O'zbekistonda mahalliy o'zini-o’zi boshqaruv organlari faoliyatini yo'lga qo'yilishi - Tarix - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	66.9KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	31 Mart 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Tarix

Sotuvchi

eldor

Ro'yxatga olish sanasi 31 Mart 2025

27 Sotish

O'zbekistonda mahalliy o'zini-o’zi boshqaruv organlari faoliyatini yo'lga qo'yilishi

Sotib olish

O'ZBEKISTONDA MAHALLIY O'ZINI BOSHQARUV ORGANLARI
FAOLIYATINI YO'LGA QO'YILISHI
MUNDARIJA:
KIRISH………………………………………………………………………….....2
I BOB MAHALLIY HOKIMIYAT ORGANLARI
1.1. Mahalliy vakillik organlari va ularning faoliyati……………………………...5
1.2. Mahalliy ijro organlari va ularning faoliyati………………………………...11
II BOB FUQAROLARNING O’ZINI-O’ZI BOSHQARISH
ORGANLARI
2.1. Fuqarolarning o’zini-o’zi boshqarish organlarini tashkil etish……………...18
2.2 Fuqarolarning o’zini-o’zi boshqarish organlari faoliyatining asosiy
yo’nalishlari……………………………………………………………………….24
XULOSA…………………………………………………………………………28
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXAT…………………………..30

Kirish
Kurs ishining dolzarbligi. O’zbekiston Respuplikasi Konstutsiyasining
XXI bob. Mahalliy davlat hokimiyati asoslari. Fuqarolarning o ’zini o’zi boshqarish
organlari bilan bog’liq hisoblanadi. XXI bobning dolzarbligi bunda mahalliy
davlat hokimiyati organlarining faoliyat tartibining asosiy yo’nalishlari, faoliyati
amalga oshiriladigan hudud birligi bundan tashqari vakillik organlari va ijroiya
organlarni tashkil etish tartibi, tizimini tartibga solish ham Konstutsiyaning XXI
bobi bilan amalga oshirilishi bu bobning dolzarbligini korsatadi.
O’zbekistonda demokratik huquqiy davlat barpo etish jarayonida ko’plab
vazifalar belgilangan edi. Eng muhim vazifalardan biri respublikada davlat
hokimiyatining vakillik va fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlarini yangi
sharoitlarga mos keladigan tizimini yaratish edi. Hozirgi amalda bo’lgan mahalliy
vakillik organlari yangi organlar bo’lmasdan, xalq deputatlari Sovetlari negizida
tashkil qilingan. 1992-yil 4-yanvarda «O’zbekiston Respublikasining mahalliy
hokimiyat idoralarini qayta tashkil etish to’g’risida»gi Qonun qabul qilindi. Bu
qonun mamlakatimizda mahalliy hokimiyatning ikki mustaqil organi – vakillik va
ijro organlari tizimiga boshchilik qiladigan hokimlik va hokimlar lavozimi joriy
etildi.
O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining XXI bobi « Mahalliy davlat
hokimiyati asoslari. Fuqarolarning o ’zini o’zi boshqarish organlari » deb nomlanib,
unda mahalliy davlat hokimiyati organlarining tizimi, vazifalari, tuzilish tartibi
mustahkamlandi. Konstitutsiyaga ko’ra, avvalgi mahalliy vakillik organlarining
nomi Kengashlar deb o’zgartirildi. Ularning samarali ishlashini ta’minlash uchun
viloyat, tuman va shahar Xalq deputatlari Kengashlari vujudga keltirildi.
O’zbekiston Konstitutsiyasi qabul qilinguncha mahalliy vakillik organlarining uch
bo’g’inli tizimi mavjud bo’lib, ular:
1) viloyatlar hamda Toshkent shahar xalq deputatlari Kengashlari – yuqori
bo’g’in hisoblanardi;
2) tuman, shahar xalq deputatlari Kengashlari – o’rta bo’g’in;
2

3) qishloq, posyolka, ovul xalq deputatlari Kengashlari – quyi bo’g’in.
Konstitutsiya mahalliy vakillik organlarining ikki bo’g’inli tizimini
mustahkamladi, ya’ni quyi bo’g’in olib tashlandi. Ular o’rniga fuqarolarning o’zini
o’zi boshqarish organlari tuziladigan bo’ldi. Shunday qilib, O’zbekiston
Respublikasi Konstitutsiyasiga muvifiq, mahalliy davlat hokimiyati, hokimiyat
organlari ikki mustaqil organlarga – vakillik va ijroiya hokimiyatiga bo’lindi.
Mahalliy vakillik organlariga – xalq deputatlari Kengashlari kiradi. Ular o’z
faoliyatini jamoaviy (kollegial) asosda olib boradi. Xalq deputatlari Kengashlari
ishining asosiy tashkiliy – huquqiy shakli sessiya hisoblanadi.
Mahalliy davlat hokimiyat organlari sud hokimiyati organlari, prokuratura,
ichki ishlar organlari, adliya singari huquqni muhofaza qilish organlari bilan o’zaro
hamkorlikda ish olib boradi.
Fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari. O’zbekiston Respublikasi
mustaqil taraqqiyot yo’liga kirgach, O’zbekistonga xos va mos fuqarolarning
o’zini o’zi boshqarish organlari vujudga keldi. Xususan, hozirda deyarli jahonning
barcha mamlakatlarida bu institut mahalliy o’zini o’zi boshqarish deb atalsa,
O’zbekistonda esa fuqarolarning o’zini o’zi boshqarishi deb ataladi. O’zbekiston
Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilingach fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish
tizimining huquqiy zamini mustahkamlandi. Konstitutsiyaning 127-moddasiga
ko’ra, «Shaharcha, qishloq va ovullarda, shuningdek, ular tarkibidagi mahallalarda
hamda shaharlardagi mahallalarda fuqarolarning yig’inlari o’zini o’zi boshqarish
organlari bo’lib, ular raisni saylaydi»
Shunday qilib fuqarolar yig’ini ma’lum muddatda to’planib ish yuritadigan
o’zini o’zi boshqarish vositasi bo’lsa, rais, uning maslahatchilari doimiy faoliyat
ko’rsatuvchi tuzilmadir.
Kurs ishi mavzusini o’rganilganlik darajasi: O’zbekiston Respublikasi
Konstutsiyasining XXI bobini o’rganish davomida LEX.UZ saytidan
foydalanamiz.
Kurs ishi maqsadi. Konstitutsiyamizning XXI bobini sharhlash, mahalliy
davlat hokimyati organlari hamda fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari
3

tutgan o’rni va o’ziga xos jihatlari hamda shunga oid qonunosti hujjatlarni
o’rganish.
Kurs ishi vazifalari quyidagilar etib belgilandi:
 Mahalliy vakillik organlari va ularning faoliyati
 Mahalliy ijro organlari va ularning faoliyati
 Fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari tashkil etish
 Fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari faoliyatining asosiy
yo’nalishlari
Kurs ishining predmeti: Mahalliy davlat hokimyati organlari to’g’risidagi
va Fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlarga oid normativ-huquqiy hujatlar
kurs ishi mavzusining predmetini tashkil etadi.
Kurs ishining obyekti : Mahalliy davlat hokimyati organlarining faoliyati
Fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlarning tashkil etilishi ularning
ahamyati va mohiyatini tashkil etadi.
Kurs ishining nazariy va amaliy ahamiyati. Kurs ishida bayon etilgan
mulohazalar, nazariy xulosalar va amaliy takliflar xalqaro munosabatlarda
O’zbekistonning o’rnini aniqlash, uning ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy hayotda
tutgan mavqyeini o’rganish uchun asos qilib olish mumkin.
Kurs ishining tuzilishi: kirish, 2 bob, 4 paragraf, xulosa va foydalanilgan
adabiyotlar ro’yxatidan iborat.
4

I BOB MAHALLIY HOKIMIYAT ORGANLARI
1.1. Mahalliy vakillik organlari va ularning faoliyati
O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida mahalliy miqyosda boshqaruvni
tashkil etishga o’ziga xos tarzda yondashilgan, MDH va boshqa sobiq ittifoqdosh
respubliklar konstitutsiyalaridan farq qilib, O’zbekiston Konstitutsiyasida mahalliy
davlat hokimiyati organlari tizimi alohida, fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish
organlarining tizimi alohida belgilandi. O’zbekistondan boshqa davlatlarning
konstitutsiyalarida mahalliy davlat hokimiyati degan tushuncha ishlatilmagan.
Jumladan, Belorussiya Konstitutsiyasida “Mahalliy boshqaruv va o’zini o’zi
boshqaruv”, Qozog’iston Konstitutsiyasida “Davlatning hududiy tuzilishi va o’zini
o’zi boshqaruv”, Qirg’iziston, Rossiya va Estoniya Konstitutsiyalarida “Mahalliy
boshqaruv”, Turkmaniston Konstitutsiyasida “Mahalliy ijro hokimiyati” alohida
bobda, “Mahalliy boshqaruv” alohida bobda berilgan.
Rossiya Konstitutsiyasida davlat hokimiyati federal miqyosda va federatsiya
subyektlari miqyosida tashkil qilinib, boshqa barcha quyi bo’g’inlarda tuman,
shahar, qishloqlarda mahalliy boshqaruv organlari tashkil qilinadi va faoliyat
yuritadi. O’zbekiston Respublikasida mahalliy miqyosda boshqaruv viloyat,
tuman, shaharlarda mahalliy davlat hokimiyati organlariga, qishloq, shaharcha,
ovullarda fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari zimmasiga yuklangan. 1
Mahalliy davlat hokimiyati organlari - joylardagi davlat boshqaruv
idoralari. Ular mahalliy ahamiyatga molik hamma masalalarni o z vakolatlariʻ
doirasida o zlari hal etadilar, umumdavlat man-faatlarini shu hududda yashab
ʻ
turgan fuqarolarning manfaatlari bilan uy-g unlashtiradilar, yagona davlat
ʻ
hokimiyati organlarining tarkibiy bo g ini sifatida yuqori davlat organlari
ʻ ʻ
qarorlarining amalga oshirilishini ta minlaydilar. O zbekiston mustaqillikka
ʼ ʻ
erishgach, uzoq tarixiy tajribaga, milliy an analarga tayangan holda ilg or
ʼ ʻ
mamlakatlar tajribasidagi ijobiy tomonlarni o rganib, o z davlat idoralarini tubdan
ʻ ʻ
qayta isloh qildi, Mahalliy davlat hokimiyati organlari tizimini yaratdi. Mahalliy
hokimiyat tizimini shakllantirish sohasida bir qator qonun va rasmiy hujjatlar qabul
1
Konstutsiyaviy huquq; T.HUSANOV XXI bob 421 bet.
5

qilindi. Ular orasida O zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi (1992-yil, 8 dekabr),ʻ
"Mahalliy davlat hokimiyati to g risida"gi qonun (1993-yil, 2-sentabr), "Xalq
ʻ ʻ
deputatlari viloyat, tuman, shahar kengashlariga saylovlar to g risida"gi qonun
ʻ ʻ
(1994-yil, 5-may) kabilar mu-him o rin egallaydi. O zbekiston Respublikasi
ʻ ʻ
Konstitutsiyasining 21-bobida Mahalliy davlat hokimiyati organlari faoliyatining
konstitutsiyaviy huquqiy asoslari o z aksini topgan (120—127-moddalar). Mazkur
ʻ
moddalarda Mahalliy davlat hokimiyati organlari tizimi, mavqei, vazifalari,
tuzilish tartibi konstitutsiyaviy darajada mustahkamlab qo yilgan. Konstitutsiya
ʻ
mahalliy vakillik organlarining 2 bo g inli tizimi (ya ni, tuman, shahar xalq
ʻ ʻ ʼ
deputatlari kengashlari — quyi bo g in; viloyatlar va Toshkent shahri xalq
ʻ ʻ
deputatlari kengashlari — yuqori bo g in)ni mustahkamladi va bu mahalliy davlat
ʻ ʻ
hokimiyati to g risidagi qonunda o z ifodasini topdi. Mahalliy davlat hokimiyati
ʻ ʻ ʻ
organlari qonuniylikni, huquqiy tartibotni va fuqarolarning xavfsizligini
ta minlash, hududlarni iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy rivojlantirish; mahalliy
ʼ
byudjetni shakllantirish va uni ijro etish, mahalliy soliqlar, yig imlar belgilash,
ʻ
byudjetdan tashqari jamg armalarni hosil qilish; mahalliy kommunal xo jalikka
ʻ ʻ
rahbarlik qilish; atrof-muhitni muhofaza qilish; fuqarolik holati aktlarini qayd
etishni ta minlash; normativ hujjatlarni qabul qilish hamda O zbekiston
ʼ ʻ
Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlariga zid kelmaydigan boshqa vakolatlarni
amalga oshiradi. Mahalliy davlat hokimiyati organlari O zbekiston Respublikasi
ʻ
qonunlari, Prezident farmonlarini, davlat hokimiyati yuqori organlarining
qarorlarini amalga oshiradi, xalq deputatlari quyi kengashlari faoliyatiga rahbarlik
qiladi, respublika va mahalliy hokimiyatga molik masalalarni muhokama qilishda
qatnashadi. 2
Mahalliy vakillik va ijroiya hokimiyati.
Viloyatlar, tumanlar va shaharlarda (tumanga bo’ysunadigan shaharlardan
tashqari) xalq deputatlari Kengashlari davlat hokimiyatining vakillik organlaridir.
Viloyat, tuman, shahar hokimi viloyat, tuman va shaharning oliy mansabdor
shaxsi bo’lib, ayni bir vaqtda tegishli hududdagi vakillik va ijroiya hokimiyatini
2
MAHALLIY DAVLAT HOKIMIYATI TO‘G‘RISIDA 18.09.1993
6

boshqaradi. Viloyat hokimi, Toshkent shahar hokimi O’zbekiston Respublikasi
Prezidenti va tegishli xalq deputatlari Kengashi oldida hisobdordirlar. Tuman,
shahar hokimi yuqori turuvchi hokim va tegishli xalq deputatlari Kengashi oldida
hisobdordir.
Xalq deputatlari Kengashi va hokim viloyat, tuman va shahar uchun umumiy
bo’lgan ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish vazifalari amalga oshirilishini, joylarda
qonunlar, O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining qarorlari,
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti va Vazirlar Mahkamasi qabul qilgan hujjatlar,
yuqori turuvchi xalq deputatlari Kengashlari va hokimlar qarorlarining ijrosini,
O’zbekiston Respublikasi davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari bilan
fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari o’rtasidagi aloqalarni, aholini
viloyat, tuman va shaharni boshqarishga jalb etishni ta’minlaydi.
Mahalliy hokimiyat vakillik organlari va hokimlar O’zbekiston Respublikasi
Davlat gerbi tasviri tushirilgan muhrga ega bo’ladilar. 3
Mahalliy vakillik va ijroiya hokimiyati boshlig’ini lavozimiga tayinlash va
lavozimdan ozod etish
Viloyat va Toshkent shahar hokimi O’zbekiston Respublikasi Prezidenti
tomonidan tayinlanadi hamda lavozimidan ozod etiladi.
Viloyat va Toshkent shahar hokimi nomzodlari O’zbekiston Respublikasi
Prezidenti tomonidan tegishli xalq deputatlari Kengashlaridagi partiya
guruhlarining har biri bilan maslahatlashuvlar o’tkazilganidan so’ng xalq
deputatlari viloyat va Toshkent shahar Kengashiga tasdiqlash uchun taqdim etiladi.
Tegishli xalq deputatlari Kengashi deputatlari umumiy sonining ko’pchilik
ovozini olgan viloyat va Toshkent shahar hokimi nomzodi tasdiqlangan
hisoblanadi. Agar ovoz berish vaqtida viloyat va Toshkent shahar hokimi
nomzodlari tegishli xalq deputatlari Kengashi deputatlari umumiy sonining
ko’pchilik ovozini ololmasa, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti mazkur
3
O‘zbekiston Respublikasining Qonuni, 02.09.1993 yildagi 913-XII-son
7

lavozimlarga nomzodlarni partiya guruhlari bilan qo’shimcha maslahatlashuvlar
o’tkazganidan so’ng bir oy ichida yana ikki marta taqdim etish huquqiga ega.
Tegishli xalq deputatlari Kengashi taqdim etilgan viloyat va Toshkent shahar
hokimi nomzodlarini uch marta rad etgan taqdirda, O’zbekiston Respublikasi
Prezidenti viloyat va Toshkent shahar hokimi vazifasini bajaruvchini tayinlash,
tegishli xalq deputatlari Kengashini tarqatib yuborish huquqiga ega. Bunda xalq
deputatlari viloyat va Toshkent shahar Kengashlariga saylov tarqatib yuborish
to’g’risida qaror qabul qilingan kundan e’tiboran uch oy ichida o’tkaziladi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti xalq deputatlari viloyat va Toshkent
shahar Kengashlarining qaroriga muvofiq hokim nomzodi bo’yicha farmon qabul
qiladi.
Tuman, shahar hokimlari viloyat, Toshkent shahar hokimi tomonidan
tayinlanadi va lavozimidan ozod etiladi hamda tegishli xalq deputatlari Kengashi
tomonidan tasdiqlanadi.
Viloyat, tuman, shahar hokimlari tegishli xalq deputatlari Kengashi
deputatlari orasidan tayinlanadi va tasdiqlanadi.
Tumanga bo’ysunuvchi shahar hokimi tuman hokimi tomonidan tayinlanadi
va lavozimidan ozod etiladi hamda xalq deputatlari tuman Kengashi tomonidan
tasdiqlanadi.
Viloyat hokimi O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi bilan
kelishilgan holda shahar hokimini tuman (shahar tarkibiga kiruvchi tumanlar
bundan mustasno) hokimiga bo’ysundirish va yagona boshqaruv organlarini tuzish
vakolatiga ega bo’lib, bu xususdagi qaror keyinchalik xalq deputatlari viloyat
Kengashi tomonidan tasdiqlanadi.
Xalq deputatlari Kengashi va hokimlarning vakolat muddati — besh yil. 4
Xalq deputatlari Kengashi va hokim qabul qiladigan hujjatlar.
Xalq deputatlari viloyat, tuman, shahar Kengashi qarorlar qabul qiladi.
4
O‘zbekiston Respublikasining Qonuni, 02.09.1993 yildagi 913-XII-son
8

Viloyat, tuman, shahar hokimi qarorlar qabul qiladi va farmoyishlar
chiqaradi.
Xalq deputatlari Kengashi va hokim qabul qilgan hamda chiqargan hujjatlar
imzolangan vaqtdan boshlab kuchga kiradi, basharti ana shu hujjatlarda o’zga
tartib belgilanmagan bo’lsa. Xalq deputatlari Kengashining va hokimning
normativ-huquqiy tusdagi hujjatlari, agar hujjatlarning o’zida kechroq muddat
ko’rsatilmagan bo’lsa, rasmiy e’lon qilingan kundan e’tiboran kuchga kiradi.
Xalq deputatlari Kengashi va hokim o’z vakolatlari doirasida qabul
qilgan hujjatlar viloyat, tuman, shahar hududida joylashgan barcha korxonalar,
muassasalar, tashkilotlar, mansabdor shaxslar va fuqarolar tomonidan ijro etilishi
majburiydir. 5
Viloyatlar, tumanlar, shaharlar hokimlarining vakolatlari
quyidagilardan iborat:
1) O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va qonunlarini, Oliy Majlis
palatalarining qarorlarini, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari,
qarorlari hamda farmoyishlarini, Vazirlar Mahkamasining, yuqori turuvchi
hokimlarning va tegishli xalq deputatlari Kengashlarining qarorlarini bajarish;
2) hududlarni iqtisodiy, ijtimoiy, madaniy va ekologik jihatdan
rivojlantirishni ta’minlashga qaratilgan chora-tadbirlarni amalga oshirish;
3) mahalliy budjetni shakllantirish va ijro etish;
4) ushbu Konstitutsiya va qonunlarda nazarda tutilgan boshqa vakolatlarni
amalga oshirish. 6
Bulardan ko’rinib turibdiki, mahalliy davlat hokimiyati organlari
vazifalariga ijtimoiy va davlat hayotiga taalluqli barcha masalalarni hal qilish,
ularda ishtirok etish kiradi. Faqat mahalliy davlat hokimiyati organlari bu
masalalarni o’z hududida amalga oshiradi. Bu vazifalarni amalga oshirish uchun,
“Mahalliy davlat hokimiyati
to’g’risida”gi Qonunda ularning vakolatlari belgilab berilgan.
5
O‘zbekiston Respublikasining Qonuni, 02.09.1993 yildagi 913-XII-son
6
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. — T.: O‘zbekiston, 2023. 123-modda
9

Vazifalar alohida-alohida ko’rsatilmasada, vakolatlar aniq belgilangan. 7
Mahalliy davlat hokimiyati organlarining atrof-muhitni muhofaza qilish
vazifasi Konstitutsiyada belgilangan vazifalar qatorigakiradi. Bu vazifa ona
tabiatni asrash, yashab turgan zamin, makonni saqlashga qaratilgan bo’lib, u
insonni sog’lig’i, hayoti umuman yer yuzasidagi jonli hayotni davom etishini
ta’minlashga qaratilgandir. Hamma mamlakatlarda ham atrof-muhitni saqlashga
qaratilgan tadbirlarning salmoqli qismi joylardagi tadbirlar hissasiga to’g’ri keladi.
Mamlakatimiz mustaqillikka erishgandan boshlab atrof-muhitni muhofaza qilishga
muhim masalalar qatorida qarala boshlandi. Prezidentimiz ta’kidlaganidek, atrof-
muhitga ziyon yetkazilishiga va respublikadagi ekologik vaziyatning
yomonlashuviga yo’l qo’ymaslik, iqtisodiy sohadagi asosiy vazifalardan biridir 8
.
Respublikamizda “Tabiatni muhofaza qilish to’g’risida”gi Qonun 9
qabul
qilingan bo’lib, unda mahalliy hokimiyat organlarining vazifasi, vakolatlari
ko’rsatib qo’yilgan. Bundan tashqari, ularning vakolatlari “Yer to’g’risida”gi, “Suv
va suvdan foydalanish to’g’risda”gi, qonunlarda ham ko’rsatilgan. Mahalliy davlat
hokimiyati organlari o’z hududida atrof-muhitni muhofaza qilish vazifasini shu
sohani boshqarish va shu faoliyat bilan shug’ullanuvchi tuzilmalar, fuqarolar
faoliyati ustidan nazorat olib borish orqali amalga oshiradi.
1.2. Mahalliy ijro organlari va ularning faoliyati
7
Konstutsiyaviy huquq; T.HUSANOV XXI bob 424 bet
8
Qarang: Karimov I.A. O‘zbekistonning o‘z istiqlol va taraqqiyot yo‘li. – T.: O‘zbekiston,
1992. – 20-bet.
9
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 1993-yil, 1-son, 38-modda.
10

Mahalliy ijroiya hokimiyatning rahbariyati.
Viloyat, tuman, shahar ijroiya hokimiyatiga hokim boshchilik qiladi. Hokim
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi belgilaydigan miqdorda birinchi
o’rinbosar va o’rinbosarlarga ega bo’ladi.
Viloyat va Toshkent shahar hokimining birinchi o’rinbosari hamda
o’rinbosarlari hokim tomonidan O’zbekiston Respublikasining Prezidenti bilan
kelishilgan holda lavozimga tayinlanadi va lavozimdan ozod etiladi, bu xususda
qabul qilingan qaror tegishli xalq deputatlari Kengashining tasdig’iga kiritiladi.
Tuman, shahar hokimining o’rinbosarlari tegishli hokim tomonidan yuqori
turuvchi hokim bilan kelishilgan holda lavozimga tayinlanadi va lavozimdan ozod
etiladi, bu xususda qabul qilingan qaror tuman, shahar xalq deputatlari
Kengashining tasdig’iga kiritiladi.
Tumanga bo’ysunuvchi shahar hokimining o’rinbosarlari tegishli hokim
tomonidan yuqori turuvchi hokim bilan kelishilgan holda lavozimga tayinlanadi va
lavozimdan ozod etiladi.
Hokimning o’rinbosarlari hokim tomonidan belgilangan vazifalar
taqsimotiga muvofiq ish bajaradilar. Hokim yo’qligida yoki u zimmasidagi
vazifalarni bajarish imkoniyatiga ega bo’lmagan taqdirda uning vakolatlarini
birinchi o’rinbosar yoki hokimning topshirig’iga binoan uning o’rinbosarlaridan
biri bajaradi.
Hokim, uning o’rinbosarlari, hokimlikning boshqa xodimlari va mahalliy
davlat hokimiyati organlarining mansabdor shaxslari boshqa haq to’lanadigan
lavozimni egallashlari mumkin emas. 10
Mahalliy miqyosda hokimiyatning vakillik organlari sifatida xalq deputatlari
Kengashlari saqlab qolinib (ular avvalgi tuzumda ham mavjud edi), ularning
tashkil bo’lishi, faoliyati demokratlashtirildi, tarkibi optimal darajaga keltirildi va
ular haqiqiy davlat hokimiyati sifatida huquqiy mustahkamlanib qo’yilgan bo’lsa,
ijro hoki-miyati yangitdan tashkil qilindi va yangi institut – hokim lavozimi
o’rnatildi. Sobiq tuzum davridagi qonunlarda, umuman, ijro hokimiyati degan (shu
10
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASINING MAHALLIY DAVLAT HOKIMIYATI TO‘G‘RISIDAGI QONUNI
21-MODDA
11

jumladan, mahalliy ijroiya hokimiyati) ins-titut, tushuncha yo’q edi. U davrdagi
qonunlarda faqat xalq deputatlari Sovetlari davlat hokimiyati organi hisoblanib,
ijro organlarini Sovetning organi, deb mustahkamlangan va ijro organlarini ham
kollegialchilik (ijroiya komitetlar) asosida ish olib borishini beliglab qo’yilib,
yakka boshchilik sotsialistik demokratiyaga zid hodisa deb hisoblangan.
O’zbekiston mustaqillikka erishgach ijro hokimiyatini tashkil qilish, uni
faoliyatini kuchaytirish yo’lidan bordi. Toshkent shahrida ijro organining boshlig’i
yakka boshchilik asosida faoliyat ko’rsatadigan hokim bo’lishi maqsadga muvofiq,
degan fikr asosida, 1991-yil 29-dekabrda eksperiment tariqasida Toshkent shahar
hokimi Toshkent xalqi tomonidan saylab qo’yildi. 1992-yil yanvardagi
“O’zbekiston Respublikasining mahalliy hokimiyat idoralarini 437 qayta tashkil
etish to’g’risida”gi qonuniga binoan Respublikaning barcha ma’muriy
tuzilmalarida ijro hokimiyatini boshlig’i sifatida hokim lavozimi tashkil qilinishi
belgilandi va joylarda ijro hokimiyati davlat hokimiyati tarmog’i sifatida e’tirof
etildi. Bu g’oya keyinchalik O’zbekiston Konstitutsiyasida ham mustahkamlanib
qo’yildi.
Hokim lavozimining o’rnatilishi, ijro hokimiyatida boshqaruv yakka
boshchilik prinsipida amalga oshirilishini belgiladi. Yakka boshchilik prinsipi
faqat mansabdorga keng vakolatlar va huquqlar berish emas, ularning mas’uliyati
kuchli bo’lishini nazarda tutadi. Shuning uchun hokimlarga o’zlariga yuklatilgan
vazifalarni bajarish imkoniyatini beruvchi vakolat, huquqlar bilan birga kuchli
mas’uliyatlar ham yuklangan.
Viloyat, Toshkent shahar hokimi Prezident va tegishli xalq deputatlari
Kengashlari oldida, tuman va shahar hokimlari yuqori turuvchi hokim va tegishli
xalq deputatlari Kengashlari oldida hisobdorligi qonunning 1-moddasida belgilab
qo’yilgan.
Mamlakatimizda olib borilayotgan davlatchilik sohasidagi islohotlar ijro
hokimiyati faoliyati ustidan vakillik hokimiyati nazoratini kuchaytirish,
jamoatchilik nazoratini kengaytirish nazarda tutilmoqda va holatlar qonunlarda aks
ettirilmoqda.
12

“Davlat boshqaruvini yangilash va yanada demokratlashtirish hamda
mamlakatni modernizatsiya qilishda siyosiy partiyalarning rolini kuchaytirish
to’g’risida”gi 11
Qonunining 7-moddasida “Xalq deputatlari viloyatlar va Toshkent
shahar Kengashlari deputatlarining viloyat hamda Toshkent shahar hokimi
faoliyati ustidan nazorat qilish vazifalari” deb nomlanadi va unda Kengashlaridagi
partiya guruhlariga hokim lavozimida ishlayotgan shaxslarning qoniqarsiz faoliyati
to’g’risida Prezidentga asoslangan xulosalar taqdim etish tashabbusi huquqi
berildi. Bunday tashabbus yetakchi guruhlar tomonidan qo’llab-quvvatlangan
taqdirda Prezident bu tashabbusni Kengash muhokamasiga tayinlaydi va
muhokama natijasiga ko’ra qaror qabul qiladi.
2010-yil 12-noyabrdagi Oliy Majlis palatalarining qo’shma majlisidagi
ma’ruzasida Prezident davlat organlari faoliyati ustidan “O’zbekiston
Respublikasida jamoat nazorati to’g’risida”gi, “Davlat hokimiyati va boshqaruvi
organlari faoliyatini ochiqligi to’g’risida”gi qonunlar qabul qilish zarurligini
ko’rsatib o’tdi. 12
Hokimning mas’uliyati kuchli bo’lsa, ish yaxshi yo’lga qo’yiladi va natija
yaxshi bo’ladi. Hokim institutining eng muhim xususiyati shundaki hokim faqat
o’zi tomonidan qabul qilingan hujjatlarni to’g’riligi, harakati va faoliyatini
qonuniyligi uchungina javobgar bo’lmay, Konstitutsiyaning 103-moddasiga asosan
o’zi rahbarlik qilayotgan organlarning ham qarorlari va faoliyati uchun shaxsan
javobgar bo’ladi.
Tegishli hududdagi ijro etuvchi hokimiyatga viloyat, tuman va shahar
hokimi boshchilik qiladi.Hokimlarning vakolatlari muddati — besh yil. Ayni bir
shaxs surunkasiga ikki muddatdan ortiq ayni bir viloyat, tuman, shaharning hokimi
etib tayinlanishi mumkin emas. Hokimlarning faoliyatini tashkil etish tartibi qonun
bilan belgilanadi. 13
11
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi faoliyatini tartibga soluvchi qonun hujjatlari to‘plami. – T.:
2007. – 222–224-betlar.
12
Karimov I.A. Mamlakatimizda demokratik islohotlarni chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini
demokratlashtirish konsepsiyasi. – T.: O‘zbekiston, 2010. – 31,
46-betlar.
13
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. — T.: O‘zbekiston, 2023. 121-modda
13

“Davlat boshqaruvini yangilash va yanada demokratlashtirish hamda
mamlakatni modernizatsiya qilishda siyosiy partiyalarning rolini kuchaytirish
to’g’risida”gi konstitutsiyaviy qonunda mantiqiy to’g’ri hal qilindi va bo’shliq
to’ldirildi. qonunning 6-moddasida “Viloyat, Toshkent shahar hokimini tayinlash
va tasdiqlash tartibi” deb nomlangan bo’lib, unga asosan: Viloyat va Toshkent
shahar hokimi nomzodlari O’zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan tegishli
xalq deputatlari Kengashlaridagi partiya guruhlarining har biri bilan
maslahatlashuvlar o’tkazilganidan so’ng xalq deputatlari viloyat va Toshkent
shahar Kengashiga tasdiqlash uchun taqdim etiladi.
Tegishli Kengash deputatlari umumiy sonining ko’pchilik ovozini olgan
nomzod hokim lavozimiga tasdiqlangan hisoblanadi, Kengash qaroriga muvofiq
Prezident nomzod bo’yicha farmon qabul qiladi, ya’ni saylangan nomzodni
tasdiqlaydi.
Ovoz berish vaqtida nomzod Kengash deputatlarining tegishli ovozini
ololmasa, Prezident lavozimlarga nomzodlarni partiya guruhlari bilan qo’shimcha
maslahatlashuvlar o’tkazganidan so’ng bir oy ichida yana ikki marta taqdim etish
huquqiga ega.
Taqdim etilgan nomzod Kengashda uch marta rad etilsa, Prezident
Kengashni tarqatib yuborish va hokim vazifasini vaqtincha bajaruvchi tayinlash
huquqiga ega. Tarqatib yuborilgan Kengashga uch oy ichida saylov o’tkaziladi. 14
Shaharlardagi tumanlarning hokimlari tegishli shahar hokimi tomonidan
tayinlanadi va lavozimidan ozod qilinadi hamda xalq deputatlari shahar Kengashi
tomonidan tasdiqlanadi.
Tumanlarga bo’ysunadigan shaharlarning hokimlari tuman hokimi
tomonidan tayinlanadi va lavozimidan ozod qilinadi hamda xalq deputatlari tuman
Kengashi tomonidan tasdiqlanadi.
Konstitutsiyada alohida hollarda, tuman va shahar hokimlarini lavozimidan
ozod qilish tartibi ham belgilangan. Konstitutsiyaning 93-moddasi 15-bandiga
binoan: “Konstitutsiyani, qonunlarni buzgan yoki o’z sha’ni va qadr-qimmatiga
14
Konstutsiyaviy huquq; T.HUSANOV XXI bob 440 bet
14

dog’ tushiradigan xatti-harakat sodir etgan tuman va shahar hokimlarini Prezident
o’z qarori bilan lavozimidan ozod etishga haqli”. Avvalgi bandda viloyat
hokimlarini lavozimidan ozod qilish masalasini Kengashidan siyosiy
partiyalarning partiya guruhlari ham ko’tarish huquqiga egaligi va shunday holat
yuzaga kelganda, hokimni vazifasidan ozod qilish tartibini bayon qilgan edik. 15
Fuqarolar yig‘ini vakolatlari kengaytirildi. Ular qonunning 17- moddasiga
muvofiq davlat hokimiyati va boshqaruv organlari bilan kelishgan holda savdo,
umumiy ovqatlanish va aholiga madaniy-maishiy xizmat ko‘rsatish
korxonalarining ish vaqtini aholiga qulay holda belgilashlari, ma’muriy komissiya
tashkil etishlari mumkin. Bu mamlakatda fuqarolar faolligini oshirish, shu asosda
o‘z turmushini yo‘lga qo‘yish va jamiyat umumiy qiyofasini shakllantirish
imkonini beradi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining mamlakat «Mahalla» xayriya
jamg‘armasini tashkil etish to‘g‘risidagi 1992-yil 12- sentabrdagi hamda mamlakat
«Mahalla» xayriya jamg‘armasiga mablag‘ ajratish to‘g‘risidagi 1992-yil 8-
oktabrdagi farmonlari katta siyosiy va ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘ldi. Ayni paytda
mahalla qo‘mitalari o‘z hududlarida istiqomat qiluvchi kambag‘al oilalarga,
nogironlarga, yolg‘iz keksalarga moddiy yordam berish hamda aholini ijtimoiy
muhofaza qilish borasida keng miqyosli ishlarni olib bormoqda4 . Hukumat
dastlab budjet hisobidan 25 million so‘m mablag‘ ajratdi. Bu joylarda mahallalar
rolini oshirish, ular faoliyatini takomillashtirish uchun qulay imkoniyatdir. Keyingi
yillarda ham fuqarolarning turmush tarziga, ularning xulqi va kayfiyatiga odatda
qishloq va mahalla qo‘mitalariga saylanadigan hurmatli oqsoqollar ta’sir
ko‘rsatuvchi asosiy kuch ekanligini hisobga olib qishloq va mahalla
komitetlarining roli va obro‘sini yanada mustahkamlash va qo‘llab-quvvatlash
chora-tadbirlari ko‘rildi. Mamlakatda mahalla qo‘mitalari raislari hamda
kotiblariga oylik ish haqi belgilandi. Qisqa vaqtda bu maqsadlarga mahalliy
budjetdan 10 million so‘mga yaqin mablag‘ ajratildi. 1994-yil oxirlariga kelib
respublikada 12,4 ming mahalla shakllantirildi. Ular o‘z faoliyatlarida O‘zbekiston
15
Konstutsiyaviy huquq; T.HUSANOV XXI bob 440 bet
15

Respublikasi qonunchiligiga, o‘zlari haqidagi Nizomga, mahalliy hokimiyatning
mahalla fuqarolarining yig‘ilishi haqidagi qarorlariga amal qilib ish tuta
boshladilar. O‘zbekistonda fuqarolarning o‘z-o‘zini boshqarish organlarini
takomillashtirish kundalik hayotimizda demokratiyani chuqurlashtiradi, davlat
rolini asta-sekinlik bilan mahalliy organlar zimmasiga yuklaydi. Bu hozirgi zamon
jahon ilg‘or tajribalariga mos keladi va dunyoviy davlat tamoyillarini boyitadi.
Yuqorida o‘zbekning mahalla-mahalla bo‘lib birlashib, o‘zini o‘zi idora qilib
yashash tarzining ildizlari g‘oyat chuqur ekanligi ta’kidlandi. Endi ular faoliyatini
yangi sharoitlarda, yangicha mazmun bilan boyitish ham hayotiy zaruriyat bo‘lib
qoldi. Bu borada keyingi yillarda Chilonzor tuman hokimligi va xalq deputatlari
tuman Kengashi ibratli ishlarni amalga oshirdi. Ular mahalla ahlining ko‘p asrlik
tajribalaridan va eng odilona boshqaruv usulidan samarali foydalanish maqsadida
mavzelarni ham mahallalarga aylantirishga qaror qildilar. Tuman hududida
avvaldan mavjud bo‘lgan 19 ta mahallalar qatoriga mavzelar va bir qator
turarjoylarda yangitdan tashkil etilgan 25 ta mahalla qo‘shildi. Ular soni 44 taga
yetdi.
Ayni paytda bu yerlarda keng miqyosli ijtimoiy-siyosiy, ma’naviy-axloqiy,
madaniy tadbirlar amalga oshirildi. Bular aholini o‘z o‘zini boshqarishdagi
ishtirokini yanada kengaytirmoqda. Shunday qilib, 90-yillarning o‘rtalariga kelib,
mustaqil O‘zbekistonning viloyat va shaharlari hududlarida ijtimoiy o‘zini o‘zi
boshqarish organlari bo‘lgan mahallalar soni, ularning aholi o‘rtasidagi roli ortib
borishi ham respublikada ijtimoiy hayotning yanada demokratlashib borayotganini
ko‘rsatadi. Albatta, keyingi yillarda istiqlol tufayli yangidan qaddini ko‘tarayotgan
mahallalar hayotida tub o‘zgarishlar yuz berganini o‘zo‘zini boshqarish
organlariga bo‘lib o‘tgan saylovlar ham ko‘rsatdi. Buni 1996 yil may-iyun oylarida
O‘zbekistonda bo‘lib o‘tgan fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlariga
saylovlar yakunlaridan ham bilish mumkin. 1996-yil 2-oktabrda O‘zbekiston
Respublikasi Oliy Majlisi Kengashining navbatdagi majlisi bo‘ldi. Unda
«O‘zbekiston Respublikasida fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlariga
saylovlar yakunlari» ko‘rib chiqildi. Ushbu qarorda ko‘rsatib o‘tilishicha
16

respublikada bu muhim siyosiy tadbirga puxta tayyorgarlik ko‘rildi. Avvalo shuni
aytish kerakki, Oliy Majlis Kengashi 1996-yil 13- mart kuni fuqarolar yig‘inlari
raislari va ularning maslahatchilari saylovini o‘tkazish masalasini maxsus
muhokama qildi va shu asosda zarur tashkilotchilik ishlari olib borildi. Fuqarolar
yig‘inlari va ularning raislari saylovini o‘tkazish haqidagi qonun matni 4 ming
nusxa atrofida ko‘paytirilib, Qoraqalpog‘iston Juqarg‘i Kengesi, viloyatlar,
shaharlar va tumanlar hokimliklariga amalda foydalanish uchun yetkazib berildi.
Shuningdek, bu tadbirni uyushqoqlik bilan o‘tkazishga doir tavsiyanomalar ishlab
chiqildi.
Bu «Mahalla» gazetasida e’lon qilindi. Viloyat, shahar va tumanlarda
fuqarolarning o‘z-o‘zini boshqarish yig‘inlari raislari, ular maslahatchilari
saylovini o‘tkazishga doir amaliy seminarlar o‘tkazildi. Ushbu tadbirlarda
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi deputatlari, viloyat hokimlari o‘rinbosarlari,
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Kotibiyati mas’ul xodimlari ishtirok etdilar.
II BOB FUQAROLARNING O’ZINI-O’ZI BOSHQARISH
ORGANLARI
2.1. Fuqarolarning o’zini-o’zi boshqarish organlarini tashkil etish
17

O’zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgach, milliy davlatchilik
an’analariga, qadriyatlariga mos keluvchi va xalqning xohish-irodasini to’la aks
ettira oluvchi o’zini o’zi boshqarish organlari tizimini barpo etishni o’z oldiga
maqsad qilib qo’ydi.
Fuqarolarning o’zini o’zi boshqarishi tushunchasi.
Fuqarolarning o’zini o’zi boshqarishi — fuqarolarning O’zbekiston
Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlari bilan kafolatlanadigan, ularning o’z
manfaatlaridan, rivojlanishning tarixiy xususiyatlaridan, shuningdek milliy va
ma’naviy qadriyatlardan, mahalliy urf-odatlar va an’analardan kelib chiqqan holda
mahalliy ahamiyatga molik masalalarni hal qilish borasidagi mustaqil faoliyatidir. 16
Shaharchalar, qishloqlar va ovullarda, shuningdek shaharlar, shaharchalar,
qishloqlar va ovullardagi mahallalarda fuqarolarning yig’inlari o’zini o’zi
boshqarish organlari bo’lib, ular raisni saylaydi.
Fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari davlat hokimiyati organlari
tizimiga kirmaydi hamda mahalliy ahamiyatga molik masalalarni fuqarolarning
manfaatlaridan, rivojlanishning tarixiy o’ziga xos xususiyatlaridan, shuningdek
milliy qadriyatlardan, mahalliy urf-odatlar va an’analardan kelib chiqqan holda,
qonunga muvofiq mustaqil ravishda hal etishga haqli.
Davlat fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari faoliyatini amalga
oshirishi uchun zarur shart-sharoitlar yaratadi, ularga qonunda belgilangan
vakolatlarini amalga oshirishida ko’maklashadi. Fuqarolarning o’zini o’zi
boshqarish organlari saylovi tartibi, ularning faoliyatini tashkil etish va vakolatlari
qonun bilan belgilanadi. 17
Bunda xorijiy mamlakatlarning bu boradagi tajribalari
chuqur o’rganildi va O’zbekiston sharoiti e’tiborga olindi. Natijada
O’zbekistonning o’ziga xos o’zini o’zi boshqarish organlari vujudga keldi.
Fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari Konstitutsiyaning 127-moddasiga
asosan fuqarolarning yig’inlari hisoblanadi.
16
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASINING FUQAROLARNING O‘ZINI O‘ZI BOSHQARISH ORGANLARI TO‘G‘RISIDAGI
QONUNI (yangi tahriri) 1-modda
17
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. — T.: O‘zbekiston, 2023. 127-modda
18

Konstitutsiyaning shu moddasi holatidan ko’rinib turibdiki, fuqarolarning
o’zini o’zi boshqarish organlari davlat organlari tizimidan ajratilgan va alohida
turdagi hokimiyatni amalga oshiruvchi organdir.
O’zbekiston o’zini o’zi boshqarish organlari tizimini davlat organlari
tizimidan alohida belgilash bilan birga, faoliyati va boshqa tomonlariga mutlaqo
yangicha jihatlar kiritdi. Jumladan, deyarli barcha mamlakatlarda (Rossiya,
Turkmaniston, Fransiya, Germaniya va hokazo) bu institut mahalliy o’zini o’zi
boshqarish deb atalsa, O’zbekiston uni fuqarolarning o’zini o’zi boshqarishi deb
atadi. Bu shunchaki nomni o’zgartirish emas, masalaning mohiyatini bildiruvchi
holatdir. Mahalliy o’zini o’zi boshqarishga nisbatan fuqarolarning o’zini o’zi
boshqarish so’zi o’zini o’zi boshqarishni mustaqil demokratik institut sifatida
to’laroq ko’rsatadi. Sababi mahalliy boshqaruv faqat o’zini o’zi boshqaruv orqali
emas, davlat organlari orqali ham amalga oshiriladi, ya’ni mahalliy boshqaruvda
davlat ham ishtirok etadi. Xalq deputatlari Kengashlari va hokimlarning asosiy
vazifasi mahalliy davlat boshqaruvini amalga oshirishdir. Fuqarolarning o’zini o’zi
boshqarish organlarining yuqorida qayd qilingan vazifalarini amalga oshirish
uchun, qonunlarda yetarli vakolatlar, huquqlar belgilangan. Faqat shuni alohida
qayd qilish keraki, bu huquqlarning bir qismi fuqarolar yig’ini, bir qismi fuqarolar
yig’ini Kengashi, bir qismi fuqarolar yig’ini raisi tomonidan amalga oshiriladi. Bu
masala Qonunning 11, 12, 13, 14-moddalarida mustahkamlangan.
Qonunda shaharcha, qishloq, ovul fuqarolar yig’ini va shahardagi mahalla
fuqarolar yig’inining vakolatlari bilan shaharcha, qishloqcha va ovuldagi mahalla
fuqarolar yig’inining vakolatlari alohida-alohida ko’rsatilgan. Chunki, ularning
vakolatlarida ma’lum farqlar bor. “Fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari
to’g’risida”gi Qonunning 11-moddasiga asosan, shaharcha, qishloq, ovul va
shahardagi mahalla fuqarolar yig’ini: fuqarolar yig’inining faoliyat dasturini va
xarajatlar smetasini, hududni kompleks rivojlantirishni ta’minlashga, tegishli
hudud doirasida obodonlashtirishga, ko’kalamzorlashtirishga va sanitariya holatini
yaxshilashga qaratilgan tadbirlar rejalarini tasdiqlaydi; aholining ijtimoiy nochor
qatlamlarini qo’llab-quvvatlash bo’yicha chora-tadbirlarni amalga oshiradi, ushbu
19

maqsadda markazlashtirilgan tarzda ajratiladigan davlat mablag’laridan qonun
hujjatlarida belgilangan tartibda maqsadli va samarali foydalanilishini ta’minlaydi;
Shuning uchun O’zbekistonda o’zini o’zi boshqaruvning mahalliy o’zini o’zi
boshqaruv emas, fuqarolarning o’zini o’zi boshqaruvi deb nomlanishi masalaning
asl mohiyatiga mos keladi va o’zini o’zi boshqaruvning davlat boshqaruvidan holi
ekanligini ko’rsatadi.
O’zini o’zi boshqarish fuqarolar faoliyatining bir yo’nalishi,jahon
davlatchiligi va jamiyat rivojlanishi tajribasida uchraydigan muhim institut
hisoblanadi. O’zini o’zi boshqarish fuqarolarning konstitutsiyaviy huquqlaridan
bo’lib, bu huquq fuqarolarning o’zini o’zi boshqaruv organlari orqali amalga
oshiriladi.
O’zini o’zi boshqarish, Konstitutsiya va qonunlar asosida mamlakatning
tarixiy-milliy xususiyatlariga tayangan holda aholi (jamoa) manfaatidan kelib
chiqib, mahalliy ahamiyatga ega masalalarni mustaqil hal etish maqsadida faoliyat
ko’rsatadigan fuqarolar faoliyatining tashkiliy tizimidir.
O’zini o’zi boshqarish tushunchasi bilan o’zini o’zi boshqarish organlari
tushunchasi bir biridan farq qiladi. O’zini o’zi boshqaruv tashkiliy tizimdan iborat
faoliyat bo’lsa, o’zini o’zi boshqaruv organlari shu faoliyatni amalga oshiruvchi
tuzilmalar (tashkilot) hisoblanadi. O’zini o’zi boshqarish faoliyati orqali fuqarolar
davlat va jamoat ishlarida ishtirok etadi yoki boshqacha qilib aytganda, o’zini o’zi
boshqaruv fuqarolarning jamiyat va davlat ishlarida ishtirokini ta’minlovchi
muhim vositalardan biridir.
Fuqarolar yig’ini aholi manfaatlarini ifodalash va uning nomidan tegishli
hududda amal qiladigan qarorlar qabul qilish huquqiga ega. Fuqarolar yig’inida
shaharcha, qishloq va ovul, shuningdek shahar, shaharcha, qishloq va ovuldagi
mahalla hududida doimiy yashayotgan, voyaga yetgan shaxslar qatnashadilar.
Fuqarolar yig’ini organlari quyidagilardan iborat:
 fuqarolar yig’ini kengashi;
 fuqarolar yig’ini faoliyatining asosiy yo’nalishlari bo’yicha
komissiyalar;
20

 fuqarolar yig’ini taftish komissiyasi;
 tuman markazidan olisda joylashgan va borish qiyin bo’lgan
shaharchalar, qishloqlar va ovullarda qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollarda
tuziladigan ma’muriy komissiya (bundan buyon matnda ma’muriy komissiya deb
yuritiladi).
Fuqarolar yig’ini faoliyatining asosiy yo’nalishlari bo’yicha komissiyalar,
fuqarolar yig’ini taftish komissiyasi va ma’muriy komissiyani saylash
fuqarolarning qonunda belgilangan saylov huquqlari kafolatlari ta’minlangan holda
yashirin yoki ochiq ovoz berish yo’li bilan amalga oshiriladi.
Komissiya tarkibiga ko’rsatilgan shaxs, agar fuqarolar yig’inida (vakillar
yig’ilishida) hozir bo’lganlarning yarmidan ko’prog’i uni yoqlab ovoz bergan
bo’lsa, saylangan hisoblanadi. 18
Aslida o’zini o’zi boshqarish ancha keng faoliyat bo’lib, bir necha
harakatlarni o’z ichiga oladi. Jumladan, referendum (umumxalq ovozi) ham ayrim
mamlakatlarning Konstitutsiya va qonunlarida o’zini o’zi boshqarish
hisoblanadi.Yoki jamoat birlashmalari faoliyatini amalga oshirish, davlat
tashkiloti, korxona, muassasalardagi jamoatchi tashkilotlar ham o’zini o’zi
boshqarish orqali faoliyat olib boradi.
O’zini o’zi boshqaruv demokratiyaning bir ko’rinishi bo’lib, xalq
hokimyatini ro’yobga chiqarish vositasidir. Jamiyat demokratlashib borgan sari
o’zini o’zi boshqarish kuchayib boradi. U fuqarolik jamiyatining asosiy sharti va
muhim instituti hisoblanadi.
O’zini o’zi boshqarish faoliyati kollegialchilik, oshkoralik, turli fikrga
asoslanib, unda barcha fuqarolar teng asosda ishtirok etadi. Bu o’zini o’zi
boshqarish organlarini tuzishda, ularning tashkiliy tuzulmalar ishida ishtirok
etishda ko’rinadi.
Biror-bir yo’l bilan o’zini o’zi boshqarish organlari faoliyatida ishtirok
etishni cheklash, to’sqinlik qilish mumkin emas.
18
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASINING FUQAROLARNING O‘ZINI O‘ZI BOSHQARISH ORGANLARI
TO‘G‘RISIDAGI QONUNI (yangi tahriri) 8-modda
21

Ayrim xorijiy mamlakatlarda o’zini o’zi boshqaruv davlat organlaridan
mustaqil deb ko’rsatilgani bilan (Rossiya Konstitutsiyasining 12-moddasida,
mahalliy o’zini o’zi boshqarish organlari davlat hokimyati organlari tizimiga
kirmaydi, deb belgilangan) ba’zan bu qoidaga zid holatlar mavjud. Masalan,
Rossiyada 50 mingdan ortiq aholi yashaydigan joylarning mahalliy boshqaruv
ma’muriyati boshlig’i o’lka, viloyat ma’muriyati boshlig’i, davlat organi
tomonidan tayinlanishi belgilangan.
O’zbekistonda fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlarinianiq bir xil
pog’onada mahallalarda tuzilishi va bir xil nomlar bilan atalishi, ularning
O’zbekistonning siyosiy tizimida o’zining munosib o’rnini topishiga, bozor
munosabatlariga asoslangan demokratik-huquqiy davlat va fuqarolik jamiyati
qurish davrida ijtimoiy hayotda faol ishtirok etishiga sabab bo’ladi. Albatta, shahar
va mahallalarda tuzilgan o’zini o’zi boshqarish organlari vakolatlarida farq bor.
O’zini o’zi boshqarish organlari fuqarolarning davlat va jamiyat ishlaridagi
ishtirokini ta’minlovchi, ularning ma’naviy tarbiyasiga, ijtimoy himoyasiga ta’sir
qiluvchi va boshqa manfaatlarini ro’yobga chiqarishga hissa qo’shuvchi muhim
tuzilmadir. Keyingi paytda fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari faoliyati
yanada faollashdi va kengaydi. Fuqarolik jamiyati qurishda fuqarolarning o’zini
o’zi boshqarish organlariga katta umid bog’lanmoqda. Buni Prezidentimizning
“Biz fuqarolik jamiyatini qurishga intilmoqdamiz.Buning ma’nosi shuki,
davlatchiligimiz rivojlana borgan sari boshqaruvning turli xil vazifalarini bevosita
xalqqa topshirish, ya’ni o’zini o’zi boshqarish organlarini yanada rivojlantirish
demakdir”, degan so’zlaridan ham bilsa bo’ladi.
Fuqarolik jamiyatida fuqarolar faqat davlat va jamiyat ishlarida ishtirok etish
bilan chegaralanmaydi. Bu jamiyatda har bir shaxsning fikri, ovozi e’tiborga
olinishi, har bir kishi o’zini to’laqonli shaxs, jamiyatning to’la a’zosi deb his qilishi
kerak. Bunda ham fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlarining roli kattadir.
O’zini o’zi boshqarish organlarini tashkil qilishda, shakllantirishda,
O’zbekistonning eng katta yutug’i ushbu masalani hal qilishga milliy an’analar,
qadriyatlarni tiklash, aholining tub manfaatlariga mos keluvchi yo’lni tanlash
22

nuqtai nazaridan yondashish bo’ldi. Ya’ni, o’zini o’zi boshqarishda asosiy tayanch
(makon) qilib mahallar belgilandi.
O’zbekiston mahallalari kabi kuchli, samarali va ta’sirchan vosita boshqa
mamlakatlarda yo’q. U uzoq davrlardan ijtimoiy hayotda beqiyos o’ringa ega
bo’lib kelgan. Inson qalbida Vatan tuyg’usining shakllanishiga, milliy g’ururning
vujudga kelishiga, millatchilik illatlaridan holi bo’lishga katta ta’sir ko’rsatgan.
Mahallalardagi muhit orqali jamoat fikrini to’laroq aniqlasa bo’ladi. Demak,
ushbu xislat O’zbekistonga xos xususiyatdir. Bu esa, umume’tirof etilgan
demokratiya yo’llariga mamlakatimizning qo’shgan hissasidir. Yoki boshqacha
qilib aytganda, O’zbekiston demokratiyani yangi xislatlar bilan boyitmoqda. 19
Yangilangan Konstitutsiyada O zbekistonning ijtimoiy davlat sifatidagi roliʻ
mustahkamlanib, davlat o ziga ko plab ijtimoiy majburiyatlarni olmoqda. Bu esa
ʻ ʻ
yaqin yillarda yurtimizda aholi o rtasida kambag allik darajasining keskin
ʻ ʻ
pasayishiga hamda o rta sinfning ortishiga olib borishini prognoz qilish mumkin.
ʻ
2.2 Fuqarolarning o’zini-o’zi boshqarish organlari faoliyatining asosiy
yo’nalishlari
Fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari faoliyati, vazifasi,
2013-yil 22-aprelda yangi tahrirda qabul qilingan “Fuqarolarning o’zini o’zi
boshqarish organlari to’g’risida”gi Qonun 20
bilan tartibga solinadi. Qonunlarda va
19
Konstutsiyaviy huquq; T.HUSANOV XXI bob 447-bet
20
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASINING FUQAROLARNING O‘ZINI O‘ZI BOSHQARISH ORGANLARI
TO‘G‘RISIDAGI QONUNI (yangi tahriri)
23

boshqa dasturiy hujjatlarda fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlariga
yuklatilgan vazifalarni bir necha guruhga bo’lib ko’rsatish mumkin. Bular:
1. Fuqarolarga jamiyat va davlat ishlarini boshqarishda qatnashish
huquqini amalga oshirishda ko’maklashish;
2. O’z hududlarida ijtimoiy va xo’jalik vazifalarini, ijtimoiy
muhofazani hal qilish, ommaviy madaniy tadbirlarni o’tkazish, axloqiy-tarbiyaviy
faoliyat bilan shug’ullanish.
3. Davlat hokimyati organlariga O’zbekiston Respublikasi
qonunlarini, Prezident va hukumat hujjatlarini, xalq deputatlari Kengashlari va
hokimlarning qarorlarini bajarishda yordamlashish.
Fuqarolarning jamiyat va davlat ishlarida ishtirok etishi ularning
konstitutsiyaviy huquqidir. Ana shu huquqni amalga oshirishda fuqarolarga o’zini
o’zi boshqarish organlari turli yo’llar orqali yordam beradi, jumladan: mahalliy
hokimyatning vakillik organlariga nomzod ko’rsatish; aholini vakillik
organlarining sayloviga ishtirok etishga jalb qilish; tashviqot-targ’ibot ishlarini olib
borish; aholini saylov bo’ladigan joy, vaqt haqida xabardor qilish, fuqarolar yig’ini
raislariga sayloviga fuqarolarni jalb qilish va saylovlarda ishtirok etish uchun
tegishli sharoitlar yaratish.
Fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari xududlarida xo’jalik
ishlari, kichik biznes, tadbirkorlikni qo’llab-quvvatlash, aholini ish bilan
ta’minlash, aholini ijtimoiy himoya ishlari bilan shug’ullanadi. Turli madaniy
tadbirlar va boshqalarni o’tkazish bilan aholini huquqiy bilimini o’stirish, huquqiy
madaniyatini shakllantirishga ta’sir qiladi. Ularning eng muhim vazifalari
insonlarni, ayniqsa, yoshlarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalash,axloqiy
fazilatlarini, eng yaxshi urf-odatlarimizni ular ongiga singdirish hisoblanadi.
Fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari muhim vazifalaridan
yana biri yuqorida tilga olingan davlat organlariga qonun va boshqa qonun
hujjatlarini boshqarilishini ta’minlashda ko’maklashuvidir. Mahalla fuqarolariga
o’z burchlarini, majburiyatlarini, davlat va jamiyat oldidagi mas’uliyatini oshirish,
jamiyat taraqqiyoti uchun muhim ekanligini tushuntiradi va ta’sir qiladi. Fuqarolik
24

jamiyatini shakllanishi, davlat organlari faoliyati ustidan jamoatchilik nazoratini
kuchaytirishni taqozo etmoqda. Bu ishda fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish
organlari ishtiroki zarur bo’lib qolmoqda, yoki boshqacha aytganda ijro hokimiyati
organlari ustidan jamoatchilik nazoratini o’rnatish shakllaridan biri fuqarolarning
o’zini o’zi boshqarish organlari faoliyati bo’lib, bu ham fuqarolarning o’zini o’zi
boshqarishning muhim vazifalariga aylanmoqda.
Fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlarining yuqorida qayd
qilingan vazifalarini amalga oshirish uchun, qonunlarda yetarli vakolatlar,
huquqlar belgilangan. Faqat shuni alohida qayd qilish keraki, bu huquqlarning bir
qismi fuqarolar yig’ini, bir qismi fuqarolar yig’ini Kengashi, bir qismi fuqarolar
yig’ini raisi tomonidan amalga oshiriladi. Bu masala Qonunning 11, 12, 13, 14-
moddalarida mustahkamlangan.
Qonunda shaharcha, qishloq, ovul fuqarolar yig’ini va shahardagi
mahalla fuqarolar yig’inining vakolatlari bilan shaharcha, qishloqcha va ovuldagi
mahalla fuqarolar yig’inining vakolatlari alohida-alohida ko’rsatilgan. Chunki,
ularning vakolatlarida ma’lum farqlar bor. “Fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish
organlari
to’g’risida”gi Qonunning 11-moddasiga asosan, shaharcha, qishloq, ovul va
shahardagi mahalla fuqarolar yig’ini: fuqarolar yig’inining faoliyat dasturini va
xarajatlar smetasini, hududni kompleks rivojlantirishni ta’minlashga, tegishli
hudud doirasida obodonlashtirishga, ko’kalamzorlashtirishga va sanitariya holatini
yaxshilashga qaratilgan tadbirlar rejalarini tasdiqlaydi; aholining ijtimoiy nochor
qatlamlarini qo’llab-quvvatlash bo’yicha chora-tadbirlarni amalga oshiradi, ushbu
maqsadda markazlashtirilgan tarzda ajratiladigan davlat mablag’laridan qonun
hujjatlarida belgilangan tartibda maqsadli va samarali foydalanilishini ta’minlaydi;
Har chorakda fuqarolar yig’ini raisi (oqsoqoli) va uning maslahatchilari,
fuqarolar yig’ini faoliyatining asosiy yo’nalishlari bo’yicha komissiyalari hamda
taftish komissiyasi raislari, jamoatchilik tuzilmasi rahbari, fuqarolar yig’inining
diniy ma’rifat va ma’naviy-axloqiy tarbiya masalalari bo’yicha maslahatchisining
hisobotlarini eshitadi; tegishli hududda qonunlar va boshqa qonun hujjatlarining
25

ijro etilishi, shu jumladan tadbirkorlik faoliyati subyektlarining huquqlari va
qonuniy manfaatlariga rioya etilishi, kommunal xizmat ko’rsatish tashkilotlari
tomonidan kommunal xizmatlar ko’rsatish sifati, imoratlar qurish hamda hovlilar
va uylar atrofidagi hududlarni saqlash qoidalariga rioya etilishi, yerlardan
foydalanish451 va ularni muhofaza etish ustidan jamoatchilik nazoratini amalga
oshiradi; ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish, tegishli hududni obodonlashtirish,
ko’kalamzorlashtirish va sanitariya jihatdan tozalash, kam ta’minlangan oilalarga
ularning uylari va kvartiralarini ta’mirlashda, shuningdek kommunal xizmatlari
haqini to’lashda yordam ko’rsatish uchun ixtiyoriylik asosida jismoniy shaxslardan
mablag’ yig’ish, yuridik shaxslarning mablag’laridan shartnoma asosida
foydalanish to’g’risida qarorlar qabul qiladi; atrof muhitni muhofaza qilishga
ko’maklashadi;
guzarlar barpo etish masalalarini ko’rib chiqadi; ma’muriy-hududiy birliklar,
mahallalarning chegaralarini o’zgartirish, mahallalar, ko’chalar, maydonlar va
boshqa obyektlarga nom berish va ularning nomini o’zgartirish haqida tegishli
tumanlar, shaharlar davlat organlariga iltimosnomalar kiritadi; yer uchastkalarini
berish (realizatsiya qilish) masalalarini ko’rib chiqish tuman, shahar komissiyasiga
o’z vakilini yuboradi; har bir dehqon xo’jaligini xo’jalik kitobiga kiritib, unda
dehqon xo’jaligining tarkibi to’g’risidagi, xo’jalik boshlig’i yoki uning vazifasini
bajaruvchi shaxs haqidagi, shuningdek dehqon xo’jaligining tashkiliy-huquqiy
shakli (yuridik shaxs tashkil etgan yoki tashkil etmagan holda) to’g’risidagi
ma’lumotlarni qayd etib qo’yadi; kommunal to’lovlar undirilishini ta’minlash,
issiqlik va elektr energiyasidan, issiq va sovuq suvdan tejamli foydalanish tadbirlar
o’tkazishda, tegishli hududni obodonlashtirish va ko’kalamzorlashtirish, uylar va
hovlilarni namunali saqlashga doir ishlarni ixtiyoriylik asosida tashkil etishda
shartnoma asosida ko’maklashadi;m davlat va xo’jalik boshqaruvi organlari,
banklar, nodavlat notijorat tashkilotlar va boshqa tashkilotlar bilan birgalikda kam
ta’minlangan oilalardan bo’lgan yoshlarga, shu jumladan ulargam nikoh tuzishda
va to’y tadbirlarini o’tkazishda qo’shimcha moddiy yordam ko’rsatadi; tegishli
hudud doirasida joylashgan (yashayotgan) tadbirkorlik faoliyati subyektlari, shu
26

jumladan oilaviy tadbirkorlik subyektlari tomonidan kreditlar olinishida
belgilangan tartibda kafil bo’ladi.
Shuningdek, fuqarolar yig’inlarida fuqarolar yig’ini faoliyatining
asosiy yo’nalishlari bo’yicha tuziladigan komissiyalar qonun yo’li bilan aniq qilib
belgilandi. Ular:
 yarashtirish komissiyasi;
 ma’rifat va ma’naviyat masalalari bo’yicha komissiya;
 ijtimoiy qo’llab-quvvatlash bo’yicha komissiya;
 xotin-qizlar bilan ishlash bo’yicha komissiya;
 voyaga yetmaganlar, yoshlar va sport masalalari bo’yicha komissiya;
 tadbirkorlik faoliyati va oilaviy biznesni rivojlantirish masalalari
bo’yicha komissiya;
 ekologiya va tabiatni muhofaza qilish, obodonlashtirish va
ko’kalamzorlashtirish bo’yicha komissiya;
 jamoatchilik nazorati va iste’molchilarning huquqlarini himoya
 qilish bo’yicha komissiyadir. 21
Xulosa
Xulosa shuki, Hozirda davlat boshqaruvini modernizatsiyalash va
liberallashtirishga oid islohotlar natijasida har tomonlama rivojlanayotgan
davlatning ijtimoiy himoya siyosati uchun imkoniyatlar va zaruratlar oshib
borayotgan mamlakatimiz jamiyati uchun, yangi Konstitutsiya – tabiiy zarurat
hisoblanadi.
21
Konstutsiyaviy huquq; T.HUSANOV XXI bob 453-bet
27

2021-yilning oxirlariga kelib, davlatimiz rahbari tomonidan yurtimizda
konstitutsiyaviy islohotlar tashabbusi ilgari surildi. Shu o tgan davr mobaynida,ʻ
1992-yilda qabul qilingan Asosiy Qonunimiz ma nan ancha eskirganligi ko p
ʼ ʻ
marta aytildi. Haqiqatda, O zbekistonning hozirgi Konstitutsiyasi konseptual
ʻ
o zgarishlarga muhtoj ekanligi ko p yillardan beri ziyolilar va siyosatshunoslar
ʻ ʻ
tomonidan ta kidlanib kelinadi.
ʼ
Hozirgi vaqtda O zbekistonda boshlangan konstitutsiyaviy islohotlar
ʻ
davlatning va jamiyatning ehtiyojlari o rtasidagi kompromis bo lishi ehtimoli
ʻ ʻ
yuqori sanaladi. Jamiyat uchun huquqiy-demokratik davlatchilikka yanada tez
o tish g oyasi, albatta, jozibador hamda Yangi O zbekiston uchun o rinlidir.
ʻ ʻ ʻ ʻ
Joriy Konstitutsiyamiz 1992-yil 8-dekabrda qabul qilingan bo lib, o sha
ʻ ʻ
davrdagi ancha sodda siyosiy va huquqiy qarashlarni o zida mujassamlashtirgan
ʻ
edi. Bugungi kunga kelib amaldagi Bosh Qomusimiz allaqachon jiddiy islohotlarga
muhtoj edi. Unda qadriyatlar bo limi mexanizmlar joriy qilish darajasiga
ʻ
bormagan. Bundan tashqari, davlat institutlari hamda ular o rtasidagi vakolatlar
ʻ
muvozanati borasida ham jiddiy nomutanosibliklar yaqqol ko zga tashlanishi
ʻ
haqiqat.
Ma lumki, Konstitutsiyamiz konseptual islohotlarga muhtoj. Konseptual
ʼ
deganda, avvalo, Asosiy Qonunning ruhiyati, ohangi jiddiy o zgarishi, qadriyatlar
ʻ
chuqur va keng ta kidlanishi kerak, ya ni, konstitutsion qadriyatlar ijtimoiy fikrda
ʼ ʼ
chuqur muhrlanish darajasiga yetib borishi kerak. Siyosiy institutlar va ular
o rtasidagi vakolatlar esa, jiddiy bir shaklda qayta ko rib chiqilishi maqsadga
ʻ ʻ
muvofiq sanaladi.
Aholimiz ongida bir qarash borki, unga ko ra “Konstitutsiya imkon qadar
ʻ
zamonlar va makonlar osha universal bo lishi kerak” deyiladi. Aslida,
ʻ
mamlakatlarning Konstitutsiyalari o zgarib, takomillashtirilib turishi – davlatlar
ʻ
tajribasida normal holat sanaladi. Dunyo tajribasiga nazar soladigan bo lsak, ba zi
ʻ ʼ
demokratik davlatlarda haliga qadar Konstitutsiyalar mavjud emas. Boshqalarida
esa, ko plab muhim huquqiy-siyosiy jarayonlar Konstitutsiya bo limlari va
ʻ ʻ
moddalari bilan emas, qonunlar va boshqa huquqiy aktlar bilan tartibga solinadi.
28

Shuning uchun ham, bu yerda asosiy masala, bu Konstitutsiyalarning qanchalik tez
o zgarishi emas, o zgarishlarning mazmun-mohiyati, deb bilamiz.ʻ ʻ
Borgan sari aholisi katta tezlikda o sayotgan, o rta sinf qatlami kengayib
ʻ ʻ
borayotgan O zbekiston jamiyati uchun, yangi Konstitutsiya – tabiiy zarurat deb
ʻ
bilamiz.
So nggi 6 yilda mamlakatimizning davlat boshqaruv falsafasi o zgardi.
ʻ ʻ
Avtoritarizm, ijtimoiy tafakkurni qo rquv bilan boyitish siyosati tarixda qoldi.
ʻ
Hozirgi O zbekistonda ratsional boshqaruv shakllanib ulgurdi, deb ayta olamiz.
ʻ
Davlat hokimiyati, ichki va tashqi siyosatda vazminlik va ratsionallik orqali
muammolarni tushunish, rasmiylashtirish va yechim izlash tizimini shakllantirib
ulgurdi.
Buning natijasida, mamlakatimizning ichki va tashqi siyosatidagi
dunyoqarashi, tafakkuri va harakatlar strategiyasi mutlaq boshqa o zanga ko chdi.
ʻ ʻ
Bu omillar hisobiga, O zbekistonda yangi Konstitutsiya qabul qilish – davlat
ʻ
tafakkuri va global reputatsiyasini o zgartirish yangi dunyoqarashni
ʻ
rasmiylashtirishning tarixiy shartlaridan biri hisoblanadi.
Xulosa qilib aytadigan bo lsak, xalqimizning, ekspert va mutaxassislarning
ʻ
takliflari, xalqaro va xorijiy davlatlarning tajribasi inobatga olingan holda
tayyorlangan Konstitutsiyaviy qonun xalqimizning farovon hayoti uchun
mustahkam huquqiy asos bo lib xizmat qiladi.
ʻ
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxat
Rahbariy adabiyotlar
1.Karimov I.A. O’zbekistonning o’z istiqlol va taraqqiyot yo’li. – T.:
O’zbekiston,1992. – 20-bet.
2.Karimov I.A. Mamlakatimizda demokratik islohotlarni chuqurlashtirish va
fuqarolik jamiyatini demokratlashtirish konsepsiyasi. – T.: O’zbekiston, 2010. –
31,46-betlar.
29

Me’yoriy huquqiy hujjatlar.
1.O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 1993-yil, 1-
son, 38-modda.
2.Mahalliy Davlat Hokimiyati To’g’risida 18.09.1993
3.O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 1993-yil, 1-
son, 38-modda.
4.O’zbekiston Respublikasining Mahalliy Davlat Hokimiyati To’g’risidagi
Qonuni 21-Modda
5.O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi faoliyatini tartibga soluvchi qonun
hujjatlari to’plami. – T.: 2007. – 222–224-betlar.
6.O’ZBEKISTON RESPUBLIKASINING FUQAROLARNING O’ZINI
O’ZI BOSHQARISH ORGANLARI TO’G’RISIDAGI QONUNI (yangi tahriri)
Darslik, o’quv qo’llanmalar va monografiyalar.
7. Konstutsiyaviy huquq” O.T.HUSANOV darsligi.
8. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. — T.: O’zbekiston, 2023.
INTERNET SAHIFALARI.
LEX.UZ O’zbekiston qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi.
www.arxiv.uz
www.ziyonet.uz
www.aim.uz
www.fayillar.org
30

O'ZBEKISTONDA MAHALLIY O'ZINI BOSHQARUV ORGANLARI FAOLIYATINI YO'LGA QO'YILISHI

Sotib olish