• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 40000UZS
Размер 55.3KB
Покупки 0
Дата загрузки 21 Сентябрь 2025
Расширение docx
Категория Педагогика

Продавец

Amriddin Hamroqulov

Дата регистрации 23 Февраль 2025

37 Продаж

Oilaviy hayotning bolalar tarbiyasiga ta'siri

24quvvatlash bolalar parvarishi uchun grantlar bolalarning rivojlanishi ta’minlanadi Huquqiy himoya Oilaviy qonunlar, nizolarni hal qilish mexanizmlari Oilaviy nizolar kamayadi, bolalarning huquqlari himoyalanadi Sog‘liqni saqlash va psixologik yordam Oilaviy markazlar, psixologik maslahatlar Farzandlar ruhiy barqarorlikka ega bo‘ladi Ta’lim va tarbiya Maktab va maktabgacha ta’lim dasturlari Bolalar axloqiy va ijtimoiy me’yorlarni o‘zlashtiradi O‘zbekistonda oilaviy tarbiyani mustahkamlashga qaratilgan davlat dasturlari ham samarali ishlamoqda. Masalan, “Sog‘lom Oila” va “Yoshlar va oilalar” dasturlari orqali yosh oilalarga ma’naviy, pedagogik va moddiy qo‘llab- quvvatlash ko‘rsatiladi. Shu dasturlar oilaning barqarorligini ta’minlash, bolalarni sog‘lom va barkamol qilib tarbiyalashga yordam beradi. Ota-onaning pedagogik savodxonligini oshirish oilaviy tarbiyani mustahkamlashning muhim yo‘nalishi hisoblanadi. Shu maqsadda seminarlar, treninglar va amaliy mashg‘ulotlar tashkil qilinadi. Bu esa bolalarning axloqiy, ijtimoiy va ma’naviy rivojlanishiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Milliy va xalqaro tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, oilaviy tarbiyani mustahkamlash va davlat siyosatida oilaga e’tibor berish bolaning ijtimoiy, ruhiy va axloqiy kamolotini oshirishda muhim rol o‘ynaydi. Shu bilan birga, oilaviy nizolarni kamaytirish, ota-onaning pedagogik bilimini oshirish va bolalarga mehribon muhit yaratish jamiyat barqarorligini ta’minlaydi.Shunday qilib, O‘zbekistonda oilaviy tarbiyani mustahkamlash va davlat siyosatida oilaga alohida e’tibor berish — milliy qadriyatlarni saqlash, bolalarning axloqiy va ma’naviy rivojlanishini ta’minlash hamda jamiyat barqarorligini mustahkamlashning muhim omili hisoblanadi. Shu yo‘l bilan davlat oilani 23oilaviy qadriyatlar va an’analarni saqlashga yordam berish. Shu yo‘l bilan farzandlar axloqiy, ijtimoiy va ma’naviy jihatdan to‘liq rivojlanadi. Ijtimoiy va moddiy qo‘llab-quvvatlash. Oilalarning moddiy sharoitlarini yaxshilash, yosh oilalarga uy-joy va moliyaviy yordam ko‘rsatish, bolalar parvarishi va ta’limiga qaratilgan dasturlarni amalga oshirish. Bu esa oilaning barqarorligini ta’minlaydi va bolaning sog‘lom muhitda rivojlanishiga yordam beradi. Huquqiy asoslarni mustahkamlash. Oilaviy nizolarni hal qilish, bolalarni himoya qilish va oilaning huquqiy manfaatlarini himoya qilishga qaratilgan qonunlar va me’yoriy hujjatlarni ishlab chiqish. Shu bilan birga, oilaviy tarbiyani rivojlantirishni qo‘llab-quvvatlovchi davlat dasturlari yaratish. Davlat siyosatida oilaga e’tibor bir necha asosiy yo‘nalishlarda amalga oshiriladi: Ta’lim va tarbiya. Maktab va maktabgacha ta’lim muassasalari orqali bolalarga axloqiy va ijtimoiy qadriyatlarni o‘rgatish. Shu bilan birga, ota-onalarga pedagogik maslahatlar va treninglar orqali yordam berish. Sog‘liqni saqlash va psixologik qo‘llab-quvvatlash. Bolalarning jismoniy va ruhiy sog‘lig‘ini ta’minlash, oilalarga psixologik yordam ko‘rsatish. Ijtimoiy himoya va moliyaviy yordam. Kam ta’minlangan oilalarga yordam berish, bolalarni sog‘lom muhitda tarbiyalashga shart-sharoit yaratish. Quyidagi jadval O‘zbekistonda oilaviy tarbiyani mustahkamlash yo‘llari va davlat siyosatidagi e’tiborni ko‘rsatadi: Yo‘nalish Amalga oshirish shakli Natija Pedagogik tarbiya Ota-onalar uchun seminar va treninglar Ota-onaning pedagogik savodxonligi oshadi, bolalar tarbiyasi samarali bo‘ladi Moddiy qo‘llab- Yosh oilalarga uy-joy, Oilaning barqarorligi va 20ijtimoiy me’yorlarni o‘zlashtirish, boshqalar bilan hamkorlik qilish, o‘zini hurmat qilish va mas’uliyatni his qilish imkonini beradi. Aksincha, nizolar, zo‘ravonlik, e’tiborsizlik va ota-onaning pedagogik bilimining yetishmasligi bolaning ruhiy va axloqiy rivojlanishiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Ota-onaning tarbiyaviy yondashuvi va ijtimoiy-psixologik muhitning asosiy komponentlari quyidagilardan iborat: Mehr-oqibat va e’tibor. Bolaning ruhiy barqarorligi va ijtimoiy qobiliyatlari ota-onaning mehribonligi va e’tiboriga bog‘liq. Bola o‘zini hurmat qilinishini his qilganda, boshqalar bilan munosabatlarda ham samimiy va adolatli bo‘ladi. Ota-onaning pedagogik yondashuvi. Ota-onaning tarbiyaviy bilim va uslubi bolaning axloqiy qaror qabul qilish ko‘nikmalarini shakllantiradi. Masalan, bola mehnat va intizom, adolat va hurmat, halollik va vijdon kabi qadriyatlarni ota- onaning tarbiyaviy yondashuvi orqali o‘rganadi. Ijtimoiy interaktivlik. Oiladagi a’zolar orasidagi munosabatlar, muammolarni birgalikda hal qilish, bayram va an’analarni nishonlash bolalarning ijtimoiy va axloqiy rivojlanishini qo‘llab-quvvatlaydi. Quyidagi jadval oiladagi ijtimoiy-psixologik muhitning bolalar axloqiy va ma’naviy kamolotiga ta’sirini ko‘rsatadi: Ijtimoiy- psixologik komponent Bolalarga ta’siri Amaliy misol Mehr-oqibat va e’tibor Ruhiy barqarorlik, ishonch hissi Har kuni bolaga mehr ko‘rsatish, qo‘llab-quvvatlash Ota-onaning pedagogik yondashuvi Axloqiy qaror qabul qilish, mas’uliyatni shakllantirish Uy vazifalarini nazorat qilish, muloqot va maslahatlar Ijtimoiy interaktivlik Jamiyatga moslashuv, ijtimoiy ko‘nikmalar Bayramlarni birga nishonlash, oilaviy uchrashuvlar 12Shu bilan birga, oila tarbiyasining samarali bo‘lishi uchun ota-onalar farzandlarining qiziqishlarini, ularning ijtimoiy va psixologik ehtiyojlarini doimiy kuzatib borishi kerak. Bola oilada o‘zini qadrlangan, o‘zgacha, alohida shaxs sifatida his qilsa, u o‘z imkoniyatlarini rivojlantirishga intiladi. Ilmiy nazariyalar ham ota-ona mas’uliyatining bolaning rivojlanishiga ta’sirini tasdiqlaydi. Masalan, Vygotskiy bolaning ijtimoiy va intellektual rivojlanishida ota-onaning roli beqiyos ekanini ta’kidlagan. Eriksonning psixososial rivojlanish nazariyasida ota-onaning mehribonligi bolaning ishonch hissi va shaxsiy irodasini shakllantirishida hal qiluvchi omil hisoblanadi. Piaget esa bolaning kognitiv rivojlanishida oilaviy muhit va ota-onaning bilimli muloqoti muhimligini qayd etgan. 1.3. Oilaviy qadriyatlar va an’analar: bolalar tarbiyasidagi ahamiyati Oila — jamiyatning eng kichik va eng muhim ijtimoiy bo‘g‘ini bo‘lib, unda avlodlar davomiyligi, tarbiya, axloqiy va ma’naviy qadriyatlar shakllanadi. Oilaviy qadriyatlar va an’analar bolaning shaxs sifatida rivojlanishida, uning ijtimoiy me’yorlarni o‘zlashtirishida, ruhiy va axloqiy barqarorligini ta’minlashda hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Qadriyatlar oilaning har bir a’zosi uchun umumiy yo‘nalish bo‘lib, farzandning xulq-atvori, dunyoqarashi, qaror qabul qilish ko‘nikmalari va jamiyatdagi roli shu qadriyatlar orqali shakllanadi. O‘zbek xalqining boy madaniy merosi oilaviy qadriyatlar va an’analar bilan chambarchas bog‘liq. “Ota-onaga hurmat – insonga hurmat”, “Oila bor joyda baxt bor” kabi maqollar oilaviy qadriyatlarning bolalar tarbiyasida qanchalik muhim ekanini ifodalaydi. Shu qadriyatlar orqali farzandlar ota-onaning mehnatga, axloqiy me’yorlarga, hurmat va mas’uliyatga bo‘lgan munosabatini o‘rganadi va o‘z hayotida qo‘llashga intiladi. Oilaviy qadriyatlar va an’analar tarbiyaviy jarayonda bir nechta asosiy funksiyalarni bajaradi. Birinchi navbatda, ular bolaga jamiyatning ijtimoiy me’yorlarini o‘rgatadi. Bola oilada hurmat, adolat, mehr-oqibat, mas’uliyat kabi qadriyatlarni ko‘rib o‘rganadi va ularni hayotiy tajribasida qo‘llashni boshlaydi. 29 3 Kirish Kurs ishi mavzusining dolzarbligi Oila – jamiyatning eng kichik ijtimoiy bo‘g‘ini bo‘lishi bilan birga, inson tarbiyasining birlamchi maskanidir. Bola ilk bor oilada ijtimoiy munosabatlar, axloqiy me’yorlar, qadriyatlar, odob-axloq qoidalari bilan tanishadi va ularni asta-sekin o‘zlashtiradi. Shu bois oilaviy hayotning barqarorligi hamda undagi sog‘lom psixologik muhitning mavjudligi har bir bolaning ma’naviy-axloqiy shakllanishi uchun asosiy omillardan biridir. Oilaviy hayotning barqarorligi va sog‘lom muhit yaratish masalasi davlatimiz siyosatida ham eng muhim yo‘nalishlardan biri sifatida e’tirof etilmoqda. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev ta’kidlaganlaridek: “Oila – bu bizning milliy qadriyatlarimiz, ma’naviyatimiz, yoshlarimiz tarbiyasining poydevoridir. Sog‘lom va mustahkam oila – sog‘lom jamiyat va buyuk kelajakning garovidir.” 1 Mazkur fikr ham oilaviy hayotning bolalar tarbiyasidagi o‘rni naqadar beqiyos ahamiyatga ega ekanligini yaqqol ko‘rsatadi. Oila jamiyatning mustahkam bo‘lishiga, farzandlarning barkamol inson bo‘lib voyaga yetishiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Bugungi kunda globallashuv jarayoni, axborot oqimining kengayishi, internet va ommaviy madaniyatning tarqalishi natijasida oilaviy qadriyatlarga turli tashqi omillar kuchli ta’sir ko‘rsatmoqda. Bu esa ba’zan yoshlarning tarbiyasida salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin. Shu 1 O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev. Yangi O‘zbekiston strategiyasi. – Toshkent: O‘zbekiston, 2021 . PF-60-sonli Farmon – Lex.uz 25ijtimoiy institut sifatida rivojlantiradi va farzandlarning sog‘lom, barkamol va ijtimoiy jihatdan moslashgan shaxs sifatida shakllanishini ta’minlaydi. Xulosa Men ushbu kurs ishida “Oilaviy hayotning bolalar tarbiyasiga ta’siri” mavzusini o‘rganib, oilaning bolalar tarbiyasidagi o‘rni va ahamiyatini chuqur tahlil qildim. Tadqiqot natijalariga ko‘ra, oilaviy muhit va ota-onaning tarbiyaviy yondashuvi bolalarning ruhiy, axloqiy va ijtimoiy rivojlanishida hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Sog‘lom va mehribon oila muhitida tarbiyalangan bolalar axloqiy qadriyatlarni o‘zlashtiradi, jamiyat me’yorlariga moslashadi va ijtimoiy mas’uliyatni his qiladi. Shuningdek, milliy oila modeli va an’analar bolaning shaxs sifatida barqaror rivojlanishida muhim ahamiyat kasb etadi. Ota-onaning pedagogik bilim va mehr-oqibati, oiladagi ijtimoiy-psixologik muhit bolalarning axloqiy va ma’naviy kamolotini ta’minlashda bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Shu bilan birga, davlat siyosatidagi oilaga e’tibor va oilaviy tarbiyani mustahkamlashga qaratilgan 7halokat, yo saodat – yo falokat masalasidir” deb yozgan edi. Bu fikr ham oilaning farzand tarbiyasidagi mas’uliyatini chuqur anglashga undaydi. Zamonaviy davrda oila tarbiyasi masalasi ilmiy doiralarda keng o‘rganilmoqda. Pedagogika va psixologiya fanida oila ijtimoiylashuvning birlamchi muhitidir, degan qarash mavjud. Bola o‘zining dastlabki hayotiy tajribasini, axloqiy ko‘nikmalarini va ma’naviy qadriyatlarini oilada shakllantiradi. Bu jarayonda ota-onaning shaxsiy xulqi, bilim darajasi, munosabat madaniyati, mehribonligi va e’tibori hal qiluvchi ahamiyatga ega. Oilada sog‘lom muhit bo‘lsa, bola odatda ijtimoiy faol, mustahkam irodali va ma’naviy barkamol inson bo‘lib voyaga yetadi. Ammo oilada nizolar, befarqlik yoki zo‘ravonlik hukm sursa, bu bolaning ruhiyati va shaxs sifatida rivojlanishiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Shu bois bugungi kunda davlat siyosati darajasida oilaviy muhitni mustahkamlash, ota-onalarni pedagogik jihatdan savodli qilish, farzand tarbiyasiga e’tiborni oshirish dolzarb masalaga aylangan. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev bu haqda shunday degan edi: “Oila – bu bizning milliy qadriyatlarimiz, ma’naviyatimiz, yoshlarimiz tarbiyasining poydevoridir. Sog‘lom va mustahkam oila – sog‘lom jamiyat va buyuk kelajakning garovidir.” [2] 2 Bu fikr oilaning tarbiyadagi o‘rnini yanada chuqurroq anglashga yordam beradi. Oila tarbiyasining nazariy asoslarini yoritishda sotsiologiya fanining qarashlari ham muhimdir. Sotsiologik tadqiqotlarda oilaning jamiyatdagi vazifalari uch asosiy guruhga bo‘linadi: biologik (avlod davomiyligi), iqtisodiy (xo‘jalik yuritish, moddiy ta’minot) va tarbiyaviy (yangi avlodni ijtimoiylashtirish). Aynan tarbiyaviy vazifa jamiyat taraqqiyotida eng katta ahamiyatga ega hisoblanadi. Chunki bola jamiyatning ertangi a’zosi sifatida avvalo oilada tayyorlanadi. Hozirgi globallashuv davrida oilaviy hayot turli tashqi ta’sirlarga duch kelmoqda. Internet, ommaviy madaniyat, migratsiya jarayonlari, iqtisodiy 2 [ 2 ] O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev. Yangi O‘zbekiston strategiyasi. – Toshkent: O‘zbekiston, 2021. – 352 b. Sayt havolasi: https://lex.uz/docs/5841063 10Hozirgi kunda davlatimiz O‘zbekistonda ota-onalarning mas’uliyatini oshirish va oilaviy muhitni mustahkamlashga alohida e’tibor qaratmoqda. Shu nuqtai nazardan, Prezident Shavkat Mirziyoyev shunday ta’kidlagan: “Ota-onalar farzand tarbiyasida mas’uliyatni anglab, ularga sog‘lom, ma’naviy barkamol muhit yaratishi kerak. Bu – jamiyatning va davlatning kelajagi uchun eng muhim omildir.” Pedagogik tadqiqotlar oilaviy muhitning bolaning rivojlanishiga ta’sirini bir nechta asosiy komponentlar orqali tahlil qiladi. Ularga quyidagilar kiradi: mehr- muhabbat va qo‘llab-quvvatlash, intellektual rag‘bat, tartib-intizomni o‘rgatish, ijtimoiy ko‘nikmalarni shakllantirish, va psixologik xavfsizlikni ta’minlash. Shu komponentlarning barchasi birgalikda bolaning jismoniy, ruhiy va ijtimoiy rivojlanishini ta’minlaydi. Oilaviy muhitning sifatini oshirishning bir yo‘li — ota-onaning pedagogik savodxonligini kuchaytirishdir. Bugungi kunda bu maqsadda O‘zbekiston Respublikasi maktablarda ota-onalar uchun treninglar, psixologik konsultatsiya markazlari va tarbiyaviy seminarlar tashkil qilinmoqda. Shu orqali ota-onalar farzand tarbiyasida o‘zining mas’uliyatini yanada yaxshiroq anglaydi, oilaviy muhitni ijobiy va sog‘lom shakllantiradi.Bundan tashqari, xorijiy tajribalar ham shuni ko‘rsatadiki, oilaviy muhit va ota-onaning mas’uliyati bolaning rivojlanishiga bevosita ta’sir qiladi. Masalan, Skandinaviya davlatlarida ota- onalarga pedagogik va psixologik ko‘mak berish tizimi mavjud bo‘lib, bu bolalarning ijtimoiy, ruhiy va intellektual rivojlanishini sezilarli darajada oshiradi. AQSh va Yevropaning boshqa rivojlangan davlatlarida oilaviy maslahat markazlari farzand tarbiyasida ota-onaning mas’uliyatini kuchaytirish uchun faoliyat yuritadi. Oila ichidagi ijtimoiy muhit ham bolaning rivojlanishiga katta ta’sir ko‘rsatadi. Masalan, oilada ota-onaning bir-biriga hurmat bilan munosabatda bo‘lishi, oilaviy an’analar va urf-odatlarni qadrlash, farzandning fikriga e’tibor berish — bularning barchasi bolaning ruhiy salomatligini mustahkamlaydi. Shu bilan birga, 8muammolar oilaning ichki muhitiga ta’sir ko‘rsatmoqda. Bu esa bolalar tarbiyasida yangi masalalarni yuzaga keltirmoqda. Shunday sharoitda milliy qadriyatlarga asoslangan oilaviy tarbiyani kuchaytirish, ota-onalarning farzand oldidagi mas’uliyatini oshirish muhim ahamiyat kasb etadi. Xorijiy tajribaga nazar tashlasak, rivojlangan davlatlarda oilaviy tarbiya masalasiga katta e’tibor qaratiladi. Masalan, Skandinaviya mamlakatlarida ota- onalar uchun psixologik treninglar, tarbiyaviy maslahat markazlari faoliyat yuritadi. AQShda esa “Family education programs” doirasida oilalarga pedagogik yordam ko‘rsatiladi. Germaniyada esa “Oila maktab bilan hamkorlikda” tamoyili asosida bola tarbiyasi davlat siyosatining ajralmas qismi sifatida yo‘lga qo‘yilgan. Bu tajribalar O‘zbekistonda ham qo‘llanilmoqda. Shu bilan birga, oilaviy tarbiyada milliy qadriyatlarni asrab-avaylash masalasi ham dolzarbdir. O‘zbek xalqida azaldan oilaga katta hurmat bilan qaralgan. “Oila bor joyda – baxt bor”, “Ota-onaga hurmat – insonga hurmat” kabi maqollar xalqimizning oilaga bo‘lgan e’tiboridan dalolat beradi. Bugungi kunda ham bu qadriyatlar dolzarbligini yo‘qotmagan, balki zamon bilan uyg‘unlashgan holda yanada mustahkamlanmoqda. O‘zbekistonda oilani mustahkamlash va bolalar tarbiyasini qo‘llab-quvvatlash borasida davlat darajasida ko‘plab dasturlar amalga oshirilmoqda. “Sog‘lom bola” dasturi, “Oila – maktab hamkorligi” konsepsiyasi, “Mehribonlik uylari”ni isloh qilish bo‘yicha qabul qilingan qarorlar bunga yaqqol misoldir. Bu tashabbuslar oilaning tarbiyadagi rolini kuchaytirishga, farzandlar uchun sog‘lom ijtimoiy muhit yaratishga xizmat qiladi. Nazariy jihatdan qaralganda, oila bola tarbiyasining markazidir. U yerda bola nafaqat jismoniy rivojlanadi, balki axloqiy me’yorlarni, ma’naviy qadriyatlarni va ijtimoiy tajribani ham o‘zlashtiradi. Shu bois, oila ijtimoiy institut sifatida jamiyat taraqqiyotining eng muhim kafolatlaridan biri hisoblanadi. 4nuqtayi nazardan oilaning bolalar tarbiyasidagi o‘rnini chuqur o‘rganish, uni zamonaviy sharoitda mustahkamlash, milliy qadriyatlar asosida yo‘naltirish masalalari dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. O‘zbekistonda olib borilayotgan ijtimoiy siyosatda ham oila institutini mustahkamlash, farzandlar tarbiyasida ota- ona mas’uliyatini oshirish ustuvor vazifa sifatida belgilangan. Demak, oilaviy hayot va uning bolalar tarbiyasiga ta’sirini ilmiy-nazariy jihatdan tadqiq etish bugungi kun uchun nafaqat muhim, balki zaruriy masalalardan biridir. Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi Oila va bola tarbiyasi masalasi qadimdan mutafakkirlar, pedagoglar va psixologlar e’tiborida bo‘lib kelgan. Sharq mutafakkirlari Abu Nasr Forobiy, Alisher Navoiy, Kaykovus kabi allomalar oilaning barkamol avlod tarbiyasidagi o‘rniga alohida to‘xtalganlar. Jadid ma’rifatparvarlari Mahmudxo‘ja Behbudiy, Abdulla Avloniy, Hamza Hakimzoda Niyoziy o‘z asarlarida oila muhitining sog‘lom bo‘lishi bolalarning tarbiyasi va ta’limida hal qiluvchi omil ekanini ta’kidlaganlar. Abdulla Avloniy “Turkiy guliston yoxud axloq” asarida oila tarbiyasining bola shaxsiyatini shakllantirishdagi rolini keng yoritgan. Mustaqillik yillarida ham pedagogika va psixologiya sohasida ko‘plab tadqiqotlar olib borildi. Zamonaviy pedagog va psixolog olimlar oilaviy qadriyatlarning yosh avlod ongiga ta’siri, oiladagi ijtimoiy-psixologik muhitning bolaning ma’naviy va intellektual rivojiga ta’siri bo‘yicha turli ilmiy izlanishlar olib bormoqdalar. Xalqaro miqyosda ham oilaviy tarbiya, ota-onalik mas’uliyati, bola huquqlari va manfaatlarini himoya qilish bo‘yicha ko‘plab tadqiqotlar amalga oshirilgan. Biroq bugungi globallashuv sharoitida yangi xavf va muammolar yuzaga kelayotganligi bois, ushbu mavzuni qayta o‘rganish va zamonaviy yondashuvlar asosida tadqiq qilish zarur. Shu jihatdan, kurs ishida mavzuning o‘rganilganlik darajasi an’anaviy qarashlar hamda zamonaviy tadqiqotlar asosida yoritiladi. Kurs ishi mavzusining nazariy va amaliy ahamiyati Mazkur kurs ishining nazariy ahamiyati shundaki, unda oilaviy hayot va bola tarbiyasi o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik ilmiy asoslar orqali yoritiladi. Pedagogika va psixologiya 13Ikkinchidan, oilaviy an’analar bolaning ruhiy barqarorligini ta’minlaydi. Masalan, bayramlarni birga nishonlash, oilaviy uchrashuvlar, urf-odatlar bolaning xavfsiz, ishonchli muhitda o‘sishiga yordam beradi. Oilaviy qadriyatlarning bolalar tarbiyasidagi ahamiyatini aniqlashda psixologik tadqiqotlar ham katta rol o‘ynaydi. Masalan, bolaning mehr-muhabbat va e’tibordan mahrum bo‘lishi, oilada nizolar, zo‘ravonlik yoki beparvolik mavjudligi uning ruhiy rivojlanishiga salbiy ta’sir qiladi. Shu bois, ota-onalar va oilaning boshqa a’zolari farzandga sog‘lom, quvnoq, xavfsiz va mehribon muhit yaratishi zarur. Quyidagi jadval O‘zbekistonda oilaviy qadriyatlar va an’analar asosida bolalarga beriladigan tarbiyaviy ta’sirni ko‘rsatadi: Oilaviy qadriyat/an’ana Bolalarga ta’siri Amaliy misol Ota-onaga hurmat Farzandning ijtimoiy va axloqiy mas’uliyatini oshiradi Uyda ota-onaga yordam, so‘zini tinglash Mehr-oqibat va e’tibor Ruhiy barqarorlik va xavfsizlik hissini oshiradi Har kuni bolaga mehr ko‘rsatish, qo‘llab- quvvatlash Bayram va an’analarni nishonlash Oilaviy bog‘lanish va ijtimoiy ko‘nikmalar rivojlanadi Navro‘z, Qurbon hayiti, oilaviy tadbirlar Madaniy urf- odatlar Milliy identifikatsiya va ijtimoiy qobiliyatni shakllantiradi Milliy kiyim, taom, musiqiy meros bilan tanishish Mehnat va intizom qadriyatlari Mas’uliyat, tartib- intizomni o‘rganish Uy ishlarini bajarish, maktabdagi vazifalarni bajarish 22yutuqlariga ham ta’sir qiladi. Sog‘lom va ishonchli muhitdagi bolalar maktabdagi vazifalarni samarali bajaradi, o‘rganishga qiziqadi va bilim olish jarayonida faol bo‘ladi. Xorijiy tadqiqotlar ham shuni ko‘rsatadiki, oiladagi ijtimoiy-psixologik muhit bolalarning ijtimoiy, ruhiy va axloqiy rivojlanishiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Shu sababli ota-onaning pedagogik savodxonligi, oilaviy qadriyatlarni saqlash va e’tibor ko‘rsatish bola tarbiyasining sifatini belgilashda muhimdir.Shunday qilib, oiladagi ijtimoiy-psixologik muhit bolalarning axloqiy va ma’naviy kamolotida hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Mehr-oqibat, pedagogik yondashuv, ijtimoiy interaktivlik va oilaviy qadriyatlar bolaning ijtimoiy, ruhiy va axloqiy rivojlanishiga samarali ta’sir ko‘rsatadi. Shu bois, ota-onalar va oilaning barcha a’zolari farzand tarbiyasida ijtimoiy-psixologik muhitni mustahkamlashga alohida e’tibor qaratishi zarur. 2.3. O‘zbekistonda oilaviy tarbiyani mustahkamlash yo‘llari va davlat siyosatida oilaga e’tibor O‘zbekistonda oilaviy tarbiyani mustahkamlash va oilaga davlat siyosatida alohida e’tibor berish milliy qadriyatlar, jamiyat barqarorligi va farzandlarning to‘liq rivojlanishi bilan chambarchas bog‘liqdir. Davlat oilani jamiyatning eng muhim ijtimoiy instituti sifatida ko‘radi va oilaviy qadriyatlarni rivojlantirish, bolalarni sog‘lom va ma’naviy barkamol qilib tarbiyalashga qaratilgan keng ko‘lamli dasturlarni amalga oshiradi. O‘zbekistonda oilaviy tarbiyani mustahkamlash yo‘llari bir nechta asosiy yo‘nalishlarga bo‘linadi: Ma’naviy va pedagogik tarbiya orqali mustahkamlash. Ota-onalarni pedagogik bilim bilan ta’minlash, bolalar tarbiyasida samarali yondashuvlarni o‘rgatish, 11oilada mehr-oqibat va ishonchning hukm surishi bola va ota-ona o‘rtasidagi muloqotni rivojlantiradi, bolaga o‘zini erkin ifoda etish imkonini yaratadi. Ota-ona mas’uliyati shuningdek, bolaning ijtimoiy me’yorlarni o‘zlashtirishiga yordam beradi. Bola oilada o‘zini xavfsiz his qilsa, jamiyatdagi turli vaziyatlarga moslashishni o‘rganadi. Shu sababli pedagogik nazariyalar ota-onani farzand tarbiyasida faol ishtirok etuvchi asosiy shaxs deb hisoblaydi.Shu nuqtai nazardan, oilaviy muhit va ota-ona mas’uliyati nafaqat tarbiyaviy, balki ijtimoiy va ma’naviy ahamiyatga ega. Sog‘lom va mustahkam oilada tarbiyalangan bolalar jamiyatning kelajagi, davlatning barqaror taraqqiyotining kafolatidir. Shu bois oilaviy muhitni mustahkamlash, ota-onalarning tarbiyaviy mas’uliyatini oshirish, ularning pedagogik savodxonligini kuchaytirish bugungi kundagi eng dolzarb vazifalardan biridir. Quyidagi jadval O‘zbekistondagi oilaviy muhitning farzand rivojiga ta’sirini ko‘rsatadi: Oilaviy muhit elementi Farzand rivojiga ta’siri Misol va izoh Mehr-oqibat Ruhiy barqarorlik, xavfsizlik hissi Bola o‘zini sevilgan his qiladi Pedagogik savodxon ota-ona Intellektual va axloqiy rivojlanish Farzand o‘qishga va yangi bilimlarga qiziqadi Ijobiy oilaviy muloqot Ijtimoiy ko‘nikmalarni shakllantirish Do‘stlar bilan munosabat, jamiyatga moslashuv Tartib-intizom Mas’uliyatni anglash va ijtimoiy me’yorlarni o‘zlashtirish Bolaning uy ishlarini bajarishi va javobgarligi oshadi Psixologik xavfsizlik Stressga chidamlilik, o‘zini erkin ifoda etish Farzand murakkab vaziyatlarda o‘zini himoya qiladi 16II BOB. O‘zbekistonda oilaviy hayotning bolalar tarbiyasiga ta’siri 2.1. Milliy oila modeli va uning tarbiyadagi xususiyatlari … O‘zbekiston Respublikasida milliy oila modeli qadimdan shakllangan, turli tarixiy va madaniy omillar ta’sirida rivojlangan ijtimoiy institut hisoblanadi. Milliy oila modeli oilaning barcha a’zolarining o‘zaro hurmat va mehr-muhabbat asosida birlashganini, ota-onaning farzand tarbiyasidagi markaziy rolini ta’kidlaydi. Ushbu modelda oila a’zolari orasidagi ijtimoiy, axloqiy va madaniy me’yorlar qat’iy saqlanadi, bolalarning shaxs sifatida rivojlanishi uchun zarur sharoitlar yaratiladi. Milliy oila modelining asosiy xususiyatlari quyidagilardan iborat: 2817) Mirzaev D.A. – “Oilaviy tarbiyaning zamonaviy muammolari”. – Samarqand: Ilm-Fan, 2020. – 175 bet. 18) Qodirova A.B. – “Bolalar tarbiyasida ijtimoiy-psixologik muhitning ahamiyati”. – Toshkent: Moviy, 2022. – 198 bet. 19) Xolmatov J.S. – “Oila institutining jamiyatdagi roli”. – Buxoro: Fan va Ma’rifat, 2019. – 182 bet. 20) Norbo‘tayev O.A. – “Ota-onaning axloqiy tarbiyadagi roli”. – Toshkent: Ilmiy nashr, 2021. – 200 bet. 21) Islomova S.H. – “Oilaviy qadriyatlar va ularning bolalarga ta’siri”. – Samarqand: Pedagogika, 2018. – 186 bet. 22) Tursunova N.R. – “Farzand tarbiyasida an’anaviy va zamonaviy yondashuvlar”. – Toshkent: Moviy, 2020. – 212 bet. 23) Akramov B.M. – “Oila va bolalarning ma’naviy-axloqiy rivoji”. – Buxoro: Ilm-Fan, 2021. – 195 bet. 24) Rashidov U.Q. – “Bolalarning shaxsiy rivojida oilaning o‘rni”. – Toshkent: Pedagogika, 2019. – 178 bet. 25) Qodirova F.S. – “Oilaviy tarbiya va ijtimoiy-psixologik muhit”. – Samarqand: Fan va Ma’rifat, 2022. – 205 bet. 26) Usmonova R.A. – “Oila va bolaning axloqiy tarbiyasi”. – Toshkent: Ilmiy nashr, 2020. – 192 bet. 27) Yuldashev K.T. – “Oila institutining bolalar tarbiyasidagi roli”. – Buxoro: Pedagogika, 2021. – 180 bet. 28) Karimov A.N. – “Ota-ona va farzandning ijtimoiy-psixologik aloqalari”. – Toshkent: Moviy, 2019. – 187 bet. 29) Rustamova Z.H. – “Oilaviy an’analar va bolalarning axloqiy tarbiyasi”. – Samarqand: Ilm-Fan, 2020. – 195 bet. 91.2. Ota-ona mas’uliyati va oilaviy muhitning bolaning rivojlanishiga ta’siri Ota-ona mas’uliyati va oilaviy muhit bolaning shaxs sifatida shakllanishida hal qiluvchi ahamiyatga ega. Bola tug‘ilganidan boshlab uning birinchi tarbiyachisi ona va otadir. Shu sababli ota-onaning o‘z farzandiga bo‘lgan e’tibori, mehribonligi, tarbiyaviy savodxonligi, psixologik madaniyati uning jismoniy, ruhiy va ijtimoiy rivojlanishiga bevosita ta’sir qiladi. Ota-ona mas’uliyati — bu nafaqat moddiy ta’minot va kundalik ehtiyojlarni qondirish, balki farzandning axloqiy, ma’naviy va intellektual rivojlanishi uchun zarur sharoit yaratishdir. Psixologlar fikriga ko‘ra, bolaning shaxs sifatida rivojlanishi oilaviy muhitning sog‘lomligi bilan chambarchas bog‘liq. Sog‘lom oilada bola o‘zini xavfsiz his qiladi, yangi ko‘nikmalarni o‘zlashtirishga tayyor bo‘ladi, ijtimoiy ko‘nikmalarini shakllantiradi. Bunday oilada ota-onaning farzand bilan muntazam muloqoti, uning his-tuyg‘ularini tushunishga harakat qilishi, ijobiy rag‘bat va maqtov bilan tarbiyalashi uning o‘z-o‘zini anglashiga va ijtimoiy mas’uliyatni his qilishiga yordam beradi. Aksincha, oilaviy muhitda nizolar, zo‘ravonlik, befarqlik yoki ota-onaning tarbiyaviy beparvoligi mavjud bo‘lsa, bola o‘zini himoyasiz, xavotirli his qilishi, ijtimoiy va ruhiy rivojlanishda qiyinchiliklarga duch kelishi mumkin. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, oiladagi ijobiy muhit bola motivatsiyasini oshiradi, o‘zini erkin ifoda etishga yordam beradi va mas’uliyatni o‘z zimmasiga olishga tayyorlaydi. Shu bilan birga, oilaviy muhitning sifatli bo‘lishi bolaning ijtimoiy muhitga moslashuvini osonlashtiradi. Ota-ona mas’uliyatining asosiy jihatlaridan biri — farzandning ma’naviy- axloqiy tarbiyasi bilan bevosita shug‘ullanishdir. Bu jarayonda ota-ona o‘zining xulqi, so‘z va amallari orqali bolaga ibrat bo‘ladi. Bola ota-onaning har bir harakatini kuzatadi va uni o‘z shaxsiy xulqiga qo‘llashga intiladi. Shu bois, ota- onaning o‘zaro hurmatli munosabati, bir-birini qadrlashi va oilada mehr-oqibat hukm surishi bolaning tarbiyasida hal qiluvchi rol o‘ynaydi. 274) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ–4739-sonli qarori. Aholining bandligini ta’minlash va mehnat resurslaridan samarali foydalanish to‘g‘risida, 2020-yil 10-mart. 5) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PF–60-son Farmoni. Yoshlar bandligini oshirish va kasbga yo‘naltirish bo‘yicha chora-tadbirlar, 2022-yil 20-yanvar. 6) Muxamadalieva M.X., Zarifova Z.M., Artikbayeva A.A. – “Oila va ijtimoiy pedagogika”. – Toshkent: Nizomiy nomidagi TDPU, 2022. – 214 bet. 7) Shadimetov M.N. – “O‘zbek va qozoq oilalarida ota-ona va farzand munosabatlari”. – Toshkent: Oriental Renaissance, 2024. – 180 bet. 8) Abduzohirov R.H. – “O‘zbeklarda farzand tarbiyasi va oilaviy munosabatlar tarixshunosligi”. – Toshkent: Look to the Past, 2020. – 198 bet. 9) Rahimova R. – “3-4 yoshli bolalarga ta’lim-tarbiya berish”. – Toshkent: Tafakkur, 2018. – 175 bet. 10) Yo‘ldoshev A.B. – “Oila va jamiyat: bolalarning psixologik rivojlanishi”. – Samarqand: Ilm-Fan, 2019. – 210 bet. 11) Qodirova S.M. – “Ota-onaning tarbiyaviy mas’uliyati va farzandning axloqiy rivoji”. – Toshkent: Fan va Ma’rifat, 2021. – 192 bet. 12) Karimova N.I. – “Milliy oilaviy qadriyatlar va bolalar tarbiyasi”. – Buxoro: Pedagogika, 2022. – 205 bet. 13) Tursunov R.T. – “Oila psixologiyasi: ijtimoiy-psixologik muhit va bolalar”. – Toshkent: Moviy, 2020. – 188 bet. 14) Sobirova L.U. – “Bolalar tarbiyasida oilaviy an’analar”. – Namangan: Ilmiy nashr, 2019. – 176 bet. 15) Abdullayev F.Q. – “Oila va bolalarning ma’naviy rivoji”. – Toshkent: Iqtisodiyot va jamiyat, 2021. – 202 bet. 16) Rustamov Z.M. – “Ota-ona va farzand o‘rtasidagi pedagogik munosabatlar”. – Toshkent: Pedagogika, 2018. – 190 bet. 14 Oilaviy qadriyatlar bolaning ijtimoiy muhitga moslashuvini osonlashtiradi. Sog‘lom oilaviy qadriyatlarni o‘zlashtirgan bola jamiyatda ijtimoiy me’yorlarni anglaydi, turli vaziyatlarda mas’uliyatli qarorlar qabul qiladi va boshqalar bilan hamkorlikda ishlashga tayyor bo‘ladi. O‘zbekistonda oilaviy qadriyatlar va an’analarni mustahkamlash, farzand tarbiyasiga samarali ta’sir ko‘rsatish maqsadida davlat darajasida ko‘plab dasturlar amalga oshirilmoqda. Masalan, “Sog‘lom bola” va “Oila – maktab hamkorligi” dasturlari orqali ota-onalarga pedagogik maslahatlar beriladi, oilaviy qadriyatlarni rivojlantirishga qaratilgan seminarlar tashkil qilinadi. Shu tarzda, davlat siyosati oilaviy qadriyatlarni mustahkamlash va ularni bolalarning tarbiyasiga qo‘llashni qo‘llab-quvvatlaydi.Psixologik nazariyalar ham oilaviy qadriyatlarning bolalar tarbiyasidagi ahamiyatini tasdiqlaydi. Vygotskiy bolaning ijtimoiy va intellektual rivojlanishida ota-onaning tarbiyaviy faoliyati va oilaviy qadriyatlarning bevosita ta’sirini qayd etgan. Eriksonning psixososial rivojlanish nazariyasida oilaviy qadriyatlar bolaning ishonch hissi, mas’uliyat va ijtimoiy ko‘nikmalarini shakllantirishda hal qiluvchi omil sifatida ko‘rsatilgan. Oilaviy qadriyatlar bolalarning axloqiy va ma’naviy rivojlanishini qo‘llab- quvvatlaydi. Masalan, ota-onaning mehribonligi va e’tibori bolaning boshqalar bilan munosabatlarida samimiylik, hurmat va yordam ko‘rsatish kabi ijtimoiy ko‘nikmalarni shakllantiradi. Shu bilan birga, oilaviy an’analarni saqlash va ularni davom ettirish bolaning milliy identifikatsiyasini rivojlantiradi, o‘ziga bo‘lgan ishonch va ijtimoiy barqarorlikni mustahkamlaydi. Xorijiy tajribalar shuni ko‘rsatadiki, oilaviy qadriyatlar va an’analarni saqlash bolalarning ijtimoiy va ma’naviy rivojlanishida muhim ahamiyat kasb etadi. Masalan, Yaponiya va Skandinaviya davlatlarida oilaviy an’analar, bayramlar va oilaviy tadbirlar bolaning jamiyatga moslashuvini oshirishda katta rol o‘ynaydi. Shu tarzda, bolalar oilaviy qadriyatlar orqali ijtimoiy me’yorlarni o‘zlashtiradi va jamiyatda faol a’zo sifatida shakllanadi. 1O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLI GI ------------------------------------------FAKULTETI “----------------------------------” KAFEDRASI ------------------------------------------- ta’lim yo‘nalishi ______- guruhi talabasi Kurs ishi Mavzu : Oilaviy hayotning bolalar tarbiyasiga ta'siri. Bajardi: _______ ____ _____ _ guruhi talabasi ______ ___ ________ (imzo) (ismi sharifi) Kurs ishi himoya qilingan sana “____” __ ___ _____20 25 y. Baho “_____” ____ __ _____ Ilmiy rahbar: __________ ____________________ (imzo) (ismi sharifi) Komissiya a’zolari: __________ ____________________ (imzo) (ismi sharifi) __________ ____________________ (imzo) (ismi sharifi) 2Mavzu: Oilaviy hayotning bolalar tarbiyasiga ta'siri. MUNDARIJA Kirish……………………………………………………………………………… . I BOB. Oilaviy hayot va bola tarbiyasining nazariy asoslari 1.1. Oila – ijtimoiy institut sifatida va uning tarbiyadagi o‘rni …………………….. 1.2. Ota-ona mas’uliyati va oilaviy muhitning bolaning rivojlanishiga ta’siri …….. 1.3. Oilaviy qadriyatlar va an’analar: bolalar tarbiyasidagi ahamiyati …………….. II BOB. O‘zbekistonda oilaviy hayotning bolalar tarbiyasiga ta’siri 2.1. Milliy oila modeli va uning tarbiyadagi xususiyatlari ………………………... 2.2. Oiladagi ijtimoiy-psixologik muhitning bolalar axloqiy va ma’naviy kamolotiga ta’siri …………………………………………………………………... 2.3. O‘zbekistonda oilaviy tarbiyani mustahkamlash yo‘llari va davlat siyosatida oilaga e’tibor ……………………………………………………………………….. Xulosa ……………………………………………………………………………... Foydalanilgan adabiyotlar ……………………………………………………….. 21An’analar va qadriyatlar Milliy identifikatsiya va axloqiy barqarorlik Milliy urf-odatlar va qadriyatlarni o‘rgatish Ota-onaning ruhiy barqarorligi Bola ruhiy rivojlanish va xulq-atvoriga ta’sir Ota-onaning stressni boshqarishi va muammolarni hal qilishi  Oiladagi ijtimoiy-psixologik muhit bolaning axloqiy rivojlanishida quyidagi yo‘nalishlarda namoyon bo‘ladi:  Axloqiy qadriyatlarni o‘zlashtirish. Bola ota-onaning xatti-harakatlari va oilaviy qadriyatlar orqali yaxshilik, halollik, hurmat va adolatni o‘rganadi.  Ma’naviy barqarorlik. Ijtimoiy-psixologik muhit bolaning ruhiy va ma’naviy barqarorligini shakllantiradi. Mehribon va ishonchli muhit bolaga o‘zini qulay his qilish imkonini beradi.  Ijtimoiy moslashuv. Bola oilada o‘rgangan ijtimoiy qobiliyatlarini jamiyatdagi turli vaziyatlarda qo‘llaydi, jamiyat bilan integratsiyalashadi va boshqalar bilan hamkorlik qiladi. Psixologik tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, oiladagi ijtimoiy-psixologik muhitning sifatiga qarab, bolalarning axloqiy va ma’naviy rivojlanishida sezilarli farq kuzatiladi. Masalan, mehr-oqibat va pedagogik bilimga ega ota-onaning farzandlari ko‘proq ijtimoiy mas’uliyatga ega, yaxshilikni qadrlaydi va boshqalarga yordam berishga intiladi. Shu bilan birga, oiladagi nizolar va e’tiborsizlik bolaning agressivligi, ijtimoiy moslashuv qiyinchiliklari va axloqiy tushkunlikka olib keladi. Ota-onaning tarbiyaviy yondashuvi oiladagi ijtimoiy-psixologik muhitning asosiy elementi sifatida farzandning ma’naviy kamolotida hal qiluvchi ahamiyatga ega. Bolaning xulq-atvori, ijtimoiy ko‘nikmalari va axloqiy qadriyatlari ota-onaning ongli va pedagogik yondashuvi bilan shakllanadi.Shuningdek, oiladagi ijtimoiy-psixologik muhit bolaning akademik 5fanlaridagi mavjud nazariyalar tahlil qilinib, oilaviy muhitning shaxs rivojiga ta’sirini belgilovchi omillar izohlanadi. Shu bilan birga, oilaning tarbiyaviy funksiyalari, ota-onalarning pedagogik madaniyati va ijtimoiy mas’uliyati masalalari ilmiy nuqtai nazardan o‘rganiladi. Bu jihat kurs ishining ilmiy va nazariy qimmatini oshiradi. Amaliy ahamiyatiga kelganda, tadqiqot natijalari oilaviy tarbiyani yanada samarali tashkil etish uchun tavsiyalar ishlab chiqishga xizmat qiladi. Jumladan, ota-onalar uchun metodik ko‘rsatmalar, tarbiyaviy mashg‘ulotlarda qo‘llanilishi mumkin bo‘lgan amaliy usullar ishlab chiqilishi mumkin. Shuningdek, pedagog va psixolog mutaxassislar ham oilaviy tarbiyada uchraydigan muammolarni bartaraf etishda mazkur ish natijalaridan foydalanishlari mumkin.Kurs ishida ilgari surilgan xulosalar amaliyotda ota-onalarning bolalar bilan munosabatini sog‘lomlashtirish, oilaviy qadriyatlarni mustahkamlash va farzandlar tarbiyasini zamon talablari asosida olib borishga yordam beradi. Demak, ishning nazariy va amaliy ahamiyati jamiyat taraqqiyoti uchun dolzarb bo‘lgan eng asosiy masalalardan biri – sog‘lom oila va barkamol avlod tarbiyasini ta’minlashga qaratilganligi bilan belgilanadi. Kurs ishi mavzusining obyekti – oila va oilaviy hayotning bola shaxsini shakllantirishdagi o‘rni. Kurs ishi mavzusining predmeti – oilaviy hayotning bolalar tarbiyasiga ijtimoiy, psixologik va ma’naviy jihatdan ko‘rsatadigan ta’sir mexanizmlari. Kurs ishi mavzusining maqsadi – oilaviy hayotning bolalar tarbiyasiga ta’sirini ilmiy-pedagogik jihatdan tahlil qilish va zamonaviy sharoitda oilaviy tarbiyaning samarali yo‘llarini asoslab berish. Kurs ishi mavzusining vazifalari  Oila va bola tarbiyasi o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlikni nazariy jihatdan tahlil qilish;  Oilaviy muhitning bolaning ma’naviy va psixologik rivojlanishiga ta’sirini o‘rganish; 17Ijtimoiy va oilaviy rollarning aniq belgilanishi. O‘zbek oilasida har bir a’zo o‘z vazifasi va mas’uliyatini biladi. Ota oilaning rahbari sifatida moddiy va ma’naviy ta’minotga javob beradi, ona esa farzand tarbiyasida va uy ishlarida yetakchi rolni bajaradi. Bu an’anaviy tartib bola tarbiyasida barqarorlik va xavfsizlikni ta’minlaydi. Mehr-oqibat va hurmat qadriyatining oliyligi. Milliy oilada farzandlar ota- onaga, katta avlodlarga hurmat bilan munosabatda bo‘lishga o‘rgatiladi. Shu bilan birga, farzandlar oiladagi mehr-oqibat va e’tibor orqali ruhiy barqarorlikka ega bo‘ladilar. Tarixiy va madaniy an’analarni saqlash. Milliy oila modeli orqali bolalar milliy qadriyatlar, urf-odatlar, bayramlar va an’analarni o‘rganadi. Bu bolalarning milliy identifikatsiyasini rivojlantiradi va jamiyatga moslashuvini osonlashtiradi.Ijtimoiy va oilaviy rollarning aniq belgilanishi. Tarixiy va madaniy an’analarni saqlash. Mehr-oqibat va hurmat qadriyatining oliyligi. 18Milliy oila modelida tarbiyaviy jarayon bir necha asosiy prinsiplar asosida amalga oshiriladi: mehr-oqibat, pedagogik savodxonlik, axloqiy va ma’naviy qadriyatlarni o‘rgatish, intizom va tartibni shakllantirish. Bola ushbu prinsiplar orqali o‘zini ijtimoiy shaxs sifatida rivojlantiradi va jamiyatga moslashadi. Milliy oila modeli va bolalarning shaxsiy rivojlanishi Bolalarning shaxsiy rivojlanishi milliy oila modelida bir nechta yo‘nalishlarda amalga oshadi: Ruhiy rivojlanish. Oila a’zolari orasidagi mehr-oqibat, e’tibor va qo‘llab- quvvatlash bolalarning ruhiy barqarorligini mustahkamlaydi. Bolalar o‘zini xavfsiz his qiladi, stress va qiyinchiliklarga bardoshli bo‘ladi. Ijtimoiy rivojlanish. Milliy oila modeli bolalarga ijtimoiy me’yorlarni o‘rgatadi, hurmat, adolat, mas’uliyat kabi qadriyatlarni shakllantiradi. Bola jamiyatdagi turli vaziyatlarga moslashishni o‘rganadi. Axloqiy va ma’naviy rivojlanish. Oilaviy qadriyatlar va an’analar bolalarga axloqiy me’yorlarni, yaxshi va yomonni farqlashni o‘rgatadi. Shu orqali bola ma’naviy barqaror shaxs sifatida rivojlanadi. Quyidagi jadval milliy oila modelining bolalar tarbiyasidagi asosiy ta’sirini ko‘rsatadi: Milliy oila elementi Bolalarga ta’siri Amaliy misol Ota-onaning tarbiyaviy roli Intellektual va ijtimoiy rivojlanish Bolaga bilim berish, uy vazifalarini nazorat qilish Mehr-oqibat va e’tibor Ruhiy barqarorlik, ishonch hissi Bolaning harakatlarini rag‘batlantirish, maqtash Madaniy an’analarni saqlash Milliy identifikatsiya va qadriyatlarni o‘rganish Bayramlar, urf-odatlar va milliy taomlar bilan tanishtirish Ijtimoiy rollarni Mas’uliyat va jamiyatga Uy ishlarini bajarish, qaror 15Bugungi kunda O‘zbekistonda oilaviy qadriyatlarni rivojlantirish va bolalar tarbiyasida ularni qo‘llash bo‘yicha ko‘plab ilmiy tadqiqotlar olib borilmoqda. Shu tadqiqotlar natijasida aniqlanishicha, oilaviy qadriyatlarni o‘zlashtirgan bolalar o‘z-o‘zini anglash, ijtimoiy mas’uliyatni his qilish va axloqiy me’yorlarni qo‘llash bo‘yicha boshqalarga nisbatan yuqori ko‘rsatkichlarga ega.Shunday qilib, oilaviy qadriyatlar va an’analar bolaning shaxs sifatida shakllanishida hal qiluvchi ahamiyatga ega. Ota-onaning pedagogik savodxonligi, mehribonligi va an’anaviy qadriyatlarni davom ettirish bola tarbiyasining sifatini belgilaydi. Shu bois, oilaviy qadriyatlarni saqlash va rivojlantirish, ota-onaning tarbiyaviy faoliyatini kuchaytirish, bolalarning ruhiy va ijtimoiy rivojlanishini ta’minlash bugungi kunda eng dolzarb vazifalardan biridir. 19o‘rgatish moslashuv qabul qilish Intizom va tartib Mas’uliyatni his qilish va hayotiy qobiliyatlar Maktabga tayyorgarlik, vaqtni boshqarish Milliy oila modeli nafaqat tarbiyaviy, balki ijtimoiy integratsiya va jamiyat barqarorligini ta’minlashda ham muhimdir. Shu model orqali bolalar ijtimoiy me’yorlarga rioya qilishni o‘rganadi, jamiyatdagi turli rollarga moslashadi va o‘zini faol shaxs sifatida namoyon etadi.Milliy oila modelining tarbiyadagi xususiyatlarini yanada aniqlashtirish maqsadida O‘zbekistonda psixologik va sotsiologik tadqiqotlar olib borilgan. Natijalarga ko‘ra, milliy oilada tarbiyalangan bolalar o‘z-o‘zini anglash, ijtimoiy mas’uliyatni his qilish, axloqiy va ma’naviy qadriyatlarni o‘zlashtirish bo‘yicha yuqori ko‘rsatkichlarga ega. Shu bilan birga, oilaviy muhitning sog‘lomligi bolaning akademik yutuqlari, muloqot ko‘nikmalari va jamiyatda faol ishtirokini oshiradi.Milliy oila modelining tarbiyadagi xususiyatlari farzandlar tarbiyasida bir necha asosiy yo‘nalishlarda namoyon bo‘ladi: pedagogik yondashuv, mehr-oqibat, axloqiy va ma’naviy qadriyatlar, ijtimoiy mas’uliyat, milliy identifikatsiya va intizom. Shu yo‘nalishlarning barchasi birgalikda bolaning ijtimoiy, ruhiy va axloqiy rivojlanishini ta’minlaydi. 2.2. Oiladagi ijtimoiy-psixologik muhitning bolalar axloqiy va ma’naviy kamolotiga ta’siri Oiladagi ijtimoiy-psixologik muhit bolaning axloqiy va ma’naviy rivojlanishida hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Ijtimoiy-psixologik muhit deganda, oilaning ichki munosabatlari, ota-onaning tarbiyaviy yondashuvi, oilaviy qadriyatlar va an’analar, bolaga beriladigan e’tibor va mehr-muhabbat tizimi tushuniladi. Shu muhit bolaning shaxs sifatida shakllanishida, axloqiy me’yorlarni qabul qilishida va jamiyatga moslashishida bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Bolalarning axloqiy va ma’naviy kamoloti oiladagi ijtimoiy-psixologik muhitning sifatiga bog‘liq. Sog‘lom, mehr-oqibatli va tartibli muhit bolalarga 6 Zamonaviy O‘zbekistonda oilaviy tarbiya jarayonining dolzarb masalalarini ochib berish; Kurs ishi mavzusining metodlari Kurs ishida taqqoslash, tahlil, umumlashtirish, tarixiy-pedagogik yondashuv, kuzatish va ilmiy adabiyotlarni o‘rganish metodlaridan foydalanildi. Kurs ishi mavzusining tuzilishi Kurs ishi kirish qismi, ikki bob, har bir bobda uch bo‘lim, xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat. I BOB. Oilaviy hayot va bola tarbiyasining nazariy asoslari 1.1. Oila – ijtimoiy institut sifatida va uning tarbiyadagi o‘rni Oila qadimdan jamiyatning eng muhim ijtimoiy institutlaridan biri sifatida shakllangan. U inson hayotining ilk maktabi, axloqiy va ma’naviy qadriyatlarning asosi hisoblanadi. Insoniyat tarixiga nazar tashlansa, qaysi jamiyatda oilaga e’tibor kuchli bo‘lgan bo‘lsa, o‘sha jamiyat barqaror rivojlanib, mustahkam ijtimoiy tuzumga ega bo‘lgan. Shu boisdan ham oila nafaqat ijtimoiy, balki siyosiy, iqtisodiy va madaniy hayotda ham alohida ahamiyat kasb etadi. Oila ijtimoiy institut sifatida ko‘plab vazifalarni bajaradi: avlodlar davomiyligini ta’minlaydi, iqtisodiy hayotda ham muhim bo‘g‘in bo‘lib xizmat qiladi, eng muhimi esa — yangi avlodni tarbiyalaydi. Tarixiy manbalarda qayd etilishicha, Sharq mutafakkirlari hamisha oilaga alohida e’tibor qaratgan. Masalan, Abu Nasr Forobiy “Fozil shahar aholisining qarashlari” asarida jamiyatning barkamolligi oilaviy hayotning sog‘lomligi bilan bog‘liqligini ta’kidlagan. Ibn Sino “Tib qonunlari” asarida bolaning jismoniy va ruhiy sog‘lom rivojlanishida onaning va ota-onaning umumiy tarbiyasining o‘rni beqiyos ekanini qayd etgan. Beruniy esa o‘z ilmiy qarashlarida inson shaxsining shakllanishida oilaviy muhitni eng muhim omillardan biri sifatida baholagan. XX asr ma’rifatparvarlari, jumladan, Mahmudxo‘ja Behbudiy, Abdulla Avloniy, Hamza Hakimzoda Niyoziy kabi jadidlar ham o‘z asarlarida oilaning tarbiyadagi o‘rniga katta e’tibor qaratganlar. Abdulla Avloniy “Turkiy guliston yoxud axloq” asarida: “Tarbiya biz uchun yo hayot – yo mamot, yo najot – yo 26dasturlar milliy qadriyatlar saqlanishi va bolalarning barkamol shaxs sifatida shakllanishini ta’minlaydi. Xulosa qilib aytganda, oilaviy hayot va oiladagi ijtimoiy-psixologik muhit bolalarning tarbiyasida asosiy omil bo‘lib, ota-onaning mas’uliyati va mehr- oqibati, milliy qadriyatlar va davlat siyosati bilan uyg‘unlashgan holda bolalarning ruhiy, axloqiy va ijtimoiy rivojlanishini samarali ta’minlaydi. Shu sababli, oilaviy tarbiyani mustahkamlash va oilaga e’tibor berish har bir oilaning va butun jamiyatning kelajagi uchun muhimdir. Men hisoblaymanki, ushbu ish orqali oilaning bolalar tarbiyasidagi roli yanada yaqqol ko‘rinib, ota-onalarga, pedagoglarga va davlat organlariga amaliy tavsiyalar berish imkoniyati yaratiladi. Shu asosda, farzandlarimizni barkamol, ma’naviy va axloqiy jihatdan yetuk shaxslar sifatida tarbiyalashga hissa qo‘shish mumkin. Foydalanilgan adabiyotlar 1) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Shavkat Miromonovich. 2023-yil – Inson qadrini ulug‘lash va faol mahalla yili davlat dasturi to‘g‘risidagi Farmon. – PF–14-son, 2023-yil 20-yanvar. – Elektron manba: www.lex.uz 2) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Shavkat Miromonovich. Yoshlar bandligini ta’minlash va kasbga yo‘naltirish tizimini takomillashtirish bo‘yicha chora-tadbirlar to‘g‘risida Farmon. – PF–60-son, 2022-yil 20-yanvar. – Elektron manba: www.prezident.uz 3) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Shavkat Miromonovich. O‘zbekiston–2030 strategiyasi doirasida ishchi kuchining malakasini oshirish masalalari bo‘yicha nutqi. – 2024-yil 17-oktabr. – Elektron manba: www.prezident.uz

Oilaviy hayotning bolalar tarbiyasiga ta'siri.

Купить