O’zbekistonda mehnat bozori va bandlik xususiyatlari - Экономика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	12000UZS
Размер	334.0KB
Покупки	0
Дата загрузки	22 Сентябрь 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Экономика

O’zbekistonda mehnat bozori va bandlik xususiyatlari

Купить

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
GULISTON DAVLAT UNIVERSITETI
RAQAMLI IQTISODIYOT VA INNOVATSIYALAR FAKULTETI
“IQTISODIYOT” KAFEDRASI
“IQTISODIY O’SISH”
fanidan
O’ZBEKISTONDA MEHNAT BOZORI VA BANDLIK
XUSUSIYATLARI
Mavzusidagi
KURS ISHI

Guliston-2025
1«Himoyadan o’tdi»
Baholandi __________________
«____» _____________ 2025 y.
Qabul qildi:
_____________________________ Bajardi:
III-kurs, 42-22 guruh talabasi
________________________
Ilmiy raxbar:
_________________________

MUNDARIJA
I BOB. MEHNAT BOZORI VA BANDLIKNING NAZARIY ASOSLARI ...................................................... 6
1.1. Mehnat bozori tushunchasi, uning mohiyati va tarkibiy tuzilishi ............................................. 6
1.2. Bandlik tushunchasi va uning iqtisodiy-ijtimoiy ahamiyati ..................................................... 10
1.3. Mehnat bozorida ishsizlik tushunchasi va uning turlari .......................................................... 12
II BOB. O’ZBEKISTON MEHNAT BOZORINING HOLATI VA BANDLIK DARAJASINI TAHLIL QILISH .... 16
2.1. O’zbekiston mehnat bozorining hozirgi holati: asosiy ko’rsatkichlar va tendensiyalar ........... 16
2.1.1-rasm. Mehnatga layoqatli aholi ulushi (foiz) va tug’ilish darajasi (ming kishi) ........................ 17
2.2. O’zbekistonda bandlik darajasi va uning hududlar bo’yicha tahlili ......................................... 18
2.3. O’zbekistonda bandlikni oshirishga qaratilgan davlat siyosatining asosiy yo’nalishlari .......... 21
III BOB. MEHNAT BOZORINING RIVOJLANISH ISTIQBOLLARI VA BANDLIK SIYOSATINI
TAKOMILLASHTIRISH YO’NALISHLARI ........................................................................................................ 26
3.1. Mehnat bozorining hozirgi holatini baholash va asosiy muammolari .................................... 26
3.2. Mehnat bozorida yangi tendensiyalar va raqamli iqtisodiyotning ta’siri ................................ 29
3.3. Mehnat bozorida zamonaviy raqamli texnologiyalarning roli va bandlikka ta’siri .................. 34
XULOSA ......................................................................................................................................... 37
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI ................................................................................... 39
2

KIRISH
Mamlakat iqtisodiyoti barqarorligini ta’minlash, aholining ijtimoiy holatini
yaxshilash va kambag’allik darajasini qisqartirishda mehnat bozori va bandlik
muammolarini hal qilish alohida ahamiyatga ega. Iqtisodiyotni liberallashtirish,
bozor mexanizmlarini chuqurlashtirish, raqamli transformatsiya sharoitida mehnat
resurslaridan oqilona foydalanish, mehnatga layoqatli aholining ish bilan
bandligini ta’minlash, ayniqsa yoshlar, ayollar va ijtimoiy himoyaga muhtoj
guruhlar uchun barqaror ish o’rinlarini yaratish dolzarb vazifalardan hisoblanadi.
Kurs ishining dolzarbligi shundaki, hozirgi davrda O’zbekistonda bandlik
siyosati faol takomillashmoqda. Ish o’rinlari yaratish, mehnat muhojirligini
kamaytirish, kasbiy tayyorlov tizimini zamonaviylashtirish hamda noformal
bandlikni legallashtirish bo’yicha qator strategik chora-tadbirlar amalga
oshirilmoqda. Shu bois, mehnat bozori holatini tahlil qilish, mavjud muammolarni
aniqlab, ularni bartaraf etish yo’llarini ishlab chiqish ilmiy-amaliy jihatdan
nihoyatda muhimdir.
Kurs ishining maqsadi – O’zbekiston mehnat bozorining holatini tahlil
qilish, mavjud bandlik siyosati yutuqlari va kamchiliklarini ko’rsatish, shuningdek,
istiqbolda bandlikni oshirishga qaratilgan taklif va tavsiyalar ishlab chiqishdir.
Kurs ishining vazifalari quyidagilardan iborat:
mehnat bozori va bandlikning nazariy asoslarini o’rganish;
O’zbekistonda mehnat bozorining tarkibiy tuzilmasini va rivojlanish
tendensiyalarini tahlil qilish
4

amaldagi bandlik siyosatini tahlil qilish hamda mavjud muammolarni
aniqlash;
bandlikni rivojlantirish bo’yicha takliflar ishlab chiqish.
Kurs ishining obyekti – O’zbekiston Respublikasining zamonaviy mehnat
bozori.
Kurs ishining predmeti – mehnat bozori va bandlik munosabatlarini
tartibga solish bo’yicha iqtisodiy-moliiy siyosat.
Kurs ishining tuzilishi va tarkibi : Kurs ishi kirish, uchta asosiy bob, xulosa
hamda foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat.
Birinchi bobda mehnat bozori va bandlikning nazariy asoslari yoritilgan.
Ikkinchi bobda O’zbekistonda mehnat bozori holati, tendensiyalari va
mavjud muammolari tahlil qilingan.
Uchinchi bobda esa istiqbolli yo’nalishlar va bandlik siyosatini
takomillashtirishga oid takliflar berilgan.
Ushbu kurs ishi orqali O’zbekiston mehnat bozorini chuqur tahlil qilish,
mavjud imkoniyatlar va cheklovlarni aniqlash hamda samarali bandlik siyosatini
shakllantirishda amaliy foyda berishi kutilmoqda.
5

I BOB. MEHNAT BOZORI VA BANDLIKNING NAZARIY
ASOSLARI
1.1. Mehnat bozori tushunchasi, uning mohiyati va tarkibiy tuzilishi
Mehnat bozori — bu jamiyatdagi eng muhim bozor turlaridan biri bo’lib,
unda mehnat resurslari, ya’ni ishchi kuchi taklifi va unga bo’lgan talab o’rtasidagi
munosabatlar shakllanadi. Mehnat bozori iqtisodiy va ijtimoiy tizimlarning
ajralmas bo’lagi hisoblanib, u mamlakatning iqtisodiy rivojlanish sur’atlari, aholi
bandligi, ishsizlik darajasi, daromadlar taqsimoti hamda ijtimoiy barqarorlikka
bevosita ta’sir ko’rsatadi
Mehnat bozori – bu faqatgina ish topish yoki ishchi yollash jarayoni emas,
balki butun iqtisodiy tizimdagi resurslarning samarali taqsimlanishida muhim o’rin
tutadi. U ishchi kuchining harakati, malaka oshirish, qayta tayyorlash, mehnat
sharoitlari, ish haqi darajasi kabi ko’plab elementlarni o’z ichiga oladi.
Mehnat bozori mohiyati
Mehnat bozori mohiyatan quyidagi asosiy funksiyalarni bajaradi:
Iqtisodiy resurslarni taqsimlash – mehnat bozori orqali ishchi kuchi talab
yuqori bo’lgan sohalarga yo’naltiriladi.
Daromadlarni shakllantirish – mehnat bozori orqali ish haqi belgilanadi va u
aholining asosiy daromad manbai hisoblanadi.
6

Ijtimoiy barqarorlikni ta’minlash – mehnat bilan band bo’lgan aholining
ijtimoiy faolligi va xavfsizligi yuqori bo’ladi.
Ishchi kuchining moslashuvchanligini ta’minlash – texnologik
o’zgarishlarga mos ravishda malakali kadrlarni qayta tayyorlash va taqsimlash
imkonini beradi.
1.1.1–rasm. O’zbekistonda norasmiy mehnat bilan bandlikning 2021-
2030 yillardagi maqsadli prognoz parametrlari (ming kishi) 1
Mehnat bozori tarkibiy tuzilishi
Mehnat bozori uch asosiy elementdan tashkil topgan:
1
https://static.review.uz/uploads/1/Su-YUDaXtj-9QqpM4IQfaWZiTMu3FUOb.png
7

1. Mehnat taklifi – bu iqtisodiy faol, ishga layoqatli aholining ishlash istagi
bilan bog’liq taklifidir. Taklif aholining demografik tuzilishi (yosh, jins, yashash
joyi), ta’lim darajasi, sog’ligi, malakasi, ijtimoiy holati kabi omillarga bog’liq
bo’ladi.
2. Mehnatga bo’lgan talab – bu ish beruvchilar tomonidan ma’lum
miqdordagi va malakadagi ishchi kuchiga ehtiyojdir. Bu talab ishlab chiqarish
hajmi, iqtisodiy faoliyat turlari, texnologik rivojlanish, tashqi iqtisodiy omillar,
davlat siyosati kabi ko’plab omillar bilan belgilanadi.
3. Ish haqi (mehnat narxi) – bu ishchi kuchiga to’lanadigan mukofotdir. U
mehnat taklifi va talabining muvozanatlashuv nuqtasida shakllanadi. Ish haqi
darajasi mehnat bozori raqobatbardoshligi, yashash darajasi, iste’mol savatchasi
qiymati kabi omillarga bog’liq.
Mehnat bozori turlari
Mehnat bozori tarkibiy jihatdan quyidagilarga bo’linadi:
Formal (rasmiy) mehnat bozori – bu davlat tomonidan tartibga solinadigan,
rasmiy mehnat shartnomalari asosida faoliyat yuritiladigan bozor.
Norasmiy mehnat bozori – bu soliqdan yashirin, shartnomasiz yoki
vaqtinchalik ishlarni o’z ichiga olgan sektor.
Mahalliy va xalqaro mehnat bozori – bu ishchi kuchining geografik
harakatlariga bog’liq. Xalqaro mehnat bozori migratsiya jarayonlari bilan
chambarchas bog’liq.
8

O’zbekiston mehnat bozori real holati
O’zbekiston mehnat bozori o’zining murakkab va ko’p qirrali tuzilishi bilan
ajralib turadi. Davlat statistika qo’mitasi ma’lumotlariga ko’ra, 2024-yil yakuniga
kelib iqtisodiy faol aholining soni 15,4 million kishini tashkil etdi. Ulardan:
13,8 million nafari band aholiga to’g’ri keldi;
1,6 million nafari esa ishsiz deb qayd etilgan;
Rasmiy sektorda bandlik darajasi — 51%;
Norasmiy sektorda — 49% ni tashkil qilgan
Bu holat O’zbekistonda mehnat bozori hali ham norasmiy ish o’rinlariga
tayanayotganini ko’rsatadi. Ayniqsa, yoshlar bandligining pastligi, migratsiyaga
moyillik va ayollar ishtirokining cheklanganligi kabi muammolar mavjud.
Yoshlar ishsizligining yuqori darajasi (14–16%) hamda viloyatlarda sanoat
zonalari rivojlanmaganligi mehnat bozori tengsizligini kuchaytiradi. Ayni paytda
davlat tomonidan "Yoshlar daftari", "Ayollar daftari" kabi mexanizmlar orqali
ishsizlik darajasini kamaytirishga qaratilgan chora-tadbirlar ko’rilmoqda.
Mehnat bozori — bu jamiyatda ijtimoiy-iqtisodiy barqarorlikni ta’minlovchi
asosiy mexanizmlardan biridir. Uning samarali ishlashi bandlik darajasining
oshishi, aholi farovonligining yuksalishi, soliq tushumlarining ortishi va ishlab
chiqarish samaradorligining oshishiga olib keladi. O’zbekiston sharoitida esa
mehnat bozorining rasmiylashtirilgan, malakali va raqobatbardosh shaklga
9

keltirilishi davlat iqtisodiyotining uzoq muddatli rivojlanishida hal qiluvchi
omillardan biri hisoblanadi.
1.2. Bandlik tushunchasi va uning iqtisodiy-ijtimoiy ahamiyati
Bandlik — iqtisodiy faol aholining mehnat faoliyati orqali daromad topishi,
ishlab chiqarish jarayonida ishtirok etishi jarayonidir. Bu tushuncha mehnat
bozorining asosiy elementlaridan biri bo’lib, u aholi farovonligi, iqtisodiy o’sish,
ijtimoiy barqarorlik kabi muhim yo’nalishlarga bevosita ta’sir ko’rsatadi. Bandlik
darajasi jamiyatdagi umumiy ish o’rinlari soni, ishchi kuchiga bo’lgan talab, davlat
siyosati, ta’lim tizimi, iqtisodiy tarmoqlarning rivojlanish darajasiga bog’liq holda
shakllanadi.
Bandlikning iqtisodiy mohiyati
Iqtisodiy nuqtai nazardan bandlik – bu mamlakatdagi mavjud resurslardan
(ayniqsa, mehnat resurslaridan) samarali foydalanish ko’rsatkichidir. Yuqori
bandlik darajasi iqtisodiyotda ishlab chiqarishning ko’pligi, yalpi ichki mahsulot
(YaIM)ning o’sishi, soliq bazasining kengayishi, ijtimoiy fondlar uchun ajratmalar
hajmining ortishi kabi ko’rsatkichlar bilan bog’liq.
Ijtimoiy nuqtai nazardan bandlik aholining ijtimoiy-iqtisodiy holatining
barqarorligini belgilovchi omildir. Band aholining hayotiy darajasi yuqori bo’ladi,
ular ijtimoiy faol, siyosiy barqarorlikka hissa qo’shuvchi qatlam sifatida
shakllanadi. Bandlik darajasining pastligi esa ishsizlikni, ijtimoiy norozilikni,
migratsiya, jinoyatchilik, kambag’allik darajasini oshiradi.
10

O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi ma’lumotlariga ko’ra,
2024-yil holatiga ko’ra band aholining umumiy soni 13,8 million nafarni tashkil
qilgan bo’lib, ularning:
51,2% — rasmiy sektorda (davlat va xususiy korxonalarda);
48,8% — norasmiy sektorda (shartnomalarsiz, vaqtinchalik ishlarda) band
bo’lgan.
Yoshlar bandligi alohida e’tiborga loyiq. “Yoshlar daftari” loyihasi doirasida
2024-yil davomida 1,2 million yoshga ishlash va tadbirkorlik imkoniyatlari
yaratilgan. Ayollar bandligini oshirish bo’yicha esa “Ayollar daftari” loyihasi
asosida 600 mingdan ortiq ayolga kasb-hunar o’rgatish, ish bilan ta’minlash
choralari ko’rilgan.
Aholi bandligi sektorlari bo’yicha taqsimoti:
Qishloq xo’jaligi – 25,8%
Savdo va xizmat ko’rsatish – 22,3%
Qurilish – 10,4%
Sanoat – 9,6%
Ta’lim va sog’liqni saqlash – 11,2%
Boshqa sohalar – 20,7%
11

Bandlik muammolari
O’zbekistonda bandlik sohasida quyidagi muammolar mavjud:
Norasmiy bandlikning yuqoriligi;
Ish o’rinlarining hududiy nomutanosibligi;
Malakali kadrlar yetishmovchiligi;
Ishchi kuchi migratsiyasi (ayniqsa, Rossiya, Qozog’iston va Janubiy
Koreyaga);
Ayollar va nogironlar bandligining cheklanganligi.
Bandlik iqtisodiy taraqqiyotning asosiy tayanchi hisoblanadi. Mamlakatda
bandlik darajasining barqarorligi — aholining daromad manbaini kafolatlaydi,
davlat ijtimoiy siyosatining muvaffaqiyatli amalga oshirilishini ta’minlaydi.
O’zbekiston sharoitida bandlikni kengaytirish uchun xususiy sektorni qo’llab-
quvvatlash, kasb-hunar ta’limini rivojlantirish, ayollar va nogironlar bandligiga
alohida e’tibor qaratish zarurdir.
1.3. Mehnat bozorida ishsizlik tushunchasi va uning turlari
Ishsizlik — bu mehnat bozorining eng muhim va og’riqli muammolaridan
biri bo’lib, iqtisodiy faol, ishlash istagidagi, lekin o’z malakasiga mos ish topa
olmayotgan shaxslar holatidir. Ishsizlik darajasi — bu mamlakat iqtisodiyotining
holatini baholovchi muhim ko’rsatkichlardan biri hisoblanadi. Uning darajasi
12

yuqori bo’lsa, bu iqtisodiy barqarorlikka salbiy ta’sir ko’rsatadi, aholi
daromadlarining kamayishiga, iste’molning qisqarishiga, ijtimoiy beqarorlikning
kuchayishiga olib keladi.
Ishsizlikning iqtisodiy mohiyati
Ishsizlik — bu ishlab chiqarish imkoniyatlaridan to’liq
foydalanilmayotganini anglatadi. Ishchi kuchi — asosiy ishlab chiqarish resursi
sifatida to’liq band bo’lmasa, YaIM o’sishi sekinlashadi, ijtimoiy to’lovlar ortadi,
byudjet xarajatlari ko’payadi.
Ishsizlikning asosiy turlar
Ishsizlik bir nechta turlarga bo’linadi. Har bir turi turlicha sabablar bilan
yuzaga keladi
1. Friksion ishsizlik — bu vaqtinchalik ishsizlik bo’lib, odamlar yangi ish
izlayotgan yoki o’z ixtiyori bilan ish joyini o’zgartirayotgan paytda yuzaga keladi.
Odatda qisqa muddatli bo’ladi.
2. Struktura ishsizligi — bu texnologik taraqqiyot, sanoat tarmoqlarining
o’zgarishi natijasida yuzaga keladi. Masalan, ba’zi kasblar yo’qolib boradi, yangi
kasblar esa malaka talab qiladi.
3. Tsikllik ishsizlik — iqtisodiyotda pasayish davrida yuzaga keladi. Talab
kamayadi, ishlab chiqarish qisqaradi va natijada ishchilar ishdan bo’shatiladi.
13

4. Yashirin (noformal) ishsizlik — ayniqsa qishloq xo’jaligida yoki rasmiy
hisobga olinmagan ishchilar orasida uchraydi. Ishlayotganga o’xshab ko’rinsa-da,
ular to’liq mehnat qilishmaydi yoki umuman daromad olmaydi.
5. Mavsumiy ishsizlik — ba’zi faoliyat turlari (qishloq xo’jaligi, turizm,
qurilish) mavsumga bog’liq bo’lganligi sababli yuzaga keladi.
O’zbekistonda ishsizlik holat
O’zbekiston Respublikasi Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligining
2024-yil yakunlariga ko’ra, umumiy ishsizlik darajasi 8,4% ni tashkil etgan. Bu
ko’rsatkich yoshlar orasida (16-30 yosh) 14,8%, ayollar orasida esa 10,2%
darajasida qayd etilgan.
Ishsizlikning asosiy sabablari quyidagilardan iborat:
Malaka va ish o’rni orasidagi nomutanosiblik;
Yangi ish o’rinlarining yetarli darajada yaratilmasligi;
Migratsiya oqibatida bo’shagan mehnat resurslari;
Kasb-hunar ta’limi tizimidagi muammolar;
Norasmiy iqtisodiy faoliyat keng tarqalganligi.
Ishsizlikning oqibatlar
Aholi daromadlarining pasayishi;
14

Ijtimoiy nohaqlik va norozilik kuchayishi;
Jinoyatchilik va psixologik muammolar ortishi;
Migratsiya oqimining oshishi;
Davlat byudjeti yukining og’irlashuvi (nafaqalar, ijtimoiy yordamlar)
Mehnat bozorining sog’lom va barqaror ishlashi uchun ishsizlikni
kamaytirish dolzarb masalalardan biri hisoblanadi. O’zbekistonda bu borada bir
qancha chora-tadbirlar ko’rilmoqda: yangi ish o’rinlari yaratish, startaplarni
qo’llab-quvvatlash, yoshlar va ayollar bandligini oshirish, kasb-hunar ta’limini
zamonaviylashtirish. Ammo mavjud muammolar chuqur tahlilni va kompleks
yondashuvni talab etadi. Iqtisodiy o’sish barqaror bandliksiz amalga oshmaydi.
15

II BOB. O’ZBEKISTON MEHNAT BOZORINING HOLATI VA
BANDLIK DARAJASINI TAHLIL QILISH
2.1. O’zbekiston mehnat bozorining hozirgi holati: asosiy ko’rsatkichlar
va tendensiyalar
O’zbekiston Respublikasi mehnat bozori o’zining murakkab va o’ziga xos
xususiyatlariga ega bo’lgan tizimdir. So’nggi yillarda amalga oshirilayotgan
ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar natijasida mehnat bozori tuzilmasida sezilarli
o’zgarishlar yuz bermoqda. Xususan, demografik o’sish, migratsiya jarayonlari,
ta’lim tizimidagi islohotlar, iqtisodiy faollikning oshishi mehnat bozoriga bevosita
ta’sir qilmoqda.
2024-yil yakuni bo’yicha Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligi taqdim
etgan statistik ma’lumotlarga ko’ra, O’zbekistonning iqtisodiy faol aholisi soni
15,2 million kishini, band aholining umumiy soni esa 13,9 million kishini tashkil
qilgan. Shundan:
Qishloq xo’jaligida bandlar – 3,6 mln (25,9%)
Sanoat va qurilishda bandlar – 2,4 mln (17,3%)
Xizmat ko’rsatish sohasida – 5,1 mln (36,7%)
Davlat sektorida – 2,8 mln (20,1%)
Ishsizlik darajasi rasmiy statistikada 8,4% ni tashkil qilgan bo’lsa-da,
noformal bandlik yuqoriligicha qolmoqda. 2024-yil ma’lumotlariga ko’ra,
mehnatga layoqatli aholining qariyb 38% noformal (ya’ni rasmiy ro’yxatdan
o’tmagan, soliq to’lamaydigan) tarzda ishlamoqda.
Demografik bosim
Aholi sonining tez o’sishi mehnat bozoriga demografik bosimni
kuchaytirmoqda. Har yili mehnat bozoriga kirayotgan yoshlar soni 700-750 ming
16

kishini tashkil qiladi. Ularning katta qismi hali yetarli malakaga ega emas, bu esa
malakali va zamonaviy ish o’rinlariga bo’lgan talab va taklif o’rtasida tafovut
paydo bo’lishiga olib keladi.
2.1.1-rasm. Mehnatga layoqatli aholi ulushi (foiz) va tug’ilish darajasi
(ming kishi) 2
Iqtisodiy faollik
Ayollar orasidagi iqtisodiy faollik past bo’lib qolmoqda. Ular orasida
bandlik darajasi 46,8%, erkaklar orasida esa 68,2% ni tashkil qiladi. Bu ko’rsatkich
gender tengligi bo’yicha hali katta ishlar qilish kerakligini anglatadi.
Tashqi migratsiya
Mehnat migratsiyasi hamon O’zbekiston mehnat bozorining eng muhim
ko’rinishlaridan biri hisoblanadi. 2024-yil davomida 2,1 million nafar fuqaro chet
2
https://www.gazeta.uz/media/img/2024/01/95tvhT17060238494924_b.jpg
17

elda mehnat faoliyati olib borgan. Asosan Rossiya Federatsiyasi, Janubiy Koreya,
Qozog’iston va Turkiya mehnat migratsiyasi bozorlaridir.
Bandlik siyosatining yo’nalishlari
O’zbekiston hukumati tomonidan so’nggi yillarda bandlikni oshirish
bo’yicha qator dasturlar ishlab chiqilgan
"Har bir oila – tadbirkor" dasturi
Yoshlar bandligini ta’minlash bo’yicha "Yoshlar daftari", "Ayollar daftari",
"Temir daftar" kabi maqsadli reestrlar;
Kasbga o’qitish va qayta tayyorlash markazlari faoliyati;
Startap va kichik biznesni moliyaviy qo’llab-quvvatlash;
Lekin bu chora-tadbirlar bilan birga, tizimli muammolar, masalan,
korxonalarda ishchi o’rinlari va real mehnat haqi o’rtasidagi nomutanosiblik,
bandlikning sifati, ijtimoiy himoya tizimining sustligi kabi muammolar haligacha
dolzarb bo’lib qolmoqda.
2.2. O’zbekistonda bandlik darajasi va uning hududlar bo’yicha tahlili
O’zbekiston Respublikasida bandlik darajasi so’nggi yillarda iqtisodiy
islohotlar va ijtimoiy dasturlar ta’sirida o’zgarishlarga uchrab kelmoqda. Lekin bu
o’zgarishlar hududlar kesimida bir xil emas — ayrim viloyatlar yuqori iqtisodiy
faollikka ega bo’lsa, boshqalarida ishsizlik va noformal bandlik darajasi
yuqoriligicha qolmoqda.
Bandlik darajasi umumiy ko’rinishda
18

2024-yil yakuni holatiga ko’ra, O’zbekiston bo’yicha iqtisodiy faol aholi
soni 15,2 million kishini tashkil etgan bo’lsa, shundan 13,9 million nafari band
hisoblanadi. Bu umumiy iqtisodiy faollik darajasining 68-70% oralig’ida ekanligini
anglatadi.
Bandlarning asosiy qismi quyidagi sohalarda faoliyat yuritmoqda:
Qishloq xo’jaligi — 26%
Sanoat va qurilish — 17%
Savdo va xizmat ko’rsatish — 37%
Davlat sektori (ta’lim, sog’liqni saqlash va boshqalar) — 20%
Hududlar kesimidagi bandlik
Har bir viloyatda demografik holat, iqtisodiy imkoniyatlar va
infratuzilmaning rivojlanishi turlicha bo’lganligi sababli, bandlik darajasi ham farq
qiladi.
Toshkent shahri
Toshkent shahri eng katta iqtisodiy faol hudud bo’lib, bandlik darajasi 75%
atrofida. Xizmat ko’rsatish va sanoat korxonalari markazlashgan bo’lib, ishchi
kuchiga talab yuqori.
Farg’ona vodiysi (Farg’ona, Andijon, Namangan)
19

Bu hududlarda aholi zichligi yuqori, ammo ishlab chiqarish va xizmat
ko’rsatish infratuzilmasi yetarlicha emas. Natijada, bandlik darajasi 60–65%
atrofida. Ishsizlik darajasi ayniqsa yoshlar va ayollar orasida yuqori.
Qashqadaryo va Surxondaryo viloyatlari
Iqtisodiy jihatdan rivojlanayotgan bo’lsa-da, infratuzilma va korxonalar
yetishmasligi sababli bandlik darajasi pastroq. Rasmiy bandlik darajasi 58–62%
bo’lsa-da, noformal bandlik keng tarqalgan.
Navoiy va Buxoro viloyatlari
Kon sanoati, kimyo sanoati va energetika sohalarining mavjudligi sababli bu
hududlarda bandlik darajasi nisbatan yuqoriroq, 68–72% oralig’ida.
Qoraqalpog’iston Respublikasi
Bu hududda mehnat migratsiyasi yuqori bo’lib, ko’plab fuqarolar Rossiya
yoki Qozog’istonga ishlash uchun chiqib ketadi. Hududda bandlik darajasi 55–
58%, bu mamlakat bo’yicha eng past ko’rsatkichlardan biridir.
Tahlil va muammolar
Ayollar bandligi hanuzgacha past darajada. Ayollarni mehnat bozoriga jalb
qilish uchun kasb-hunar markazlari, masofaviy ish imkoniyatlari, ijtimoiy
xizmatlar kengaytirilishi kerak.
20

Yoshlar bandligi bo’yicha muammolar dolzarb. Har yili mehnat bozoriga
kirayotgan 700 mingdan ortiq yosh kishi uchun yetarli miqdorda sifatli ish o’rinlari
yaratilmagan.
Noformal bandlik (rasmiy ro’yxatga olinmagan ishchilar) qariyb 5,7 million
kishini tashkil etadi.
O’zbekistonning turli hududlarida bandlik darajasi muvozanatli emas. Bu
esa, iqtisodiy resurslarning samarali taqsimlanmaganidan dalolat beradi.
Hududlararo tafovutni kamaytirish, sanoat zonalari yaratish, kichik va o’rta
biznesni rivojlantirish orqali barqaror bandlikni ta’minlash mumkin.
2.3. O’zbekistonda bandlikni oshirishga qaratilgan davlat siyosatining
asosiy yo’nalishlari
O’zbekiston Respublikasida bandlik masalasi davlat siyosatining ustuvor
yo’nalishlaridan biri hisoblanadi. So’nggi yillarda aholi sonining jadal o’sishi,
mehnatga layoqatli yoshlarning ko’payishi, ichki va tashqi migratsiyaning
kuchayishi sababli bandlikni ta’minlash, yangi ish o’rinlari yaratish va ijtimoiy
himoyani kuchaytirish bo’yicha tizimli choralar ko’rilmoqda. Bu chora-tadbirlar
qisqa muddatli, o’rta muddatli va uzoq muddatli strategiyalar asosida olib
borilmoqda.
Normativ-huquqiy asoslar
21

Bandlikni ta’minlash bo’yicha davlat siyosati “Aholi bandligi to’g’risida”gi
Qonun, Prezident farmonlari, Vazirlar Mahkamasining qarorlari va hukumat
dasturlari orqali huquqiy asos bilan ta’minlangan. Jumladan:
2019-yilda yangi tahrirdagi “Aholi bandligi to’g’risida”gi Qonun qabul
qilindi.
2022–2026-yillarga mo’ljallangan Yangi O’zbekiston Taraqqiyot
strategiyasi doirasida har yili 500 mingdan ortiq yangi ish o’rinlari yaratish
rejalashtirilgan.
2023–2024-yillarda “Yoshlar bandligi” va “Oilaviy tadbirkorlik” dasturlari
amalga oshirilmoqda.
Bandlik siyosatining asosiy yo’nalishlar
1. Kasb-hunarga tayyorlash va qayta o’qitish
Mehnat bozori talablariga mos yangi ishchi kuchini tayyorlash eng muhim
yo’nalish hisoblanadi. Bu borada quyidagi chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda:
Har bir tuman va shaharda Kasb-hunar markazlari tashkil etildi;
2023-yilda 250 mingdan ortiq fuqaro qayta tayyorlash kurslaridan o’tkazildi;
Ta’lim bilan bandlik o’rtasidagi uzviylikni ta’minlash uchun dual ta’lim
tizimi bosqichma-bosqich joriy etilmoqda.
2. Hududiy mehnat dasturlari
22

Har bir viloyat va tuman uchun alohida hududiy bandlik dasturlari ishlab
chiqilgan. Bu dasturlar orqali mahalliy iqtisodiy imkoniyatlardan kelib chiqib,
aholining bandligi ta’minlanmoqda. Misol uchun:
Surxondaryo viloyatida qishloq xo’jaligida bandlikni oshirish uchun
issiqxona va meva-sabzavotchilik loyihalari;
Navoiy viloyatida konchilik va sanoat sohasi orqali yuqori daromadli ish
o’rinlari yaratilmoqda.
3. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish
Yangi ish o’rinlarining 70% dan ortig’i aynan kichik biznes orqali
yaratilayotganini hisobga olib, quyidagi mexanizmlar joriy etildi:
"Har bir oila – tadbirkor", "Yoshlar – kelajagimiz", "Ayollar daftari" kabi
dasturlar orqali aholiga imtiyozli kreditlar ajratilmoqda;
Mikromoliyalashtirish va grantlar orqali ayollar tadbirkorligi qo’llab-
quvvatlanmoqda;
2024-yil davomida 1,2 milliondan ortiq kishi o’zini o’zi band qilgan
sub’yekt sifatida ro’yxatdan o’tdi.
4. Mehnat migratsiyasini muvofiqlashtirish
Tashqi mehnat migratsiyasi hali ham O’zbekistonda bandlikning muhim
elementi bo’lib qolmoqda. Bu yo’nalishda:
23

Mehnat migrantlarini rasmiylashtirish, huquqlarini himoya qilish uchun
O’zbekistonning Rossiya, Koreya va boshqa davlatlardagi mehnat attashelari
faoliyat yuritmoqda;
“Ishga marhamat” markazlari orqali chet elda ishlash uchun fuqarolar til,
kasb va huquqiy tayyorgarlikdan o’tkazilmoqda;
2024-yilda 427 mingdan ortiq fuqaro qonuniy asosda xorijiy mamlakatlarga
ishga yuborildi.
5. Ayollar va yoshlar bandligini ta’minlash
2023-yil davomida 300 mingdan ortiq ayollar uchun yangi ish o’rinlari
yaratildi;
“Ayollar daftari” orqali 1 milliondan ortiq ayolning bandligi, ijtimoiy holati
va kreditlash imkoniyatlari o’rganildi;
“Yoshlar daftari”ga kiritilgan 700 mingdan ortiq yigit-qizlar kasbga o’qitilib,
aksariyati ish bilan ta’minlandi.
O’zbekistonda bandlik darajasini oshirish va mehnat bozorini
barqarorlashtirish maqsadida tizimli siyosatlar amalga oshirilmoqda. Bandlik
sohasida davlatning asosiy strategiyasi — aholi bandligini nafaqat son jihatdan,
balki sifat jihatdan ham oshirish, mehnat unumdorligini ta’minlash, zamonaviy va
malakali ishchi kuchini tayyorlashga qaratilgan. Lekin hali oldinda yechimini
kutayotgan muammolar talaygina: noformal bandlik, yoshlar ishsizligi, hududlar
24

o’rtasidagi tafovutlar, mehnat unumdorligining pastligi — bular bo’yicha yanada
chuqur strategik yondashuv talab qilinadi.
25

III BOB. MEHNAT BOZORINING RIVOJLANISH ISTIQBOLLARI VA
BANDLIK SIYOSATINI TAKOMILLASHTIRISH YO’NALISHLARI
3.1. Mehnat bozorining hozirgi holatini baholash va asosiy muammolari
O’zbekiston Respublikasi mehnat bozori so’nggi yillarda iqtisodiy islohotlar,
demografik o’zgarishlar, global pandemiya ta’siri va zamonaviy texnologiyalar
taraqqiyoti natijasida sezilarli darajada transformatsiyaga uchramoqda. Bu jarayon
bir tomondan yangi imkoniyatlar eshigini ochayotgan bo’lsa, ikkinchi tomondan
bir qator tizimli muammolarni ham yuzaga keltirmoqda. Mehnat bozori — bu
iqtisodiyotning muhim tarkibiy qismlaridan biri bo’lib, uning samaradorligi
mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishiga bevosita ta’sir ko’rsatadi.
Statistika agentligining 2024-yil yakunlariga oid ma’lumotlariga ko’ra,
mehnatga layoqatli aholi soni 20,5 million kishidan ortiq bo’lib, ulardan 14,8
millioni iqtisodiy faol hisoblanadi. Ularning ichida 13,9 millioni band, 900 ming
nafari esa ishsiz sifatida qayd etilgan. Bu esa ishsizlik darajasi 6,1% ni tashkil
etishini anglatadi.
Ayniqsa, yoshlar orasida ishsizlik darajasi yuqoriligi dolzarb muammo
hisoblanadi. 16–30 yosh oralig’idagi yoshlar orasida ishsizlik 14% atrofida bo’lib,
bu ko’rsatkich mamlakatdagi umumiy ishsizlik darajasidan ikki baravar yuqoridir.
Bu holat ta’lim tizimi va mehnat bozori o’rtasidagi uzviy aloqaning yetarlicha
rivojlanmaganidan dalolat beradi.
26

Mehnat bozoridagi muhim muammolardan yana biri hududlararo
tafovutlarning mavjudligidir. Masalan, Toshkent shahri va Farg’ona vodiysi
viloyatlarida bandlik darajasi nisbatan yuqori bo’lsa, Qoraqalpog’iston
Respublikasi, Surxondaryo va Jizzax viloyatlarida ishsizlik darajasi yuqori
ko’rsatkichlarda saqlanib qolmoqda. Bu holat infratuzilma, investitsion muhit va
iqtisodiy faollik darajasidagi nomutanosiblik bilan bog’liq.
27

3.1.1-rasm.Mehnat bozoridagi tendensiyalar. 3
2024-yilgi rasmiy ma’lumotlarga ko’ra, band aholining 34,5% dan ortig’i
noformal sektor, ya’ni rasmiy ro’yxatdan o’tmagan va mehnat shartnomasi asosida
ishlamaydigan faoliyat bilan band. Bu esa ishchilarni ijtimoiy himoya
vositalaridan, pensiya jamg’armalaridan, mehnat huquqlaridan mahrum etadi.
Noformal bandlik ko’proq qishloq joylari va kichik tadbirkorlik faoliyatida keng
tarqalgan.
Malaka va mehnat bozori talablari o’rtasidagi nomuvofiqlik
Bugungi kunda oliy va o’rta maxsus ta’lim muassasalarini tamomlagan
ko’plab yoshlar o’z malakasi bo’yicha ish topa olmayapti. Mehnat bozorida esa
zamonaviy texnik, axborot-kommunikatsiya, sanoat texnologiyalari sohasida
yuqori malakali mutaxassislarga talab keskin oshmoqda. Bu esa ta’lim tizimi va
mehnat bozori o’rtasida chuqur tafovut mavjudligidan dalolat beradi.
Xulosa sifatida, O’zbekiston mehnat bozori bugungi kunda islohotlar,
demografik bosim, iqtisodiy yangilanishlar va texnologik taraqqiyot ta’sirida tub
o’zgarishlarni boshdan kechirmoqda. Uning hozirgi holati kompleks tahlilni talab
etadi va mavjud muammolarga tizimli yondashuv orqali yechim topish dolzarb
hisoblanadi.
3
https://www.gazeta.uz/media/img/2024/01/n8HTgU17060238496598_b.jpg
28

3.2. Mehnat bozorida yangi tendensiyalar va raqamli iqtisodiyotning
ta’siri
So’nggi yillarda butun dunyoda, xususan, O’zbekiston Respublikasida ham
mehnat bozorida yangi tendensiyalar shakllanmoqda. Bular orasida raqamli
texnologiyalarning jadal rivojlanishi, masofaviy mehnatning kengayishi,
freelancing (mustaqil ishchi faoliyati), xizmatlar sektorining kuchayishi va
noan’anaviy ish shakllarining ko’payishi ajralib turadi. Ushbu tendensiyalar
mehnat bozorining strukturasiga sezilarli ta’sir ko’rsatmoqda va bandlik siyosatini
yangicha yondashuvlar asosida shakllantirishni talab qilmoqda.
Raqamli iqtisodiyotning ta’siri
Raqamli iqtisodiyotning jadal sur’atlarda rivojlanishi mehnat bozori uchun
yangi imkoniyatlar yaratmoqda. Raqamli platformalar orqali ish topish, onlayn
xizmatlar ko’rsatish, IT, dizayn, dasturlash, tarjima, masofaviy ta’lim va
konsultatsiya kabi faoliyatlar tobora ommalashmoqda. 2024-yil holatiga ko’ra,
O’zbekistonda 120 mingdan ortiq fuqaro frilanser sifatida ro’yxatdan o’tgan va
faoliyat yuritmoqda. Bu raqam 2020-yilga nisbatan 4 baravarga oshganini
ko’rsatadi.
“Digital Uzbekistan – 2030” dasturi doirasida raqamli savodxonlik darajasini
oshirish, IT-parklar sonini ko’paytirish va axborot texnologiyalarini joriy etish
bo’yicha keng ko’lamli ishlar olib borilmoqda. Xususan, yoshlar orasida raqamli
ko’nikmalarni rivojlantirish, “Bir million dasturchi” loyihasi, IT-akademiyalar
29

tarmog’i kengaymoqda. Bu esa o’z navbatida IT-sohasida bandlik darajasining
oshishiga xizmat qilmoqda.
Masofaviy va moslashuvchan ish shakllari
COVID-19 pandemiyasi davrida keng qo’llanila boshlangan masofaviy
ishlash shakli hozirda doimiy ish modeliga aylanib bormoqda. Xususan, bank-
moliya, axborot texnologiyalari, ta’lim, xizmatlar ko’rsatish sohalarida masofadan
ishlash amaliyoti kengaymoqda. Bu shakl ayniqsa ayollar, yoshlar va nogironligi
bo’lgan shaxslar uchun yangi imkoniyatlar yaratmoqda.
Statistik ma’lumotlarga ko’ra, 2024-yil oxiriga kelib, yirik xususiy
kompaniyalar va xalqaro tashkilotlarning 38% dan ortig’i masofaviy yoki gibrid
ish modelidan foydalanmoqda. Bu holat mehnat bozorini yanada moslashuvchan
va samarador qiladi.
Xizmatlar sektorining kuchayishi
So’nggi yillarda xizmatlar sohasi, xususan, logistika, savdo, axborot
texnologiyalari, tibbiyot, turizm, shaxsiy xizmatlar (sartaroshlik, tikuvchilik,
ta’mirlash) mehnat bozorining asosiy bandlik manbasiga aylangan. Xizmatlar
sektorida 2024-yil holatiga ko’ra, umumiy band aholining 48,2% qismi faoliyat
yuritmoqda. Bu esa O’zbekiston iqtisodiyotida xizmatlar sektorining ahamiyati
ortib borayotganini ko’rsatadi.
Mehnat bozorida yuz berayotgan yangi tendensiyalar — raqamli
texnologiyalar, masofaviy mehnat, freelancing va xizmatlar sektorining kengayishi
30

O’zbekiston bandlik siyosatini zamonaviylashtirishga undamoqda. Bu jarayonlarda
raqamli ko’nikmalar, moslashuvchan ish shakllarini joriy etish, ijtimoiy himoyani
kengaytirish kabi yo’nalishlar dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. Shu bois, davlat
siyosati yangi mehnat shakllarini qo’llab-quvvatlash, soliq va yuridik bazani
moslashtirish, raqamli iqtisodiyot infratuzilmasini rivojlantirishga qaratilishi zarur.
3.3. O’zbekistonda bandlik siyosatini takomillashtirish bo’yicha takliflar va
istiqbollar
Bugungi globallashuv va raqamli transformatsiya sharoitida O’zbekistonda
bandlik siyosatini samarali tashkil etish va takomillashtirish davlat ijtimoiy-
iqtisodiy strategiyasining muhim tarkibiy qismiga aylanmoqda. Mehnat bozorining
o’ziga xos xususiyatlari, mavjud muammolar va yangi tendensiyalarni hisobga
olgan holda, bandlik siyosatida tub o’zgarishlarni amalga oshirish talab etiladi.
Quyida ushbu sohadagi dolzarb muammolarni bartaraf etish va istiqboldagi
yondashuvlar yuzasidan bir qator takliflar keltiriladi.
1. Mehnat bozorining muvozanatli rivojlanishini ta’minlash
Yoshlar ishsizligini kamaytirish, ayollar bandligini oshirish, hududlar
o’rtasidagi nomutanosibliklarni bartaraf etish uchun differensial yondashuv zarur.
Jumladan:
mehnat bozorining regional segmentatsiyasini hisobga olgan holda, har bir
viloyatda maxsus bandlik dasturlarini ishlab chiqish;
31

qishloq joylarda bandlik markazlarini rivojlantirish va mikrobiznesni
rag’batlantirish orqali mahalliy ish o’rinlari yaratish;
ishsizlar uchun subsidiyalangan ish joylari va vaqtincha bandlik tizimini
kengaytirish lozim.
2. Kasbiy tayyorlov va qayta tayyorlash tizimini rivojlantirish
Malaka va kasb bo’yicha nomuvofiqlik O’zbekistonda bandlik
samaradorligiga salbiy ta’sir ko’rsatmoqda. Shuning uchun:
ta’lim muassasalari va ish beruvchilar o’rtasida strategik hamkorlikni
kuchaytirish;
“Dual ta’lim” tizimini keng joriy etish;
zamonaviy texnologiyalar asosida kasb-hunar markazlarini har bir tuman
darajasida tashkil etish lozim.
3. Noformal bandlikni legallashtirish
Ishchi kuchining katta qismi rasmiy sektordan tashqarida faoliyat
yuritmoqda. Ushbu sektorni rasmiylashtirish uchun:
soddalashtirilgan soliqqa tortish tizimini ishlab chiqish;
patent asosidagi faoliyat yurituvchilarga imtiyozli shartlar berish;
32

mehnat huquqlari va ijtimoiy himoya masalalari bo’yicha keng jamoatchilik
kampaniyalarini yo’lga qo’yish zarur.
4. Raqamli iqtisodiyot va masofaviy ish shakllarini qo’llab-quvvatlash
Kelajakda raqamli mehnat bozori asosiy yo’nalishga aylanadi. Shuning
uchun:
“frilanserlar reestri”ni joriy etish va ularni ijtimoiy himoya qilish
mexanizmlarini ishlab chiqish;
masofaviy ishlash uchun yuridik va soliq bazasini takomillashtirish;
internet infratuzilmasini butun respublika bo’ylab rivojlantirish zarur.
5. Ayollar va nogironligi bo’lgan shaxslar bandligini oshirish
Inkluziv mehnat bozorini shakllantirish orqali iqtisodiy faollikni oshirish
mumkin. Bu yo’nalishda:
uydan ishlash imkonini beruvchi onlayn platformalarni yaratish;
ijtimoiy tadbirkorlikni rag’batlantirish;
nogironlar uchun mos ish o’rinlari yaratishni moliyalashtirish taklif qilinadi.
Xulosa qilib aytganda, O’zbekistonda bandlik siyosatini takomillashtirish
zamonaviy talablar, global tendensiyalar va milliy xususiyatlarga mos ravishda
amalga oshirilishi lozim. Bu borada kompleks yondashuv, davlat va xususiy sektor
33

hamkorligi, aholini kasbiy tayyorlash va ijtimoiy himoya qilishning samarali
mexanizmlarini shakllantirish asosiy vazifalar sifatida qaraladi. Bandlik
siyosatining sifatli amalga oshirilishi nafaqat iqtisodiy o’sish, balki ijtimoiy
barqarorlikka erishishda ham muhim omil bo’lib xizmat qiladi.
3.3. Mehnat bozorida zamonaviy raqamli texnologiyalarning roli va
bandlikka ta’siri
XXI asr boshidan boshlab, raqamli texnologiyalarning jadal rivojlanishi
mehnat bozori va bandlik tizimiga tubdan ta’sir ko’rsatmoqda. Dunyo miqyosida
yuz berayotgan raqamlashtirish jarayoni, yangi texnologiyalar, sun’iy intellekt,
avtomatlashtirish va platforma iqtisodiyoti mehnat bozori strukturasini o’zgartirib
yubordi. O’zbekiston ham bu global tendensiyalardan mustasno emas.
Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan raqamli islohotlar, elektron hukumat
tizimi, onlayn xizmatlarning kengayishi va zamonaviy texnologiyalarga asoslangan
yangi ish o’rinlarining yaratilishi mehnat bozori rivojlanishining yangi bosqichiga
o’tganini ko’rsatadi.
Raqamli texnologiyalarning mehnat bozoriga ta’siri bir necha asosiy
yo’nalishlarda namoyon bo’lmoqda:
1. Yangi kasb va mutaxassisliklarning paydo bo’lishi
Raqamlashtirish mehnat bozorida talab yuqori bo’lgan yangi kasb va
mutaxassisliklarni vujudga keltirdi. Axborot texnologiyalari mutaxassislari,
dasturchilar, ma’lumotlar tahlilchilari, kiberxavfsizlik bo’yicha mutaxassislar,
sun’iy intellekt muhandislari, onlayn platforma menejerlari kabi sohalarga ehtiyoj
ortib bormoqda. O’zbekistonda ham so’nggi yillarda IT-parklar tashkil qilinishi,
34

yoshlarni raqamli iqtisodiyot sohasiga tayyorlash bo’yicha loyihalarning amalga
oshirilishi raqamli mutaxassisliklarning ommalashuviga xizmat qilmoqda.
2. Mehnat sharoitlari va ish formatlarining o’zgarishi
Raqamli texnologiyalar an’anaviy ish shakllarini o’zgartirib, masofaviy ish,
freelancerlik, gig iqtisodiyoti (buyurtmaga asoslangan qisqa muddatli ishlar) kabi
yangi ish formatlarini rivojlantirdi. Pandemiya yillari bu jarayonni yanada
tezlashtirdi va hozirda ko’plab sohalarda xodimlar ofisga bormasdan, onlayn tarzda
faoliyat yuritmoqda. O’zbekistonda ham davlat tashkilotlari va xususiy sektorda
masofaviy ishlash imkoniyatlari yaratilmoqda, bu esa mehnat bozori
moslashuvchanligini oshirmoqda.
3. Bandlik imkoniyatlarining kengayishi
Raqamli platformalar orqali ish topish imkoniyatlari kengaydi. Hozirda
nafaqat Toshkent yoki yirik shaharlarda, balki viloyatlarda, qishloqlarda yashovchi
fuqarolar ham onlayn platformalar yordamida o’ziga munosib ish topishi mumkin.
Xizmat ko’rsatish, savdo, marketing, dizayn, tarjima, dasturlash, ta’lim kabi
sohalarda internet orqali ishlash imkoniyatlari kengaymoqda. Bu esa bandlik
darajasining oshishiga va ishsizlik darajasining kamayishiga yordam bermoqda.
4. Ish o’rinlarining avtomatlashtirilishi va ayrim kasblarning yo’qolishi
Biroq raqamli texnologiyalarning rivojlanishi bilan ayrim kasblarning
yo’qolish xavfi ham kuchaymoqda. Avtomatlashtirilgan tizimlar oddiy va takroriy
mehnat turlarini almashtirib bormoqda. Masalan, kassirlar, ma’lumot kirituvchilar,
operatorlar kabi kasblar sun’iy intellekt va avtomatlashtirilgan xizmatlar bilan
qisqarib bormoqda. Bu esa ishchi kuchining qayta tayyorlanishini va malakasini
oshirishni talab qiladi. O’zbekiston sharoitida ham raqamli transformatsiya
natijasida ayrim sohalarda mehnat talabining o’zgarishi kuzatilmoqda.
35

5. Mehnat resurslarining raqamli kompetensiyalarga ehtiyoji
Zamonaviy mehnat bozori zamonaviy bilim va ko’nikmalarni talab
qilmoqda. Kompyuter savodxonligi, axborot texnologiyalari bilan ishlash
ko’nikmalari, ma’lumotlarni tahlil qilish, kreativlik va moslashuvchanlik kabi
kompetensiyalar ishga kirishda asosiy talablar qatoriga kirib qolmoqda. Shu
boisdan O’zbekistonda raqamli savodxonlikni oshirish bo’yicha turli dasturlar
ishlab chiqilmoqda va amalga oshirilmoqda. Xususan, IT-yo’nalishida o’qitish
markazlari ochilmoqda, onlayn kurslar va treninglar tashkil etilmoqda.
6. Gender tengligi va raqamli inklyuziya
Raqamli texnologiyalar orqali ayollar va imkoniyati cheklangan
shaxslarning mehnat bozoriga kirish imkoniyatlari kengaymoqda. Internet va
onlayn platformalar ayollarga ham o’z biznesini rivojlantirish, mustaqil ishlash
yoki xizmat ko’rsatish imkonini bermoqda. Bu esa ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishga
ijobiy ta’sir ko’rsatmoqda. O’zbekiston sharoitida ayollar tadbirkorligini qo’llab-
quvvatlash va raqamli ko’nikmalarni oshirish davlat siyosatining ustuvor
yo’nalishlaridan biri sifatida e’tirof etilmoqda.
Xulosa qilib aytganda, raqamli texnologiyalar mehnat bozorining deyarli
barcha jabhalariga jiddiy ta’sir ko’rsatmoqda. Yangi imkoniyatlar bilan birga,
yangi chaqiriqlar va muammolar ham yuzaga kelmoqda. O’zbekiston sharoitida
raqamli iqtisodiyotga moslashish, zamonaviy kasb va kompetensiyalarni
rivojlantirish, qayta tayyorlash va uzluksiz ta’lim tizimini mustahkamlash orqali
mehnat bozorining barqaror va raqobatbardosh rivojlanishiga erishish mumkin.
Shu bilan birga, raqamli inklyuziya tamoyillariga amal qilgan holda, barcha
fuqarolar uchun teng imkoniyatlarni yaratish dolzarb ahamiyat kasb etadi.
36

XULOSA
O’zbekiston Respublikasida mehnat bozori va bandlik siyosati ijtimoiy-
iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash, aholi daromadlarini oshirish hamda
kambag’allikni qisqartirishda asosiy vositalardan biridir. Ushbu kurs ishida mehnat
bozorining nazariy asoslari, O’zbekistonda bandlik holati, mavjud muammolar,
yangi tendensiyalar va istiqbolli yo’nalishlar chuqur tahlil qilindi.
Tahlillar shuni ko’rsatmoqdaki, mamlakatimizda mehnat bozori tarkiban
murakkab va dinamik tusga ega. Aholi sonining ortishi, yoshlar ulushining
yuqoriligi, ayollar va nogironligi bo’lgan shaxslar bandligining pastligi, mehnat
muhojirligining keng tarqalganligi kabi omillar bandlik siyosatida tizimli va
kompleks yondashuvni talab qilmoqda.
Raqamli iqtisodiyotning rivojlanishi, masofaviy mehnat va freelancing
shakllarining kengayishi esa mehnat bozorida yangi imkoniyatlar bilan birga yangi
muammolarni ham yuzaga keltirmoqda. Shu bois, davlat siyosati zamonaviy
tendensiyalarni hisobga olgan holda mehnat bozorini moslashtirish, raqamli
ko’nikmalarni rivojlantirish, kasbiy tayyorlov va qayta tayyorlash tizimini
takomillashtirishga yo’naltirilishi lozim
Kurs ishida O’zbekistonda bandlik siyosatini takomillashtirish bo’yicha bir
qator takliflar ilgari surildi. Jumladan, mehnat bozorining regional xususiyatlarini
inobatga olgan holda bandlik dasturlarini ishlab chiqish, noformal sektorni
legallashtirish, ayollar va nogironlar uchun inklyuziv ish o’rinlari yaratish,
37

xizmatlar sohasini rivojlantirish, raqamli iqtisodiyotga mos ish o’rinlari tashkil
etish va davlat-xususiy sheriklikni kengaytirish zarurligi asoslab berildi.
Xulosa qilib aytganda, O’zbekiston mehnat bozorida barqarorlikka erishish,
bandlik darajasini oshirish hamda aholining ijtimoiy himoyasini kuchaytirish
bo’yicha salohiyatga ega. Biroq bu yo’lda tizimli islohotlar, samarali siyosiy va
iqtisodiy choralar, aholining faolligini oshirish va zamonaviy texnologiyalarni
keng joriy etish muhim ahamiyat kasb etadi.
38

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1. Abdukarimov K. "Mehnat bozori iqtisodiyoti", Toshkent: Iqtisodiyot,
2018.
2. Abduvohidov A. "O’zbekiston iqtisodiyoti: rivojlanish bosqichlari va
strategik yondashuvlar", Toshkent, 2020.
3. Akramova F. "Ish bilan bandlik va ijtimoiy himoya", Toshkent: Fan va
texnologiya, 2021.
4. Azizov U. "Iqtisodiy islohotlar va bandlik siyosati", Toshkent, 2019.
5. Bekmurodov Sh. "Raqobatbardosh mehnat bozori shakllantirish",
Toshkent, 2022.
6. Bozorov B. "O’zbekiston iqtisodiyoti asoslari", Toshkent, 2020.
7. G’ulomov S.S. va boshqalar. "Iqtisodiyot nazariyasi", Toshkent:
Iqtisodiyot, 2021.
8. Jo’raev Sh. "Aholi bandligini ta’minlash siyosati", Toshkent: Mehnat,
2019.
9. Karimov A.A. "Iqtisodiyotda mehnat resurslaridan foydalanish",
Toshkent: Ilm Ziyo, 2020.
10. Mirzayev S. "O’zbekiston mehnat bozorining zamonaviy holati",
Toshkent, 2021.
39

11. Nabiyev M. "Iqtisodiy tahlil va bandlik ko’rsatkichlari", Toshkent, 2022.
12. Nosirov B. "Ish o’rinlari va kasb-hunar ta’limi", Toshkent, 2020.
13. Raxmonov A. "Ijtimoiy-iqtisodiy siyosat asoslari", Toshkent:
Iqtisodiyot, 2019.
14. Saidov U. "Zamonaviy iqtisodiy jarayonlarda mehnat bozorining o’rni",
Toshkent, 2022.
15. Yusupov O. "O’zbekiston Respublikasi mehnat qonunchiligi asoslari",
Toshkent, 2021.
Qo’shimcha adabiyotlar:
1. Jahon banki hisobotlari – World Bank Reports on Employment and Labor
in Uzbekistan.
2. Mehnat bozori va bandlik sohasida BMTning ILO (Xalqaro Mehnat
Tashkiloti) materiallari
3. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining farmon va qarorlari (bandlikka
oid).
4. O’zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksi.
5. Davlat statistika qo’mitasining yillik statistik to’plamlari.
Internet manbalari:
40

1. www.stat.uz – O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi
rasmiysi.
2. www.mehnat.uz – Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligi.
3. www.lex.uz – O’zbekiston Respublikasi qonunchilik bazasi.
4. www.un.org – Birlashgan Millatlar Tashkiloti (ILO bo’limi orqali).
5. www.worldbank.org – Jahon banki rasmiy sayti.
41

O’zbekistonda mehnat bozori va bandlik xususiyatlari

Купить