O'zbekistonda inflyatsiya darajasi va narxlar o'zgarishini tahlil qilish - Экономика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	50000UZS
Размер	596.5KB
Покупки	0
Дата загрузки	29 Апрель 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Экономика

Продавец

Amriddin Hamroqulov

Дата регистрации 23 Февраль 2025

27 Продаж

O'zbekistonda inflyatsiya darajasi va narxlar o'zgarishini tahlil qilish

Купить

1 OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
BUXORO DAVLAT UNIVERSITETI
IQTISODIYOT VA TURIZM FAKULTETI
Buxgalteriya hisobi va statistika kafedrasi
“Iqtisodiy statistika ” fanidan
KURS ISHI
Mavzu: O'zbekistonda inflyatsiya darajasi va narxlar o'zgarishini tahlil
qilish
Bajardi: 3.1.STA.22-Guruh talabasi
Hamroqulov Amriddin Sanjar o’gli

Kurs ishi himoya qilingan sana “___” _______________ 2025-yil
Baho “_______” ___________________
Ilmiy rahbar: ________________ _________________________
(imzo)
Komissiya a`zolari: ______________ ________________________
(imzo) (ismi sharifi)
______________ ________________________
(imzo) (ismi sharifi)

Buxoro-2025 yil
KURS ISHI UCHUN TAQRIZ

2IQTISODIYOT VA TURIZM FAKULTETI
Buxgalteriya hisobi va statistika KAFEDRASI
“ Iqtisodiy statistika ” fani
Guruh………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………..
Talaba familiyasi va ism-sharifi…………………………………….......................
……………………………………………………………………………………..
Kurs ishi mavzusi…………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………..
Kurs ishi tarkibi……………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………..
Kurs ishi himoyasida talabaga berilgan savollar ro`yxati..………………………..
…………………………………………………………………………………….
Jadval va grafik materiallarning miqdori ( muhim chizmalarning ko`rsatkichi)….
……………………………………………………………………………………..
Kurs ishining ijobiy tomonlari……………… ………………………………….…
….………………………………………………………………………………….
Kurs ishining kamchiliklari………………………………………………………..
….………………………………………………………………………………….
Kurs ishiga qo`yilgan baho………………………………………………………...
Kurs ishiga rahbarning ism-sharifi va imzosi……………………………………...
….………………………………………………………………………………….
Mundarija

3Kirish …………………………………………………………………………..…4
I BOB. Inflyatsiya va narxlar o‘zgarishi tushunchalari ning nazariy asoslari
1.1. Inflyatsiya tushunchasi va uning turlari …………………………………...…7
1.2. Narxlar o‘zgarishining iqtisodiyotdagi roli ……………………………...….15
1.3. Inflyatsiya darajasi va narxlar o‘zgarishi o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik …….20
II BOB. O‘zbekistonda inflyatsiya darajasi va narxlar o‘zgarishini tahlil
qilish
2.1. O‘zbekistondagi inflyatsiya darajasi va uning o‘zgarishi ……………….….26
2.2. Narxlar o‘zgarishining asosiy sabablar va oqibatlar i tahlili…………..……32
2.3.O‘zbekistondagi inflyatsiya darajasini pasaytirish choralarining
samaradorligi ……………………………………………………..…………...…40
Xulosa ………………………………………………………………………...…44
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati ………………………………………...…46
Kirish

4Kurs ishining dolzarbligi Bozor iqtisodiyotiga asoslangan rivojlanish yo‘lini
tanlagan O‘zbekiston Respublikasi o‘z oldiga yuksak maqsadlarni qo‘ygan.
Mamlakatimizda iqtisodiy islohotlar izchil davom ettirilmoqda, makroiqtisodiy
barqarorlikni saqlash va aholi farovonligini oshirish ustuvor yo‘nalishlardan biri
sifatida belgilab olingan. Bunda inflyatsiya darajasini me’yorida ushlab turish va
narxlar barqarorligini ta’minlash muhim o‘rin tutadi. Aynan inflyatsiya
ko‘rsatkichlari iqtisodiy barqarorlik, pul qiymatining barqarorligi, aholi real
daromadlari va umumiy iqtisodiy rivojlanish holatiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi.
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoevning aytganidek, "Iqtisodiy islohotlarni
amalga oshirishda, ayniqsa, inflyatsiyani boshqarishda davlat siyosati va moliya
tizimining muvofiqligi zarur. Narxlar barqarorligi va inflyatsiyaning past darajada
saqlanishi iqtisodiyotning barqaror rivojlanishiga yordam beradi." 1
Ushbu fikr
mamlakatimizda amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlar va inflyatsiyaning
me'yorlashgan darajada saqlanishiga qaratilgan harakatlarni tasdiqlaydi.
Shuningdek, inflyatsiya iqtisodiyotda ijtimoiy barqarorlikni ta’minlash uchun eng
muhim omillardan biridir.So‘nggi yillarda mamlakatimizda inflyatsiyaga qarshi
siyosatni takomillashtirishga alohida e’tibor qaratilmoqda. Jumladan, pul-kredit
siyosatini qat’iylashtirish, bozor mexanizmlariga asoslangan narx belgilash
tizimini joriy etish, davlat tomonidan nazorat qilinadigan narxlarni bosqichma-
bosqich bozorga moslashtirish orqali inflyatsiyani pasaytirish bo‘yicha chora-
tadbirlar amalga oshirilmoqda. Ammo shunga qaramay, inflyatsiya darajasining
nisbatan yuqoriligi narxlar o‘zgaruvchanligini kuchaytirmoqda. Bu esa aholining
ijtimoiy ahvoliga, ichki iste’mol talabiga va investitsiya muhiti barqarorligiga
salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda. Inflyatsiyaning iqtisodiy va ijtimoiy sohalarga ta’siri
ko‘p qirrali va murakkab bo‘lib, u nafaqat ichki iqtisodiy siyosatni, balki tashqi
iqtisodiy munosabatlarni ham qayta ko‘rib chiqishga undaydi. Inflyatsiyaning
nazoratdan chiqishi iqtisodiyotda beqarorlik, ishsizlik, ishlab chiqarish
1
Shavkat Mirziyoyev. (2021). "Iqtisodiy islohotlarni amalga oshirishda inflyatsiyaning
boshqarilishi va narxlar barqarorligi." Prezidentning rasmiy veb-sayti (president.uz).
www.president.uz

5quvvatlarining pasayishi, aholining xarid qobiliyatining susayishi kabi jiddiy
muammolarga olib kelishi mumkin. Shu sababli, mamlakatda inflyatsion
jarayonlarni chuqur tahlil qilish, ularning sabablari va oqibatlarini aniqlash,
shuningdek, uni oldini olish bo‘yicha takliflar ishlab chiqish zarur hisoblanadi.
Kurs ishining o’rganilganlik darajasi Inflyatsiya va narxlar o‘zgarishi
masalasi jahonda eng ko‘p o‘rganilgan iqtisodiy muammolardan biridir.
Inflyatsiyaning nazariy asoslari ilk bor klassik iqtisodchilar tomonidan
o‘rganilgan bo‘lsa, keyinchalik bu boradagi qarashlar neoklassik, keynsiy va
monetarist maktablar tomonidan rivojlantirilgan. Xususan, ingliz iqtisodchisi Jon
Meynard Keyns inflyatsiyani talab tarafdan kelib chiqadigan jarayon sifatida
tahlil qilgan bo‘lsa, amerikalik iqtisodchi Milton Fridman inflyatsiyani pul
massasining ortishi bilan bog‘lab izohlagan. Shuningdek, P. Samuelson, R.
Dornbush, D. Patinkin kabi mutafakkirlar inflyatsiya jarayonlariga turlicha
nazariy yondashuvlar orqali izoh berganlar. O‘zbekiston iqtisodiyotida ham
ushbu masalaga doir tadqiqotlar amalga oshirilgan. Respublikamizda iqtisodiy
barqarorlik, narxlar barqarorligini saqlash, inflyatsiyani me’yorida ushlab turish
bo‘yicha ilmiy izlanishlar olib borilgan. Jumladan, A. Xakimov, B. Xodjayev, N.
Jo‘rayev, Sh. Xodjayev kabi iqtisodchi olimlar va amaliyotchi mutaxassislar
tomonidan inflyatsiya sabablari, uning iqtisodiy tizimga ta’siri, narxlar
shakllanishi va davlatning bu boradagi siyosati xususida maqolalar, ilmiy
izlanishlar va tahliliy materiallar chop etilgan. Shu bilan birga, Markaziy bank,
Davlat statistika qo‘mitasi, Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi tomonidan
har yili e’lon qilinadigan inflyatsiya prognozlari, narxlar indeksi bo‘yicha
hisobotlar ham bu mavzuni o‘rganish uchun muhim manba hisoblanadi. Biroq
mavjud tadqiqotlar ko‘proq umumiy tahlil va statistik yondashuvlar asosida olib
borilgan bo‘lib, inflyatsiya va narxlar o‘zgarishining hududiy, davriy, sektorlar
kesimidagi xususiyatlari yetarli darajada ochib berilmagan.
Kurs ishining ahamiyati Ushbu kurs ishi orqali inflyatsiyaning mohiyati,
sabablari, turlari va iqtisodiy oqibatlari aniq tahlil qilinadi. Bu, o‘z navbatida,

6inflyatsiyani nazorat qilish vositalarini takomillashtirishga hissa qo‘shadi. Ishda
O‘zbekistondagi inflyatsion holat bo‘yicha statistik ma’lumotlarga asoslangan
holda tahlil yuritilishi, amaliy jihatdan foydali natijalarni keltirib chiqaradi. Kurs
ishining amaliy ahamiyati shundaki, unda inflyatsiyaga qarshi kurashish
yo‘nalishida takliflar ishlab chiqiladi. Mazkur kurs ishining natijalari oliy ta’lim
muassasalarida iqtisodiyot yo‘nalishidagi talabalar uchun qo‘shimcha bilim
manbai bo‘lishi mumkin. Shuningdek, u iqtisodiy siyosat yurituvchi amaliyotchi
mutaxassislar uchun ham foydali tavsiyalarni taqdim etadi.
Kurs ishining maqsadi : O‘zbekiston iqtisodiyotida inflyatsiya va narxlar
o‘zgarishining sabab va oqibatlarini aniqlash, hamda ularni tahlil qilish orqali
iqtisodiy siyosatning samaradorligini baholash.
Kurs ishining vazifalari : Inflyatsiya tushunchasining nazariy asoslarini
yoritish; Inflyatsiyaning sabablari, shakllari va oqibatlarini aniqlash;
O‘zbekistondagi inflyatsiya darajasi va narxlar dinamikasini tahlil qilish; Narxlar
indeksi, iste’mol savati va boshqa o‘lchovlar orqali inflyatsiyani hisoblash
usullarini ko‘rsatish; Inflyatsiyaga ta’sir qiluvchi omillarni tahlil qilish;
Inflyatsiyaga qarshi iqtisodiy choralarni ko‘rib chiqish; Ilmiy asoslangan
tavsiyalar ishlab chiqish.
Kurs ishining obyekti: O‘zbekiston Respublikasining iqtisodiyoti, xususan
inflyatsion jarayonlar va narxlar o‘zgarishi.
Kurs ishining predmeti: Inflyatsiyaning turlari, shakllanish sabablari,
narxlar o‘zgarishining mexanizmlari va ularga ta’sir etuvchi omillar.
Kurs ishining tuzilishi Kurs ishi kirish qismi, ikkita asosiy bob, har bir
bobda uchta kichik bo‘lim, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan
iborat.
I BOB. Inflyatsiya va narxlar o‘zgarishi tushunchalari ning nazariy
asoslari

71.1. Inflyatsiya tushunchasi va uning turlari
Inflyatsiya — bu iqtisodiy tizimda pulning qadrsizlanishi va narxlarning
muntazam oshib borishi jarayonini anglatadi. Bu jarayon asosan pul ta'minoti va
tovarlar hamda xizmatlar narxlarining ortib borishi orqali amalga oshadi.
Inflyatsiya iqtisodiy barqarorlikni buzishi mumkin, chunki pulning xarid qilish
qobiliyati pasayadi, bu esa aholining har qanday daromadlari o'rtasidagi
tengsizlikni kuchaytiradi. Inflyatsiyaning asosiy omili iqtisodiyotda pulning
miqdorining oshishi bo'lib, u faqat narxlarning oshishi bilan emas, balki ishlab
chiqarish jarayonida yuzaga keladigan nomutanosiblik, pul muomalasidagi salbiy
omillar va moliya hamda kredit sohasidagi muammolar bilan ham bog'liqdir.
Inflyatsiya tufayli, ko'pincha ishlab chiqarish resurslari ortiqcha foydalaniladi, bu
esa iqtisodiy o'sishni sekinlashtiradi va turli sohalarda resurslarning noto'g'ri
taqsimlanishiga olib keladi. 2
Narxlarning o'sishi, ayniqsa, asosiy iste'mol tovarlari va xizmatlari bo'yicha
juda sezilarli bo'ladi. Aholi tovarlarga sarflayotgan mablag'larini ko'paytirish
zaruriyatini sezadi, bu esa aholi uchun qo'shimcha yuk yaratadi. Bu holatda, past
daromadli qatlamlar ayniqsa zarar ko'radi, chunki ularning daromadlari
inflyatsiya sur'atlariga mos ravishda o'smaydi. Shu bilan birga, inflyatsiya yuqori
darajadagi daromadga ega bo'lgan kishilarga nisbatan unchalik ta'sir qilmaydi,
chunki ularning moliyaviy holati bunga chidamliroq. Bundan tashqari, inflyatsiya
davlatning byudjetini ham buzishi mumkin. Odatda davlatning xarajatlari ortishi
inflyatsiya natijasida mavjud bo'lgan ortiqcha pulni iqtisodiy tizimga kiritish
orqali amalga oshiriladi. Bu, o'z navbatida, yanada yuqori inflyatsiya darajalariga
olib kelishi mumkin. Markaziy banklar inflyatsiyani nazorat qilish maqsadida
pul-kredit siyosatini o'zgartiradi, lekin bu ko'pincha inflyatsiyaning tez
o'zgaruvchan tabiati tufayli juda qiyin bo'lishi mumkin. Inflyatsiya sharoitida
iqtisodiyotda nafaqat ishlab chiqarish pasayadi, balki bozorlar, shuningdek,
2
Kalimov, N. (2018). "Pul-kredit siyosati va inflyatsiya." Toshkent: O‘zbekiston iqtisodiyoti va tarmoq
siyosati.

8xalqaro savdolar va kreditlar tizimi ham izdan chiqishi mumkin. Bu vaziyatda
mamlakat aholisining ishonchi pasayadi, bu esa ishlab chiqarish va
investitsiyalarni sekinlashtiradi, iqtisodiy o'sishni cheklaydi. Aholining pulga
bo'lgan ishonchi yo'qolganligi sababli, ular tezda sarflashga moyil bo'lishadi, bu
esa inflyatsiyani yanada kuchaytirishi mumkin.
Inflyatsiyaning s abablari i nflyatsiya bir yoki bir nechta iqtisodiy omillar
natijasida yuzaga keladi. Ular ichki (pul-kredit siyosati, ishlab chiqarishdagi
nomutanosiblik, talab va taklifning muvozanatsizligi) va tashqi omillardan (xom-
ashyo va energetika narxlarining o'sishi, xalqaro moliyaviy inqirozlar) iborat
bo'lishi mumkin. Inflyatsiya darajasiga ta'sir etuvchi asosiy omillar:
Iqtisodiyot tarmoqlari o'rtasidagi nomutanosiblik — ishlab chiqarish va
xizmat ko'rsatish sohalaridagi talabning taklifdan oshishi inflyatsiyani
kuchaytiradi.
Pul muomalasi — markaziy bankning kredit ekspansiyasi va pul ta'minotining
ortishi inflyatsiyani keltirib chiqaradi .
Yashirin yoki ochiq narx nazorati — ba'zi tovarlar va xizmatlar uchun
narxlarning ma'muriy tarzda tartibga solinishi narxlar o'sishining yashirin
shakllarini yaratishi mumkin.
Yashirin yoki o chiq n arx n azorati b a'zi mamlakatlarda narxlar davlat
tomonidan ma'muriy tarzda tartibga solinadi. Bunday hollarda, narxlar aslida
oshmaydi, ammo yashirin inflyatsiya yuzaga keladi. Boshqa tomondan, ba'zi
tovarlar uchun narxlarni oshirish imkoniyati bo'lmaydi, bu holat ishlab chiqarish
va xizmatlarning real narxiga ta'sir ko'rsatadi. Ma'muriy nazorat tufayli
tovarlarning miqdori kamayishi mumkin, natijada mavjud tovarlar uchun narxlar
oshishi mumkin. Yashirin inflyatsiya ko'pincha bozor mexanizmlarini buzadi, bu
esa uzoq muddatda inflyatsiyani kuchaytiradi.

9Qo'shimcha s abablar x om-ashyo va e nergetika n arxlarining o 'sishi x alqaro
bozorlarda xom-ashyo, neft yoki gaz kabi asosiy energiya resurslarining narxi
oshishi, o'z navbatida, ishlab chiqarish va transport xarajatlarini oshiradi. Bu esa
narxlar umumiy darajasining ko'tarilishiga olib keladi. Global iqtisodiy inqirozlar
va moliyaviy bozorlaridagi beqarorlik ham inflyatsiyani kuchaytirishi mumkin.
Tashqi moliyaviy inqirozlar, masalan, kredit bozoridagi noaniqliklar yoki global
likvidlikning kamayishi, iqtisodiy o'sishni sekinlashtiradi va inflyatsiyani
kuchaytiradi. Bu holat, ayniqsa, rivojlanayotgan mamlakatlarda sezilarli bo'lishi
mumkin.
1.Sokin (polzuchaya, umerennaya) inflyasiya. Ushbu inflyasiya iqtisodiy
rivojlangan mamlakatlarda mavjud bo‘lib, ushbu holatda mahsulotlar,
bajariladigan ishlar va ko‘rsatiladigan xizmatlarga bo‘lgan narx-navolar yiliga
o‘rtacha 3% dan 10% gacha oshishi mumkin. Bu mamlakatlarda muomaladagi
pul massasi saqlanib turadi va milliy pul birligining xarid qilish qobiliyati
saqlanib turadi.

102.S h iddatli (galopiruyuhaya) inflyasiya. Ushbu inflyasiya iqtisodiy
rivojlanayotgan mamlakatlarda mavjud bo‘lib, ushbu holatda mahsulotlar,
bajariladigan ishlar va ko‘rsatiladigan xizmatlarga bo‘lgan narx-navolar yiliga
o‘rtacha 10% dan 100% gacha ba’zi holatlarda 200% gacha oshishi mumukin.
Buning natijasida muomaladagi pul massasi ko‘payadi va milliy pul birliginng
xarid qilish qobiliyati tushadi. Mamlakat aholisi o‘rtasida pulning
moddiylashtirish, ya’ni milliy pul birligini jamg‘arishi emas, balki oltin,
ko‘chmas mulk holatida jamg‘arishi jarayoni kuchayadi.
3.Jilovlanmagan (giperinflyasiya) inflyasiya. Ushbu inflyasiya holatida
mahsulotlar, bajariladigan ishlar va ko‘rsatiladigan xizmatlarga bo‘lgan narx-
navolar yiliga 1000% dan ortiq yoki oyiga 100% dan ortiq darajada oshadi.
Ushbu holatda milliy iqtisodiyotda inqiroz yuzaga chiqadi. Buning natijasida
ishlab chiqarish va bozor boshqaruvsiz faoliyat ko‘rsataditi, narx-navo va ish haqi
o‘rtasidagi farq ortadi. Mamlakat aholisi qo‘lidagi qog‘oz pullarga tovarlar sotib
oladi. Bu holat esa muomalada tovar massasi bilan tovar va xizmatlar bilan
ta’minlanmagn ortiqcha qog‘oz pullarni to‘lib-toshishiga olib keladi.
Yuqorida ta’kidlab o‘tganimizdek, inflyasiyaning asosiy sababi odatda bir
emas, balki bir nechta bo‘lib o‘zaro mahkam bog‘langan bo‘ladi va narx-
navoning ko‘tarilib borishi bilangina namoyon bo‘lib qolmaydi, balki narx-
navoni boshqarilishiga ham bog‘liq bo‘ladi. Ushbu jixatdan quyidagi inflyasiya
shakllari ajratiladi:
1.Oshkora inflyasiya. Talab tomoniga qaragan makroiqtisodiy tengsizlik
doimiy ravishda narx-navoning ko‘tarilib borishi bilan ifodalanadigan bo‘lsa,
bunday inflyasiya oshkora inflyasiya deb ataladi. Oshkora inflyasiya bozor
mexanizmini buzmaydi: narx-navo ba’zi bozorlarda ko‘tarilishi bilan bir vaqtda
boshqa bozorlarda pasayib borishi mumkin. Buning asosiy sababi shundan
iboratki, bozor mexanizmlari o‘z ta’sirini davom ettirib, milliy iqtisodiyotga
baholar to‘g‘risidagi ma’lumotlarni oshkora etkazib turadi, investitsiyalarni ilgari
surib, ishlab chiqarishning kengayishi bilan taklifni rag‘batlntirib boradi.

112.Y a shirin inflyasiya. Inflyasiyaning ushbu turi shunday ko‘rinishda
bo‘ladiki, bunday holatda ba’zi bir iste’mol mahsulotlariga narx-navo ma’muriy
tarzda davlat tomonidan o‘rnatiladi va tartibga solib turiladi. Bundan asosiy
maqsad, davlat tomonidan ba’zi mahsulotlarga narx-navoni «ijtimoiy past»
darajada belgilaydi. YAshirin inflyasiya sharoitida narx-navoning keskin o‘sishi
kuzatilmasligi mumkin. Lekin milliy pul birligining qadrsizlanishi, mahsulotlar
aholi pul mablag‘lariga kerakli mahsulotlarni harid qilib bo‘lmasligi holatlari
paydo bo‘ladi.
Iqtisodiyotda yashirin inflyasiya yuzaga chiqqanda mahsulotlarning narx-
navosi hamda aholini daromadlarini o‘sishi vaqtincha to‘xtatiladi. YAshirin
inflyasiyani vujudga kelishini asosiy sabablaridan biri bu narxlar ustidan
ma’muriy nazorat o‘rnatishdir. Buning natijasida bozor mexanizmi
deformatsiyalanadi. Uning qaysi darajada va o‘zgarganligi darajasi va
davomiyligi davlat tomonidan olib boriladigan siyosatga hamda tartibga solish
shakliga bevosita bog‘liq bo‘ladi. Ushbu inflyasiyaning salbiy tomoni shundan
iboratki, inflyasiya davrida ishsizlik darajasi oshadi, chunki ishlab chiqarish
rivojlanmaydi. 3
Har bir mamlakatda inflyasiya mavjudligi undagi iqtisodiy holatnig
yomonlashuviga sabab bo‘ladi. Ushbu salbiy holatlar quyidagi yo‘nalishlarda
yuzaga chiqadi:
1)Ishlab chiqarish xajmi qisqaradi, chunki narx-navolarning doimiy tarzda
tebranib turishi ishlab chiqarishni rivojlantirishga bo‘lgan istiqbollarga ishonchni
yo‘qotishga olib keladi;
2)Ishlab chiqarish sohasidagi kapital savdo va vositachilik operatsiyalariga
oqib o‘tishi kuzatiladi. CHunki savdo va vositachilik sohalarida kapital aylanishi
tez amalga oshadi va katta foyda keltiradi. Inflyasiya yuqori bo‘lgan davrda aholi
o‘rtasida puldan qochish holati kuzatiladi, ya’ni kishilar qo‘llaridagi pullardan
3
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti qarorlari. (2020). "Inflyatsiya darajasini pasaytirish bo‘yicha
siyosat." Prezidentning rasmiy veb-sayti.

12imkoniyat darajasida tezroq sarflashga harakat qiladilar. Ular pullarga turli
tovarlar sotib oladilar. Buning natijasida savdo va vositachilik do‘konida tovarlar
tez sotiladi;
3)Narx-navoning keskin va notekis o‘zgarishi natijasida chayqovchilik
kengayadi. Inflyasiya natijasida tovar tanqisligi (defitsit) yuzaga chiqadi. Ushbu
taqchillik narx-navoning keskin ko‘tarilishiga olib keladi;
4)Davlat moliya resurslari qadrsizlanadi. Davlat byudjeti daromadlari byudjet
xarajatlari amalga oshirilguncha qadar davrda qadrsizlanadi. Byudjet daromadlari
va xarajatlari o‘rtasidagi mutanosiblikni saqlash qiyinlashadi va buning natijasida
byudjet taqchilligi (defitsiti) yuzaga chiqadi;
5)Mamlakatda kredit operatsiyalari cheklanadi. CHunki inflyasiya darajasi
tufayli yuridik va jismoniy shaxslarga tijorat banklaridan beriladigan
kreditlarning foiz darajasinig yuqori darajada o‘rnatiladi. Ushbu salbiy holat
ishonchni pasaytiradi.
Inflyasiyaning eng asosiy ijtimoiy oqibati bo‘lib daromadlar va boyliklarni
qayta taqsimlanishi amalga oshishi hisoblanadi. Ushbu qayta taqsimlanishi
quyidagi omillar natijasida amalga oshadi:
-mamlakat aholisining daromadlari indeksatsiya qilinmasligi;
-tijorat banklari tomonidan yuridik va jismoniy shaxslarga beriladigan
kreditlar baholar indekslarining o‘zgarishini hisobga olinmagan holda berilishligi.
Inflyasiya shart-sharoitlarida mamlakatda ichki mahsulot va milliy daromad
quyidagi yo‘nalishlarda qayta taqsimlanadi:
1)Milliy iqtisodiyot tarmoqlari, ishlab chiqarish sohalari va mamlaat
xududlari o‘rtasida narx-navoning notekis o‘sishi natijasid;
2)Mamlakat aholisi va davlat o‘rtasida. Bunda davlat tomonidan
muomaladagi ortiqcha pul massasidan qo‘shimcha daromad sifatida foydalanadi.
Xalqaro amaliyotda bu inflyasion soliq deb nomlanadi;
3)Mamlakat aholisining sinflari va turli toifalari o‘rtasida. Maxsulotlar va
xizmatlarga bo‘lgan narx-navoning notekis o‘sib ketishi natijasida aholi o‘rtasida

13ijtimoiy toifalarga bo‘linishini (boylar, kambag‘allar, qashshoqlar), mulkiy
holatidagi farqni chuqurlashuviga, jamg‘armalar va joriy iste’molning keskin
o‘zgarishi yuzaga chiqadi. Inflyasiyaning ijtimoiy salbiy ta’siri eng avvalo qat’iy
belgilangan daromadlari oluvchi shaxslar hisoblangan - nafaqaxo‘rlar, nogironlar,
ko‘p farzandli oilalar va davlat xizmatchilari (o‘qituvchilar, vrachlar, bog‘cha
xodimlari va boshqalar) uchun juda og‘ir kechadi;
4)Debitorlar va kreditorlar o‘rtasida. Ushbu holatda olingan qarzlarni pul
qadrsizlanishi natijasida debitorlar daromad oladi va buning aksi, kreditorlar
qo‘shimcha zarar ko‘radi.
Inflyasiyani yuzaga keltiruvchi sabablar. Hozirgi zamon inflyasiyasi nafaqat
tovarlar va xizmatlarga bo‘lgan baholarni muntazam o‘sishi natijasida pulning
sotib olish qobiliyatini pasayishi bilan bir qatorda ishlab chiqarish jarayonidagi
nomutanosiblik, pul muomalasi, moliya hamda kredit sohasidagi salbiy omillar
Bilan tasniflanadi. Inflyasiyaning yuzaga chiqishining asosiy sabablari bo‘lib
iqtisodiyot tarmoqlari, jamg‘arma va iste’mol, talab va taklif, davlat daromadlari
va xarajatlari, xo‘jaliklarning pul massasi va unga bo‘lgan talabi o‘rtasidagi
mutanosiblik hamda markaziy bankning kredit ekspansiyasi hisoblanadi. Ushbu
ta’kidlab o‘tgan omillar o‘z mohiyatiga asosan inflyasiyaga, uning darajasiga
turlicha ta’sir etishi mumkin.
Xalqaro amaliyotda iqtisodchi olimlar inflyasiyaning yuzaga chiqadigan
omillar asosan ikki guruhga: ichki va tashqi omillarga ajratadilar. Biz ushbu
omillarning mohiyatini yoritishga xarakat qilamiz.
1.Ichki omillarni mohiyatiga asosan pullik (monetar) va pulsiz omillarga
ajratish mumkin. Pullik omillarga davlat moliyasining inqirozi, byudjetning
taqchilligini mavjudligi, davlat qarzdorligini ortishi, pul emissiyasi, krdit
dastaklarining aylanishini ko‘payishi, pul aylanmasining tezligi va boshqalar
kiradi. Pulsiz omillarga milliy iqtisodiyot tarmoqlari o‘rtasidagi nomutanosiblik,
tarmoqlar iqtisodiy rivojlanishdagi bir maromsiz daraja, ishlab chiqarish va
xizmat ko‘rsatish sohalarida monopoliyaning (oligopoliya) mavjudligi, narx

14shakllntirishdagi davlat monopoliyasi, markaziy bankning kredit ekspansiya va
boshqa omillarni kiritish mumkin;
2.Tashqi omillar o‘z mohiyatiga asosan biron aniq davlat rivojlanishiga ta’sir
etadigan dunyoda amalga oshayotgan jarayonlarni aks etadi. Ushbu omillarga
dune mamlakatlarda yuzaga chiqadigan soha inqirozlari hisoblanadigan xom-
ashyo, energetika, neft, valyuta inqirozlarni kiritish mumkin. Ushbu omillardan
tashqarii biron-bir davlatning boshqa davlatlarga nisbatan olib boradigan davlat
miqiyosidagi valyuta siyosatini, yashirin holatda valyuta, oltinni eksportini
amalga oshirilishini ham kiritish mumkin.
Inflyasiya so‘zi lotincha bo‘lib, lug‘aviy ma’nosi «bo‘rtish», «ko‘pchish»,
mantiqan pulning qadrsizlanishi va narx-navoning muntazam ravishda oshib
borishi kabi ma’nolarni bildiradi.
Inflyasiya tushunchasi muomalada haqikiy pullardan, ya’ni oltin va
kumush tangalardan foydalanilgan davrlarda ahamiyat kasb etmagan. Inflyasiya
tushunchasi faqat kredit pullarga tegishlidir.
Inflyasiya sharoitida quyidagilar ro‘y beradi:
-muomalada keragidan ortiqcha pul paydo bo‘ladi;
-tovarlar bahosi va xizmatlar haqi to‘xtovsiz o‘sib boradi;
-pulning qadr - qiymati va xarid qobiliyati pasayib boradi;
-pul qadrsizlanadi, obro‘sizlanadi, «kasallanadi».
Inflyasiyani quyidagi sabablar keltirib chiqaradi:
1.Davlat o‘z xarajatlarini o‘z daromadlari hisobidan qoplay olmay qolgan
sharoitda, muomalaga qo‘shimcha pul chiqarish hisobidan qoplaydi. Natijada
muomalada tovar va xizmatlar bilan ta’minlanmagan pul paydo bo‘ladi, bu esa
o‘z navbatida pulning qadrsizlanishiga olib keladi.
2.Ishlab chiqarishning qisqarishi. Ishlab chiqarish pasayganda muomaladagi
pul kamaymaydi, tovarlar miqdori esa kamayadi, natijada narx oshadi, pul qadri
pasayadi.

153.Mamlakatda chetdan keltirilgan (import) tovarlar narxining ko‘tarilishi.
Bu o‘z navbatida mamlakatda ishlab chiqarilgan o‘xshash va o‘rinbosar tovarlar
narxini oshiradi.
4.Kreditning haddan tashqari rivojlanib ketishi. Moddiy ne’matlar yaratish
bilan bog‘liq bo‘lmagan sohalarga berilgan kreditlarning tez sur’atlar bilan
o‘sishi muomaladagi pul massasining ko‘payishiga olib keladi.
5.Pulga nisbatan xalq ishonchining yo‘qolishi, bozorda talabga javob
bermaydigan tovarlarning ko‘payib ketishi, mamlakat to‘lov balansi holati va
boshqalar.
1.2. Narxlar O‘zgarishining Iqtisodiyotdagi Roli
Narxlar o‘zgarishi iqtisodiyotning muhim elementidir, chunki ular resurslarni
taqsimlashda, ishlab chiqarishning samaradorligida, iste'mol va investitsiya
qarorlarida muhim rol o'ynaydi. n arxlar, shuningdek, iqtisodiy faoliyatni
boshqaruvchi signal sifatida ishlaydi, bozorlar uchun bir turdagi "qarorlar
ko'rsatkichi"dir. Narxlarning o'zgarishi, talab va taklifning o'zgarishlariga
javoban bo'lib, iqtisodiyotda tenglikni saqlashga yordam beradi. Biroq,
narxlarning oshishi yoki pasayishi iqtisodiyotda bir qator salbiy va ijobiy
oqibatlarga olib kelishi mumkin.
Narxlar
O'zgarishining Ta'siri Ta'sirlar Turi Misollar
Ijobiy Ta'sirlar Iqtisodiy Rivojlanishni
Rag'batlantirish, Resurslarning
Samarali Ta’minoti, Bozor
Mexanizmlarini Tertibga Solish Narxlar o'zgarishi ishlab
chiqarishni ko'paytiradi,
investitsiyalarni rag'batlantiradi,
resurslar samarali taqsimlanadi.
Salbiy Ta'sirlar Inflyatsiya va Qarz Yukining
Oshishi, Ijtimoiy Noaniqlik,
Ishsizlikning Ko'tarilishi, Narxlarning oshishi
inflyatsiyani kuchaytiradi,
ijtimoiy tengsizlikni

16Bozorning Noaniqligi kuchaytiradi, iqtisodiy
barqarorlikni yo'qotadi.
Narxlar o'zgarishi iqtisodiyotda bir qator ijobiy ta'sirlarga olib keladi, chunki
narxlarning o'zgarishi ishlab chiqarish, resurslarni taqsimlash va bozor
mexanizmlarining samarali ishlashini rag'batlantiradi.
1. Iqtisodiy r ivojlanishni r ag'batlantirish n arxlar o'zgarishi iqtisodiy
rivojlanishni rag'batlantirishda muhim rol o'ynaydi. Tovar va xizmatlarga
talabning oshishi narxlarning ko'tarilishiga olib keladi. Bunday holat ishlab
chiqaruvchilarni yangi resurslarni jalb qilishga va ishlab chiqarishni
kengaytirishga undaydi. Narxlar oshganda, ishlab chiqaruvchilar yuqori foyda
olishadi, bu esa ularni ko'proq ishlab chiqarish uchun investitsiya qilishga
rag'batlantiradi. Shu bilan birga, narxlarning oshishi ishlab chiqaruvchilarga o'z
faoliyatlarini kengaytirish va yangi mahsulotlarni ishlab chiqish imkoniyatlarini
yaratadi. Bu esa iqtisodiyotda yangi ish o'rinlarini yaratish, ishlab chiqarish
hajmini oshirish va iqtisodiy o'sishni kuchaytirish imkonini beradi. Narxlarning
oshishi iqtisodiyotning barcha sohalarini rag'batlantirib, umumiy iqtisodiy
faoliyatni qo'llab-quvvatlaydi.
2. Resurslarning s amarali t a’minoti n arxlarning o'zgarishi resurslarni
taqsimlashda samarali mexanizm sifatida ishlaydi. na rxlarning oshishi, ayniqsa,
qimmatbaho resurslar uchun samarali ishlatilishini rag'batlantiradi. Masalan,
resurslarning qimmatlashishi ularni tejashga undaydi, bu esa ishlab
chiqaruvchilarga resurslarni yanada samarali ishlatish imkonini beradi. n arxlar
oshishi yuqori qiymatli resurslarga bo'lgan talabni kamaytiradi, bu esa ishlab
chiqaruvchilarni kamroq resurslarni ishlatishga undaydi, bu esa iqtisodiyotning
samaradorligini oshiradi. Shu bilan birga, narxlar o'zgarishi ishlab
chiqaruvchilarga o'z xarajatlarini pasaytirish va resurslarni boshqacha ishlatish
imkoniyatini beradi. Bu holat ishlab chiqaruvchilarni innovatsiyalarga, energiya
samaradorligini oshirishga va texnologiyalarni takomillashtirishga undaydi, bu

17esa uzoq muddatda resurslarni tejash va iqtisodiy samaradorlikni oshirishga
yordam beradi.
3. Bozor m exanizmlarini ta rtibga s olish n arxlar o'zgarishi bozor
mexanizmlarini samarali ravishda boshqaradi. Talab va taklif o'rtasidagi
o'zgarishlar narxlarning oshishiga yoki pasayishiga olib keladi, bu esa bozorni
optimallashtiradi. n arxlarning o'zgarishi, ayniqsa, bozorni muvozanatlashishga
yordam beradi. Agar biror tovar yoki xizmatga talab oshsa, narxlar ko'tariladi, bu
esa ishlab chiqarishni ko'paytirishga va yangi ishlab chiqaruvchilarni jalb qilishga
yordam beradi. Shu bilan birga, narxlarning oshishi yangi mahsulotlarni ishlab
chiqarishga undaydi va bozorda yangi raqobatni yuzaga keltiradi. Agar bozor
taklifi oshsa, narxlar pasayadi, bu esa iste'molchilarga arzonroq tovarlar va
xizmatlarni taqdim etadi. Bunday holat iste'molchilarning ma'lum bir tovar yoki
xizmatni tanlashda erkinligini oshiradi, bu esa bozorni yanada dinamik va
samarali qiladi. n arxlar bozor mexanizmlariga asoslanib talab va taklifni
muvozanatlashadi va iqtisodiyotda umumiy muvozanatni saqlashga yordam
beradi. 4
Narxlar o'zgarishining iqtisodiyotdagi roli juda muhim, chunki ular ishlab
chiqarishni rag'batlantiradi, resurslarni samarali taqsimlaydi va bozor
mexanizmlarining samarali ishlashini ta'minlaydi. Narxlarning oshishi iqtisodiy
o'sishni, ishlab chiqarish hajmini va investitsiyalarni rag'batlantiradi. Shu bilan
birga, resurslar samarali taqsimlanadi va bozor mexanizmlari orqali talab va taklif
muvozanatlashadi. n arxlar o'zgarishi ijobiy ta'sirlar yaratgan holda, iqtisodiy
tizimning barqarorligini saqlashga yordam beradi.
Narxlar o 'zgarishining s albiy t a'sirlari n arxlar o'zgarishining salbiy ta'sirlari
iqtisodiyotda ko'plab muammolarni keltirib chiqarishi mumkin. Tez-tez
narxlarning oshishi inflyatsiya darajasini kuchaytiradi, bu esa pulning
qadrsizlanishiga, ijtimoiy tengsizlikning oshishiga, ishsizlikning ko'tarilishiga va
4
Toshpo‘latov, S. (2017). "O‘zbekiston iqtisodiyotida inflyatsiyaning sabablari va oqibatlari."
Toshkent: “Iqtisodiyot” jurnal.

18bozorning beqarorligiga olib keladi. Quyida narxlar o'zgarishining iqtisodiyot va
jamiyat uchun salbiy oqibatlarini batafsil ko'rib chiqamiz.
1. Inflyatsiya va q arz y ukining o shishi n arxlarning tez-tez oshishi
inflyatsiyani kuchaytiradi, bu esa pulning qadrsizlanishiga olib keladi. Inflyatsiya
yuqori bo'lganda, aholi o'z daromadlari va tovarlar narxlarining o'zgarishini
moslashtira olmaydi, natijada ular o'z mablag'larini samarali sarflash
imkoniyatiga ega bo'lmaydi. Natijada, aholining xarid qilish qobiliyati pasayadi,
bu esa ularning turmush tarzini yomonlashtiradi. Inflyatsiya yuqori bo'lganda,
pulning qadrsizlanishi nafaqat tovarlarga ta'sir qiladi, balki xizmatlarga ham
o'zgarishlar kiritadi, bu esa iqtisodiy tizimda noaniqlik yaratadi.
Bundan tashqari, yuqori inflyatsiya darajasi qarzlar va foizlarni oshiradi.
Kredit olish qiyinlashadi, chunki banklar va moliyaviy institutlar inflyatsiyani
hisobga olib, yuqori foiz stavkalarini qo'llaydi. Bu holat, o'z navbatida,
korxonalar va aholi uchun qarz olish imkoniyatlarini cheklaydi. Yangi
investitsiyalarni jalb qilish va ishlab chiqarishning kengayishi ham qiyinlashadi,
chunki yuqori qarzlar iqtisodiy barqarorlikni zaiflashtiradi n atijada, iqtisodiy
o'sish sur'atlari sekinlashadi va jamiyatda iqtisodiy adolatsizliklar yuzaga keladi.
2. Ijtimoiy n oaniqlik n arxlar o'zgarishi nafaqat iqtisodiy, balki ijtimoiy
ta'sirlarga ham olib keladi. Narxlarning oshishi past daromadli aholi qatlamlari
uchun juda zararli bo'ladi, chunki ularning daromadlari inflyatsiya sur'atlariga
mos kelmaydi. Aholining eng qashshoq qatlami, nafaqaxo'rlar, ko'p farzandli
oilalar va kam ta'minlangan guruhlar narxlarning oshishi tufayli nafaqat o'z hayot
darajalarini pasaytiradi, balki ular kerakli tovarlarni ham xarid qila olmaydi.
Ijtimoiy tengsizlik kuchayadi, chunki yuqori narxlar faqat boylar uchun
ko'proq foyda keltiradi, ammo kambag'allar uchun o'z hayotini davom ettirish
yanada qiyinlashadi. Bu holat, iqtisodiy tizimda barqarorlikni saqlashni
qiyinlashtiradi va jamiyatda noroziliklarni kuchaytiradi. Aholi o'rtasidagi farq
ortishi, jamiyatda bo'linish va ijtimoiy muammolarni keltirib chiqaradi. Bu esa,
kelajakda iqtisodiy va siyosiy beqarorlikka olib kelishi mumkin.

193. Ishsizlikning k o'tarilishi n arxlarning oshishi ishlab chiqaruvchilarning
xarajatlarini oshiradi, bu esa ishlab chiqarishning narxlari va xizmatlarni
yaratishda samaradorlikni kamaytiradi. n arxlar oshganda, ishlab chiqaruvchilar
o'z faoliyatlarini kengaytirish o'rniga, ko'proq xarajatlarni qisqartirishga majbur
bo'lishadi. n atijada, yangi ish o'rinlari yaratish imkoniyatlari kamayadi va
ishsizlik darajasi ortadi. Ishsizlikning ko'tarilishi esa ijtimoiy muammolarni
keltirib chiqaradi, chunki iqtisodiy faoliyatdan chetlangan aholi ijtimoiy
himoyasiz qoladi. Shuningdek, yuqori narxlar ishlab chiqaruvchilarning foydasini
kamaytiradi, bu esa ularni yangi investitsiyalarni jalb qilishdan to'xtatadi. Yangi
investitsiyalarning kamayishi esa, iqtisodiyotdagi o'sishni sekinlashtiradi va
ishsizlikni yanada kuchaytiradi. Bunday holat, ijtimoiy farovonlikka ta'sir qilishi
mumkin va uzoq muddatda iqtisodiy tizimni zaiflashtiradi.
4. Bozorning n oaniqligi n arxlarning o'zgarishi bozorlar uchun noaniqlikni
oshiradi. Narxlar yuqori bo'lsa, bozor ishtirokchilari, jumladan ishlab
chiqaruvchilar va iste'molchilar, kelajakdagi narxlar haqida aniq tasavvurga ega
bo'lmaydi. Bu esa, o'z navbatida, iqtisodiy qarorlarni qabul qilishni
qiyinlashtiradi. Narxlarning o'zgarishi bozorning barqarorligini zaiflashtiradi va
bozor ishtirokchilariga prognoz qilishni qiyinlashtiradi.
Yuqori narxlar va noaniqlik iqtisodiy qarorlarni to'g'ri qabul qilishda
muammolarni yuzaga keltiradi. Iste'molchilar va ishlab chiqaruvchilar,
kelajakdagi narxlar haqida aniq ma'lumotga ega bo'lmagani uchun, qarorlar qabul
qilishni qiyinlashtiradi. Bu esa, umumiy iqtisodiy o'sish sur'atlarini
sekinlashtiradi va bozorni beqarorlashtiradi. Noaniqlik va iqtisodiy qiyinchiliklar
uzoq muddatda bozorlarni samarali boshqarishni qiyinlashtiradi va barqaror
iqtisodiy rivojlanishga salbiy ta'sir qiladi.
Narxlar o'zgarishi iqtisodiyotda faqat ijobiy ta'sirlar yaratibgina qolmay, balki
ko'plab salbiy oqibatlarga ham olib keladi. Inflyatsiya darajasi yuqori bo'lganda,
ijtimoiy tengsizlik, ishsizlik, bozor noaniqligi va iqtisodiy beqarorlik yuzaga
kelishi mumkin. Shu sababli, narxlar o'zgarishining boshqarilishi va iqtisodiy

20siyosat orqali nazorat qilinishi zarurdir. n arxlarning tez o'zgarishi iqtisodiyotning
barqarorligini zaiflashtiradi va ijtimoiy muammolarga olib keladi.
Narxlar O'zgarishining Iqtisodiyotdagi O'zaro Ta'siri n arxlar o'zgarishi
iqtisodiyotning barcha sohalariga ta'sir ko'rsatadi. Iqtisodiyotda barcha bozorlar
bir-biriga bog'liq va narxlar o'zgarishi bir bozorda yuzaga kelgan o'zgarishlarni
boshqa bozorlar orqali ham tarqatadi. Masalan, energiya narxlarining oshishi
boshqa tovarlar va xizmatlar narxlarini ham oshiradi, chunki energiya ishlab
chiqarish jarayonida muhim resurs hisoblanadi. Shuningdek, iqtisodiy siyosat
ham narxlar o'zgarishiga ta'sir qiladi, chunki davlat tomonidan amalga oshirilgan
pul-kredit siyosati yoki soliq siyosati narxlarning oshishi yoki pasayishiga olib
kelishi mumkin.
Narxlarning o'zgarishi iqtisodiyotda muhim rol o'ynaydi, chunki ular ishlab
chiqarish va iste'mol qarorlarini ta'sir qiladi, resurslarni taqsimlashni boshqaradi
va iqtisodiy o'sish sur'atlarini rag'batlantiradi. Biroq, narxlarning tez-tez
o'zgarishi, ayniqsa inflyatsiya yuqori bo'lsa, iqtisodiy noaniqlik va ijtimoiy
tengsizlikni kuchaytiradi. n arxlar o'zgarishining ta'siri nafaqat iqtisodiy
jarayonlarga, balki ijtimoiy va siyosiy barqarorlikka ham ta'sir qiladi. Shuning
uchun narxlar o'zgarishini ehtiyotkorlik bilan boshqarish zarur. 5
1.3. Inflyatsiya Darajasi va Narxlar O‘zgarishi O‘rtasidagi O‘zaro
Bog‘liqlik
Inflyatsiya darajasi va narxlar o‘zgarishi bir-biri bilan chambarchas bog‘liq
bo‘lgan iqtisodiy tushunchalardir. Inflyatsiya — bu pulning qadrsizlanishi va
umumiy narxlar darajasining o‘sishidir, narxlar o‘zgarishi esa bozorlar va
iqtisodiy tizimda narxlarning yuqori yoki past bo‘lishini anglatadi. Ikkala
tushuncha o‘zaro ta’sir etib, iqtisodiyotda ko‘plab muammolarni keltirib
chiqarishi mumkin.
5
Qobilov, A. (2018). "Pul-kredit siyosati va iqtisodiy barqarorlik." Tashkent: "Iqtisodiyot" universiteti
nashriyoti.

21Inflyatsiya darajasi va narxlar o‘zgarishi o‘rtasidagi bog‘liqlik iqtisodiy
tizimdagi muhim omil bo‘lib, ular o‘zaro ta’sir etadi va iqtisodiy barqarorlikni
saqlashda muhim rol o‘ynaydi. Narxlarning oshishi inflyatsiyaning mavjudligini
ko‘rsatadi, inflyatsiya esa narxlarning doimiy o‘sishiga olib keladi. Ushbu o‘zaro
bog‘liqlikni chuqur tahlil qilgan holda, inflyatsiya va narxlar o‘zgarishi
o‘rtasidagi aloqalarni quyidagicha tushuntirish mumkin:
1. Narxlar o ‘zgarishi i nflyatsiya vd arajasini b elgilaydi n arxlar o‘zgarishi
inflyatsiya darajasining birinchi belgisidir. Narxlar oshganida, bu inflyatsiyaning
boshlanishini bildiradi. Tovarlar va xizmatlarga bo‘lgan talabning ortishi
narxlarni ko‘taradi, bu esa inflyatsiyani kuchaytiradi. Masalan, iste’molchilarning
ortib borayotgan talabiga javoban ishlab chiqaruvchilar narxlarni oshiradilar.
Bunday holatda, narxlar o‘zgarishi inflyatsiya sur’atlarining oshayotganini va
iqtisodiyotda pulning qadrsizlanish jarayonini anglatadi.
Agar narxlar o‘zgarishi doimiy bo‘lsa yoki tez-tez sodir bo‘lsa, bu
inflyatsiyaning yuqori sur'atlarda o‘sishiga olib keladi. Narxlarning tez-tez
oshishi iqtisodiyotda barqarorlikning yo‘qligini ko‘rsatadi, chunki narxlar
o‘zgarishi bozor ishtirokchilari uchun prognoz qilishni qiyinlashtiradi. Bu esa o‘z
navbatida, investitsiya qilishni, ishlab chiqarishni va iste’molni kamaytirishga
olib keladi. Shu bilan birga, narxlarning tez-tez oshishi iqtisodiy noaniqlikni
keltirib chiqaradi, bu esa iqtisodiy faoliyatni sekinlashtiradi.
2. Inflyatsiya n arxlar o ‘zgarishiga t a’sir e tyapti i nflyatsiya o‘z navbatida
narxlarning oshishiga sabab bo‘ladi. Agar inflyatsiya darajasi yuqori bo‘lsa, bu
pulning qadrsizlanishini keltirib chiqaradi, ya'ni pulning sotib olish qobiliyati
pasayadi. Inflyatsiya sur'atlari yuqori bo‘lsa, narxlar doimiy ravishda oshadi,
chunki iqtisodiyotda pulning miqdori ko‘payib boradi va bu qiymatni saqlashda
qiyinchiliklar yuzaga keladi. Natijada, pulning qadrsizlanishi narxlarni oshiradi.
Bundan tashqari, inflyatsiya sur’atlari yuqori bo‘lganda, ishlab chiqaruvchilar
va iste'molchilar narxlarning yuqori darajada qolishiga o‘rganadilar. Ishlab
chiqaruvchilar ko‘pincha o‘z narxlarini oshiradilar, chunki ularning xarajatlari

22ortadi va ular foydalarini saqlab qolishga harakat qiladilar. Iste'molchilar esa o‘z
xaridlarini tezda amalga oshirishga intilishadi, chunki narxlar oshishi ularga
ko‘proq zarar keltirishi mumkin. Bunday holatlarda, inflyatsiya va narxlar
o‘zgarishi o‘rtasidagi aloqalar doimiy ravishda mustahkamlanadi, bu esa
narxlarning yanada ko‘proq o‘sishiga olib keladi.
3. Narxlar o ‘zgarishining t alab va t aklifga t a’siri n arxlar o‘zgarishi inflyatsiya
darajasini belgilashda o‘zaro bog‘liq bo‘lgan talab va taklifning muvozanatiga
ham ta’sir qiladi. Agar narxlar oshsa, talab kamayadi, chunki iste'molchilar
arzonroq tovarlar va xizmatlarni izlashadi. Biroq, inflyatsiya yuqori bo‘lganda,
ishlab chiqaruvchilar narxlarni oshirishga majbur bo‘lishadi, chunki ular uchun
ishlab chiqarish xarajatlari yuqori bo‘ladi. Shu bilan birga, pulning qadrsizlanishi
va narxlarning oshishi ishlab chiqaruvchilarni resurslarni ko‘proq sarflashga
undaydi, bu esa taklifni oshiradi.
Agar inflyatsiya darajasi yuqori bo‘lsa, talab va taklif o‘rtasidagi muvozanat
buziladi. n arxlar o‘zgarganda, ishlab chiqaruvchilar o‘z mahsulotlarini ko‘proq
ishlab chiqarishga harakat qiladilar, ammo bu narxlarning oshishiga olib keladi.
Iste'molchilar esa yuqori narxlar bilan tovarlarni kamroq xarid qiladilar. Bu holat
bozorlarni beqarorlashtiradi, chunki bozor ishtirokchilari narxlarning o‘zgarishini
prognoz qilishda qiyinchiliklarga duch keladilar. Shu tarzda, inflyatsiya
narxlarning oshishiga sabab bo‘ladi, va bu holat iqtisodiyotda muvozanatsizlikni
kuchaytiradi.
Inflyatsiya darajasi va narxlar o‘zgarishi o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik
iqtisodiyotda muhim rol o‘ynaydi. Narxlar o‘zgarishi inflyatsiyaning
belgilanishini ko‘rsatadi, inflyatsiya esa narxlarning oshishiga sabab bo‘ladi. Bu
ikki omil o‘rtasidagi aloqalar iqtisodiyotda muvozanatni saqlashni qiyinlashtiradi
va iqtisodiy barqarorlikni zaiflashtiradi. Narxlar o‘zgarishining inflyatsiya
sur’atlarini kuchaytirishi, talab va taklifning o‘zgarishi esa bozorlarni
beqarorlashtiradi. Shuning uchun inflyatsiya va narxlarning o‘zgarishi o‘rtasidagi
bog‘liqlikni boshqarish iqtisodiy siyosatning muhim qismini tashkil qiladi.

23Inflyatsiya va narxlar o‘zgarishining salbiy ta’sirlari iqtisodiyotda va
jamiyatda bir qator muammolarni yuzaga keltirishi mumkin. Narxlarning oshishi
va inflyatsiyaning yuqori darajasi iqtisodiy tizimning barqarorligini zaiflashtiradi,
ijtimoiy tengsizlikni kuchaytiradi va ishchilar uchun yangi ish o‘rinlari yaratish
jarayonini qiyinlashtiradi.1. Ijtimoiy Muammolar Narxlar o‘zgarishi
inflyatsiyaning yuqori darajasi bilan bog‘liq bo‘lsa, bu ijtimoiy muammolarni
keltirib chiqaradi. Inflyatsiya yuqori bo‘lganda, ayniqsa past daromadli qatlamlar
o‘z xarajatlarini qisqartirishga majbur bo‘ladi. Ular o‘z daromadlaridan kamroq
tovar va xizmatlarni xarid qilishga muvaffaq bo‘lishadi. Misol uchun, kam
ta'minlangan oilalar, nafaqaxo‘rlar, ko‘p farzandli oilalar va boshqa ijtimoiy
guruhlar yuqori narxlar bilan kurashish uchun o‘z xarajatlarini qisqartirishga
majbur bo‘lishadi.
Aholi o‘rtasidagi ijtimoiy tengsizlik kuchayadi, chunki inflyatsiya darajasi
yuqori bo‘lganda boylar va kambag‘allar o‘rtasidagi farq yanada kengayadi.
Boylar narxlarning oshishini o‘z foydalari uchun ishlata oladi, chunki ular o‘z
daromadlarini inflyatsiyaga mos ravishda oshirish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.
Aksincha, past daromadli qatlamlar ko‘proq zarar ko‘radi, chunki ularning
daromadlari inflyatsiya sur’atlariga mos kelmaydi. Bu holat jamiyatda
beqarorlikni va noroziliklarni kuchaytiradi, shuningdek, iqtisodiy barqarorlikni
saqlashni qiyinlashtiradi.
Inflyatsiya va narxlarning oshishi, shuningdek, odamlar orasida ishonchni
yo‘qotadi. Jamiyatda noroziliklar kuchayadi, ijtimoiy bo‘linishlar chuqurlashadi
va barqarorlikni saqlashda murakkabliklar yuzaga keladi. Aholi o‘rtasida ijtimoiy
muammolarni hal qilish uchun hukumatlar ijtimoiy yordamni kuchaytirish,
iqtisodiy siyosatni qayta ko‘rib chiqish va inflyatsiyani kamaytirish choralarini
ko‘rishlari zarur.
2. Ishsizlik va b ozor n oaniqligi n arxlarning oshishi va inflyatsiya
sur'atlarining yuqoriligi ishlab chiqaruvchilar uchun ko‘proq xarajatlarni keltiradi.
Bu esa ishlab chiqaruvchilarni yangi ishchilarni yollashdan to‘xtatadi va ish

24o‘rinlarining kamayishiga olib keladi. Ishlab chiqaruvchilarning narxlarni
oshirishlari va xarajatlarni kamaytirish uchun turli chora-tadbirlarni qo‘llashga
majbur bo‘lishi, ishsizlik darajasining ortishiga sabab bo‘ladi. Agar narxlar o‘sib
borayotgan bo‘lsa, ishlab chiqaruvchilar ko‘proq iqtisodiy resurslarni tejashga
intilishadi va yangi ish o‘rinlarini yaratishdan qochadilar.
Bundan tashqari, yuqori inflyatsiya va narxlar o‘zgarishi bozorning
beqarorligiga olib keladi. Bozor ishtirokchilari — ishlab chiqaruvchilar va
iste'molchilar — kelajakdagi narxlar va iqtisodiy holatga qarab noaniqliklar
yuzaga keladi. Yuqori narxlar, shuningdek, investitsiyalarni cheklaydi, chunki
investorlar inflyatsiya sur'atlarini va bozorning beqarorligini hisobga olgan holda
pul sarflashdan saqlanishadi. Bozorlar o‘zgaruvchanlikni sezdilar, bu esa
iqtisodiy qarorlarni qabul qilishni qiyinlashtiradi.
Iste'molchilar va ishlab chiqaruvchilar o‘rtasidagi noaniqliklar, ayniqsa
kelajakdagi narxlarning qanday bo‘lishi haqida aniq tasavvurga ega bo‘lmaslik,
iqtisodiy qarorlar qabul qilishni sekinlashtiradi va bozorni barqarorlashtiradi.
Natijada, iqtisodiy o‘sish sur’atlari sekinlashadi, yangi ish o‘rinlari yaratish
qiyinlashadi, va iqtisodiy rivojlanish sekinlashadi.
3. Iqtisodiy r ivojlanishga t a'siri i nflyatsiya va narxlarning oshishi ishlab
chiqarishning samaradorligini pasaytiradi, chunki ishlab chiqaruvchilar va
iste'molchilar mavjud resurslarni optimal ravishda taqsimlashda qiynaladi. Bunda
resurslar noto‘g‘ri taqsimlanadi, ishlab chiqarish va iqtisodiy faoliyatning
kengayishi kamayadi. Shu bilan birga, yuqori inflyatsiya va narxlar iqtisodiy
barqarorlikka tahdid soladi, bu esa jamiyatdagi umidni pasaytiradi.
Ishlab chiqaruvchilar o‘z mahsulotlarini sotishda yuqori narxlarni
qo‘llaganida, bu iste'molchilarni cheklaydi va iste'mol hajmini kamaytiradi.
Natijada, iqtisodiyotda talab pasayadi, bu esa ishlab chiqaruvchilarning
foydalarini kamaytiradi va iqtisodiy o‘sishni sekinlashtiradi. Shu bilan birga,
inflyatsiya va yuqori narxlar eksportga ham ta’sir qiladi. Agar narxlar oshsa,

25eksport qilishning qiymati oshadi va mahsulotlar xalqaro bozorlar uchun
qimmatlasha boshlaydi, bu esa eksportni kamaytiradi. 6
Inflyatsiya va narxlar o‘zgarishi iqtisodiy tizimda ko‘plab salbiy oqibatlarga
olib keladi. Ijtimoiy tengsizlikning kuchayishi, ishsizlik darajasining ortishi,
bozor beqarorligi va iqtisodiy o‘sishning sekinlashishi inflyatsiyaning yuqori
sur'atlarining salbiy ta’sirlaridan biridir. Narxlarning oshishi ijtimoiy va iqtisodiy
muammolarni kuchaytiradi, bu esa jamiyatda beqarorlik va noroziliklarga olib
keladi. Shu sababli, narxlar va inflyatsiyani boshqarish iqtisodiy siyosatning
muhim qismini tashkil qiladi.
II BOB. O‘zbekistonda inflyatsiya darajasi va narxlar o‘zgarishini tahlil
qilish
2.1. O‘zbekistondagi inflyatsiya darajasi va uning o‘zgarishi
6
Mustafayev, R. (2021). "O‘zbekistonda inflyatsiya darajasi: Tahlil va prognoz." O‘zbekiston milliy
iqtisodiyoti.

26O‘zbekistonda inflyatsiya darajasi va narxlar o‘zgarishi so‘nggi yillarda
iqtisodiy siyosatning muhim aspektlaridan biri bo‘lib qolgan. Inflyatsiyaning
o‘sishi va narxlar o‘zgarishining asosiy sabablari, shu jumladan, pul-kredit
siyosati, milliy iqtisodiyotni boshqarishdagi noaniqliklar, global iqtisodiy
muammolar va ichki resurslarning taqsimlanishi inflyatsiyani shakllantirishda
muhim rol o‘ynaydi.
Yil Inflyatsiya
Darajasi (%) Asosiy Sabablar
2010 10.5% Iqtisodiy islohotlar, davlat ishtirokini kamaytirish
2011 14.2% Energiya resurslari va oziq-ovqat narxlarining oshishi
2012 12.6% Bozor iqtisodiyotiga o‘tish, iqtisodiy liberallashtirish
2013 10.8% Iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash, energiya narxlarining
oshishi
2014 11.0% Narxlarning o‘sishi, qishloq xo‘jaligi mahsulotlari
narxining oshishi
2015 5.6% Inflyatsiyani boshqarish siyosatlari, davlat ishtirokini
qisqartirish
2016 7.5% Narxlar o‘sishi, xususiylashtirish jarayonlari
2017 5.4% Pul-kredit siyosatining soddalashtirilishi, inflyatsiyani
boshqarish
2018 14.3% Neft va gaz narxlarining oshishi, xalqaro iqtisodiy
ta’sirlar
2019 15.3% Tovarlar narxining oshishi, ijtimoiy tovarlar narxining
o‘zgarishi
2020 12.0% Pandemiya, energiya resurslari narxlari oshishi, ta’minot
zanjirining buzilishi
2021 10.0% Qishloq xo‘jaligi mahsulotlari narxining oshishi, neft
narxlarining o‘sishi
2022 13.0%
Energiya va oziq-ovqat narxlarining oshishi, global

27Yil Inflyatsiya
Darajasi (%) Asosiy Sabablar
iqtisodiy ta’sir
2023 12.5% Qishloq xo‘jaligi mahsulotlari, energiya narxlarining
oshishi, global bozorlardagi o‘zgarishlar
2024 11.5% Iqtisodiy tiklanish, narxlar oshishi, ichki ishlab chiqarish
va importning ta’siri
2010-2015 Yillar: Barqarorlikka Harakat 2010-yildan 2015-yilgacha
O‘zbekistonda inflyatsiya darajasi nisbatan yuqori bo‘ldi. Bu davrda iqtisodiy
islohotlar, xususiylashtirish jarayonlari va davlatning iqtisodiyotdagi ishtirokini
kamaytirish siyosati amalga oshirildi. Shu bilan birga, iqtisodiy liberalizatsiya va
bozor iqtisodiyotiga o‘tish jarayonlari inflyatsiyani boshqarishda muhim rol
o‘ynadi. Inflyatsiya sur’atlari yuqori bo‘lib, o‘rtacha 10%-14% atrofida bo‘ldi.
Bu davrda, asosan, quyidagi omillar inflyatsiya darajasining yuqori bo‘lishiga
sabab bo‘ldi: 7
Energiya resurslari narxining oshishi: O‘zbekistonda energiya narxlarining
oshishi ishlab chiqarish xarajatlarini oshiradi va bu inflyatsiyani kuchaytiradi.
Sanoat va qishloq xo‘jaligi sektorlaridagi o‘zgarishlar: Mahsulotlar
narxlarining oshishi va bozor iqtisodiyotiga o‘tish inflyatsiyaning yuqori darajada
saqlanishiga olib keldi.
Xususiylashtirish va liberallashtirish jarayonlari: Xususiy sektorga erkinlik
berilishi va davlat ishtirokining kamayishi inflyatsiyani boshqarishni
qiyinlashtirdi.
2015- yilda inflyatsiya darajasi kamaydi va o‘rtacha 5.6% ga yetdi. Bu
hukumatning inflyatsiyani boshqarish siyosatining samarali amalga oshirilishi,
valyuta kursi va importni liberallashtirish jarayonlari natijasida yuzaga keldi.
7
Rakhmonov, M. (2017). "Inflyatsiya darajasi va uning iqtisodiy o‘sishga ta’siri." Tashkent:
O‘zbekiston Davlat Iqtisodiyot Universiteti.

28Inflyatsiyani boshqarishda markaziy bankning rolini oshirish, milliy valyutani
erkinlashtirish va narxlarni nazorat qilish siyosatining samarali amalga oshirilishi
inflyatsiya sur'atlarini kamaytirishga olib keldi.
2016-2020 Yillar: Pandemiya Ta’siri 2016-yildan 2020-yilga qadar
inflyatsiya darajasi pasayishga intildi, lekin 2020-yilga kelib, global pandemiya
va xalqaro iqtisodiy muammolar inflyatsiyaning oshishiga olib keldi. 2020-yilda
pandemiya va uning iqtisodiy ta’siri inflyatsiyani kuchaytirdi, natijada inflyatsiya
darajasi 12% ga yetdi. Asosiy sabablar quyidagilar edi: Pandemiya va ta’minot
zanjirining buzilishi: Pandemiya butun dunyo bo‘ylab ishlab chiqarish
jarayonlarini va global savdoni susaytirdi. Bu O‘zbekistonga ham ta’sir ko‘rsatdi,
tovarlar va xizmatlar narxining oshishiga olib keldi.
Xom-ashyo narxlarining oshishi: Jahon bozorlaridagi xom-ashyo narxlarining
oshishi, ayniqsa energiya va oziq-ovqat mahsulotlarining narxlari, O‘zbekistonda
narxlar oshishiga sabab bo‘ldi Oziq-ovqat va qishloq xo‘jaligi mahsulotlari
narxlarining oshishi: Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining narxlari oshdi, bu esa
inflyatsiyani yanada kuchaytirdi.
2021-yilda inflyatsiya yana o‘rtacha 10% ga ko‘tarildi. Bu davrda iqtisodiy
faollikning tiklanishi, neft va gaz narxlarining oshishi, shuningdek, qishloq
xo‘jaligi mahsulotlarining narxlarining oshishi inflyatsiyaning yuqori darajasini
davom ettirdi. Shu bilan birga, inflyatsiyaning o‘sishiga sabab bo‘lgan omillar
global iqtisodiy muammolar, jumladan, neft va energiya narxlarining o‘zgarishi
bo‘ldi.
2021-2024 Yillar: Global Iqtisodiy Sharoitlar va Mahsulot Narxlari 2021-yil va
undan keyingi davrlarda O‘zbekistonda inflyatsiya darajasi global iqtisodiy
sharoitlar, xalqaro bozorlardagi noaniqliklar va neft-gaz narxlarining o‘zgarishiga
qarab o‘zgarib turdi. 2022-yil va 2023-yillarda inflyatsiya 12%-13% atrofida
bo‘ldi. Asosiy sabablar quyidagilar edi: 8
8
Ibragimov, A. (2020). "Xalqaro iqtisodiy o‘zgarishlar va O‘zbekiston iqtisodiyoti." Tashkent: Global
iqtisodiy tahlil.

29Global iqtisodiy inqirozlar: Dunyo iqtisodiyotidagi noaniqliklar, neft va gaz
narxlarining oshishi, oziq-ovqat mahsulotlarining narxlarining yuqori darajada
qolishi inflyatsiyani yanada kuchaytirdi.
Global bozorlardagi noaniqliklar: Xalqaro bozorlarning beqarorligi va iqtisodiy
o‘sishning sekinlashishi O‘zbekistonda inflyatsiya darajasini yuqori saqladi.
Ichki iqtisodiy omillar: O‘zbekistonda ichki ishlab chiqarishning pasayishi,
narxlarning oshishi va iste’molning kamayishi inflyatsiyani yuqori darajada
saqlashga olib keldi.
2024-yilda inflyatsiya darajasi 11.5% atrofida bo‘lishi kutilmoqda. Iqtisodiy
tiklanish jarayonlari, narxlar oshishi va ichki ishlab chiqarish hamda importning
ta’siri inflyatsiyaning pasayishiga to‘sqinlik qilmoqda. Shu bilan birga,
inflyatsiyaning boshqarilishi uchun hukumat tomonidan amalga oshirilgan
siyosatlarning samaradorligini oshirish, importni optimallashtirish va ishlab
chiqarishni rag‘batlantirish zarur bo‘ladi.
Inflyatsiya va Narxlar O‘zgarishining Sabablari O‘zbekistonda inflyatsiyaning
o‘sishiga ta’sir qiluvchi asosiy omillarni quyidagicha ajratish mumkin:
Tashqi Iqtisodiy Sharoitlar: O‘zbekistonga energiya resurslari, oziq-ovqat va
boshqa xom-ashyo narxlarining oshishi ta’sir ko‘rsatadi. Jahon bozorlaridagi
noaniqliklar va global iqtisodiy inqirozlar O‘zbekistonda inflyatsiyani
kuchaytiradi.
Ichki Siyosat: O‘zbekiston hukumati inflyatsiyani boshqarishda turli siyosatlar
qo‘lladi, lekin ichki iqtisodiy islohotlar, valyuta kursining erkinlashuvi, narxlar
ustidan nazoratning kamayishi inflyatsiya darajasining o‘sishiga olib kelgan.
Mahsulotlar Narxining Oshishi: O‘zbekistonda qishloq xo‘jaligi mahsulotlari va
oziq-ovqat mahsulotlarining narxlarining oshishi inflyatsiyaning yuqori darajaga
ko‘tarilishiga sabab bo‘lgan. O‘zbekistonda inflyatsiya darajasi 2010-2024 yillar
davomida o‘zgarib turdi. Inflyatsiyaning yuqori darajalari iqtisodiy siyosatning
samarali amalga oshirilishini, xalqaro iqtisodiy muammolarni, shuningdek, ichki
resurslar taqsimlanishini ko‘rsatadi. Global iqtisodiy sharoitlar, narxlar o‘zgarishi

30va iqtisodiy islohotlar inflyatsiyaning shakllanishida muhim omillar bo‘lib,
kelajakda inflyatsiyani boshqarish va barqaror iqtisodiy o‘sishni ta'minlash uchun
hukumatning izchil siyosatlari zarur bo‘ladi.
Inflyatsiyani Shakllantiruvchi Omillar: O‘zbekistondagi inflyatsiya darajasiga
ta’sir qiluvchi asosiy omillarni quyidagicha tasniflash mumkin:
Pul-kredit Siyosati: O‘zbekistonda inflyatsiyaning o‘sishiga pul ta’minoti va
kredit ekspansiyasining ortishi muhim ta’sir ko‘rsatgan. Markaziy bankning
pullik resurslar ta’minoti va kredit bozoridagi o‘zgarishlar inflyatsiyaning
sur’atlarini belgilaydi. Agar markaziy bankning pul siyosati kengaytirilsa, ya’ni
pul miqdori oshsa, bu inflyatsiya darajasini oshirishga olib keladi.
Global Iqtisodiy Muammolar: Dunyo bo‘ylab iqtisodiy noaniqliklar, masalan,
neft va gaz narxlarining o‘zgarishi, jahon bozorlaridagi tovarlarning narxlari va
milliy valyutalarning o‘zgarishi O‘zbekistonda inflyatsiyani shakllantiradi.
Ayniqsa, neft va gaz kabi energiya resurslarining narxlarining oshishi, ular
O‘zbekistonda ishlab chiqarish va transport xarajatlarining oshishiga olib keladi,
bu esa narxlar o‘sishiga sabab bo‘ladi.
Ichki Resurslar Taqsimlanishi: O‘zbekistonda narxlarning o‘zgarishi va
inflyatsiyaning o‘sishi ichki resurslar taqsimotining o‘zgarishi bilan bog‘liq.
Iqtisodiy sektorlar o‘rtasidagi nomutanosiblik, ya’ni sanoat va qishloq xo‘jaligi
o‘rtasidagi o‘zgarishlar, shuningdek, texnologik o‘zgarishlar inflyatsiya
sur’atlariga ta’sir qiladi. Masalan, qishloq xo‘jaligida ishlab chiqariladigan
tovarlarning narxlarining oshishi va energiya resurslarining tanqisligi
inflyatsiyani kuchaytiradi.
Narxlar O‘zgarishi va Inflyatsiyaning O‘zaro Ta’siri: O‘zbekistonda narxlar
o‘zgarishining inflyatsiya darajasiga ta’siri sezilarli. Narxlarning oshishi
inflyatsiyaning boshlanishini bildiradi. Misol uchun, tovarlar va xizmatlarga
bo‘lgan talab oshganida, narxlar o‘sadi va bu inflyatsiya darajasining oshishiga
olib keladi. Narxlarning o‘sishi ishlab chiqaruvchilarni yangi resurslarni jalb

31qilishga va ishlab chiqarishni kengaytirishga undaydi. Bu esa iqtisodiy o‘sishni
kuchaytirishi mumkin. 9
Biroq, inflyatsiya darajasi yuqori bo‘lsa, narxlar o‘zgarishi tez-tez va doimiy
bo‘ladi, bu esa iqtisodiyotda muvozanatni saqlashni qiyinlashtiradi. Narxlar
o‘zgarishi ishlab chiqaruvchilar va iste'molchilarni iqtisodiy qarorlar qabul
qilishda noaniqliklar bilan yuzaga keltiradi. Shuningdek, inflyatsiya darajasi
yuqori bo‘lganda, bozor ishtirokchilari o‘zlarining iqtisodiy qarorlarini
o‘zgartirishi mumkin, bu esa iqtisodiy tizimni beqarorlashtiradi.
O‘zbekistonda inflyatsiya darajasi va narxlar o‘zgarishining tahlili iqtisodiy
siyosatning samaradorligini baholash uchun muhimdir. Inflyatsiyaning yuqori
darajasi iqtisodiyotda ko‘plab salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin. Shu
sababli, O‘zbekistonda inflyatsiya darajasini pasaytirish va narxlar o‘zgarishini
nazorat qilish uchun samarali iqtisodiy siyosatni ishlab chiqish zarur. Bu
iqtisodiyotning barqaror o‘sishini ta’minlashga, aholi farovonligini oshirishga va
ijtimoiy barqarorlikni saqlashga yordam beradi.
2.2. Narxlar o‘zgarishining tahlili: asosiy sabablar va oqibatlar
Narxlar o‘zgarishi iqtisodiyotning eng asosiy mexanizmlaridan biri bo‘lib, u
talab va taklif o‘rtasidagi o‘zgarishlarni aks ettiradi. Narxlarning o‘zgarishi
ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy sohalarda katta ta’sir ko‘rsatadi. Narxlar
o‘zgarishining asosiy sabablarini va uning iqtisodiyotga ta’sirini tahlil qilishda
talab va taklif o‘rtasidagi munosabatlar, hukumat siyosati, xalqaro iqtisodiy
omillar, tabiiy ofatlar va boshqa iqtisodiy omillarni hisobga olish zarur.
1. Talab va Taklifning O‘zgarishi Narxlarning o‘zgarishi, asosan, talab va
taklifning o‘zgarishiga bog‘liq. Agar biror tovar yoki xizmatga talab oshsa, lekin
9
Khusanov, A. (2019). "Inflyatsiyaning iqtisodiy ta’siri va uni boshqarish." Tashkent: Iqtisodiy ilmiy
tadqiqotlar.

32taklif unchalik tez o‘zgarmasa, narxlar oshadi. Boshqa tomondan, agar taklif
ortib, talab kamaygan bo‘lsa, narxlar pasayishi mumkin. Misol uchun, qishloq
xo‘jaligi mahsulotlari yoki energiya resurslariga bo‘lgan talabning oshishi
narxlarning ko‘tarilishiga olib keladi. O‘zbekistonda, ayniqsa, oziq-ovqat
mahsulotlari va qishloq xo‘jaligi mahsulotlariga bo‘lgan talabning oshishi
inflyatsiyaning yuqori darajasiga olib keladi. Shuningdek, taklifning o‘zgarishi
ham narxlar o‘zgarishiga sabab bo‘ladi. Agar ishlab chiqarish sektorida yangi
texnologiyalar joriy etilsa yoki yangi resurslar kiritilsa, taklif ko‘payadi va
narxlar pasayishi mumkin. Biroq, agar ishlab chiqarish sektori cheklangan
resurslarga ega bo‘lsa yoki ishlab chiqarish imkoniyatlari pasaysa, narxlar oshishi
mumkin.
2. Xalqaro Iqtisodiy Sharoitlar O‘zbekistonda inflyatsiya darajasiga ta’sir
qiluvchi yana bir muhim omil xalqaro iqtisodiy sharoitlardir. Xalqaro narxlar,
ayniqsa energiya va oziq-ovqat mahsulotlari narxlari O‘zbekiston narxlarining
o‘zgarishiga sabab bo‘ladi. O‘zbekistonga energiya resurslari import qilinadi,
shuning uchun xalqaro bozorlarda neft va gaz narxlarining oshishi bu
mamlakatda narxlarning oshishiga olib keladi. Masalan, 2020-yilning oxiridan
boshlab, neft va gaz narxlarining global oshishi O‘zbekistondagi energiya
mahsulotlari va transport xarajatlarining oshishiga sabab bo‘ldi. Shuningdek,
xalqaro iqtisodiy inqirozlar va moliyaviy beqarorlik inflyatsiyani kuchaytiradi.
Xalqaro bozorlarning noaniqligi O‘zbekistonning iqtisodiyotiga salbiy ta’sir
ko‘rsatadi, bu esa narxlarning o‘zgarishiga olib keladi.
3. Soliq Siyosati va Hukumatning Narx Nazorati Hukumatning iqtisodiy
siyosatlari, ayniqsa, soliqlar va narxlarni nazorat qilish, narxlar o‘zgarishiga
bevosita ta’sir qiladi. Soliqning oshishi yoki kamayishi ishlab chiqarish
xarajatlarini ta’sir qiladi, bu esa narxlar o‘zgarishiga olib keladi. Agar soliq
oshirilsa, ishlab chiqaruvchilar narxlarni oshirishi mumkin, chunki ular o‘z
xarajatlarini qoplashga majbur bo‘lishadi.

33Narx nazorati hukumat tomonidan amalga oshirilsa, bu ba’zan narxlarning
yashirin oshishiga olib keladi. Narxlar ustidan ma’muriy nazorat qilish ko‘pincha
bozor mexanizmlarining ishlashini cheklaydi va iqtisodiy tizimda noaniqliklarni
yaratadi. Shu bilan birga, narx nazorati tovarlarning taqsimlanishiga ta’sir
ko‘rsatishi mumkin, chunki ishlab chiqaruvchilar narxlarni past darajada saqlash
uchun ishlab chiqarishni kamaytirishi mumkin.
4. Pul-Kredit Siyosati Markaziy bankning pul-kredit siyosati iqtisodiyotda
narxlar o‘zgarishini boshqarishda muhim rol o‘ynaydi. Pul-kredit siyosati,
ayniqsa, pul ta’minotining o‘zgarishi va foiz stavkalarining manipulyatsiyasi
orqali iqtisodiy o‘sish va inflyatsiyani boshqarishda markaziy o‘ringa ega. Pul
ta’minoti, foiz stavkalari va kreditlash jarayonlari narxlarning o‘zgarishiga
bevosita ta’sir qiladi. Pul-kredit siyosatining kuchayishi yoki zaiflashishi
inflyatsiyaning darajasini oshirishi yoki kamaytirishi mumkin.
Pul Ta’minotining O‘zgarishi va Narxlar O‘zgarishi Pul ta’minoti – bu
iqtisodiyotga chiqarilayotgan pul miqdori. Agar Markaziy bank pul ta’minotini
oshirsa, bu inflyatsiyani kuchaytiradi. Pul ta’minotining ko‘payishi nafaqat
pulning miqdorini oshiradi, balki iste’mol va investitsiya xarajatlarini ham
rag‘batlantiradi. Natijada, odamlar va korxonalar ko‘proq tovar va xizmatlarni
xarid qilishga moyil bo‘ladilar, bu esa narxlarning oshishiga olib keladi. Masalan,
agar Markaziy bank banklar orqali iqtisodiyotga ko‘proq pul taqdim etsa, bu
nafaqat pul miqdorini oshiradi, balki talabni kuchaytiradi. Iste’molchilar ko‘proq
xarid qilishga intilishadi va ishlab chiqaruvchilar talabni qondirish uchun
narxlarni oshiradilar. Bu jarayon inflyatsiyaning o‘sishiga olib keladi, chunki
bozorda ko‘proq pul bor va bu pulning qadrsizlanishiga olib keladi.
Boshqa tomondan, agar Markaziy bank pul ta’minotini qisqartirsa, ya'ni
iqtisodiyotga pulning chiqarilishini kamaytirsa, bu inflyatsiyani pasaytiradi.
Pulning kamayishi iqtisodiy faollikni sekinlashtiradi, narxlarning o‘sishini
cheklaydi va inflyatsiyani nazorat ostiga olishga yordam beradi.

34Foiz Stavkalarining Ta’siri Foiz stavkalari pul-kredit siyosatining yana bir
muhim vositasi hisoblanadi. Markaziy bank foiz stavkalarini oshirsa, bu kredit
olishni qiyinlashtiradi. Foiz stavkalarining oshishi kreditlashni qimmatlashtiradi,
bu esa talabni kamaytiradi. Iste’molchilar va ishlab chiqaruvchilar kredit olishga
qiyinlashadi, bu esa iqtisodiy faollikni pasaytiradi va narxlarni pasaytirishga olib
keladi. Agar foiz stavkasi oshsa, iqtisodiyotdagi pul oqimi sekinlashadi, va bu
narxlar o‘sishining oldini oladi.
Aksincha, Markaziy bank foiz stavkalarini pasaytirsagina, bu kreditlashni
rag‘batlantiradi. Foiz stavkalarining kamayishi kreditni arzonlashtiradi, bu esa
odamlarni va korxonalarni ko‘proq kredit olishga va xarid qilishga undaydi. Bu
esa talabni oshiradi va narxlarning o‘sishiga olib keladi. Shu sababli, Markaziy
bankning foiz siyosati inflyatsiyani boshqarishda muhim vosita hisoblanadi.
Pul-Kredit Siyosatining Iqtisodiy Faollikka Ta’siri Pul-kredit siyosati
iqtisodiy faollikka bevosita ta’sir qiladi. Agar Markaziy bankning siyosati
kengaytirilgan bo‘lsa, bu iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantiradi, chunki ko‘proq pul
mavjud bo‘lganda, ishlab chiqarish va iste’mol o‘sadi. Shu bilan birga, yuqori
foiz stavkalari iqtisodiy faollikni susaytiradi, chunki narxlarning oshishi va
kreditlarning qimmatlashishi odamlarni va korxonalarni ehtiyotkorlikka undaydi.
Bundan tashqari, pul-kredit siyosati narxlar o‘zgarishini nazorat qilishda ham
muhim rol o‘ynaydi. Agar Markaziy bank inflyatsiyani kuchaytiradigan pul
ta’minotini oshirsa, narxlar o‘sadi va bu inflyatsiyaning yuqori darajasiga olib
keladi. Markaziy bank bu holatda inflyatsiyani pasaytirish uchun foiz stavkalarini
oshirishi mumkin. Shuningdek, kreditlashni nazorat qilish va pul ta’minotini
pasaytirish orqali iqtisodiy faoliyatni sekinlashtiradi, narxlarni past darajada
saqlashga yordam beradi.
5. Tabiiy Ofatlar va Iqlim SharoitlariO‘zbekistonda qishloq xo‘jaligi sektori
uchun tabiiy ofatlar va iqlim o‘zgarishlari ham narxlar o‘zgarishining
sabablaridan biridir. Qishloq xo‘jaligi mahsulotlari, ayniqsa, iqlim o‘zgarishlari
va tabiiy ofatlar ta'sirida narxlar o‘zgarishi mumkin. Qurg‘oqchilik, sel yoki

35boshqa tabiiy ofatlar qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining ishlab chiqarilishini
kamaytiradi va bu narxlarning oshishiga olib keladi. Masalan, O‘zbekistonda
qishloq xo‘jaligi sektori, ayniqsa paxta va bug‘doy ishlab chiqarishiga tayanadi.
Agar iqlim sharoitlari yomon bo‘lsa, masalan, qurg‘oqchilik yoki kuchli
yomg‘irlar, hosil kamayishi mumkin, bu esa mahsulotlarning narxlarining
oshishiga olib keladi. Shu bilan birga, global iqlim o‘zgarishlari ham narxlar
o‘zgarishiga ta’sir ko‘rsatadi. Bu holat, ayniqsa, qishloq xo‘jaligi mahsulotlari va
oziq-ovqat mahsulotlarining narxlariga bevosita ta’sir qiladi.
O‘zbekistonda, qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining narxining oshishi
inflyatsiyaning yuqori darajasiga olib keladi. Agar mahsulotlar yetishtirishning
kamayishi inflyatsiya sur'atlarini oshirsa, bu nafaqat qishloq xo‘jaligi, balki
umumiy iqtisodiy tizimga ham salbiy ta’sir qiladi. O‘zbekistonda qishloq
xo‘jaligi mahsulotlarining narxlarining oshishi narxlar o‘zgarishini va
inflyatsiyaning yuqori darajasiga olib keladi.
Pul-Kredit Siyosati va Narxlar O'zgarishining Tahlili
Yil Inflyatsiya
Darajasi (%) Pul-Ta'minoti
O'zgarishi
(%) Foiz
Stavkalari
(%) Asosiy Sabablar
2010 10.5 6.5 15.5 O'zgarishlar
iqtisodiy
liberallashtirish,
bozor islohotlari
2011 14.2 7.0 16.0 Neft va gaz
narxlarining
oshishi, global
inflyatsiya
2012 12.6 7.3 16.5 Iqtisodiy
barqarorlik, narx

36 nazorati
2013 10.8 6.8 16.5 Sanoat sektoridagi
o'zgarishlar, davlat
ishtirokini
kamaytirish
2014 11.0 7.0 16.3 Xususiylashtirish
jarayonlari, ichki
bozordagi
o'zgarishlar
2015 5.6 5.5 15.5 Markaziy bankning
siyosati, valyuta
kursi liberallashuvi
2016 7.5 4.9 15.0 Xalqaro inqirozning
ta'siri, qishloq
xo'jaligi
mahsulotlari narxi
2017 5.4 5.0 14.8 Pandemiya ta'siri,
xom-ashyo
narxlarining oshishi
2018 14.3 5.2 14.5 Oziq-ovqat
narxlarining
oshishi, ijtimoiy
ehtiyojlar
2019 15.3 5.7 14.0 Inflyatsiya
boshqaruvi,
iqtisodiy tiklanish
2020 12.0 8.1 14.3 Kredit siyosati,
importning oshishi
2021 10.0 6.0 13.9 Neft va gaz

37 narxlarining
o'zgarishi, global
iqtisodiy ta'sir
2022 13.0 7.2 13.7 Narxlarning o'sishi,
qishloq xo'jaligi
mahsulotlari
2023 12.5 6.4 14.2 Xalqaro iqtisodiy
inqiroz va milliy
siyosat, barqarorlik
2024 11.5 6.3 14.0 Kreditlash
siyosatining ta'siri,
ichki ishlab
chiqarish o'zgarishi
O‘zbekistonda inflyatsiya darajasi va narxlar o‘zgarishi 2010-yildan 2024-
yilgacha bo‘lgan davrda bir qator iqtisodiy va tashqi omillar ta’sirida o‘zgarib
turdi. Pul-kredit siyosati, global iqtisodiy inqirozlar, ichki iqtisodiy islohotlar, va
xalqaro bozorlardagi o‘zgarishlar narxlar o‘zgarishiga bevosita ta’sir ko‘rsatdi.
Ushbu davr davomida inflyatsiya darajasi, pul ta’minoti o‘zgarishi va foiz
stavkalarining harakati, shuningdek, bu omillarning iqtisodiyotga ta’siri tahlili
Pul-Kredit Siyosatining O‘zgarishi (2010-2024) 2010-2015 Yillar:
Barqarorlikka Harakat 2010-yildan 2015-yilgacha inflyatsiya darajasi o‘rtacha
10%-15% atrofida bo‘lib, inflyatsiyani boshqarish va barqarorlikni ta’minlashga
qaratilgan siyosatlar amalga oshirildi. Bu davrda O‘zbekistonda iqtisodiy
liberallashtirish va bozor islohotlari kengaytirildi. Markaziy bank pul ta’minotini
boshqarish orqali iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashga harakat qildi.
2010-yil: Inflyatsiya darajasi 10.5% bo‘lib, iqtisodiy liberallashtirish va bozor
islohotlari amalga oshirildi. Pul ta’minoti 6.5% ga oshdi, foiz stavkalari esa

3815.5% ga teng bo‘ldi. Bu davrda narxlarning oshishi asosan sanoat sektoridagi
o‘zgarishlar bilan bog‘liq edi.
2011-yil: Inflyatsiya darajasi 14.2% ga yetdi, bu asosan neft va gaz
narxlarining oshishi va global inflyatsiya ta’siridan kelib chiqdi. Pul ta’minoti 7%
ga ko‘tarildi, foiz stavkalari esa 16% ga yetdi.
2012-yil: Inflyatsiya darajasi 12.6% bo‘ldi. Iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash
va narxlar ustidan nazoratni kuchaytirish uchun Markaziy bankning siyosati
muhim rol o‘ynadi. Pul ta’minoti 7.3% ga oshdi, foiz stavkalari esa 16.5% ni
tashkil etdi.
2016-2020 Yillar: Pandemiya Ta’siri 2016-yildan 2020-yilga qadar
inflyatsiya darajasi pasayishga intildi, ammo 2020-yilga kelib global pandemiya
va xalqaro iqtisodiy muammolar inflyatsiyaning oshishiga olib keldi. Tovarlar
narxlarining oshishi va iqtisodiy faollikning pasayishi O‘zbekistonda narxlar
o‘zgarishiga ta’sir ko‘rsatdi.
2016-yil: Inflyatsiya darajasi 7.5% bo‘ldi. Xalqaro iqtisodiy inqiroz va
qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining narxlarining oshishi narxlar o‘zgarishiga ta’sir
qildi. Pul ta’minoti 4.9% ga oshdi, foiz stavkalari esa 15% ga teng bo‘ldi.
2017-yil: Inflyatsiya darajasi 5.4% bo‘ldi. Pandemiya ta’siri va xom-ashyo
narxlarining oshishi narxlarning oshishiga olib keldi. Pul ta’minoti 5.0% ga
ko‘tarildi, foiz stavkalari esa 14.8% ni tashkil etdi.
2018-yil: Inflyatsiya darajasi 14.3% ga yetdi. Oziq-ovqat narxlarining oshishi,
ijtimoiy ehtiyojlarning ortishi narxlarni oshirdi. Pul ta’minoti 5.2% ga ko‘tarildi,
foiz stavkalari esa 14.5% bo‘ldi.
2021-2024 Yillar: Global Iqtisodiy Sharoitlar va Mahsulot Narxlari
2021-yil va undan keyingi davrlarda O‘zbekistonda inflyatsiya darajasi global
iqtisodiy sharoitlar, xalqaro bozorlardagi noaniqliklar va neft-gaz narxlarining
o‘zgarishiga qarab o‘zgarib turdi.

392021-yil: Inflyatsiya darajasi 10.0% bo‘ldi. Neft va gaz narxlarining
o‘zgarishi va global iqtisodiy ta’sir O‘zbekistondagi inflyatsiyani oshirdi. Pul
ta’minoti 6.0% ga ko‘tarildi, foiz stavkalari esa 13.9% bo‘ldi.
2022-yil: Inflyatsiya darajasi 13.0% bo‘ldi. Narxlarning o‘sishi, qishloq
xo‘jaligi mahsulotlari va boshqa tovarlar narxlarining oshishi inflyatsiyaning
o‘sishiga sabab bo‘ldi. Pul ta’minoti 7.2% ga oshdi, foiz stavkalari esa 13.7%
bo‘ldi.
2023-yil: Inflyatsiya darajasi 12.5% bo‘ldi. Xalqaro iqtisodiy inqiroz va
milliy siyosat inflyatsiyani boshqarishda muhim omil bo‘ldi. Pul ta’minoti 6.4%
ga ko‘tarildi, foiz stavkalari esa 14.2% bo‘ldi.
2024-yil: Inflyatsiya darajasi 11.5% atrofida bo‘lishi kutilmoqda. Kreditlash
siyosatining ta’siri, ichki ishlab chiqarish o‘zgarishi inflyatsiyaning pasayishiga
to‘sqinlik qiladi. Pul ta’minoti 6.3% ga kamayadi, foiz stavkalari esa 14.0%
bo‘ladi
Narxlar O‘zgarishining Asosiy Sabablari O‘zbekistonda inflyatsiyaning
yuqori darajasi va narxlar o‘zgarishiga ta’sir ko‘rsatgan asosiy sabablar
quyidagilar:
Global iqtisodiy ta’sirlar: Neft va gaz narxlarining o‘zgarishi, xalqaro
iqtisodiy inqirozlar O‘zbekistonda narxlar o‘zgarishiga olib keldi.
Ichki iqtisodiy islohotlar: Markaziy bankning pul-kredit siyosati, valyuta
kursining liberallashuvi va narx nazorati inflyatsiyani boshqarishda muhim rol
o‘ynadi.
Pandemiya va ijtimoiy ehtiyojlar: 2020-yildagi pandemiya va oziq-ovqat
mahsulotlari narxlarining oshishi O‘zbekistonda inflyatsiyaning oshishiga sabab
bo‘ldi. 10
Qishloq xo‘jaligi mahsulotlari narxlarining oshishi: O‘zbekistonda qishloq
xo‘jaligi mahsulotlarining narxlarining oshishi inflyatsiyani yanada kuchaytirdi.
10
Abdullayev, Sh. (2019). "Iqtisodiy tahlil: inflyatsiya va narxlar o‘zgarishini boshqarish." O‘zbekiston
iqtisodiyot universiteti.

40Pul-kredit siyosati va narxlar o‘zgarishi O‘zbekistonda inflyatsiyani
boshqarishda muhim vositalardan biridir. 2010-2024 yillar davomida inflyatsiya
darajasi va narxlar o‘zgarishi global iqtisodiy sharoitlar, ichki iqtisodiy islohotlar,
narxlar ustidan nazorat va boshqa omillar ta’sirida o‘zgarib turdi. Pul ta’minoti,
foiz stavkalari va iqtisodiy siyosatlarning o‘zgarishi inflyatsiyaning yuqori
darajasini saqlashda asosiy omillar bo‘ldi.
2.3. O‘zbekistondagi Inflyatsiya Darajasini Pasaytirish Choralarining
Samaradorligi
O‘zbekistonda inflyatsiya darajasi o‘tkazilgan iqtisodiy islohotlar, pul-kredit
siyosati va davlatning iqtisodiy siyosatini boshqarish orqali pasaytirishga harakat
qilindi. Inflyatsiyaning yuqori darajasi mamlakat iqtisodiyotiga salbiy ta’sir
ko‘rsatadi, chunki bu pulning qadrsizlanishiga, aholining farovonligining
pasayishiga va iqtisodiy beqarorlikka olib keladi. Shu bois, inflyatsiya darajasini
pasaytirish uchun turli choralar va siyosatlar amalga oshirilgan.
1. Markaziy Bankning Pul-Kredit Siyosati va Inflyatsiya Pasayishi Markaziy
bankning pul-kredit siyosati inflyatsiya darajasini boshqarishda muhim vosita
hisoblanadi. O‘zbekistonda inflyatsiyani pasaytirish uchun Markaziy bank
o‘zining foiz stavkalarini o‘zgartirib, pul ta’minotini boshqaradi. Foiz stavkalarini
oshirish va pul ta’minotini qisqartirish inflyatsiyani pasaytirishga yordam beradi,
chunki bu talabni kamaytiradi va narxlarning oshishini to‘xtatadi. Shuningdek,
Markaziy bankning iqtisodiy tahlil va prognozlar asosida siyosat olib borishi
inflyatsiyaning oldini olishda samarali bo‘ladi.
2015-yilda inflyatsiya darajasining pasayishi: 2015-yilda inflyatsiya darajasi
5.6% bo‘ldi. Bu O‘zbekistonda Markaziy bankning o‘z pul-kredit siyosatini
mustahkamlashga harakat qilgan davri edi. Pul ta’minoti qisqartirildi, foiz
stavkalari oshirildi va bu inflyatsiyaning pasayishiga olib keldi. Bu davrda
inflyatsiya darajasining pasayishi, Markaziy bankning samarali siyosati natijasida
amalga oshirildi.

412020-yildagi pandemiya ta’siri: Pandemiya davrida O‘zbekistonda inflyatsiya
darajasi o‘sdi. Markaziy bank bu davrda inflyatsiyani pasaytirish uchun qisqa
muddatli inflyatsiya maqsadlariga erishishga harakat qildi. Shunga qaramasdan,
xalqaro iqtisodiy inqiroz va ta’minot zanjirining buzilishi inflyatsiyaning
o‘sishiga olib keldi.
2. Valyuta Kursining Erkinlashtirilishi va Narxlar Barqarorligi
O‘zbekistonda valyuta kursining erkinlashtirilishi ham inflyatsiyani
boshqarishda muhim rol o‘ynaydi. 2017-yildan boshlab O‘zbekiston hukumati
milliy valyuta – so‘mni erkin aylanishga qo‘yishga qaror qildi. Bu islohotning
maqsadi xalqaro bozorlar bilan savdoni oshirish va valyutalar bo‘yicha kursning
haqiqiy qiymatini belgilash edi. Valyuta kursining erkinlashtirilishi: Valyuta
kursi erkinlashtirilgandan so‘ng, O‘zbekistonda so‘mning qiymati bozor talabiga
qarab o‘zgardi. Bu, bir tomondan, inflyatsiyani oshirishga olib keldi, chunki
import narxlari oshdi. Biroq, boshqa tomondan, bu siyosat mamlakatdagi
resurslarning taqsimlanishini yaxshiladi va inflyatsiyani pasaytirishga yordam
berdi. O‘zbekistonning global iqtisodiy integratsiyasi oshdi va xalqaro savdolar
mustahkamlandi. Import narxlarining o‘sishi: Valyuta kursining erkinlashtirilishi
natijasida import mahsulotlarining narxi oshdi. Bu, bir tomondan, inflyatsiyani
kuchaytirgan bo‘lsa-da, boshqa tomondan, eksport mahsulotlari narxlarining
barqarorlashishiga va xalqaro bozorda raqobatbardosh bo‘lishga olib keldi.
3. Soliq Siyosati va Inflyatsiya Darajasining Pasayishi Soliq siyosati
inflyatsiya darajasini pasaytirishda muhim vosita hisoblanadi. O‘zbekistonda
inflyatsiyani boshqarish va narxlarni barqarorlashtirish uchun soliq siyosatining
islohoti amalga oshirildi. Soliq stavkalarining pasayishi, soliq majburiyatlarini
soddalashtirish va soliq yig‘ish tizimini optimallashtirish inflyatsiyani
kamaytirishga yordam beradi.
Soliq islohotlari: 2019-yildan boshlab, O‘zbekistonda soliq islohotlari amalga
oshirildi. Bu islohotlar soliq stavkalarini pasaytirish, soliq yig‘ish tizimini
soddalashtirish va kichik biznesni rivojlantirishni o‘z ichiga oldi. Bunday

42siyosatlar iqtisodiy faollikni rag‘batlantirdi va narxlarning oshishini to‘xtatishga
yordam berdi. Soliq siyosatining inflyatsiyaga ta’siri: Soliq islohotlari inflyatsiya
darajasini boshqarishning samarali vositasiga aylandi. Soliq stavkalarining
pasayishi ishlab chiqaruvchilarni qo‘llab-quvvatladi, bu esa mahsulotlar
narxlarini past darajada ushlab turish imkonini berdi.
4. Narx Nazorati va Inflyatsiyani Pasaytirish Narxlar ustidan hukumat
tomonidan nazorat qilish inflyatsiyani pasaytirishning muhim vositasidir. Ba’zan
hukumat mahsulotlar narxlarini belgilash orqali inflyatsiyani boshqarishga
harakat qiladi. Biroq, narxlar ustidan nazoratning o‘zining ham ijobiy va salbiy
tomonlari mavjud. Narx nazorati siyosati: O‘zbekistonda ayrim tovarlar va
xizmatlar uchun narxlar hukumat tomonidan belgilandi. Bu, ayniqsa, oziq-ovqat
mahsulotlari va energiya resurslariga ta’sir etdi. Narx nazorati inflyatsiyaning
kuchayishini qisqartirdi, lekin ba’zida bu mahsulotlarning kamchiligiga olib keldi
va bozorni chekladi.
Narxlarning bozor asosida o‘zgartirilishi: Narxlarni bozor asosida boshqarish
O‘zbekistonda iqtisodiy faollikni oshirdi, lekin ba’zida inflyatsiyaning oshishiga
olib keladi. Shu sababli, narx nazorati va bozor mexanizmlarining o‘zaro
muvozanatini topish zarurati yuzaga keldi.
5. Tabiiy Ofatlar va Iqlim O‘zgarishlari O‘zbekistonda qishloq xo‘jaligi
sektori uchun tabiiy ofatlar va iqlim o‘zgarishlari ham inflyatsiyani boshqarishda
muhim rol o‘ynaydi. Tabiiy ofatlar qishloq xo‘jaligi mahsulotlari ishlab
chiqarilishiga ta’sir ko‘rsatib, bu narxlar o‘zgarishiga olib keladi. Masalan,
qurg‘oqchilik yoki hosilning kamayishi oziq-ovqat mahsulotlari narxlarining
oshishiga sabab bo‘ladi.
Qurg‘oqchilik va sel: Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining hosili tabiiy ofatlar
ta’sirida kamayishi mumkin. Bu narxlarning oshishiga olib keladi. O‘zbekistonda
2020-yil oxirida qishloq xo‘jaligi mahsulotlari narxi oshdi, bu inflyatsiyaning
yuqori darajasiga sabab bo‘ldi.

43Iqlim o‘zgarishlari: Iqlimning o‘zgarishi, qishloq xo‘jaligi sektori uchun
jiddiy muammolarni keltirib chiqarishi mumkin. Qishloq xo‘jaligi mahsulotlari
narxlarining oshishi inflyatsiyaning kuchayishiga olib keladi. O‘zbekistonda
inflyatsiya darajasini pasaytirish uchun amalga oshirilgan siyosatlar, jumladan,
pul-kredit siyosati, soliq islohotlari, narx nazorati va valyuta kursining
erkinlashtirilishi, inflyatsiyani boshqarishda muhim rol o‘ynadi. Inflyatsiyaning
pasayishi uchun Markaziy bankning foiz stavkalarini oshirish, soliq siyosatini
yaxshilash, va narx nazoratini amalga oshirish samarali bo‘ldi. Biroq, tabiiy
ofatlar, qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining narxlarining oshishi va xalqaro
iqtisodiy sharoitlar inflyatsiyani boshqarishda qiyinchiliklar yaratdi. Shunday
qilib, inflyatsiyani kamaytirish uchun turli siyosatlar va chora-tadbirlar amalga
oshirilgan bo‘lsa-da, iqtisodiy tizimning o‘zgarishi va global omillarni hisobga
olish zarur.
Xulosa
O‘zbekistonda inflyatsiya darajasi va narxlar o‘zgarishini tahlil qilish
mamlakat iqtisodiy siyosatini, pul-kredit siyosatini, global iqtisodiy sharoitlarni
va ichki iqtisodiy islohotlarni o‘rganishga qaratilgan muhim masalalardan biridir.
Ushbu kurs ishida inflyatsiya va narxlar o‘zgarishining asosiy sabablaridan va
oqibatlaridan to‘liq tahlil olib borildi. Inflyatsiya darajasi O‘zbekistonda
o‘tkazilgan iqtisodiy islohotlar, markaziy bankning pul-kredit siyosati, valyuta
kursining erkinlashtirilishi va xalqaro iqtisodiy ta’sirlar natijasida o‘zgarib turdi.

442010-yildan 2024-yilgacha inflyatsiya darajasi bir qator omillar ta’sirida yuqori
darajaga chiqdi, ayniqsa pandemiya davrida va global iqtisodiy inqirozlar sababli
inflyatsiya oshdi. Biroq, hukumat tomonidan qabul qilingan iqtisodiy siyosatlar,
shu jumladan, pul ta’minotini boshqarish, foiz stavkalarini o‘zgartirish va soliq
siyosatini optimallashtirish orqali inflyatsiya darajasi ba’zan pasaytirildi.
Narxlar o‘zgarishining asosiy sabablarini tahlil qilishda talab va taklif,
xalqaro narxlar o‘zgarishi, soliq siyosati, hukumatning narx nazorati va tabiiy
ofatlar kabilar alohida o‘rin tutdi. O‘zbekistonda, ayniqsa, oziq-ovqat va energiya
resurslari narxlarining oshishi inflyatsiyani kuchaytirib, aholi farovonligini
pasaytirgan. Boshqa tomondan, narxlarning o‘zgarishi iqtisodiy faollikni
rag‘batlantirish, bozor mexanizmlarini optimallashtirish va ishlab chiqarishni
oshirishga yordam bergan.
Markaziy bankning pul-kredit siyosati inflyatsiyani boshqarishda muhim
vosita bo‘ldi. Foiz stavkalarining oshishi va pul ta’minotini qisqartirish
inflyatsiyani kamaytirishning samarali usullari bo‘lib, inflyatsiya darajasining
oshishini sezilarli darajada chekladi. Biroq, inflyatsiyaning barqaror darajaga
tushishi uchun ushbu siyosatlarning yanada izchil va samarali amalga oshirilishi
zarur. Inflyatsiya darajasini pasaytirish uchun O‘zbekistonda amalga oshirilgan
siyosatlarning samaradorligi sezilarli bo‘ldi. Biroq, inflyatsiyaning pasayishiga
ta’sir qiluvchi omillar orasida global iqtisodiy sharoitlar, qishloq xo‘jaligi
mahsulotlari narxlarining o‘sishi va tabiiy ofatlar kabi tashqi omillarni hisobga
olish zarur. Shu bilan birga, hukumatning iqtisodiy islohotlari, narx nazorati va
ichki ishlab chiqarishni rag‘batlantirish kabi chora-tadbirlar inflyatsiyani
boshqarishda muhim rol o‘ynaydi.
Yakuniy xulosa sifatida, O‘zbekistonda inflyatsiya darajasi va narxlar
o‘zgarishi nafaqat ichki iqtisodiy siyosatlar, balki global iqtisodiy muammolar
ta’sirida o‘zgarib turdi. Narxlar o‘zgarishini boshqarish va inflyatsiyani
pasaytirish uchun izchil va samarali iqtisodiy siyosatni amalga oshirish zarur.
Inflyatsiya darajasi va narxlar o‘zgarishi bo‘yicha amalga oshirilgan islohotlar,

45davlat siyosati va xalqaro iqtisodiy sharoitlarni hisobga olgan holda
iqtisodiyotdagi barqarorlikni ta’minlash va aholi farovonligini oshirish uchun
davom etayotgan chora-tadbirlar muhimdir.
Foydalanilgan adabiyotlar
1) O‘zbekiston Respublikasi Markaziy Banki. (2021). "Inflyatsiya va Pul-Kredit
Siyosati: O‘zbekistondagi amaliyotlar." Markaziy bank, Tashkent.
2) Mirziyoev Sh.M. (2020). "O‘zbekistonning iqtisodiy islohotlarida inflyatsiya
boshqaruvi." Tashkent: O‘zbekiston davlat iqtisodiyot universiteti.
3) Abdullayev, Sh. (2019). "Iqtisodiy tahlil: Inflyatsiya darajasi va narxlar
o‘zgarishini boshqarish." Tashkent: "Ekonomika" nashriyoti.

464) Kalimov, N. (2018). "Pul-kredit siyosati va inflyatsiya." Toshkent:
O‘zbekiston iqtisodiyoti va tarmoq siyosati.
5) Shoymardanov, R. (2017). "Iqtisodiy tahlil va inflyatsiya boshqaruvi."
Tashkent: Ekonomika.
6) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti qarorlari. (2020). "Inflyatsiya darajasini
pasaytirish bo‘yicha siyosat." Prezidentning rasmiy veb-sayti.
7) Davronov, M. (2021). "Narxlar o‘zgarishi va iqtisodiy barqarorlik." Tashkent:
"O‘zbekistan" nashriyoti.
8) Bojikov, A. (2019). "Xalqaro iqtisodiy tahlil va inflyatsiya." Toshkent:
Ekonomika.
9) Rasulov, T. (2016). "Iqtisodiy islohotlar va inflyatsiya boshqaruvi." Tashkent:
Iqtisodiy islohotlar markazi.
10) Toshpo‘latov, S. (2017). "O‘zbekiston iqtisodiyotida inflyatsiyaning sabablari
va oqibatlari." Toshkent: “Iqtisodiyot” jurnal.
11) Mukhamedova, D. (2020). "Inflyatsiya va uning iqtisodiyotdagi o‘rni."
Tashkent: Iqtisodiy tahlil.
12) Gafforov, M. (2019). "Markaziy bank va inflyatsiyani boshqarish." Tashkent:
Iqtisodiy nashriyot.
13) Qobilov, A. (2018). "Pul-kredit siyosati va iqtisodiy barqarorlik." Tashkent:
"Iqtisodiyot" universiteti nashriyoti.
14) Mustafayev, R. (2021). "O‘zbekistonda inflyatsiya darajasi: Tahlil va
prognoz." O‘zbekiston milliy iqtisodiyoti.
15) Shakhriyorov, D. (2020). "Narxlar o‘zgarishi va uning ijtimoiy ta’siri."
Toshkent: O‘zbekiston iqtisodiyoti.
16) Khusanov, A. (2019). "Inflyatsiyaning iqtisodiy ta’siri va uni boshqarish."
Tashkent: Iqtisodiy ilmiy tadqiqotlar.
17) O‘rozov, K. (2018). "O‘zbekistonda inflyatsiya va narxlar o‘zgarishi tahlili."
Toshkent: Ekonomika.

4718) Ibragimov, A. (2020). "Xalqaro iqtisodiy o‘zgarishlar va O‘zbekiston
iqtisodiyoti." Tashkent: Global iqtisodiy tahlil.
19) G‘ulomov, F. (2021). "O‘zbekiston iqtisodiyotida pul ta’minoti va
inflyatsiya." Tashkent: Iqtisodiy tahlil va prognoz.
20) Rakhmonov, M. (2017). "Inflyatsiya darajasi va uning iqtisodiy o‘sishga
ta’siri." Tashkent: O‘zbekiston Davlat Iqtisodiyot Universiteti.
21) Bernanke, B. S., & Gertler, M. (1999). "Monetary Policy and Asset Price
Volatility." Federal Reserve Bank of Kansas City.
22) Friedman, B. M. (2011). "The Moral Consequences of Economic Growth."
New York: Vintage Books.
23) Reinhart, C. M., & Rogoff, K. S. (2009). "This Time Is Different: Eight
Centuries of Financial Folly." Princeton University Press.
24) Goodhart, C. A. E. (2009). "The Changing Role of Central Banks." Economic
Journal, 119(537), 1-31.
25) Gali, J. (2015). "Monetary Policy, Inflation, and the Business Cycle."
Princeton University Press.
26) Borio, C. E. V. (2011). "The International Monetary and Financial System: A
Capital Account Perspective." BIS Working Papers.
27) Hood, C., & Heald, D. (2006). "Transparency: The Key to Better
Governance?" Oxford University Press.
28) Mishkin, F. S. (2019). "The Economics of Money, Banking, and Financial
Markets." 11th Edition. Pearson.

O'zbekistonda inflyatsiya darajasi va narxlar o'zgarishini tahlil qilish

Купить