uning
mohiyati
Yangi O‘zbekiston sharoitida yoshlarga oid davlat siyosati yoshlarda
mustaqil
faoliyat, yangi davrga mos keladigan ijtimoiy-ma’naviy xislatlarni, xususan,
globallashuv sharoitida muhim ahamiyat kasb etadigan milliy o‘zlikni
anglashning nazariy-metodologik va amaliy asosini tashkil qiladi. Uning shu
yo‘nalishdagi mohiyati siyosatshunoslik fanlari doktori S.A.Jo‘raevning
yoshlar davlat siyosatining ta’rifida ochib berilgan: «Yoshlar siyosati bu
jismonan va ruhan sog‘lom milliy-etnik genofondni saqlash, qayta ishlab
chiqarish, rivojlantirishga, intellektuallashtirish, ijtimoiylashtirish darajasini
yaxshilash hisobiga uning salohiyati va mobilligini oshirishga, har bir yoshni
faol jamiyat a’zosi, uyg‘un rivojlangan shaxs sifatida yetishib chiqish
jarayonlarini rag‘batlantirishga qaratilgan ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy-huquqiy,
madaniy-ma’naviy shart-sharoitlar majmuini yaratish sari maqsadli yo‘nalish
olgan davlat va jamiyat, partiyalar va harakatlarning alohida siyosiy yo‘lidir»
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyev BMTning 72-
sessiyasida
20

so‘zlagan nutqida “Sayyoramizning ertangi kuni, farovonligi farzandlarimiz
qanday inson bo‘lib kamolga yetishi bilan bog‘liq. Bizning asosiy vazifamiz –
yoshlarning o‘z salohiyatini namoyon qilishi uchun zarur sharoitlar yaratishdan
iborat” , deb ta’kidlagan edi.
Ta’kidlash joizki, Shavkat Mirziyoyevning O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti
sifatida birinchi imzolagan qonun hujjati ham aynan yoshlar masalasi bilan
bog‘liq bo‘lgan, 2016 yil 14 sentyabrdagi «Yoshlarga oid davlat siyosati
to‘g‘risida»gi Qonun edi.
Yoshlarning huquqiy madaniyatini yuksaltirish, demokratik davlat qurish
va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish jarayonlarida ularning faolligini oshirish;
yuksak ma’naviyatli, mustaqil fikrlovchi, qat’iy hayotiy pozitsiya, keng
dunyoqarash va chuqur bilimlarga ega bo‘lgan vatanparvar yoshlarni
tarbiyalash, ularda turli mafkuraviy tahdidlarga qarshi immunitetni
shakllantirish; yoshlarni ijtimoiy himoya qilish, zamonaviy kasb-hunarlarni
puxta egallashlari uchun munosib sharoitlar yaratish, ularni ish bilan ta’minlash
va tadbirkorlikka jalb qilish; iqtidorli yoshlarni qo‘llab-quvvatlash, ijodiy va
intelektual salohiyatini ro‘yobga chiqarishga qaratilgan ishlarni tizimli yo‘lga
qo‘yish; yoshlarni jismoniy tarbiya va sport bilan muntazam shug‘ullanishga
keng jalb etish, yoshlar orasida sog‘lom turmush tarzini targ‘ib qilish;
voyaga yetmaganlar va yoshlar o‘rtasida huquqbuzarlik va jinoyatlar sodir
etilishini oldini olish; barkamol avlodni tarbiyalashda ommaviy axborot
vositalari va zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan samarali
foydalanish yoshlar siyosatining asosiy yo‘nalishlari hisoblanadi.
Iste’dodli yoshlarni aniqlash, ularni tarbiyalash masalasining davlat
siyosati darajasiga ko‘tarilganligi yurtimizda o‘rnak olsa arzigulik tajriba
to‘planishiga imkon berdi. Shu o‘rinda ta’idlash joizki, iste’dodli yoshlarni
izlash va ularni qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan ishlarni amalga oshirishda
davlat tashkilotlari bilan bir qatorda yurtimizda faoliyat yuritayotgan nodavlat
21

tashkilotlari ham faol ishtirok etmoqdalar. Masalan, yoshlarga oid davlat
siyosatining asosiy yo‘nalishlaridan biri yoshlarning iste’dod va qobiliyatlarini
qo‘llab-quvvatlashga qaratilganligi ayniqsa, ahamiyatga molikdir. Ta’kidlash
joizki, ta’lim, fan, texnika, axborot texnologiyalari, madaniyat, san’at, sport,
tadbirkorli sohalaridagi iste’dodli va iqtidorli yoshlarni rahbatlantirib borish,
ularning turli sog‘lom tashabbuslarini qo‘llab-quvvatlash vazifalari bu
tashkilotning mazkur yo‘nalishdagi dolzarb vazifalaridan biri qilib belgilangan.
Yoshlarning bilim darajasi, kasbiy malakasi, ma’naviy va ruhiy
barkamollik kabi fazilatlari va ijtimoiy sifatlari butun jamiyatning rivojlanish
darajasiga salmoqli ta’sir ko‘rsatmoqda. Aholining turmush sharoitini
yaxshilash, hayotdan rozi bo‘lib yashashga erishish bugungi zamonaviy
davlatchilik taraqqiyotidagi muhim ko‘rsatkich hisoblanadi.
Alloma Abdulla Avloniy “Tarbiyani kimlar qilur? Qayda qilur? degan savolga
“Birinchi - uy tarbiyasi. Bu vazifa ona zimmasidadir. Ikkinchi – maktab va
madrasa tarbiyasi. Ota, muallim, mudarris va hukumat vazifasidur” deb javob
berganlar. Bu so‘zlar zamirida barchaning farzand tarbiyasiga mas’ulligi
ko‘rinib turibdi.
Yoshlar masalasini o‘rganish kishilik jamiyati, ijtimoiy munosabatlar,
millatlar va davlatlar, madaniyat va sivilizatsiyalar bilan chambarchas
bog‘liqdir. Chunki yoshlar masalasi, birinchidan, sivilizatsiya vujudga
kelgandan beri mavjud va barcha tarixiy rivojlanish bosqichlarida ular bilan
yonma yon keladi. Ikkinchidan, tafakkur tarixida barcha faylasuflar,
mutafakkirlar, davlat arboblari, shoiru adiblar farzand, yoshlar masalasiga oid
o‘z qarashlarini bayon qilganlar.
Qadimgi Arabiston yarim orolida VII asrgacha – «johiliya davri»da , hatto
qiz bolaning tug‘ilishi ota uchun baxtsizlik alomati bo‘lsa, o‘g‘il bolaning
tug‘ilishi esa, alohida baxtning belgisi qilib ko‘rsatilgan. Hikoya qilishlaricha,
Umar ibn al Xattob (r.a.) quyidagilarni e’tirof etgan: «Musulmonlikdan avvalgi
22

ikki narsani eslaymanki, birini eslab yig‘layman, birini eslab kulaman. Ushbu
narsaga yig‘layman. Bir kun qizimni, jajji qizchamni, jigarpora qizchamni shu
o‘z qo‘llarim bilan qabr qazib ko‘mdim. Men qizim uchun o‘z qo‘llarim bilan
chuqur qazir ekanman, u mening soqolimga sachragan tuproqlarni jajji qo‘llari
ila silab olardi. Qachon buni eslasam doimo yig‘layman. Insoniyatning qanday
qorong‘u davrlarida yashaganini tushunib, tinmay ko‘z yosh to‘kishdan
o‘zimni tiyaman» . Islom ayollarga rahm shafqat, mehr ko‘rsatish bilan uning
maqomini ko‘tardi va uning baxtli hayoti uchun muqaddas qonunlarni joriy
etdi. Ushbu qonunlarning bajarilishi Qur’on oyatlari va Payg‘ambarimiz
(s.a.v.) Hadislari orqali mustahkamlandi.
Tadqiqotchi N.J.Yusupova o‘zining “Islomda ayol huquqlari” asarida
ta’kidlaganidek, ayol masalasiga oid Qur’oni karimda 309 oyat mavjud bo‘lib,
shundan 161 oyat Makkada va 148 oyat Madinada nozil bo‘lgan .
Insondagi komillik, eng avvalo, uning fikr, tafakkur va amaliy faoliyat
erkinligini anglashidadir. Shu ma’noda, ulug‘ yunon faylasufi Suqrotning
“O‘zligingni angla” degan da’vati ham insonning o‘z nasl-nasabini, hayot
mazmunini, kishining kelajak avlodlar oldidagi mas’uliyat va majburiyatini
anglashga qaratilgan chaqiriqdir. Har qanday jamiyatda komillikning eng
asosiy ko‘rsatkichi insonning ezgulikka, ijtimoiy baxt-saodatga, insonparvarlik
g‘oyalariga munosabatida hamda ularga asoslangan amaliy faoliyatida
namoyon bo‘ladi.
Shuni ta’kidlash joizki, keyingi yillarda ayrim yoshlarda millatga,
Vatanga foyda keltirishni o‘ylash, mustaqillikni mustahkamlashda foydali
inson bo‘lib yetishish hissi maxsus, ilmiy asosda shakllantirilmaganligi tufayli
shaxsiy manfaatni o‘ylash, yengil yo‘llar bilan to‘la-to‘kis hayotga intilish
hissi namoyon bo‘lmoqda. Shu bilan birga, ayrim fuqarolar orasida ma’naviy
cheklanganlik, dunyoqarashning
torligi, milliy odob me’yorlariga rioya qilmaslik, so‘z va ish orasidagi tafovut,
23

milliy g‘ururning sustligi, shu kabi “ommaviy madaniyat”ning boshqa noxush
ko‘rinishlari uchrab turadiki, ularni birgalashib bartaraf qilish lozim.
Bugungi kunda aksariyat rivojlangan davlatlarning mafkurasi
umuminsoniy qadriyatlar va demokratik tamoyillarga asoslanadi. Ularda
tinchlik va taraqqiyot, inson haq-huquqlari va erkinligi, milliy va diniy totuvlik
g‘oyalari ustivordir. Bu tamoyillarga asoslangan ezgu g‘oyalar umuminsoniy
manfaatlar, bashariyatning asriy orzusi bo‘lgan yorug‘ kelajak uchun xizmat
qiladi.
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev O‘zbekiston yoshlari forumida
ta’kidlab o‘tganidek, “Biz yurtimizda qanday islohotlarga qo‘l urmaylik,
avvalo, siz kabi yoshlarga, sizlarning kuch-g‘ayratingiz, azmu shijoatingizga
suyanamiz. Barchangiz yaxshi bilasiz, bugun o‘z oldimizga ulkan marralar
qo‘yganmiz. Ona Vatanimizda Uchinchi Renessans poydevorini yaratishga
kirishdik. Biz oila, maktabgacha ta’lim, maktab va oliy ta’limni hamda ilmiy-
madaniy dargohlarni bo‘lg‘usi Renessansning eng muhim bo‘g‘inlari deb
hisoblaymiz. Shu sababli ayni ushbu sohalarda tub islohotlarni amalga
oshirmoqdamiz. Ishonamanki, mamlakatimiz taraqqiyotining yangi
poydevorini yaratishda sizlar singari fidoyi va vatanparvar yoshlarimiz faol
ishtirok etib, munosib hissa qo‘shadilar” .
Ma’lumki, “milliy o‘z-o‘zini anglash – har bir millat (elat)ning o‘z-
o‘zini real sub’ekt, muayyan moddiy va ma’naviy boyliklarning egasi,
yagona til, urf-odatlar, an’analar, qadriyatlar va davlatga mansubligini,
manfaatlar hamda ehtiyojlar
umumiyligini tushunib yetishga milliy o‘z-o‘zini anglash deyiladi” .
Mafkuraviy immunitet – bu, sodda qilib aytganda, insonning o‘z istak-
orzu,
maqsad-intilishlariga mutlaqo zid, yot, zararli, begona mafkuraviy tahdidlarga
qarshilik ko‘rsata olish salohiyati. “Mafkuraviy immunitet – falsafa: qomusiy
24

lug‘atida –ma’naviy barkamol, irodasi baquvvat, iymoni butun shaxsni
tarbiyalashda, har qanday reaksion, buzg‘unchi xarakterdagi g‘oyaviy
tashabbuslarga bardosh bera oladigan yoshlarni tarbiyalashda qo‘l keladi”
deyiladi. Bolaga ilk yoshidan boshlab nima yaxshi, nima yomon, ularga qanday
munosabat bildirish kerak, degan savollarga asoslangan bog‘cha, maktab
tarbiyasi, undan keyin ijtimoiy tarbiya yo‘lga qo‘yilsagina har bir millat
sog‘lom, ishonchli, mustahkam immunitetga ega bo‘ladi. Immunitet esa, o‘z
navbatida, odamni to‘g‘ri yo‘ldan “ozish”dan, turli yo‘llarga adashib, keyin
pushaymon bo‘lishlardan, baxtsizlikdan, millatni esa– parokandaliklardan,
parchalanishlardan, sinfiy, mahalliy yoki boshqa bo‘linishlardan asrab turadi.
Demak, mafkuraviy immunitet –davlat va millatning ma’naviy birligi,
ma’naviy sog‘lomligini himoya qiluvchi g‘oyaviy qalqon vazifasini bajaradi.
Mafkuraviy immunitet o‘z-o‘zidan namoyon bo‘lmaydi. Uning namoyon
bo‘lishi uchun ichki yoki tashqi g‘oyaviy, fikriy ta’sir bo‘lishi kerak .
Al Forobiyning fikricha, “...fozil jamiyatning har bir fuqarosi mansabi,
tutgan o‘rni, ya’ni kim bo‘lishidan qat’iy nazar «fozil kishi», «fozil inson» o‘z
davlatining barcha qonun- qoidalarini yaxshi biladi, unga amal qiladi, fikrlaydi,
o‘z kasbining ustasi, lozim bo‘lganda Vatan uchun jon fido qiladi. Fozillar
shahri aholisi bir biriga hurmatda bo‘ladi.
Ota-ona va farzand, ustozu- shogird o‘rtasida Sharqona nazokat, mehr va
ehtirom bo‘ladi. Avvalo bunday fikr yuritishning o‘zi bobolarning ma’naviy
darajasi naqadar yuksak bo‘lganligini va albatta bunday fikr aytish bu borada
ko‘p asrlik me’roslarni o‘rganish natijasida vujudga kelishini ta’kidlash joiz.
25

Xulosa
Davlatning qudratini belgilaydigan qator omillardan biri, shubhasiz,
ma’nan
yetuk, jismonan sog‘lom, har tomonlama barkamol avlodni voyaga
yetkazishdir. Shu ma’noda, bugungi kunda mamlakatimizda sog‘lom avlodni
tarbiyalash naqadar muhim, mas’uliyatli vazifa ekani barchamizga ayon.
Yoshlarga, bolalarga e’tibor, darhaqiqat, kelajakka qo‘yilgan sarmoyadir.
Vaholanki, kuchli fuqarolik jamiyatiga asoslangan huquqiy-demokratik davlat
qurish farzandlarimizning faol ishtiroki, qo‘llab-quvvatlashi orqaligina
to‘laqonli amalga oshar ekan, ma’naviyati yuksak, chuqur bilimli, zamonaviy
fikrlaydigan, intellektual rivojlangan va professional tayyorgarlikka ega
bo‘lgan o‘g‘il-qizlarni tarbiyalash buyuk kelajagimizni ham ta’minlashiga
shubha yo‘q.
Biz ajdodlarimiz Muhammad Xorazmiy, Ahmad Farg‘oniy, Abu Nasr
Farobiy, Ibn Sino, Abu Rayhon Beruniy, Mirzo Ulug‘bek, Alisher Navoiy kabi
buyuk mutafakkirlar bo‘lganligi, shuningdek, ularning asarlari jahon fani va
madaniyatida munosib o‘rin egallaganligi bilan cheksiz faxrlanishga haqlimiz.
Shu bilan birga bizning beqiyos ma’naviy boyligimiz insoniyat tomonidan
to‘plangan eng ilg‘or bilim va tajribalar bilan hamohanglikda rivojlanishini
xohlaymiz. Aynan shunday qarash va yondashuv bizni doimo oldinga harakat
qilishimiz uchun mustahkam asos bo‘lib xizmat qiladi.
26

O‘zbekistonning siyosiy tizimi ancha vaqt yopiq bo‘lgani
jamiyatning siyosiy tafakkuri holatini ham belgilab berdi. Siyosiy tizim
qancha uzoq ochiq va shaffof bo‘lsa, jamiyatning siyosiy madaniyati
ham shunchalik detallashgan, chuqur va ongli bo‘ladi.
O‘zbekistonda axborot erkinligi, siyosiy bilimlarni parvarishlash
bo‘yicha hali juda ko‘p ishlar qilinishi kerak. Jamiyat vaziyatni o‘ta
sodda qoliplar orqali emas, o‘zining manfaatlaridan kelib chiqib,
O‘zbekistonni huquqiy, haqiqatda demokratik davlatga aylantirish
borasidagi qadamlar bilan o‘lchash malakasini oshirib borishi zarur.
27

Foydalanilgan adabiyotlar
1. 2016 йил 14 сентябрдаги « Ёшларга оид давлат сиёсати тўғрисида » ги
Қонун
/ https://lex.uz/docs/3026246
2. Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёев БМТнинг 72-
сессиясида сўзлаган нутқи // https://uza.uz/uz/posts/zbekiston-prezidenti-
shavkat-mirziyeev-bmt-bosh-assambleyasi-20-09-2017
3. Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг
Ўзбекистон ёшлари форумидаги маърузаси //
https://uza.uz/uz/posts/ozbekiston-respublikasi-prezidenti-shavkat-
mirziyoevning-ozbekiston-yoshlari-forumida-sozlagan-
nutqi_197662
4. Жураев С.А. Особенности формирования государственной
молодежной политики Республики Узбекистан в переходный период:
теория и практика. А-р.дисс...док.политол.н..-Т., 1994. -С.17.
5. Юсупова Н.Ж. Исломда аёл ҳуқуқлари. Тошкент: Ў збекистон
Республикаси Ички ишлар вазирлиги академияси, 2006
6. Ҳасанов А. Қадимги Арабистон ва илк ислом. Жоҳилия асри. Т.:
Тошкент ислом университети, 2001. Б.11
7. Ҳикматлар хазинаси. Т.: Ғафур Ғулом, 1993. Б.69
8. Фалсафа: қомусий луғат: (Тузувчи ва масъул муҳаррир Қ.Назаров). –Т.:
“Шарқ” нашриёт-матбуот акциядорлик компанияси Бош таҳририяти,
2004, 160-бет.
9. Khajieva, I., Khujaniyazova, G., Kenjaeva, K., & Jumaniyozov, F. (2020).
Foreign language competenceformation of the future teacher of vocational
education in the information and educational environment. European Journal
28

of Molecular & Clinical Medicine , 7 (2), 360-365.
10. Zhabborova, O. I., & Kenjaeva, H. P. (2018). Bases of gender equality of
rights in Uzbekistan. Международный журнал гуманитарных и
естественных наук , (5-2). 11. Кенжаева, Х. П., Тожиев, Ф. И., & Жураев,
Б. Н. (2014). РОЛЬ ЖЕНЩИН В СОЗДАНИИ И РАЗВИТИИ
ДЕМОКРАТИЧЕСКОГО ОБЩЕСТВА В УЗБЕКИСТАНЕ. In Инновации в
технологиях и образовании (pp. 119-123).
12. Кенжаева, Х. П. (2021). ФУҚАРОЛИК МАДАНИЯТИ МЕЗОНЛАРИ
ШАРҚ ФАЛСАФАСИ ТАЛҚИНИДА. Academic research in educational
sciences , 2 (3).
13. Кенжаева , Х . П . (2021). Аёллар ижтимоий фаоллигини оширишда
фуқаролик институтларининг ўрни . Scientific progress , 1 (6), 957-961.
14. Кенжаева , Х . (2021). Миллий маънавий меросимизда таълим-тарбия
масалалари. Общество и инновации , 2 (6/S), 18-24.
15. Кенжаева, Х. П., & Каримова, Л. М. (2019). ТАРИХИЙ ХОТИРА–
ХАЛҚ МАЪНАВИЯТИНИНГ ТАРКИБИЙ ҚИСМИ. ПЕРЕКРЁСТОК
КУЛЬТУРЫ , 1 (3).
16. Xajieva Iroda, Babadjanova Umida, Kenjayeva Khurshida, Adambaeva
Feruza. The importance of spiritual values in the upbringing of the
harmoniously developed person in teaching and learning process. International
Journal of Advanced Science and Technology. 29(5). P. 1496-1499
29

Oʻzbekiston siyosiy tizimidagi oʻzgarishlar.

Sotib olish