Войти Регистрация

Docx

  • Рефераты
  • Дипломные работы
  • Прочее
    • Презентации
    • Рефераты
    • Курсовые работы
    • Дипломные работы
    • Диссертациии
    • Образовательные программы
    • Инфографика
    • Книги
    • Тесты

Информация о документе

Цена 20000UZS
Размер 156.7KB
Покупки 5
Дата загрузки 24 Февраль 2024
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Экономика

Продавец

Kamron Zaripov

Дата регистрации 30 Ноябрь 2023

209 Продаж

O’zbekistonda davlatning pul-kredit siyosati, maqsadi va dastaklari

Купить
O’ZBEKISTON RESPULIKASI OLIY FAN VA
INAVATSIYALAR  VAZIRLIGI
TOSHKENT TO’QIMACHILIK VA YENGIL SANOAT
INSTITUTI
KURS ISHI
IQTISODIYOT NAZARIYASI
MAVZU:  O’zbekistonda davlatning pul-kredit 
siyosati, maqsadi va dastaklari
   
14v-23 GURUH TALABASI   ESHONQULOVA DILBAR   
KAFEDRA MUDIRI:Dr M.A. MANSUROV_______________
ASSISTENT: N. XOLMEDOVA ________________________
TOSHKENT 2023
1 REJA:
I-BOB Tashqi Iqtisodiy Faoliyat
1.1Tashqi iqtisodiy faoliyati milliy bankining qisqacha tavsifi
1.2   Makroiqtisodiy   barqarorlik   va   rivojlanishni   ta’minlashda   pul-
kredit siyosatining o‘rni
II-BOB Pul-kredit siyosatini amalga oshirishning usul va 
mexanizmlari (inflyatsion targetlash rejimiga o‘tishning 
ahamiyati)
2.1   O‘zbekistonda   inflyatsion   targetlash   rejimini   joriy   etish
istiqbollari
2.2   Pul-kredit siyosatining oraliq rejimi
2.3.   Inflyatsion   targetlash   rejimini   joriy   qilish   bo‘yicha   mavjud
muammolar, xatarlar va cheklovlar
XULOSA
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
2 KIRISH
Mamlakatimiz iqtisodiyoti modernizatsiyalash, tarkibiy o’zgartirishlar va 
inqirozga qarshi choralar dasturini amalga oshirish milliy bank tizimi rivojlanishini
ta’minlashning zamonaviy usullaridan foydalanishni taqozo etmoqda. Shuningdek,
bankning moliyaviy tahlillarini avtomatlashtirishga juda katta e’tibor berilmoqda.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining PF-5349-sonli Farmoniga ko’ra 
“Kiberxavfsizlikni ta’minlash va tarmoqlar, dasturiy mahsulotlar, axborot tizimlari 
va resurslarini joriy qilishni ta’minlash bo’yicha kompleks choralarni amalga 
oshirish, shaxsiy va biometrik ma’lumotlarni yig’ish, qayta ishlash va saqlash 
bo’yicha texnologiyalarning qo’llanishini tartibga solishda ishtirok etish” belgilab 
qo’yildi.
Tijorat banklari moliyaviy tahlillarini amalga oshirishda blokcheyn 
texnologiyasidan foydalanish ish vaqtidan va sifatdan yutishga xizmat qiladi.
“Blokcheyn   -   texnologiyalari   (ma’lumotlarning   taqsimlangan   reyestri
texnologiyalari),   "sun’iy   aql",   superkompyuterlar   imkoniyatlaridan   foydalanish,
shuningdek,   kripto-aktivlar   b о ‘yicha   faoliyat   jahonning   k о ‘plab   mamlakatlarida
raqamli   iqtisodiyotni   rivojlantirish   y о ‘nalishlaridan   biri   hisoblanadi.   "Blokcheyn"
texnologiyalari   nafaqat   iqtisodiyotning   k о ‘plab   sektorlariga,   balki   davlat
boshqaruvi   tizimiga   va   boshqa   jamoatchilik   munosabatlariga   asta-sekin   joriy
etilmoqda.’’
Milliy iqtisodiyotda bozor infratuzilmasining rivojlangan bo’g’inlaridan biri
bank tizimidir. Bank tizimining milliy iqtisodiyotda tutgan o’rni kata bo’lib, uning
samarali   faoliyat   yuritishi   boshqalarga   nisbatan   tarmoqlarga   jiddiy   ijobiy   ta’sir
etadi
Mustaqillik   yillarida   Bank   iqtisodiyot   tarkiban   chuqur   qayta   qurilishini
ta’minlovchi loyihalarni moliyaladi
Yurtboshimiz   tomonidan   barcha   sohalar   qatori   ekologik   muammolarni   hal
etish, atrof-muhitni muhofaza qilish sohasida ham amalga oshirilishi lozim bo lganʻ
ustuvor   vazifalar   belgilab   berildi.   Xususan,   iqlim   o zgarishlari,   ekologik	
ʻ
muammolarni hal etishda kuch va imkoniyatlarni birlashtirish, bu boradagi barcha
sa y-harakatlarni   uyg unlashtirish,   global   muammolarning   milliy   va   mintaqaviy	
ʼ ʻ
darajadagi yechimlarini topish zarurligi ta kidlab o tildi.	
ʼ ʻ
Shu   o rinda   davlatimiz   rahbari   tashabbusi   bilan   Orol   dengizining   qurigan	
ʻ
tubida   o rmonlashtirish   ishlarini   olib   borish   yuzasidan   uzoqni   ko zlab   amalga	
ʻ ʻ
oshirilgan   ishlar   bunday   tabiiy   ofatlarni   yumshatishga,   oldini   olishga   xizmat
qilishini alohida ta kidlash lozim.	
ʼ
Bu   borada   maxsus   rezolyutsiyasini   hayotga   tatbiq   etishga   doir   tizimli   va
kompleks chora-tadbirlarni amalga oshirishimiz lozimligi, shuningdek, Birlashgan
3 Millatlar   Tashkilotining   yangi   ekologik   siyosati   asoslarini   tashkil   etishga
qaratilgan   Butunjahon   ekologiya   xartiyasini   ishlab   chiqish   borasidagi
faoliyatimizni jadallashtirish kerakligi qayd etildi.
Umuman   olganda,   davlatimiz   rahbari   tomonidan   Yangi   O zbekistonʻ
taraqqiyot   strategiyasi   bo yicha   ilgari   surilgan   takliflarning   ro yobga   chiqarilishi	
ʻ ʻ
mamlakatimiz   yanada   taraqqiy   etishiga,   xalqimiz   farovonligi   ta minlanishiga,	
ʼ
tinchlik va barqarorlikni mustahkamlashga xizmat qiladi.
4 I-BOB TASHQI IQTISODIY FAOLIYAT
1.1Tashqi iqtisodiy faoliyati milliy bankining qisqacha tavsifi
O‘zbekiston   Respublikasi   Tashqi   iqtisodiy   faoliyat   milliy   banki
mamlakatimiz   birinchi   Prezidenti   I.Karimov   1991   yil   sentabr   oyida   chiqargan
Farmon bilan tashkil etilgan.
Bank   oldiga   mamlakatimiz   kompaniyalarining   tashqi   savdo   operatsiyalari
bo‘yicha   xalqaro   andozalar   darajasida   xizmat   ko‘rsata   oladigan ,   O‘zbekiston
iqtisodiyotiga   xorijiy   investitsiyalarni,   ilg‘or   texnologiyalarni   jalb   etishga   qodir
bo‘lgan moliya muassasasi yaratish vazifasi qo‘yilgan. Mohiyatan, bugungi kunda
O‘zmilliybank   mamlakatimiz   bank   tizimining   xalqaro   moliya   bozorlaridagi
“tashrifnoma”si   bo‘lib   qoldi.   Konservativ,   puxta   o‘ylangan   siyosatga   tayanib,
Bankni   boshqarishning   samarali   mexanizmlarini,   o‘sish   strategiyasini   ishlab
chiqdi. Bu holat unga dadil va jo‘shqin rivojlanib, professional moliya muassasasi,
o‘z   mijozlarining   ishonchli   sherigi   sifatida   mustahkam   obro‘ga   ega   bo‘lish
imkonini berdi.
Bank   bozor   o‘zgartishlarini   amalga   oshirishda   faol   yetakchilik   qilib
kelmoqda.   Loyihalarni   moliyalash,   universal   tijorat,   investitsiya   va   jamg‘arma
banklari   funksiyalarini   eng   maqbul   tarzda   uyg‘unlashtirib   ishlayotgan
O‘zmilliybank   O‘zbekiston   bozor   iqtisodiyotiga   muvaffaqiyatli   kirib   borishiga
yordam bermoqda.
Mamlakatimiz   mustaqillik   yillarida   iqtisodiy   rivojlanishi   dinamikasi   Bank
tarixida   aks   etgan.   O‘zmilliybank   mamlakatimiz   bank   xizmatlari   bozorida
peshqadamlik   qilayotgani,   barqaror   rivojlanayotgani,   uning   depozit   bazasi
beto‘xtov   o‘sib   borayotgani ,   xorijiy   kredit   yo‘nalishlari   keng   ko‘lamda   jalb
etilayotgani   O‘zmilliybank   O‘zbekiston   iqtisodiyotining   amalda   barcha
tarmoqlariga   mansub   investitsiya   loyihalarini   moliyalashda   faol   qatnashishida
yordam berdi.
Mustaqillik   yillarida   Bank   iqtisodiyot   tarkiban   chuqur   qayta   qurilishini
ta’minlovchi   loyihalarni   moliyaladi.   Bular,   neft   va   metallarni   qazib   olish   hamda
qayta   ishlash,   qishloq   xo‘jaligi   mashinasozligi,   kimyo   sanoati   hamda   mineral
o‘g‘itlar   ishlab   chiqarish,   to‘qimachilik   sanoati,   qishloq   xo‘jaligi   mahsulotlarini
qayta   ishlash,   sayyohlik,   havo   va   temir   yo‘l   transporti,   aloqa,   kichik   va   o‘rta
biznesni   rivojlantirish   loyihalari   va   O‘zbekiston   iqtisodiyotining   yangi   qiyofasini
shakllantiruvchi boshqa ko‘plab loyihalardir.
5 Mamlakatimiz   bank   sho’basi   jadal   rivojlanayotgan   sharoitda   Milliy   bank
O‘zbekistonda   va   Markaziy   Osiyoda   birinchi   bo‘lib   hisob   yuritish   xalqaro
andozalariga   mos   keladigan   yangi   hisobvaraqlar   rejasidan   foydalanishga   o‘tdi.
2004   yilda   “Globus”   avtomatlashtirilgan   bank   tizimini   amalga   kiritish   ishlari
nahoyasiga   yetdi.   Hozirgi   kunda   bu   tizim   Bankning   barcha   bo‘lim   va   filiallarida
amal qilmoqda.
Mamlakatimizning   iqtisodiy   muhim   hisoblanuvchi   barcha   mintaqalarida
joylashgan   90ta   filiali   keng   doiradagi   xizmatlar   ko‘rsatilishini   ta’minlamoqda.
Shuningdek,   Milliy   bank   Moskva   shahrida   o‘zining   “Aziya-Invest   Bank”   sho‘ba
bankiga ega. Milliy bank keng doirada yuritayotgan faoliyat ichki va xalqaro bank
operatsiyalarining   amalda   barcha   sohalarini   qamrab   olgan.   Endi   u   xalqaro
andozalar darajasida bank xizmatlari ko‘rsatish imkonini beruvchi zamonaviy bank
texnologiyalarini rivojlantirmoqda.
Bank   xalqaro   moliya   tashkilotlari,   xorijiy   banklar   va   eksport-import
agentliklari ajratayotgan kredit yo‘nalishlaridan foydalanish maqsadida korporativ
xizmatlar   ko‘rstib,   ular   bilan   aloqalarni   kengaytirish   hamda   mustahkamlash
borasida aniq maqsadli siyosat yuritmoqda. Xususan:
Tashqi   savdo   faoliyati.   Milliy   bank   O‘zbekistondagi   butun   tashqi   savdo
oborotining 70%dan ortig‘i bo‘yicha xizmat ko‘rsatmoqda.  Bunda eksport-import
bo‘yicha   kreditlashning   bo‘nak   to‘lovlari   qaytarilishi,   kontraktlar   ijro   etilishi
yuzasidan   kafolatlar   berish,   veksellarni   diskontlash,   forfeyting ,   faktoring,
o‘zbekistonlik   eksportchilarga   bevosita   bank   kreditlari   berish,   loyihalarni
moliyalash,   eksport-kredit   agentliklari   ishtirokida   eksport-importni   moliyalash
kabi   mexanizmlari   qo‘llanilayapti.   To‘lov   muddati   suriladigan   akkreditivlar
qo‘llanilmoqda, mijoz tovarni yetkazib berayotganda va sotayotganda mablag‘larni
konsignatsiya   shartlarida   bir   martalik   konvertatsiyalash   ishlari   amalga
oshirilayapti;
Loyihalarni   moliyalash.   Milliy   bank   loyihalarni   moliyalashda   yangi
korxonalar   qurish,   ishlab   turganlarini   modernizatsiyalash   yoki   texnik   qayta
qurollantirish (jumladan, mashina-uskunalar sotib olish, qurilish-montaj va boshqa
ishlarni   bajarish),   shuningdek   ishlab   chiqarish   hamda   xizmat   ko‘rsatish   sohasi
obektlari   normal   faoliyat   yuritishini   ta’minlash   uchun   zarur   xom   ashyo   va
materiallarning   bir   qismini   sotib   olish   ko‘zda   tutilgan   investitsiya   loyihalarini
moliyalashni   o‘z   oldiga   maqsad   qilib   qo‘ygan.   Kreditlar   iqtisodiyotning   ustuvor
tarmoqlarida   tarkibiy   o‘zgartishlarni   ta’minlovchi   eng   muhim   investitsiya
loyihalarini   moliyalash   uchun   mo‘ljallangan.   Yirik   xalqaro   moliya   muassasalari
kredit   yo‘nalishlarining   aksariyat   qismi   tijorat   asosida,   bevosita   hukumat
kafolatlari taqdim etmasdan jalb qilinmoqda;
Investitsiyalashga   doir   bank   ishi.   O‘zmilliybank   investitsiya   banki   sifatida
mamlakatimizda   infrastrukturasi   rivojlangan,   O‘zbekistondagi   iqtisodiy
6 islohotlarni   faol   qo‘llab-quvvatlayotgan,   moliya   hamda   sanoat   sho’balari
rivojlanishiga   yordam   berayotgan   eng   katta   bank   hisoblanadi.   Bankning
investitsiya   portfeli   to‘qimachilik,   oziq-ovqat   sanoati,   qurilish,   agrobiznes ,
transport va sayyohlik, moliya sho’basi korxonalarining aksiyalarini qamrab olgan.
Kichik   biznes   va   hususiy   tadbirkorlikni   qo‘llab-quvvatlash,   uning   investitsiya
loyihalarini moliyalash – bank faoliyatidagi shubhasiz ustuvor yo‘nalishdir;
Chakana xizmatlar
Omonatlar.   Aholiga   ko‘rsatiladigan   xizmatlar   doirasini   kengaytirish
siyosatiga   qat’iy   amal   qilib,   Bank   aholining   jalb   etilgan   mablag‘lari   va   xususiy
omonatlar   bo‘yicha   mamlakatimiz   moliya   bozorida   yetakchilar   safiga   qo‘shildi.
Hozirgi kunda Bank chakana xizmatlarning 70dan ziyod turini taqdim etmoqda.
O‘zmilliybank   bo‘lim   va   filiallari   orqali   ko‘rsatiladigan   elektron   xizmatlar
doirasi   kengayishi,   aholining   bankka   ishonchi   ortishi,   omonatlar   shartlarini
maqbullashtirish, yangi depozitlarni ishlab chiqish va joriy etish, xizmatlar sifatini
oshirish borasida aniq maqsadli ishlar olib borilishi natijasida mijozlar soni ancha
ko‘paydi.   Amalga   oshirilgan   ishlar   O‘zmilliybankka   aholining   jalb   etilgan
depozitlari   bo‘yicha   O‘zbekistonda   peshqadamlik   mavqeini   egallash   imkonini
berdi;
Plastik  kartochkalar.  Bank  aholiga ko‘rsatiladigan  xizmatlarni   rivojlantirish
borasida plastik kartochkalarning har xil turlariga katta ahamiyat berib qaramoqda.
Ularni   joriy   etishda   O‘zmilliybank   eng   zamonaviy   texnologiyalardan   dadil
foydalanib,   chinakam   novatorlik   qilayapti.   O‘zmilliybank   kartochkalari   bo‘yicha
to‘lovni   qabul   qiladigan   savdo-servis   korxonalari   tarmog‘i   kengayishi   bu
kartochkalar   aholi   orasida   yanada   ommalashib   ketishiga   yangi   turtki   berdi.
O‘zmilliybank   milliy   valutada   hisob-kitoblar   qilish   uchun   mo‘ljallangan   so‘m
kartochkalari, Visa Classic va Visa Electron xalqaro kartochkalari bo‘yicha xizmat
ko‘rsatmoqda.   Shuningdek,   O‘zmilliybank   O‘zbekistonning   o‘zida   ham,   undan
tashqarida ham xizmatlar va mahsulotlarning quyidagi yangi turlarini taklif qilishi
mumkin:
Elektron banking. Bankning bo‘lim va filiallari mamlakatimizning iqtisodiy
jihatdan   muhim   ahamiyatga   ega   bo‘ lgan   barcha   mintaqalarida   joylashgan.   Ular
mijozlarga   bank   xizmatlarining   butun   kompleksini   taqdim   etayapti ,   elektron
banking   tizimi,   ya’ni   bankomatlar,   savdo   va   servis   korxonalaridagi   terminallar
orqali zamonaviy bank xizmatlaridan foydalanish imkoniyatini ta’minlayapti;
“Bank-mijoz”   tizimi.   “Bank-mijoz”   dasturiy   kompleksi   bank   bilan   mijoz
avtomatlashtirilgan   tarzda   o‘zaro   hamjihat   ishlashi   uchun   mo‘ljallangan,   pul
mablag‘larini real vaqt rejimida tezkor boshqarish imkoniyatini oshirishda yordam
beradi.   AFIRATOning   25-yillik   konferensiyasi   va   Bosh   assambleyasi
o‘tkazilayotganda   bank   ilgari   surgan   “Mijozlarga   masofadan   elektron   xizmatlar
7 ko‘rsatish   tizimi”   mahsuloti   uchun   “Texnologiyalarni   rivojlantirish”
nominatsiyasida Milliy bankka AFIRATO mukofoti taqdim etildi.
Milliy   bank   O‘zbekiston   kredit   bozorida   peshqadamlik   qilmoqda.   Bank
sanoatning   barcha   tarmoqlariga   hamda   mulkchilikning   har   qanday   shakliga
mansub   korxona   va   tashkilotlarga   milliy   va   xorijiy   valutada   kreditlar   berayapti.
Bank   oborot   sarmoyasini   moliyalash,   eksport   va   importni   moliyalash,   loyihalarni
moliyalash   uchun   kreditlar   ajratmoqda.   Kichik   va   o‘rta   biznesni   qo‘llab-
quvvatlash, uning investitsiya loyihalarini moliyalash – Bank faoliyatining so‘zsiz
ustuvor yo‘nalishidir.
O‘zbekiston   bilan   Rossiya   Federatsiyasi   o‘rtasida   eksport-import
operatsiyalarini   bajarish,   yagona   bank   fazosini   shakllantirish   uchun   ishonchli
moliya   tuzilmasi   bo‘lishini   ta’minlash   maqsadida   tashkil   etilgan   “Aziya-Invest
Bank” sho‘ba banki Rossiya moliya bozorida mustahkam mavqeni egallab turibdi.
Hozirda   bankning   asosiy   kuch-g‘ayrati   ustuvor   tarmoqlarga   xorijiy
investitsiyalarni faol jalb etish, kichik va o‘rta biznes loyihalarini amalga oshirish,
korporativ   va   chakana   mijozlar   doirasini   kengaytirish,   fond   bozoridagi   ish
samaradorligini   oshirish,   O‘zmilliybankni   institutsional   rivojlantirish   va
xususiylashtirish dasturini ishlab chiqish kabi vazifalarga yo‘naltirilmoqda.
O‘zmilliybank tuzilishida keng ma’nodagi investitsiya bankini rivojlantirish
eng   muhim   vazifalardan   biri   hisoblanadi.   Bank   investitsiyalaridan   ko‘zlangan
maqsad,   hozirgi   kunda   ham,   uzoq   muddatli   istiqbolda   ham   bankning   tijorat
manfaatlari   iqtisodiyotni   rivojlantirishning   ustuvor   yo‘nalishlari,   mijozlar
manfaatlari   bilan   eng   maqbul   darajada   uyg‘unlashuviga   erishishdan,
aktivlarni   diversifikatsiyalash ,   xatarni   minimallashtirish   hamda   resurslar
samaradorligini   oshirishdan   iboratdir.   Milliy   bank   daromadliligi   darajasi   yuqori
ekani olib borilayotgan kredit va tijorat faoliyatiga puxta o‘ylab yondashilayotgani
hamda oqilona konservativ siyosat  yuritilayotgani bilan uyg‘unlikda unga keyingi
besh   yil   mobaynida   BIS   ishonchlilik   reytingi   bo‘yicha   jahonning   eng   ishonchli
banklari orasida yetaksi mavqeni egallab turish imkonini bermoqda.
Bank     xorijiy       eriklar       oldida     o‘z       zimmasiga       olgan       barcha
majburiyatlarni   to‘la     hajmda   va   belgilangan   mudatlarda   bajarib   kelayapti.   Bank
faoliyat       yuritayotgan     utun   davr       mobaynida   hali   biror   marta   ham   tashqi
to‘lovlar    bajarilmagan  holati    yuz   bermadi. Aksincha, O‘zmilliy bank  kredit
tarixiga   baho   bergan   yetakchi   eksport-import   agentliklari   kredit   yo‘nalishlari
hajmini   davlat   kafolatlarisiz    
Bankning tashkiliy tuzilishi
Boshqaruv raisi
Boshqaruv raisi birinchi o’rinbosari
8 Boshqaruv raisi o’rinbosari
Yuridik xizmat departamenti direktori
Loyihalarni moliyalashtirish markazi direktori
Buxgalteriya hisobi va hisoboti departamenti direktori
Kredit departamenti direktori
G’aznachilik departamenti direktori 
Tashqi iqtisodiy faoliyati Milliy banki tashkiliy tuzilma
1.2   Makroiqtisodiy   barqarorlik   va   rivojlanishni   ta’minlashda   pul-kredit
siyosatining o‘rni
Mamlakatda   ichki   narxlar   barqarorligi   ta’minlanishi   makroiqtisodiy   va
ijtimoiy   barqarorlikning   kafolati   bo‘lib,   iqtisodiy   islohotlarni   jadallashtirish   va
rivojlantirish   dasturlarini   muvaffaqiyatli   amalga   oshirishda   zaruriy   sharoit
hisoblanadi.
Bunda inflyatsiyaning past va barqaror ko‘rsatkichlari muvozanatli iqtisodiy
o‘sishni   ta’minlash,   ishlab   chiqarish   raqobatbardoshligi   va   aholini   yashash
darajasini oshirishning muhim omili sanaladi. Shu nuqtai nazardan, narxlar o‘sish
sur’atlarining   pasayishi   va   barqarorlashishi   davlat   iqtisodiy   siyosatining   asosiy
maqsadlaridan biri bo‘lishi kerak.
Rivojlangan   va   rivojlanayotgan   davlatlarning   markaziy   banklari   tajribalari
hamda xalqaro moliya institutlari izlanishlari natijalari pul-kredit siyosatini amalga
oshirishda   narxlar   barqarorligini   ta’minlash   maqsadining   shak-shubhasiz
ustuvorligini ko‘rsatmoqda.
Shu bilan birga, pul-kredit siyosatini amalga oshirish tartibi va ketma-ketligi
turli  mamlakatlarda iqtisodiyotning xususiyatlari  hamda tarkibiy tuzilishiga  qarab
farqlanadi.
Amaldagi   O‘zbekiston   Respublikasining   “O‘zbekiston   Respublikasining
Markaziy   banki   to‘g‘risida”gi   Qonuniga   ko‘ra,   Markaziy   bankning  bosh   maqsadi
milliy   valyuta   barqarorligini   ta’minlash   hisoblanadi.   Bunda   “milliy   valyuta
barqarorligi” tushunchasini ikki xil, ya’ni almashuv kursining xorijiy valyutalarga
nisbatan barqarorligi yoki uning ichki xarid qobiliyati barqarorligi deb talqin qilish
mumkin.
Almashuv   kursining   erkin   shakllanishi   sharoitida   milliy   valyutaning
barqarorligi uning ichki harid qobiliyatini saqlash orqali erishiladi.
9 Bunda,   erkin   suzib   yuruvchi   almashuv   kursi   iqtisodiyotni   ichki
barqarorlashtiruvchi   funksiyasini   bajaradi.   Boshqacha   qilib   aytganda,   to‘lov
balansi bilan bog‘liq tashqi shok va qiyinchiliklar kuzatilganda almashuv kursining
mos ravishda o‘zgarishi ekportyorlar va import o‘rnini bosuvchi mahsulotlar ishlab
chiqaruvchi korxonalarni rag‘batlantirishga xizmat qiladi.
Ayni paytda Markaziy bank pul-kredit siyosatining asosiy maqsadini ikki xil
tushunilishini oldini olish va uning faoliyati asosiy yo‘nalishini aniq belgilab olish
maqsadida qonunchilikka tegishli o‘zgartirishlar kiritilishi ko‘zda tutilgan.
10 II-BOB Pul-kredit siyosatini amalga oshirishning usul va mexanizmlari 
(inflyatsion targetlash rejimiga o‘tishning ahamiyati)
2.1. O‘zbekistonda inflyatsion targetlash rejimini joriy etish istiqbollari
Barqaror   iqtisodiy   rivojlanish   va   makroiqtisodiy   siyosatni   amalga   oshirish
usullarining   bozor   instrumentlaridan   foydalanish   asosida   tubdan   qayta   ko‘rib
chiqilishi   munosabati   bilan   ichki   bozordagi   narxlar   barqarorligini   ta’minlash   pul-
kredit siyosatining bosh maqsadi sifatida belgilandi.
Bunda   inflyatsiya   sur’atini   pasaytirish   va   uni   past   darajada   saqlab   turish   o‘rta
muddatli   istiqbolda   makroiqtisodiy   barqarorlik   va   iqtisodiy   o‘sishni   ta’minlashda
asosiy shart sifatida qaraladi.
Ichki   valyuta   bozorining   liberallashtirilishi   pul-kredit   siyosatining   tamoyil   va
usullarini bosqichma-bosqich inflyatsion targetlashga qaratish uchun zarur bo‘lgan
asosni   yaratadi.   O‘rta   va   uzoq   muddatli   istiqbolda   narxlar   barqarorligini
ta’minlashda inflyatsion targetlash samarali usul hisoblanadi.
O‘zbekiston sharoitida inflyatsion targetlash rejimining tanlanishi qator 
sabablar bilan izohlanadi. Birinchidan, bugungi kunda inflyatsion targetlash pul-
kredit siyosatining ta’sirchan rejimi sifatida o‘zini namoyon qilib, o‘rta muddatli 
istiqbolda narxlar barqarorligini ta’minlash maqsadiga eng muvofiq keluvchi rejim
hisoblanadi.
, monetar agregatlar yoki valyuta almashuv kursini targetlash kabi rejimlarning
amaliyotga   qo‘llanilishi   tajribasi   ularning   O‘zbekiston   sharoiti   va   zamonaviy
talablarga mos kelmasligini ko‘rsatmoqda.
Xususan,  valyuta  almashuv   kursini   targetlash  rejimida  kursning   doimiy  tarzda
maqsadli darajada saqlab turilishi xalqaro rezervlarni sezilarli darajada kamaytirib,
valyuta inqirozining kelib chiqish xatarini oshiradi.
Valyuta   almashuv   kursini   targetlash   rejimida   valyuta   kursini   mos   ravishda
o ‘ zgartirish   orqali   tashqi   salbiy   ta ’ sirlarni   mo ‘ tadillashtirish   imkoniyati   cheklanadi .
Bundan   tashqari ,   mazkur   rejimda   Markaziy   bankning   asosiy   e ’ tibori   faqatgina
valyuta   almashuv   kursining   maqsadli   darajasini   ta ’ minlashga   qaratilishi   tufayli
ichki   maqsadlarga   qaratilgan   mustaqil   pul - kredit   siyosatini   amalga   oshirish
imkoniyati   cheklanadi .
Boshqa   tomondan,   iqtisodiyotni   liberallashtirish   va   tarkibiy   o‘zgartirish,
shuningdek,   xufyona   iqtisodiyotning   sezilarli   darajada   mavjud   bo‘lishi
11 sharoitlarida pul agregatlarining keskin o‘zgarishi kuzatilishi mumkin. Bu esa, o‘z
navbatida,   monetar   targetlash   rejimi   doirasida   maqsadli   ko‘rsatkichlarni   o‘rnatish
va unga erishish vazifasini murakkablashtiradi.
Shu bilan birga, pul agregatlari va inflyatsiya orasidagi barqaror bog‘liqlikning
pasayishi monetar targetlash rejimi samaradorligini kamaytiradi.
Mamlakatimizda valyuta siyosatini  liberallashtirish borasida  amalga oshirilgan
chora-tadbirlar   hamda   narxlar   barqarorligini   ta’minlash   bo‘yicha   aniq
maqsadlarning   belgilanishi   inflyatsion   targetlashga   o‘tish   uchun   tayanch   shart-
sharoitlar yaratadi.
Xalqaro   tajribaga   asosan,   inflyatsion   targetlash   rejimiga   o‘tish   quyidagi
yo‘nalishlar   bo‘yicha   makroiqtisodiy   sharoitlar   mavjudligini   va   kompleks
chora-tadbirlar amalga oshirilishini talab qiladi:
 pul-kredit   siyosatini   yuritish,   ya’ni   transmission   mexanizm   samaradorligini
oshirish;
 valyuta bozori faoliyatini yanada liberallashtirish va takomillashtirish;
 pul-kredit   siyosatining   mavjud   instrumentlarini   takomillashtirish   va   yangi
zamonaviy bozor instrumentlarini joriy etish;
 banklararo pul bozori faoliyatining shaffofligini oshirish va rivojlantirish;
 makroiqtisodiy prognozlash va tahlil qilish salohiyatini mustahkamlash;
 pul-kredit   siyosatining   pirovard   maqsadi   va   qo‘llaniladigan   instrumentlar
to‘g‘risida   keng   jamoatchilikni   xabardor   qilish   maqsadida   pul-kredit
siyosatining aniqligi va shaffofligini oshirish;
 kommunikatsion siyosatni takomillashtirish;
 Markaziy bankning institutsional bazasini rivojlantirish;
 moliya   bozorini,   shu   jumladan,   davlat   qimmatli   qog‘ozlar   bozorini
rivojlantirish;
 makroiqtisodiy siyosatni samarali muvofiqlashtirish;
 iqtisodiyotning   barcha   tarmoqlarida   tarkibiy   islohotlarni   muvaffaqiyatli
amalga oshirish.
Umuman olganda, inflyatsion targetlashga o‘tish pul-kredit siyosatining barcha
asosiy   yo‘nalishlarini   tubdan   qayta   ko‘rib   chiqish   va   takomillashtirishni   talab
qiladi.   Ushbu   konsepsiyada   nazarda   tutilgan   tadbirlarning   bosqichma-bosqich
amalga oshirilishi bozor mexanizmlari va instrumentlari asosida pul-kredit siyosati
samaradorligini   oshirish   bo‘yicha   strategik   vazifalar   bajarilishi   uchun   asos   bo‘lib
xizmat qiladi.
12 Pul-kredit   siyosatini   amalga   oshirish   va   rivojlantirish   bo‘yicha   ushbu
Konsepsiya o‘z ichiga 2018-2021 yillar uchun mo‘ljallangan chora-tadbirlar “yo‘l
xaritasi”ni qamrab oladi.
Mazkur   yo‘l   xaritasini   ishlab   chiqishda   asosiy   e’tibor   inflyatsion
targetlashning  mexanizm  va tamoyillarini  o‘rta muddatli  istiqbolda samarali  joriy
qilish   uchun   zaruriy   shart-sharoitlarni   yaratish   bo‘yicha   choralarni   amalga
oshirishga qaratildi.
Pul-kredit siyosatining transmission (o‘tkazish) mexanizmi
Iqtisodiyotda   narxlar   barqarorligini   ta’minlashda   pul-kredit   siyosati
choralarining   yalpi   talab   va   inflyatsiya   darajasiga   samarali   ta’sir   mexanizmining
mavjudligi xal qiluvchi ahamiyat kasb etadi.
Inflyatsion   targetlash   rejimida   Markaziy   bank   inflyatsiya   bo‘yicha   qo‘yilgan
maqsaddan kelib chiqib, foiz stavkalarini o‘zgartiradi va o‘rnatadi.
Iqtisodiyotda inflyatsion xatarlar kuchayganda, Markaziy bank an’anaviy tarzda
foiz stavkalarini oshirish orqali pul-kredit qat’iylashtiradi.
Ushbu   choralarning   iqtisodiyotning   real   sektoriga   ta’sir   qilish   darajasi   va
muddatlari   pul-kredit   siyosati   transmission   mexanizmlarining   samaradorligi   bilan
belgilanadi.
Pul-kredit   siyosatining   transmission   mexanizmi   o‘zida   Markaziy   bank   foiz
stavkalari   o‘zgarishining   iqtisodiy   faollikka   va   pirovardida   inflyatsiya   darajasiga
ta’sir o‘tkazish jarayonini aks ettiradi.
Pul-kredit siyosatining iqtisodiyotga ta’siri alohida transmission kanallar orqali
amalga oshiriladi.   Asosiy kanallar sifatida quyidagilarni ko‘rsatish mumkin:
 foiz kanali;
 kredit kanali;
 valyuta kursi kanali;
 inflyatsion kutilmalar kanali;
 aktivlar bahosi kanali.
Foiz kanali   pul-kredit siyosatining iqtisodiyotga ta’sir etuvchi an’anaviy kanali
hisoblanadi.   Markaziy   bank   foiz   stavkasining   o‘zgarishi   iqtisodiyotdagi   umumiy
foiz   stavkalari   darajasiga   ta’sir   ko‘rsatib,   investitsiya/jamg‘arma   darajasini
13 o‘zgartirish   orqali   iqtisodiyotdagi   yalpi   talabning   o‘zgarishiga   olib   keladi.   Yalpi
talabning o‘zgarishi, o‘z navbatida, inflyatsiya darajasiga ta’sir etadi.
Markaziy   bankning   asosiy   foiz   stavkasi   va   yalpi   talab   orasida   to‘g‘ridan-
to‘g‘ri   bog‘liqlik   mavjud   bo‘lmasada,   foiz   stavkasi   o‘zgarishining   ta’siri   boshqa
kanallar orqali ham amalga oshadi.
O‘zbekiston   Respublikasi   Markaziy   banki   qayta   moliyalash   stavkasining
iqtisodiyotdagi   foiz   stavkalariga   ta’siri   bo‘yicha   tahlillar   ular   orasida   barqaror
bog‘liqlik mavjudligini ko‘rsatmoqda.
Ayni   vaqtda   transmission   mexanizm   foiz   kanalining   ta’sirini   O‘zbekiston
sharoitida cheklangangini banklararo pul bozorining shaffof emasligi va yetarlicha
rivojlanmaganligi bilan izohlash mumkin.
Xususan,   banklararo   pul   bozorida   tijorat   banklari   faolliyatining   sustligi   va
operatsiyalar hajmlarining kichikligi foiz kanalining samaradorligini pasaytiradi.
2017 yilning ikkinchi yarmidan Markaziy bank tomonidan tijorat banklariga
qisqa muddatli likvidlikni taqdim qilish operatsiyalari faollashtirildi. Lekin bunda
yagona banklararo pul bozorining mavjud emasligi hamda pul-kredit instrumentlari
ta’sirining   cheklanganligi   amalga   oshirilayotgan   choralar   samarasini
pasaytirmoqda.
Yuzaga kelgan holatdan kelib chiqib hamda pul-kredit siyosati transmission
mexanizmining foiz kanalini kuchaytirish va pul  bozorini  samarali  tartibga solish
maqsadida 2018 yilning birinchi yarim yilligida qisqa muddatli pul resurslarini jalb
qilish   va   joylashtirish   bo‘yicha   banklararo   pul   bozorining   yagona   elektron
platformasini yaratish ko‘zda tutilgan.
Shu   bilan   birga,   pul-kredit   siyosatining   transmission   mexanizmining   foiz
kanalini   mustahkamlashda   zaruriyat   tug‘ilganda   Markaziy   bank   tomonidan   bank
tizimidagi ortiqcha likvidlikni jalb qilish bo‘yicha operatsiyalar amalga oshiriladi.
Shuni ta’kidlab o‘tish joizki, pul-kredit siyosatining transmission mexanizmi
samaradorligini   ta’minlash   va   foiz   instrumentlarini   optimallashtirish   maqsadida
Markaziy   bankning   pul-kredit   siyosatining   asosiy   ko‘rsatkichi   sifatida   asosiy
stavka va foiz koridorini 2019 yildan amaliyotga joriy qilish ko‘zda tutilgan.
Likvidlik   taqdim   etish   va   jalb   qilish   bo‘yicha   pul-kredit   siyosati
instrumentlari   turlarining   kengaytirilishi   Markaziy   bankning   asosiy   operatsiyalari
bo‘yicha foiz koridorini shakllantirishga xizmat qiladi.
14 Iqtisodiyotni   liberallashtirish   va   unda   bozor   mexanizmlari   ta’sirining   oshib
borishi   bilan   bir   qatorda   faol   pul-kredit   siyosatining   amalga   oshirilishi
transmission mexanizmning foiz kanalini sezilarli darajada mustahkamlab boradi.
Kredit   kanali   pul - kredit   siyosatining   asosiy   ta ’ sir   kanallaridan   biri   bo ‘ lib ,
ushbu   kanal   orqali   foiz   stavkasi   iqtisodiyotning   real   sektoridagi   jarayonlarga   o ‘ z
ta ’ sirini   ko ‘ rsatadi .   Mazkur   kanalning   samaradorligi   ko ‘ p   jihatdan   kredit
resurslariga   bo ‘ lgan   talab   va   taklifning   Markaziy   bank   foiz   stavkalarining
o ‘ zgarishiga   nisbatan   ta ’ sirchanligiga   bog ‘ liq   hisoblanadi .
Bugungi   kunda   iqtisodiyotdagi   pul   massasi   oshishining   asosiy   qismi   kredit
kanali   hissasiga   to ‘ g ‘ ri   kelganligi   bois ,   uning   o ‘ zgarishi   ichki   bozordagi   narxlar
darajasiga   o ‘ zining   salmoqli   ta ’ sir   ko ‘ rsatadi .
Xususan ,   2017   yil   birinchi   yarim   yilligida   tijorat   banklari   tomonidan
iqtisodiyotning   real   sektorini   kreditlash   hajmlarining   sezilarli   darajada   oshirilishi
pul   massasi   o ‘ sish   sur ’ atining   tezlashishi   va   iqtisodiyotdagi   inflyatsion   bosimning
kuchayishiga   olib   keldi .
Iqtisodiyotni   kreditlash   darajasini   barqarorlashtirish   maqsadida  2017  yilning
ikkinchi   yarmidan   Markaziy   bank   tomonidan   qayta   moliyalash   stavkasi   14
foizgacha   oshirilib ,   pul - kredit   siyosati   qat ’ iylashtirildi .   Bu   esa,   o‘z   navbatida,
kredit resurslari foiz stavkalarining oshishiga olib keldi.
Shuningdek, umumiy depozit va kreditlar tarkibida xorijiy valyutadagi 
depozit va kreditlar ulushining yuqoriligi hamda xufyona iqtisodiyotning 
mavjudligi kabi omillar iqtisodiyotni kreditlash hajmiga ta’sir ko‘rsatishga 
asoslangan pul-kredit siyosatining samaradorligini sezilarli darajada 
pasaytirmoqda.
O‘z navbatida, tijorat banklari tomonidan kreditlarni bozor shartlari asosida
berilmasligi,   ya’ni   ijtimoiy-iqtisodiy   rivojlantirish   davlat   dasturlari   doirasida
imtiyozli   va   maqsadli   kreditlar   berilishi   kredit   kanali   samaradorligining
pasayishiga sabab bo‘lmoqda.
Bunday   holatlarda   Markaziy   bank   tijorat   banklariga   nisbatan   prudensial
nazorat   talablarini   kuchaytirish   va   pul-kredit   siyosatining   instrumentlaridan
oqilona   foydalanish   asosida   milliy   valyutadagi   kredit   va   depozitlarning
jozibadorligini oshirish siyosatini faol ravishda olib borishni ko‘zda tutmoqda.
15 Markaziy   bankning   foiz   siyosatini   amalga   oshirishda   kredit   resurslarini
moliyalashtirish   manbalari   xususiyatlari   inobatga   olinib,   bozor   mexanizmlariga
asoslanmagan kreditlar ta’sirini kamaytirish bo‘yicha choralar kuchaytiriladi.
Valyuta kursi kanali . Mazkur kanal ta’siri pul-kredit siyosati  shartlarining
o‘zgarishi  natijasida  almashuv  kursining  ichki  hamda  tashqi  tovar  va  xizmatlarga
bo‘lgan nisbiy talabning o‘zgarishi orqali namoyon bo‘ladi.
Boshqa   tomondan,   Markaziy   bank   foiz   stavkasining   o‘zgarishi   milliy
valyutadagi   moliyaviy   aktivlar   daromadlilik   darajasining   mos   ravishda
o‘zgarishiga olib kelib, almashuv kursiga o‘z ta’sirini ko‘rsatishi mumkin.
Ichki   valyuta   bozorining   liberallashtirilishi   jarayonida   milliy   valyuta
almashuv   kursining   devalvatsiyasi   aholining   inflyatsion   kutilmalarini   oshirib,
valyuta kanalining inflyatsion kutilmalar kanali bilan aloqasini kuchaytirdi.
Bunda ,   inflyatsion   targetlashga   o ‘ tish   almashuv   kursining   erkin   bozor
sharoitida   shakllanishi   talab   qilinishini   inobatga   olib ,   valyuta   kursi   kanali   va
aholining   inflyatsion   kutilmalari   darajasi   orasidagi   aloqadorlikning   muntazam
ravishda   kamaytirib   borilishi   o ‘ rta   muddatli   davrdagi   muhim   vazifalardan   biri
hisoblanadi .  ( valyuta siyosati qismida batafsil yoritilgan )
Inflyatsion   kutilmalar   kanali   pul-kredit   siyosatining   inflyatsion   targetlash
rejimi   doirasida   amalga   oshirilishida   inobatga   olinishi   lozim   bo‘lgan   asosiy
omillardan biri hisoblanadi.
Iqtisodiy   jarayonlar   ishtirokchilari   qarorlar   qabul   qilishlarida   nafaqat   real
bozor   sharoitlarini,   balki   ularning   kelajakdagi   o‘zgarish   ehtimolini   ham   inobatga
olishlarida   inflyatsion   kutilmalar   kanali   asosiy   ahamiyat   kasb   etadi.   Xususan,
korxona   va   tadbirkorlar   narxlarni   o‘rnatishlari   va   kelajakda   ish   haqi   o‘zgarishini
baholashlari uchun inflyatsion kutilmalar muhim hisoblanadi.
Shu   o‘rinda,   mazkur   kanalning   asosiy   xususiyati   korxona   va   tashkilotlar
tomonidan   maxsulot   va   xizmatlar   narxlarini   shakllantirilishida   namoyon   bo‘ladi.
Bunda,   kelajakda   inflyatsiya   darajasining   oshishini   kutayotgan   korxona   va
tashkilotlar   narxlarni   oshiradi,   bu   esa   joriy   inflyatsiya   darajasining   o‘sishiga   olib
keladi.
Shuni   ta’kidlash   joizki,   kutilmalar   kanali   yuqorida   keltirilgan   to‘rtta
kanallarning   barchasi   bilan   o‘zaro   bog‘liqdir.   Masalan,   pul   bozoridagi   foiz
stavkalari   dinamikasining   shakllanishi   ko‘p   jihatdan   kelajakda   kutilayotgan
stavkalar darajasiga bog‘liqdir.
16 Iqtisodiyotda   inflyatsion   kutilmalarning   markaziy   bank   maqsadli
ko‘rsatkichlariga   nisbatan   yuqori   darajada   bo‘lishi   jamiyatda   inflyatsiyani
markaziy   bank   tomonidan   to‘la   nazoratga   olish   borasidagi   shubhalarni   keltirib
chiqaradi.   Mazkur   vaziyat   foiz   stavkasini   keskin   oshirish   zaruriyatini   tug‘dirishi
mumkin.
O‘zbekiston   sharoitida   iqtisodiyotni   tarkibiy   o‘zgartirish   va   erkinlashtirish
jarayonlari   amalga   oshirilayotgan   davrda   inflyatsion   kutilmalar   oshishi   va
kelajakda ma’lum muddat davomida saqlanib qolishi mumkin.
Inflyatsion   targetlash   rejimiga   o‘tish   Markaziy   bankning   kelajakda   amalga
oshirilishi   kutilayotgan   siyosatiga   jamoatchilik   ishonchini   oshirish   va   shu   asnoda
ijobiy inflyatsion kutilmalar shakllanishiga erishishni talab etadi.
Aholi   va   xo‘jalik   yurituvchi   sub’ektlarning   kelajakda   narxlar   o‘zgarishi
yuzasidan   kutilmalarini   baholash   va   monitoring   qilish,   shuningdek,   mazkur
kutilmalarning   xususiyatlari   hamda   unga   ta’sir   ko‘rsatuvchi   omillarni   atroflicha
o‘rganish   maqsadida   2018   yildan   boshlab   Markaziy   bank   tomonidan   iste’mol
narxlari  dinamikasi   va  inflyatsion   kutilmalarni  o‘rganish   yuzasidan   kuzatuvlar   va
so‘rovlar olib borish amaliyoti joriy qilindi.
Bunda,   Markaziy   bank   tomonidan   inflyatsion   kutilmalar   shakllanish
jarayonini   o‘rganish,   tahlil   qilish   va   ularni   modellashtirish   salohiyatini
takomillashtirishga alohida e’tibor qaratiladi.
Aktivlar   narxlari   kanalining   inflyatsiya   darajasiga   ta’siri   pul-kredit
siyosatining o‘zgarishi natijasida aktivlar narxlarining o‘zgarishi tufayli kuzatiladi.
Xususan,   mazkur   kanal   samarali   amal   qilgan   sharoitda   pul-kredit
shartlarining   yengillashtirilishi   hisobiga   davlat   qarz   majburiyatlari   bo‘yicha   foiz
stavkasining   pasayishi   moliyaviy   resurslarning   daromadliligi   yuqoriroq   bo‘lgan
muqobil   aktivlarga   qayta   yo‘naltirilishiga   olib   keladi.   Natijada   muqobil
aktivlarning   narxi   va   bunga   mos   ravishda   inflyatsiya   darajasining   oshishi
kuzatiladi.
Ta’kidlash   joizki,   davlat   obligatsiyalari,   kapital   va   ko‘chmas   mulk
bozorlarining   rivojlanganlik   darajasi   va   samarali   faoliyati,   o‘z   navbatida,   mazkur
kanal ta’sirchanligini belgilaydigan asosiy omillardan hisoblanadi.
Bunda   markaziy   bank   pul-kredit   siyosati   instrumentlarining   samaradorlik
darajasi mazkur siyosatdagi o‘zgarishlarning (qisqa muddatli foiz stavkalari, rezerv
17 pullar) boshqa soha va tarmoqlarga ta’siri xususiyati, tezligi va intensivligi  orqali
belgilanadi.
Umuman   olganda,   o‘tkazish   kanallarining   amal   qilishi   bank   va   moliya
sohasidagi   raqobat   muhiti,   muqobil   moliyalashtirish   manbalarining   mavjudligi,
moliyaviy   bozorlarning   rivojlanganlik   darajasi   va   samaradorligi,   moliyaviy
vositachilik   xizmatlarining   sifati   va   qamrovi,   valyuta   kursi   rejimi,   kapitallar
harakati, investitsiya uchun xafsiz moliyaviy instrumentlarning mavjudligi kabi bir
qator omillarga bog‘liq.
Ichki   valyuta   bozorini   yanada   liberallashtirish   va   kurs   siyosatini
takomillashtirish bo‘yicha chora-tadbirlar
Inflyatsion   targetlash   rejimiga   o‘tish   bozor   mexanizmlari   asosida   erkin
shakllanadigan suzib yuruvchi valyuta kursining amal qilishini talab etadi.
Bunda, Markaziy bankning valyuta siyosati  va intervensiya strategiyasining
aniq   belgilab   olinishi,   shaffoflikning   ta’minlanishi   hamda   qabul   qilinayotgan
qarorlarni   valyuta   bozori   ishtirokchilari   tomonidan   to‘liq   tushunilishi   muhim
ahamiyat kasb etadi.
Shu munosabat bilan, ichki valyuta bozorini erkinlashtirishda milliy valyuta
ayirboshlash   kursining   shakllanishida   bozor   sharoitlarini   ta’minlashga   qaratilgan
chora-tadbirlarning   davom   ettirilishi   Markaziy   bankning   mazkur   yo‘nalishdagi
ustuvor vazifasi bo‘lib qoladi.
Ushbu maqsadda Markaziy bankning valyuta kurslari shakllanish jarayoniga
aralashuvini   kamaytirib   borish,   valyuta   intervensiyasi   strategiyasini   erkin   suzib
yuruvchi   valyuta   kursi   tamoyillari   asosida   takomillashtirish   hamda   iqtisodiyot
sub’ektlari   va   valyuta   bozori   ishtirokchilarini   yangi   sharoitlarda   ishlashga
tayyorlab borish ko‘zda tutilmoqda.
O‘rta   muddatli   davrda   Markaziy   bank   intervensiyalarining   valyuta   kursi
shakllanishiga yuqori darajada ta’sir ko‘rsatishining oldini olish maqsadida keyingi
davrlarda amalga oshiriladigan intervensiyalar neytral xususiyatga ega bo‘ladi.
Xalqaro amaliyotda valyuta bozorida almashuv kursining erkin o‘rnatilishida
markaziy   bankning   minimal   ishtiroki   talab   etiladi.   Bunda   faqatgina   inqirozli
vaziyatlar   yuzaga   kelgandagina   valyuta   kursining   keskin   tebranishlarini   oldini
olish   va   valyuta   bozorini   barqarorlashtirish   maqsadida   Markaziy   bank
intervensiyani amalga oshiradi.
18 Biroq   O‘zbekiston   sharoitida   Markaziy   bankning   valyuta   bozorida
muntazam   ishtirok   etish   zaruriyati   Markaziy   bank   tomonidan   mahalliy   ishlab
chiqaruvchi   korxonalardan   monetar   oltin   va   boshqa   qimmatbaho   metallarni
bevosita sotib olinishi bilan izohlanadi.
Qimmatbaho metallarning bevosita Markaziy bank tomonidan sotib olinishi
milliy   valyutadagi   mablag‘larning   to‘g‘ridan-to‘g‘ri   iqtisodiyotga   tushishiga   va
inflyatsion   xatarlar   oshishiga   olib   keladi.   Ayni   vaqtda   qimmatbaho   metallarni
sotishdan tushadigan valyuta mablag‘lari esa ichki valyuta bozoriga tushmaydi.
Markaziy bank tomonidan qimmatbaho metallarning to‘g‘ridan-to‘g‘ri xarid
qilishining   salbiy   ta’sirini   oldini   olish   va   valyuta   bozori   muvozanatliligini
ta’minlash maqsadida Markaziy bank valyuta bozorida tegishli miqdorlarda xorijiy
valyutaning muntazam sotuvini amalga oshirib boradi.
Xalqaro   amaliyotda   ishlab   chiqaruvchilardan   qimmatbaho   metallarni   xarid
qilish   va   valyuta   tushumlarini   ichki   valyuta   bozorida   sotish   borasidagi   to‘laqonli
va   samarali   vositachilik   funksiyasini   Markaziy   bank   tomonidan   bajarilishi
to‘g‘ridan-to‘g‘ri intervensiya hisoblanmaydi.
Bunda   Markaziy   bank   tomonidan   xorijiy   valyutaning   sotilishi   faqatgina
vositachilik   xususiyatiga   ega   bo‘lib,   Markaziy   bankning   valyuta   bozoridagi   faol
ishtiroki   almashuv   kursini   boshqarish   maqsadini   ko‘zlamaydi   hamda   klassik
ma’nodagi intervensiya deb hisoblanmaydi.
Bugungi   kunda   aholining   inflyatsion   kutilmalari   ko‘p   jihatdan   valyuta
bozoridagi   almashuv   kursining   dinamikasi   bilan   bog‘liqligini   inobatga   olgan
holda,   qisqa   muddatli   davrda   milliy   valyuta   kursining   barqarorligini   ta’minlash
pul-kredit siyosatining muhim vazifalaridan biri hisoblanadi.
Bunda,   almashuv   kursi   barqarorligini   ta’minlash   vazifasi   bevosita
markaziy   bankning   to‘g‘ridan-to‘g‘ri   intervensiyalari   hisobiga   emas,   balki
quyidagi   choralarni   bosqichma-bosqich   ravishda   amalga   oshirish   orqali
ta’minlanadi:
 qisqa   muddatli   davrda   valyuta   kursi   o‘zgarishi   tebranishlari   kengligini
bosqichma-bosqich   oshirish   yo‘li   bilan   valyuta   bozoridagi   talab   va   taklif
muvozanatiga   erishish   hamda   valyuta   bozorini   ta’minlanganlik   darajasini
oshirish;
 pul-kredit   siyosatining   foiz   va   boshqa   instrumentlarini   ustuvor   ravishda
qo‘llash   hamda   bank   tizimida   tegishli   hajmdagi   likvidlikni   saqlab   turish
orqali valyutaga bo‘lgan talabga ta’sir ko‘rsatish.
19 Ushbu   maqsadlarga   erishish   uchun   Markaziy   bank   “xalqaro   valyuta
zaxiralarining   neytralligi”   tamoyiliga   amal   qiladi,   ya’ni   ishlab   chiqaruvchilardan
qimmatbaho   metallarni   xarid   qilish   natijasida   bank   tizimiga   tushgan   milliy
valyutadagi mablag‘larning sterilizatsiyasini amalga oshiradi.
Shu   bilan   birga,   iqtisodiyotda   mavjud   yuqori   inflyatsion   bosimning   milliy
valyuta   kursi   barqarorligiga   salbiy   ta’sirini   inobatga   olib,   kelajakda   valyuta
kursining   barqarorligini   ta’minlash   ko‘p   jihatdan   inflyatsiya   darajasini
pasaytirishga bog‘liq bo‘ladi.
Real   almashuv   kursining   muvozanatli   darajasini   ta’minlash   uchun   valyuta
kursining   dinamikasi   ichki   bozordagi   hamda   asosiy   savdo   hamkor
mamlakatlardagi narxlar darajasining o‘zgarishini o‘zida aks ettirishi kerak.
Ushbu   jihatlar   hamda   valyuta   bozorining   joriy   rivojlanganlik   darajasini
inobatga   olgan   holda,   Markaziy   bank   intervensiya   siyosatida   dastlabki
bosqichlarda asosiy e’tibor fundamental omillar emas, balki qisqa muddatli davrda
valyuta   bozorida   talab   va   taklifning   nomuvofiqligi   natijasida   yuzaga   keladigan
valyuta kursidagi keskin tebranishlarning oldini olishga qaratiladi.
O‘rta   muddatli   istiqbolda   ichki   valyuta   bozorini   rivojlantirish   vazifasiga
valyutani tartibga solish va valyuta kursi shakllanishini liberallashtirish, jumladan,
almashuv kursi tebranishi chegaralarini oshirish vositasida erishiladi.
Bu,   o‘z   navbatida,   valyuta   bozorining   rivojlanish   va   ta’minlanganlik
darajasini   oshirishga   hamda   valyutaga   bo‘lgan   talab   va   taklifning   muvozanatiga
erishish uchun bozor mexanizmlarini takomillashtirishga xizmat qiladi.
Valyuta   svopi,   valyuta   opsionlari,   fyucherslar   va   shu   kabi   instrumentlarni
amaliyotga joriy qilinishi valyuta bozorini rivojlantirish va valyuta almashuv kursi
barqarorligini ta’minlash uchun qo‘shimcha imkoniyatlarni yaratadi.
Amaldagi   pul-kredit   siyosati   instrumentlarini   takomillashtirish   va
zamonaviy bozor insturmentlarini joriy etish
Inflyatsion   targetlash   rejimiga   o‘tish   jarayonida   samarali   pul-kredit
siyosatini amalga oshirish, o‘z navbatida, pul-kredit siyosati instrumentlari ta’sirini
cheklovchi omillarni aniqlash va bartaraf qilishni talab etadi.
Iqtisodiyotda   narxlar   barqarorligini   ta’minlash   vazifasi   pul-kredit   siyosati
instrumentlari   samaradorligiga   hamda   uning   transmission   mexanizmini
20 ko‘rilayotgan choralarni iqtisodiyotning boshqa tarmoqlariga o‘z vaqtida va to‘liq
o‘tkazish imkoniyatiga bog‘liq.
Pul-kredit   siyosatini   rivojlantirishning   hozirgi   bosqichida   zamonaviy   pul-
kredit   instrumentlarini   joriy   etish,   amaldagilarini   takomillashtirish   va   ularning
ta’sir   mexanizmini   mustahkamlash,   shuningdek   ichki   iqtisodiy   cheklovlarni
bartaraf   etish   bo‘yicha   kompleks   chora-tadbirlarni   amalga   oshirishga   ustuvor
ravishda e’tibor qaratiladi.
Majburiy zaxira talablari
Yangi   iqtisodiy   voqelikda   pul-kredit   instrumentlaridan   foydalanish
samaradorligini   oshirish   chora-tadbirlari   kompleksida   majburiy   zaxira   talablarini
takomillashtirish ham ko‘zda tutilgan. Bunda, amaldagi majburiy zaxiralash tartibi
banklarning   likvidligiga   qo‘yilgan   prudensial   talablarni   hisobga   olgan   holda
zaxiralash   me’yorlari,   valyutasi   va   hisoblash   bazalarini   optimallashtirish   orqali
takomillashtiriladi.
Majburiy   zaxiralashning   amaldagi   tartibiga   muvofiq,   zaxiralash   valyutasi
tijorat banklari tomonidan mustaqil tanlanadi. Mazkur amaliyot banklarga valyuta
aktivlarini   majburiy   zaxiraga   yo‘naltirish   orqali   saqlash   va   buning   natijasida
bo‘shaydigan   milliy   valyutadagi   mablag‘lardan   foydalanish   imkoniyatini
yaratmoqda.
Bugungi   kunda   tijorat   banklarining   Markaziy   bankdagi   majburiy   zaxiralari
tarkibida   xorijiy   valyutaning   ulushi   umumiy   summaning   90   foizidan   ziyodini
tashkil   etayotganligi   ushbu   instrumentning   so‘m   likvidligini   tartibga   solish
samaradorligini pasaytirmoqda.
Natijada   tijorat   banklari   milliy   valyutadagi   qo‘shimcha   moliyaviy
resurslarga   ega   bo‘lishi   pul-kredit   siyosati   instrumentlari   ta’sirchanligining
kamayishiga   hamda   bank   tizimi   likvidligini   boshqarishdagi   majburiy   zaxiralash
instrumenti samaradorligining pasayishiga olib kelmoqda.
Xalqaro   tajribani   o‘rganish   natijalari   mazkur   instrument   samaradorligini
oshirish   va   qo‘llanilayotgan   me’yorlarning   bank   tizimi   likvidligiga   ta’sirini   aniq
baholash   maqsadlarida   tijorat   banklari   tomonidan   zaxiralash   valyutasini   erkin
tanlash imkoniyatini chegaralash maqsadga muvofiqligini ko‘rsatmoqda.
Majburiy   zaxiralar   shakllantiriladigan   majburiyatlar   ro‘yxatini   qayta   ko‘rib
chiqilishi, jumladan, ro‘yxatga jismoniy shaxslar  depozitlari  va boshqa  moliyaviy
21 resurs   manbalarining   kiritilishi   zaxiralash   tartibidagi   mavjud   tafovut   va
nomutanosibliklarni kamaytirish imkonini beradi.
Depozit  va kreditlarlarning umumiy hajmida xorijiy valyutadagi  depozit  va
kreditlar   ulushining   yuqoriligi   pul-kredit   siyosati   instrumentlarining
samaradorligini cheklovchi yana bir omil hisoblanib, amaldagi majburiy zaxiralash
tartibining takomillashtirilishini taqozo qiladi.
Shu   bilan   birga,   Bazel   III   qoidalarida   ko‘zda   tutilgan   talablardan   tashqari
banklar   likvidligiga   qo‘shimcha   prudensial   talablarning   o‘rnatilishi   majburiy
zaxiralash me’yorlarining aniq ta’siriga baho berishni qiyinlashtiradi.
Bu   borada   yuzaga   kelishi   mumkin   bo‘lgan   takrorlanishlarning   oldini   olish
maqsadida zaxiralash talablariga tegishli tuzatishlar kiritilishi talab etiladi.
Majburiy   zaxiralash   tartibini   takomillashtirish   va   talablarning   maqsadli
darajalarini   belgilashda   bank   tizimidagi   likvidlik   hajmi   va   tijorat   banklarining
moliyaviy holati hisobga olinadi.
Shuningdek,   iqtisodiyotdagi   inflyatsion   xatarlarning   pasayib   borishini   va
bank tizimidagi mavjud vaziyatni  hisobga olgan holda majburiy zaxira talablarini
o‘rtachalash   tartibini   joriy   etish   masalasi   ko‘rib   chiqiladi.   Bu   esa,   o‘z   navbatida,
banklarning   moliyaviy   holatini   mustahkamlashga   va   moliyaviy   resurslarning
qiymatini maqbullashtirishga xizmat qiladi.
Pul-kredit siyosatining foiz instrumentlari
Inflyatsion targetlash rejimida pul-kredit siyosatining foiz instrumentlaridan
foydalanishda   asosiy   e’tibor   tijorat   banklarining   likvidligini   boshqarish
maqsadlariga   qaratiladi.   Bunda   bozor   instrumentlarini   qo‘llashni   faollashtirish
vazifalaridan   kelib   chiqib,   Markaziy   bank   foiz   instrumentlarining   samaradorligi
oshirib boriladi.
Xususan,   ularning   ta’sirini   oshirish   maqsadida   likvidlik   taqdim   etish   va
tijorat   banklarining   mablag‘larini   Markaziy   bank   depozitlariga   jalb   qilish
operatsiyalarining turlari va hajmlarini kengaytirish nazarda tutilgan.
Pul-kredit   siyosatining   asosiy   mo‘ljali   sifatida   monetar   operatsiyalar
bo‘yicha   asosiy   stavka   va   foiz   koridori   joriy   qilinishi   Markaziy   bankning   foiz
instrumentlari ta’sirchanligini oshirish imkonini yaratadi.
22 Bundan   tashqari,   xalqaro   tajribani   hisobga   olgan   holda,   pul-kredit
siyosatining operatsion parametrlari qaytadan ko‘rib chiqiladi.
Kelajakda   Markaziy   bankning   garov   asosida   kreditlash   operatsiyalari
muddatlari   qayta   ko‘rib   chiqilib,   ularning   turlari   optimallashtirilib
umumlashtiriladi.   Shu   bilan   birga,   tijorat   banklariga   milliy   valyutadagi   ortiqcha
zaxiralarni joylashtirish imkonini beruvchi depozit sxemalari joriy qilinib, bu foiz
koridorining pastki chegarasini saqlab qolinishini ta’minlaydi.
Shu   bilan   birga,   tijorat   banklari   likvidligini   qo‘llab-quvvatlash   maqsadida
garov ta’minoti turlari va tartibini kengaytirish orqali likvidlik berish mexanizmini
takomillashtirish ko‘zda tutilmoqda.
Bank tizimidagi qisqa muddatli likvidlikni sifatli prognozlash masalasi  pul-
kredit   siyosatining   foiz   instrumentlaridan   samarali   foydalanishda   katta   ahamiyat
ega.   Mazkur   yo‘nalishda   Markaziy   bankning   prognoz-tahlil   imkoniyatlarini
kuchaytiriladi, bu borada Moliya vazirligi va boshqa manfaatdor tashkilotlar bilan
o‘zaro hamkorlik va axborot almashinuvi yanada mustahkamlanadi.
Ochiq bozor operatsiyalari
Markaziy   bank   tomonidan   bank   tizimidagi   likvidlikni   tartibga   solishning
asosiy bozor instrumentlaridan biri ochiq bozor operatsiyalari hisoblanadi.
Pul-kredit   siyosatining   faol   bosqichga   o‘tish   sharoitida   bank   tizimidagi
likvidlikning   maqsadli   operatsion   ko‘rsatkichlarga   mosligini   ta’minlashda   ochiq
bozor operatsiyalarini doimiy ravishda o‘tkazib borish ko‘zda tutilmoqda.
  Ochiq   bozor   operatsiyalari   strategiyasini   ishlab   chiqishda   quyidagilarga
ustuvor ravishda e’tibor qaratiladi:
 operatsion maqsadlarga erishish;
 likvidlik oqimlarining keskin tebranishlarini qisqartirish;
 pul   bozoridagi   foiz   stavkalarini   Markaziy   bank   foiz   stavkasiga   yaqin
darajada shakllanishini ta’minlash;
 instrumentlarning harajat va foydaliligining maqbul nisbatiga erishish;
 bozorni yanada rivojlantirish va boshqalar.
Bunda,   ochiq   bozor   operatsiyalarida   foydalaniladigan   instrument   turlarini
Markaziy bank tomonidan bosqichma-bosqich ko‘paytirilib boriladi.
23 Xususan, Markaziy bank iqtisodiyotdagi va bank tizimidagi holatdan kelib
chiqib,   ochiq   bozor   operatsiyalari   turlari   va   hajmlarini   belgilaydi,   ular
qatoriga:
 o‘zgarmas   va   o‘zgaruvchan   stavkada   cheklangan   hajmdagi   kimoshdi
savdolari;
 garov ta’minoti asosida milliy valyutada kreditlar berish;
 davlat   qarz   majburiyatlari   chiqarilishi   bilan   ular   bo‘yicha   RYePO
operatsiyalari;
 milliy valyutadagi muddatli depozitlar va boshqalar kiradi.
Ochiq   bozor   operatsiyalarini   o‘tkazishda   asosiy   e’tibor   o‘tkaziladigan
operatsiya   muddatlarining   likvidlik   maqsadli   darajasi   bilan   muvofiqlashtirish,
bozorni   yanada   rivojlantirish,   operatsiyalarni   amalga   oshirish   jarayonlarining
ishonchliligi va shaffofligini ta’minlash qabi vazifalarga qaratiladi.
Qayd   etish   lozimki,   respublikamizda   1996   yildan   2011   yilgacha   davlat
qimmatli   qog‘ozlari   muomalaga   chiqarilib   ular   tijorat   banklari   o‘rtasida
joylashtirilgan.   2012   yilga   kelib   davlat   qimmatli   qog‘ozlarini   muomalaga
chiqarilishi to‘xtatilgan.
Davlat   qimmatli   qog‘ozlarini   muomalaga   chiqarish,   joylashtirish   va   ularga
xizmat   ko‘rsatish   bo‘yicha   barcha   imkoniyatlar   mavjud   bo‘lib,   bu   borada
yetarlicha tajriba shakllangan.
Xalqaro amaliyotda davlat qimmatli qog‘ozlarining doimiy muomalada bo‘lishi
nafaqat   davlat   byudjeti   defitsitini   moliyalashtirishning   maqbul   yo‘li,   balki
mamlakat moliya bozorini rivojlantirishning muhim instrumenti bo‘lib hisoblanadi.
O‘z   navbatida,   Markaziy   bank   ochiq   bozor   operatsiyalarini   faollashtirish
maqsadida 2018 yilda davlat qimmatli qog‘ozlarini muomalaga chiqarish borasida
Moliya vazirligi bilan tegishli tadbirlarni amalga oshiradi.
Shu   bilan   birga,   Markaziy   bank   operatsiyalarini   takomillashtirishga   oid
normativ-huquqiy   hujjatlarni   ishlab   chiqish   va   amaliyotga   joriy   qilish   ishlari
davom ettiriladi.
Ta’sirchan foiz siyosatini amalga oshirishda banklararo pul bozorining samarali
ishlashi   muhimligini   inobatga   olib,   Markaziy   bank   ushbu   bozorning   har
tomonlama   rivojlanishi   uchun   zaruriy   sharoitlarni   yaratishga   alohida   e’tibor
qaratadi.
24 Xususan, 2018 yilda qisqa muddatli likvidlik berish jarayonini takomillashtirish
maqsadida banklararo pul bozorining yagona elektron platformasini ishga tushirish
ko‘zda tutilmoqda.
Ushbu   tadbirning   amalga   oshirilishi   tijorat   banklarining   bo‘sh   pul   mablag‘lari
to‘g‘risidagi   ma’lumotlarni   yagona   platformaga   jamlash   va   bozor   ishtirokchilari
uchun   foiz   stavkalari   dinamikasini   kuzatish   imkonini   yaratadi   hamda   foiz
stavkalarining bozor mexanizmlari asosida shakllanishiga xizmat qiladi.
Ayni vaqtda yagona elektron platforma Markaziy bankning bozor operatsiyalari
orqali   qisqa   muddatli   foiz   stavkalariga   tezkor   ta’sir   ko‘rsatish   imkoniyatlarini
kengaytiradi   va   pul-kredit   siyosati   uzatish   mexanizmining   foiz   kanali   ta’sirini
kuchaytiradi.
Shaffoflikni oshirish va komunikatsion kanalni takomillashtirish
Inflyatsion   targetlash   rejimida   pul-kredit   sohasida   amalga   oshiriladigan
choralar   shaffofligini   oshirishga   va   asossiz   inflyatsion   kutilmalarning   oldini
olishga qaratilgan kommunikatsion kanalining amal  qilishi  muhim  ahamiyat  kasb
etadi.
Shundan   kelib   chiqqan   holda,   Markaziy   bank   qabul   qilinayotgan   qarorlar
sabablari  hamda mohiyatini  elektron va bosma ommaviy axborot  vositalari  orqali
aholi va biznes hamjamiyatiga tushuntirish bo‘yicha faol ish olib boradi.
O‘zbekiston   Respublikasi   Xalqaro   valyuta   jamg‘armasining   ma’lumotlarni
tarqatish umumiy tizimiga (MTUT) qo‘shilishi hamda Markaziy bankning alohida
mavzularga   bag‘ishlangan   nashrlari   sonining   ko‘paytirilishi   shaffoflikni   oshirish
va komunikatsion kanalni mustahkamlashga xizmat qiladi.
Pul-kredit   siyosati   sohasida   amalga   oshirilayotgan   o‘zgarishlar   va
kutilayotgan   natijalarni   keng   jamoatchilikka   yetkazish   va   ular   tomonidan
ma’lumotlarni   to‘g‘ri   qabul   qilinishini   ta’minlash   maqsadida   e’lon   qilinadigan
axborotlarda   soha   mutaxassisi   bo‘lmaganlar   uchun   tushunarli   bo‘lgan   til   va
atamalardan foydalaniladi.
Shu   bilan   birga,   aholining   moliyaviy   savodxonligini   oshirish   borasida   olib
borilayotgan ishlar ko‘lami kengaytirib boriladi.
25 Tahlil va prognozlash salohiyatini mustahkamlash
O‘rta muddatli istiqbolda inflyatsion targetlashga o‘tish   Markaziy bankning
tahliliy   va   prognozlash   salohiyatini   mustahkamlashni   hamda   bosqichma-bosqich
takomillashtirib borishni talab qiladi.
Pul-kredit   siyosatini   amalga   oshirishning   aniq   strategiyasini   ishlab   chiqish
va   uning   instrumentlaridan   samarali   foydalanish   vazifasi   ko‘p   jihatdan   Markaziy
bank tomonidan amalga oshiriladigan tahlil va prognozlar sifatiga bog‘liq.
Puxta   ishlab   chiqilgan   makroiqtisodiy   prognozlarga   asoslangan   pul-kredit
siyosati  ichki moliya bozorlaridagi  noaniqliklarni kamaytiradi, qabul qilinayotgan
qarorlar   mohiyatini   tushuntirishni   yengillashtiradi   va   uning   yo‘nalishlarini
oldindan aniqlash imkonini yaratadi.
Bugungi   kunda   Markaziy   bank   xalqaro   amaliyotlar   asosida   prognozlash
ishlarini   tashkil   etishning   boshlang‘ich   bosqichida   turibdi.   Bunda   inflyatsiya
darajasini   prognozlashning   dastlabki   modellarini   tuzish   borasida   ilk   qadamlar
tashlangan.
Xususan,   ARIMA   (avtoregressiya   –   suzuvchi   o‘rtachaning   integrallashgan
modeli)   modelida   iste’mol   narxlarining   guruhlashtirilgan   indeksini   qo‘llash   va
sinovdan o‘tkazish boshlandi.
Shu   bilan   birga,   OLS   (eng   kichkina   kvadratlar   usuli)   i   VAR   (vektorli
avtoregressiya) modellari ham qo‘llanmoqda.
Ushbu   modellarni   qo‘llash   o‘tgan   davrdagi   ma’lumotlarga   asoslanganligi
bois oldingi yillardagi statistik ma’lumotlarning sifati ishonchli prognozlarni ishlab
chiqishda   hal   qiluvchi   ahamiyat   kasb   etadi.   Shu   sababli,   prognozlashning
zamonaviy   tizimini   shakllantirish   bilan   bir   vaqtda   statistik   ma’lumotlarning
ishonchli bazasini yaratish bo‘yicha ish olib borilmoqda.
2018-2021   yillarda   inflyatsiya   va   bank   tizimidagi   likvidlilikni   omillar
bo‘yicha tahlil qilish, to‘lov balansi statistikasini zamonaviy usullar asosida tuzish,
asosiy   makroiqtisodiy   hamda   pul-kredit   ko‘rsatkichlarini   prognozlash   va
modellashtirish   instrumentlarini   takomillashtirish   bo‘yicha   ishlar   yanada
kuchaytiriladi.
Zaruriy   ma ’ lumotlar   bazasini   shakllantirish   bilan   bir   qatorda   yarimtarkibiy
va   tarkibiy   modellar   asosida   qo ‘ llaniladigan   modellar   ro ‘ yxatini   kengaytirish
ko ‘ zda   tutilmoqda .
26 Shu   bilan   birga ,   Markaziy   bank   tomonidan   2018   yildan   boshlab
iqtisodiyotdagi   inflyatsion   kutilmalarni   aniqlash   borasida   o ‘ tkazilayotgan   so ‘ rovlar
va   kuzatuvlar   inflyatsion   xatarlarni   chuqur   o ‘ rganish ,   pul - kredit   siyosatini   ishlab
chiqish   va   samarali   amalga   oshirishda   ko ‘ mak   beradi .
Narxlarning   shakllanish   jarayonini   har   tomonlama   o ‘ rganish ,   shuningdek ,
nomonetar   omillar   ta ’ sirida   vujudga   kelishi   mumkin   bo ‘ lgan   inflyatsion   xatarlarni
oldindan   aniqlash   va   ularning   ichki   narxlar   barqarorligiga   ta ’ sirini   pasaytirish
maqsadida   Hukumat   va   tegishli   vazirliklar   bilan   hamkorlik   munosabatlari
takomillashtirib   boriladi .
Markaziy   bank   xalqaro   moliya   institutlari   va   xorijiy   mamlakatlar   markaziy
banklari   bilan   ham   hamkorlikni   sifat   jihatdan   yangi   darajada   davom   ettiradi .
Pul - kredit   siyosatini   takomillashtirish   va   uning   instrumentlari   rolini
kuchaytirish ,   bank   tizimi   likvidligini   tahlil   qilish   va   prognozlash   hamda   pul
bozoridagi   operatsiyalar   samaradorligini   oshirish   maqsadida   2018-2021   yillarda
Xalqaro   valyuta   jamg ‘ armasining   maxsus   texnik   missiyalarini   jalb   qilish ,   xorijiy
mamlakatlar   markaziy   banklari   ilg ‘ or   tajribasini   o ‘ rganish   va   o ‘ zaro   tajriba
almashish   amaliyotini   kengaytirish   ko ‘ zda   tutilmoqda .
Prudensial nazorat choralari
Bank   tizimining   moliyaviy   mustahkamligi   va   barqarorligini   ta’minlashga
qaratilgan   bank   nazorati   choralarining   samarali   qo‘llanilishi,   pul-kredit   siyosati
ta’sirini oshirishning zaruriy shartlaridan biri hisoblanadi.
Bank   nazoratini   xalqaro   amaliyot   va   andozalarga   muvofiq   holda
takomillashtirilishi,   bank   tizimida   raqobat   muhitining   kuchayishi   hamda   tijorat
banklarining   kredit   siyosatida   bozor   mexanizmlarini   keng   qo‘llashni   davom
ettirilishi, o‘z navbatida, bank tizimiga bo‘lgan ishonchni mustahkamlayda va pul-
kredit siyosati samaradorligini oshirishga xizmat qiladi.
2.2. Pul-kredit siyosatining oraliq rejimi
Xorijiy   mamlakatlarning   inflyatsion   targetlashga   o‘tish   tajribasi   ushbu
rejimga   o‘tishga   tayyorgarlik   ko‘rish   bosqichining   hal   qiluvchi   ahamiyatga   ega
ekanligini ko‘rsatmoqda.
Inflyatsion   targetlash   rejimiga   o‘tish   tadbirlarini   yakunlash   uchun   talab
etiladigan   uzoq   muddatni   inobatga   olib   oraliq   davrda   amalga   oshiriladigan   pul-
kredit   siyosati   narxlar   barqarorligini   ta’minlash   va   zaruriy   makroiqtisodiy
sharoitlarni yaratish chora-tadbirlarini qamrab oladi.
27 Inflyatsion targetlashga o‘tish davrida asosiy e’tibor 2017-2021 yillarda pul-
kredit   siyosatini   yanada   takomillashtirish   va   inflyatsion   targetlash   tizimiga
bosqichma-bosqich   o‘tish   bo‘yicha   chora-tadbirlar   Kompleksida   ko‘zda   tutilgan
rejalarni   to‘laqonli   bajarilishini   ta’minlashga,   iqtisodiy   islohotlar   davrida
inflyatsion   bosim   va   risklarning   oldini   olishga   hamda   iqtisodiy-huquqiy   bazani
mustahkamlashga qaratiladi.
Xususan,   qonunchilik   asoslarini   mustahkamlash   borasidagi   tadbirlar
“O‘zbekiston Respublikasining Markaziy banki to‘g‘risida”gi, “Valyutani tartibga
solish   to‘g‘risida”gi   va   “Banklar   va   bank   faoliyati   to‘g‘risida”gi   qonunlarga,
shuningdek   boshqa   normativ-huquqiy   hujjatlarga   tegishli   o‘zgartirish   va
qo‘shimchalar kiritishni o‘z ichiga oladi.
Normativ-huquqiy   hujjatlarga   kiritiladigan   o‘zgartirishlar   asosan
quyidagilarni nazarda tutadi:
-   Markaziy   bank   operatsion   faoliyati   mustaqilligini   mustahkamlash   va
narxlar barqarorligini ta’minlash vazifasini Markaziy bankka yuklash;
-   Valyutani   tartibga   solishning   ustuvor   yo‘nalishlarini   va   aniq   me’yorlarini
o‘rnatish,   shuningdek   valyuta   bozorini   rivojlantirish   hamda   uning   bir   maromda
faoliyat yuritishi uchun zaruriy sharoitlar yaratish;
-   Bank   faoliyatini   tartibga   solishning   bozor   mexanizmlari   va   tamoyillarini
qo‘llashni   kengaytirish,   shuningdek   sohada   raqobat   muhitini   kuchaytirishning
kafolatlari hamda sharoitlarini ta’minlash va boshqalar.
Oraliq   davrda   amalga   oshiriladigan   asosiy   vazifalardan   biri   Markaziy
bankning   valyuta   bozorida   market-meykerlik   rolini   pasaytirgan   holda,   valyuta
bozorini   rivojlantirish   hamda   almashuv   kursi   barqarorligini   ta’minlashning   bozor
mexanizmlariga o‘tish hisoblanadi.
Bozor   mexanizmlari   ta’sirida   almashuv   kursining   moslashuvchanligini
oshirish,   o‘z   navbatida,   ichki   valyuta   bozorining   kengayishi   va   rivojlanishiga
xizmat   qiladi.   Ushbu   maqsadlarda   oltin-valyuta   rezervlarini   maqsadli   darajada
saqlash   bilan   bir   qatorda   valyuta   bozorida   qimmatbaho   metallarni   sotishdan
tushgan   xorijiy   valyutadagi   daromadlarni   muntazam   ravishda   sotish   dasturini
ishlab chiqish va joriy etish ko‘zda tutilmoqda.
Inflyatsion   targetlash   rejimiga   o‘tish   uchun   tayyorgarlik   davrida   Markaziy
bankning ustuvor vazifasi samarali antiinflyatsion siyosat  olib borish hisoblanadi.
28 Ushbu   maqsadga   Markaziy   bank   instrumentlaridan   moslashuvchanlik   bilan
foydalanish orqali qat’iy pul-kredit sharoitlarini saqlab turish orqali erishiladi.
Pul-kredit   sharoitlari   hamda   inflyatsiya   darajasini   tahlil   qilish,   baholash   va
prognozlash   ishlari   ko‘rsatkichlarning   keng   to‘plamlaridan   foydalangan   holda
amalga   oshiriladi.   Bunda,   narxlarni   barqarorlashtirish   siyosatini   olib   borishda
asosiy ta’sir kanallarini aniqlash vazifasiga alohida e’tibor qaratiladi.
Shu   bilan   birga,   pul-kredit   siyosatining   bozor   instrumentlari   turlarining
kengayib borishi bilan bir qatorda maqsadli parametrlarga erishishga yo‘naltirilgan
monetar   operatsiyalar   faollashtirilib,   hajmlari   mutanosib   ravishda   oshirilib
boriladi.
2017-2021   yillarda   pul-kredit   siyosatini   yanada   takomillashtirish   hamda
inflyatsion   targetlash   tizimiga   bosqichma-bosqich   o‘tish   bo‘yicha   chora-tadbirlar
Kompleksida   keltirilgan   vazifalarning   amalga   oshirilishi,   o‘z   navbatida,   moliya
bozorlari   rivojlanishiga   xizmat   qilib,   pul-kredit   siyosatining   ta’sir   kanallarini
mustahkamlashga yordam beradi.
Shuningdek,   ushbu   davrda   inflyatsiyani   modellashtirish   va   prognozlash
ishlarini takomillashtirishga alohida e’tibor qaratiladi hamda shu asnoda pul-kredit
siyosati   instrumentlarini   takomillashtirish   borasidagi   qarorlar   qabul   qilish
jarayonining   sinovi   amalga   oshirib   boriladi.   Modellar   takomillashtirilishi   bilan
inflyatsiyaning maqsadli miqdoriy ko‘rsatkichlari belgilanadi.
Umuman olganda, pul-kredit siyosatining oraliq rejimi inflyatsion targetlash
rejimiga   o‘tishga   tayyorgarlik   ko‘rish   maqsadida   pul-kredit   siyosatining   barcha
jarayonlari va uning instrumentlarini qayta ko‘rib chiqish hamda takomillashtirish
borasidagi chora-tadbirlar majmuini qamrab oladi.
2.3.   Inflyatsion   targetlash   rejimini   joriy   qilish   bo‘yicha   mavjud
muammolar, xatarlar va cheklovlar
Inflyatsion targetlashga o‘tishning huquqiy asoslari yaratilganligi hamda pul-kredit
siyosatining   tamoyil   va   mexanizmlarini   amaliy   jihatdan   qayta   ko‘rib   chiqish
jarayonining   boshlanganligiga   qaramasdan,   ushbu   rejimga   to‘laqonli   o‘tish   qator
xatar va cheklovlar hisobiga qiyinlashadi.
29 Xususan,   aholi   va   xo‘jalik   yurituvchi   sub’ektlar   inflyatsion   kutilmalarining
barqaror   yuqori   darajada   saqlanib   qolayotganligi   inflyatsion   targetlashga
muvaffaqiyatli   o‘tish   jarayonidagi   asosiy   cheklovlardan   biri   hisoblanadi.   Bunda
iqtisodiyotning   barcha   sektorlarini   erkinlashtirish   davrida   inflyatsion   bosimning
oshishi inflyatsion xatarlar saqlanib qolishiga sabab bo‘lmoqda.
Inflyatsion   kutilmalarning   o‘tgan   yillardagi   narxlar   dinamikasi   asosida
shakllanishini hisobga olganda, iqtisodiyotdagi inflyatsion kutilmalarni pasaytirish
va barqarorlashtirish o‘tish davridagi asosiy vazifalardan biri hisoblanadi.
Inflyatsiyaga nomonetar omillar ta’sirining yuqori bo‘lganligi sababli ushbu
vazifalarni   amalga   oshirish   yanada   qiyinlashadi   va   inflyatsion   targetlashga
muvaffaqiyatli o‘tishda qator to‘siqlarni vujudga keltiradi.
Bunday   omillar   qatoriga   ayrim   tovarlar   bo‘yicha   ma’muriy   tartibga
solinadigan   narxlarning   saqlanib   qolishi,   mahalliy   bozorlarning
monopollashganligi,   xomashyo   narxlarining   yuqoriligi,   jahon   iqtisodiyotining
tiklanayotganligi munosabati bilan inflyatsiyaning import qilinishi, ishlab chiqarish
samaradorligining pastligi va energiya sarfining yuqoriligi, infratuzilmaning yaxshi
rivojlanmaganligi va boshqalar kiradi.
Mazkur   sharoitlarda   inflyatsion   targetlash   rejimining   samaradorligi
Markaziy   bank   kommunikatson   siyosatining   ta’sirchanligi   hamda   aholining
amalga   oshirilayotgan   pul-kredit   siyosatiga   nisbatan   ishonchiga   bog‘liq   bo‘ladi.
Bunda   narxlar   o‘sishining   sabablari   va   narxlar   barqarorligini   ta’minlash   borasida
ko‘riladigan choralarni aholiga tushuntirish muhim ahamiyat kasb etadi.
Shuningdek,   valyuta   bozorining   shakllanishi   sharoitida   valyuta   siyosati   va
tashqi   iqtisodiy   faoliyatning   liberallashtirilishi   jarayonlarining   davom   ettirilishi
bilan bog‘liq xatarlar ham kuzatiladi.
Bunda erkin suzib yuruvchi valyuta kursiga o‘tishda valyuta kursining qisqa
muddatli keskin tebranishlarini yumshatish va valyutani xedjirlash instrumentlarini
rivojlantirish orqali salbiy oqibatlarni kamaytirish muhim hisoblanadi.
Ushbu   maqsadlarga   erishish,   pul-kredit   siyosati   instrumentlarining
ta’sirchanligi hamda samaradorligini kamaytiruvchi sabablarni bartaraf etish bilan
uzviy bog‘liq.
Moliya   sektorining   institutsional   jihatdan   sust   rivojlanganligi   va   yashirin
iqtisodiyotda   katta   hajmdagi   naqd   pul   mablag‘lari   aylanmasining   mavjudligi
30 Markaziy   bank   pul-kredit   siyosatining   samaradorligini   pasaytiruvchi   omillardan
hisoblanadi.
Davlat   qarz   majburiyatlarining   muomalada   mavjud   emasligi   Markaziy
bankning   ochiq   bozor   operatsiyalarini   amalga   oshirish   hamda   bank   sektorining
ushbu   qarz   instrumentlaridan   garov   ta’minoti   sifatida   foydalanib,   qisqa   muddatli
likvidlikni jalb qilish imkoniyatlarini cheklaydi.
So‘nggi   yillarda  Davlat   byudjeti   balanslashgan   holda  ijro etilishi  sharoitida
davlat   qarz   majburiyatlarini   chiqarishning   ob’ektiv   sabablari   mavjud   emasligiga
qaramasdan,   investitsion,   shu   jumladan,   hududiy   va   tarmoqlar   rivojlanish
dasturlarini moliyalashtirish manbalarini diversifikatsiyalash va maqbullashtirishda
qarz qimmatli qog‘ozlarining afzalligi ularni yaqin istiqbolda muomalaga chiqarish
uchun asos bo‘lishi mumkin.
Tashqi   iqtisodiy   xatarlar   ko‘p   jihatdan   eksport   tarkibi   va   iqtisodiyotga
valyuta   tushumlari   dinamikasi   bilan   bog‘liq   hisoblanadi.   Bunday   holatlarda,
qimmatbaho   metallar   bozoridagi   narxlar   o‘zgarishi   hisobiga   hamda   qo‘shni
mamlakatlar va asosiy savdo hamkor davlatlardagi iqtisodiy muammolar natijasida
yuzaga keluvchi xatarlarni minimallashtirish talab etiladi.
31                                              XULOSA
Milliy   iqtisodiyot   xususiyatlarini   inobatga   olgan   holda,   pul-kredit   siyosati
rejimlarining  o‘ziga   xos   jihatlari   va  ta’sirchanligi   tahlili   o‘rta   muddatli   istiqbolda
Markaziy   bankning   ustuvor   maqsadi   sifatida   narxlar   barqarorligiga   erishish
vazifasiga inflyatsion targetlash rejimi juda mos kelishini ko‘rsatmoqda. Shundan
kelib   chiqqan   holda,   pul-kredit   siyosatini   amalga   oshirishning   tamoyil   va
usullarining inflyatsion targetlashga bosqichma-bosqich yo‘naltirish uchun zaruriy
huquqiy asoslar va tayanch iqtisodiy sharoitlar yaratildi.
Xususan,   valyuta   siyosatining   liberallashtirilishi   va   bozor   sharoitlarida
almashuv   kursining   shakllanishini   ta’minlash   bo‘yicha   choralar,   Markaziy
bankning ustuvor maqsadlari va amaliy mustaqilligini aniq belgilanishi, pul-kredit
siyosatini  amalga oshirishning faol  bosqichiga o‘tilishi, inflyatsiyani  hisoblash va
baholash   usullarini   takomillashtirilishi,   shuningdek   shaffoflikning   oshirilishi   va
kommunikatsion   siyosatning   kuchaytirilishi   kabi   amaliy   choralar   inflyatsion
targetlashga o‘tish uchun asosiy sharoitlarni yaratadi.
Shu   bilan   birga,   mavjud   xatarlar   va   to‘siqlar   inflyatsion   targetlash   rejimini
joriy etish vazifasining bajarilishini qiyinlashtiradi.
O‘z   navbatida,   Markaziy   bank   asosiy   e’tiborni   prognozlash   va   tahliliy
bazani   mustahkamlashga,   pul-kredit   siyosati   instrumentlarini   takomillashtirish   va
ularning ta’sir kanallarini kuchaytirishga, komunikatsion siyosatni rivojlantirish va
aholining ishonchini oshirish kabi vazifalarga qaratadi.
Markaziy   bank   ushbu   rejimga   bosqichma-bosqich   o‘tish   bo‘yicha   chora-
tadbirlarni   amalga   oshirishda   tegishli   vazirlik   va   idoralar   bilan   sa’y-harakatlarni
birlashtiradi va hamkorlikda faoliyat yuritadi.
Umuman   olganda,   inflyatsion   targetlashga   o‘tish   pul-kredit   siyosati
sohasining   barcha   jihatlarini   tubdan   qayta   ko‘rib   chiqish   va   takomillashtirishni
talab   etadi.   Bu   esa,   o‘z   navbatida,   uzoq   muddatli   istiqbolda   barqaror   iqtisodiy
32 o‘sishning   asosi   bo‘lgan   makroiqtisodiy   barqarorlikni   ta’minlashda   sifat   jihatdan
yangi bosqichga o‘tilishini anglatadi.
Ushbu Konsepsiya O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi va Moliya
vazirligi bilan kelishilgan.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
• Karimov I.A. “Barcha reja va dasturlarimiz vatanimiz taraqqiyoni yuksaltirish, 
xalqimiz farovonligini oshirishga xizmat qiladi” //Xalq so’zi, 2021 yil 22 yanvar 
• Karimov I.A. Asosiy vazifamiz – Vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz 
farovonligini yanada yuksaltirishdir.  T.: “O’zbekiston”, 20 22 . 
• Nazarova G.G., Xalilov X.X., Xanova I.M., Hakimov N.Z., Bobojonov B.R. 
Jahon iqtisodiyoti. T.: MChJ “RAM-S”, 20 21  y 
• Nazarova G.G., Xaydarov N.X., Akbarov M.T.   Xalqaro iqtisodiy 
munosabatlar. T.: MChJ “RAM-S”, 2020 y 
• Shodiyev R.X. Jahon iqtisodiyoti.  T.: G’ofur G’ulom, 20 2O  
33 KIRISH…………………………………………………………………………..3
I-BOB TASHQI IQTISODIY FAOLIYAT……………………………………5
1.1Tashqi iqtisodiy faoliyati milliy bankining qisqacha tavsifi……………….5
1.2   Makroiqtisodiy   barqarorlik   va   rivojlanishni   ta’minlashda   pul-kredit
siyosatining o‘rni………………………………………………………………...9
II-BOB Pul-kredit siyosatini amalga oshirishning usul va mexanizmlari 
(inflyatsion targetlash rejimiga o‘tishning ahamiyati)………………………...11
2.1   O‘zbekistonda   inflyatsion   targetlash   rejimini   joriy   etish
istiqbollari…….11
2.2   Pul-kredit siyosatining oraliq rejimi……………………………..………..27
2.3. Inflyatsion targetlash rejimini joriy qilish bo‘yicha mavjud muammolar,
xatarlar va cheklovlar……………………………………………………..…….29
XULOSA……………………………………………………………………...….32
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR……………………………..…………33
34
Купить
  • Похожие документы

  • Industrial tarmoqlarida kadrlarni tanlash, joy-joyiga qo’yish, tayyorlash va qayta tayyorlash
  • 2016-2023 yillarda O'zbekistonda asosiy makroiqtisodiy ko'rsatkichlar dinamikasi
  • Assotsiatsiya koeffitsienti
  • XXI asrdagi jahon iqtisodiy inqirozlari - sabablari va oqibatlarini tahlil qilish
  • Xizmat sohasida yetakchi bo’lishning zamonaviy tamoyillari

Подтвердить покупку

Да Нет

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Инструкция по снятию с баланса
  • Контакты
  • Инструкция использования сайта
  • Инструкция загрузки документов
  • O'zbekcha