Dokument ma'lumotlari

Narxi 12000UZS
Hajmi 164.0KB
Xaridlar 8
Yuklab olingan sana 14 Fevral 2024
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Tarix

Sotuvchi

Kenjayev Kenja

Ro'yxatga olish sanasi 27 Yanvar 2024

537 Sotish

O‘zbekistonda iqtisodiy islohotlar, xususiy mulkchilikning shakllanishi, bozor munosabatlarining rivojlanishi

Sotib olish
O‘zbekistonda iqtisodiy islohotlar, xususiy mulkchilikning shakllanishi, bozor munosabatlarining rivojlanishi. Mundarija: Kirish ............................................................................................................................................................ 2 I.Bob.O‘zbekistonda yangi bozor taraqqiyot davri ....................................................................................... 4 1.1.O‘zbekistonning yangi bozor taraqqiyot davri va rivojlanish istiqbollari ................................................ 4 1.2.O’zbekistonning yangilanayotgan iqtisodiy islohotlar davrida ............................................................... 9 II.Bob.Xususiy mulkchilikning shakllanishi, bozor munosabatlarining rivojlanishi. .................................... 14 2.1.O'zbekistonda xususiy mulkchilikning shakllanishi .............................................................................. 14 2.2.Oʻzbekistonning iqtisodiy xalqaro reytinglardagi mavqei, islohotlar va dolzarb masalalar .................. 18 Xulosa ........................................................................................................................................................ 32 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati ............................................................................................................. 34 1 Kirish Mavzuning dolzarbligi: O’zbekiston O’ziga xos madaniy, tarixiy, iqtisodiy va tabiiy xususiyatlarni hamda jahon tajribasini hosobga olgan holda asta-sekinlik bilan bosqichma-bosqich rivojlangan bozor iqtisodiyotiga kirdi. Bu yo’lni amalga oshirishda birinchi Prezidentimiz Islom Karimov tomonidan ishlab chiqilgan beshta tamoil asos qilib olindi. Bu yo’l haqida birinchi prezidentimiz Islom Karimov o’zining “Ona yurtimiz baxtu iqboli va buyuk kelajagi yo’lida xizmat qilish – eng oliy saodatdir” nomli kitibida shunday fikr bildirgan: “O’zbekistonda qabul qilingan, “o’zbek modeli” ijtimoiy yo’naltirilgan erkin bozor iqtisodiyotiga o’tishning iqtisodiyotini mafkuradan xoli etish, uning siyosatdan ustunligini ta’minlash davlatning bosh islohotchi vazifasini bajarishi, qonun ustuvorligiga erishish, kuchli ijtimoiy siyisat yuritish, islohotlarni bosqichma-bosqich va izchil amalga oshirish kabi mashhur besh tamoyilga asoslangan o’ziga xos yo’li”. Birinchi tamoyil – iqtisodiyot siyosatdan ustuvor bo’lishi va iqtisodiyot o’ziga xos bo’lgan ichki qonunlar asosida rivojlanmoqi zarur. Iqtisodiyotga na siyosat, na mafkura o’z tazyiqini o’tkazmasligi kerak. Ikkinchi tamoyil – davlat bosh isloxotchi bo’lishi kerak. Bu tamoyil bozor iqtisodiyotiga o’tish tartibsiz holda emas balki davlat rahbarligida amalga oshiriladigan islohotlar orqali yuz beradi. Uchinchi tamoyil – qonunlar va ularga amal qilinishining istuvorligini ta’minlash. Bu tamoyil bozor iqtisodiyotiga o’tishni tartibli ravishda, xammaning keng jamoatchilik ishtirokida ishlab chiqqan davlat qonunlariga so’zsiz rioya etilishi orqali borishni bildiradi. To’rttinchi tamoyil – faol ijtimoiy siyaosat yuritish. Bu iqtisodiyotga kuchli ta’sir eta oladigan, xalqning ijtimoiy ximoyasini, uning faolligini ta’minlaydigan 2 iltimoiy adolatini yuzaga chiqaradigan siyosatni olib borishni anglatadi. Beshinchi tamoyil – bozor iqtisodiyotiga asta-sekin bosqichma bosqich o’tish. Bu tamoyil chuqur iqtisodiy isloxotlarni shoshilmasdan amalga oshirishni talab qiladi. Bu yetakchi tamoyil bo’lib, rivojlanib borish va xarakterni belgilab boradi. Bu tamoyilarni amalga oshirishda iqtisodiyotning islox qilishni asosiy bosqichlarini farqlash, aniq maqsadlariga erishish vositalarini belgilab olish zarurdir. Ijtimoiy yo’naltirilgan erkin bozor iqtisodiyotiga o’tishning bu tamiyillariga izchil amal qilinishi mustaqillik yillarida iqtisodiyotimizni barqaror rivojlanishini ta’minlab berdi. Bu tarraqiyot yo’limiz jahon hamjamiyati orasida rivojlanishning “o’zbek modeli” deya e’tirof etildi. Kurs ishining maqsadi : O’quvchilarga O‘zbekistonda yangi bozor taraqqiyot davri haqida ma’lumot berish. Kurs ishining vazifasi : O‘zbekistonning yangi bozor taraqqiyot davri va rivojlanish istiqbollari haqida Kurs ishining ob'ekti : Xususiy mulkchilikning shakllanishi, bozor munosabatlarining rivojlanishi. Kurs ishining predmeti : O zbekistonning iqtisodiy xalqaroʻ reytinglardagi mavqei, islohotlar va dolzarb masalalar haqida Kurs ishining tuzilishi : Kurs ishi kiris qismi, 2 ta bob, 4 ta reja, xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat. 3 I.Bob.O‘zbekistonda yangi bozor taraqqiyot davri 1.1.O‘zbekistonning yangi bozor taraqqiyot davri va rivojlanish istiqbollari 1991-yil 31-avgustda O'zbekistinning davlat mustaqilligi e'lon qilindi. "Biz uchun mustaqillik, eng avvalo, o'z taqdirimizni qo'limizga olish, o'zligimizni anglash, milliy qadriyatlarni, urf-odatlarimizni tiklash, hammamiz uchun yangilikdir. Aziz Vatanimizda adolat, insof, din-u diyonat, mehr-oqibatni qaror toptirishdir " - deb qayd etadi birinchi Prezidentimiz Islom Karimov. Birinchi Prezident I.A.Karimov demokratik taraqqiyot yo'lini mamlakatga, xalqqa taklif etar ekan, M.Gorbachev yoki B.Eltsin variantlaridagi demokratik siyosat bizning mamlakatimizga umuman to'g'ri kelmasligini butun dunyoga oshkor aytgan edi. Jazavaga tushgan «demokratlar», masalan, Rossiya matbuoti ham Prezidentni ortodoksal kommunistlikda yoki nokommunistlikda, ya'ni sovet Jamiyatiga xos bo'lgan totalitar tuzumni O'zbekistonda saqlab qolishga urinishmoqda, deb ayb qo'ydilar. Lekin bunday ayblar uydirma ekanligini ko'rsatdi. Eski tuzumda mansabdor bo'lgan, kommunistik hayot va boshqaruv tarziga mukkasidan ketgan, egallab turgan kreslosini asosiy boquvchisi, deb bilgan va bu kresloda turish uchun hech narsadan qaytmaydigan partiya va davlat nomenklaturasining qarshiligini sindirish, ularni vaqtincha tinchitish zarur edi. Bu muammolarni Prezident nihoyatda ustakorlik va vazminlik, ayni paytda, shiddat bilan sivilizatsion tarzda hal etdi: uyushgan, yakka hukmronlikka ega bo'lgan, xalq, jamiyat hayotining barcha sohalarini nazorat 4 qilishga ko'nikkan. O'zbekiston kommunistik partiyasini parlament tipidagi, demokratik g'oyalarni targ'ib etadigan xalq demokratik partiyasiga aylantirdi. Uning asosiy rahbar hodimlarini mamlakatda tashkil qilingan yangi davlat boshqaruv organlariga, hokimliklarga tayinladi. Shu bilan birga Prezident Toshkent viloyati noiblari sessiyasida qilgan nutqida ochiqcha uqtirganidek, kimki demokratik siyosatga islohotlari olib borishga tayyor bo'lmasa yoki qarshilik qilsa undaylarning rahbarlikda uzoq turmasligi ayon bo'ldi. Islom Karimov mamlakatning dastlabki yillaridagi rivojlanish Jarayonlarini chuqur tahlil qilib, O'zbekiston davlat va jamiyat qurilishi, iqtisodiyotni isloh qilish dasturining o'zagi sifatida quyidagi beshta asosiy qoidani o'rtaga tashladi: Birinchidan, iqtisodiy islohotlar hech qachon siyosat ortida qolmasligi kerak, u biror mafkuraga bo'ysunishi mumkin emas. Buning ma'nosi shuki, iqtisodiyot siyosatdan ustun turishi kerak. Ham ichki, ham tashqi iqtisodiy munosabatlarni mafkuradan xoli qilish kerak. Ikkinchidan, o'tish davrida davlat bosh islohotchi bo'lishi lozim. U islohotlarning ustuvor yo'nalishlarini belgilab berishi, o'zgartishlar va siyosatni ishlab chiqishi va uni izchillik bilan o'tkazishi shart. Uchinchidan, qonun, qonunlarga rioya etish - ustuvor bo'lishi lozim. Buning ma'nosi shuki, demokratik yo'l bilan qabul qilingan yangi Konstitutsiya va qonunlarini hech istisnosiz, hamma hurmat qilishi va ularga og'ishmay rioya etishi shart. 1 To'rtinchidan, aholining demografik tarkibini hisobga olgan holda kuchli ijtimoiy siyosat o'tkazish zarur. Beshinchidan, bozor iqtisodiyotiga o'tish ob'ektiv iqtisodiy qonunlar talablarini hisobga olgan holda, bosqichma-bosqich amalga oshirilishi kerak. 1 Mirziyoyev Sh.M. “Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik har bir rahhar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak”. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2016-yil yakunlari va 2017 yil istiqbollariga bag‘isiilangan majlisidagi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti nutqi. Xalq so‘zi gazetasi, 2017-yil 16-yanvar, №11. 5 Ana shu muhim qoidalar O'zbekistonning mustaqil rivojlanishi va taraqqiyot yo'liga asos qilib olindi, yangi jamiyatga o'tish davrining negizini tashkil etdi. O'tgan davr mobaynida bu qoidalarning amalga oshirilishi respublikada ijtimoiy-siyosiy barqarorlikni, eng muhimi, bozor munosabatlarini joriy etish yo'lidan izchil harakat qilishni ta'minladi. Birinchi Prezident Islom Karimov: “O'zbekiston – bozor munosabatlariga o'tishning o'ziga xos yo'li" risolasida (1993 yil) shunday deydi: "O'zbekiston uchun o'zi tanlab olgan yo'l ijtimoiy sohaga yo'naltirilgan, respublikaning manfaatlariga, shart sharoitlari va xususiyatlariga eng ko'p darajada mos keladigan bozor iqtisodiyotini shakllantirishga qaratilgandir". O'zbekistonda demokratik jamiyat qurishning milliy-tarixiy, ma'naviy va axloqiy asos-manbalari Birinchi Prezident Islom Karimov 1992 yil 2 iyulda XII chaqiriq O'zbekiston Oliy Kengashining X sessiyasida "Istiqlol yo'li: muammolar va rejalar" mavzusida nutq so'zladi. Undagi quyidagi fikrlar diqqatga sazovor. "Biz Ijtimoiy taraqqiyot va yangilanish borasida o'z yo'limiz bor, deb e'lon qildik. Bozor iqtisodiyotiga o'tar ekanmiz, milliy-tarixiy turmush tarzimizni, xalqimiz urf-odatlarini, an'analarimizni, kishilarning fikrlash tarzini hisobga olamiz. O'zbekistonning o'z istiqlol va taraqqiyot yo'lini ishlab chiqishda quyidagi omillarga alohida e'tibor berildi: Birinchidan, o'tmishdan, sobiq sovet tuzumidan meros bo'lib qolgan tajribadan tegishli xulosalar chiqarish. Ikkinchidan, respublikadagi o'ziga xos ma'naviy-ruhiy vaziyatdan kelib chiqib ish tutilish. Uchinchidan, O zbekiston taraqqiyot yo'lini ishlab chiqishda ʻ respublikaning qulay jug'rofiy-siyosiy imkoniyatini hisobga olish. To'rtinchidan, O'zbekistonning bozor munosabatlariga o'tishda ijtimoiy ong va psixologiya masalalarini e'tiborga olish. Beshinchidan, Mustaqil 6 O'zbekiston siyosatini belgilashda islom diniga munosabatini tubdan o'zgartirish. Oltinchidan, O'zbekistonning boy moddiy-ma'naviy hamda ishlab chiqarish potentsialidan unumli foydalanish rejalarini ishlab chiqish. Kishilik jamiyati paydo bo`libdiki, insoniyat oldida: nimani ishlab chiqarish zarur; qanday usullar va sarf-xarajatlar bilan ishlab chiqarish zarur ishlab chiqarilgan narsalar kimga kerak, ularni kimlar iste`mol etadi? degan mazmunidagi muammolar turadi. Bu muammolarni hal etish iqtisodiy tizimga qarab turlicha bo`lgan. Agar rejali iqtisodiyot tizimi ularni samarali hal eta olmagan bo`lsa, bozor iqtisodiyoti buning uddasidan chiqa oldi. Bozor. iqtisodiyoti ko`pchilik xalqlarga manzur bo`lgan va ular kelajagini ta`minlovchi iqtisodiyot hisoblanadi. U hozirgi davrga xos umuminsoniy iqtisodiyotdir. Bozor iqtisodiyoti iqtisodiy faoliyatda erkinlikka, xo`jalik yuritishda oqilonalik tamoyillariga asoslangan demokratik iqtisodiyotdir. Bozor iqtisodiyotining mohiyatini anglash uchun uning asosiy belgilarini ko`rib chiqamiz. Bozor iqtisodiyotiga erkinlik xos bo`lib, uni mulkchilik shakli ta`minlaydi. Bunday iqtisodiyotda xususiy, jamoa va davlat mulklari mavjud bo`lib, u yoki bu mulkning monopoliyasi (yakka hokimligi) bo`lmaydi. Barcha mulklar teng, ular cheklanmagan holda rivojlanadi. Mulkchilikning asosini xususiy mulk tashkil etadi. Bozor iqtisodiyotida xo`jalik yuritishning shakllaridan qaysi birini tanlash, o`z mol-mulkini qanday ishlatish ham kishilarning o`z ixtiyoriga bog`liq. Tadbirkorlik qilish yoki yollanib ishlash, o`z pulini sanoatga, dehqonchilikka, tijoratga, bank ishiga yoki boshqa yo`lga sarflash odamlarning o`z ixtiyorida. Muqobil faoliyat turlari ko`p va ulardan ma`qul keladigani tanlab olinadi, ammo 7 iqtisodiy oqilonalikka amal qilinadi. Shu boisdan hamma o`z qo`lidan keladigan ish bilan shug`ullanadi. Хilma-xil mulkchilik va faoliyat turlarini erkin tanlab olish iqtisodiy plyuralizmni tashkil etadi. Bozor iqtisodiyoti iqtisodiy monopoliyani rad etadi. Iqtisodiy aloqalarda hech bir cheklanish bulmaganidan ularda ko`pchilik faol qatnashadi. Ular jumlasiga har xil firmalar, resurslar egalari, millionlardan iborat ists`molchilar (xaridorlar), davlatning idora mahkamalari kiradi. Ularning aloqalari tovar — pul munosabatlariga asoslanadi. 2 Tovar—pul munosabatlari tovarlarni bozor uchun ishlab chiqarish, ularni oldi-sotdi qilish va shuningdek, pul borasida yuz beradigan iqtisodiy aloqalarni o`z ichiga oladi. Bozor tizimiga iqtisodiy liberalizm xos, ya`ni yuqorida aytilganidek, har qanday faoliyat turlari erkin amalga oshadi, ammo faoliyat turlari albatta bir-biri bilan bozor orqali bog`lanishi shart. hamma o`z manfaati yo`lida harakat qiladi. Sotuvchi qimmat sotishga intilsa, xaridor arzon olishga intiladin. Tadbirkor ishtiyoqi foyda olish bo`lsa, ishchining maqsadi ko`proq ish haq olish. Alohida manfaatlar bo`lishi ularning to`qnashuviga sabab bo`ladi. Shu boisdan bozor iqtisodiyotida raqobat bo`ladi. Ishning ko`zini bilgan bu kurashda g`olib chiqadi, uning mavqei mustahkamlanadi, uquvsizlar esa o`z-o`zidan chiqib qolishadi. Bozor iqtisodiyotida faqat raqobat emas, manfaatlar uyg`unlashgan sharoitda hamkorlik ham yuz beradi. Masalan, sotuvchi bilan xaridor savdolashib, har ikki tomonga ma`qul narx kelishib olinganda ularning 2 Mirziyoyev Sh.M. “Buyuk kelajaginiizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga quramiz”. O‘zbekiston, 2017-yil. 8 manfaati mos tushadi, ya`ni ular bir-biridan rozi bo`ladilar. Shunday o`zaro bir- biriga naf keltirish hamkorlik, shsrikchilik va oldi-berdini keltirib chiqaradi. Bozor iqtisodiyotining o`ziga xos rivojlanish mexanizmi bor, u iqtisodiy stimullarga , ya`ni kishilarni to`q va xotirjam yashash, obro`ga ega bo`lish, hayotda o`z o`rnini topish kabi manfaatlarini yuzaga chiqarishga asoslanadi. Bozor mexanizmi iqtisodiy rag`batlantirish mexanizmidir. Unda iqtisodiy faollikka undash va hatto zo`rlash ham bor, ammo bu ma`muriy zo`rlash emas, balki iqtisodiy jihatdai majburlashdir. Masalan, raqobat hammani yaxshi ishlashga majbur qiladi. Bozor mexanizmi iqtisodiy bo`lganidan bu tizimda foyda zarar, sarf-xarajat, yutish- yutqazish, narx-navo, raqobat-kelishuv, soliq-subsidiya degan narsalar keng ishlatiladi. 1.2.O’zbekistonning yangilanayotgan iqtisodiy islohotlar davrida Hozirgi kunda iqtisodiy va ilmiy-texnik salohiyat yaratilyotganligi, iqtisodiy-ijtimoiy munosabatlarning takomillashayotganligi ishlab chiqarish samaradorligini oshirish masalalarini birinchi o’ringa qo’yadi. Binobarin, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining ma’ruza va nutqlarida, Vazirlar Mahkamasining qarorlarida ishlab chiqarishning, jumladan, sanoat ishlab chiqarish samaradorligini oshirishning mohiyati va ahamiyati, dolzarb muammolari, iqtisodiyotni ekstensiv va intensive taraqqiyot yo’liga o’tkazish munosabati bilan kelib chiqadigan ustuvor vazifalar chuqur va har tomonlama tahlil etib berilmoqda. Ma’lumki, ishlab chiqarishni rivojlantirishda ikki omil: miqdor va sifat, ekstensiv va intensiv, ya’ni kengaytiruvchi (uzaytiruvchi) va zo’r beruvchi, kuchaytiruvchi omillar harakatda bo’ladi. Boshqacha qilib aytganda, agar ishlab chiqarish sohasi kengaytirilsa, ekstensiv suratda kengaygan takror ishlab chiqarish bo’ladi; 9 agar yana ham ko’proq samara beradigan ishlab chiqarish vositalari qo’llaniladigan bo’lsa, intensiv suratda kengaygan takror ishlab chiqarish yuzaga keladi. O’zbekiston sanoatida ana shu ikki yo’ldan oqilona foydalanish natijasida ishlab chiqarishning samaradorligi bosqichma-bosqich o’sib bormoqda. Samaradorlik eng ko’p uchraydigan umumiy tushunchalardan biri bo’lib, ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotning xilma-xil sohalarida juda keng ishlatiladi. Masalan, ijtimoiy ishlab chiqarish samaradorligi, mehnat samaradorligi, o’qish va o’qitish samaradorligi, davolash va davolanish samaradorligi, qabul qilingan qonun va qoidalar hamda yechimlarning samaradorligi va hokazolar. Samaradorlik sanoat ishlab chiqarish faoliayatining “ko’zgusi” hisoblanadi. Bu “ko’zgu”da ishlab chiqarishning barcha natijalarini ko’rish mumkin. Ma’lumki, har bir tarmoq, korxona, qolaversa, har bir shaxs o’z ishlab chiqarish faoliyatida maksimum foyda olishga intiladi. Buning uchun ma’lum xarajatlar qiladi. Ana shu foyda bilan xarajatlar o’rtasidagi farq tarmoq va korxona faoliyatining “ko’zgusi” bo’lgan samaradorlikda ko’zga tashalanadi. Ishlab chiqarishning eng yuqori samaradorligi ishlab chiqarish harajatlarini minimum darajaga keltirishdan iborat. Iqtisodiy jarayonlar orasida samaradorlikning alohida o’rni mavjud. Iqtisodiyot natijalilikni, foydalilikni taqazo etadi. Tartibli bozorga asoslangan iqtisodiyotda eng kam resurs sarflab, ko’p natijaga erishish zarur. Mahsulot ishlab chiqish jarayonida 5 turdagi resurslar tizimi harakatda bo’ladi: a) moddiy resurslar; b) mehnat resurslari; v) moliyaviy resurslar; g) energetik resurslar; d) axborot resurslari ya’ni information resurslar. Mana shu resurslardan oqilona foydalanib, ishlab chiqarish samaradorligini oshirish mumkin. Bunday faoliyat ishlab chiqarish samaradorligini oshirish yo’nalishida muhim ahamiyat kasb etadi. Sanoat ishlab chiqarishi 10 samaradorligini oshirishning aniq-ravshan yo’nalishlari Prezident farmonlari, Oliy Majlis Senati tomonidan qabul qilingan qarorlar va Vazirlar Mahkamasining qarorlarida ko’rsatib berilgan. Shulardan biri, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022 yil 24 yanvardagi “Respublikada ishlab chiqarishni rivojlantirish va sanoat kooperatsiyasini kengaytirishning samarali tizimini yaratish chora-tadbirlari to’g’risida”gi Qaroridan muhim vazifalarni tahlil qilishimiz mumkin. Ushbu qarorda keltirilgan bandlar orqali korxonalarda ishlab chiqarish samaradorlini oshirish, bosqichma- bosqich amalga tadbiq etilishi muhim ahamiyatga ega. Sanoat korxonalari ishlab chiqarish samaradorligini oshirishning juda ko’p, xilma-xil omillari va asosiy yo’nalishlari mavjud. Barcha omillar uch belgiga asosan guruhlarga bo’linishi mumkin: manba bo’yicha, ishlab chiqarishni rivojlantirish va takomillashtirishning asosiy yo’nalishlari bo’yicha, omillarning o’rni va amalga oshirish darajasi bo’yicha. Omillarni ishlab chiqarish samaradorligini oshirish manbalari bo’yicha tasniflash nimalar hisobiga ijtimoiy mehnatni tejashga erishish mumkinligini yoki erishilganligini aniqlashga yordam beradi. Shu nuqtai nazardan, asosiy omillarga quyidagilarni kiritish mumkin: - Mahsulotning mehnat sig’imi; - Material sig’imi; - Fond sig’imi hamda capital mablag’talablikni kamaytirish, - Tabiiy resurslardan ratsional foydalanish va vaqtni tejash. Lekin bunday tasniflash talabga javob bermaydi. Bu savollarga javob toppish uchun ishlab chiqarish samaradorligini oshirishning barcha omillarini ishlab chiqarishni rivojlantirish va takomillashtirishning asosiy yo’nalishlari bo’yicha guruhlash kerak. Ular ijtimoiy mehnatni tejashga qaratilgan texnik, tashkiliy, 11 iqtisodiy va ijtimoiy chora-tadbirlar kompleksidan iborat. Bu yo’nalishlar g’oyat xilma-xildir. Eng muhimlariga quyidagilar kiradi: - Ishlab chiqarish strukturasini yaxshilash; - Fan-texnika taraqqiyotini jadallashtirish, ishlab chiqarish va mahsulotning texnik- iqtisodiy darajasini ko’tarish, fan va yutuqlarini joriy etish muddatini qisqartirish; - Ishlab chiqarishni diversifikatsiyalash, ixtisoslashtirish, kooperatsiyalash, mahalliylashtirish va hududiy joylashtirish darajasini oshirish; - Boshqarishning strukturasini, moliyalash, baholash va kreditlash hamda rag’batlantirish tizimini takomillashtirish; - Inson omilini kuchaytirish asosida mehnatkashlarning ijodiy faolligini va tashabbusini oshirishni yo’lga qo’yish. Sanoat ishlab chiqarishni erkinlashtirish tarmoqda, islohotlarni chuqurlashtirish, samaradorlikni oshirishning asosiy yo’nalishi hisoblanadi. Sanoat ishlab chiqarishi samaradorligini oshirishning hal qiluvchi yo’llaridan yana biri fan-texnika tarqqiyotini jadallashtirishdir. Texnik va texnologik omil mehnat unumdorligini o’stirishning kamida uchdan ikki qismini ta’minlaydi. 3 Ma’lumki, iqtisodiy taraqqiyotning turli bosqichlarida texnika taraqqiyotining harakteri va mazmuni o’z xususiyatlariga ega bo’ladi. Masalan, bozor iqtisodiyotiga o’tish natijasida fan-texnika taraqqiyoti undagi miqdoriy o’zgarishlargagina qaratiladi. Umuman, samaradorlik iqtisodiyotdagi sifat o’zgarishlari bilan bog’liqdir, bu talab fan-texnika taraqqiyotiga ham to’liq joriy etiladi. 3 O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar strategiyasi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoni. O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 6-son, 70-modda. 2017-yil. 12 Sanoat ishlab chiqarishi ijtimoiy-iqtisodiy samaradorligini yuqori darajaga ko’tarishda inson omilining roli beqiyosdir. Insonlarning tashabbusi, kuch-g’ayrati, jonli iqtisodiyoti har qanday taraqqiyotning qudratli kuchi va eng muhim manbai hisoblanadi. Shu sababli ham insonni jamiyatning asosiy ishlab chiqaruvchi kuchi deb aytiladi. U barcha yangiliklarni, shu jumladan, yangi, ilg’or texnika-texnologiyalarni yaratadi, ishlab chiqarishni oqilona tashkil etadi, ilmiy va amaliy kashfiyotlar qiladi. Barcha ishlab chiqarish vositalari inson mehnati bilan harakatga keltiriladi, foydali narsalar hosil qilinadi. Biroq inson faqat asosiy ishlab chiqaruvchi kuchgina emas, shu bilan birga ishlab chiqarish va boshqa ijtimoiy munosabatlarning subyekti hamdir. Odamlar faoliyati shu munosabatlar orqali ro’yobga chiqadi. Bu faoliyat yo’nalishi va natijalari xodimning o’z faoliyatida qanday o’y-fikrlarga, tasavvurlarga, maqsadlarga, hayotiy qanday yo’l-yo’riqlarga amal qilishiga bog’liq. Shu sababli, inson omilining mohiyati, ahamiyati va mazmuni tahlil etilganda gap faqat inson haqidagina emas, balki avvalo inson yashab, mehnat qilayotgan ijtimoiy munosabatlarning butun tizimi bilan belgilanuvchi ijtimoiy sifatlar, faoliyatni rag’batlantiruvchi omillar va muddaolar haqida borishi kerak. Daromad va foyda mehnat, kapital va yer omillarining samaradorligini ko’rsatadi, ammo qanchalik darajada samaradorliligini ko’rstamaydi. Ishlab chiqarish omillari samaradorligini aniq bilish va muqobillar, harajatlar va daromadlarni o’rtasida solishtira olish bitta omilda jamlanadi, omillar uchun ko’zda tutilgan harajatlar hisobga olinmaydi. Shunig uchun, doim tekshirilayotgan omil birligida ishlab chiqarish quvvati samarasi va harajatlari o’rtasidagi farq qiziqtiradi, bunda doim tekshirilayotgan omil uchun harajatlar asossiz qoladi. Omil qaytimini hisoblash prinsiplari: - Foydalanishga ish, kapital va yer (shaxsiy va ijara) omillarining umumiy miqdori; 13 - Shaxsiy omil (oilaviy ish, shaxsiy capital, shaxsiy yer) lar uchun olib boriladi. Shuning uchun, birinchi holatda begona omillar harajati hamda alternativ harajatlar hisobga olinmaydi va umumiy foydalanilgan omillar bo’yicha bo’linadi. Ikkinchi holatda esa, faqat shaxsiy omillardan foydalanish harajatlari e’tiborga olinmay qoladi va foydalanilaniladigan shaxsiy omillar miqdori orqali bo’linadi. II.Bob.Xususiy mulkchilikning shakllanishi, bozor munosabatlarining rivojlanishi. 2.1.O'zbekistonda xususiy mulkchilikning shakllanishi Bozor munosabatlariga o'tishning asosiy shartlaridan biri sifatida mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish amalga oshirish. Bu bilan davlat monopoliyasi tugatilib, ma'muriy buyruqbozlik buzildi va bozor iqtisodiyotiga asos solindi, mulkdorlar sinfi shakllandi, xorijiy sarmoyadan foydalanib, ishlab chiqarish samaradorligi oshdi. 4 Mulkni xususiylashtirish va ko'p ukladli iqtisodni shakllantirish O'zbekistonda ikki bosqichda amalga oshirildi. Birinchi bosqich 1992-1993 yillari amalga oshirildi. Bu davrda asosan maishiy xizmat, savdo korxonalari, transport va qurilishning kichik korxonalari, qayta ishlash korxonalari mulk shakli o'zgartirilib, mulkning ijara, jamoa, aksiadorlik shakllari vujudga keldi. Uy-joylar xususiylashtirildi. Ikkinchi bosqich O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 4 Mirziyoyev Sh.M. “Qonun ustuvorligi - inson manfaatlarini ta’minlash taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. “O‘zbekiston”, 2017-yil. 14 1994 yil 21 yanvardagi «Iqtisodiy islohotlarni yanada chuqurlashtirish, xususiy mulk manfaatlarini himoya qilish va tadbirkorlikni rivojlantirish chora-tadbirlari to'g'risida»gi qarori asosida olib borildi. Bu davrda ochiq aksiadorlik jamiyatlari tashqil etilib,, korxonalar aksialarini chiqardilar, auksion savdosi orqali davlat mulkini shaxslarga sotish, xususiylashtirishni yoppasiga olib borish ko'zda tutildi. O'zbekistonda mashinasozlik sanoatini, ayniqsa, avtomobilsozlik sanoatini rivojlandi. O'zbekiston bilan Janubiy Koreya o'rtasida «UZ- DAEWOO» avto ko'shma korxonasi qurilib, yengil avtomobillar ishlab chiqarila boshlandi. 1993 yili GFR bilan O'zbekiston o'rtasida shartnoma imzolanib, «Mersedes-Bens AT» korporasiyasi Xorazmda «Do'stlik» avtomobil zavodida ish boshladi. 1994 yildan boshlab yuk avtomobillarini ishlab chiqardi. 1995 yili «O'zavtosanoat» uyushmasi bilan Turkiyaning «Kochxolding» kompaniyasi o'rtasida shartnoma imzolanib, 1999 yildan Samarqandning So'g'diyona mavzeida avtobus zavodi qurilib, faoliyat yurita boshladi. Shirkat xo'jaligining o'ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat:  Shirkat a'zolariga ixtiyoriy ravishda kirish va chiqish;  Shirkatning ish faoliyatida a'zolarning o'z mehnati bilan ishtirok etishining shart ekanligi;  Ichki xo'jalik munosabatlarini shartnomalar tuzish yo'li bilan, tenglik tamoyiliga amal qilib, oila pudrati asosida tashqil etish;  Shirkat a'zolari bilan hisob-kitob qilishda amalda bajarilgan ishlarning hajmi va sifatiga chek usulida haq to'lashni tashqil etish;  Yakuniy daromadni shirkat a'zolari o'rtasida ularning mulkiy paylariga muvofiq taqsimlash; 15  Yer uchastkalaridan qat'iy belgilangan maqsadda foydalanish, yerlarni muhofaza qilinishi va tuproq unumdorligining oshirilishini ta'minlash;  Shirkatning bir a'zosi bir ovozga ega;  Shirkat xo'jaligining ish faoliyati ustidan shirkat a'zolari tomonidan shirkat nizomida nazarda tutilgan tartibda nazorat qilish. 2008 yilda boshlangan jahon moliyaviy inqirozi Amerika Qo‘shma Shtatlarida ipotekali kreditlash tizimida ro‘y bergan tanglik holatidan boshlandi. So‘ngra bu jarayonning miqyosi kengayib, yirik banklar va moliyaviy tuzilmalarning likvidlik, ya’ni to‘lov qobiliyati zaiflashib, moliyaviy inqirozga aylanib ketdi. Dunyoning yetakchi fond bozorlarida eng yirik kompaniyalar indekslari va aksiyalarning bozor qiymati halokatli darajada tushib ketishiga olib keldi. Bularning barchasi, o‘z navbatida, ko‘plab mamlakatlarda ishlab chiqarish va iqtisodiy o‘sish sur’atlarining keskin pasayib ketishi bilan bog‘liq ishsizlik va boshqa salbiy oqibatlarni keltirib chiqardi. Shu o‘rinda O‘zbekistonda moliyaviy-iqtisodiy, byudjet, bank-kredit tizimi, shuningdek, iqtisodiyotning real sektori korxonalari va tarmoqlarining barqaror hamda uzluksiz ishlashini ta’minlash uchun yetarli darajada mustahkam zaxiralar yaratilganini va zarur resurslar bazasi mavjud ekanini ta’kidlash joiz. Yuzaga kelgan barcha muammo va qiyinchiliklarga qaramay 2008 yilda iqtisodiyotning nafaqat barqaror faoliyat ko‘rsatishiga, balki uning yuqori o‘sish sur’atlarini izchil ta’minlashga erishildi. O‘zbekiston iqtisodiyotiga kiritilayotgan xorijiy investitsiyalar hajmi izchil va barqaror o‘sib bordi. 2008 yilda 1 milliard 700 million AQSH dollari miqdoridagi xorijiy investitsiyalar o‘zlashtirildi. Bu 2007 yildagiga nisbatan 46 foiz ko‘p. Eng muhimi, xorijiy investitsiyalarning 74 foizini to‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalar tashkil etdi. Jahon inqirozi davom etayotganiga qaramasdan, 16 2009 yilda iqtisodiyotga jalb etiladigan xorijiy investitsiyalar hajmi 1 milliard 800 million dollarga ko‘payadi, buning to‘rtdan uch qismi to‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalardir. Iqtisodiyotda tarkibiy o‘zgarishlarni amalga oshirish va uni modernizatsiya qilish borasida strategik muhim rol o‘ynaydigan loyihalarni amalga oshirish, birinchi navbatda, ishlab chiqarish infratuzilmasini shakllantirishda 2006 yilda tashkil etilgan, bugungi kunda 3 milliard 200 million AQSH dollaridan ortiq nizom jamg‘armasiga ega bo‘lgan O‘zbekiston Respublikasi Tiklanish va taraqqiyot fondi faoliyatiga katta ahamiyat berildi. Yaqin istiqbolda ushbu Fond aktivlarini 5 milliard dollarga yetkazish ko‘zda tutildi. O‘tgan ikki yil mobaynida o‘nlab yirik sanoat va infratuzilma inshootlarini moliyalashtirish va hamkorlikda moliyalashtirish uchun Fond tomonidan 550 million AQSH dollaridan ziyod miqdorda kreditlar ajratildi. Bank ishini yanada takomillashtirish, aholi va xo‘jalik yurituvchi sub’yektlarning bo‘sh mablag‘larini tijorat banklari depozitlariga jalb qilishni rag‘batlantirish ishlari ham 2009 yilda ustuvor vazifa bo‘lib qoldi Birinchi navbatda banklar, ularning muassislari kapitallashuv darajasini oshirish bo‘yicha boshlangan ishlarni oxiriga yetkazishi, o‘z nizom jamg‘armasi miqdorini belgilangan ko‘rsatkichlarga olib chiqishi lozim bo’ldi. Banklar zimmasiga investitsiya faoliyatini kengaytirish vazifalari yuklangani sababli ularning ishini tubdan qayta tashkil etishga erishildi. Inqirozga qarshi choralar dasturida ko‘zda tutilgan tadbirlarni izchillik bilan amalga oshirish jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozining tahdid va xatarlariga munosib qarshi turish, uning iqtisodiyotimizga salbiy ta’sirining oldini olish imkonini berdi. O‘zbekiston iqtisodiyotining yanada kuchli, barqaror va mutanosib rivojlangan holda maydonga chiqishi, jahon bozorlarida o‘zimizning mustahkam o‘rnimizni egallash, shular asosida izchil iqtisodiy o‘sishni ta’minlash, xalqimizning hayot darajasi va farovonligini yanada 17 oshirish bo‘yicha oldimizda turgan ustuvor vazifalarni muvaffaqiyatli hal etish uchun ishonchli zamin yaratildi. Xususiy mulk - ayrim kishilar yoki xonadonlar ixtiyoridagi mulk; bozor iqtisodiyotidagi xilmaxil mulklar orasida yetakchi mulk shakli. Xususiy mulkning ob yekti moddiy va moliyaviy boyliklar, ish kuchi,ʼ intellektual mehnat mahsuli, yer, suv, yer osti boyliklari, korxonalar, xo jaliklar, aksiya va obligatsiyalar, pul mablag lari, transport vositalari, ʻ ʻ turar joy, iste mol tovarlari, mehnat qobiliyati, ishbilarmonlik mahorati, ʼ ilmiy kashfiyotlar, texnikaviy ixtirolar, san at va adabiyot asarlari va ʼ boshqalar bo lishi mumkin. Xususiy mulk sub yekti unga egalik qiluvchi ʻ ʼ kishilar, ayrim shaxslar va xonadon axli xisoblanadi. Xususiy mulk mulkchilikning eng ko hna shakli, bundan bir necha ʻ ming yillar oldin qabila, urug aymoklarning jamoa mulkidan o sib chiqqan ʻ ʻ jamoa mulki ayrim kishilar qo liga o tib Xususiy mulkga aylangan. Xususiy ʻ ʻ mulk an anaviy va bozor tizimida asosiy mulk hisoblangan. Rejali iqgisodiy ʼ tizim xususiy mulkni yo qotib davlat mulkini o rnatgan, iste molga xizmat ʻ ʻ ʼ qiluvchi mulkni, jumladan uyro zgor buyumlari va tomorqa xo jaligini ʻ ʻ shaxsiy mulk, deb e lon qilgan. Rejali tizimdan bozor iqgisodiyotiga ʼ qaytilgach, Xususiy mulk yangidan tiklanadi. Bunga quyidagi yo l bilan ʻ erishiladi: 1) davlat mulki Xususiy mulkga aylantiriladi; 2) uz mablaga xisobidan xususiy mulkni yaratishga ruxsat beriladi; 3) jamoa (kolxoz) mulkidan xususiy mulk ajralib chiqadi; 4) shaxsiy mulk xisoblangan tomorka va xonadon molmulkiga Xususiy mulk maqomi beriladi; 5) Xususiy mulk chet eldan kirib keladi, mavjud mulkchilik tizimiga qo shiladi. ʻ 2.2.O zbekistonning iqtisodiy xalqaro reytinglardagi mavqei, islohotlar ʻ va dolzarb masalalar 18 O zbekistonda aholi turmush darajasini oshirish, mamlakatning jahonʻ hamjamiyatidagi iqtisodiy va siyosiy mavqeini mustahkamlashga erishish va makroiqtisodiy barqarorlikni ta minlash iqtisodiy islohotlar strategiyasining ʼ asosiy maqsadi qilib belgilab olingan. Bundan 5 yil avval qabul qilingan “Harakatlar strategiyasi” doirasida keng ko lamli demokratik islohotlarni amalga oshirish belgilangan bo lib, ʻ ʻ ushbu islohotlar dasturi davlatimiz va jamiyatimizning barcha sohalarini qamrab olib, qonun ustuvorligini ta minlash, raqobatni rivojlantirish, ʼ korrupsiyaga qarshi kurash olib borish kabi muhim yo nalishlarni o zida ʻ ʻ mujassam etgan. Ta kidlash joizki, O zbekiston Respublikasi – Markaziy Osiyo, ʼ ʻ shuningdek MDH davlatlari orasida global pandemiya (COVID-19) sharoitida hamda so nggi paytlarida geosiyosiy ziddiyatli vaziyatlarga ʻ qaramasdan ijobiy iqtisodiy o sish sur atini saqlab qolgan sanoqli ʻ ʼ davlatlardan biri bo ldi. 2021-yilda YaIMning o sish sur ati 7.4 foiz hamda ʻ ʻ ʼ 2022-yilda – 5.7 foizdan oshgani buning yaqqol dalilidir. Shu bilan birga, jahon miqyosidagi murakkab jarayonlarni va mamlakatimiz bosib o tgan taraqqiyot natijalarini chuqur tahlil qilgan holda ʻ keyingi 5 yilga mo ljallangan Yangi O zbekiston taraqqiyot strategiyasi ʻ ʻ qabul qilindi. Ushbu Strategiya “Inson manfaatlari hamma narsadan ustun” degan tamoyil asosida ishlab chiqilgan bo lib, mamlakatimizda erkin ʻ fuqarolik jamiyati va inson kapitalini rivojlantirish, tadbirkorlik faoliyatini yanada rag batlantirish, investorlar huquqlarini himoya qilish, xususiy mulk ʻ daxlsizligi va gender tenglikni ta minlash kabi muhim vazifalarga ʼ qaratilgan. Iqtisodiy va siyosiy-huquqiy xalqaro reyting va indekslarda O zbekiston ʻ Respublikasining o rnini yaxshilash, xalqaro maydonda mamlakatimiz ʻ 19 mavqeini yanada yuksaltirish, xorijiy reyting agentliklari bilan hamkorlikni tizimli ravishda amalga oshirish maqsadida O zbekiston Respublikasiʻ Prezidentining 07.03.2019-yildagi PF-5687-son Farmoni bilan ustuvor xalqaro reyting va indekslar bilan ishlashni muvofiqlashtirish bo yicha ʻ komissiya tuzildi va Iqtisodiyot va moliya vazirligi tuzilmasida Xalqaro reyting va indekslar bilan ishlash departamenti tashkil etildi. Sohadagi tizimli ishlarning davomi sifatida O zbekiston Respublikasi ʻ Prezidentining 02.06.2020-yildagi PF-5687-son Farmoniga muvofiq, Oliy Majlis Senati raisining boshchiligidagi Xalqaro reyting va indekslar bilan ishlash bo yicha respublika kengashi tashkil etildi. Kengashning tashkil ʻ topishi O zbekistonning ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy-huquqiy taraqqiyot ʻ darajasini yuksaltirish jarayoni ustidan parlament nazoratini o rnatishni ʻ nazarda tutadi. 5 Farmon bilan O zbekiston uchun ustuvor bo lgan xalqaro reyting va ʻ ʻ indekslar bo yicha ʻ samaradorlikning eng muhim ko rsatkichlari ʻ (KPI) tasdiqlandi. Bundan tashqari, Adliya vazirligi markaziy apparati tuzilmasida Xalqaro reyting va indekslar bilan ishlash boshqarmalari tashkil etildi. 5 O zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga Murojaatnomasi. 2020 yil. 26 yanvar. ʻ 20 1-rasm. Xalqaro reytinglar bilan ishlashning avvalgi va yangi mexanizmi. So nggi 3 yil mobaynida xalqaro reytinglar bilan ishlashdaʻ mamlakatning ilmiy salohiyatini jalb qilish eng dolzarb masalalardan ekanligini ko rsatdi. Shu sababdan, O zbekiston Respublikasining ustuvor ʻ ʻ xalqaro reyting va indekslardagi ko rsatkichlarini yaxshilashga yo naltirilgan ʻ ʻ islohotlarni amalga oshirish yuzasidan takliflar ishlab chiqishga mamlakat ilmiy salohiyatini keng jalb etish va loyihaviy boshqaruvning xalqaro standartlaridan foydalanish, davlat xizmatchilarining sohadagi bilim va ko nikmalarini oshirish maqsadida O zbekiston Respublikasi Prezidentining ʻ ʻ 2022-yil 18-maydagi PQ–246-son Qarori qabul qilindi. Qaror bilan ustuvor xalqaro reyting va indekslarning tarkibiy indikatorlari doirasida muntazam past baholanib kelinayotgan soha va tarmoqlarni jadal rivojlantirish bo yicha o rta va uzoq muddatli ʻ ʻ strategiyalarni ishlab chiqish, past ko rsatkichli indikatorlar uchun mas ul ʻ ʼ davlat organlari tomonidan Innovatsion rivojlanish vazirligiga mavjud tizimli xatoliklarni bartaraf etish loyihalarini ishlab chiqish uchun ilmiy grantlarga buyurtma berish, davlat organlarining boshqaruv kadrlari uchun ustuvor xalqaro reyting va indekslar bo yicha qisqa muddatli malaka ʻ oshirish kurslari joriy etish amaliyoti tatbiq etildi. Bundan tashqari, xalqaro hamkorlikni kuchaytirish maqsadida, Iqtisodiyot va moliya vazirligi tomonidan 2019–2022-yillar davomida 3 ta Xalqaro reytinglar forumi tashkil etildi. Tadbirlar doirasida so nggi 5 yildagi ʻ iqtisodiy islohotlar bo yicha O zbekiston tajribasini zamonaviy usullar ʻ ʻ yordamida post-tahlil qilish hamda istiqboldagi islohotlar mundarijasining ustuvor yo nalishlari bo yicha fikr almashildi. ʻ ʻ II. Xalqaro reyting va indekslardagi ko rsatkichlar bo yicha ʻ ʻ natijalar 21 So nggi yillarda mamlakatimizda ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy-huquqiyʻ sohalarda olib borilgan keng ko lamli islohotlar natijasida ʻ 2023-yil 1-oktabr holatiga O zbekiston uchun ustuvor etib belgilangan ʻ 24 ta xalqaro reyting va indekslardan 15 ta sida ijobiy, 2 ta sida o rnimiz aks ettirilmagan va ʻ 7 ta si o zgarishsiz qolmoqda ʻ (1-ilova) . 2020-yilda mamlakatimiz Raqobatbardosh sanoat unumdorligi indeksi hamda To g ridan-to g ri xorijiy investitsiyalarni tartibga solish ʻ ʻ ʻ ʻ cheklovlari indeksi da ilk marotaba e tirof etildi. ʼ Shuningdek, 2018-yil O zbekiston Respublikasi ʻ “Fitch Ratings ” va “ S&P Global Ratings ” xalqaro reyting agentliklari tomonidan suveren kredit reytingi “BB-” (barqaror kutilma) darajasida baholandi va hozirgi kunga qadar mazkur bahoni ushlab qolmoqda. So nggi yillarda statistik ma lumotlarni ochiqlash va ularni chop etish ʻ ʼ amaliyoti sezilarli darajada yaxshilanishi sababli, O zbekiston Respublikasi ʻ 2020-yilda “ Global innovatsion” indeksiga qayta kiritildi. Respublikamiz 2023-yilda 132 ta mamlakat orasida 82-o rinni ʻ egalladi. Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkilotining “To g ridan-to g ri xorijiy ʻ ʻ ʻ ʻ investitsiyalarni tartibga solish cheklovlari” 2020-yilgi hisobotida O zbekiston Respublikasi ilk BMT tarkibidagi UNIDO tashkiloti tomonidan ʻ yuritiladigan “Raqobatbardosh sanoat unumdorligi – 2020” yillik hisobot e lon qilindi va unda birinchi marotaba O zbekiston ʼ ʻ 152 davlat qatoridan 0.017 ball to plab ʻ 92-o rin ʻ ni egallagan. Indeksning navbatdagi 2023-yilgi hisobotida mamlakat 10 pog onaga ko tarilib, ʻ ʻ 82-o rin ʻ ni qayd etdi. 2023-yilda BMTning “Barqaror rivojlanish maqsadlari” indeksi hisobotida O zbekiston Respublikasi 71,1 ball bilan ʻ 69-o rin ʻ ni qayd etdi va o tgan yilga nisbatan 8-pog onaga ko tarildi ʻ ʻ ʻ (2022-yilda 69,93 ball bilan 77-o rin) ʻ . 2023-yilda “The Heritage Foundation” (“Meros” jamg armasi, ʻ 22 AQSH) tomonidan “Iqtisodiy erkinlik indeksi – 2023” navbatdagi hisoboti e lon qilindi. Hisobotda O zbekiston 177 ta mamlakatlar orasida ʼ ʻ 109- o rinni ʻ egalladi va o tgan davrga nisbatan 8-pog onaga yuqoriladi ʻ ʻ (2022- yilda 55,7 bilan 117-o rin) ʻ . Ijobiy o zgarishlar aholining gender tenglik va ayollar huquqlari ʻ yo nalishlarida ham kuzatilmoqda. ʻ O zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 23-avgustdagi PF- ʻ 197-son farmoniga asosan Jahon bankining “Ayollar, biznes va qonun” indeksi O zbekiston Respublikasi uchun ustuvor bo lgan xalqaro reyting va ʻ ʻ indekslar ro yxatiga kiritildi ʻ (mas ul etib Kambag allikni qisqartirish va ʼ ʻ bandlik vazirligi huzuridagi Oila va xotin-qizlar qo mitasi belgilangan) ʻ . Bugungi kunda mazkur indeks 190 ta mamlakatni qamrab olgan bo lib, 8 ta indikator (harakatlanish erkinligi, ish joyi, mehnatga haq to lash, ʻ ʻ nikoh, ota-onalik qilish, tadbirkorlik, mulkka egalik qilish, pensiya) bo yicha mamlakatda erkaklar va ayollarning iqtisodiy imkoniyatlardan ʻ foydalanish salohiyati o rtasidagi huquqiy tafovutlarni baholaydi. ʻ Mamlakatimiz 2023-yil hisobotida (2021-yil 2-oktyabr – 2022-yil 1- oktyabrgacha bo lgan davr tahlil qilingan va ushbu davrda islohotlar ʻ kuzatilmaganligi qayd etilgan) maksimal 100 ball dan 70,6 ball to plagan va ʻ o tgan davrga (2022-yilda 70.6 ball) nisbatan o zgarishsiz qolgan. ʻ ʻ Indeksning Harakatlanish erkinligi, Tadbirkorlik va Mulkka egalik qilish ko rsatkichlari bo yicha 100,0 ball bilan baholandi. O z navbatida, bu ʻ ʻ ʻ ayollarning harakatlanish erkinliklari, ayollarning biznesni yuritishi, shuningdek mulk va merosga ega bo lish bo yicha gender tenglik ʻ ʻ ta minlanganini ko rsatadi. Bundan tashqari, mamlakat boshqa ʼ ʻ ko rsatkichlar bo yicha o tgan yil bilan bir xil natijalarni ko rsatmoqda. ʻ ʻ ʻ ʻ Shuning bilan birga, Indeksda mamlakatimiz o rnini yaxshilash ʻ bo yicha 2022-2023-yil davomida ʻ Mehnat kodeksi , Ma muriy ʼ 23 javobgarlik to g risidagiʻ ʻ va Jinoiy javobgarlik to g risidagi ʻ ʻ kodekslarga qator o zgartirishlar kiritildi. ʻ Xususan, “Ish joyi” indikatori bo yicha ʻ shahvoniy shilqimlik qilish uchun ma muriy javobgarlik belgilangandi ʼ (Ma muriy javobgarlik ʼ to g risidagi Kodeksning 41 ʻ ʻ 1 -moddasi), “Ota-onalik qilish” indikatori bo yicha ʻ bolani parvarishlash ta tillari ʼ dan bolaning otasi, buvisi, buvasi yoki bolani haqiqatda parvarishlayotgan boshqa qarindoshlari ham, shuningdek vasiysi ham to liq ʻ yoki qismlarga bo lib foydalanishi mumkinligi belgilandi ʻ (Mehnat kodeksining 405-moddasi) va “Mehnatga haq to lash” ʻ indikatori bo yicha ʻ teng qiymatli mehnat uchun erkaklar va ayollarga teng miqdorda haq to lanishi ʻ ni ta minladi ʼ (Mehnat kodeksining 244-moddasi) , “Nikoh” indikatori bo yicha ʻ oilaviy (maishiy) zo ravonlik ʻ uchun ma muriy ʼ javobgarlik (Ma muriy javobgarlik to g risidagi kodeksning 592-moddasi) ʼ ʻ ʻ va jinoiy javobgarlik (Jinoiy javobgarlik to g risidagi kodeksning 126-1- ʻ ʻ moddasi) belgilangandi. Ushbu o zgarishlar Indeksning ʻ 2024-yilgi hisobotida (2022-yil oktyabr – 2023-yil oktyabrgacha bo lgan davr tahlil qilingan va ushbu ʻ davrdagi islohotlar inobatga olinadi) aks ettirilishi kutilmoqda. III. Vazirlik va idoralar faoliyatini muvofiqlashtirish Mutasaddi vazirlik va idoralar o zlari mas ul bo lgan reyting va ʻ ʼ ʻ indekslarning e lon ʼ qilinishi muddatlari va ularning metodologiyalarini hisobga olgan holda, KPIga erishish maqsadida har yili amalga oshirilishi lozim bo lgan tashkiliy ʻ chora-tadbirlar dasturlarini ishlab chiqib tasdiqlash uchun xalqaro reyting va indekslar bilan ishlash bo yicha Respublika kengashiga kiritadi. O z o rnida, ʻ ʻ ʻ Iqtisodiyot va moliya vazirligi va Adliya vazirligi Respublika kengashining 24 ishchi organi sifatida vazirlik va idoralarni reytinglarga mas ul davlatʼ organlari ishini muvofiqlashtirib boradi. Xususan, Iqtisodiyot va moliya vazirligi tomonidan 2022-yilda ijtimoiy-iqtisodiy sohaga oid 221 banddan iborat chora-tadbirlar rejasi ijrosi muvofiqlashtirildi. Joriy yilda ijtimoiy- iqtisodiy sohaga oid 168 banddan iborat chora-tadbirlar rejasi tasdiqlandi. O zbekistonda o tgan yillar mobaynida amalga oshirilgan keng ʻ ʻ ko lamli va tizimli islohotlarga qaramay, atrof-muhit muammolari, raqamli ʻ iqtisodiyotni rivojlantirish istiqbollari, yashil iqtisodiyot, ijtimoiy xabardorlik, qonun ustuvorligi va korrupsiyaga qarshi kurash mavzulari dolzarbligicha qolmoqda. Mamlakatimizda 2030-yilgacha ko zlangan maqsadlarga erishish ʻ uchun olib borilayotgan tarkibiy islohotlarga qaramay, 2020-yilda boshlangan COVID-19 pandemiyasining iqtisodiyotga salbiy ta siri, vazirlik ʼ va idoralarning sust va samarasiz yondashuvi tufayli, olib borilayotgan islohotlarning xalqaro tashkilotlari tomonidan e tiborga olinmasligi ʼ O zbekiston uchun Barqaror rivojlanish maqsadlariga erishish yutuqlarini ʻ sekinlashtirishini inobatga olishimiz zarur. Barcha sa y-harakatlar faqat biron-bir reytingda yuqori o rinlarni ʼ ʻ egallash emas, balki pirovard maqsad – bu aholi farovonligini ta minlash, ʼ kuchli va raqobatbardosh iqtisodiyotni yaratish ekanligiga alohida urg u ʻ berilishi lozim. Xususan, amaldagi qat iy belgilangan ʼ “ustuvor xalqaro reyting va indekslar ro yxati”dan doimiy ravishda monitoring qilinadigan reyting va ʻ indekslarga o tish. ʻ Bunda xalqaro reyting va indekslar quyidagi talablarga binoan tanlab olinishi ko zda ʻ tutiladi: 1.1 Reyting va indekslar doimiy ravishda e lon qilinishi (uzog i bilan 2 ʼ ʻ 25 yil bir marotaba). Amaldagi ustuvor reytinglar ro yxatida 2019-2020-yildanʻ beri nashr qilinmagan yoki noma lum muddatga to xtatilganlari mavjud; ʼ ʻ 1.2 Reyting va indekslarning metodologiyasi va baholash mezonlari shaffof va ochiq bo lishi zarur. Amaldagi ustuvor reytinglar ro yxatida ʻ ʻ metodologiyasi yopiq tarzda hisoblanadiganlari mavjud; 2. Yuqoridagi tavsiyalarni amaliyotga joriy qilish bo yicha O zbekiston ʻ ʻ Respublikasi Prezidentining 2020-yil 6-iyundagi PF-6003-son Farmoniga o zgartirish va qo shimchalar kiritish. ʻ ʻ 3. Xalqaro reyting va indekslar bilan ishlash, mamlakatimizda ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy huquqiy-sohada islohotlarni ishlab chiqishda, amaldagi muammo va kamchiliklarni o rganish va ularga yechim topishda ʻ nodavlat-notijorat tashkilotlari, biznes va fuqarolarni keng jalb qilish. 4. Xalqaro reyting va indekslardagi ko rsatkichlarimizni hamda ʻ vazirlik va idoralar tomonidan ushbu ko rsatkichlarni yaxshilash yuzasidan ʻ faoliyatini yagona tizim (Yagona portal) orqali monitoring qilish va baholab borish. Aholi jon boshiga yalpi ichki mahsulot 2022 yilda 9 foizga o’sdi, ammo taqqoslanadigan mamlakatlar orasida eng past bo’lib qolmoqda. S&P Global Ratings 2023-yilda O‘zbekiston YaIM o‘sishini 5 foizga, 2024- yilda esa 5,5 foizga bashorat qilmoqda. Bu haqda reyting agentligining O‘zbekiston bank sektori tahliliga bag‘ishlangan hisobotida ma’lum qilindi. 2022-yilda Rossiyadan pul o‘tkazmalarining kirib kelishi va u bilan savdo aylanmalarining ortishi O‘zbekiston iqtisodiyotiga Ukrainadagi harbiy mojaro oqibatlarini engishga yordam berdi. Joriy yil uchun yalpi ichki mahsulotning o‘sishi taxminan 5 foizni tashkil etishi prognoz qilinmoqda, biroq keyingi ikki yilda u 5,5 foizni tashkil etadi. Mintaqadagi va jahondagi murakkab geosiyosiy vaziyatga qaramay, iqtisodiyot tiklanishda davom etadi. 26 Biroq, Rossiya-Ukraina mojarosi, iqtisodiy pasayish va inflyatsiya bosimi fonida iqtisodiy ko’rinish o’zgaruvchanligicha qolmoqda. Pul o‘tkazmalarining o‘sishi, shuningdek, kapital va migrantlar oqimining o‘sishi 2023 yildan boshlab o‘zgara boshlaydi. S&P O‘zbekistonda davlat korxonalari samaradorligini oshirish va xususiylashtirishni amalga oshirish bo‘yicha iqtisodiy islohotlar dasturini ijobiy baholaydi. Bu davlat sektori ustunlik qiladigan iqtisodiyotga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Mintaqadagi geosiyosiy keskinliklar va jahon iqtisodiyotining beqaror prognozi tufayli keng ko‘lamli xususiylashtirish vaqt talab etadi. O‘tgan yili aholi jon boshiga yalpi ichki mahsulot 9,3 foizga o‘sdi va 2146,7 dollarni tashkil etdi – bu taqqoslanadigan mamlakatlar guruhidagi farovonlikning eng past darajasidir. Biroq, yashirin iqtisodiyotning sezilarli hajmi tufayli aholining real daromadlari rasmiy daromadlardan yuqori bo’lishi mumkin. Umumiy davlatning sof qarzi 2025 yilga kelib YaIMning 23 foizini tashkil etadi – bu xalqaro kontekstda past daraja. Kelgusi uch yil ichida joriy hisob taqchilligi 6% gacha oshadi, lekin to g ridan-to g ri xorijiy investitsiyalarʻ ʻ ʻ ʻ oqimi va qarzlarning ko payishi hisobiga moliyalashtiriladi. ʻ 2023 yilda Ukrainaga qarshi urush va global iqtisodiy o‘sishning sekinlashishi fonida O‘zbekiston YAIM o‘sishi 5 foizgacha sekinlashishini prognoz qilmoqda. S&P Global Ratings xalqaro reyting agentligi O‘zbekiston yalpi ichki mahsuloti o‘sishini 2023 yilda 5 foiz, 2024 yilda esa 5,5 foiz darajasida prognoz qilmoqda. Bu haqda reyting agentligining O‘zbekiston bank sektori tahliliga bag‘ishlangan hisobotida ma’lum qilindi . 2022 yilda O‘zbekiston iqtisodiyoti Ukrainaga qarshi urush oqibatlarini agentlik tahlilchilari taxmin qilganidan ko‘ra yaxshiroq yengib o‘tdi, bunga 27 Rossiyadan pul o‘tkazmalarining ko‘payishi hamda Rossiya bilan savdo hajmining oshishi sabab bo‘ldi. Joriy yil uchun yalpi ichki mahsulotning o‘sishi taxminan 5 foizni tashkil etishi prognoz qilinmoqda, biroq keyingi ikki yilda u 5,5 foizni tashkil etadi. Mintaqadagi va jahondagi murakkab geosiyosiy vaziyatga qaramay, iqtisodiyot tiklanishda davom etadi. Biroq Rossiya-Ukraina mojarosi, iqtisodiy pasayish va inflyatsiya bosimi fonida iqtisodiy ko‘rinish o‘zgaruvchanligicha qolmoqda. Pul o‘tkazmalarining o‘sishi, shuningdek, kapital va migrantlar oqimining o‘sishi 2023 yildan boshlab o‘zgara boshlaydi. S&P O‘zbekistonda davlat korxonalari samaradorligini oshirish va xususiylashtirishni amalga oshirish bo‘yicha iqtisodiy islohotlar dasturini ijobiy baholaydi. Bu davlat sektori ustunlik qiladigan iqtisodiyotga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Mintaqadagi geosiyosiy keskinliklar va jahon iqtisodiyotining beqaror prognozi tufayli keng ko‘lamli xususiylashtirish vaqt talab etadi. Tahlilchilar iqtisodiy muhit 2022 yildagi mo‘’tadil o‘sish bilan solishtirganda, 2024 yilga kelib kreditlashning 25−30 foizga o‘sishini qo‘llab-quvvatlashini kutmoqda. Ba’zi yutuqlarga qaramay, dollarlashuv keyingi ikki yil davomida yuqori darajada qolishi mumkin. 2022 yili aholi jon boshiga yalpi ichki mahsulot 9,3 foizga o‘sdi va 2146,7 dollarni tashkil etdi. Biroq yashirin iqtisodiyotning sezilarli hajmi tufayli aholining real daromadlari rasmiy daromadlardan yuqori bo‘lishi mumkin. Ma’lumotlarga ko‘ra, hukumatning sof qarzi 2025 yilga borib YAIMning 23 foizini tashkil etadi — bu xalqaro kontekstda past daraja. Joriy hisob taqchilligi keyingi uch yil ichida yalpi ichki mahsulotning o‘rtacha 6 foizini tashkil etadi, lekin to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar va qarzlar oqimi hisobiga moliyalashtiriladi. 28 «Biz hali ham O‘zbekistonning siyosiy tizimi yuqori darajada markazlashgan, institutsional tizim esa nisbatan zaif deb hisoblaymiz. Shu bilan birga, hukumatning barcha darajalarda nazorat va muvozanat tizimini rivojlantirishga urinishlarini qayd etamiz. Qarorlarni qabul qilish jarayoni qisman noaniq va yuqori darajada markazlashganligicha qolmoqda, davlat organlari o‘rtasidagi nazorat va muvozanat tizimining samaradorligi, bizningcha, cheklangan, bu esa kelajakdagi siyosiy qarorlarni bashorat qilishni qiyinlashtiradi», — deyiladi agentlik sharhida. Eslatib o‘tamiz, Markaziy bank 2023 yil oxirigacha mamlakat iqtisodiyoti 4,5−5% darajasida o‘sishini prognoz qilgan . Kutilayotgan inflyatsiya darajasi esa 8,5−9,5% bo‘ladi. Bu yil pul-kredit siyosatining ta’sir doirasi bazaviy inflyatsiyaning o‘sish dinamikasi hamda tashqi iqtisodiy sharoitlardagi xatarlar sabab qisqarishi mumkin. Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi sharhida mamlakatning joriy makroiqtisodiy holati tahlil etilib, 2023-2024 yil uchun prognozlar berilgan. Unda yalpi ichki mahsulot, sanoat, investitsiyalar, iste’mol xarajatlari, inflyatsiya, foiz stavkalari, kreditlash, ichki va tashqi savdo, davlat byudjeti xarajatlari va daromadlari, siklik moslashtirilgan byudjet balansi kabi ko‘rsatkichlar tahlil qilingan. Shuningdek, milliy iqtisodiyot rivojlanishining holati va asosiy tendensiyalarining monitoringi, shu jumladan, qisqa muddatli iqtisodiy istiqbollarini shakllantiruvchi pul-kredit va fiskal sohalardagi davlat siyosati masalalari qamrab olingan. O‘zbekiston iqtisodiyoti 2023 yilning yanvar-sentyabr oylarida o‘zining o‘rta muddatli trendidan yuqori o‘sib, o‘sish sur’ati 5,8 foizni tashkil qildi. Joriy yilning III choragida almashuv kursining to‘g‘rilanishi fonida tashqi savdo aylanmasi 22,1 foizga o‘sib, 44,7 mlrd. dollarni tashkil etdi. 29 Hisob-kitoblariga ko‘ra, 2023 yilda O‘zbekistonda yillik iqtisodiy o‘sish 5,4- 5,6 foiz atrofida bo‘lishi prognoz qilinmoqda. Bunda aholi iste’moli va investitsiyalarning o‘sishi mos ravishda 4,8 foiz va 7,6 foizni tashkil etadi. Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazining 2023 yil yanvar-sentyabr bo‘yicha Makroiqtisodiy sharhining asosiy xulosalariga quyidagilar kiradi. 2023 yil yanvar-sentyabr oylarida O‘zbekiston iqtisodiyoti 5,8 foizga o‘sdi. Joriy yil yakuni bilan ijobiy ishlab chiqarish tafovuti saqlanib qolishi kutilmoqda. Xizmatlar va sanoat sohasi yalpi taklif tarafidan iqtisodiy o‘sishning asosiy drayverlari bo‘ldi – xizmatlar 6,5foizga va sanoat 5,7 foizga o‘sdi. O‘tgan yillardagi tendensiya shuni ko‘rsatmoqdaki, foyda va daromad solig‘i hamda resurs to‘lovlari va mol-mulk solig‘idan tushumlarning YAIMga nisbatan ulushi 2021 yilgacha ortib borgan bo‘lsa, oxirgi yillarda byudjetdan tashqari jamg‘armalar va hisoblar hamda boshqa daromadlarning ulushi ortmoqda. Hisob-kitoblariga ko‘ra, 2020-2023 yillarda real va neytral foiz stavkalarida o‘sish tendensiyasi kuzatildi. Joriy yilning sentyabr holatiga ko‘ra, real foiz stavka 4,4 foizni, neytral foiz stavka 3,9 foizni tashkil qildi. Global monetar sharoitlarning qattiqlashtirilishi fonida asosiy savdo hamkor davlatlar Rossiya, Qozog‘iston va Turkiyada Markaziy banklar tomonidan ham qattiq monetar siyosatni ushlab turish siyosati davom ettirilmoqda. 2023 yil oktyabr boshiga keng ma’nodagi pul massasi o‘tgan yilning mos davriga nisbatan 12 foizga ko‘paygan. Pul massasi tarkibida milliy valyuta 77 foiz, xorijiy valyutadagi depozitlar ulushi 23 foizni tashkil qildi. Tahlillarga ko‘ra, aholiga ajratilgan kreditlar kesimida iste’mol va avtokreditlash ulushi yuqoriligicha qolmoqda. 2023 yilning yanvar- sentyabrida mashina va asbob-uskunalar importi 11,4 mlrd., kimyoviy mahsulotlar 4,2 mlrd., oziq-ovqat mahsulotlari 3 mlrd. va xizmatlar 1,8 mlrd. 30 dollarni tashkil qilgan. Mazkur kategoriyalarning importdagi ulushida sezilarli o‘zgarish kuzatilmagan. 6 Markaz hisob-kitoblariga ko‘ra, mamlakatning savdo shartlarida pasayish davom etmoqda. Xususan, ushbu ko‘rsatkich o‘tgan yil 9 oyiga nisbatan 0,5 foizga yomonlashgan bo‘lsa, 2018 yildan beri 11,2 foizga pasaygan. Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi tomonidan Xalqaro hisob-kitoblar banki metodologiyasi asosida so‘m real samarali almashuv kursi dinamikasi tahlil qilindi. So‘mning real almashuv kursi 2019 yil yanvaridan 2023 yil sentyabriga qadar 13,9 foizga mustahkamlangan. 6 O zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga Murojaatnomasi. 2020 yil. 26 yanvar.ʻ 31 Xulosa Bozor iqtisodiyotiga xos mulkiy poliformizmni Xususiy mulk transformatsiyasi yuzaga keltiradi. Xususiy mulk o z sohiblari ixtiyori bilanʻ birlashganda jamoa mulki hosil bo ladi. Xususiy mulk milliylashtirilganda u ʻ davlat mulkiga aylanadi. Xususiy mulk bozor iqtisodiyotining tayanchi sifatida bir qator belgilar bilan tavsiflanadi: Xususiy mulk iqtisodiy resurslar, yaratilgan mahsulot va xizmatlarni, umuman boylikni yakka tartibda ayrim kishilar yoki oilalar tomonidan o zlashtirilishini ta minlaydi. Xususiy mulk sohiblari turli ʻ ʼ toifadagi kishilar, chunonchi tadbirkorlar, ishchilar, xizmatchilar, dehqonlar, yer egalari va rantyelar bo lishi mumkin. Xususiy mulk o z egasiga iqtisodiy ʻ ʻ hokimiyat beradi, ya ni uni boshqarish funksiyasi bilan ta minlaydi. Mulk ʼ ʼ ob yektini mulqdorning o zi yoki uning nomidan menejerlar boshqaradi. ʼ ʻ Xususiy mulk o z soxibiga naf keltirishi shart. Xususiy mulk o z soxibiga ʻ ʻ iqgasodiy mustaqillik beradi, ya ni mulk soxibi uni uz bilganicha ishlatadi. ʼ Mulk egasi muqobil iktisodiy tanlov qoidasiga binoan, nima ish qilishini belgilab oladi, u mulkini biznesga qo yadi, sotadi, garovga beradi yoki ʻ merosga qoldiradi. Xususiy mulk iqtisodiy ro yobga chiqishi — o z egasiga mulkiy ʻ ʻ daromad keltirishi yoki uning iste mol ehtiyojini qondirishi kerak. Davlat ʼ qabul qilgan qonunlar va yozilmagan qoidalar, ya ni shakllangan an analar ʼ ʼ va mulkiy udumlar Xususiy mulkga egalik qilishni, mulkiy huquqni ta minlaydi. O zbekistonda Xususiy mulk daxlsizligi O zbekiston ʼ ʻ ʻ Respublikasi Konstitutsiyasi va mulk to g risidagi qonunlarda e tirof etilgan. ʻ ʻ ʼ O zbekistonda Xususiy mulk davlat mulkini xususiylashtirish, uni ʻ hosil etishga ruxsat berilishi natijasida yuzaga keldi va xususiy korxonalar, fermer va dehqon xo jaliklari, xususiy banklar, tomorqa, xonadondagi ʻ 32 molmulk va pul jamg armalari, qimmatli qog ozlar Xususiy mulk ob yektigaʻ ʻ ʼ aylandi. Xususiy mulk, uni iqtisodiy ro yobga chiqarish usuli jihatidan 2 turga ʻ bo linadi; 1) ayrim kishilarga qarashli bo lgan tanho individual Xususiy ʻ ʻ mulk Bu mulkka egalik mulkdorning o zining faoliyati orqali yuz beradi, ʻ yakka tartibda egasi tomonidan boshqariladi, u keltirgan daromad ulushlarga ajralmagan holda to lato kis egasiga tegadi; 2) korporativ, guruxiy Xususiy ʻ ʻ mulk Bu ulushbay, sherikchilikka asoslangan mulk bulib, aksiyadorlik jamiyatiga xos. Uning egalari aksiyadorlar hisoblanadi, ularning mulkiy ulushi qo lidagi aksiyalar qiymati bilan o lchanadi. Xususiy mulkning bu ʻ ʻ turida mulkning iqtisodiy ro yobga chiqishi alohida emas, balki mulkdorlar ʻ guruhi doirasida yuz beradi. Bu mulkni aksiyadorlarning o zlari emas, balki ʻ yollangan menejerlar boshqaradi, undan kelgan daromad aksiyadorlar urtasida ulushbaychilik qoidasiga binoan taqsimlanib dividend shakliga kiradi. Mayda Xususiy mulk individual bulsa, yirik Xususiy mulk korporativ Xususiy mulk tavsifiga ega. 33 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 1. Mirziyoyev Sh.M. “Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik har bir rahhar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak”. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2016-yil yakunlari va 2017 yil istiqbollariga bag‘isiilangan majlisidagi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti nutqi. Xalq so‘zi gazetasi, 2017-yil 16-yanvar, №11. 2. Mirziyoyev Sh.M. “Buyuk kelajaginiizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga quramiz”. O‘zbekiston, 2017-yil. 3. O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar strategiyasi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoni. O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 6-son, 70-modda. 2017-yil. 4. Mirziyoyev Sh.M. “Qonun ustuvorligi - inson manfaatlarini ta’minlash taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. “O‘zbekiston”, 2017-yil. 5. R.A.Mavlonova, D.Abdurahimova. “Pedagogik mahorat”. O‘quv qo‘llanma. Toshkent. Fan va texnologiya. 2012-yil. 6. Mirziyoyev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga quramiz. - Toshkent: O'zbekiston. 2017. 7. O zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy ʻ Majlisga Murojaatnomasi. 2020 yil. 26 yanvar. Qo’shimcha adabiyotlar: 1. “ O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha harakatlar strategiyasi to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947-sonli Farmoni . 34 2. Mirziyoev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz. – Toshkent: “O’zbekiston” NMIU, 2017. – 488 b. 3. Mirziyoev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak. – Toshkent: “O’zbekiston” NMIU, 2017. – 104 b. 4. Mirziyoev Sh.M. Erkin va farovon, demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. – Toshkent: “O’zbekiston” NMIU, 2017. – 56 b. 5. Mirziyoev Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. – Toshkent: “O’zbekiston” NMIU, 2017. – 48 b. 6. Mirziyoev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2016 yil yakunlari va 2017 yil istiqbollariga bag’ishlangan majlisdagi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining nutqi. \\ Xalq so’zi gazetasi. 2017 yil 16 yanvar, №11. Internet saytlari. 1. http://Zivonet.uz 2. http://edu.uz 3. www.nadlib.uz 4. http://teoriya.ru 35

O‘zbekistonda iqtisodiy islohotlar, xususiy mulkchilikning shakllanishi, bozor munosabatlarining rivojlanishi.

Sotib olish