O‘zbekistonning tinchliksevar tashqi siyosati va uning jahon hamjamiyati tomonidan tan olinishi - Tarix - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	71.3KB
Xaridlar	3
Yuklab olingan sana	10 Dekabr 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Tarix

Sotuvchi

Alisher

Ro'yxatga olish sanasi 03 Dekabr 2024

66 Sotish

O‘zbekistonning tinchliksevar tashqi siyosati va uning jahon hamjamiyati tomonidan tan olinishi

Sotib olish

MUNDARIJA:
KIRISH ....................................................................................................................2
I BOB. O`ZBEKISTONNING HALQARO VA MINTAQAVIY
TASHKILOTLARGA A`ZO BO`LIB KIRISHI VA RESPUBLIKANING
MUSTAQIL TASHQI SIYOSAT O’RNATISHINING HUQUQIY
ASOSLARI …………………………………...........................................................5
1.1 Mustaqil Respublikaning mustaqil tashqi siyosat o’rnatishining huquqiy
asoslari va asosiy tamoyillari .....................................................................................5
1.2 O`zbekistonning halqaro va mintaqaviy tashkilotlarga a`zo bo`lib kirishi ..10
II BOB. O`ZBEKISTON JAHONNING NUFUZLI DAVLATLARI BILAN
HAMKORLIK ALOQALARI VA UNING MUSTAQIL DAVLATLAR
HAMDO`STLIGIDAGI O`RNI ...........................................................................15
2.1 O`zbekistonning Mustaqil davlatlar hamdo`stligidagi o`rni va mavqei .......15
2.2 Jahonning nufuzli davlatlari bilan hamkorlik aloqalari. ................. ..............21
XULOSA ...............................................................................................................30
ADABIYOTLAR RO'YXATI .............................................................................31
1

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi: O‘zbekiston Respublikasi mustaqillik sharofati bilan
o‘z taraqqiyotining yangi davriga kirdi. Mamlakatda istiqlolning dastlabki
yillaridan boshlab ta’lim- tarbiya tizimini rivojlantirish davlat siyosati darajasiga
ko‘tarilib, farzandlarining jahon andozalariga mos sharoitlarda zamonaviy bilim va
kasb-hunarlami egallashlari, jismoniy va ma’naviy jihatdan yetuk insonlar bo‘lib
voyaga yetishlarini ta’minlash, ularning qobiliyat va iste’dodi, intellektual
salohiyatini ro‘yobga chiqarish, yoshlar qalbida ona yurtga sadoqat va fidoyilik
tuyg‘ularini kamol toptirish borasida ulkan ishlar amalga oshirilmoqda.
Jumladan 2020-yil 25-dekabrda bo‘lib o‘tgan “O‘zbekiston yoshlar forumi-
2020” da O‘zbekiston Respublikasi Prezidentinig so‘zlagan nutqidagi yoshlar
e’tiborini alohida ta’kidlashimiz joizdir.
“Biz yurtimizda qanday islohotlarga qo‘l urmaylik, avvalo, siz kabi yoshlarga,
sizlarning kuch-g‘ayratingiz, azmu shijoatingizga suyanamiz” 1
- deb O‘zbekiston
Respublikasi Prezidenti Sh. Mirziyoyev yoshlarga katta ishonch bildirdi.
Shuning uchun talabalarning mustaqil ta’lim olishlarini rejalashtirish, tashkil
qilish va buning uchun barcha zaruriy shart-sharoitlarni yaratish, dars
mashg‘ulotlarida talabalarni o‘qitish bilan bir qatorda ularni ko‘proq o‘z ustida
mustaqil ta’lim olish uchun yo‘llanma berish oliy ta’lim tizimida faoliyat olib
borayotgan professor-o‘qituvchilarning asosiy vazifalaridan biri hisoblanadi.
Talabaning mustaqil ishi – muayyan fandan o‘quv dasturida belgilangan
bilim, ko‘nikma va malakaning ma’lum bir qismini talaba tomonidan fan
o‘qituvchisi maslahati va tavsiyalari asosida auditoriya va auditoriyadan tashqarida
o‘zlashtirilishiga yo‘naltirilgan tizimli faoliyatdir.
1
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh. Mirziyoyev
2

Xalqaro huquq normalarining ichki qonunlardan ustunligi respublika
qonunchilik faoliyatida o`z ifodasini topmoqda. Birinchidan, respublika qonunlari
halqaro huquq normalariga doimo muvofiqlashtirilm о qda va yaqinlashtirilm о qda.
Ikkinchidan, mamlakatimiz halqaro normalarning bajarilishini
kafolotlaydigan hamma majburiyatlarni o`z zimmasiga oldi.
Tashqi aloqalarni ta`minlaydigan vazirliklar va muassasalar tashkil etildi:
Tashqi ishlar vazirligi, Tashqi iqtisodiy aloqalar vazirligi, Tashqi iqtisodiy faoliyat
milliy banki. 1992 yilda Toshkentda «J а h о n iqtisodi va diplomatiya universiteti»
ochildi.
I. К arimov o`zining asarlari, ma`ruza va nutqlarida mamlakatimiz tashqi
siyosiy va tashqi iqtisodiy aloqalarining asosiy tamoyillarini nazariy amaliy
jih а tdan puhta asoslab berdi. Tashqi siyosiy va tashqi iqtisodiy yo`lni belgilashda
jahon tajribasidan foydalanildi, mamlakatimiz, halqimiz hususiyatlari va
manfaatlari hisobga olindi. Tashqi siyosatga tinchlik, barqarorlik, hamkorlik yo`li
asos qilib olindi.
O`zbekiston Respublikasi tashqi siyosatining asosiy qoidalari quyidagilardan
iborat:
· Mafkuraviy qarashlardan qat`iy nazar hamkorlik uchun ochiqlik,
umuminsoniy qadriyatlarga, tinchlik va havfsizlikni saqlashga sodiqlik;
· Davlatlarning suveren tengligi va chegaralar dahlsizligini hurmat qilish;
· b о shq а davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik;
· Nizolarni tinch yo`l bilan hal etish;
· Kuch ishlatmaslik va kuch bilan tahdid qilmaslik;
· Inson huquqlari va erkinliklarini hurmatlash;
· Ichki milliy qonunlar va huquqiy normalardan halqaro huquqning umum
e`tirof etilgan qoidalari va normalarining ustivorligi;
· Davlatning, halqning oliy manfaatlari, farovonligi va havfsizligini ta`minlash
m а qs а dida ittifoqlar tuzish, hamdo`stliklarga kirish va ulardan ajralib chiqish;
· Tajavuzkor harbiy bloklar va uushmalarga kirmaslik;
3

· Davlatlararo aloqalarda teng huquqlilik va o`zaro manfaatdorlik, davlat
milliy manfaatlarining ustunligi;
· Tashqi aloqalarni ham ikki tomonlama, ham ko`p tomonlama kelishuvlar
asosida rivojlantirish, bir davlat bilan yaqinlashish hisobiga b о shq а sidan
uzoqlashmaslik.
Kurs ishi maqsadi: O‘zbekistonning tinchliksevar tashqi siyosati va uning
jahon hamjamiyati tomonidan tan olinishi ning ilmiy axmiyati ni pedagogik
asoslarini ishlab chiqish.
Kurs ishi obyekti: O‘zbekistonning tinchliksevar tashqi siyosati va uning
jahon hamjamiyati tomonidan tan olinishi
Kurs ishi predmeti: O‘zbekistonning tinchliksevar tashqi siyosati va uning
jahon hamjamiyati tomonidan tan olinishi mavzusi yetarlicha va to’liqroq bilim va
ko’nikmalar olish uchun foydalanish.
Kurs ishi tuzilishi: Kurs ishi kirish, 2 ta bob, xulosa, foydalanilgan
adabiyotlar ro’yxatidan iborat.
4

I BOB. O`ZBEKISTONNING HALQARO VA MINTAQAVIY
TASHKILOTLARGA A`ZO BO`LIB KIRISHI VA RESPUBLIKANING
MUSTAQIL TASHQI SIYOSAT O’RNATISHINING HUQUQIY
ASOSLARI
1.1 Mustaqil Respublikaning mustaqil tashqi siyosat o’rna tishining huquqiy
asoslari va asosiy tamoyillari
Xalqimiz mustaqillik deb atalmish ezgu va muqaddas orzuning ruyobga
chiqishi uchun asrlar mobaynida intilib, kurashib keldi.
1991 yil 31 avgustdan boshlab halqimiz taqdirida keskin burilish yasagan,
butunlay yangi taraqqiyot davrini boshlab bergan istiqlol davri tarihi boshlandi.
130 yillik Rossiya mustamlakasiga mahkum etilgan davrning ilgarigi
zamonlardan farqi shuki, shu vaqtda ayniqsa, sho`rolar hukmronligi yillarida
halqimiz tashqi dunyodan butunlay uzib quyildi(Karimov I.A. Tarihiy hotirasiz
kelajak yo`q.-Toshkent: Sharq,1998.-B.19).
Garchi katta mamlakatning asosiy qonuni hisoblangan «SSSR Konstitusiyasi»
da O`zbekiston boshqa o`n to`rtta «qardosh va jondosh» milliy respublikalar
singari «teng huquqli», «mustaqil», «suveren» davlat sifatida ta`rifu-tavsif etilsa-
da, amalda ko`zga ko`rinmas, ming va million hil ustalik bilan «to`qilgan», to`rlar
bilan qo`l-oyog`i bandi etilib quyilgan edi.
Mustabid sovet tuzumi davrida O`zbekiston tashqi iqtisodiy aloqalarni asosan
sosialistik mamlakatlar bilan, sobiq markazning yo`l-yo`riqlari bilan amalga
oshirar, respublikaning o`zi tashqi bozorga mustaqil ravishda chiqish huquqiga ega
emas edi.
Respublikaga olib kelinadigan mahsulotlar, respublikadan chiqarila digan
mahsulot hajmiga nisbatan ancha ortiq edi. 1990 yil respublikaga 14661,8 mln.
so`mlik mahsulot olib kelingan bo`lsa, chetga chiqarilgan mahsulot hajmi 9351,5
mln. so`mga teng bo`lgan.
XXI asr bo`sаg`аsida O`zbekiston davlat mustaqilligini qo`lga kiritib jahon
hamjamiyatga kirish, integrasiyalashish tomon uz tutdi.
5

Jahon amaliyotidan ma`lumki, har bir mustaqil davlat, ayniqsa mustaqil
taraqqiyot yo`liga kirgan mamlakatlar, hech qachon o`z qobig`iga o`ralib
rivojlanmagan. Aksincha, mustaqil rivojlanish yo`lini tanlashi bilanoq jahon
hamjamiyatga qo`shilish orqali o`z taqdirini belgilagan (Usmonov Q. va boshqalar.
O`zbekiston qaramlik va mustaqillik yillarida.-Toshkent: O`qituvchi, 1996.-B.92).
O`zbekistonning jahon hamjamiyatga qo`shilish davri g`oyat bir murakkab va
qaltis davrga to`g`ri keldi. Sobiq ittifoq tarqalib ketgach dunyo asosan ikki qutbli
(SSSR va AQSh) bo`lgan bo`lsa, endi ko`p qutbli bo`lib qolgan edi. XX asr o`z
g`avg`olari, to`palonlarini, qirg`inlarini biz yashayotgan XXI asrga meros qilib
qoldirib hayr ma`zur qilayotgan bir davrga to`g`ri keldi.
O`zbekiston geosiyosiy jihatdan qulaylik tug`diruvchi imkoniyatlar bilan
birga, bu borada kiyinchiliklar tug`diruvchi bir qancha omillar ham mavjud edi.
Garchi, tashqi siyosat sohasidagi an`analarimizning ildizlari uzoq moziyga borib
taqalsa-da, mustamlaka davridagi yo`qotishlar natijasida, dastlabki paytlarda
respublikamiz tashqi siyosat uritish tajribasiga ham, jahon diplomatiyasini
biladigan kadrlarga ham ega emas edi.
Tashqi siyosiy diplomatik, iqtisodiy va madaniy aloqalarni o`zi mustaqil
boshlashga to`g`ri kelsada, respublika rahbariyati bu boradagi muammolarni
echishga dadil kirishdi, uqorida ta`kidlab o`tilgan kiyinchiliklarni engib o`tib,
qisqa davr mobaynida o`z o`rni va mavqeiga ega bo`ldi. 2
Prezident I.Karimov o`zining «O`zbekistonning o`z istiqlol va taraqqiyot
yo`li» va boshqa asarlarida mustaqil tashqi siyosat uritish qoidalarini nazariy va
amaliy jihatdan asoslab berdi. 1991 yil 31 avgustda Oliy Kengash VI sessiyasida
qabul qilingan «Mustaqillik haqidagi Bayonot»da O`zbekistonning tashqi
siyosatdagi yo`li aniq qilib belgilangan edi. Jumladan, unda: «Xalqaro
hamjamiyatning to`la huquqli a`zosi bo`lgan O`zbekiston Respublikasi Xalqaro
munosabatlarda mustaqil davlat, halqaro huquq sub`ekti sifatida qatnashadi, uning
m а qs а dlari must а h ка m tinchlik, qurolsizlanish, o`z hududini qurol-yar о g`lardan
holi qilish, yadroviy qurolni va b о shq а ommaviy qirg`in qurollarini yo`qotish,
2
O`zbekiston Respublikasining konstitusiyasi. Toshkent: O`zbekiston, 1992 y
6

suveren davlatlar o`rt а sidagi nizo va ziddiyatlarni hal etishda kuch ishlatish va
tazyiqqa yo`l qo`ymaslikdan iborat».
O`zbekiston Respublikasi Konstitusiyasining 17-moddasida mamlakatimiz
tashqi siyosat qoidalari qonunlashtirildi va u jahondagi ko`plab mamlakatlar bilan
hamkorlik jarayonlari ortga qaytmasligining huquqiy kafoloti bo`lib hizmat
qilmoqda. O`zbekistonni halqaro huquq sub`ekti sifatida belgilaydigan,
respublikaning tashqi siyosiy va tashqi iqtisodiy aloqalarini tartibga soladigan
qonunlar qabul qilindi.
«O`zbekiston Respublikasi tashqi siyosiy faoliyatining asosiy prinsiplari
tug`risida»gi, «Chet el investisiyalari», «Xorijiy investorlar faoliyatining
kafolotlari to`g`risida»gi, «Tashqi iqtisodiy faoliyat to`g`risida» va
b о shq а qonunlar hamda normativ hujjatlar а na shular jumlasidandir. Bular faol va
keng ko`lamli hamkorlik uchun must а h ка m huquqiy kafolot yaratib beradi.
Tarixga buyuk o‘zgarishlar davri bo‘lib kirgan XX asrning so‘nggi o‘n yilligida
yer yuzidagi kuchlar nisbati tubdan o‘zgarib, dunyodagi qarama-qarshi bo‘lgan
ikki tuzum (SSSR boshchiligidagi sotsialistik va AQSH boshchiligidagi
kapitalistik tuzum) barham topdi. Yer yuzidagi bunday keskin o‘zgarishlar har bir
mustaqil taraqqiyot yo‘lini tanlagan davlatlar uchun jahon hamjamiyatidan
munosib o‘rin egallashga harakat qilish imkoniyatini yaratdi.
Tashqi bu imkoniyat va yurtimizning o‘z taraqqiyot istiqbollari uchun qulay
jug‘rofiy-siyosiy imkoniyatlarga ega ekanligi O‘zbekistonning mustaqil tashqi
siyosat yuritish, jahon hamjamiyatidan o‘zining munosib o‘rnini topishiga keng
yo‘l ochib berdi. Bu borada O‘zbekistonning qadimdan dunyo xalqlari bilan
aloqalari, Buyuk Ipak yo‘lining asosiy yo‘nalishlari yurtimiz orqali o‘tganligi,
Markaziy Osiyo mintaqasidagi qadimiy savdo va madaniy aloqalarda yurtimizning
hissasi yirik bo‘lganligi qo‘l kelgan bo‘lsa, qisqa fursatda tashqi siyosiy, iqtisodiy
va madaniy aloqalarimizning kengayishida, O‘zbekistonning jahon hamjamiyatiga
integratsiyalashuvida Prezident I.A.Karimovning o‘rni va roli beqiyosligini alohida
ta’kidlab o‘tmoq lozim.
7

Mustabid tuzum hukmronligi davrida sobiq ittifoqning boshqa respublikalari qatori
O‘zbekiston ham zohiran xorijiy davlatlar bilan mustaqil munosabatlar o‘rnatish,
jumladan tashqi iqtisodiy faoliyatni amalga oshirish huquqiga ega suveren
respublika hisoblanardi. Ammo haqiqatda hammasi aksincha bo‘lib suveren
respublikalarning Konstitutsiyada belgilab qo‘yilgan xalqaro huquqlari shunchaki
quruq gap – targ‘ibotchilik xususiyatiga ega edi, xolos. Bunday holat O‘zbekiston
hayotiga halokatli ta’sir ko‘rsatayotgan edi. 3
O‘zbekiston to‘g‘ridan-to‘g‘ri xalqaro maydonga chiqish huquqidan mahrum,
nafaqat tashqi siyosiy, balki tashqi iqtisodiy davlat muassasalariga ham ega emas
edi. Unda mustaqil ravishda tashqi aloqalarni o‘rnatish huquqi mutlaqo bo‘lmagan.
Xalqaro munosabatlar faqat markazning ruxsati va qattiq nazorati ostida amalga
oshirilardi. Natijada respublikaning tashqi aloqalari chegaralangan doiralarda
namoyon bo‘lib, avvalboshdan o‘zining notabiiyligi va sinfiy-mafkuraviy
yo‘nalishi bilan ajralib turardi.
O‘zbekistonning sobiq ittifoqning tashqi iqtisodiy aloqalaridagi ishtiroki
respublikani faqat tovar eksport qiluvchi darajasiga tushirib qo‘ygan imperiyaviy
mafkura asosida amalga oshirilardi. Buning ustiga, iqtisodning ekstensiv
rivojlanishi sharoitida sanoat jihozlarining alohida turlarini hisobga olmaganda,
eksportning asosiy manbai shafqatsiz ravishda qurilayotgan tabiiy-xom ashyo
resurslari edi. O‘zbekistondan paxta, ipak, qorako‘l, oltin, rangli metallar,
hunarmandchilik buyumlari va boshqa mahsulotlar olib ketilardi. Bularning
barchasi qat’iy valyutada o‘nlab million rublni tashkil etishiga qaramay, respublika
eksport daromadlaridan xalq farovonligini oshirish, milliy iqtisodni
mustahkamlash, uni o‘z manfaatlaridan kelib chiqib rivojlantirish yo‘lida
foydalana olmas edi.
O‘zbekiston sobiq ittifoqning eksport imkoniyatlarini oshirishga ulkan hissa
qo‘shgan bo‘lishiga qaramay, tashqi bozorga yetkazib bergan mahsulotlariga
nisbatan arzimas miqdordagi import mollari va valyutani olar edi. Prezident
I.A.Karimov ta’kidlagani kabi mustabid tuzum davrida O‘zbekiston “tashqi savdo
3
Karimov I.A. Buyuk kelajagimizning huquqiy kafolati.-Toshkent: Sharq, 1993y
8

sohasida Markaz monopoliyasining qattiq iskanjasini” hamisha o‘zida his etib turar
edi. Barcha valyuta hisob-kitoblari faqat Ittifoq idoralari orqali amalga
oshirilganligi tufayli respublika o‘z eksportidan kelgan foydaning qayoqqa
gumdon bo‘layotganidan bexabar qolardi.
Boshqacha aytganda, xalqaro hamkorlikning sobiq “qizil imperiya”ning
kommunistik dunyoqarashdagi mafkurasiga asoslangan mustamlakacha-
mustabidcha tabiatiga mos sovet andozasi avvalboshdan tashqi iqtisodiy faoliyat
bilan shug‘ullanish vazifasi faqat markaz ixtiyoriga berilganligidan kelib chiqar
edi. Respublikalar, jumladan, O‘zbekistondan “yuqori”dan majburan qabul
qildirilgan strategik siyosatni so‘zsiz bajarish talab qilinar edi.
Xalqaro maydonga to‘g‘ridan-to‘g‘ri chiqish huquqidan mahrum etilgan
O‘zbekiston o‘z tashqi siyosatini mustaqil amalga oshirish, jahon hamjamiyatiga
kirishning o‘ziga xos yo‘lini tanlash, tashqi iqtisodiy faoliyatining yo‘nalishlari va
ustuvor jihatlarini belgilash imkoniyatiga ega emas edi. Mustaqillikning qo‘lga
kiritilishi xalqaro hamkorlikning mustabid tuzum davrida shakllangan sovet
andozasini tubdan o‘zgartirish, O‘zbekistonning milliy manfaatlariga mos
keladigan ko‘p qirrali faol tashqi iqtisodiy faoliyatni amalga oshirishni
ta’minlashning birlamchi sharti sifatida maydonga chiqdi.
1991 yilda O‘zbekiston siyosiy suverenitetini e’lon qilib, mustaqil rivojlanishning
dastlabki kunlaridan boshlab boshqaruvning mustahkam o‘rnashib qolgan
ma’muriy-buyruqbozlik tizimidan voz kechish yo‘lini tutdi. Yosh davlat ijtimoiy
himoyalangan bozor iqtisodiyoti va ochiq tashqi siyosatga asoslangan huquqiy-
demokratik jamiyatning asoslarini qurishga kirishdi.
Bu harakatlar butun xalqning kuch qudrati bilan eng mohir siyosiy
namoyandalarning qat’iy harakatini yalpi safarbar etishni taqozo qildi.
Ana shunday sharoitda O‘zbekiston Prezidenti I.A.Karimov o‘zbek xalqining
milliy uyg‘onishi manfaatlariga sodiqligi, dadil va qat’iyatli faoliyat hamda uzoqni
ko‘ra oladigan siyosatchiligi bilan alohida ajralib turdi.
9

1.2 O`zbekistonning halqaro va mintaqaviy tashkilotlarga a`zo bo`lib kirishi
Xalqaro huquq normalarining ichki qonunlardan ustunligi respublika
qonunchilik faoliyatida o`z ifodasini topmoqda. Birinchidan, respublika qonunlari
halqaro huquq normalariga doimo muvofiqlashtirilm о qda va yaqinlashtirilm о qda.
Ikkinchidan, mamlakatimiz halqaro normalarning bajarilishini
kafolotlaydigan hamma majburiyatlarni o`z zimmasiga oldi.
Tashqi aloqalarni ta ` minlaydigan vazirliklar va muassasalar tashkil etildi :
Tashqi ishlar vazirligi , Tashqi iqtisodiy aloqalar vazirligi , Tashqi iqtisodiy faoliyat
milliy banki . 1992 yilda Toshkentda « J а h о n iqtisodi va diplomatiya universiteti »
ochildi .
I .К arimov o ` zining asarlari , ma ` ruza va nutqlarida mamlakatimiz tashqi
siyosiy va tashqi iqtisodiy aloqalarining asosiy tamoyillarini nazariy amaliy
jih а tdan puhta asoslab berdi . Tashqi siyosiy va tashqi iqtisodiy yo ` lni belgilashda
jahon tajribasidan foydalanildi , mamlakatimiz , halqimiz hususiyatlari va
manfaatlari hisobga olindi . Tashqi siyosatga tinchlik , barqarorlik , hamkorlik yo ` li
asos qilib olindi .
O`zbekiston Respublikasi tashqi siyosatining asosiy qoidalari quyidagilardan
iborat:
· Mafkuraviy qarashlardan qat`iy nazar hamkorlik uchun ochiqlik,
umuminsoniy qadriyatlarga, tinchlik va havfsizlikni saqlashga sodiqlik;
· Davlatlarning suveren tengligi va chegaralar dahlsizligini hurmat qilish;
· b о shq а davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik;
· Nizolarni tinch yo`l bilan hal etish;
· Kuch ishlatmaslik va kuch bilan tahdid qilmaslik;
· Inson huquqlari va erkinliklarini hurmatlash;
· Ichki milliy qonunlar va huquqiy normalardan halqaro huquqning umum
e`tirof etilgan qoidalari va normalarining ustivorligi;
· Davlatning, halqning oliy manfaatlari, farovonligi va havfsizligini ta`minlash
m а qs а dida ittifoqlar tuzish, hamdo`stliklarga kirish va ulardan ajralib chiqish;
· Tajavuzkor harbiy bloklar va uushmalarga kirmaslik;
10

· Davlatlararo aloqalarda teng huquqlilik va o`zaro manfaatdorlik, davlat
milliy manfaatlarining ustunligi;
· Tashqi aloqalarni ham ikki tomonlama, ham ko`p tomonlama kelishuvlar
asosida rivojlantirish, bir davlat bilan yaqinlashish hisobiga b о shq а sidan
uzoqlashmaslik.
Mamlakatimizning jahon halqlari tinchligi va havfsizligiga mos bo`lib to`tgan
tinchliksevar tashqi siyosati, uni jahonda mustaqil davlat sifatida tezda tan
olinishini ta`minladi. Islom Karimovning mamlakatimiz rahbari sifatidagi siyosiy
faoliyatini kuzatganda hali sobiq mustabid davlat tarkibida bo‘lgan ittifoqdosh
respublikalar orasida O‘zbekistonning birinchi Prezidenti bo‘lishi bilanoq o‘zbek
xalqining sodiq farzandi sifatida mustaqil davlat taraqqiyotining g‘oyaviy
asoslarini ishlab chiqqanligini yaqqol ko‘rish mumkin. Shu bilan birga,
Gorbachyovning qayta qurish siyosati o‘zining so‘nggi damlarini kechirayotganini
tushunib, o‘sha paytdayoq u O‘zbekistonning markazga bo‘ysunmagan holda
mustaqil tashqi siyosat va tashqi iqtisodiy faoliyat olib borishi uchun zamin
tayyorlash zarurligini ko‘ra oldi 4
. Jumladan, tashqi faoliyat sohasida Islom
Karimov tomonidan hammadan avval respublikani xom ashyo yetkazib beruvchi
mamlakatdan iqtisodiy jihatdan yuqori darajada rivojlangan, jahon andozalariga
javob beradigan va kelgusida dunyo iqtisodiy maydonida integratsiyalashuv bilan
keng ko‘lamli iqtisodiy hamkorlik qilishga qobil davlatga aylantirishga asosiy
e’tibor qaratish zarurligi to‘g‘risidagi g‘oya ilgari surildi. Hali to‘la mustaqillikka
erishmay turib, mustabid tuzum sharoitida I.A.Karimov tashabbusi bilan 1991
yilning iyunida “O‘zbekiston SSRning tashqi iqtisodiy faoliyati to‘g‘risida” va
“O‘zbekiston SSRning chet el investitsiyalari to‘g‘risida” muhim Qonunlarning
qabul qilinishi respublika rahbari ko‘tarib chiqqan bu g‘oyalarni hayotga tadbiq
etish yo‘lidagi dastlabki qadamlar bo‘ldi. Ittifoq davlat birlashmasi ham mavjud
bo‘lishiga qaramay, mazkur hujjatlarda O‘zbekiston iqtisodiga chet el
investitsiyalarini kiritishning huquqiy, iqtisodiy va tashkiliy asoslari, shuningdek,
uni amalga oshirish tartibi belgilab berildi, Respublika hududidagi xorijiy
4
Karimov I.A. O`zbekiston XXI asr bo`sag`asida: Xavfsizlikka tahdid, taraqqiyot kafolotlari va barqarorlik
shartlari.-Toshkent: O`zb ек ist о n,1997 y
11

sarmoyalarning davlat tomonidan kafolatlanishi qonun yo‘li bilan rasmiylashtirildi.
Keyinchalik ular boshqaruvning ma’muriy-buyruqbozlik usulidan sekin-asta bozor
usuliga, jumladan, tashqi iqtisodiy faoliyatni tartibga solishga o‘tishni amalga
oshirishdan iborat iqtisodiy islohotlarning birinchi bosqichida muhim rol o‘ynadi.
Haqiqiy mustaqillik sharoitida, rivojlanishning boshlanish holatida esa
respublikaning ichki qurilishi murakkab masalalarini hal qilish va tashqi
siyosatning ustuvor yo‘nalishlarini belgilash davrini boshidan kechirishiga to‘g‘ri
keldi. Sobiq Ittifoqning tashqi savdoga va tashqi aloqalarni boshqarishning butun
huquqiy me’yorlar tizimiga bo‘lgan davlat monopoliyasining tugatilishi bilan birga
kechgan mustabid tuzumning halokati oqibatlari buning obyektiv sababi bo‘ldi.
Umumittifoq tashqi savdo va tashqi iqtisodiy tuzilmalar faoliyatining to‘xtashi,
bunday idoralarning O‘zbekistonda bo‘lmaganligi mustaqillikning dastlabki
bosqichida tashqi siyosatni amalga oshirishda muayyan qiyinchiliklarni keltirib
chiqardi. O‘sha davrda vujudga kelgan bunday vaziyat O‘zbekistonga tashqi
iqtisodiy majmuaning boshqaruv tizimi bilan birga, tashqi siyosat bo‘yicha
o‘zining modelini jadal suratda shakllantirish, shuningdek, tashqi aloqalarni yo‘lga
qo‘yish prinsiplarini ishlab chiqish va O‘zbekistonning jahon iqtisodiy tizimiga
integratsiyalashuv yo‘lini mustaqil belgilashni zarur qilib qo‘ydi.
Istiqlolning dastlabki kunlaridan boshlab O‘zbekistonda xalqaro tashkilotlarning
faoliyatini o‘rganish, xorijiy davlatlar bilan diplomatik, turistik aloqalarni yo‘lga
qo‘yish va bu ishlarda faoliyat yuritish uchun yuqori malakali milliy kadrlar
yetishtirish ehtiyoji kelib chiqdi. Shuni ta’kidlash kerakki, O‘zbekiston bu ishlarni
rejali tarzda amalga oshirdi. 1991 yil 31 avgustda Oliy Kengashning VI sessiyasida
qabul qilingan “Mustaqillik haqidagi Bayonot”da “Xalqaro hamjamiyatning to‘la
huquqli a’zosi bo‘lgan O‘zbekiston Respublikasi xalqaro munosabatlarda mustaqil
davlat, xalqaro huquq subyekti sifatida qatnashadi, uning maqsadlari mustahkam
tinchlik, qurolsizlanish, o‘z hududini qurol-yarog‘lardan holi qilish, yadroviy
qurolni va boshqa ommaviy qirg‘in qurollarini yo‘qotish, suveren davlatlar
o‘rtasidagi nizo va ziddiyatlarni hal etishda kuch ishlatish va tazyiqqa yo‘l
qo‘ymaslikdan iborat”, deb yozib qo‘yildi. O‘z tashqi siyosatining asosiy yo‘lini
12

belgilab olgan O‘zbekiston Respublikasi 1992 yil 8 dekabrda qabul qilingan
Konstitutsiyamizning XVII moddasida bu yo‘lni qonun bilan mustahkamladi.
Prezident I.A.Karimov o‘zining asarlari, maqolalari va nutqlarida O‘zbekiston
Respublikasi tashqi siyosatining asosiy ustuvor tamoyillarini nazariy va amaliy
jihatdan asoslab, “... davlatimiz tashqi siyosatining ma’no-mazmuni va maqsadi
bitta – u ham bo‘lsa, O‘zbekiston manfaatidir”, 1 deb alohida uqtirdi.
Davlatimizning tashqi siyosat bobidagi tamoyillari quyidagilardir:
mafkuraviy qarashlardan qat’iy nazar hamkorlik uchun ochiqlik, umuminsoniy
qadriyatlarga, tinchlik va xavfsizlikni saqlashga sodiqlik;
davlatlarning suveren tengligi va chegaralar daxlsizligini hurmat qilish;
boshqa davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik;
nizolarni tinch yo‘l bilan hal etish;
kuch ishlatmaslik va kuch bilan tahdid qilmaslik;
inson huquqlari va erkinliklarini hurmatlash;
ichki milliy qonunlar va huquqiy normalardan xalqaro huquqning umum e’tirof
etilgan qoidalari va normalarining ustuvorligi;
davlatning, xalqning oliy manfaatlari, farovonligi va xavfsizligini ta’minlash
maqsadida ittifoqlar tuzish, hamdo‘stliklarga kirish va ulardan ajralib chiqish;
tajovuzkor harbiy bloklar va uyushmalarga kirmaslik;
davlatlararo aloqalarda teng huquqlilik va o‘zaro manfaatdorlik, davlat milliy
manfaatlarining ustunligi;
Tashqi aloqalarni ham ikki tomonlama, ham ko‘p tomonlama kelishuvlar asosida
rivojlantirish, bir davlat bilan yaqinlashish hisobiga boshqasidan uzoqlashmaslik.
Mustaqil davlatimiz xalqaro huquqning umumjahon e’tirof etgan normalariga
sodiqligini bildirib, uni o‘z Konstitutsiyasida ham mustahkamladi. O‘zbekiston
Respublikasi Konstitutsiyasi Xalqaro huquq tamoyillari va normalarining butun bir
majmui – BMT Ustaviga, Inson huquqlari Deklaratsiyasiga va inson huquqlariga
oid boshqa xalqaro huquq bitimlaridan – Xelsinki bitimi, Parij va Madrid
xartiyalariga asoslandi. Shuningdek, Asosiy Qonunga kiritilgan qonunlarni
rivojlantirish maqsadida “Diplomatik munosabatlarni o‘rganish tartibi”,
13

“O‘zbekistonda xalqaro shartnomalarni tuzish, ijro etish va bekor qilish 5
” haqida
aktlar ham qabul qilindi. Ularda tashqi siyosatning har tomonlama asoslangan
tamoyillari o‘z aksini topdi.
Bu tamoyillar yosh suveren davlatning asosiy tashqi siyosiy doktrinasini ifoda
etish bilan birga davlatlararo munosabatlar yo‘nalishlarining rivojlanishi va keng
doiradagi tashqi muammolarni hal qilish imkonini berdi. Mamlakatimizning jahon
xalqlari tinchligi va xavfsizligini mustahkamlashga qaratilgan tinchliksevar tashqi
siyosati uning jahon miqyosida mustaqil davlat sifatida tan olinishini ta’minladi.
Davlatimizning tashqi siyosatdagi demokratik prinsiplarga to‘liq amal qilishi bois
1991-1992 yillarda O‘zbekistonni 111 davlat tan olgan bo‘lsa, bugungi kunga
qadar 143 ta davlat tan oldi.
Jahonning 120 dan ortiq mamlakati bilan diplomatik aloqalar o‘rnatildi.
Toshkentda 40 dan ortiq mamlakatning elchixonalari ochildi. Respublikada 88 ta
xorijiy mamlakat vakolatxonalari akkreditatsiya qilingan, 24 hukumatlararo va 13
nohukumat tashkilotlari faoliyat ko‘rsatmoqda. Dunyodagi 30 dan ortiq davlatda
O‘zbekistonning elchixonalari va konsullari ishlab turibdi.
5
Karimov I.A. Tarihiy hotirasiz kelajak yo`q.-T.: Sharq 1998 y.
14

II BOB. YUKSAK MA'NAVIYATLI YOSHLARNI TARBIYALASHDA
O'RTA OSIYO ALLOMALARI MEROSI VA ULARNI ASARLARINING
MA`NAVIY BARKAMOL INSON TARBIYASIDAGI AHAMIYATI
2.1 O`zbekistonning Mustaqil davlatlar hamdo`stligidagi o`rni va
mavqei
O`zbekistonni dunyodagi 180 dan ortiq barcha nufuzli davlatlar tan oldi,
ularning 120 tasi bilan diplomatik siyosiy, iqtisodiy, ilmiy- tehnikaviy va madaniy
aloqalar o`rn а tildi. Toshkentda 40 ga yaqin mamlakatning elchihonasi ochildi.
O`zbekistonda 88 ta horijiy vakol а thona, 24 ta hukumatlararo va 13 ta hukumatga
qarashli bo`lmagan tashkilotlar faoliyat ko`rsatm о qda. Jahonning 20 dan ortiq
mamlakatida O`zbekistonning elchihonalari, 9 ta mamlakatda konsulhonalari
faoliyat ko`rsatm о qda.
Mustaqil davlat halqaro tashkilotlarda qanchalik keng qatnashsa, u halqaro
hamjamiyatga shu darajada keng kirib boradi, jahonda tinchlik, osoyishtalik,
o`zaro hamkorlik uchun kurashda tegishli darajada faol qatnasha oladi, imkoniyat
taraqqiyotiga qo`shayotgan o`z ulushini yanada oshirib boradi, jahonning ilg`or
davlatlari bilan tobora yaqinlashdi, ularning fan-tehnika va tehnologiya sohasidagi
yangiliklarini saraliroq qabul kilib oladi. Shu nuqtai-nazardan mustaqil
O`zbekistonning halqaro tashkilotlar bilan aloqalarini yil sayin kengaytirishi juda
katta ahamiyatga egadir.
Xalqaro tashkilotlarda faol qatnashish -mustaqil O`zbekistonni jahon
miqyosida tanitishning, uning halqaro mavqeining oshirishning muhim va samarali
yo`lidir. Hozirgi kunda jahonda 350 dan ortiq hukumatlararo tashkilotlar mavjud.
O`zbekiston, o`z mustaqilligini e`lon qilgandan so`ng, 50 dan ortiq jahonning
eng nufuzli tashkilotlariga a`zo bo`ldi. Bu - BMT, UNESKO, Ovrupada Xavfsizlik
va Hamkorlik tashkiloti, Xalqaro valuta jamg`armasi, Xalqaro moliya
korporasiyasi, Xalqaro mehnat tashkiloti, jahon sog`liqni saqlash tashkiloti va
b о shq а halqaro-mintaqaviy tashkilotlar hamda asso ц asiyalardir.
15

1992 yil 29 yanvarda BMT havfsizlik kengashi o`zining 737 -qarorini ovozga
qo`ymasdan qabul qildi va Bosh Assambleyaga O`zbekiston Respublikasini BMT
ga qabul qilishni tavsiya etdi.
1992 yil 2 martda BMT Bosh Assambleyasining 46-sessiyasida O`zbekiston
ovozga quyilmasdan, yakdillik bilan ma`qullash asosida BMT ga qabul qilindi.
O`zbekiston Respublikasi o`z tarihida birinchi bor Xalqaro Ùamjamiyatning
teng huquqli sub`ekti sifatida BMT a`zoligiga qabul qilindi.
Bu tarihiy voqea O`zbekistonning mustaqil davlat sifatida halqaro
hamjamiyatdan munosib o`rin olishda katta ahamiyatga ega bo`ldi.
Mamalakatimiz Prezidenti I.Karimovning BMT Bosh Assambleyasining 1993
yilda bo`lgan 48-sessiyasida ishtirok etishi va unda qilgan ma`ruzasi O`zbekistonni
jahonga ko`hna va navqiron davlat sifatida tanitdi.
O`zbekiston BMT minbaridan Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni
must а h ка mlash, qo`shni Afg`onistonda birodarkushlik urushini to`htatish,
Markaziy Osiyoni yadro qurolidan ozod zonaga aylantirish, narkobiznesga qarshi
kurashda barcha davlatlar hatti-harakatlarini muvofiqlashtirish, Markaziy Osiyoda
ekologik vaziyatni sog`lomlashtirish m а qs а dlarida, ya`ni umummanfaat yo`lida
foydalanm о qda. 1993 yil fevralida Toshkentda BMT ning vakol а thonasi ta`sis
etildi va u ish boshladi. 6
O`zbekiston Respublikasi va BMT rahbarlarining sa`yi-harakatlari natijasida
respublikamizdagi BMT v а k о l а thonasi BMT ning Taraqqiyot dasturi, Qochoqlar
ishi bo`yicha olib qo`mita komissari, Jahon sog`liqni saqlash tashkiloti, Aholi
joylashish jamg`armasi, narkotik moddalarni nazorat qilish dasturi, Sanoat
taraqqiyoti dasturi, «Bolalar jamg`armasi» singari ihtisoslashgan muassasalarni o`z
tarkibiga birlashtirishga muvofiq bo`ldi. Xususan, uning boshlig`i (sobiq) Xolid
Malikning faol ishtirokida O`zbekistonda ko`plab halqaro tadbirlar o`tkazildi.
O`zbekistonning jahon hamjamiyat bilan integrallashuvida BMT doirasidagi
ihtisoslashgan tashkilotlar bilan hamkorlik muhim ahamiyatga ega.
6
. Abdullaev M. va b о shq. Mustaqillik izohli ilmiy-ommabop lug`at. Toshkent: Sharq,1998 y
16

1993 yil 29 oktyabrda BMT ta`lim, fan va madaniyat bo`yicha qo`mitasi
(UNESKO) ning Parijdagi qaror g ohida O`zbekiston UNESKO a`zoligiga qabul
qilindi. O`zbekiston BMT doirasidagi ihtisoslashgan muassasalar -jahon sog`liqni
saqlash tashkiloti, halqaro mehnat tashkiloti, jahon intelektual mulk tashkiloti,
BMT ning bolalar fondi, halqaro pochta ittifoqi, Xalqaro Olimpiada qo`mitasi va
ko`plab b о shq а tashkilotlarning a`zosi bo`ldi.
O`zbekiston BMT ning 50 yilligiga bag`ishlangan tantanalarda faol
qatnashdi. Mamlakatimiz Prezidenti I.A.Karimov BMT Bosh Assambleyasining
1995 yil sentyabr-noyabr oylarida bo`lib o`tgan 50-ubiley sessiyasida qatnashib bu
nufuzli tashkilot faoliyatini yahshilashga doir o`z takliflarini bayon qildi.
Prezident I.Karimov bu ulkan minbardan turib, davlat arboblari va
siyosatdonlar diqqatini quyidagi masalalarga qaratdi :
Birinchidan-milliy havfsizlik masalasini hozirgi zamon talab va ehtiyojlari
nazaridan qaytadan ko`rib chiqish:
Ikkinchi masala BMT Bosh kotibi v а k о l а tlarini kengaytirish, uning jahon
mamlakatlari taraqqiyotiga qo`shadigan hissasidan kelib chiqib, o`z maqomini
kuchaytirish masalasidir:
Uchinchi masala qator mamlakatlararo va mintaqalararo faoliyat
ko`rsatayotgan halqaro tashkilotlar maqomini bir oz o`zgartirib, uni BMT doirasiga
kiritish zarur.
Prezident I.Karimov halqaro tashkilotlar yagona tizimini vujudga
keltirish XXI asr taqdirini belgilaydigan muhim omil ekanligini ko`rsatib berdi.
O`zbekiston 1992 yil fevral oyida dunyoda tinchlikni must а h ка mlash, inson
huquqlarini himoya qilish bo`yicha katta tadbirlar amalga oshirayotgan nufuzli
halqaro tashkilot -Evropada havfsizlik va hamkorlik tashkilotiga a`zo bo`lib kirdi.
I.Karimovning 1992 yil 9-10 iulda bo`lgan Evropada havfsizlik va hamkorlik
tashkilotining majlisida ishtirok etib, unda nutq so`zlashi va Kengashning 10 iulda
bo`lgan majlisiga raislik qilishi O`zbekistonning jahon hamjamiyatda munosib
o`rin egallayotganligining dalilidir.
17

1995 yil iulda Toshkentda E.X.H.Tning aloqalar bo`yicha mintaqaviy burosi
ochildi va faoliyat ko`rsatm о qda. Е XH Т ning 1996 yil dekabrda Lissabonda
bo`lgan samitida I.Karimov mojarolar uz bergan hududlarga yashirincha qurol-
yarog` etkazib berishni to`htatish, 1999 yil 12-12 noyabr kunlari Stambulda
bo`lgan sammitida terrorizmga qarshi kurash halqaro markazini tashkil etish
to`g`risida muhim takliflarni ilgari surdi va ular sammit ishtirokchilari tomonidan
ma`qullandi.
O`zbekiston ko`pgina mintaqaviy tashkilotlar, chunonchi Evropa ittifoqi,
NATO, EKO, Islom konferensiyasi tashkiloti, qo`shilmaslik harakati va b о shq а lar
bilan samarali hamkorlik qilm о qda.
1996 iul oyida Florensiya shahrida Evropa ittifoqi bilan O`zbekiston o`rt а sida
sherikchilik va hamkorlik to`g`risida Bitim imzolandi. Bu hujjat O`zbekiston,
Evropa ittifoqi va unga a`zo bo`lgan mamlakatlar o`rt а sidagi o`zaro
munosabatlarning huquqiy negizi bo`lib, siyosiy, iqtisodiy, ilmiy-t е hnikaviy,
madaniy aloqalar uchun keng imkoniyatlar ochdi 7
.
O`zbekiston bilan Shimoliy Atlantika shartnomasi tashkilotlari -NATO
o`rt а sida o`zaro tushunish va hamkorlik mavjud. 1995 yil iul oyida O`zbekiston
NATO ning «Tinchlik yo`lida hamkorlik» dasturi tomonidan 1995 yilda AQShda,
1997 yilda Qozog`iston va O`zbekistonda o`tkazilgan harbiy mashqlarida
O`zbekiston harbiy qismilarining ishtiroki zobit va askarlarning harbiy tehnik
tayyorgarligini yanada ko`tarishga hizmat qildi.
O`zbekiston tarihan qisqa bir davrda halqaro va mintaqaviy muammolarni hal
qilishda, umumiy va mintaqaviy havfsizlikni must а h ка mlashda faol
qatnash а yotgan nufuzli davlat darajasiga ko`tarildi. “Xalqaro hamjamiyatning to`la
huquqli a’zosi bo`lgan O`zbekiston Respublikasi xalqaro munosabatlarda mustaqil
davlat, xalqaro huquq subyekti sifatida qatnashadi, uning maqsadlari mustahkam
tinchlik, qurolsizlanish, o`z hududini qurol-yarog‘lardan xoli qilish, yadroviy
qurolni va boshqa ommaviy qirg‘in qurollarini yo`qotish, suveren davlatlar
o`rtasidagi nizo va ziddiyatlarni hal etishda kuch ishlatish va tazyiqqa yo`l
7
Bobobekov H. va b о shq. O`zbekiston tarihi: qisqacha ma`lumotnoma
18

qo`ymaslikdan iborat”,-deb 1991-yil 31-avgustda Oliy Kengash VI sessiyasida
qabul qilingan “Mustaqillik haqidagi Bayonot”da o`z tashqi siyosatining asosiy
yo`lini belgilab olgan O`zbekiston Respublikasi 1992-yil 8-dekabrda qabul
qilingan Konstitusiyamizning 17-moddasida bu yo`lni qonun bilan mustahkamladi.
O`zbekiston Respublikasi tashqi siyosatining asosiy ustuvor tamoyillarini
mamlakatimiz rahbari I.A.Karimov o`zining asarlari, ma’ruzalari va nutqlarida
nazariy va amaliy jihatdan asoslab berdi. Uning tamoyillari quyidagilarni tashkil
etadi:
 milliy-davlat manfaatlarini ustun qo`ygan holda tashqi siyosatda
davlatlarning suveren tengligini hisobga olish ;
 umumbashariy qadriyatlarni ustun qo`ygan holda nizoli mojorolarni tinch
yo`l bilan hal etish;
 tashqi siyosatdagi teng huquqlilik va o`zaro manfaatdorlikni o`rnatishda
boshqa mamlakatlarning ichki ishlariga aralashmaslik
 barcha tinchliksevar davlatlar bilan tashqi aloqalarni o`rnatishga intilish;
 xalqaro huquq normalarini tan olgan holda jahon hamjamiyatida xalqaro
talablarga rioya qilish;
 tashqi siyosatda ko`p tomonlama aloqalarni o`rnatishda xalqaro tashkilotlar
doirasida aloqalarni kengaytirish masalalari kiritildi.
O`zbekiston Respublikasi butun jahon jamoatchiligi oldida xalqaro huquqning
umumjahon e’tirof etgan normalariga sodiqligini Konstitusiya darajasida ham
mustahkamladi. Xalqaro huquqning tamoyillari va normalarining butun bu majmui
Konstitutsiyaga BMT Ustavidan, Inson huquqlari umumiy deklarasiyasidan, va
inson huquqlariga oid boshqa xalqaro huquq bitimlardan , Xelsinki bitimi, Parij va
Madrid xartiyalariga asoslandi. Shuningdek, asosiy qonunga kiritilgan qonunlarni
rivojlantirish maqsadida “Diplomatik munosabatlarni o`rganish tartibi”,
“O`zbekistonda xalqaro shartnomalarni tuzish, ijro etish va bekor qilish” haqida
aktlar ham qabul qilindi. Ularda tashqi siyosatning har tomonlama asoslangan
tamoyillari o`z aksini topdi.
19

Shu o`rinda aytib o`tmoq lozimki, bu tamoyillar yosh suveren davlatning
asosiy tashqi siyosiy doktarinasini ifoda etish bilan birga davlatlararo munosabatlar
yo`nalishlarining rivojlanishi va keng doiradagi tashqi muammolarni hal qilish
imkonini berdi. Mamlakatimizni jahon xalqlari tinchligi va xavfsizligini
mustahkamlashga qaratilgan tinchliksevar tashqi siyosati uning jahon miqyosida
mustaqil davlat sifatida tezda tan olinishini ta’minladi. O‘zbekiston Respublikisi
o`zining tashqi siyosatdagi yo`nalishlarini demokratik prinsiplarga asoslangan
holda olib borar ekan, 1991-yil dekabrdan 1992-yil iyul oyigacha bo`lgan davr
ichida respublikani 111 davlat, hozirgi kunga qadar esa O`zbekiston mustaqilligini
180 dan ortiq davlat tan oldi, ularning 100 dan ortig‘i bilan diplomatik,
siyosiy, iqtisodiy , ilmiy-texnikaviy va madaniy aloqalar o‘rnatildi. Toshkentda
AQSh, Turkiya, Germaniya, Fransiya, Buyuk Britaniya, Xitoy, Hindiston,
Pokiston va boshqa rivojlangan mamlakatlarning elchixonalari ochildi.
Shuningdek, O‘zbekistonda 88 ta xorijiy mamlakatlar va xalqaro tashkilotlarning ,
24 ta hukumatlararo va 13 ta nohukumat tashkilotlarning vakolatxonalari faoliyat
ko‘rsatmoqda. O`z navbatida O`zbekistonning elchilari dunyodagi 20 dan ortiq
yirik davlatlarda faoliyat ko`rsatib turibdi. 8
Mustaqil O`zbekiston tashqi siyosatining asosini ochiq-oydinlik, teng
huquqlik, demokratik prinsiplariga sodiqlik, umuminsoniy qadriyatlarini ulug‘lash,
respublika ijtimoiy hayotidagi demokratik jarayonga ta’sir qilish kabilar tashkil
etadi va Respublika tashqi siyosati tinchlik va xavfsizlik uchun umumjahon e’tirof
etgan ochiq yakdillik talablariga asoslanadi. 1992-yil 2-martda O`zbekiston
xalqaro munosabatlarning to`la huquqli subyekti sifatida Birlashgan Millatlar
Tashkilotiga a’zo bo`lib dunyo miqyosida tan olindi. Bu voqea Respublikaning
mustaqil davlat sifatida xalqaro hamjamiyatda munosib o‘rin olishda ham katta
ahamiyatga ega bo`ldi. 1993-yil fevral oyiga kelib Toshkentda BMT vakolatxonasi
ochildi. Xolid Malik BMTning O`zbekistondagi vakili etib saylandi.
8
Salimov O. va b о shq.-Yangi O`zbekistonning 7 zafarli yili.-T.: Sharq,1999 y
20

2.2 Jahonning nufuzli davlatlari bilan hamkorlik aloqalari
Mustaqil davlatlar hamdo`stligi (MDH) - bir butun davlat, federasiya yoki
mamlakat emas, harbiy blok ham emas, davlatlar hamdo`stligining yangicha
shakli. Unga kiruvchi har bir davlat halqaro huquqning mustaqil va teng huquqli
sub`ektidir.
MDH 1991 yil 8 dekabrda Minsk shahrida, SSSR ning barham topishi
munosabati bilan shakllandi. O`sha kuni Belovejskoe - Pushcheda Rossiya,
Ukraina, Belorussiya rahbarlari -B.Elsin, L. Kravchuk S. Shushkevichlar MDH ni
tuzish to`g`risida shartnoma imzoladilar. 1991 yil 13 dekabrda Ashgabadda
O`zbekiston, Qozog`iston, Qirg`iziston, Tojikiston va Turkmaniston Prezidentlari
uchrashib MDHga, uni ta`sis etuvchilar maqomida kirishga tayyor ekanliklarini
bildirib, Bayonot e`lon qildilar.
1991 yil 21 dekabrda Almatida 11 davlat-Rossiya, Ukraina, Belorus,
Qozog`iston, O`zbekiston, Qirg`iziston, Tojikiston, Turkmaniston, О zarbayjon,
Armaniston, Moldaviya boshliqlarining kengashi bo`ldi. O`sha kuni ular
Belovejskoe-Pushche shartnomasi uzasidan protokol imzolab, «Teng huquqli va
ahdlashayotgan oliy tomonlar» maqomida MDH muassisi bo`ldilar.
MDH ning tashkil topishi XX asrning muhim voqealaridan biri sifatida
tarihga kirdi.
1991-2000 yillarda MDH davlatlari boshliqlarining 30ga yaqin kengashlari
bo`lib o`tdi. Ularda umumiy manfaatlarga doir 1400 ga yaqin shartnoma, bitim va
b о shq а hujjatlar imzolandi. Ularning barchasi uzoq yillar bir davlat bo`lib kelgan
mamlakatlararo iqtisodiy, madaniy, harbiy va b о shq а aloqalarni yangi sharoitlarda-
mustaqil davlatlaro munosabatlar tarzida davom ettirishga qaratildi.
И stiqlol yillarida O`zbekiston o`zining qat`iy mustaqil taraqqiyot yo`lidan
borish, puhta ishlab chiqilgan tashqi siyosat tamoyillariga to`liq amal qilish bilan
MDH da o`zining munosib va qat`iy nuqtai nazariga ega bo`ldi.
Buni quyidagilarda ko`rish mumkin:
21

1. O`zbekiston avval boshdan MDH tarafdori bo`lib chiqdi. Chunki, sobiq
Ittifoq davridagi respublikalararo an`anaviy munosabatlar yangi
vaziyatga mos ravishda davom ettirilishi kerak edi.
2. Bunday Ùamdo`stlik mamlakatlararo iqtisodiy aloqalarni yanada
must а h ка mlab, bu davlatlarning siyosiy mustaqilligiga dahl qilmasligi
lozim. O`tish davri qiyinchiliklarini MDH davlatlarining barchasi o`z
boshidan kechirdi.
Bu esa iqtisodiy bo`hronlarni bartaraf etish, bozor munosabatlarini
shakllantirish jarayonida yillar mobaynida bir-biriga o`zaro chambarchas bog`liq
ishlab chiqarish va ho`jalik munosabatlarini yanada yahshilash zarur edi. Bu kabi
masalalarni hal etishga hizmat qiluvchi ko`plab me`yoriy hujjatlarni ishlab chiqish
va joriy etishda O`zbekiston alohida o`ringa ega bo`ldi.
O`zbekiston MDH ga a`zo davlatlar bilan o`zaro ikki taraf uchun ham foydali
hamkorli к qilishga hamisha tayyor va o`z tashqi siyosatida shunga intilib kel а yapti.
MDH g a a`zo ko`p mamlakatlar bilan ana shunday hamkorlikda ish olib
borilm о qd а . 9
1991-2001 yillarda Rossiya, Ukraina, Belorus, Moldava, Gruziya,
Ozarbayjon, Litva, Latviya va Markaziy Osiyo respublikalari bilan diplomatik,
iqtisodiy, madaniy, ilmiy-tehnikaviy aloqalar o`rnatildi va u rivojlanib borm о qda.
Xususan , O ` zbekiston va Rossiya o ` rt а sida o ` zaro manfaatli hamkorlik
aloqalari rivojlanib borm о qda . Rossiya Federasiyasi Prezidenti V . V . Putinning
2000 yil 18-19 may kunlari O ` zbekiston Respublikasiga davlat tashrifi ,
savdo iqtisodiy va harbiy hamkorlik qilish to ` g ` risida imzolangan bitimlar ikki
davlat o ` rt а sidagi aloqalarning yangi bosqichga ko ` tarilishiga hizmat qilm о qda .
2000 yil 20 iun kuni Moskvada bo ` lib o ` tgan MDH mamlakatlari davlat
rahbarlari Kengashi samarali bo ` ldi . Sammitda 2000 yilgacha bo ` lgan
muddatda Ù amdo ` stlikni rivojlantirish borasidagi ishlar dasturi muhokama
qilindi . Qabul qilingan mazkur hujjat MDH doirasida erkin savdo zonasi barpo
etish borasidagi to ` lovlar va soliqlar tartibini muvofiqlashtirishga kelishib olindi .
9
Salimov O. va b о shq.-Yangi O`zbekistonning 7 zafarli yili.-T.: Sharq,1999 y
22

Sammitda MDH ning terrorchilikka qarshi kurash markazini tashkil etish ,
shuningdek MDH davlatlarining 2003 yilgacha halqaro terrorchilik va
ekstremizmga qarshi kurash borasidagi dasturi to ` g ` risidagi masalalar
muhokama qilindi va tegishli qarorlar qabul qilindi .
O ` zbekiston Prezidenti I . Karimovning Evropada havfsizlik va hamkorlik
tashkilotining 1999 yil noyabrdagi Istambul sammitida ilgari surgan
terrorchilikka qarshi davlatlararo miqyosdagi kurashni muvofiqlashtiruvchi markaz
tuzish g ` oyasi amalga oshdi . Moskva sammiti MDH mamlakatlari o ` rt а sidagi
ma ` lum darajada yakdillik paydo bo ` lganligidan guvohlik beradi .
Ma`lumki, dekabr oyida MDH tashkil topganiga 10 yil to`ldi. Shu munosabat
bilan 2001 yil 30 noyabr yakuniy ubiley sammiti bo`lib o`tdi. Prezidentlar o`tgan
davr mobaynida qilingan ishlarni sarhisob qildilar. MDH ning bugungi ahvoli va
kelajagi hususida fikr almashdilar. Mamlakatimiz rahbari I.Karimov hamdo`stlik
faoliyatida birgalikda o`zaro foydali hamkorlikni rivojlantirish, iqtisodiy
integrasiya masalalariga e`tiborni yanada kuchaytirm о q kerakligini har hil harbiy -
siyosiy mavzularga chalg`imay, o`zaro manfaatli munosabatlarni ravnaq
toptirishga intilishi m а qs а dga muvofiqligini ta`kidladi. Zotan, MDH ni tuzishdan
m а qs а d ham mavjud iqtisodiy rishtalarni saqlab kolish va rivojlantirishdan iborat
edi.
MDH hususidagi qisqacha fikrlarga yakun yasab shuni aytish mumkinki, u
o`zining qisqa bosib o`tgan faoliyat yo`lida, zolvorli qadamlar tashlayotgan li gi ni
hamda iqtisodiy integrasiya va mintaqaviy mojarolarni echishga qodir tuzilma
ekanligini ko`rsatdi. Sh ак -shubhasiz o`tgan yillardagi MDH faoliyatida
O`zbekiston o`z o`rni va alohida mavqega e g a ekanligini isbot etdi.
4. Har bir davlatning obro`si va qudrati uning qancha va qaysi davlatlar bilan
olib borayotgan tashqi aloqalariga ham bevosita bog`liqdir.
O`zbekiston bugungi kunda dunyoning barcha mintaqalarida ishonchli
hamkor sifatida o`z mavqeini to`la nomoyon eta oldi.
1. O`zbekiston va O`rta Osiyo davlatlari: O`zbekiston tashqi siyosatining
asosiy yunalishlaridan biri Markaziy Osiyodagi mustaqil davlatlar - Qozog`iston,
23

Qirg`iziston, Tojikiston va Turkmaniston bilan hamkorlik, do`stlik rishtalarini
must а h ка mlashga qaratilgan. Markaziy Osiyodagi bu beshta davlatning qadimiy
tarihi, madaniyati, tili va dilining birligi, tomirlarining tutashib ketganligi shuni
taqozo etadi.
O`zbekiston rahbariyati bu hududdagi davlatlar, halqlar manfaatlariga mos
tushadigan teng huquqli hamkorlik ko`lamini tobora kengaytirib, must а h ка mlab
borm о qda. Tojikiston fojeasini bartaraf etishda O`zbekistonning siyosiy va
iqtisodiy ko`magi, qardosh besh mamlakatning O`rta er dengizi, Hind okeani,
Tinch okeani bilan bog`lovchi temir yo`llar qurilishida hamda orolni qutqarish
harakatida O`zbekistonning faol ishtiroki buning yorqin misolidir. 10
Markaziy Osiyo davlatlarining 1990 yil iundagi Almata uchrashuvida o`zaro
do`stlik va hamkorlikning muhimligi ko`rsatildi. Bu uchrashuv, iqtisodiy
inqirozdan chiqish uchun besh davlat o`z iqtisodiy resurslarini birlashtirishi
zaruriyatini ko`rsatdi. Bu davlat r а hb а rl а ri har yili uchrashish to`g`risida kelishib
oldilar. Bu an`ana davom etib, har yili 2-3 marotaba Markaziy Osiyo davlatlari
rahbarlari kengashlari bo`lib o`tm о qda.
1994 yil 30 aprelda Qirg`izistonning Cho`lponota shahrida O`zbekiston,
Qozog`iston va Qirg`iziston o`rt а sida tovarlar, hizmatlar, sarmoyalar va ishchi
kuchlarining erkin o`tib turishini nazarda tutuvchi hamda o`zaro kelishilgan kredit
hisob-kitob, budjet, soliq, narh, boj va valuta siyosatini ta`minlovchi yagona
iqtisodiy makonni tashkil etish to`g`risidagi shartnomaning imzolanishi bu
mamlakatlar o`rt а sidagi hamkorlikni yangi pog`onaga ko`tardi.
1994 yil iul oyi boshida Q о z о g`ist о n, O`zbekiston va Qirg`izist о n
Prezidentlarining uchrashuvida o`zaro integrasiyani kuchaytirish bo`yicha bitimlar
imzolandi.
Tomonlar Davlataro Kengash hamda uning doimiy ijroiya о rganini,
shuningdek, Bosh vazirlar Kengashi, Tashqi Ishlar vazirligi, Mudofaa vazirligining
Kegashini ta`sis etdilar.
10
Usmanov Q. va b о shq.-O`zbekiston qaramlik va mustaqillik yillarida.-Toshkent: O`qituvchi, 1996 y
24

Ayniqsa, 1996 yil 12 yanvarda Ko`kchatovda, 1997 yil 9-10 yanvarda
Bishkekda, 1997 yil 12 yanvarda Oqmoloda bo`lib o`tgan O`zbekiston,
Qirg`izist о n Prezidentlarining, 1998 yil Ashgabodda Turkmaniston, O`zbekiston,
Qirg`izist о n va Q о z о g`ist о n Prezidentlarining nihoyat, 1998 yil 26 martda
Toshkentda O`zbekiston, Q о z о g`ist о n, Qirg`izist о n, Tojikiston Prezident larining
o`zaro uchrashuvlari hamda 2000 yil 14 iun kuni Dushanbeda Markaziy iqtisodiy
hamjamiyat davlatlararo kengashining navbatdagi majlisi va b о shq а lar Markaziy
Osiyo respublikalari hayotida katta ahamiyatga ega bo`ldi.
3. Yaqin Sharq va O`rta Sharq mamlakatlari bilan aloqalar: 1991-1999 yillar
davomida O`zbekiston Prezidenti I.Karimov boshliq davlat delegasiyasining
Turkiya, Eron, Pokiston, Hindiston га v а m а z к ur d а vl а tl а rning davlat va hukumat
boshliqlarining O`zbekistonga rasmiy safari paytida imzolagan hujjatlari davlatlaro
munosabatlarni yanada rivojlantirishga hizmat qilm о qda. 1992 yil 6 fevralda
O`zbekiston, Pokiston, Eron va Turkiya tomonidan tuzilgan iqtisodiy hamkorlik
tashkilotiga (EKO) a`zo bo`lib kirdi. 1992 yil 10 mayda Ashgabadda O`zbekiston,
Q о z о g`ist о n, Turkmaniston, Eron, Turkiya, Pokiston davlat va hukumat rahbarlari
Trans - Osiyo temir yo`lini vujudga keltirish m а qs а dida T а j а n-S а rahs-Mashhad
temir yo`lini qurish haqida bitimni, bojhona hizmatini tashkil etish haqidagi
hujjatlarni imzoladilar. Uzunligi 295 km bo`lgan mazkur temir yo`l 1996 yil
tugallandi va ishga tushirildi.
4. Bu yo`l orqali O`zbekiston Fors ko`rfazigacha, undan so`ng dunyoning
istalgan burchagiga chiqishi mumkin.
5. O`zbekistonning Sharq va Tinch okean havzasi mamlakatlari bilan
munosabatlari. Prezidentimizning 1992 yildagi rasmiy safari natijasida -Xitoy,
Janubiy Koreya, Yaponiya, Malayziya, Indoneziya bilan diplomatik, iqtisodiy va
madaniy aloqalar yo`lga quyildi. Ana shu aloqalar chog`ida Xitoy tomoni bilan 20
dan ortiq shartnomalar imzolandi. Bugungi kunda O`zbekistonda 80 ga yaqin
O`zbekiston -Xitoy qo`shma korhonalari faoliyat ko`rsatm о qda.
1992 -1996 yillar davomida «UZDEU avto» O`zbekiston -Janubiy Koreya
qo`shma korhonasi ishga tushirildi.
25

1998 yilda 54 400 ta «Damas», «Tiko», «Neksiya» rusumli avtomobillari
ishlab chiqarildi.
O`zbekiston -Yaponiya hamkorligida, Yaponiyaning dunyoga mashhur
«Misui» va KO LTD «Misubisi Korporeyshen», «Sumitoto korporeyshn», «Tomen
kor korporeyshn», «Chori» kompaniyalarining o`rni salm о qlidir. Bunday aloqalar
Malayziya, Indoneyziya, Ve`tnam, Tayland, Avstraliya va b о shq а mamlakatlar
bilan о lib b о ril а yot га n а l о q а l а rd а ham ijobiy natijalar berm о qda.
AQSh va Evropa mamlakatlari bilan hamkorlik.
Bundan qariyib 2,5 ming yil muqaddam Iskandar
Zulqarnaynning bosqinchilik urishlaridan boshlab biz Ovrupo sivilizasiyasi bilan
o`zaro ta`sirda bo`lib kelm о qdamiz.
Prezidentimiz I.Karimovning AQSh, Avstriya, Shveysariya, Finlandiya,
Germaniya, Fransiya, Buuk Britaniya, Gollandiyaga qilgan rasmiy davlat
tashriflari natijasida G`arbning ilg`or mamlakatlari bilan o`z hamkorligini yahshi
yo`lga qo`ydi. Xususan, O`zbekistonning AQSh bilan hamkorlik aloqalari
rivojlanib borm о qda. 1996 yil 28-29 iul kunlari I.Karimovning Bill Klinton bilan
uchrashuvi, 200 3 yil 16-19 aprelda AQSh davlat kotibi Madlan Olbrayt
Xonimning O`zbekistonda bo`lishi katta ahamiyatga ega bo`ldi. 11
1996 yil boshlarigacha 200 ta O`zbek- Amerika qo`shma korhonalari tashkil
topdi va faoliyat ko`rsatdi. Bular orasida tog` jinslaridan oltin ajratib oluvchi
«Zarafshon-N`umont» korhonasini alohida qayd etm о q lozim. Biri Osiyo,
ikkinchisi Evropa qit`asida joylashgan O`zbekiston va Germaniya nomlari tez-tez,
yonma-yon matbuot sahifalarida tilga olinm о qda.
I.Karimovning 1993 yil Germaniyaga tashrifi ikki davlat o`rt а sida o`zaro
hamkorlikka asos solgan bo`lsa, Germaniya Federal Prezidenti Roman Gersogning
1995 yil aprel oyidagi respublikamizga tashrifi esa shu hamkorlikning uqori
pog`onaga ko`tarishda muhim qadam bo`ldi.
Umuman olganda hozirgi kunda respublikamizda horijiy mamlakatlarning
sarmoyadorlari ishtiroki bilan 3200 dan ortiq qo`shma korhona faoliyat
11
Usmanov Q. va b о shq.-O`zbekiston qaramlik va mustaqillik yillarida.-Toshkent: O`qituvchi, 1996 y
26

ko`rsatm о qda. O`zbekiston tashqi siyosatining hududi uzluksiz kengayib
borm о qda. O`zbekiston BMTning to`laqonli a’zosi sifatida Birlashgan Millatlar
Tashkilotining yig‘ilishlarida ishtirok etishi bilan o`zining xalqaro hamjamiyatga
kirish jarayonini davom ettirdi. O`zbekiston rahbariyatining dunyodagi global
muammolarga jahon miqyosida e’tiborini qaratishi O`zbekistonning tashqi
siyosatda tutgan aniq o`rnini belgilab berdi. Chunonchi, 1993-yil Birlashgan
Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining 48-sessiyasidagi ma’ruzasida
O`zbekiston birinchi Prezidenti I.A.Karimovning ilgari surgan birinchi xalqaro
tashabbusi O`zbekistonning xalqaro miqyosdagi adolatparvar siyosatidan darak
berdi. Prezident I.A.Karimov bu ma’ruzasida bir qator aniq takliflarni tashladi.
Bularga Markaziy Osiyoda xavfsizlik va hamkorlik masalalari bo`yicha BMTning
doimiy ishlaydigan seminarini chaqirish, BMT xavfsizlik kengashida yuzaga
kelayotgan mojarolarni tahlil qilish va istiqbolini belgilash bo`yicha maxsus guruh
tuzish, Markaziy Osiyoni yadrosiz zona deb e’lon qilish, bu mintaqada kimyoviy
modda hamda bakteriologik qurolni ta’qiqlash bo`yicha xalqaro nazorat o`rnatish,
Markaziy Osiyoda narkobiznesga qarshi hamkorlikda kurashish uchun BMTning
mintaqaviy komissiyasini tuzish , Orol muammosini hal qilish masalasi bo`yicha
BMTning maxsus komissiyasini tuzish kabilar kirdi.
O`zbekiston birinchi Prezidenti I.A.Karimov 1995-yil BMTning ellik yilligi
munosabati bilan Bosh Assambleyaning maxsus tantanali yig‘ilishida so`zlagan
nutqida ham asosiy e’tiborni bu tashkilotning faoliyatini yanada kengaytirish bilan
bir qatorda yana mintaqaviy xavfsizlik va barqarorlik, ekstremizm, terrorizm,
narkobiznesga qarshi kurash masalalariga qaratdi. Prezidentimiz muayyan “olovli
nuqtalar” deb atalayotgan mintaqalarda birgalashib harakat qilib, tinchlik va
barqarorlikka erishish lozimligi haqidagi aniq takliflarni kiritdi va O`zbekiston
“ommaviy qirg‘in qurollarini tarqatmaslikni ta’minlash bo`yicha kerakli xalqaro
kafolatlarni qabul qilishni, yadro sinovlarini butunlay to`xtatish haqidagi
shartnomaning tezda tuzilishi tarafdori” ekanligini ham ko`rsatib o`tdi.
Ushbu yig‘ilishda davlatimiz rahbari tomonidan Orol dengizi qurishi bilan
bog‘liq bo`lgan global muammoni ko`tarib chiqqani ham muhim ahamiyat kasb
27

etdi. Prezident I.A.Karimov “Orol dengizining qurishi bilan bog‘liq ekologik
fojea, butun er yuzini qamrab oladigan biosfera , o`nlab million kishilarning hayot
sharoitlari, salomatligi, nasliga halokatli ta’sir ko`rsatuvchi global muammo”
ekanligini ko`rsatib, bugungi kunda BMTning tashkilotchilik faoliyatisiz bu
muammoni hal etish mumkin emasligini ham asoslab berdi. Bunday muammolar
Prezidentimizning fundamental asari “O`zbekiston XX1 asr bo`sag‘asida:
xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari” kitobida batafsil
nazariy va amaliy jihatdan asoslab berildi. Asarda dunyoda barqarorlik va
jo`g‘rofiy-siyosiy muvozanat saqlanib qolgan sharoitdagina har qanday mintaqada
rivojlanish kuchli bo`lishi asoslab o`tildi. 12
O`zbekiston rahbarining yuksak minbardan turib kiritgan xalqaro miqyosda
manfaatli bo`lgan takliflari jahon hamjamiyati tomonidan qo`llab-quvvatlandi va
shunga asoslanib 1995-yil 16-sentabrda Toshkentda BMTning Markaziy Osiyoda
xavfsizlik va hamkorlik masalalariga bag‘ishlangan seminar-kengashi ish boshladi.
Dunyoning ko`p davlatlari ishtirok etgan bu seminarda O`zbekiston rahbarining
so`zlagan nutqi bosh hujjat sifatida qabul qilindi. I.A.Karimov bu uchrashuvning
“Tinchlik, Barqarorlik, Hamkorlik” shiori ostida o`tayotganini mamnuniyat bilan
izhor qilib, bu uchrashuv mintaqaviy barqarorlikni ta’minlashda muhim yo`l bo`lib
xizmat qilishini ko`rsatib berdi.
Xalqaro munosabatlar ravnaqi mamlakatimizda xavfsizlik va barqarorlikning,
aholi turmush darajasini yuksaltirishning o`ziga xos kafolati ekanligi hech kimga
sir emas. Shu bois ham O`zbekiston rahbariyatining tashqi siyosatda mintaqaviy
barqarorlikni saqlab qolish maqsadida ilgari surgan tashabbuslari ko`pgina
davlatlar va BMT tomonidan doimo tasdiqlanib kelindi. BMT
Bosh Assambleyasining sessiyalarida , Yevropada Xavfsizlik va Hamkorlik
Tashkiloti sammitidagi yig‘ilishlarda O`zbekiston prezidentining kiritgan aniq
tashabbuslari, mintaqa xavfsizligini ta’minlashga qaratilgan taklifi BMT
12
O`zbekiston tarixi. Oliy o`quv yurtlarining nomutaxassis fakultetlari talabalri uchun
darslik /R.Murtazayevaningumuiy tahriri ostida.-T.: Yangi asr avlodi, 2003.-676b.
28

boshchiligidagi “6+2” guruhining tuzilishiga asos bo`lgan edi. (O`zbekiston, XXR,
Rossiya, Eron, Pokiston, Tojikiston, kuzatuvchi sifatida BMT, Birlashgan front va
“Tolibon” harakati) Ushbu guruhning 1999-yil iyul oyida Toshkentda o`tkazgan
uchrashuvi muhim xalqaro voqea bo`ldiki, bu uchrashuv mintaqaning o`zida bo`lib
o`tdi. Uchrashuvning yakuni sifatida 19-iyul kuni “Afg‘onistondagi mojorolarni
tinch yo`l bilan hal qilishning asosiy prinsiplari to`g‘risidagi” tarixiy hujjat
imzolandi. Ushbu hujjat BMTning rasmiy hujjati sifatida tarqatildi. Mazkur
anjuman O`zbekiston rahbariyatining ko`p yillik sa’y-harakatlari natijasi edi.
O`zbekiston rahbariyatining tinchlik yo`lidagi harakatlari mazkur uchrashuvdan
Afg‘onistonda muxolif kuchlar o`rtasida boshlangan jangavor harakatlarning oldini
olish uchun Respublika Tashqi ishlar vazirligining Bayonotida ham yaqqol ko`zga
tashlandi. Mazkur Bayonot o`zaro qon to`kilishning oqibatlari haqida jiddiy
tashvishlangan holda muxolif tomonlarning harakatlarini qoralab o`tdi. Bularning
barchasi dunyo hamjamiyati oldida O`zbekistonning tinchlik yo`lidagi real
harakatlarining asosi sifatida yaqqol ko`zga tashlanib qoldi.
29

XULOSA
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, O`zbekiston bilan dunyo mamlakatlari
o`rt а sidagi har tomonlama hamkorlik aloqalar kelajagi buuk davlat qurayotgan
mamlakatimizning yorqin istiqboli uchun o`zining ijobiy natijalarini berishi
shubhasizdir. Darhaqiqat, O`zbekiston jahon hamjamiyatdan munosib o`rin olishga
muvofiq bo`ldi. Eshiklarimiz dunyo uchun, dunyo eshiklari ham biz uchun tobora
kattaroq ochilib borm о qda.
O`zbekistonning mustaqil rivojlanish yo`liga kirishi uning xalqlari tarixida
muhim inqilobiy ahamiyatga ega bo`ldi va ijtimoiy taraqqiyotda katta burilish
yasadi. Shu munosabat bilan respublikamizning nafaqat iqtisodiy, ijtimoiy va
siyosiy hayotida, ma`naviy hayotida ham keskin yangilanish jarayoni ro`y
bermoqda. Bu yangilanishda ilmiylikka, tariximizga, boy madaniy merosimizga
qiziqish, uni keng, har tomonlama ilmiy va haqqoniy o`rganishga intilishning
kuchaya borishi muhim ahamiyat kasb etadi. Shu jumladan tarixiy
o`lkashunoslikni o`rganishning ahamiyati va unga bo`lgan talab kun sayin o`sib
bormoqda. Birinchi prezidentimiz I.Karimov aytganlaridek, xalqimiz
dunyoqarashini milliy istiqlol ruhida isloh qilishni talab qilmoqda. Har bir inson
tug`ilib o`sgan o`lkasi tarixini mukammal o`rganmog`i shart. “Tarix va madaniyat
yodgorliklarini muhofaza qilish va ulardan foydalanish to`g`risida”gi fikrlar yangi
qomusimizda o`z aksini topdi.
30

ADABIYOTLAR RO'YXATI
1. O`zbekiston Respublikasining konstitusiyasi. Toshkent: O`zbekiston, 1992 y.
2. Karimov I.A. Buyuk kelajagimizning huquqiy kafolati.-Toshkent: Sharq,
1993y.
3. Karimov I.A. O`zbekiston XXI asr bo`sag`asida: Xavfsizlikka tahdid,
taraqqiyot kafolotlari va barqarorlik shartlari.-Toshkent: O`zb ек ist о n,1997 y.
4. Karimov I.A. Tarihiy hotirasiz kelajak yo`q.-T.: Sharq 1998 y.
5. Karimov I.A. 2006 yilda mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish
yakunlari va 2007 yilda iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirishning eng muhim
ustivor yo`nalishlariga bag`ishlangan Vazirlar Mahkamasi majlisidagi
ma`ruzasi // Xalq so`zi.-2007.-13 fev.
6. Abdullaev M. va b о shq. Mustaqillik izohli ilmiy-ommabop lug`at. Toshkent:
Sharq,1998 y.
7. Bobobekov H. va b о shq. O`zbekiston tarihi: qisqacha ma`lumotnoma.
8. Salimov O. va b о shq.-Yangi O`zbekistonning 7 zafarli yili.-T.: Sharq,1999 y.
9. Usmanov Q. va b о shq.-O`zbekiston qaramlik va mustaqillik yillarida.-
Toshkent: O`qituvchi, 1996 y.
10. O`zbekiston tarixi. Oliy o`quv yurtlarining nomutaxassis fakultetlari talabalri
uchun darslik / R.Murtazayevaningumuiy tahriri ostida.-T.: Yangi asr avlodi,
2003.-676b.
INTERNET RESURSLAR
1. www.natlib.uz
2. www.ziyonet.uz
3. www.kitob.uz
4. www.tdpu.uz
5. www.referat.Yozma manbalar.uz
31

KURS ISHI TALABALAR UCHUN

Sotib olish