Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	40000UZS
Размер	181.8KB
Покупки	0
Дата загрузки	13 Май 2025
Расширение	docx
Категория	Педагогика

O'zbekistonda ijtimoiy davlat barpo etishda xotin-qizlarning faolligini oshirish yo'nalishlari kurs ishi

18huquq va imkoniyatlarga ega bo‘lishi tushuniladi. Bu prinsipni hayotga tatbiq
etishda huquqiy asoslarning mavjudligi hal qiluvchi omildir. O‘zbekistonda
bu yo‘nalishda zarur qonunchilik hujjatlari, davlat dasturlari, farmon va
qarorlar ishlab chiqilgan va amaliyotga tatbiq etilmoqda.
Avvalo, mamlakat Konstitutsiyasining 46-moddasida ayollar va erkaklar
teng huquqligi aniq belgilab qo‘yilgan. Bu konstitutsiyaviy norma gender
tenglikning huquqiy poydevori bo‘lib xizmat qiladi. Shuningdek, fuqarolik,
mehnat, nikoh va oilaviy munosabatlarga oid bir qator qonun hujjatlarida ham
ayollarning huquqlari mustahkamlangan. Bu huquqiy normalar ayollarning
mehnat bozorida, siyosiy faoliyatda, ta’lim va sog‘liqni saqlash tizimida teng
imkoniyatlarga ega bo‘lishini kafolatlaydi. 8
2019-yilda qabul qilingan “O‘zbekiston Respublikasida gender tenglikni
ta’minlash to‘g‘risida”gi Qonun gender masalalarini tartibga soluvchi ilk
muhim hujjat bo‘ldi. Ushbu qonunda gender tenglik tushunchasi, uni
ta’minlash mexanizmlari, davlat organlarining bu boradagi majburiyatlari
aniq ko‘rsatib berilgan. Qonun shuningdek, gender tenglikning buzilishi
holatlariga huquqiy javobgarlik belgilanishini ham ko‘zda tutadi. Gender
tenglikni amalda ta’minlash uchun 2021-yilda “2022–2026 yillarga
mo‘ljallangan 9
Gender tenglikni ta’minlash bo‘yicha milliy strategiya” qabul
qilindi. Strategiyada ayollarni ta’lim, mehnat, sog‘liqni saqlash, siyosiy
ishtirok va oilaviy munosabatlar sohalarida qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha aniq
chora-tadbirlar belgilangan. Ushbu hujjat gender siyosatini kompleks va
tizimli tarzda olib borishga xizmat qilmoqda. Shuningdek, davlat siyosatida
ayollar faolligini oshirishga doir alohida dasturlar ham ishlab chiqilgan.
Jumladan, “Ayollar daftari” tizimi orqali ijtimoiy yordamga muhtoj xotin-
qizlar aniqlanib, ularning muammolarini hal qilishga yo‘naltirilgan amaliy
8
Solieva G. "Sotsiologiya asoslari: gender munosabatlari". – Termiz: Surxon nashriyoti,
2020.
9
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Qarori, PQ–4820-son
"2022–2026 yillarda gender tenglikni ta’minlash bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi Milliy
strategiyasini tasdiqlash haqida",

13Sotsiologlar tomonidan o‘tkazilgan ko‘plab tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki,
ayollar jamiyatda qanchalik faol bo‘lsa, jamiyatda barqarorlik, ijtimoiy
birdamlik, iqtisodiy o‘sish ham shunchalik yuqori bo‘ladi. Shuning uchun
ayollar mavzusi sotsiologiya fanining doimiy o‘rganiladigan,
takomillashtiriladigan va yangilanib boradigan sohalaridan biridir. 5
O‘zbekiston jamiyatida xotin-qizlarning o‘rni: amaliy sotsiologik
yondashuvlar O‘zbekiston mustaqillikka erishganidan so‘ng ijtimoiy
hayotning barcha sohalarida islohotlar amalga oshirila boshlandi. Ayniqsa,
xotin-qizlarning jamiyatdagi mavqeini mustahkamlash, ularni faol ijtimoiy
guruh sifatida rivojlantirishga alohida e’tibor qaratildi. Bugungi kunda ayollar
mamlakat siyosiy, iqtisodiy va madaniy hayotining muhim ishtirokchisiga
aylangan. Ushbu o‘zgarishlar sotsiologik tadqiqotlar nuqtayi nazaridan tahlil
etilganda, qator muhim yo‘nalishlarni ajratish mumkin.
Avvalo, O‘zbekistonda xotin-qizlarga oid davlat siyosati maxsus qonunlar,
qarorlar va dasturlar orqali amalga oshirilmoqda. Bular orasida "Gender
tenglik to‘g‘risida"gi qonun, ayollar bandligini oshirish dasturlari, ijtimoiy
himoya tizimining kengaytirilishi muhim ahamiyat kasb etadi. Sotsiologik
tahlillar shuni ko‘rsatadiki, ushbu siyosiy-huquqiy asoslar ayollarning
jamiyatdagi ishtirokini rag‘batlantiruvchi omilga aylangan.
Sotsiologik tadqiqotlarda respondentlar o‘rtasida olib borilgan
so‘rovnomalar, intervyular, kuzatishlar shuni ko‘rsatadiki, ko‘pchilik ayollar
hozirgi kunda o‘zini jamiyatda muhim subyekt sifatida his etmoqda. Ayollar
orasida o‘zini o‘qituvchi, shifokor, tadbirkor, davlat xizmatchisi sifatida
ko‘rsata olganlar soni ortmoqda. Ularning o‘ziga bo‘lgan ishonchi ham
sotsiologik o‘lchovlarda ijobiy o‘zgarishlarni ko‘rsatmoqda.
O‘zbekistonda ayollar faolligi ko‘proq ta’lim va sog‘liqni saqlash tizimida
seziladi. Barcha bosqichdagi ta’lim muassasalarida ayollar soni
5
Karimova D. "Ayollar faolligi va oilaviy barqarorlik". – Buxoro: Buxoro universiteti nashriyoti,
2022.

329) Raxmatullaeva S. "Ijtimoiy davlat va gender masalalari". – Toshkent:
IQTISOD-MOLIYA, 2019.
10) Karimova D. "Ayollar faolligi va oilaviy barqarorlik". – Buxoro: Buxoro
universiteti nashriyoti, 2022.
11) Sirojiddinova Sh. "Oila va jamiyatda ayolning o‘rni". – Andijon: Ilm ziyo,
2020.
12) Toshpo‘latova E. "O‘zbekiston gender siyosati: bugun va ertaga". –
Toshkent: Sharq, 2017.
13) Rasulova N. "Xotin-qizlar huquqlarining himoyasi: nazariya va amaliyot".
– Qarshi: Nasaf, 2022.
14) Xudoyberganova M. "Ayollarning siyosiy faolligini shakllantirish
mexanizmlari". – Toshkent: Adolat, 2019.
15) Solieva G. "Sotsiologiya asoslari: gender munosabatlari". – Termiz:
Surxon nashriyoti, 2020.
16) Matkarimova L. "Ayollar va ijtimoiy inklyuziya". – Toshkent:
Ma’naviyat, 2023
17) Nurmuxamedova R. "Siyosat, jamiyat va gender tenglik". – Toshkent:
Iqtisodiyot, 2021.
18) Egamberdieva D. "Mahalla institutida ayollarning roli". – Farg‘ona: Ziyo
nuri, 2022.
19) Otaxonova Z. "Xotin-qizlarni ijtimoiy himoya qilish mexanizmlari". –
Nukus: Bilim, 2018.
20) Mamatqulova R. "Ayollar harakati va ijtimoiy o‘zgarishlar". – Andijon:
Ilm va taraqqiyot, 2019.
21) Tursunova M. "Jamiyatda ayollar faolligi: sotsiologik yondashuvlar". –
Toshkent: Innovatsiya, 2022.
22) Ortiqova H. "Xotin-qizlar siyosatida mahalliy va global tendensiyalar". –
Toshkent: Ziyo, 2021.

20tashabbusi aniqlab, ularni qo‘llab-quvvatlash tizimi.
5 CEDAW – Ayollarga
nisbatan kamsitishlarga
barham berish
konvensiyasi O‘zbekiston tomonidan imzolangan
xalqaro hujjat bo‘lib, ayollar huquqlarini
xalqaro darajada himoya qiladi.
6 Mehnat kodeksi va Oila
kodeksi Ayollar uchun ish joyida imtiyozlar, ta’til
va mehnat sharoitlarini belgilovchi asosiy
huquqiy manbalar.
7 Saylov qonunchiligida
kvotalar Siyosiy partiyalarda va parlamentda
ayollar ulushini oshirish uchun
belgilangan ulushlar.
8 Xotin-qizlar qo‘mitasi,
maslahat kengashlari Mahalliy darajadagi ayollar bilan
ishlovchi ijtimoiy institutlar.
O‘zbekiston Respublikasida ayollar masalalariga oid xalqaro hujjatlar ham
imzolangan va ratifikatsiya qilingan. Masalan, BMTning CEDAW
konvensiyasi – “Ayollarga nisbatan kamsitishning barcha shakllariga barham
berish to‘g‘risida”gi konvensiya asosida ayollar huquqlarining xalqaro
standartlar asosida himoya qilinishi ta’minlanmoqda. Shuningdek, gender
siyosatini ilmiy asoslash maqsadida ijtimoiy fanlar sohasida ayollar
mavzusiga oid tadqiqotlar, sotsiologik so‘rovlar va statistik tahlillar olib
borilmoqda. Bu esa siyosiy-huquqiy qarorlar qabul qilishda aniq, ilmiy
asoslangan yondashuvga zamin yaratmoqda. O‘zbekistonda gender tenglik va
ayollar faolligini oshirish borasida mustahkam siyosiy-huquqiy asoslar
yaratilgan. Bu asoslar huquqiy kafolat, iqtisodiy qo‘llab-quvvatlash, siyosiy
rag‘batlantirish va ijtimoiy himoya choralarini o‘z ichiga oladi. Eng muhimi,
bu siyosat ayollarni kuchsiz emas, balki jamiyatning teng va faol subyekti
sifatida shakllantirishga xizmat qilmoqda.

2 Mavzu : O'zbekistonda ijtimoiy davlat barpo etishda xotin-qizlarning
faolligini oshirish yo'nalishlari
Mundarija
Kirish …………………………………………………………………………3
I -BOB. O zbekistonda ijtimoiy davlat va xotin-qizlar faolligining nazariyʻ
asoslari
1.1. Ijtimoiy davlat tushunchasi va uning asosiy belgilari ……………………6
1.2. Xotin-qizlarning jamiyatdagi roli nazariy va sotsiologik yondashuvlar ...9
1.3. O zbekistonda gender tenglik va ayollar faolligini oshirishga doir siyosiy-
ʻ
huquqiy asoslar ………………………………………………………………17
II -BOB. O‘zbekistonda xotin-qizlar faolligini oshirish yo‘nalishlari:
sotsiologik tadqiqot asosida tahlil
2.1. Xotin-qizlar faolligini o‘rganishga doir sotsiologik tadqiqot metodlari va
texnikasi …………………………………………………………………...…21
2.2.So‘rovnoma va suhbatlar natijalari asosida O‘zbekistonda ayollar
faolligining holati ……………………………………………………………25
2.3. Ayollar faolligini oshirish yo‘nalishlari: sotsiologik tavsiyalar va amaliy
takliflar ………………………………………………………………………27
Xulosa…………………………………………………………………….…30
Foydalanilgan adabiyotlar…………………………………………………31

8davlat fuqarolar bilan ijtimoiy hamkorlik qiladi, ularning muammolarini hal
qilishda bevosita ishtirok etadi. Shuningdek, ijtimoiy davlat fuqarolarning
faolligini oshirish orqali ham rivojlanadi. Ayniqsa, ayollar, yoshlar va
nogironlar kabi guruhlarning jamiyat hayotiga faol jalb qilinishi bu davlat
modelining muvaffaqiyatli ishlashiga xizmat qiladi. Bu orqali ijtimoiy
barqarorlik, iqtisodiy o‘sish va ma’naviy rivojlanishga erishish mumkin
bo‘ladi. 3
1-jadval: Ijtimoiy davlatning asosiy belgilarining mazmuni
№ Asosiy belgi Izohi
1 Ijtimoiy tenglik Barcha fuqarolarga teng imkoniyatlar yaratish,
diskriminatsiyani yo‘qotish.
2 Ijtimoiy adolat Resurslar adolatli taqsimlanadi, ehtiyojmand
qatlamlarga yordam beriladi.
3 Ijtimoiy xavfsizlik Ishsizlik, keksalik, kasallik kabi holatlarda
ijtimoiy yordam beriladi.
4 Ish bilan
ta’minlash siyosati Bandlikni oshirish, qayta o‘qitish, kasbiy
tayyorlov tizimini rivojlantirish.
5 Ijtimoiy xizmatlar
tizimi Bepul yoki arzon ta’lim, sog‘liqni saqlash, turar
joy, madaniyat xizmatlari.
6 Demokratik
qadriyatlar asosida
boshqaruv Inson huquqlari, erkinliklar va ishtirokchilikka
asoslangan davlat boshqaruvi.
2-jadval: Ijtimoiy davlat va iqtisodiy-sotsial yo‘nalishlar o‘rtasidagi
bog‘liqlik
Yo‘nalish Ijtimoiy davlatdagi ifodasi Natija
3
Murodova M. "O‘zbekistonda xotin-qizlar siyosati va huquqiy islohotlar". – Samarqand:
Ma’naviyat, 2021.

7Ijtimoiy davlat modeli bir qator muhim belgilar orqali ajralib turadi.
Birinchi belgi – ijtimoiy tenglikni ta'minlashdir. Bu, avvalo, barcha fuqarolar
uchun ta’lim va tibbiy xizmatlardan teng foydalanish imkoniyatlarini yaratish
orqali amalga oshiriladi. Ijtimoiy tenglik me’yorlariga ko‘ra, shaxslar
tug‘ilganidan qat’i nazar, bir xil huquq va imkoniyatlarga ega bo‘lishi kerak.
Bu prinsip inson kapitalining rivojlanishiga zamin yaratadi.
Ikkinchi belgi – ijtimoiy adolatdir. Ijtimoiy adolat – bu resurslar
taqsimotida haqiqat, ehtiyoj va salohiyat mezonlarini hisobga olish orqali teng
va adolatli muhitni shakllantirishdir. Bu mezonlar orqali davlat ijtimoiy
himoya tizimini quradi, byudjet resurslarini ehtiyojmand qatlamlarga
yo‘naltiradi, iqtisodiy tengsizlikni kamaytiradi.
Uchinchi belgi – fuqarolarning ijtimoiy xavfsizligini ta’minlashdir. Bu,
fuqarolar turmushida kutilmagan holatlar – ishsizlik, kasallik, nogironlik yoki
keksalik davrida ularni moddiy va ma’naviy jihatdan qo‘llab-quvvatlash
tizimidir. Pensiya, nafaqa, ishga joylashtirish, bepul yoki subsidiyalangan
sog‘liqni saqlash kabi xizmatlar aynan shu yo‘nalishdagi mexanizmlardir.
To‘rtinchi belgi – ish bilan ta’minlash siyosatidir. Ijtimoiy davlat mehnat
bozorini boshqarishda faol qatnashadi. U kasbiy tayyorgarlik, qayta o‘qitish,
mehnat muhitining xavfsizligi va munosib ish haqi masalalarini nazorat
qiladi. Bu esa iqtisodiy faol aholining o‘z salohiyatini to‘liq namoyon etishiga
imkon yaratadi.
Beshinchi belgi – ijtimoiy xizmatlar tizimining rivojlanganligidir. Bu
tizimda ta’lim, tibbiyot, ijtimoiy yordam, turar joy, madaniy va sport
xizmatlari davlat tomonidan yoki davlat ko‘magida amalga oshiriladi.
Xizmatlar barcha fuqarolarga qulay va arzon bo‘lishi kerak. Bu orqali
jamiyatda ijtimoiy inklyuziya, ya’ni barcha qatlamlarning to‘liq integratsiyasi
ta’minlanadi. Ijtimoiy davlat modeli demokratik qadriyatlar bilan uzviy
bog‘liq. Chunki inson huquqlarini ta’minlash, ijtimoiy himoya, teng
imkoniyatlar yaratish demokratik jamiyatning asosiy ustunlaridandir. Bunday

17Sotsiologik yondashuvda gender tenglikni ta’minlash uchun ayollar o‘z
haq-huquqlarini bilishi, mustaqil fikrlashi, o‘z hayotiga oid muhim qarorlarni
mustaqil qabul qila olishi kerak. Shuningdek, jamiyatda erkaklar tomonidan
bu o‘zgarishlarni qo‘llab-quvvatlash, hamkorlik asosida harakat qilish
madaniyati ham qaror topishi lozim. Gender tenglik nafaqat ayollar masalasi,
balki butun jamiyatning umumiy muammosidir.
Ayollarni qo‘llab-quvvatlashda moliyaviy mexanizmlar ham dolzarb
ahamiyatga ega. Kichik biznes yuritish, kasbga o‘qitish, oilaviy tadbirkorlikni
rivojlantirish, imtiyozli kreditlar berish orqali ayollarni iqtisodiy jihatdan
mustaqillikka olib chiqish mumkin. Bu ularning ijtimoiy hayotga yanada faol
kirib kelishini ta’minlaydi. gender tenglik – bu faqat huquqiy tenglik emas,
balki iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy va ma’naviy jihatdan to‘liq teng
imkoniyatlarning kafolatlanishi demakdir. Ayollarni qo‘llab-quvvatlash,
ularning huquqlarini amalda ta’minlash, stereotiplarni bartaraf etish, ijtimoiy
institutlarda ularning faol ishtirokini kuchaytirish – zamonaviy jamiyat
oldidagi eng muhim vazifalardandir. Bu yo‘lda sotsiologik tadqiqotlar asosida
ilmiy tavsiyalar ishlab chiqish va amaliy chora-tadbirlar ko‘rish muhim
ahamiyatga ega.
1.3. O zbekistonda gender tenglik va ayollar faolligini oshirishga doirʻ
siyosiy-huquqiy asoslar
Mustaqillik yillarida O‘zbekiston Respublikasi ijtimoiy hayotni tubdan
isloh qilish yo‘lida keng ko‘lamli siyosiy, ijtimoiy va huquqiy islohotlar
bosqichma-bosqich amalga oshirib keldi. Ayniqsa, gender tenglikni
ta’minlash va xotin-qizlarning ijtimoiy faolligini oshirish masalasi davlat
siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biriga aylandi. Chunki ijtimoiy adolatga
asoslangan taraqqiyot faqat erkaklar emas, balki ayollarning ham teng va faol
ishtirokini talab etadi.
Gender tenglik deganda, erkaklar va ayollar jamiyat hayotining barcha
sohalarida – siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy yo‘nalishlarda bir xil

31 Foydalanilgan adabiyotlar
1) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 7-martdagi PF–5653-
sonli Farmoni – "O‘zbekiston Respublikasida xotin-qizlarning jamiyatdagi
o‘rni va nufuzini oshirish, ularning huquq va manfaatlarini himoya qilish
tizimini yanada takomillashtirish to‘g‘risida". Manba: Lex.uz huquqiy
portali, 2019-yil.
2) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 7-martdagi PF–87-sonli
Farmoni – "Xotin-qizlar bandligini ta’minlash va ularni ijtimoiy qo‘llab-
quvvatlash tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida"
Manba: Prezident.uz rasmiy veb-sayti.
3) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021-yil 25-iyundagi PQ–5156-
sonli Qarori – "O‘zbekiston Respublikasida gender tenglikni ta’minlash
bo‘yicha 2022–2026-yillarga mo‘ljallangan strategiyani tasdiqlash
to‘g‘risida". Manba: lex.uz, 2021.
4) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 2-fevraldagi PF–5325-
son Farmoni – "Faol tadbirkorlik, innovatsion g‘oyalar va
texnologiyalarni qo‘llab-quvvatlash orqali xotin-qizlarning bandligini
ta’minlashga qaratilgan chora-tadbirlar to‘g‘risida". Manba: lex.uz.
5) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 5-martdagi PQ–4629-
sonli Qarori – "Oila va xotin-qizlar qo‘mitalari faoliyatini tashkil etish va
ular zimmasiga yuklatilgan vazifalarni samarali amalga oshirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida". Manba: Huquqiy axborot portali, 2020.
6) Jo‘raqulova S.A. "Gender tenglik: nazariy asoslari va amaliy
yo‘nalishlari". – Toshkent: Fan va texnologiya, 2020.
7) Qodirova G‘. "Ayollarning jamiyatdagi o‘rni: sotsiologik tahlil". –
Toshkent: Yangi asr avlodi, 2018.
8) Murodova M. "O‘zbekistonda xotin-qizlar siyosati va huquqiy islohotlar".
– Samarqand: Ma’naviyat, 2021.

10madaniyatlarda esa ularning o‘rni muqaddas darajada e’tirof etilgan. Masalan,
qadimgi Misrda ayollar diniy marosimlarda faol ishtirok etgan, Hindistonda
esa ayol hayot beruvchi, ilohiy kuch timsoli sifatida ulug‘langan.
Ammo ko‘p hollarda tarixda ayollar erkaklarga qaraganda kam huquqli
guruh sifatida ko‘rilgan. Bu holat, ayniqsa, patriarxal jamiyatlarda ayollarning
huquqiy cheklanishi, mulkka egalik qilmasligi, siyosiy hayotda ishtirok
etmasligi kabi jihatlarda yaqqol namoyon bo‘lgan. O‘rta asrlarda esa,
ko‘pgina Yevropa va Osiyo davlatlarida ayollar faqatgina uy-ro‘zg‘or va bola
parvarishi bilan shug‘ullanishi lozim bo‘lgan guruh sifatida tan olingan. 4
Zamonaviy sotsiologiya nazariyalariga ko‘ra, ayollarning tarixiy ravishda
cheklanishi ularning ijtimoiy roli haqidagi stereotiplarning shakllanishiga olib
kelgan. Shunga qaramay, industrial jamiyatga o‘tish, ta’limning ommalashuvi,
ishlab chiqarishdagi ishchi kuchiga bo‘lgan talab ayollarni ham faol ijtimoiy
qatlamga aylantira boshladi. Bu holat XX asrda ayniqsa kuchaydi.
Ayollarning ijtimoiy hayotdagi rolini nazariy jihatdan yoritishda
funksionalizm yondashuvi muhim o‘rin tutadi. Bu nazariyaga ko‘ra, jamiyat
bir butun tizim bo‘lib, har bir qatlam o‘z vazifasini bajaradi. Ayollar esa
asosan reproduktiv vazifani – ya’ni avlod yetishtirish, bolalarni tarbiyalash,
oilada axloqiy me’yorlarni shakllantirish funksiyasini bajaradi. Bu
yondashuvda ayollar jamiyat barqarorligining asosi sifatida talqin qilinadi.
Boshqa tomondan, konflikt nazariyasida ayollar bilan erkaklar o‘rtasidagi
ijtimoiy tengsizlik asosiy muammo sifatida ko‘riladi. Karl Marks va Fridrix
Engelslarning g‘oyalariga asoslanilgan bu yondashuvda ayollarning
mehnatdagi ekspluatatsiyasi, mulkka egalik qilmasligi va siyosiy hayotdan
chetlashtirilishi jamiyatda ustun guruh (erkaklar) tomonidan olib borilayotgan
nazoratning ko‘rinishi sifatida tahlil qilinadi. Shuningdek, simvolik
interaktsionizm yondashuvi ayollarning jamiyatdagi o‘rnini kundalik
muloqotlar, ramzlar va madaniy me’yorlar orqali tushuntiradi. Bu nazariyaga
4
Raxmatullaeva S. "Ijtimoiy davlat va gender masalalari". – Toshkent: IQTISOD-MOLIYA, 2019.

19chora-tadbirlar ko‘rilmoqda. Bu tashabbus ayollarni faqat himoya qilinadigan
guruh sifatida emas, balki jamiyatning faol qatlamiga aylantirishga xizmat
qilmoqda.
Mahalliy darajada esa “Xotin-qizlar qo‘mitasi”, “Ayollar maslahat
kengashlari”, “Ayollar tadbirkorligi markazlari” orqali ayollar hayotiga
bevosita ta’sir qiluvchi siyosiy-ijtimoiy mexanizmlar yo‘lga qo‘yilgan. Ushbu
tuzilmalar orqali ayollar ijtimoiy muammolarini hal etish, maslahat olish,
kasbga o‘qish, moliyaviy yordam olish, tadbirkorlikni boshlash imkoniyatiga
ega bo‘lmoqda. Mehnat sohasida esa xotin-qizlarga nisbatan har qanday
kamsitishni oldini olishga qaratilgan huquqiy kafolatlar mavjud. Mehnat
kodeksi, Oila kodeksi va boshqa normativ hujjatlar orqali ayollarga bola
parvarishi, tug‘ruq ta’tili, mehnat sharoitlarining moslashuvchanligi kabi
huquqlar berilgan. Bu esa ularning ish va oilaviy hayotni muvozanatli olib
borishlariga imkon yaratadi. Siyosiy faollikni oshirish maqsadida saylov
qonunchiligida ayollar uchun imkoniyatlarni kengaytirishga doir
o‘zgartirishlar kiritilgan. Jumladan, siyosiy partiyalar nomzodlar ro‘yxatida
ayollar ulushini oshirishga intilmoqda. Bu orqali ayollar qonun chiqaruvchi va
boshqaruv organlarida ko‘proq ishtirok etish imkoniyatiga ega bo‘lmoqda.
№ Huquqiy-hujjat yoki
tashabbus Mazmuni va ahamiyati
1 O‘zbekiston Respublikasi
Konstitutsiyasi, 46-modda Ayollar va erkaklarning teng huquqliligi
konstitutsiyaviy asosda belgilangan.
2 “Gender tenglik
to‘g‘risida”gi Qonun
(2019-yil) Gender tenglikni ta’minlash
mexanizmlarini belgilab bergan asosiy
qonun.
3 2022–2026-yillarga
mo‘ljallangan Gender
strategiyasi Ayollarni siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy va
ma’naviy sohalarda qo‘llab-quvvatlash
bo‘yicha kompleks strategik hujjat.
4 “Ayollar daftari” Ijtimoiy himoyaga muhtoj xotin-qizlarni

12ko‘proq sohalarda faoliyat yuritmoqda – tibbiyot, ta’lim, axborot
texnologiyalari, hatto texnika va muhandislik sohalarida ham ayollar soni
ortmoqda. Ammo hali ham ularning ish haqi erkaklarnikiga nisbatan past
bo‘lishi, rahbarlik lavozimlarida kam ishtirok etishi muammolar saqlanib
qolmoqda.
Ikkinchi jihat – siyosiy hayotdagi ishtirok. Demokratik jamiyatlar ayollarni
siyosatga jalb qilish, parlamentlarda ularning ulushini oshirish, saylovlarda
ishtirokini kengaytirish orqali gender tenglikka erishishga harakat qilmoqda.
Ko‘plab davlatlarda ayollar uchun kvotalar joriy etilgan. Bu orqali ayollar
ijtimoiy muammolarni hal qilishda bevosita ishtirok eta boshladi.
Uchinchi jihat – ta’limdagi faollik. Ayollar orasida oliy ma’lumotga ega
bo‘lganlar soni ortib bormoqda. Bu holat o‘z-o‘zini anglash, mustaqil qaror
qabul qilish, jamiyatda o‘z o‘rnini topish, kasbiy mahoratni oshirish imkonini
beradi. Ayniqsa, ilm-fan sohasida faol ayollar sonining ko‘payishi ijtimoiy
taraqqiyotga xizmat qilmoqda.
To‘rtinchi jihat – ijtimoiy tarmoqlarda va axborot maydonida ayollar
faolligi. Bugungi ayol zamonaviy texnologiyalarni puxta o‘zlashtirgan,
yangiliklardan xabardor, ijtimoiy pozitsiyaga ega shaxsga aylangan. Ular
blogerlik, onlayn ta’lim, ijtimoiy xizmatlar ko‘rsatish sohalarida ham faol
ishtirok etmoqda.
Sotsiologik yondashuvlar bu o‘zgarishlarga ilmiy asosda yondashadi.
Masalan, postmodern yondashuvda ayollar ijtimoiy konstruksiyalarning
parchalangan muhitida o‘z rolini qayta aniqlaydi. Endilikda gender faqat
erkak va ayol qarama-qarshiligi emas, balki keng va xilma-xil ijtimoiy
holatlarni o‘z ichiga olgan kontseptsiya sifatida qaralmoqda. Shuningdek,
zamonaviy yondashuvlarda inklyuzivlik tushunchasi ham asosiy o‘rin
egallaydi. Bu – ayollar, nogironlar, yoshlar kabi guruhlarning jamiyatda teng
huquq va imkoniyatlarga ega bo‘lishi demakdir. Ayollar faolligini oshirish –
bu faqat ayollarning emas, butun jamiyatning farovonligiga xizmat qiladi.

28oshiriladi. Bilimli ayol – bu faol, ongli, ijtimoiy jarayonlarda o‘z so‘zini ayta
oladigan ayoldir.
Ikkinchidan, iqtisodiy imkoniyatlarni kengaytirish ayollar faolligining
muhim drayveridir. Ayollarni tadbirkorlikka jalb qilish, ularga imtiyozli
kreditlar, subsidiyalar, soliq yengilliklari berish, "startap" loyihalarini qo‘llab-
quvvatlash orqali ularning moliyaviy mustaqilligi ta’minlanadi. Mustaqil
daromadga ega bo‘lgan ayollar ijtimoiy faollikda ham ko‘proq qatnashadi.
Uchinchidan, siyosiy ishtirokni rag‘batlantirish zarur. Ayollarni siyosiy
partiyalar, jamoatchilik kengashlari, mahalliy kengashlar faoliyatiga jalb
qilish, ularni rahbarlik lavozimlariga tayyorlash, liderlik ko‘nikmalarini
shakllantirish bo‘yicha treninglar o‘tkazish zarur. Bunda ijtimoiy institutlar –
ta’lim muassasalari, NNTlar, mahalliy hokimiyat organlari hamkorlikda
ishlashi lozim.
To‘rtinchidan, ayollarni ruhiy-psixologik jihatdan qo‘llab-quvvatlash
mexanizmlarini kuchaytirish kerak. Psixologik markazlar, maslahatxona va
“krizis” markazlar faoliyati orqali ayollarning o‘ziga bo‘lgan ishonchini
mustahkamlash, ularni ijtimoiy faol hayotga qayta integratsiyalash muhim.
O‘ziga ishonchi past bo‘lgan ayol jamiyatda o‘z o‘rnini topa olmaydi.
Beshinchidan, gender stereotiplarni bartaraf etish bo‘yicha targ‘ibot-
tashviqot ishlarini kuchaytirish tavsiya etiladi. Televizion ko‘rsatuvlar,
bloglar, ijtimoiy tarmoqlar, maktab darsliklari orqali ayol shaxsining
zamonaviy, erkin, bilimli va faol timsolini shakllantirish kerak. “Ayol faqat
uy uchun” degan stereotiplarning jamiyat ongidan o‘chirilishi juda muhim
ijtimoiy-ma’naviy vazifadir.
Oltinchidan, ayollar uchun imkoniyatlar tengligini ta’minlovchi
qonunlarning ijrosini ta’minlash zarur. Gender tenglik, mehnat kodeksi,
saylov kodeksida ayollarga berilgan huquqiy kafolatlar amalda ishlashi uchun
ularning ijrosini nazorat qiluvchi mexanizmlar joriy etilishi lozim.

5faolligining oshishi ijtimoiy adolat, gender tenglik va barqaror rivojlanish
kabi strategik maqsadlar bilan bevosita bog‘liqdir. Ushbu mavzuni chuqur
o‘rganish orqali mavjud muammolarni aniqlab, ularning yechimi yo‘lida
sotsiologik asoslangan tavsiyalar ishlab chiqish mumkin. Bu esa nafaqat ilmiy
yondashuvni, balki jamiyat uchun amaliy foyda keltiruvchi natijalarni taqdim
etadi.
Kurs ishi mavzusining obyekti - O‘zbekistonda yashovchi xotin-
qizlarning ijtimoiy faolligi va jamiyat hayotidagi ishtiroki tashkil etadi.
Kurs ishi mavzusining predmeti – xotin-qizlarning jamiyatda faol
ishtirok etishiga ta’sir qiluvchi omillar, mavjud holat, muammolar va ularni
bartaraf etish yo‘llarini sotsiologik tadqiq etishdan iborat.
Kurs ishining asosiy maqsadi – O‘zbekistonda ijtimoiy davlat barpo
etish jarayonida xotin-qizlarning o‘rni va faolligini sotsiologik nuqtayi
nazardan o‘rganish, mavjud muammolarni aniqlash va ularning yechimi
bo‘yicha takliflar ishlab chiqishdan iborat.
Kurs ishi mavzusining vazifalari: Ijtimoiy davlat tushunchasining
nazariy asoslarini yoritish; O‘zbek jamiyatida xotin-qizlarning roli va
faolligini tahlil qilish; Ayollar faolligini oshirishga qaratilgan siyosiy-huquqiy
hujjatlarni tahlil qilish; So‘rovnoma va suhbat usullari orqali mavjud holatni
o‘rganish; Sotsiologik tahlil asosida aniq takliflar va tavsiyalar ishlab chiqish.
Kurs ishi mavzusining tuzilishi. Kurs ishi kirish, ikki bob, har bir
bobda uchta kichik bo‘lim, xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat.

15mustaqillik kabi masalalarda o‘z pozitsiyasini bildirayotgani ham bu
faollikning sotsiologik jihatdan ortib borayotganini anglatadi. O‘zbekistonda
xotin-qizlarning jamiyatdagi roli sotsiologik tahlil nuqtayi nazaridan muhim
o‘rinni egallaydi. Ularning hayotdagi faolligi, jamiyatga qo‘shayotgan hissasi,
qaror qabul qilishdagi ishtiroki – bularning barchasi amaliy sotsiologiyaning
o‘rganish obyekti bo‘lib, bu jarayonlar davomli tahlil etilishi zarur. Ayollar
hayoti jamiyat barqarorligi va taraqqiyotini belgilovchi muhim omil sifatida
baholanmoqda.
Gender tenglik va ayollarni qo‘llab-quvvatlashdagi dolzarb muammolar
Gender tenglik bugungi zamonaviy jamiyatlarda adolatli ijtimoiy tizim barpo
etishning ajralmas mezonlaridan biri hisoblanadi. Gender tenglik deganda
erkaklar va ayollarning ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy va madaniy sohalarda teng
huquq va imkoniyatlarga ega bo‘lishi tushuniladi. Bu nafaqat huquqiy me’yor,
balki hayotda amalda qo‘llanilishi zarur bo‘lgan ijtimoiy prinsipdir.
O‘zbekistonda so‘nggi yillarda bu borada ijobiy siljishlar bo‘layotgan bo‘lsa-
da, hali ham yechimini kutayotgan muammolar mavjud.
Gender tenglikni ta’minlashda eng avvalo ong va tafakkur darajasida
o‘zgarishlar bo‘lishi kerak. Chunki ko‘plab jamiyatlarda, xususan,
O‘zbekiston kabi an’anaviy mentalitet kuchli bo‘lgan davlatlarda ayollarga
nisbatan stereotiplar hali ham mavjud. Masalan, “ayol uydan chiqmasligi
kerak”, “ayol rahbar bo‘lolmaydi”, “ayol faqat tarbiya va pazandalik bilan
shug‘ullanishi lozim” kabi qadimiy tushunchalar ko‘p hollarda gender tenglik
tamoyillariga zid keladi. 7
Amaliy hayotda ham gender tenglik to‘liq ta’minlanmagan holatlar uchrab
turadi. Ayollar hali ham siyosiy qarorlar qabul qilishda kam ishtirok etmoqda.
Parlament, mahalliy kengashlar yoki rahbarlik lavozimlarida ayollar ulushi
pastligicha qolmoqda. Bu holatga sotsiologik nuqtayi nazardan qaraganda, bu
7
Xudoyberganova M. "Ayollarning siyosiy faolligini shakllantirish mexanizmlari". – Toshkent:
Adolat, 2019.

14erkaklarnikidan yuqoriroq. Bu esa ayollarning ijtimoiy rolini ko‘rsatishda
muhim ko‘rsatkichdir. Oliy ta’limda tahsil olayotgan ayollar ulushi ham
yildan-yilga ortib bormoqda. Bu holat ayollarning jamiyatda o‘z o‘rnini
egallash istagini, bilimga bo‘lgan ehtiyojini va mustaqil fikrlash salohiyatini
bildiradi.
Amaliy sotsiologik tahlillar ayollarning oilaviy hayotdagi o‘rni va ijtimoiy
vazifalari haqida ham ma’lumot beradi. Ko‘pchilik ayollar uchun oila
muqaddas bo‘lib qolmoqda, lekin ular faqatgina uy ishlariga emas, balki
tashqaridagi faoliyatlarga ham faol kirishmoqda. Ayollar tomonidan yirik
yoki kichik biznes bilan shug‘ullanish holatlari ham ko‘p uchramoqda.
Ayniqsa, qo‘l mehnati, tikuvchilik, pazandalik, xizmat ko‘rsatish sohalarida
ayollar muhim iqtisodiy kuchga aylangan. O‘zbekistonning turli viloyatlarida
olib borilgan tadqiqotlar ayollar faolligining hududiy farqlarini ham
ko‘rsatadi. Masalan, shaharlarda yashovchi ayollar ko‘proq ta’limli, faol,
zamonaviy texnologiyalarni yaxshi o‘zlashtirgan bo‘lsa, qishloq joylarda bu
jarayon sustroq kechmoqda. Bu esa ayollar faolligini oshirishda hududiy
yondashuvlar zarurligini ko‘rsatadi. Shu bois, sotsiologik tadqiqotlar asosida
har bir hudud uchun alohida ijtimoiy dasturlar ishlab chiqish muhim
hisoblanadi. 6
Ayollar faolligini belgilovchi yana bir muhim mezon – ularning jamoat
tashkilotlaridagi ishtiroki. O‘zbekistonda “Ayollar maslahat kengashlari”,
“Mahalla xotin-qizlar faollari”, “Ayollar klublari” kabi tuzilmalar orqali
minglab ayollar ijtimoiy hayotga jalb qilinmoqda. Bu tashkilotlar orqali
ayollar faqatgina yordam oluvchi emas, balki yordam beruvchi, targ‘ibotchi,
jamoaviy yetakchi sifatida shakllanmoqda. bugungi kunda O‘zbekistonda olib
borilayotgan islohotlarning sotsiologik monitoringi ko‘rsatmoqdaki, xotin-
qizlar muammolari endi jamoatchilik va ommaviy axborot vositalari
e’tiborida. Ayollar zo‘ravonlikka qarshi kurash, gender adolat, iqtisodiy
6
Toshpo‘latova E. "O‘zbekiston gender siyosati: bugun va ertaga". – Toshkent: Sharq, 2017.

21II -BOB. O‘zbekistonda xotin-qizlar faolligini oshirish
yo‘nalishlari: sotsiologik tadqiqot asosida tahlil
2.1. Xotin-qizlar faolligini o‘rganishga doir sotsiologik tadqiqot metodlari
va texnikasi
Zamonaviy sotsiologiyada xotin-qizlarning jamiyatdagi o‘rni, faolligi va
ularning ijtimoiy munosabatlarda tutgan o‘rni chuqur va tizimli tadqiq etilishi
zarur bo‘lgan muhim yo‘nalishlardan biridir. Ayollar mavzusi nafaqat nazariy
jihatdan, balki amaliy jihatdan ham keng ko‘lamli ilmiy-tadqiqot ishlarini
talab etadi. Bu borada sotsiologik tadqiqot metodlari va texnikalari katta
ahamiyat kasb etadi. Aynan ushbu metodlar orqali xotin-qizlarning hayotiy
tajribasi, jamiyatdagi roli, imkoniyatlari va muammolari haqidagi ma’lumotlar
tizimlashtiriladi va ilmiy asosda tahlil qilinadi.
Sotsiologik tadqiqot metodlari deganda, jamiyatdagi turli guruhlar,
xususan, ayollar to‘g‘risidagi empirik ma’lumotlarni yig‘ish, tahlil qilish va
umumlashtirishda qo‘llaniladigan ilmiy yondashuvlar tushuniladi. Xotin-
qizlar faolligini o‘rganishda bu metodlar ularning siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy,
madaniy hayotdagi ishtirokini o‘lchash, tenglik darajasini aniqlash, qaror
qabul qilishdagi pozitsiyasini tushunish imkonini beradi.
Sotsiologik tadqiqotlar ikki asosiy yo‘nalishda olib boriladi: miqdoriy
(kvantitativ) va sifat (kvalitativ) tadqiqotlar. Miqdoriy tadqiqotlar ko‘p sonli
respondentlar o‘rtasida o‘tkazilib, umumlashtirilgan statistik ma’lumotlar
beradi. Sifatli tadqiqotlar esa individual tajriba, tushunchalar, his-tuyg‘ular va
ijtimoiy xatti-harakatlarning ichki mohiyatini tahlil qilishga yo‘naltirilgan.
Xotin-qizlar faolligini o‘rganishda so‘rovnoma (anketaviy so‘rov) eng
ko‘p qo‘llaniladigan metod hisoblanadi. So‘rovnoma yordamida ayollarning
jamiyatdagi ishtiroki, muammolari, ehtiyojlari va ularning davlat siyosati
bo‘yicha fikrlari o‘rganiladi. Savollar yopiq (variantli) yoki ochiq (erkin fikr

29Yettinchidan, ayollarning jamoatchilik faolligini oshirish uchun ularni
mahalliy darajadagi ijtimoiy loyihalarga jalb qilish lozim. Mahallalarda
“Ayollar klublari”, “Yetakchi ayollar markazi”, “Oilaviy maslahat
kengashlari” kabi tashabbuslar orqali ayollar o‘z fikrini bildiradigan,
tashabbus ko‘rsatadigan ijtimoiy platformalarga ega bo‘lishi kerak.
Sakkizinchidan, axborot texnologiyalaridan foydalanish salohiyatini
rivojlantirish kerak. Ayollar uchun raqamli savodxonlik, onlayn
platformalarda ishlash, elektron savdo, masofaviy ish usullarini o‘rganish
imkoniyatlarini yaratish orqali ularning zamonaviy jamiyatga integratsiyasini
kuchaytirish mumkin.
To‘qqizinchidan, ayollar o‘rtasida ijtimoiy hamkorlik va tajriba almashish
tarmoqlarini rivojlantirish lozim. Yetakchi, faol, muvaffaqiyatli ayollar
boshqa ayollar uchun namuna va motivatsiya bo‘lishi mumkin. Bu maqsadda
seminarlar, forumlar, ayollar uchun maxsus mukofotlar joriy qilish foydalidir.
O‘ninchidan, ayollar haqida statistik ma’lumotlarni tizimli yig‘ish va tahlil
qilish orqali siyosiy qarorlar qabul qilish samaradorligi oshadi. Demografik,
iqtisodiy, ta’limiy va bandlikka oid gender statistikasi asosida har bir hudud
uchun mos dasturlar ishlab chiqish mumkin.
Sotsiologik jihatdan olganda, yuqoridagi barcha yo‘nalishlar kompleks
yondashuvni talab qiladi. Bu faqat ayollarni qo‘llab-quvvatlash bilan
cheklanmasligi kerak – balki jamiyatning barcha a’zolarini, jumladan
erkaklarni ham gender masalalariga jalb etish lozim. Gender adolat faqat
ayollar masalasi emas – bu butun jamiyat madaniyatining ifodasidir. Ayollar
faolligini oshirishga doir sotsiologik tavsiyalar ilmiy asoslangan, amaliyotga
tatbiq etilishi mumkin bo‘lgan takliflar majmuasini tashkil etadi. Bu takliflar
asosida mamlakatimizda ayollar uchun teng, adolatli va erkin sharoitlar
yaratilsa, jamiyatda barqarorlik, taraqqiyot va ijtimoiy uyg‘unlikka erishiladi.

27o‘quv kurslari, kasbiy tayyorgarlik, maslahat markazlari va ijtimoiy loyiha
platformalari katta rol o‘ynaydi.
Suhbatlarda qatnashgan ayollar zo‘ravonlik, kamsitish, ayollarga nisbatan
stereotipik munosabatlar, va ishda ko‘tarilishdagi nohaqliklarni eng katta
muammolar sifatida tilga olishgan. Bu muammolar ayollarni jamiyatda o‘z
salohiyatini to‘liq ro‘yobga chiqarishdan to‘sib kelmoqda. Bu
muammolarning mavjudligi sotsiologik yondashuv orqali aniq va ishonchli
ma’lumotlar asosida tasdiqlanmoqda. So‘rovnomalar va suhbatlar natijalari
asosida O‘zbekistonda xotin-qizlar faolligi ortib borayotganini ko‘rish
mumkin, biroq bu jarayon barqaror emas, balki qator ichki va tashqi omillar
ta’sirida shakllanmoqda. Ayollarni qo‘llab-quvvatlash, stereotiplarni yo‘q
qilish, iqtisodiy va ta’limiy imkoniyatlarni kengaytirish orqali ularning
ijtimoiy faolligini yanada kuchaytirish mumkin. Sotsiologik tadqiqotlar bu
jarayonda ilmiy asos, real holatni aniqlovchi vosita va takliflar manbai sifatida
alohida ahamiyatga ega.
2.3. Ayollar faolligini oshirish yo‘nalishlari: sotsiologik tavsiyalar va
amaliy takliflar
Zamonaviy O‘zbekiston jamiyatida xotin-qizlarning ijtimoiy faolligini
oshirish masalasi milliy taraqqiyotning muhim ustuniga aylanmoqda.
Ayollarning faolligi – bu jamiyatning sog‘lomligi, barqarorligi va demokratik
tamoyillarga sodiqligining ko‘rsatkichidir. Biroq so‘rovnoma va suhbatlar
asosida aniqlanganidek, ayollarning faol ishtirokiga to‘sqinlik qiluvchi bir
qator omillar hali ham saqlanib qolmoqda. Shu bois, mavjud muammolarni
hal etish va ayollar ishtirokini kuchaytirish borasida sotsiologik asoslangan
tavsiyalar va amaliy takliflar ishlab chiqilishi dolzarb hisoblanadi.
Sotsiologik tadqiqotlarning ko‘rsatishicha, ayollarning faolligini oshirish
uchun eng avvalo ta’lim sohasida tenglikni mustahkamlash zarur. Ayollar
uchun oliy ta’limga kirish imkoniyatlarini kengaytirish, masofaviy ta’lim,
kasb-hunarga o‘qitish markazlarini ko‘paytirish orqali ularning bilim darajasi

11ko‘ra, ayol kishi bolalikdan “ayolga xos” xatti-harakatlarga o‘rgatiladi va bu
ijtimoiy identitetni mustahkamlaydi. Masalan, go‘zallik, itoatkorlik,
uyatchanlik kabi qadriyatlar jamiyat tomonidan ayollarga yuklatilgan
normativ xatti-harakatlardir. Natijada, tarixiy jihatdan ayollar ko‘proq “uyga
qamalgani” bilan emas, balki ularning jamiyatdagi roli nazariy jihatdan aniq
belgilab berilgani sababli cheklangan deb qaraladi. Zamonaviy yondashuv esa
bu chegaralarni yo‘q qilish, ayollarning har sohadagi faolligini qo‘llab-
quvvatlash, ularning huquq va erkinliklarini kengaytirishni asosiy vazifa deb
biladi.
Zamonaviy sotsiologik yondashuvlarda ayollarning roli Zamonaviy
sotsiologik yondashuvlarda ayollar mavzusi alohida e’tibor bilan yoritiladi.
Chunki jamiyatda ro‘y berayotgan ijtimoiy, siyosiy va iqtisodiy o‘zgarishlar
bevosita ayollar hayotiga ta’sir ko‘rsatadi. Bugungi globallashuv va axborot
asrida xotin-qizlar nafaqat oilada, balki jamiyatning barcha sohalarida faol
ishtirok eta boshlagan. Sotsiologiya esa bu o‘zgarishlarni tizimli, ilmiy asosda
tahlil qilishga harakat qiladi.
Ayollar mavzusi zamonaviy sotsiologiyada “gender sotsiologiyasi” deb
ataluvchi alohida yo‘nalish sifatida shakllangan. Bu soha erkaklar va ayollar
o‘rtasidagi ijtimoiy munosabatlarni, tengsizliklar manbai, gender rollarining
shakllanishi, ularni yo‘q qilish yo‘llari, va ayollar faolligini oshirish
imkoniyatlarini o‘rganadi.
Gender sotsiologiyasi doirasida bir qancha zamonaviy nazariy
yondashuvlar mavjud. Ulardan biri – feministik nazariya bo‘lib, u tarixan
ayollar erkaklar tomonidan tazyiq ostida bo‘lib kelganini, bugungi kunda esa
bu tengsizliklarni bartaraf etish kerakligini asoslaydi. Feministlar jamiyatda
mavjud bo‘lgan patriarxal tuzumni tanqid qiladi va ayollarning teng huquqli
jamiyatda faol subyektga aylanishini talab qiladi.
Zamonaviy sotsiologlar ayollarning jamiyatdagi faolligini turli jihatdan
tahlil qiladilar. Birinchi jihat – mehnat bozoridagi ishtirokidir. Ayollar tobora

6I -BOB. O zbekistonda ijtimoiy davlat va xotin-qizlarʻ
faolligining nazariy asoslari
1.1. Ijtimoiy davlat tushunchasi va uning asosiy belgilari
Zamonaviy davlatlar tizimida “ijtimoiy davlat” tushunchasi eng muhim
siyosiy-iqtisodiy va ijtimoiy nazariyalardan biri hisoblanadi. Ijtimoiy davlat
deganda, davlatning o‘z fuqarolari oldida nafaqat siyosiy va huquqiy, balki
iqtisodiy va ijtimoiy mas’uliyatni ham zimmasiga olgan boshqaruv shakli
tushuniladi. Bunday davlat modeli fuqarolarning hayot sifatini oshirish,
ijtimoiy adolat va tenglikni ta'minlash, zaif ijtimoiy qatlamlarni qo‘llab-
quvvatlashga qaratilgan tizimli chora-tadbirlarni qamrab oladi.
Ijtimoiy davlat nazariyasi ilk bor XIX asr oxiri va XX asr boshlarida
Germaniya va Skandinaviya davlatlarida shakllangan. Bu davrda sanoat
inqilobining salbiy oqibatlari – kambag‘allik, ishchilarning ekspluatatsiyasi,
sog‘liqni saqlash va ta’lim tizimidagi muammolar keng tus olib, davlatni
aholini ijtimoiy himoya qilish masalasiga jiddiy yondashishga undagan. Shu
tariqa davlatning vazifalari kengayib, u jamiyatdagi muvozanatni saqlashda
faol ishtirok eta boshladi. Keyinchalik bu model Yevropa, Osiyo va Lotin
Amerikasi mamlakatlarida ham ommalashdi. Ijtimoiy davlatning asosiy
tamoyili – inson qadriyatlarini himoya qilish, fuqarolarning ijtimoiy
xavfsizligini ta'minlash va imkoniyatlar tengligini yaratishdir. Bu modelda
davlat fuqarolarga sog‘liqni saqlash, ta’lim, bandlik, uy-joy va boshqa muhim
sohalarda yordam beradi. Ayniqsa, ijtimoiy zaif qatlamlar – ayollar, yoshlar,
nogironlar, nafaqadagi fuqarolar, bolali oilalar uchun alohida dasturlar ishlab
chiqiladi. Bunday tizim jamiyatdagi ijtimoiy tengsizlikni kamaytirishga
xizmat qiladi. 2
2
Jo‘raqulova S.A. "Gender tenglik: nazariy asoslari va amaliy yo‘nalishlari". – Toshkent: Fan va
texnologiya, 2020.

23holatdagi ayollarni bir joyda jamlab, umumiy munozara asosida ma’lumot
to‘plash imkonini beradi.
O‘zbekistonda xotin-qizlar faolligini o‘rganishda qo‘llaniladigan asosiy
sotsiologik tadqiqot metodlarining taqsimotini foizlarda ifodalaydi.
Diagrammadan ko‘rinib turibdiki
So‘rovnoma (25%) – eng ko‘p qo‘llaniladigan usul bo‘lib, keng qamrovli
respondentlar fikrini statistik jihatdan umumlashtirish imkonini beradi.
Ayollar orasidagi ijtimoiy, siyosiy va iqtisodiy muammolarni aniqlashda keng
foydalaniladi.
Intervyu (15%) – ayollarning shaxsiy tajribalari, ijtimoiy holatga nisbatan
qarashlari va his-tuyg‘ularini chuqur tahlil qilishda qo‘llaniladi.
Statistik tahlil (15%) – olingan raqamli natijalarni tahlil qilish orqali ilmiy
asoslangan xulosalar chiqarishga xizmat qiladi.
Kontent-tahlil (12%) – ommaviy axborot vositalarida ayollar tasvirining
qanday ifodalanayotganini aniqlashda foydalaniladi.

9Ta’lim Bepul/mavjud ta’lim tizimi,
kasbiy o‘qitish imkoniyati Malakali kadrlar,
bilimli jamiyat
Tibbiyot Bepul tibbiy xizmatlar, sog‘liqni
saqlashga e’tibor Sog‘lom avlod,
kasalliklarning
kamayishi
Bandlik Ish o‘rinlari yaratish, ishsizlarni
qayta o‘qitish Iqtisodiy faol aholi,
kambag‘allikni
kamaytirish
Uy-joy Ijtimoiy turar joylar, subsidiya
asosidagi uylar Yashash sharoitlarini
yaxshilanishi
Aholini
qo‘llab-
quvvatlash Nafaqalar, yordam puli, bolali
oilalar uchun imtiyozlar Ijtimoiy muvozanat,
ijtimoiy himoya
Ijtimoiy davlat – bu faqatgina iqtisodiy rivojlanishga qaratilgan emas, balki
ijtimoiy muvozanat va inson farovonligiga asoslangan davlat modelidir.
Bunday tizim fuqarolarga davlat tomonidan kafolatlangan hayot sifatini,
himoyani va imkoniyatlarni taqdim etadi. Ijtimoiy davlatning samarali
faoliyati jamiyatda adolat, tenglik, birdamlik va barqarorlikni ta’minlaydi.
Shuning uchun ijtimoiy davlat tamoyillari har bir zamonaviy taraqqiy
etayotgan jamiyatning ajralmas tarkibiy qismi hisoblanadi.
1.2. Xotin-qizlarning jamiyatdagi roli nazariy va sotsiologik
yondashuvlar
Xotin-qizlarning jamiyatdagi o‘rni tarixiy yondashuvlar Insoniyat tarixi
davomida xotin-qizlar jamiyat hayotining muhim tarkibiy qismi bo‘lib kelgan.
Turli davrlarda, turli jamiyatlarda ayollarning maqomi, huquqlari,
majburiyatlari va ijtimoiy vazifalari turlicha bo‘lgan. Ba’zi jamiyatlarda
ayollar ikkinchi darajali, zaif ijtimoiy guruh sifatida qaralgan bo‘lsa, ayrim

25masalasini yoritishda bu metodlar keng qo‘llanilmoqda va ularning samarasi
amaliyotda ham sezilmoqda.
2.2. So‘rovnoma va suhbatlar natijalari asosida O‘zbekistonda ayollar
faolligining holati
Zamonaviy O‘zbekiston jamiyatida xotin-qizlarning o‘rni va faolligi
tobora ortib borayotgani kuzatilmoqda. Biroq bu o‘zgarishlar, ularning
chuqurligi va real hayotga ta’siri faqat qonunchilik yoki siyosiy bayonotlar
orqali emas, balki empirik sotsiologik tadqiqotlar asosida baholanmog‘i
lozim. Shu bois, so‘rovnomalar va suhbatlar – sotsiologik tahlilning muhim
vositasi sifatida ayollar faolligini o‘rganishda asosiy manbalardan biri
hisoblanadi. Ular orqali ayollarning ijtimoiy hayotdagi ishtiroki, qaror qabul
qilishdagi roli, muammolari va ularga nisbatan mavjud ijtimoiy munosabatlar
haqida to‘liq ma’lumot olish mumkin.
O‘zbekistonning turli hududlarida olib borilgan so‘rovnoma natijalari
shuni ko‘rsatadiki, ayollar orasida ijtimoiy faollikka bo‘lgan qiziqish kuchli,
biroq ularning imkoniyatlaridan foydalanish darajasi har xil. So‘rovnomada
ishtirok etgan ayollarning qariyb 60 foizi o‘zlarini jamiyatning muhim a’zosi
deb hisoblagan bo‘lsa-da, 40 foizga yaqin ayollar jamiyatdagi o‘z faolligini
past baholagan. Bu farq ayollar yashayotgan hudud, ularning ta’lim darajasi,
oilaviy holati va iqtisodiy mustaqilligiga bog‘liq bo‘lib chiqmoqda.
Suhbatlar asosida aniqlanishicha, ko‘plab ayollar o‘z fikrlarini ochiq
bildirishdan cho‘chiydi yoki noto‘g‘ri talqin qilinishidan xavotir oladi. Bu
holat ularning jamiyatdagi faolligini ichki psixologik to‘siqlar orqali
cheklayotganini ko‘rsatadi. Aksariyat ayollar oilaviy vazifalarni asosiy
majburiyat deb biladi, jamiyatdagi faol ishtirok esa ikkilamchi darajada
qolmoqda. Shu sababli, gender tenglik nafaqat huquqiy muammo, balki
madaniy va psixologik tusga ega ijtimoiy hodisa sifatida qaralmoqda.
So‘rovnomalar ayollar faolligining eng yuqori darajasi ta’lim va sog‘liqni
saqlash sohalarida ekanligini ko‘rsatadi. Maktablar, kasb-hunar kollejlari va

4sotsiologiya, siyosatshunoslik va huquqshunoslik fanlarining kesishgan
nuqtasida faol o‘rganilmoqda. Bu borada O‘zbekistonda ham nazariy, ham
amaliy yo‘nalishdagi ilmiy tadqiqotlar olib borilgan. G’. Qodirova ayollarning
siyosiy faolligi va ularning saylov jarayonlaridagi ishtirokini chuqur tahlil
qilgan. M. Murodova gender tenglikni ta’minlashning jamiyatdagi rolini, Sh.
Sirojiddinova esa ayollarning ijtimoiy himoya tizimidagi o‘rnini sotsiologik
jihatdan asoslab bergan. Xalqaro miqyosda esa, BMT tomonidan qabul
qilingan "CEDAW" – Ayollarga nisbatan kamsitishning barcha shakllariga
barham berish konvensiyasi, YUNFPA (BMT Aholi jamg‘armasi) hisobotlari,
va boshqa xalqaro hujjatlar mazkur mavzuga oid boy nazariy asoslarni taqdim
etadi. O‘zbekistonda gender masalalariga oid “Gender tenglik to‘g‘risida”gi
qonun, O‘zbekiston Prezidentining farmon va qarorlari, xotin-qizlar siyosatini
amalga oshiruvchi davlat dasturlari (2022–2026 yillar uchun ayollarni
qo‘llab-quvvatlash dasturi) ushbu sohaning o‘rganilganligini ko‘rsatadi. Shu
bilan birga, amaliy tadqiqotlarda ayollar hayotidagi muammolar, ularning
sabab va oqibatlari tahlil qilinib, taklif va tavsiyalar ishlab chiqilgan. Bu esa
mavzuning ilmiy jabhadan chuqur o‘rganilganligini ko‘rsatadi.
Kurs ishi mavzusining ahamiyati O‘zbekiston ijtimoiy davlat qurilishi
sari dadil qadamlar tashlayotgan bir davrda, jamiyatda barcha qatlamlar,
ayniqsa, xotin-qizlarning faolligini oshirish muhim ijtimoiy vazifalardan biri
hisoblanadi. Ayollar nafaqat oila negizi, balki davlat va jamiyat taraqqiyotida
ham muhim rol o‘ynaydigan kuchdir. Shu bois, ularning hayotda faol ishtirok
etishi ijtimoiy barqarorlik, iqtisodiy o‘sish va demokratik qadriyatlarning
qaror topishida hal qiluvchi omilga aylanadi. Bugungi kunda xotin-qizlarning
siyosiy hayotdagi ishtiroki ortib borayotgani, ularning ijtimoiy tashabbuslarda
faol qatnashayotgani – davlatimizning insonparvar siyosati samarasidir.
Mavzuning ahamiyati shundan iboratki, u nafaqat nazariy, balki amaliy
jihatdan ham dolzarb bo‘lib, real hayotdagi o‘zgarishlar va ijtimoiy
munosabatlarni ilmiy tahlil qilish imkonini beradi. Xususan, ayollar

1O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
Z.M. BOBUR NOMIDAGI
ANDIJON DAVLAT UNIVERSITETI
TARIX FAKULTETI
Sotsiologiya yo‘nalishi 205-guruh talabasi
OBIDOVA ODINA AKMALJON QIZINING
Sotsiologik tadqiqotlar metodologiyasi va texnikasi fanidan
O'zbekistonda ijtimoiy davlat barpo etishda xotin-qizlarning
faolligini oshirish yo'nalishlari
mavzusidagi
KURS ISHI
Ilmiy rahbar: Yunusov Kamoliddin
Qabul qiluvchi: _____________________________________________
Andijon – 2025

22bildiruvchi) shaklda bo‘lishi mumkin. Bu metod nafaqat vaqt jihatidan
samarali, balki katta hajmdagi respondentlar fikrini olish imkonini beradi.
Keyingi muhim metod — intervyu (suhbat). Bu usulda sotsiologlar ayollar
bilan bevosita muloqotga kirishib, chuqur suhbat orqali muammolarni
aniqlaydi. Intervyular strukturaviy (oldindan belgilangan savollar asosida),
yarim strukturaviy (yo‘nalgan suhbat), yoki erkin shaklda bo‘lishi mumkin.
Intervyu orqali respondentning fikri, hissiyoti, shaxsiy tajribasi va o‘zini
tutishidagi nozik jihatlar aniqlanadi. 10
Kuzatish usuli ham xotin-qizlar bilan ishlovchi sotsiologlar uchun muhim
hisoblanadi. Bu usulda tadqiqotchi ayollarning real hayotdagi xatti-
harakatlarini, ularning jamoat joylaridagi ishtirokini, oiladagi roli yoki ish
joyidagi mavqeini bevosita kuzatib, ilmiy tahlil qiladi. Bu usul ayniqsa sifatli
tadqiqotlarda foydali bo‘lib, aynan voqelikdagi tafovutlarni ko‘rsatishga
yordam beradi. Eksperiment usuli ayollar psixologiyasi, jamoaviy qaror qabul
qilishdagi roli, liderlik qobiliyatlarini aniqlashda qo‘llaniladi. Masalan,
ijtimoiy loyihalarda ayollarning ishtiroki, ularning guruhlar ichida qanday
faollik ko‘rsatayotgani tahlil qilinadi. Bu metod nazorat ostidagi sharoitda
inson xulqini o‘rganishga xizmat qiladi.
Kontent-tahlil esa ommaviy axborot vositalaridagi ayollar obrazini,
gender stereotiplari, reklama va ijtimoiy tarmoqlardagi ayollarga oid
tasvirlarni tahlil qilishda qo‘llaniladi. Bu usul ayollarning jamiyatdagi axborot
makonida qanday talqin etilishini, ular haqidagi ijtimoiy qarashlarning
shakllanish manbalarini ochib beradi. Bundan tashqari, fokus-guruh metodi
ham dolzarb hisoblanadi. Unda kichik guruhlar shakllantirilib, muayyan
mavzu doirasida ayollarning fikrlari o‘rganiladi. Bu usul muammolarning tub
ildizlarini aniqlashda, turli qatlam vakillarining nuqtayi nazarlarini
solishtirishda qo‘l keladi. Fokus-guruhlar ko‘pincha turli yoshdagi, ijtimoiy
10
Axmedova B. "Gender tenglikni shakllantirishda ta’limning roli". – Toshkent:
O‘zbekiston, 2023.

16ijtimoiy institutlarda gender inklyuziyaning sustligi va ayollarning siyosiy
ixtiyoriga yetarlicha imkoniyat yaratilmaganligini bildiradi.
Shuningdek, ishga joylashish va bandlik masalasida ham ayollar hali ham
erkaklarga qaraganda teng imkoniyatlarga ega emaslar. Ish beruvchilar
tomonidan ayollarga nisbatan kamsitish holatlari, tug‘ruq ta’tili yoki bola
parvarishi sababli ish joyida ularning faoliyatiga to‘siqlar qo‘yilishi holatlari
mavjud. Ba’zi sohalar “erkaklar sohasi” sifatida qaraladi va bu yo‘nalishlarda
ayollarni qabul qilishga tayyorlik past.
Ma’naviy jihatdan esa gender tenglikni ta’minlash uchun ta’lim tizimida
gender madaniyatini shakllantirish zarur. Bu, ayniqsa, maktabgacha va
maktab ta’limi tizimidan boshlab joriy etilishi kerak bo‘lgan pedagogik
yondashuvdir. Agar o‘quvchilarga bolalikdan ayol va erkaklar tengligini, har
bir insonning qadr-qimmati bir xil ekani haqida tushunchalar singdirilsa,
kelajakda gender tenglik ijtimoiy muammo emas, balki tabiiy norma sifatida
qabul qilinadi.
Ayollarga qarshi zo‘ravonlik – gender tenglikni buzuvchi eng og‘ir
muammolardan biridir. Sotsiologik tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki,
O‘zbekistonda ham oilaviy zo‘ravonlik holatlari uchrab turadi. Bu holatlar
nafaqat ayolning jismoniy, balki ruhiy va psixologik holatiga ham salbiy ta’sir
ko‘rsatadi. Bu muammoning oldini olish uchun huquqiy asoslar bilan birga,
ijtimoiy yordam tarmoqlari – krizis markazlari, psixologik maslahatxona va
jamoatchilik nazorati tizimi yo‘lga qo‘yilishi muhimdir.
Axborot maydonida ham gender tenglik masalasi yetarlicha yoritilmaydi.
Ko‘plab ommaviy axborot vositalari va ijtimoiy tarmoqlarda ayol obrazining
noto‘g‘ri talqini, uning faqat tashqi ko‘rinishiga urg‘u berilishi yoki
stereotipik rolga “mahkum” qilinishi kuzatiladi. Bu esa jamiyatda ayol
haqidagi tasavvurlarni bir yoqlama shakllanishiga olib keladi. Shu sababli
gender masalalarini keng jamoatchilikka tushunarli, muvozanatli va xolis
yoritish muhim hisoblanadi.

24Kuzatish (10%) – ayollarning real hayotdagi xatti-harakatlarini bevosita
kuzatib, ijtimoiy rolini tushunishga yordam beradi.
Fokus-guruh (10%) – turli yosh va qatlam vakillari bo‘lgan ayollar
ishtirokida guruhli muhokama orqali muammolarni chuqur o‘rganish
imkonini beradi.
Eksperiment (8%) – nazorat ostida ayollar ishtirokidagi ijtimoiy
muhitdagi xatti-harakatni o‘rganishda qo‘llaniladi.
Sotsiometriya (5%) – ayollarning guruhlar ichidagi ijtimoiy o‘rnini
aniqlash uchun ishlatiladi. 11
Bu taqsimot metodlarning amaliyotda qo‘llanish darajasiga qarab tuzilgan
bo‘lib, har bir metod o‘zining afzalligi va tadqiqot maqsadiga muvofiqligiga
qarab tanlanadi.
Xotin-qizlar faolligini o‘rganishda sotsiometrik usullar ham qo‘llaniladi.
Ayniqsa, jamoalarda ayollarning o‘zaro munosabatlari, liderlik pozitsiyasi,
ijtimoiy maqomi va ijtimoiy tarmoqlardagi o‘rni sotsiometriya orqali
aniqlanadi. Bu turdagi tahlillar xotin-qizlarning ijtimoiy guruhlardagi
ta’sirchanlik darajasini aniqlashga imkon beradi. Tadqiqot natijalari asosida
hosil bo‘lgan ma’lumotlar statistik metodlar orqali qayta ishlanadi: foizlik
tahlillar, korrelyatsiya, regressiya va boshqalar yordamida ayollarning faolligi
raqamli ifoda bilan namoyon qilinadi. Bu esa sotsiologik xulosalarni aniqroq
va asosliroq chiqarishga xizmat qiladi. sotsiologik tadqiqot metodlari ayollar
faolligini chuqur o‘rganish, ularning hayotdagi o‘rni, mavjud muammolari va
istiqbolli rivojlanish yo‘nalishlarini aniqlash uchun eng ishonchli ilmiy
vositalardandir. Har bir metod o‘zining afzalligi va maqsadga muvofiqligi
bilan farqlanadi. Ularni kompleks tarzda qo‘llash orqali holatga aniq ilmiy
baho berish mumkin. O‘zbekiston sharoitida xotin-qizlarning faolligi
11
Toshmatova T. T. "Sotsiologik tadqiqotlar metodologiyasi va texnikasi" (o‘quv qo‘llanma). –
Toshkent: O‘zbekiston Milliy universiteti nashriyoti, 2022.

30 Xulosa
Har qanday jamiyat taraqqiyotida inson omili, ayniqsa, xotin-qizlarning
o‘rni beqiyosdir. O‘zbekiston ijtimoiy davlat barpo etish yo‘lida dadil
odimlayotgan bir davrda, ayollarning faolligini oshirish masalasi nafaqat
dolzarb, balki zaruriyatga aylangan. Zero, ayol faolligi – bu jamiyatning
uyg‘onishi, madaniy yuksalishi, adolatli taraqqiyotning asosi demakdir. Kurs
ishini yozish davomida anglab yetdimki O‘zbekistonda xotin-qizlarning
ijtimoiy faolligini ta’minlash borasida katta islohotlar amalga oshirilmoqda.
Qonuniy asoslar mustahkam, davlat siyosati bu yo‘nalishda aniq maqsadlar
bilan olib borilmoqda. Biroq empirik tadqiqotlar, so‘rovnoma va suhbatlar
shuni ko‘rsatadiki, real hayotda ayrim to‘siqlar, stereotiplar, ma’naviy va
iqtisodiy cheklovlar haligacha mavjud. Shu bois, ayollar faolligini oshirish
nafaqat hukumat siyosati, balki jamiyatdagi har bir aql-idrokli, vijdonli
insonning ishi bo‘lishi kerak. Har bir oila, har bir mahalla, har bir ish joyida
ayollarga ishonch bildirilsa, ularning qobiliyati e’tirof etilsa, ular erkin, teng
va faol bo‘lishi uchun imkon yaratilsa, albatta, bu jamiyat barqarorlik sari
dadil yo‘l oladi.
Xulosa qilib aytganda, ijtimoiy davlat faqat qonunlar va strukturalar
majmui emas. U – insonparvarlik, tenglik, adolat va imkoniyat tamoyillariga
asoslangan jamiyatdir. Ayollarning faolligi esa bu tamoyillarning yorqin
aksidir. O‘zbekistonning ijtimoiy davlat sifatidagi poydevori aynan mana
shunday faol, bilimli, dadil va o‘z o‘rnini anglagan ayollar orqali
mustahkamlanadi. Bu esa, shubhasiz, kelajagi porloq va adolatli jamiyat sari
yana bir dadil qadamdir.

3 Kirish
Kurs ishi mavzusining dolzarbligi O‘zbekiston Respublikasida olib
borilayotgan keng qamrovli islohotlar jarayonida ijtimoiy davlat qurilishi
masalasi muhim ahamiyat kasb etmoqda. Ijtimoiy davlat tushunchasi – bu
fuqarolarning farovonligi, teng huquqlilik va ijtimoiy himoya kafolatlarini
ta’minlaydigan davlat modelidir. Mazkur modelda xotin-qizlarning faolligini
oshirish masalasi alohida o‘rin tutadi. Chunki ayollarning jamiyatdagi faol
ishtiroki har qanday demokratik davlatning taraqqiyot mezoni sifatida
qaraladi. Bugungi O‘zbekistonda xotin-qizlarning ijtimoiy faolligini
ta’minlash, ularning huquqlari va manfaatlarini himoya qilishga qaratilgan
qator qonun hujjatlari, farmon va qarorlar qabul qilinmoqda. Jumladan,
“Ayollar daftari”, “Ayollar maslahat kengashlari”, “Xotin-qizlar qo‘mitasi”
kabi tashkiliy tuzilmalar faoliyati orqali ayollarni har tomonlama qo‘llab-
quvvatlash yo‘lga qo‘yilgan. 1
Ayniqsa, joylardagi hokim yordamchilari
faoliyatida xotin-qizlar muammolariga yechim topish dolzarb vazifa sifatida
ko‘rilmoqda. Shu bilan birga, gender tenglikni ta’minlash, ayollarni ijtimoiy-
iqtisodiy va siyosiy hayotga keng jalb qilish jarayoni sotsiologik tadqiqotlar
orqali ilmiy asosda o‘rganilmoqda. Xotin-qizlarning o‘z fikrini bildirish
erkinligi, ijtimoiy faol platformalarda ishtirok etishi, siyosiy partiyalarda
faolligi ortib bormoqda. Shu sababli, ushbu kurs ishining mavzusi –
"O‘zbekistonda ijtimoiy davlat barpo etishda xotin-qizlarning faolligini
oshirish yo‘nalishlari" hozirgi sharoitda nihoyatda dolzarb masala
hisoblanadi.
Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi Xotin-qizlarning
ijtimoiy faolligi, gender tenglik va ayollar huquqlari so‘nggi yillarda
1
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 7-martdagi PF–87-son Farmoni: “Xotin-qizlar
bandligini ta'minlash va ularni ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash tizimini yanada takomillashtirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida”.

26tibbiyot muassasalarida ayollarning soni erkaklarnikidan ancha yuqori. Bu esa
ayollarning insonparvar sohalarda o‘z salohiyatini to‘laqonli namoyon
etayotganini bildiradi. Biroq, texnik, iqtisodiy, axborot texnologiyalari,
siyosat va boshqaruv sohalarida bu nisbat teskari. Ayollar hali ham yuqori
lavozimlarga erishishda sezilarli darajada orqada qolmoqda.
Suhbatlardan ma’lum bo‘lishicha, ayollarning rahbarlikka intilmasliklari
sabablari orasida ishonchsizlik, stereotiplar, oilaviy yuklamalar, jamoatchilik
bosimi va tajribaning yetishmasligi kabi omillar bor. Ko‘pgina hollarda,
ayollar "rahbarlik erkaklar uchun", degan qadimgi qarashlarga binoan o‘z
imkoniyatlarini cheklashga majbur bo‘lishmoqda. Bu esa ayollar faolligini
subyektiv to‘siqlar tufayli cheklab qo‘yadi. Shuningdek, so‘rovnomalarda
ishtirok etgan ayollar iqtisodiy mustaqillikni o‘z faolligi uchun eng muhim
omil deb hisoblagan. Tadqiqot natijalariga ko‘ra, o‘zining mustaqil
daromadiga ega ayollar jamiyatda faollik ko‘rsatish, o‘z fikrini erkin bildirish,
jamiyat ishlarida qatnashish, o‘z hayotiga oid muhim qarorlarni mustaqil
qabul qilish borasida ancha faol bo‘lib chiqmoqda. Bu esa iqtisodiy asosli
mustaqillik – ijtimoiy faollikning kuchli drayveri ekanini tasdiqlaydi.
Tahlillar shuni ko‘rsatadiki, turli yoshdagi ayollar faolligining sabablari
ham farqlidir. Yosh ayollar zamonaviy texnologiyalarni yaxshi egallagani
uchun ijtimoiy tarmoqlarda, blog yuritishda, onlayn ish faoliyatida faolroq.
O‘rta yoshdagi ayollar ko‘proq oilaviy barqarorlik va bolalar tarbiyasiga
e’tibor qaratgan bo‘lsa, keksaroq ayollar jamiyatga ko‘proq maslahatgo‘y,
tajribali yo‘l ko‘rsatuvchi sifatida hissa qo‘shmoqda. Bu esa ayollar faolligini
yoshi va ijtimoiy tajribasiga qarab tahlil qilish zarurligini ko‘rsatadi.
So‘rovnomalar orqali aniqlangan muhim jihatlardan biri – ayollar
jamiyatdagi o‘z rolini kuchaytirish uchun aynan ta’lim, tadbirkorlik va o‘z-
o‘zini rivojlantirishga katta urg‘u bermoqda. Ularning so‘zlariga ko‘ra,
mustahkam bilim, kasb-hunar va psixologik barqarorlik ayollarga jamiyatda
o‘z o‘rnini topishda yordam beradi. Shu sababli, ayollarni faollashtirishda

O'zbekistonda ijtimoiy davlat barpo etishda xotin-qizlarning faolligini oshirish yo'nalishlari

Купить