Войти Регистрация

Docx

  • Рефераты
  • Дипломные работы
  • Прочее
    • Презентации
    • Рефераты
    • Курсовые работы
    • Дипломные работы
    • Диссертациии
    • Образовательные программы
    • Инфографика
    • Книги
    • Тесты

Информация о документе

Цена 30000UZS
Размер 45.0KB
Покупки 6
Дата загрузки 21 Апрель 2024
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Педагогика

Продавец

Sobirov Azizbek

Дата регистрации 21 Апрель 2024

31 Продаж

Oilaviy tarbiyaning mazmuni va oʻziga xos xususiyatlari

Купить
Mavzu:Oilaviy tarbiyaning mazmuni va o ziga xos xususiyatlariʻ
Reja:
Kirish
  I.bob.   Oilada bolalarni axloqiy tarbiyalash omillari o ziga xos xususiyatlari	
ʻ
     1.1.   Oilada shaxsni axloqiy shakllantirish omillari 
    1.2. Oila - tarbiya maskani 
   II.bob.   Oilada tarbiya asoslari
     2.1.   Oila tarbiyasi va uning tarbiya tizimida tutgan o'rni.
    2.2.   Oilada milliy tarbiyani takomillashtirishning mazmun- mohiyati.
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar   Kirish
Kurs ishi mavzusining dolzarbligi:   Oilalarda tashkil etilayotgan tarbiya o'zining
tub mohiyatiga ko‘ra milliy xususiyatlarni namoyon etish bilan birga ijtimoiy oila 
tarbiyasi ijtimoiy pedagogikaning muhim yo‘nalishi sifatida o‘rganildi.   Mazkur 
darslikdan ko‘zlangan asosiy maqsad bevosita oilada bolalami ma’naviy-axloqiy 
tarbiyalashda milliy qadriyatlardan foydalangan holda, oila va oiladagi tarbiyaviy 
jarayonni milliylashtirish-xalqimiz orasida unut bo‘layotgan milliy an’analar, urf-
odatlar, marosimlami qayta tiklash, yoshlar qalbida dinimiz, e’tiqodimizga hurmat 
munosabatini yanada o'stirishdan iboratdir.
Kurs ishi mavzusining o’rganilganlik darajasi.   Oila pedagogikasi jamiyatning 
shaxs tarbiyasiga doir muhim davlat siyosatidagi ustuvor vazifalarini mukammal 
bajarishida xizmat qiladi, ta’lim-tarbiyaga doir bilimlar mushtarak holda jamlab 
farzand tarbiyasiga doir tartib, qoidalaming sinovdan o‘tkazuvchi va amalda tatbiq 
qiluvchi ota-onaning faoliyatidir.
Kurs ishi mavzusining maqsadi.   Oilada ota-ona, vasiy yoki katta kishilar 
tomonidan bolalarni tarbiyalash. Yosh avlodning har tomonlama rivojlanishida 
muhim o rin tutadi. Oila tarbiyasida doimiy tarbiyaviy ta sirchan kuch — oilada ʻ ʼ
ruhiy xotir-jamlik, samimiy munosabat, ota-ona obro sining yuqori bo lishi, 	
ʻ ʻ
bolalarga talab qo yishda oila kattalari o rtasidagi birlikning saqlanishi, bola 	
ʻ ʻ
shaxsini mehnatga tarbiyalashga alohida e tibor berish, bolani sevish va izzatini 	
ʼ
joyiga qo yish, oilada qat iy rejim va kun tartibini o rnatish, bolaning yosh va 	
ʻ ʼ ʻ
shaxsiy xususiyatlari-nl hisobga olish, boladagi o zgarishlarni kuzatib borish, 	
ʻ
undagi mustaqillikka intilish va tashabbuskorlik sifatlarini qo llabquvvatlash va 	
ʻ
h.k. Oila qanchalik tartibli, uning a zolari o rtasidagi munosabat samimiy bo lsa, 	
ʼ ʻ ʻ
Oila tarbiyasi ham shunchalik muvaffaqiyatli bo ladi.	
ʻ
Kurs ishi mavzusining obyekti:  O quvchilarining ta’lim-tarbiya jarayonida 	
ʻ
Oilaviy tarbiyaning mazmuni va o ziga xos xususiyatlarini darslar davomida 	
ʻ
ishlashni o’rganishdir  Kurs ishining tuzilishi:  Mazkur kurs ishi 2 bob, 4 fasl, xulosa va foydalanilgan 
adabiyotlar majmuasidan iborat.
  I.bob.   Oilada bolalarni axloqiy tarbiyalash omillari o ziga xos xususiyatlariʻ
     1.1.   Oilada shaxsni axloqiy shakllantirish omillari
Oilada shaxsni axloqiy shakllantirish bolaning tug‘ilishidan boshlanadi. U 
ko‘pgina omillar ta’sirida tarkib topadi. Bu omillar oilaviy munosabatlar xarakteri, 
ota-onalaming namunasi, ulardagi umumta’lim darajasi, umummadaniy saviyasi 
hamda ularning pedagogik madaniyati va nihoyat oilaviy hayotning tashkil 
etilishidan iborat. Bu omillar oilada bolani axloqiy tarbiyalashning mazmunini 
tashkil etadi va ular bir qator peadagogik xususiyatlami o‘z ichiga oladi. Bular 
quyidagilardan iborat: 
1. Ayrim oilalarda bolalaming tarbiyasi faqat onalar zimmasida, ota esa bu ishdan
o'zlarini chetga oladilar. Go‘yo farzandlarini bog‘cha, maktab tarbiyalab berishlari 
shart Tarixiy tajriba shundan dalolat beradiki, qadimdan o‘g'il bolalar tarbiyasi 
bilan otalar, qiz bola tarbiyasi bilan onalar shug'ullanganlar, ammo ular asosan 
erkaklar nazoratida bo'lgan. 
2. Ota-onalar bolalarga birdek munosabatda bo'lishlari, bir xil mehribon va 
g'amxo'r, talabchan va qattiqqo‘1 bo'lsalar bolalar hayoti butun va mukammal 
bo'ladi. Biri talab qilganda, ikkinchisi yonini olsa tarbiya buziladi. Bolalariga 
haddan tashqari mehribonchilik qilayotgan otaonalar ulami hurmat qilishdan oldin,
o'zlarini ham hurmat qilishni o'rgatishlari zarur. 
3. Ko'pgina ota-onalar bolalarini tarbiyalash borasida o'z vazifalari va burchlarini 
to'la his qilmaydilar. Boshqacharoq aytganda ularda pedagogik tayyorgarlik 
yetishmaydi. Zotan oilaviy tarbiya, awalo, ota-onalaming o'zlarini-o'zlari 
tarbiyalash demakdir. Chunki bola ayni paytda ta’sir obyekti va subyektidir. Biroq 
ota-ona bola ana shunday obyekt ekanligini sezmasligi uchun harakat qilishi kerak.
Ammo barcha ota-onalar ham buni tushunib yeta olmaydilar.  4. Oila hayotini to'g'ri tashkil qilish, oilada sog'lom axloqiy muhitni yaratish 
lozim. Bu ishda hech qanday mayda-chuydalar bo'lmasligi kerak. Har bir narsa 
bolaga ta’sir qiladi. Ana shu ta’sir natijasida salbiy yoki ijobiy odatlar, turlicha 
xulq-atvorlar paydo bo'ladi. Ota-onalaming har bir xatti-harakatini bolalar kuzatib 
turadi. Shuning uchun bolaga u yoki bu ishni qil yoki qilma deb nasihat qabilidagi 
o'rgatish yo'li bilan tarbiyalayman, deb o'ylamaslik kerak. 
5. Har bir ota-ona bolasini barkamol inson bo'lishini istaydi. Farzandini ana 
shunday inson bo'lishidan nafaqat ularning o'zi, balki jamiyat ham manfaatdir. Ota-
onaning fuqarolik burchi ham shuni taqozo etadi. Shunga ko'ra har bir ota-ona, eng
awalo, mamlakat uchun boMajak fuqaroni tarbiyalayotganini unutmasligi lozim. 
6. Ota-ona shaxsining o‘zi bola taibiyasida muhim rol o'ynaydi. Ularning oqilona 
o‘gitlari, pand-nasihatlarining hech biri, ularning shaxsiy namunasi o‘mini bosa 
olmaydi. Bolalaming axloqiy fazilatlarini tarkib topishida, oiladagi o‘zaro ahllik, 
halollik va rostgo‘ylik, o‘zaro ishonchning mavjudligi, umuman sogMom axloqiy 
muhit muhim ahamiyatga ega. 
7. Oilada bolalami sevish, ularning shaxsiyatini hurmat qilish va hech qachon 
ulami izzat-nafsiga tegmaslik zarur. Bunday jazolash usuli bola nafratini 
kuchaytiradi. Har qanday g‘amxo‘rlik talabchanlik bilan olib borilgani maqsadga 
muvofiqdir. 
8. Har bir oilada uning o‘ziga xos boMgan an’analari mavjud bu an’analar bola 
ongiga, uning xulq-atvoriga juda kuchli ta’sir qiladi. Masalan: oila a’zolarining 
tugMlgan kunlarini o'tkazish, qarindosh umgMar holidan xabar olish va hokazolar.
9. Bola taibiyasida ota-onaning ishxonasidagi, mahalla va qo‘ni-qo‘shnisi 
oldidagi obro'yi ham katta rol o'ynaydi va bolalarida ularga nisbatan faxrlanish 
hissini uyg'otadi. Ular shu ruhda tarbiyalanadilar. Shunday qilib, oilaviy 
tarbiyaning o‘ziga xos xususiyatlari va ta’sir qilish omillari mavjud. Bularni 
hisobga olmasdan turib, bola tarbiyasini oilada yaxshi yolga qo‘yish mumkin 
emas. Buning uchun, avvalo, ota-onalaming o‘zlari tarbiyalangan bolishlari lozim.  Ota-onalaming butun hayoti, ulaning fuqarolik qiyofasi, ma’naviy dunyosi bola 
tarbiyasining negizini tashkil etadi. Zotan, ota-ona bolalari uchun aziz va 
muqaddas kishilardir.
Shu ababli ularga taqlid qiladilar, ularga o‘xshashga intiladilar. Oiladagi tarbiyani
yuqoridagi xususiyatlarini hisobga olish, bolani axloqiy jihatdan tarbiyalashda, 
milliy axloqiy qadriyatlardan foydalanishning mohiyatiga, uning o'ziga xosligi va 
ahamiyatini tahlil qilishga yordam beradi. Milliy mustaqillik sharoitida 
jamiyatning ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy va ma’naviy hayotida yuz berayotgan 
o‘zgarishlar tabiiy ravishda va qonuniy tarzda xalqning ravnaqiga yo‘l ochdi, 
mustaqillikni mustahkamlashga samarali ta’sir ko‘rsatdi. Natijada, bu tarixiy 
jarayonlar oilada bola tarbiyasida ham o‘z aksini topa boshladi. 
Buning uchun otaonalaming o‘zida milliy qadriyatlarga nisbatan munosabat 
o‘zgarmog‘i lozim. Ular bolalami ota-bobolarining pandnasihatlari, o‘gitlari, 
tajribalari asosida eng yaxshi va oliyjanob an’analar mhida tarbiyalab kelganlar. 
Ularning dono fikrlari, turmush saboqlari davrlar g‘alviridan o‘tib, saralanib 
bizgacha yetib kelgan. Lekin hozirgi kunda o‘zbek oilalarida bola tarbiyasi 
borasida salbiy holatlami uchratish mumkin. Masalan: ayrim ota-onalar 
farzandlarini bemehrligidan nolishadi. Yomon yo‘lga kirib ketgan farzandlari 
xususida ko‘pchilik ota-onalaming fikrlari bir xil: «o‘z bilganidan qolmaydi, 
hurmat qilishni bilmaydi». Xo‘sh, o'sha bemehr bolaning otasi yoki onasini 
tarbiyali desa bo‘larmikan? Ishdan so‘ng, dam olish kunlari ota choyxonada, ona 
mehmondorchilikda bo‘lsa. Ayniqsa, ota ham ona ham «ishbilarmonlik»ga 
sho‘ng‘ib ketib, go'yo bola haqida tinmay qayg‘urib, boshini har eshikka urayotgan
bir paytda, oilada bola tarbiyasi bilan kim shug‘ullanadi? Tarbiyasi og‘ir bolalami 
ko‘payib borayotgani sir emas. Buni kelib chiqishini ichki va tashqi sabablari 
mavjud.Ota onasi, qarindosh-urug‘i bo‘la turib, gohida bolalar «bolalar uyi»ga 
topshirilmoqda. Qachondan beri bizning xalqimiz «bolalar uyi» degan atamani 
qo‘llay boshladi? «0‘nta bo'lsa o‘mi boshqa» deya bir etak farzandni tarbiyalab 
voyaga yetkazgan ota-bobolarimizning siri nimada ekan?  Ko‘p bolali bo‘lish,  bolajonlik qilish o‘zbeklarga xos milliy xususiyat hisoblanadi. Bugungi kunda ana 
shu milliy xususiyat kelajak avlodni axloqiy jihatdan tarbiyalashda juda qo‘l 
keladi. Negaki oilada aka-ukasini, opa-singlisini yetaklab katta qiladi, bilganini 
o'rgatadi. O‘sib ulg'ayganlarida esa bir birini qo‘llab -quvatlaydi, bir-biriga yordam
beradi. Shaxsda jamoatchilik hissini shakllantirish ana shu ko‘p bolali oilalardan 
boshlanadi. Kuzatishlar shuni ko‘rsatadiki, ko‘p bolali oilalarda ko'pincha 
mehnatsevar, o‘zaro inoq va aqlli xushli, axloq-odobli farzandlar o‘sar ekan. 
Keyingi vaqtlarda jamiyatimiz hayotida ayrim salbiy holatlar ham ko‘zga 
tashlanmoqda. Afsuski, bugungi bozor iqtisodiyotiga o‘tayotgan seig‘alva 
sharoitda ayollarimizning ma’lum qismi, tog‘ni o‘rsa talqon qilgudek erlari 
uylarida turib, «ishbilarmonlik» bahonasi bilan shaharma-shahar turlituman 
ashyolami sotib yurishmoqda. 
Hatto sarson-sargardon bo‘lsalar ham ayrim xorijiy mamlakatlarga ham 
«sayohat» qilib, borib kelayaptilar. Ularning ayrimlari yengil-yelpi yo‘llarga kirib 
ketayapdilar. Bu bilan o‘zbek ayollari nomiga isnod keltirmoqdalar. Ayrim 
ayollarimiz «gap» o‘ynashib, tonggacha maishatga berilib ketayotganliklari, 
mehmonxonalar atrofidagi yengil oyoq ayollaming qilmishlari jamiyatimizni 
ma’naviy-axloqiy muhitini buzmoqda. Ana shunday yengil-yelpi hayot kechirish - 
«ishqi» bilan yashayotgan bunday ayollaming uylarida olgan farzandlarining 
tarbiyasi nima bo'ladi? Murg‘ak qalbi, ijji vujudiga nopoklik, xaromxo‘rlik ilk bor 
ona suti bilan irga kiigan begunoh go'daklar kelajakda sog'lom fikrli, la’naviy-
axloqiy inson bo‘ladilar deb hech kim kafolat bera lmaydi. Ana shunday 
«yumushlar» bilan band bo‘lgan ayollarimiz asofati tufayli gulday oilalaming 
buzilib ketishi, g‘aribxona amda yetimxonalaming ko‘payishi, ayollaming onalik 
huuqidan mahmm bo‘lishi, mayib-majruh, aqlan va jismonan osog‘lom, nogiron 
farzandlaming dunyoga kelishi kabi ollar sodir bo‘lmoqda. Bola tarbiyasini o‘z 
holiga tashlab qo‘yib bo‘lmaydi. Agar hunday qilinsa uning kelajagi barbod 
bo'ladi. Shaxsning ia’naviy tubanlashuvi nafaqat uning butun zurriyotiga, balki on-
atrofdagi nosog‘lom muhitni paydo bo‘lishiga olib eladi. Chunki har qanday odam 
o‘z naslining davom etishi o‘p jihatdan farzandlariga ham bog‘liq ekanligini yaxshi iladi. Unga ijobiy ma’noda katta ahamiyat berilishi esa arzandlaming salbiy 
ta’sirlarga berilib ketishining oldini ladi. Har bir ota-onaning obro'si ma’lum bir 
ma’noda farandlarining kamolotiga ham bog‘liq bo‘ladi. Shunga ko‘ra ilani 
mustahkamlashga astoydil kirishgan va o‘z naslini pok aqlagan millatnigina 
istiqboli porloq bo'ladi. Ta’lim-tarbiya shlariga jiddiy e’tibor bermagan jamiyat, 
oila oxir oqibatda na’naviy qashshoq bo‘lib qolaveradi. Urf-odatlarimizga ko‘ra oq
harir libosda «yor-yor» sadom ostida boshqa bir xonadonga farzand bo‘lib, 
kelayotgan iz hayo, ibo, iffat, nomusi bilan kelmog‘i zarur. Shu bilan birga u ota-
onadan ro‘zg‘or yuritish, oila tutishning o‘ziga os siru asrorlaridan ta’lim olmog‘i 
ham kerak. Qiz bolaning baxti uning axloq odobi mevasidir. Shirin so‘zlik, 
samimiylik, sermulohazalik, go'zal xulq, yaxshi muomala, saronjom-sarishtalik qiz
bolaning ko‘rkidir. Uning ko‘rkiga ko‘rk qo‘shuvchi, odamiylik fazilatlarini zebo 
qilib bomvchi otaonadir. 
Ota-onaning pand-nasihatlarini dillariga jo qilgan yigit-qizlar hayotda 
qoqilmaydilar, qiyinchiliklarga sabrli, bardoshli bo‘ladilar. Ularning kelgusi hayot 
yo‘Uari ham porloq bo‘ladi. Bir kuni Luqmoni hakim o‘tib ketayotsalar, bir ona 
qiziga nasihat qilib, yaxshi odatlami o'rgatayotgan emish: «qizim sen ham balog‘at 
yoshiga yetib qolding. Ertaga birovning xasmiga borasan, menikiga esa mehmonga
kelasan, xolos. Sen yaxshi hayot kechiraman, obro‘ e’tiborli bo‘laman desang, 
qaynonangni hurmat qil. Hammadan erta tur! hammadan kech yot! qo‘ling egri 
bo‘lmasin, boshinga qilich kelsa ham rost gapir. Yolg‘onchi, chaqimchi, 
ikkiyuzlamachi, g‘iybatchi bo‘lma, qo‘lingdan keladigan xizmatingni ayama, 
kelgan mehmonni izzat-hurmatini joyga qo‘yib kuzat. Oila a’zolaringni birovga 
yomonlama, ziyrak, dono, aqlli bo‘l! Kuyovingni hurmatini joyga qo‘y, ko‘chadan 
kelganida kutib ol! Ketganida kuzatib qo‘y. Boriga shukur qil, sabr-toqatli 
chidamli bo‘l! Salomni kanda qilma. Shundagina baxt sening yo‘ldoshing, g‘am-
tashvish esa kundoshing bo‘ladi» debdi. 
Shunda Luqmoni hakim «Ona ko‘rib qizolqirg‘oq ko‘rib bo‘z ol!» deganlari shu 
bo‘lsa kerak deb, yo‘llarida davom etgan ekanlar. Xulosa qilib aytganda, farzand  ko‘rib, ularni tarbiyalab, kishilarga, jamiyatga halol va fidoiylarcha xizmat qilishga
qadar shaxslarni shakllantirish har bir ota-onaning ijtimoiy, ma’naviy burchi 
sanaladi. Oilada bolalami axloqiy tarbiyalashning usullarini xalq idagogikasida 
manbalaridan o‘rganishimiz lozim. Jumladan, shuntirish, namuna ko‘rsatish, 
odatlantirish, iltimos qilish, ak-istak bildirish, yolvorish-iltijo qilish, maslahat 
berish, )o‘ndirish, undash, ma’qullash, rahmat aytish, duo qilish, o’qish, ta’na 
qilish, koyish, qarg‘ash, qo‘rqitish, uzr so‘rash,so'kish, urish, kaltaklash kabilar 
Lekin insonni :Axloqiy tarbiyalashda eng kuchli tarbiyaviy vosita sifatida ugit-
nasihat, ibrat ko‘rsatish, ma’qullash va maqtash, mukotlash kabilardan foydalanish 
samarali natijalar berishi ma’lum.
Oilada bolalami insonparvarlik ruhida tarbiyalashda qo‘llaniladigan eng xarakterli
usullardan biri, xalq donishmandlarining axloq va odob yuzasidan aytiladigan 
hikmatli so‘zlari, maqollari, u yoki bu ertak orqali hal qilinishi kerak bo'lgan 
muammo sifatida ishlatilishidir. Aniqrog‘i axloq odob masalalariga bag'ishlangan 
xalq maqollarining naqadar hayotiy ekanligini ma’lum ertak orqali aytib 
berilishidir. Ko‘pchilik ertak, dostonlarda ota-ona va keksalaming turmush 
tajribalarini ifodalash bilan birga yoshlami unga bevosita amal qilishlariga 
undaydigan maslahat va pandnasihatlar ham asosiy o‘rinlardan birini egallaydi. 
Masalan: «qarosoch pari» ertagida ona o‘z o‘g‘li Nodirni safarga jo‘natishdan 
oldin shunday deydi: «Mening uch nasihatimni esingdan chiqarma, birichisi — 
birovga xiyonat qilma, ikkinchisi — birovning dilini og‘ritma, uchinchisi — qaysi 
shaharga borma, eng awallo, o'sha shahaming qariyalari bilan suhbatlashib ish qil»,
mazmunida nasihat qiladi. Nihoyat ona nasihatiga amal qilgan farzand bir umrga 
murod-maqsadiga yetib yashaydi. 
Xalq og‘zaki ijodiyotining barcha janrlarida bolani atrofidagi kishilarga 
yordamlashish, hamdardlik qilish ruhida tarbiyalash g'oyalari o‘rtaga tashlanganini
ko‘ramiz. O‘zbek xalqi o‘rtasida kundalik ehtiyojga aylangan amaliy san’at 
turlaridan o‘ymakorlik-yog‘och, ganch va mis o‘ymakorligi, zargarlik, zardo'zlik, 
kashtado‘zlik, kulolchilik, milliy liboslarni tikish kabilar o‘zbek oilalarida  birinchidan, moddiy ehtiyojni qondirish bo‘lsa, ikkinchidan, farzandlami mehnatga
o‘rgatishda, bo‘sh vaqtdan unumli foydalanishni tarbiyalashda muhim tarbiya 
vositasi sifatida foydalanib ingan. Tajribadan ma’lumki, bolalami ma'naviy-
axloqiy biyalashda milliy musiqa, qo‘shiqlar muhim o‘rinni egaldi. Chunki 
barchaga ayonki, musiqa tarbiya manbayidir. isalan: alia o‘zbek xalqining qadimiy,
muhim tarbiyaviy harakterga ega bo'lgan qo‘shiq turlaridan biridir. Ona allasi 
bahramand bo‘lmagan bola qalbida ota-onaga, vatanga batan mehr-muhabbat hissi 
bolishi qiyin. Alla aytmaganki alla eshitib katta bolmagan qiz bola bolmasa kerak. 
'alla tinglab katta bolgan boladan ota-onaga nisbatan :gacha muhabbat, hurmat 
hissi shakllanadi. Keksalarning ishicha, san’at insonlami yovuzlikdan saqlab qolar 
ekan. Ota-bobolarimizdan meros qolgan chiroyli va ramziy manoga ega bolgan 
urf-odatlami bilish, bevosita ularda tirok etish va aynan ana shu urf odatlaming 
o‘tkazish tibini bilish yoshlami ma’naviy-axloqiy shakllanishida ihim tarbiyaviy 
ahamiyat kasb etadi. Bunday malaka va ko‘nikmalami yoshlarda tarkib topish 
vazifasi, avvalo, ota-onaga oilaga yuklatiladi. 
Oilada i-onalar farzandlariga mehmonnavozlik malakalarini o‘rgali bilan birga, 
bevosita mehmonda o‘zini qanday tutish, qatlanish, so‘zlashuv odoblarini ham 
o‘rgatib boradilar. Ayniqsa, ovqatlanish odobini o‘rgatishlari juda muhimdirki, 
birinchidan, bolaning salomatligini ta’minlasa, ikkinchin me’yorga qarab 
ovqatlanishga o'rgatadi. uchinchidan dnafslikdan qavtaradi, to'rtinchidan 
tejamkoiiikga o‘rgali. Shu bilan birga insonlami axloqiy jihatdan tarbiyalaydi. 
Xalqimizda bolalami axloqiy tarbiyalashda dasturxon ofi eng qulay jov sanalgan. 
Bu yerda katta yoshlilar farzandlariga pandnasihailar qilganlar. Nima yaxshi-yu, 
nima moil ekanligi tushuntirilgan. An’anaga ko‘ra ota-ona sihatlarina bajarmaslik 
katta gunoh hisoblangan. Otaga tik boqma, oxirating kuyib ketadi, ota-onani rozi 
qilish kerak, deb bolani ongiga singdirib borilgan. Oxirgi o‘n, o‘n besh yillar ichida
ota-onalar bilan bolalar o‘rtasidagi munosabat buzila boshladi, keksalami, ota-
onalami hurmat qilish zarurligi haqidaga qadriyatlarimizga e’tibor berilmay qo‘ydi.
Ayrim bolalar ota-onalaridan moddiy yordam ko‘rayotganligi uchun «hurmat»  qiladigan bo‘lib qolishdi. Ota-onalarga nisbatan axloqsizlik qilish, ulami xo'rlash, 
qarovsiz qoldirish hollari ham uchrab turibdi. 
O'zbek oilalarida bolani to‘g‘ri tarbiyalashda ularga axloq-odob qoidalarini 
tushuntirishda ota-onalar oldiga avloddan-avlodga o‘tib qator talablar qo‘yilgan: - 
bolani hech kimga yomonlik qilmaslikga qo‘lidan kelgancha yaxshilik qilishga 
ko‘niktirish, uning ko‘ngliga muruwat tuyg‘ularini solishga intilishni kuchli 
bo'lishi; - bolani to'g'ri yo'lga yo‘naltirib, o‘zlari ham shu yo‘ldan ketishlari; ota-
onaning yaxshi odob, xulq egasi ekanligi, har bir xatti-harakatidan ko‘rinib turishi, 
bolala^ga namuna sifatida xizmat qilishi; - yaxshi deb bilgan ishni o'zlari ishlab 
ko'rsatishlari va bu ishning yaxshiligiga bolani ishontirishlari; - bolani tarbiya 
qiladigan ota-onaning o'zi to‘g‘ri so‘zli bo'lishi; - bolaning qilayotgan yaxshi 
ishlariga qarab, o'z darajasiga loyiq mukofotlash, xatoga yo'l qo'ysa tanbeh berish; 
- bolalar ota-onasining yuzlaridagi norozilik alomatlarini ko'rib, uni jazo ekanligini
bilsin, rag'batlantirish me’yorida bo'lishi kerak; - bolaning oldida odillik bilan, 
ustozlarcha ish olib borish axloqiy tarbiyaning eng muhim asoslaridan hisoblanadi.
Umuman, oilada bolalarga axloqiy tarbiya berishda milliy n’analami ota-onalar 
to‘g‘ri tushunib olishlari, qaysi n’analar qanday maqsad uchun hurmat qilishini 
yaxshi nglab yetishlari juda muhim. Chunki talqin etilgan n’analar, urf-odatlar 
mazmunini, awalo, ota-onalaming ‘zlari yaxshi o‘zlashtirib, kundalik hayotda 
qo‘llay lsalaigina, farzandlariga uni ta’siri samaraliroq bo‘ladi. 4ana shu ma’noda 
oilalarda o‘mashib qolgan, o‘rganilgan, Respublikamiz turmush tarzida eng ko‘p 
qollanilayotgan ananalar bilan birga, butun mustaqillik sharoiti talablaridan obiy 
samara berishi mumkin bo‘lgan an’analardan o‘z xalqiga ona Vatani bilan 
faxrlanish, o‘z Vataniga mehr-muhabbat ilan qarash, o‘z Vatanining o'tmishi va 
tarixiga cheksiz urmat, o‘z xalqining milliy an’analarini e’zozlash, milliyligini 
shakllangan, milliy e’tiqodli vatanparvarlani tarbiyalash zarurdir. Umuman 
olganda, tarbiya so‘zi aytilishi bilan inson ko‘z oldida oila namoyon boladi. Zero, 
oila tarbiya maskanidir. Shunday ekan, ma’naviy-axloqiy tarbiya oiladan 
boshlanadi. )O‘zbek oilasining ma’naviyati — o'zbekning milliy g‘ururidir. 1.2.Oila - tarbiya maskani
Aynan shu maskanda o‘zaro hurmat, mehr-oqibat, halollik, poklik, 
mehnatsevarlik, vatanparvarlik insonparvarlik kabi oliy darajadagi qadriyatlar 
shakllanadi, avloddan-avlodga yetkaziladi. Shu sifatlari ona suti, oila a’zolari 
mehri va namunasi bilan bola xulqi, xatti-harakati mazmuniga singib boradi.)  
Hayotning o‘zi ta’lim tizimi oldiga yosh avlodni milliy va umuminsoniy 
qadriyatlar mushtarakligida barkamol qilib shakllantirishni har bir ota-ona, 
pedagog, jamoatchilik oldiga qo‘ymoqda. Shuning uchun respublikamiz fuqarolari 
oldida turgan endigi vazifa ta’lim-tarbiya tarixini oila davrasida qunt bilan 
o‘rganish, unda olg‘a surilgan ilg‘or g‘oyalardan bahramand bo‘lishdir.
 Chunki o'zbek diyorida dunyo ilm-fan xazinasiga beadad ulush qo‘shgan Al-
Xorazmiy, Al-Beruniy, Ahmad Farg‘oniy, Al-Forobiy, Ibn Sino, Az-Zamahshariy, 
Amir Temur, Mirzo Ulug‘bek, Zahiriddin Muhammad Bobur, Imom al-Buxoriy, 
at-Termiziy, Bahouddin Naqshband, Xoja Ahmad Yassaviy kabi allomalar 
zamonlar yashab ijod etganlar. Ular qoldirgan madaniy merosni o'rganish har bir 
oila a’zosi uchun ham farz, ham qarzdir. 
Muhtaram Prezidentimiz Islom Karimov ta ’kidlab aytganlaridek, «Biz o’sib 
kelayotgan yosh avlod ta’lim tarbiyasini, ularning zamonaviy ilg‘or bilimlarga ega 
bo'lgan holda ulug‘ bobokalonlarimiz merosiga munosib bo‘lishlarini davlatimiz 
siyosatining ustuvor yo‘nalishi, deb bilamiz». 
Bunda esa inson ulg‘ayishida asosiy davr bo'lgan o‘smirlikdagi taibiya hal 
qiluvchi ahamiyat kasb etadi. Bu pallada uning ichki dunyosi, o‘ziga xos xislatlari 
shakllanadi. Bu davrda ota-ona, ustozlar ular tarbiyasi bilan uzviy ravishda 
shug‘ullanishlari lozim. Ularning salomatligiga ham alohida diqqat-e’tibor zarur. 
Shuni ham unutmaslik kerakki, kamolotga eltuvchi yo‘l ma’rifat, shunga yarasha 
gayrat shijoatdir. Har bir xalq har bir avlodning barkamollik darajasi pirovard 
natijada shu xalq istiqbolini, taraqqiyoti va taqdirini hal etadi. Ma’naviy va 
jismoniy barkamol avlodni tarbiyalash — faqat milliy ehtiyojgina emas, balki 
umumdavlat ahamiyatiga molik masala — ko‘p millatli Vatanimizda tug‘ilib  o‘sgan, tomir yoygan barcha qardosh xalqlar uchun birday ezgu murod maqsaddir. 
Bu nuqtada milliy va umuminsoniy qadriyatlar, boy m a’naviy merosimizning eng 
yaxshi an ’anaLari hamda shakllanib kelayotgan yangi udumlar birlashadi, 
tarbiyaning qudratli omiliga aylanadi. 
Xalqimiz irsiyatini boyitish, ma’naviy va jismoniy sog‘lom avlodni tarbiyalash 
iarayonida oila, davlat va jamiyatning mushtarak muddaosi bo‘lmish komil inson 
shaxsi — XXI asr odami shakllanadi. rarixchilaming yozishicha, Temurbek bolalik
va yoshlik chog'laridayoq, bugungi kun tili bilan aytganda, harbiy-sport o'yinlari va
mashg‘ulotlari bilan jiddiy shug'ullanib, badanini va ruhini chiniqtirgan. Agar 
jismoniy tarbiyani otasiga xizmat qilgan maxsus navkar-murabbiylardan olgan 
bo'lsa, ruhniy tarbiyani otasining piri bo‘lmish Shayx Shamsiddin Kulol dargohida 
egallagan. 
Bolaligidayoq o‘zini buyuk ishlarga hozirlagan Amir Temur farzandlari va 
nabiralarining tarbiyasini ham bir lahza bo‘lsada, nazaridan qochirmadi. Ulug‘ 
hukmdor o ‘z o ‘g‘illari va nabiralariga eng avval jangi jadal mashaqqatlariga 
chidam berishga qodir kuch-quvvat va jasorat, shuningdek, saltanatni boshqarish 
uchun talab etilgan ilmu donish sohibi bo‘lishlarini talab etardi. Amir Temur o ‘z 
davrining ma’rifatli kishisi, o‘tmishning m a’naviy saboqlaridan yaxshi xabardor 
inson sifatida sog‘lomlik faqat jismoniy kuch-quwat emas, balki oliyjanob insoniy 
fazilatlar uygunligiga erishmoq ekanligini ham yaxshi anglagan. U barloslaming 
ulug‘ amirlaridan bo‘lmish padari buzrukvori, muarrix Sharofiddin, Yazdiy ta ’biri 
bilan aytganda, «ulamo va sulaho va mutafakkirlarga mushfiq va mehribon» 
Muhammad Tarag‘aydan olgan saboqlami bir umr unutmadi. Muhammad Tarag‘ay
o‘z farzandini mardlik va farosatlik, qattiqqo‘llik va mehr-oqibat ruhida voyaga 
yetkazdi. Agar Amir Temur buyuk saltanatga asos solgan bo‘lsa, bu sharafga mana
shu yuksak tarbiya oqibatida erishgan. Sohibqiron farzandlarida uch xislat 
mujassam bo‘lishini istardi. Eng avvalo, insonparvarlik, so‘ng mushohadalik va 
nihoyat, oqibatlik — bosiqlik. Insonparvar odamgina saxiy bolishi mumkin. 
Mushohadali, bosiq odamgina jangu jadalda xatoga yo‘l qo‘ymaslikka, ulkan  saltanatni boshqarishga qodir. Kimki jasur bolsa-yu, insonparvar boMmasa, 
jismonan baquwat boMsa-yu, mushoxadalik bolmasa, dono bolsa-yu, bosiqlik 
bolmasa, unday odam komil inson bololmaydi, unday odam boshqalami ham, 
o‘ziniyam halok etadi. Kimki raqibi bilan olishgandayam insonparvarlikni 
unutmasa, u albatta yengadi. «Siyosatda maslahaat, mulohazakorlik, o‘ylab ish 
qilish kuchidan o‘n karra foydaliroqdir», deb ta’kidlaydi ulug‘ Sohibqiron. 
Bobokalonimizning farzandlari va avlodining qanday fazilatlarga ega bolish bilan 
bogliq istaklarini bilish uchun, avvalo, «Temur tuzuklari»ni varaqlaylik. Uning 
dastlabki sahifalaridayoq shunday fikmi uqish mumkin: «Tajribamda ko‘rilgankim,
ishbilarmon, mardlik va shijoat sohibi, azmi qat’iy, tadbirkor va hushyor bir kishi 
ming-minglab tadbirsiz, loqayd kishilardan yaxshidir». 
Bu hikmatda bobomizning sog’lom va komil inson xususidagi tushunchasi, ya’ni 
yetuk insoniy fazilat va xususiyatlarga ega insongina mamlakat tayanchi boMa 
oladi, degan mushohadasi mujassamlashgan, deb o‘ylayman. Boshqa bir o ‘rinda 
Sohibqiron qat’iylik, sabrchidamlilik, sogMigu sergaklik, ehtiyotkorlik va shijoat 
sohibi boMgan inson har qanday mashaqqatli ishni amalga oshirishga qodir, deb 
ta’kidlaydi. Sohibqiron bobomiz harbiy safarlarga farzandu nabiralarini birga olib 
ketardi. Bundan ko‘zlangan birinchi murodi avlodlari suyagini jangu jadallar, uzoq
va mashaqqatli yo‘llarda chiniqtirish bo‘lsa, ikkinchi maqsadi farzandu nabiralari 
o‘z avlodlari qo‘lida tarbiyalansa, erka va tantiq bo‘lib ulg‘ayadilar, degan fikrdan 
kelib chiqibt ulami onalarining ortiqcha mehru-muhabbatlaridan asrash edi. Zero, 
asalning ko‘pi zarar, me’yorda bo‘lsa, foydali ekanligi to‘g‘risida o'tmish 
donishmandlari ko‘p naql etganlar. Mana shu niyatda jahongir avlodlarining 
jismoniy tarbiyasini itoatidagi eng tajribali va taniqli pahlavonlarga ishongan 
bo‘lsa, farzandlarining ruhiy dunyosiga sayqal berishni oqila malika — asli ismi 
Saroymulkxonim, xon avlodi bo‘lgan, murg‘aklikdan hukmfarmonlik va 
bahodirlikdan saboq olgan — Bibixonimga ishongan edi. Qolaversa, malika har 
doim safardayam, jangu jadaldayam va dorulsaltanatdayam hukmdorga hamroh, 
bo‘lardi. Yetti iqlimdan yig‘ilgan san’at va adabiyot ahli tufayli dorulsaltanat 
Samarqand havosida she’r va musiqa nafasi hukmron edi. Mana shu muhit, malika  rahbarligidagi muallimlar sabog‘ini olgan shahzodalar she’r va san’atga yaqin 
kishilar bo‘lib voyaga yetdilar. 
Xazrat Navoiy o‘z asarida yigirma ikki temuriy shadzoda (Halil Sulton, Mirzo 
Ulug‘- bek, Boysunqormirzo, Abulqosim Bobur, Sulton Mas’ud Shoh Barib Mirzo,
Abdullatif Mirzo, Xusayn Boyqaro va boshqalar) she’r va musiqaga oshno 
bo‘lgani tilga olinadi. O‘rta Osiyoda ta’lim-tarbiya haqidagi qarashlar tarixini 
o'rgangan har bir fuqaro o'zining bilim saviyasi, dunyoqarashini o'stiribgina 
qolmasdan, balki o‘zligini anglashga, haqiqiy vatanparvar bo‘lib shakllanishga 
muyassar bo'lishi tabiiydir. Mana hozir mahallalarga juda katta e’tibor berilyapti. 
Mahallada hamma bir-birini biladi, bir-biriga ko'z-quloq, bo'lib yashaydi: Keksa 
oqsoqollar, bama’ni odamlaming yoshlarga ta’siri hammamizga ma’lum. Har bir 
mahallada shunday odamlar borki, ularsiz na to‘y, na ma’raka o'tadi. Shunday 
voqealaming guvohi ham bo'lamiz. Hatto janjallashib yoki kelisholmay turgan 
qo‘ni-qo‘shnilar «falonchi aka kelyapti» yoki «falonchi akani chaqirib kelish 
kerak» deyilsa, o‘z-o‘zidan jimib qolishadi. Shu ma’noda oiladagi keksa 
otaonaning fayzi beqiyos ekanligini ta’kidlash lozim. Bir necha oila bo‘lib, bir 
qozondan ovqatlanish, ota-ona izmidan borib kam bo'lmagan farzandlar sonsiz-
sanoqsiz. Lekin oxirgi paytlarda bitta otasi yoki onasini chiqishtirmagan, ularning 
«ortiqchaligi» sezilib qolayotgan oilalar uchramoqda, keksa ota yoki onaning ko‘zi
tirikligida uyga ajoyib bir tarovat tarqatib turishini faqat ulardan judo bo'lgandan 
keyingina his qilinadi. Yoshlar mustaqil turishni sevadilar. Ayniqsa, bu niyat 
kelinlarda kuchli bo'ladi. O‘zi beka bo'lib, eri topganiga bilganicha va istaganicha 
xo'jayinlik qilishni sevadilar. Goho xotinining bunday nag'malariga uchib, 
qulog'im tinchisin degan ma’noda ajralib chiqib ketadigan, ota-onasidan xabar 
olmay qo'yadigan yoshlar ham bor. Bunaqa ishlar nainki milliy urf-odatlarimiz, 
odobimiz, balki umuminsoniy qadriyatlarga ham to'g'ri kelmaydi. Mehr ko'zi ko'r 
bo'lgan insonning jamiyat va jamoa uchun ham qalbi berk bo'ladi. Opa-singil o 
‘rtasidagi bir meros janjalini misol keltirmoqchiman. Ota-ona tirik paytida chiqib 
ketgan opa ular olamdan o'tgach, singlisining boshiga ming g‘avg‘o solib meros 
talashib yuribdi. Kichik qiz eri bilan ota-ona uyiga ko'chib kelib ulami oq yuvib,  oq taradi. Kasalligida boqdi, o‘lganda ko‘mib, barcha ma’rakalami o ‘tkazdi. 
Hovli-joyni odamshavanda qildi, yangi xonalar qo‘shdi, mahalla ahli va qarindosh-
urug‘laming duosini oidi. Katta opa esa ona o'limidan so‘ng hovlining yarmiga 
da’vogar bo‘lib, singlisining boshida yong'oq chaqib yuribdi. Hatto, singlisining 
«opajon, oramizga sovuqchilik tushmasin, mayli, kuyovingizni ko'ndirib, amal-
taqal qilib biroz pul bera qolaylik, axir biz jigarmizku, ol-dingizda. yolg‘iz 
o‘g‘lingiz bor, vag‘ti kelib biz ham qarab turmasmiz» degan iltijolariga «yo‘q, men
uyni sotib, yarim pulini olaman» deb oyog‘ini tirab olgan opaning axloqiy, insoniy 
qiyofasini qanday tasaw ur etish mumkin? Mol-dunyo deb, tekin meros deb mehr 
bulog‘i ko‘ziga zahar sochayotgan, o ‘z jigarbandini qon-qaqshatishdan 
uyalmaydigan kimsalami ko‘rib nafra-tingiz oshmaydimi? Axir xalqimizda ota-
onalar, aka-ukalar, opa-singillar, qarindoshurug‘lar o‘rtasida shunday mulo-qotlar, 
samimiyatlar borki, ular hikoya qilinsa, boshqalar ishonmasligi mumkin. N ahotki, 
ana shu hikmatlar, chin insoniy ezguliklar o ‘mini qora yuraklar, pajmurda o‘pkalar
bilan almashtirsak? Nahotki, yo‘ldan chiqqan egri niyat, bebosh fe’llarga 
bobolarimiz, samoviy momolarimiz m a’naviyatini qarshi qo'ya olmasak? ha, 
qarshi qo'ya olamiz. Bunga jamoa, mahalla, odamlar munosabati zarba bera oladi. 
Chunki jamoa la’natiga uchragan odamning hech qachon bog'i ko'karmagan.
O'zbekona odob, o'zbekona insoniylikning qarzi ham ana shu jamoa va ko'pchilik 
kayfiyati, munosabati bilan o'lchanadi. Mahallalar bilan bog'liq, yana bir udum 
haqida gap yuritmoqchimiz. Bu kishilarning o‘z kasbi, tengqurligi yoki 
mahalladoshligiga qarab, «ran» o ‘ynash odatidir. Bunday to'planishlar ham o‘ziga 
xos milliy namoyishning bir ko‘- rinishi. Faqat u bir oyda yoki ikki haftada biror 
xonadonda takrorlanadi. Bunday yig'inlaming farqi shundaki, unda davlat 
siyosatidan tortib bozor narx-navosiyu farzandlar tarbiyasi, mahalla ahli hayotidagi
yangiligu mamlakat ahvoli xususida bahs, munozara, maslahat bo‘ladi. Bu 
«gap»lar milliy tarbiya maktabimizning yana bir go‘zal shakli sifatida davom etib 
kelmoqda. Qayerda bu «gap»lar manmanlik yoki mayxo‘rlik tomon burilsa, 
odamlar tezda tarqalib ketishyapti. «Gapdan maqsad o‘zaro fikr almashuv, 
birodarlik tuyg‘usi, qo‘ni-qo‘shnichilik hosiyatini mustahkamlash ekan, bunday  milliy an’analar avloddan-avlodga o‘tib, o‘zbekona fazilatlarimizning hayotiyligini
ko‘rsataveradi. Ajoyib milliy urf-odatlarimiz odamlarni hamjihatlikka, birodarlikka
va samimiyatga chorlaydi. Mustaqillikka erishgunimizcha noto‘g‘ri mafkuraviy 
siyosat tufayli ko'pgina chin insoniy qadriyatlarimizga diniy tus berishga, ulami 
hayotdan siqib chiqarishga rosa harakat qilindi. Biroq bu narsa hech kimning 
qo‘lidan kelmadi. 
Asrlar davomida, avlodlar ongida shakllanib kelgan odatlar, udumlami bir zaib 
bilan yo‘qotib bo'lmasligi tan olinmadi. Omma o‘rgangan udumni yo‘q qilish 
yo‘lida ularga nisbatan ilg‘orroq, tabiiyroq va zamonaviy ma’naviy ehtiyojlami 
ifodalovchi rasm-rusmlar tarkib topmas ekan, har qanday harakat teskari natijalar 
beraveradi. Rasm-rusmlarimiz milliy taraqqiyot va ma’naviy yuksalish evaziga 
boyib va o‘zgarib bordi. Masalan, bayramlarda, turilgan kunlarda yoki quvonchli 
damlarda odamlar birbirlariga gul va guldasta taqdim etish odat tusiga kirdi. 
Umuman olganda, gul taqdim etish bizda tarixiy an’ana emas. Aksincha, bizda gul 
o'miga gul ko'chati berishgan. Qabr ustiga gul qo‘yish ham bizda odat bo‘lmagan. 
Sharq poeziyasida gul va bulbulga qanchalik ko‘p she’r bitilgan bo‘lsa ham uni 
faqat ramziy obrazlar tarzida idrok etilgan. Hayotda, odamlar oldida, oshkora 
ravishda sevishganlar gul emas, gulday iliq tabassum va ibolami bir-biriga tortiq 
etishgan. Hozir gul tortiq qilish ommaviy tus oidi. Lekin shu o‘rinda ko‘r-ko‘rona 
taqlid ko‘zga tashlanmoqda. 
Biz o‘zbeklar gul tortiq qilishda tushunib-tushunmay guldastaning toq yoki juft 
bo‘lishiga ahamiyat bermaymiz. Ruslarda o‘lim marosimlarida gullar juft sonda 
olib kelinadi. To‘y, yubiley, uchrashuvlarda esa toq sonli gullar beriladi. Bizda toq 
va juft sonlarga turlicha munosabat mavjud. Masalan, ma’rakaga yoki o'lgan 
odamni yo‘qlab borishda non toq sonda olinsa, to‘yga va mehmondorchilikka 
borilganda nonlar soni juft bo‘ladi. Bunday odat qachon boshlangan va nima uchun
shunday bo‘lib qolgan — aytish qiyin. Lekin unga xalqimiz amal qiladi. Ammo 
ruslardan o‘tgan gul tortiq qilishda toq sonda gul hadya etamiz. Gul tortiq etishni 
eng oliyjanob fazilat sifatida qabul qilib, uning toq yoki juft sonlariga ahamiyat  bersak bo‘lmasmikan? Tug‘ilgan kunlarda, shodiyona damlarda juft sonli gullar 
berib, xalqimizning eng porloq duosining ramzi bo‘lgan — hamma juft-juft bo‘lib, 
bekamu ko‘st va inoq yashashsin degan niyatini bajo keltirgan bo‘lmaymizmi? 
Bizning tasawurimizda juft son uyg‘unlik, birlik, ahillik, totuvlik, hamfikr va 
hamnafaslik ramzi, toq son esa ayriliq, judo, kelishmovchilik, nizo va firoq ifodasi 
emasmikan? har qalay gulga, guldastaga ana shunday munosabat milliy 
tuyg‘ularimiz, odob va hulqatvorimizga mos kelsa kerak, deb o‘ylayman. Undagi 
toq gullar qolgan tiriklar soni bittaga kamayganini, dunyo butunligi buzilganini, 
odamlar safi-tasbehi uzilganini anglatmaydimi? Xotira kunlarida men marhumlar 
qabri ustida bahor chechaklari yal-yal yonib tiriklaming ko‘z yoshlari shabnam 
yanglig‘ gullaming barglarini yuvishini istayman. Ajdodlar xotirasini eslash 
avlodlar odobini mustahkamlaydigan ruhiyat gavharidir. Millatning joni uning 
axloqu odobida. Shuning uchun har bir millat o‘z urf-odatlari, insoniy 
fazilatlarining jonkuyari, shu fazilatlar uchun o‘zini o‘tga ham, suvga ham urib, 
boringki, hayotning barcha achchiq-chuchuk qismatlariga bardosh beradi. Millat 
boshiga eng og‘ir kulfat tushganda ham u o‘zining m a’naviyatini bozorga olib 
chiqmaydi, nomusini sotib, vijdonini poymol etib kun ko‘rmaydi. 
Tarixning barcha issiq-sovuq zarbalari, tabiatning barcha yorug‘, qora kunlariga 
millat o'zining axloqiy-ma’naviy boyligi ila bardosh beradi. Ana shunga ko‘ra 
biror kimsa orttirgan obro‘, biror inson erishgan yorlig4, biror odam keltirgan 
shuhrat ham, kimlamingdir qing'ir ishlari, nobakoming fisqu fujuri, dilozoming 
tuxmat xanjari — hamma-hammasi elyurt, millat yuragiga, ruhiga ta’sir qiladi. 
Oxirgi paytlarda keksalarimiz orasida «yoshlaming odobi buzilib ketdi» degan 
ta’nalami eshitadigan bo‘lib qoldik. Birovlaming molu mulkiga va joniga qasd 
qiladigan past nusxalar ilondek izg‘ib qolganini ko‘rib, eshitib yuribmiz. Bir 
paytlar darvozasi qulf bo‘lmagan, bir necha oylab uy-joyini qo‘ni-qo‘shnilarga 
ishonib dala hovlilariga ko‘chib ketadigan o‘zbegim bugun kelib eshik taqillasa 
awal derazadan mo‘ralaydigan bo‘lib qoldi. Shunga o ‘xshash kasalliklaming 
ijtimoiy sabablari bo'lsa-da, axloq-odob borasida yo‘l qo'yilgan kamchiliklar ham  ularga sabab bo‘lmoqda. Bir paytlar onalar yelkasiga ag'darilgan «erkinlik» yuki 
ularning oiladagi birinchi navbatdagi tarbiyachi ekanliklarini chippakka chiqardi.
Onalar mamlakat iqtisodiy, moddiy boyligini ko‘paytirish uchun shunchalik dadil
va keng jalb etildiki, pirovardida ular ham jismonan, ham ma’naviy, ham ruhiy 
boyligidan judo bo‘lib qoldilar. Bir necha bolani voyaga yetkazish, tarbiyalash va 
oyoqqa turg‘azishning o‘zi ulkan ijtimoiy, milliy va umumbashariy boylik ekaniga 
ahamiyat berilmadi. Ayollaming o‘zlariga qarashga vaqti bo‘lmagach, bolalar 
tarbiyasiga vaqti bo‘larmidi? Ayrim yoshlardagi beandishalik, behayolik va 
bezoriliklaming ildizi ana shunda. Oilada yosh avlodni ota-ona namunasi oila 
an’analari, shajarasi, kasb-kori, axloqiy-ma’naviy qadriyatlari asosida taibiyalash, 
ular ongida oilaga sadoqat, o‘zaro mehr-muhabbat, hurmat hissini shakllantirish 
vositasida ulami oilaviy hayotga tayyorlash kutilgan natija beradi. Buning uchun 
otaonalami tarbiya jarayoniga tayyorlash maqsadida ota-onalar universitetlari 
ishini tiklash va takomillashtirish, umumta’lim m aktablari/oliy va o‘rta maxsus 
ta’lim mazmuniga «Yoshlami oilaviy hayotga tayyorlash» kursini kiritish 
maqsadga muvofiqdir. 
Ota-onalarga oila tarbiyasida metodik yordam beruvchi «Oila kutubxonasi» 
seriyasidagi kitobchalar va maxsus «Oila» jumalini nashr qilishni yo‘lga qo‘yish, 
barcha yo‘nalishlardagi oliy va o ‘rta maxsus ta’lim muassasalariga «Oila 
psixologiyasi va pedagogikasi» kursini joriy etish oilani namunali tarbiya 
maskaniga aylantirish vositasidir. Balog‘atga yetayotgan yigit-qizlarimiz 
o‘tkazilayotgan ta’lim, islohotlaridan mamnun bo‘lishi tabiiydir. Shuning uchun, 
respublikamizning barcha viloyatlari, tumanlari va qishloqlaridagi o ‘quv 
dargohlari zamonaviy uslubda jihozlanishi, ta’lim tizimiga esa yangicha ruh 
kiritilishi, Xalq ta’limi, Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirliklari, umumta’lim 
maktablari, oliy va o ‘rta maxsus o'quv yurtlarida ta’limtarbiya mazmunini, oila 
ta’limi va tarbiyasi bilan hamohang ravishda amalga oshirish zarur. Buning uchun 
esa: - ta’lim-tarbiya shakllari, usul va vositalarini jahon andozasi talablariga mos 
tarzda rivojlantirish; ta’lim, madaniy-ma’rifiy muassasalami yangi zamonaviy  texnika va texnologiya asosida jihozlash; - o ‘qituvchi-murabbiylaming, ota-
onalaming ijodiy izlanishlarini va mahoratlarini oshirishning samarali yo‘llarini 
topish; - qishloq yoshlari uchun ta’lim-tarbiya muassasalarining ilg‘or modellarini 
hayotga keng joriy etish; - oila—mahalla-maktab tizimida ta’lim-tarbiya samarali 
mazmunini va usullari amaliyotga keng joriy etish; - yoshlaming bo‘sh vaqtlarini 
oila-maktab va jamoatchilik hamkorligida qiziqarli, maqsadli tashkil etishga 
erishish zarur.
II.bob.   Oila tarbiyasi va uning tarbiya tizimida tutgan o'rni.
     2.1.   Oila tarbiyasi va uning tarbiya tizimida tutgan o'rni.
Ma'lumki, oila jamiyatning birinchi va birlamchi zarrasidir. Jamiyat ana shu 
zarralardan tashkil topadi. Lekin u shunchaki zarra emas, tirik vujudlar ittifoqidir. 
Er va xotin – ikki tirik vujudning, ikki olamning o'zaro ittifoqidan paydo bo'lgan 3 
chi bir olam bu oiladir. 
Oila faqat er-xotinning o'zidan iborat emas. Oila er-xotin ularning bola chaqalari 
eng yaqin tug'ishganlaridan iborat kishilar guruhi–xonadonidir. Oila, odamlarning 
tabiiy, iqtisodiy, huquqiy, ma'naviy munosabatlariga asoslangan ijtimoiy birligidir. 
Ota-onalarning o'z hayotlari turmush tarzlari, bola shaxsida ilmiy dunyoqarash 
asoslari, ma'naviy ahloqiy, nafosat, mehnat va boshqa ijtimoiy omillarni 
shakllantirish maqsadida tizimli ta'sir ko'rsatish jarayoniga–oilaviy tarbiya 
deyiladi. 
Oilaning maqsadi–ikki jinsning o'zaro kelishuvi asosida farzandni dunyoga 
keltirish hamda tabiat va jamiyatning davomiyligi ta'minlash. 
Oila vazifasi–er-xotinning birgalikda xo'jalik yuritish asosida oilani ham ma'naviy, 
ham iqtisodiy jihatdan ta'minlash, hamda jamiyatga sog'lom, aqlli, har tomonlama 
barkamol farzandni tarbiyalash. 
Oilaviy tarbiya, ijtimoiy tarbiya bilan uzviy aloqada bo'lsagina, o'sib kelayotgan 
yosh avlod farovonligini ta'minlash mumkin. Oila tarbiyasidagi yutuqlar ota 
onalarga pedagogik bilimlar berish, oilaviy tarbiya bo'yicha tajribalar almashishi 
ota onalarni tarbiyaviy ishlarga qizg'in jalb qilishga ham bog'liqdir. 
Oilaning jamiyat oldidagi 2 ta vazifasi bor:  1. Tabiiy biologik vazifasi 
2. Ijtimoiy vazifasi. 
Barcha tirik mavjudotlarga xos bo'lgani kabi insonni ham farzandni dunyoga 
keltirishi uning tabiiy biologik vazifasidir. Faqat insongagina xos bo'lgan ikkinchi 
asosiy vazifa shu dunyoga kelgan farzandlarni jamiyat el yurt uchun xizmat 
qiladigan inson qilib tarbiyalash uning ijtimoiy vazifasidir. Ko'rinib turibdiki, oila 
tarbiyasi ota onaning shaxsiy ishi emas balki, davlat jamiyat oldidagi burchi 
hamdir, chunki bola qobil bo'lib o'ssa undan nafaqat ota-ona, balki butun el yurt, 
mahalla kuy davlat ham manfaatdor bo'ladi. 
Agar bola noqobil bo'lib o'ssa, undan faqat ota-ona oilagina emas, balki el, yurt, 
jamiyat, davlat ham aziyat chekadi. Shuning uchun ham oilaviy tarbiya muhim 
siyosiy ahamiyatga ega bo'lib, tarbiya tizimida asosiy markaziy o'rinni egallaydi, 
chunki xohlagan tarbiya turini olsak–axloqiy tarbiya, mehnat tarbiyasi, estetik 
tarbiya hammasi avvalo, oilada shakllanadi. Demak oila tarbiyaning dastlabki 
debochasidir. Shuning uchun ham yurtboshimiz oilaviy tarbiyaga alohida e'tiborni 
qaratib, oilani ijtimoiy muhofaza qilish, oilada yoshlar tarbiyasiga e'tiborni 
kuchaytirish, oilani huquqiy tamoyillarini kengaytirish kabi masalalar bo'yicha 
qator huqumatimiz tadbirlarini ishlab chiqdilar, buni biz 1998 yil mamlakatimizda 
“Oila yili” deb e'lon qilinishi misolida ham ko'rishimiz mumkin. Mamlakatimz 
birinchi Prezidenti I.A.Karimov aytganlaridek: “Xalqimiz qadim-qadimdan oilani 
muqaddas deb bilgan, oila ahl va totuv bo'lsa, jamiyatda tinchlik va hamjihatlikka 
erishiladi. Davlatda osoyishtalik va barqarorlik hukm suradi. Oila farovonligi–
milliy farovonlik asoslaridir 3
. 
Shuni unutmaslik lozimki, farzandlarimizni har tomonlama kamol topishi uchun 
qulay sharoit yaratishsagina oila tarbiyasi muvafaqqiyatli bo'lishi mumkin. 
Oilaviy tarbiya va ijtimoiy tarbiya.  Yosh avlod hayotining ko'p qismi oilada o'tadi, 
shu boisdan turmushning murakkab muammolari bilan oilada urf odatlar, rasm 
rusumlar va marosimlarning ijobiy ta'sirida yigit, qizlar asta sekin kamol topib 
boradilar. An'ana va marosimlar tarbiyaning qudratli quroliga aylanadi. 
Kelajagimiz qanday bo'lishi hozirgi kunda biz tarbiyalaydigan yoshlarga bog'liq.  Oilaviy tarbiyaning murakkabligi shundaki, har bir oila o'ziga xos bir olam. Ota-
onalar o'zlarining ijtimoiy burchlarini bajarar ekanlar, farzandlarida mehnatga, uni 
tashkil etuvchilarga nisbatan mehr-muhabbat, hurmat tuyg'usini shakllantirish, 
ularni ijtimoiy-foydali mehnatga tayyorlash, turli ko'rinishdagi munosabatlarni 
uyushtirish vaqtida tartib-intizomga amal qilish, ijtimoiy me'yorlarga og'ishmay 
rioya etish, sog'lom turmush tarzini yaratish, o'z shaxsiy hayotlari mazmunini 
belgilashda maqsad, so'z va faoliyat birligini ta'minlash borasida har tomonlama 
ijobiy ibrat namunasini ko'rsatadi. 
Oila tarbiyasida bolalar hayotini to'g'ri yuritish ularni vaqtdan to'g'ri va unumli 
foydalanishlarining asosiy garovidir. Bolalarning oiladagi vaqtini o'yin, mehnat va 
o'qish faoliyatlari bo'yicha to'g'ri taqsimlash nihoyatda muhimdir. 
Oila jismoniy va psixologik jihatdan sog'lom, ma'naviy barkamol, mehnat, ijtimoiy
hamda oilaviy hayotga tayyor shaxsni shakllantirib berishi lozim. Oila 
tarbiyasining mazmuni bolalarga ijtimoiy tarbiyaning mazkur yo'nalishlari – 
jismoniy, axloqiy, aqliy, estetik, mehnat, ekologik, iqtisodiy, huquqiy, siyosiy-
g'oyaviy hamda jinsiy ta'lim berish, ularda faoliyat ko'nikma va malakalarini 
shakllantirishdan iborat. Oilaviy hayotning me'yorida bo'lishi ko'p jihatdan oila 
byudjetining holatiga ham bog'liq. Shu bois oila a'zolari mehnati evaziga 
yaratilayotgan moddiy mablag'larni tejab-tergab, ulardan o'rinli foydalanish 
maqsadga muvofiqdir. Shu bois bolalarni ham yoshlikdan pul bilan muomala 
qilishga o'rgatish, o'zining shaxsiy hamda oila a'zolarining buyumlari, shuningdek, 
oila mulkiga nisbatan mas'uliyatli yondashishga ko'niktirib borish muhim 
ahamiyatga egadir. Bolalarga pulning inson mehnatiga to'ladigan qiymat ekanligini
tushuntirib berish, uni oilaning eng muhim ehtiyojlari uchun ishlatish lozimligini 
uqtirish, ular tarbiyasiga ijobiy ta'sir ko'rsatgan bo'lar edi. Oilada tashkil etiladigan 
iqtisodiy tarbiya bolalarda iqtisodiy savodxonlik hamda tafakkurning 
shakllanishida muhim o'rin tutadi. Bolalarda iqtisodiy tafakkurni hosil qilishda ota-
ona, oilaning katta yoshli a'zolarining namunasi katta tarbiyaviy ta'sir kuchiga 
egadir. 
Oila sharoitida uyushtirilayotgan suhbatlar alohida diqqatga sazovordir. Ommaviy  axborot vositalari orqali aholi e'tiboriga havola etilayotgan huquqiy mavzulardagi 
maqolalar, ko'rsatuv, eshittirish, shuningdek, ommaviy-huquqiy adabiyotlar hamda
ularda ilgari surilgan g'oyalar yuzasidan o'tkaziladigan suhbatlar bolalarda huquqiy
tasavvur, idrok, savodxonlik, tafakkur, faollik, mas'ullik, e'tiqod va salohiyatni 
qaror topishiga olib keladi. 
Oila muhitida bolalarga ularning burchlari to'g'risidagi ma'lumotlarni berib borish, 
o'z navbatida huquqlaridan foydalanish yo'llarini ko'rsatib berish bu borada yaxshi 
samara bera oladi. Oila bolalarda vatanparvarlik, insonparvarlik tuyg'ularini hosil 
qiluvchi o'ziga xos maskan sanaladi. Binobarin, oilaning o'zi Vatanning bir 
bo'lagidir. Oila sha'nini himoya qilish, uni saqlash to'g'risida qayg'urishning 
Vatanning sha'ni, el-yurt manfaati uchun kurashish tuyg'ulari bilan uzviy bog'liq 
bo'lishiga erishish oilada tashkil etilayotgan ijtimoiy-siyosiy tarbiyaning asosi 
bo'lishi lozim. 
Farzandlarning har tomonlama etuk bo'lib voyaga etishlarida ota-ona, oilaning 
boshqa a'zolarining dunyoqarashlari, hayotiy yondoshuvlari va ma'naviy dunyosi 
o'ziga xos o'rin tutadi. Shuningdek, ota-onalarning muayyan darajada pedagogik 
bilimlarga ega bo'lishlari ham ahamiyatlidir. Oila va ta'lim muassasalari o'rtasida 
tashkil etilgan hamkorlikning bosh g'oyasi ota-onalar uchun pedagogik yordam 
ko'rsatishdan iboratdir. 
Oilaviy tarbiya muvaffaqiyatli chiqishi uchun har bir ota-ona o'z farzandlarini 
tarbiyalash borasidagi burch va mas'uliyatlarini chuqur anglashlari lozim. 
I. Ota onaning farzandi oldidagi burchlari: 
1. Farzandiga chiroyli ism qo'yish savodini chiqarish, bilim berish o'qitish va kasb 
hunar o'rgatish. 
2. Uylantirish yoki turmushga chiqarish 
3. Uyli joyli qilish. 
4. Farzandlar orasidagi meros taqsimoti adolatli bo'lish. 
II. Farzandning ota-ona oldidagi burchlari. 
1. Ota-onaning pand nasihatlariga quloq solish. Ularga har doim yordam berish, 
mehribon e'tiborli bo'lish oila ishlariga ham ma'naviy ham iqtisodiy yordam berish. 2. Har bir farzand o'z singil va ukalariga mehribon, yo'lboshchi va yo'ldosh, 
odobda, ahloqda, ishda, ilm hunar o'rganishda o'rnak bo'lish. 
3. Ota onaga ham ma'naviy ham amaliy mehribonlik ko'rsatish. 
4. Berayotgan ma'naviy iqtisodiy yordamni minnat qilmaslik, tavallud, xayit 
kunlarida yo'qlash. 
5. Ota onaga shirin muomalada bo'lish. 
6. Vaqti etib bandalikni bajo etsalar, hurmatini joyiga qo'yib marakalarini 
o'tkazish. 
Oila va jamiyatda er va xotin teng huquqlarga ega. Bu erda qonunda belgilangan 
huquqlar haqida gap ketmoqda. Bunday tenglik saylash, saylanish, kasb tanlash, 
ishlash, bilim olish juft tanlash huquqlarida o'z ifodasini topadi. Lekin 2 jinsning 
biologik ruhiy tuzilishi nuqtai nazaridan shunday tenglik yo'q. 
Ularning faqat o'zlariga xos huquq va burchlari mavjud. 
Erkakning vazifasi. Oilani ma'naviy iqtisodiy qo'llab quvvatlash. Ayol va 
farzandlarning tashvishiga sherik bo'lish, ularga qalqon bo'lish, g'amxo'r bo'lish. 
Ayolning vazifasi. Oilada farzand tarbiyasi bilan shug'ullanish, mehr ko'rsatish. 
Erkakning topib kelganini pishirib, mehmon kutish, erini, bolalarini ishga 
maktabga kuzatish, kutib olish. 
«Oilaviy tarbiya doimo o‘zining murakkab va ko‘p qirraliligi, ajoyib va serjiloligi
bilan ajralib turadi» 2
. Har bir oila o‘ziga xos bir olam, olam ichidagi va shu bilan 
birga olamga sig'magan olam, u tarbiya ishida o‘ziga xos, taqrorlanmas 
xususiyatlarni o‘zida namoyon qiladi. Ana shuning uchun ham oilaviy tarbiyaning 
hammaga ma'qul tushadigan yo`l-yo'riqlari mavjud emas. O‘zbek xalqining milliy 
xususiyatlari: axloqiylik, o‘zini-o‘zi anglash, milliy tuyg'u, milliy madaniyat, 
milliy kiyinish va yurish-turishda o‘z aksini topadiki, o‘zbek oilasining tuzilishi va 
shaxslararo munosabatini o‘rganishda bularni chetlab o'tish mumkin emas. O‘zbek 
oilalari tuzilishiga quyidagi sifatlar xosdir: ko‘p bolalilik; oilada otaning bosh 
tarbiyachi sifatida namoyon bo‘lishi; qarindoshchilik, bir necha avlodlarning 
birgalikda yashashi. Oilashunos olimlar: D.Abdullaeva, N.Ismoilova,  F.Habibullaevlar tomonidan oilaning asosiy funkiyalari turlicha klassifikatsiva 
qilingan. Bu o‘rinda oila funksiyalarini sanab o'tish bilan kifoyalanmay, balki 
ularni bir tomondan odamlarning moddiy, xo'jalik-maishiy va ikkinchi tomondan, 
emotsional va ijtimoiy-psixologik ehtiyojlarini qondiruvchi funksiyalarga farqlash 
muhim. Har bir oila ijtimoiy tizim sifatida jamiyat oldida quyidagi asosiy 
funksiyalarni bajaradi: iqtisodiy, reproduktiv, tarbiyaviy, reqreativ, kommunikativ, 
regulativ (boshqaruv). Oilaning iqtisodiy funksiyasi uning asosiy tarbiyaviy 
funksiyasidir. Bolalarning aqliy, jismoniy, axloqiy etsetik tarbiyasiga oilada asos 
solinadi. Oila inson deb ataluvchi binoning faqat poydevorini qo’yish bilan 
cheklanmay, balki uning so‘ngi g'ishti qo'yilguncha javobgardir. Jamiyatning 
komil fuqarosini shakllantirish, tarbiyalash hozirgi zamon oilasining muhim 
funksiyasi darajasiga kiradi. Chunki shaxsning ijtimoiylashuvi dastavval oilada 
amalga oshadi. Oilaning kommunikativ funksiyasi oila a'zolarining o‘zaro muloqot
va o‘zaro tushunishga bo'lgan ehtiyojini qondirishga xizmat qiladi.
    2.2.   Oilada milliy tarbiyani takomillashtirishning mazmun- mohiyati.
Yosh avlodning har tomonlama rivojlanishida muhim o rin tutadi. Oila ʻ
tarbiyasida doimiy tarbiyaviy ta sirchan kuch — oilada ruhiy xotir-jamlik, 	
ʼ
samimiy munosabat, ota-ona obro sining yuqori bo lishi, bolalarga talab qo yishda 	
ʻ ʻ ʻ
oila kattalari o rtasidagi birlikning saqlanishi, bola shaxsini mehnatga 	
ʻ
tarbiyalashga alohida e tibor berish, bolani sevish va izzatini joyiga qo yish, oilada	
ʼ ʻ
qat iy rejim va kun tartibini o rnatish, bolaning yosh va shaxsiy xususiyatlari-nl 	
ʼ ʻ
hisobga olish, boladagi o zgarishlarni kuzatib borish, undagi mustaqillikka intilish 	
ʻ
va tashabbuskorlik sifatlarini qo llabquvvatlash va h.k. Oila qanchalik tartibli, 	
ʻ
uning a zolari o rtasidagi munosabat samimiy bo lsa, Oila tarbiyasi ham 	
ʼ ʻ ʻ
shunchalik muvaffaqiyatli bo ladi. Oila tarbiyasida ota-ona obro si, ularning 	
ʻ ʻ
kuzatuvchanligi, sezgirligi, hozirjavobligi muhim tarbiyaviy ahamiyatga ega. Oila 
tarbiyasida tarbiya jarayoni zerikarli, quruq nasihatgo ylikdan iborat bo lib 	
ʻ ʻ
qolmasligi lozim. Bola hayotining ko p qismi oilada o tadi. Shu boisdan mavjud 	
ʻ ʻ
an analar, urf-odatlar, rasm-rusumlar va marosimlarning ijobiy ta sirida bola asta-	
ʼ ʼ
sekin ka-mol topib boradi. An ana va marosim Oila tarbiyasining qudratli 	
ʼ qurolidir. Oila tarbiyasi ijtimoiy tarbiya bilan uzviy aloqada bo lsagina, kutilgan ʻ
natijalarga eri-shish mumkin. Oila tarbiyasida yutuklarga erishish ota-onalarning 
pedagogik bilimlarga egaligi, Oila tarbiyasi bo yicha tajribalar alma-shishi, ota-	
ʻ
onalarni tarbiyaviy ishlarga qizg in jalb qilishga ham bog liqdir. Har bir ota-ona 	
ʻ ʻ
Oila tarbiyasida o zlarining burch va mas uliyatlarini chuqur anglashlari lozim. 	
ʻ ʼ
Normal oilaviy muhit, bolani kitob o qishga, mehnat qilishga o z vaqtida jalb etish 	
ʻ ʻ
ham Oila tarbiyasining muvaffaqiyati garovidir. Oilada ota yoki onaning yo qligi 	
ʻ
yoki ulardan birining ketib qolishi Oila tarbiyasiga katta zarar yetkazadi. Ularning 
bolaga beradigan tarbiyaviy ta sir kuchi yo qoladi, Oila tarbiyasidagi muvozanat 	
ʼ ʻ
buziladi. Bunday sharoitda bola qalbi qat-tiq jarohatlanadi, u tajang , serjaxl, 
qo pol, dag al bo lib qoladi, kattalarga ishonmay qo yadi, o qishi pasayib ketadi. 	
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
Oila tarbiyasida otaning obro si katta ahamiyatga ega. Bolalarni barkamol inson 	
ʻ
qilib yetishtirishda maktabni oila bilan bog lamasdan muvaffaqiyatga erishib 	
ʻ
bo lmaydi. Shuning uchun Oila tarbiyasida maktab va ota-onalar o rtasidagi 	
ʻ ʻ
ta limtarbiyaga oid birgalikdagi ishlari katta ahamiyatga ega. Otaonalarning 
ʼ
o qituvchilar bilan bo lgan uchrashuvlarida aytilgan fikrlar, ayniqsa qimmatlidir. 
ʻ ʻ
Chunki ular o z farzandlari to g risida ko proq narsalarni bilib oladilar. Shuning 	
ʻ ʻ ʻ ʻ
uchun bola tarbiyasining tub mohiyatini tushungan har bir ota-ona oila bilan 
maktab o rtasidagi hamkorlikni mustahkamlashga intiladi. Bola maktabni 	
ʻ
tamomlagunga qadar otaona maktab bilan yaqin aloqa o rnatishi, farzandining 	
ʻ
darslarini o zlashtirishi, xulq-atvoridan xa-bardor bo lib turishi, tarbiya 	
ʻ ʻ
masalalarida o qituvchi, sinf rahbari bilan maslahatlashib turishi, bolaning darsdan 	
ʻ
so ng nima bilan mashg ulligi haqida o qituvchi va sinf rahbarini xabardor qilib 	
ʻ ʻ ʻ
turishi lozim. Uz navbatida o qituvchi va sinf rahbari ham bolaning o qishi, odobi, 	
ʻ ʻ
xulqi, maktabda o zini tuta bilishi haqidagi ma lumotlarni ota-onaga yetkazishi, 	
ʻ ʼ
zarurat tug ilganda paydo bo lgan muam-molarni birgalikda hal qilishi zarur. 	
ʻ ʻ
Farzandi maktabga borgan ota-ona maktab jamoasining a zosi bo lib qolishi kerak.	
ʼ ʻ
O qituvchi va sinf rahbari ham o z o quvchisining oilasi bilan mustahkam ham-	
ʻ ʻ ʻ
korlikni yo lga qo ymog i lozim. Oila tarbiyasida ota-onalarning mahalla faollari, 	
ʻ ʻ ʻ
mehnat faxriylari bilan hamkorliklari ham muhim. Oila tarbiyasi farzandlarning  har tomonlama kamol topishi uchun qulay sharoitlar yaratilsagina muvaffaqiyatli 
bo lishi mumkin. Oila tarbiyasida har bir oila o ziga xos xususiyatlarni namoyon ʻ ʻ
qiladi.
Kishilik jamyatinining ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyoti tarixidan ma’lumki, bola 
shaxsining kamoloti oilada shakllanadi. Oila — jamiyat hayotining kichik bir 
debochasi bo’lib, har tomonlama sog’lom, barkamol avlodni voyaga yetkazish 
uchun ma’sul bo’lgan g’oyat muhim tarbiya o’chog’dir.
O’zbek oilasi a`zolarning barchasini savodxon, ma’lumotli deb atasak, xato 
qilmagan bo’lamiz, ana shu imkoniyatlar ta’sirida o’g’il va qizlar bilimli, fikr-
mulohazali, topqir, ishbilarmon, aql-zakovati bo’lib voyaga etmoqdalar.
Oiladagi bola tarbiyasi ikkiyoqlama ahamiyat kasb etadi, ota-onalar farzandlariga 
ahloq-odob, ruhiyat va ma’naviyatga oid bilimlardan saboq berish bilan 
qanoatlanib qolmasliklari, balki o’zlari ham tarbiyaning o’ziga xos sir-sinoatlari, 
hususiyatlari, uning mazmun-mohiyati va ma’nosiga doir eng yangi 
ma’lumotlardan xabardor bo’lib turishlari kerak bo’ladi. O’z farzandlariga oqilona 
tarbiya bera olgan ota-onalar, umrlarini rohat va farog’atda o’tkazadilar, 
bolalaridan hamisha olijanoblik, mehribonlik, yaxshilik ko’radilar, dillari aslo 
jaroxat azobini sezmaydi; o’kinish hissiga duchor bo’lmaydilar. Shu to’g’rida 
o’zbek xalqidagi quyidagi maqol darak beradi: “Toy ulg’aysa, ot tinadi (ya`ni ot 
minishdan qutqariladi)”. Oilaning asosiy tayanchi bo’lgan ota, hayotning barcha 
mashaqqatlaridan totib ko’radi, o’zining bukilmas irodasi, adolatparvarligi, hayot 
sinovlariga bardoshliligi bilan ajralib turuvchi buyuk shaxs sifatida gavdalanadi.
Ota — oilaning boshlig’i, posbonidir. Zero, oilaning har bir ko’z ilg’amas 
nuqtalarini ilg’ay olish, oila a’zolariga faqat to’g’ri, haq yo’lni ko’rsatib turishdek 
insoniy mas`uliyat ota zimmasida turadi. Ota oilada o’z farzandlariga har 
tomonlama yurish-turishda, nutq odobida, o’zaro muomala madaniyatida, eng 
muhimi amaliy ish faoliyatida to’g’rilik va haqqoniylik, samimiylik va xolislik 
yuzasidan namuna ko’rsatadi. Murg’ak tasavvurli bola ilk tarbiyani oilada oladi. 
Bola tarbiyasining ilk saboqlari haqida atoqli o’zbek pedagogi Abdulla Avloniy  o’zining “Turkiy guliston yoxud Axloq” kitobida quyidagi ibratli o’g’itlarni aytgan
edi: “Tarbiyani tug’ilgan kundan boshlamak, vujudimizni quvatlantirmak, 
zexnimizni ravshanlashtirmak lozim”. Oilada kattalarning obro’si qo’rqitish 
asosida emas, balki samimiylik, o’zaro hurmat-ehtirom zamiriga qurilishi 
maqsadga muvofiqdir. Oila a`zolarining inoqligi, o’zaro hamjihatligi, kiyinish 
madaniyati, mehnat faoliyati, o’zga kishilar to’g’risidagi suhbatlari va ularning 
boshqa sifat hamda fazilatlari bolaning murg’ak tasavvuriga yangi timsollarni olib 
kiradi. Oila tarbiyasi bolaning kelajakda kim bo’lib yetishishida mu him o’rin 
tutadi, bola dastlab oilada jamiyatning qiyofasini quradi, bo’lajak fuqaroning 
huquq va burchlari, dunyoqarashi va axloqiy qarashlari oilada shakllanadi, shu 
asosda jisman va ruhan kamol topib boradi. Bola uchun oiladagi sog’lom ijtimoiy-
ruxiy muhit, madaniy-ma`naviy va axloqiy qadriyatlar, an`analar, ijtimoiy-hayotiy 
tajribalar, ko’nikma va malakalar manbaidir. Bu oilaviy tarbiya jarayonida 
sayqallanib boradi, tarbiyaning mohiyati kishini hayotga tayyorlashdan iborat 
bo’lib, tarbiyaning mazmuni, yo’nalishi, maqsadi va vazifasi kishilarning ijtimoiy 
munosabatlariga bog’liq. Kishi shu munosabatlarga asosan hayotga biron-bir 
tarzda qaraydigan bo’ladi, tafakkuri orqali olamni anglaydi va o’zining unga 
nisbatan munosabatini shakllantiradi, muayyan axloq mezonlari ruxida tarbiya 
topadi, chunki oilaviy tarbiya ijtimoiy tarbiyaga nisbatan bolalarning ruxiy 
olamiga, xissiyoti va tuyg’ulariga chuqur ta`sir ko’rsatadi. Oila dagi ma`naviy-
ruxiy muhit, bola tarbiyasida g’oyat muhim ahamiyatga ega bo’lib, oila 
a`zolarining turmush tarzi ko’p hollarda farzandlarning ruhiy kayfiyati, tasavvuri 
va xissiyotlarini belgilab beradi. Demak oila sog’lom, barka mol insonni tarbiyalab 
voyaga etkazishda jamiyat oldida mas`uldir. Oilada tarbiya topgan xar bir inson 
xar jixatdan umuminsoniy ahloqiy, ilmiy, e`tiqod va boshqa sohalarda kamolatga 
yetgan hislatlarni o’zida mujassamlashtirgan bo’lishi lozim, kamolot sari intilgan 
kishi asta-sekin olamni, o’zligini taniy boshlaydi. Komillik insonning adolatli 
bo’lishi, xaqiqat va yaxshilikka intilishi, vijdonan pok, o’z hatolarini anglab, 
ulardan xalos bo’lishga xarakat qilishi demakdir, ma`naviyatni boyitish, iymon-
e`tiqodli, aql-zakovatli bo’lish kishilarni g’aflatdan uyg’otadi, barcha ezgu  tilaklarini ro’yobga chiqaradi. Yosh avlodni barkamol, sog’lom, Vatan tuyg’usini 
xis qila oladigan shaxs qilib voyaga etkazish, birinchi navbatda, oilaga va ota-
onaga bog’liqdir. Yosh avlodda kelajakka bo’lgan ishonch xissini uyg’otish uchun 
esa, ajdodlarimizning ma`naviy-axloqiy merosini chuqur o’rgatish, ularning 
iste`dodi va qobiliyatini buyuk maqsadlar sari yo’naltirish maqsadga muvofiqdir.
Masalan, oilalarda moddiy boylikning ko’payishi, undan ota-onalar va 
bolalarning noto’g’ri foydalanishi, o’smirlarning bir qismida hayotga 
iste`molchilik, boqimandalik nuqtai-nazardan qarashni, tubanlikni, xudbinlikni 
keltirib chiqaradi, mehnatsiz boylik orttirish kayfiyati kuchayadi. Xulosa qilib 
aytganda oilada bola tarbiyasining milliy o’ziga xos qoidalari mavjud bo’lib, ota-
onalar ulardan o’rinli foydalanishlari lozim. Oilada ma`naviy-ruhiy hotirjamlik, 
o’zaro totuvlik xukmron bo’lsa, oila a`zolari bir-birlariga g’amxo’r bo’lsalar, bola 
tarbiyasining tayanch nuqtasini topa olsalar, bunday muhit bola tarbiyasiga ijobiy 
ta`sir etadi va ular farzandlariga haqiqiy baxt hadya etadilar, bu bilan ishimizda 
rivojlanish, jamiyatimizda olg’a siljish bo’ladi.
Oilada  bolalarni  axloqiy  shakllantirish  bolaning  tug’ilishidan  boshlanadi.U 
ko’pgina omillar ta`sirida tarkib topadi. Bu omillar oilaviy munosabatlar xarakteri, 
ota-onalarning namunasi, ulardagi ta`lim darajasi, umum madaniy saviyasi, hamda 
ularning  pedagogik  madaniyati  va  nihoyat  oilaviy  hayotning  tashkil etilishidan
iborat. Bu omillar oilada bolani axloqiy tarbiyalashning mazmunini tashkil etadi va
ular bir qator pedagogik xususiyatlarni o’z ichiga oladi. Bular qo’yidagilardan 
iborat: 
1). Ayrim oilalarda bolalarning tarbiyasi faqat onalar zimmasida, ota esa bu 
ishdan  o’zlarini  chetga  oladilar.  Go’yo  farzandlarini  bog’cha,  maktab  
tarbiyalab berishlari shart.
2). Ota-onalar bolalariga birdek, munosabatda bo’lishlari, bir xil mehribon va 
g’amxo’r,  talabchan  va  qattiqqo’l  bo’lsalar  bolalar  hayoti  butun  va mukammal
bo’ladi. Biri talab qilganda ikkinchisi yonini olsa, tarbiya buziladi. 3).  Ko’pgina  ota-onalar  bolalarini   tarbiyalash  borasida  o’z  vazifa  va 
burchlarini  to’la  his  qilmaydilar  boshqacharoq  aytganda  ularda  pedagogik 
tayyorgarlik  etishmaydi.  Zotan  oilaviy  tarbiya,  avvalo  ota -onalarining o’zlarini
o’zlari tarbiyalash demakdir.
4). Oila hayotini to’g’ri tashkil qilish oilada sog’lom axloqli muhitni yaratish 
lozim.  Bu  ishda  hech  qanday  mayda  chuydalar  bo’lmasligi  kerak.Har  bir  
narsa bolaga ta`sir qiladi.Ana shu ta`sir natijasida salbiy yoki ijobiy odatlar, 
turlicha xulq atvorlar  paydo  bo’ladi.Ota-onalarning  har  bir  hatti-xarakatini  
bolalar  kuzatib turadi.Shuning  uchun  bolaga  u  yoki  bu  ishni  qil  yoki  qilma  
qabilidagi  o’rgatish yo’li bilan tarbiyalayman deb uylamaslik kerak.
5). Xar bir ota-ona bolasini barkamol inson bo’lishini istaydi. Farzandlarining 
barkamol  inson  bo’lishidan  nafaqat  ularning  o’zi,  balki  jamiyat  ham 
manfaatdir.Ota-onaning fuqarolik burchi ham shuni taqozo etadi.Shunga ko’ra 
otaona  eng  avvalo,  mamlakat  uchun  bulajak  fuqaroni  tarbiyalayotganini  
unitmaslik lozim. 
6).  Ota-ona  shaxsining  o’zi  bola  tarbiyasida  muhim  rol  o’ynaydi.  Ularning 
oqilona o’gitlari, pand  –  nasixatlarini hech biri, ularning shaxsiy namunasi o’rnini
bosa  olmaydi.  Bolalarning  axloqiy  fazilatlarining  tarkib  topishda  oiladagi 
o’zaro ahillik  halollik  va  rostgo’ylik,  o’zaro  ishonchning  mavjudligi  umuman  
sog’lom axloqli muhit muhim ahamiyatga ega.
7).  Oilada bolalarni sevish, ularni shaxsiyatini hurmat qilish va hech qachon 
ularning  izzat  -  nafsiga  tegmaslik  zarur.  Bunday  jazolash  usuli  bola  nafratini 
kuchaytiradi.
8).  Har  bir  oilada  uning  o’ziga  xos  bo’lgan  an`analari  mavjud  bu  an`analar 
bola  ongiga,  uning  xulq-atvoriga  juda  kuchli  ta`sir  qiladi.  Masalan:  oila 
a`zolarining  tug’ilgan  kunlarini  o’tkazish,  qarindosh-urug’lar  holidan  xabar 
olish va hokazolar. 9).  Bola  tarbiyasida   ota-onaning  ishxonasidagi  mahala  va  qo’ni-qo’shnisi 
oldidagi  obro’yi  ham  katta  rol  o’ynaydi  va  bolalarida  ularga  nisbatan 
faxrlanish hissini  uyg’otadi.  Ular  shu  ruhda  tarbiyalanadilar.  Shunday  qilib,  
oilaviy tarbiyaning  o’ziga  xos  xususiyatlari  va  ta`sir  qilish  omillari  mavjud.  
Bularni hisobga  olmasdan  turib,  bola  tarbiyasini  oilada  yaxshi  yo’lga  qo’yish  
mumkin emas.Buning uchun avvalo ota-onalarning o’zlari tarbiyalangan 
bo’lishlari lozim.Oiladagi  tarbiyani  yuqoridagi  xususiyatlarini  hisobga  olish,  
bolani  axloqiy jihatdan tarbiyalashda,  milliy  axloqiy  qadriyatlardan  
foydalanishning  mohiyatiga, uning  o’ziga  xosligi  va  ahamiyatini  tahlil  qilishga
yordam  beradi.  Milliy mustaqillik sharoitida jamiyatning ijtimoiy iqtisodiy, 
siyosiy va ma`naviy hayotida yuz berayotgan o’zgarishlar tabiiy ravishda va 
qonuniy tarzda xalqning ravnaqiga yo’l  ochdi,  mustaqillikni  mustahkamlashga  
samarali  ta`sir  ko’rsatdi.  Natijada  bu tarixiy  jarayonlar  oilada  bola  tarbiyasida 
ham  o’z  aksini  topa  boshladi. Buning uchun ota-onalarning o’zida milliy 
qadriyatlarga nisbatan munosabat o’zgarmog’i lozim.  Ular  bolalarini  ota-
bobolarning  pand-nasihatlari,  o’gitlari,  tajribalari  asosida, eng yaxshi va 
oliyjanob an`analar ruhida tarbiyalab kelganlar. Ularning dono fikrlari va turmush 
saboqlari davrlar g’alviridan o’tib saralanib bizgacha  etib  kelgan.  Lekin  hozirgi  
kunda  o’zbek  oilalarida  bola  tarbiyasi borasidagi  salbiy  holatlarni  uchratish  
mumkin.  Masalan:  ayrim  ota-onalar farzandlarini  bemehrligidan  nolishadi.  
Yomon  yo’lga  kirib  ketgan  farzandlari xususida  ko’pchilik  ota-onalarning  
fikrlari  bir  xil:  «o’z  bilganidan  qolmaydi, hurmat qilishni bilmaydi. Xush o’sha 
bemehr bolaning otasi yoki onasini tarbiyali desa  bo’larmikan.  Ishdan  so’ng  dam
olish  kunlari  ota-choyxonada,  ona   ham «ishbilarmonlik» ga shung’ib ketib, 
go’yo bola haqida tinmay qayg’urib, boshini har eshikka urayotgan bir paytda, 
oilada bola tarbiyasi bilan kim shug’illanadi? ». Tarbiyasi og’ir bolalarni ko’payib 
borayotgani sir emas. Buni kelib chiqishini tashqi  va  ichki  sabablari  mavjud.  
Ota-onasi, qarindosh-urug’i  bo’la  turib, gohida bolalar  «bolalar   uyi»  ga  
topshirilmoqda.  Qachondan  beri  bizning  xalqimiz «bolalar uyi» degan atamani 
qo’llay boshladi? «O’nta  bo’lsa,  o’rni  boshqa»  deya  bir  etak  farzandni   tarbiyalab  voyaga etkazgan  ota-bobolarimizning  siri  nimada  ekan?Ko’p  bolali  
bo’lish  bolajonlik qilish o’zbeklarga xos milliy xususiyat hisoblanadi.Bugungi 
kunda ana shu milliy xususiyat  kelajak  avlodni  axloqiy  jihatdan  tarbiyalashda  
juda  qo’l  keladi.Negaki oilada aka  –  ukasini, opa-singilisini etaklab katta qiladi, 
bilganini o’rgatadi.O’sib uyg’onayotganlarida  biri-birini  qo’llab-quvvatlaydi,  bir-
biriga  yordam  beradi. Kuzatishlar shuni ko’rsatadiki, ko’p bolali oilalarda 
ko’pincha, mehnatsevar o’zaro inoq  va  aqlli-xushli,  axloq  odobli  farzandlar  
o’sar  ekan.  Sog‘lom   avlodni tarbiyalashda   oilaning   urni   muhim   va   
betakrordir.   Inson  salomatligi va ma’naviy kamolotining birinchi poydevori 
oilada qo‘yiladi. Bu borada o‘zbek xalqining   oilada   farzand   tarbiyalashdagi   
tajribasi   diqqatga   sazovardir.Bu tajribada   milliy   tarbiya   an’analari,   inson    
ma’naviyatini   shakllantirish   bilan bog‘liq bo‘lgan umuminsoniy, diniy 
qadriyatlar ham o‘z ifodasini topgan. Mustaqillik sharoitida oilada farzand 
tarbiyalash borasidag an’analarimiz davr ruhi va ehtiyojlari bilan bog‘lanib yanada 
kattaroq ahamiyat kasb etmoqda. Shu   sababli   oilani   mustahkamlash,   uning   
ma’naviy  –  axloqiy   tarbiya borasidagi   ahamiyatini   kuchaytirish   masalasi   
davlat   siyosaida   tobora   katta o‘rin   olmoqda.   
Aniqroq qilib aytganda, oila davrasida, mahallada ota  –  onaning ijobiy fazilat va
munosabatlari   bolalarning    to‘g‘ri   tarbiyalanishini   birlamchi   va   zaruriy 
shartidir.  Farzandlarning har tomonlama yetuk bo‘lib voyaga yetishlarida ota-ona, 
oilaning  boshqa  a'zolari  dunyoqarashlari,  hayotiy  yondashuvlari  va  ma'naviy 
dunyosi  o‘ziga  xos  o‘rin  tutadi.  Qadimdan  shunday  gap  qolgan  "Qush 
uyasida ko‘rganini  qiladi"  ya'ni,  ha  ota-onasiga  tortibdi,  deyishadi.  Yaxshi  
xulq  ham yomon xulq ham bolalarga avvalo ota-onalaridan o‘tadi. Demak har bir 
ota-ona o‘z farzandiga yaxshi hislatlarni bolaligidan singdirgani ma'quldir. Shunda 
u ulg’aygan sari  oriyatli,  nomusli,  burchini  his  qiladigan,  xushmomala,  odobli,
bemorlarga hamdard bo‘ladi. "Hadisi sharifda" "Sabr va bardosh Tangridan, 
shoshqaloqlik esa shaytondandir" degan ulug‘ so‘zlarni eslab o‘tish joizdir.     Insonning qanday kishi bo‘lib  yetishishi  ko‘p  jihatdan  oila  tarbiyasiga,  ota-
ona  mas'uliyatiga,  vijdoniga, shuningdek ota-onaning bola tarbiyasini umumiy 
qonuniyatlarini yaxshi bilishiga va hamda ularga qanchalik amal qilayotganiga 
bog’liqdir. Oila tarbiyasidagi asosiy talablardan  biri  shuki,  oiladagi  katta  yoshli 
hamma  kishilar  bolaga  qo‘yiladigan tarbiyaviy  talablarda  bir  yoqadan  bosh  
chiqarib  ish  ko‘rishlari  kerak.   Ba'zan bolaning  onasi  yoki  buvisi  ruxsat  
bergan  narsani  otasi  taqiqlab  qo‘yadi,otasi bergan  jazoni onasi bekor  qiladi.  
Bolaning bir qilig‘ini buvisi  maqtasa  shu qiligi uchun ota uni koyiydi va 
hokozo.Bunday munosabat tarbiyada xatoliklarning kelib chiqishiga  sabab  
bo‘lishi  mumkin.  Bolalar  kattalarni  harakatlaridagi kelishmovchilikni  ko‘rib  
mug‘ombirlik,  aldamchilik,  hushomadlik  qilishga odatlanadilar.  
Mutafakkirlarning o‘git-nasixatlariga ko‘ra, oilada bolalarning yoshlik 
chog‘idanoq bilimga qiziqish uyg‘otish,  kitob  mutolaa  qilishga  odatlantirish,  
shuningdek,  biror  kasb -hunarga mehr  qo‘yishga  o‘rgatish  kabi   
qadriyatlarimizdan  unumli  foydalanishimizni taqozo etadi.  Donishmandlarimiz 
farzandlar tarbiyasi haqida fikr yuritar ekan, har bir  yosh  oila  muhitida  quyidagi 
fazilatlarga  ega  bo‘lishi  lozimligini  alohida ta'kidlaydilar:
-  ota-ona va boshqa izzat-hurmatga ega zotlarning hurmatini joyiga qo‘yish;
-  aka-uka, yor-do‘st, qarindoshlar va el-yurtga sadoqatli bo‘lish;
-  o‘z vatani va xalqiga xizmat qilish;
-  or-nomusi uchun kurashish;
-  o‘z nomusi, obro‘-e'tiborini qo‘riqlash;
-  o‘z oilasi or-nomusi uchun kurashish;
-  oilasining moddiy va ma'naviy ehtiyojlarini ta'minlash;
-  farzandining el-yurt, Vatan manfaati uchun xizmat qilish;
-  farzandlarni shijoatli, g‘ayratli, matonatli etib tarbiyalash; -  oila  va  oila  a'zolarini  do‘stlar  davrasida  shafqat  va  e'tibordan  go‘zal 
odatlardan bahramand etish;
-  bo‘sh vaqtini foydali ishlarga sarf etish va boshqalar. 
Donishmandlarning yaratgan  o‘git  hamda  pand-nasihatlari  bugungi  kunda  
ham  o‘zining  tarbiyaviy ahamiyatini  yo‘qotmay,  ta'lim-tarbiya  ishida  o‘z  
samarasini  bermoqda.  Oila tarbiyasi  -jamiyat  tarbiyasining  negizi.Ko‘p  millatli 
O’zbekiston  aholisini  katta oilaning  a'zolari  deb  tushunish  mumkin.  Oila  
xuquqiy  va  ma'naviy  -  axloqiy asoslar negizida  barpo  etiladi,  unda demokratik 
tarbiya  negizlariga  asos solinadi. Shu sababli o‘zbeklarning aksariyati o‘zining 
shaxsiy farovonligi to‘g‘risida emas, balki  oila  a'zolari,  qarindosh-urug‘lari,  
birodarlari  hamda  qo‘shnilarining  sihatsalomatligi,  omonligi  to‘g‘risida  
g‘amxo‘rlik  qilishni  birinchi  o‘ringa  qo‘yadi. O’sib  kelayotgan  yosh  avlod  
tarbiyasida  yuqoridagi  holatlarga  e’tibor  bersak, o’ylaymanki,  jamiyatimizga  
nafi  yetadigan  sog’lom  dunyoqarashli  kishilarni yetkazib berish ishiga o’z 
hissamizni qo’shgan bo’lamiz. Xulosa
Xulosa qilib shuni aytishimiz lozimki,oila jamiyatning asosiy bo’g’ini bo’libgina 
qolmay,hayotimizning ilk ustunidir.Inson bor ekan,jamiyat ham,kelajak ham 
davom etaveradi. O‘zbek xalqining milliy xususiyatlari: axloqiylik, o‘zini-o‘zi 
anglash, milliy tuyg'u, milliy madaniyat, milliy kiyinish va yurish-turishda o‘z 
aksini topadiki, o‘zbek oilasining tuzilishi va shaxslararo munosabatini o‘rganishda
bularni chetlab o'tish mumkin emas. O‘zbek oilalari tuzilishiga quyidagi sifatlar 
xosdir: ko‘p bolalilik; oilada otaning bosh tarbiyachi sifatida namoyon bo‘lishi; 
qarindoshchilik, bir necha avlodlarning birgalikda yashashi. «Oilaviy tarbiya 
doimo o‘zining murakkab va ko‘p qirraliligi, ajoyib va serjiloligi bilan ajralib 
turadi». Har bir oila o‘ziga xos bir olam, olam ichidagi va shu bilan birga olamga 
sig'magan olam, u tarbiya ishida o‘ziga xos, taqrorlanmas xususiyatlarni o‘zida 
namoyon qiladi. Ana shuning uchun ham oilaviy tarbiyaning hammaga ma'qul 
tushadigan yo`l-yo'riqlari mavjud emas. Oila a'zolarining hammasini tug'ilgan 
kunlarini shunday o'tkazishga ko'nikma hosil qilgan farzandlaringiz keyinchalik 
tug'ilgan kunlarni o'zlari mustaqil ravishda o'tkazadigan bo'ladilar. Bir-birlariga 
nisbatan mehr-oqibatli bo'ladilar. Bola-chaqali bo'lganlarida bir-birlarini 
yo'qlaydigan, bir-birlariga yordam beradigan bo'ladilar. Bolani yoshligidan 
mehnatga o'rgatib boring. Inson birdaniga mehnatkash bo'lib qolmaydi.
Farzandlaringizni iloji boricha mustaqil ishlashga, mustaqil fikr yuritishga 
o'rgating. Masalan, biror fandan sizdan yordam so'rasa, uni farzandingiz uchun 
ishlab bermang, faqat tushuntiring. Masalani mustaqi hal qilib bo'lgandan keyin: 
«Mana o'zing bemalol echsang bo'lar ekanku,-deb ko'nglini ko'tarib qo'ying. Ana 
shunda farzandingizda o'ziga ishonch hosil bo'la boradi. Farzandlaringizni uy 
ishlariga o'rgatib boring. Yoshiga qarab qo'lidan keladigan ishlarni buyurib turing. Foydalanilgan adabiyotlar
1. Sh.Кurbonov, H.Saidov, R.Ahliddinov. Barkamol avlod orzusi //Tuzuvchilar– 
Toshkent: Sharq nashriyot-matbaa konserni Bosh tahririyati, 1999. – 173-174-
betlar. 
2. Karimov I.A. Buyuk kelajagimizning huququiy kafolati. – Toshkent, Sharq 
nashriyotmatbaa konserni Bosh tahririyati, 1993 yil 
3. Avloniy A. Odob bo’stoni va axloq gulistoni. – Toshkent, o’qituvchi, 1994. – 10
Khaydarov, S. A. (2021). 
4. X.Xodjayev. Umumiy pedagogika nazariyasi va amaliyoti. Darslik. -T."Sano 
standandart"nashiriyoti. 2017. 
5. Sh.Mirziyoyev     “Qonun   ustuvorligi   va   inson   manfaatlari   ta’minlash-yurt
taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi”.  Toshkent: “O‘zbekiston” -2016.
7. Sh.Mirziyoyev “Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik-har
bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak”. Toshkent: “O‘zbekiston”
-2017. 
8. Karimov   I.A.   “Mamlakatimiz   taraqqiyotining   qonuniy   asoslarini
mustahkamlash   faoliyatimiz   mezoni     bo’lishi   darkor”   O’zbekiston   Respublikasi
Oliy majlisi Senatining beshinchi  yalpi majlisidagi  ma’ro’zasi. Xalq so’zi.     2006
yil 25 fevral.
9. Karimov   I.A.   Ozod   va   obod   vatan,   erkin   va   farovon   xayot   pirovard
maqsadimiz. T., «O’zbekiston», 2000 y.
10. R. A. Mavlonova,   va boshq. Tarbiyaviy ishlar metodikasi. Darslik. Toshkent,
“O’qituvchi”, 2014.
11.Axloq-odobga oid hadis na'munalari. Toshkent, Fan,1991.

KURS ISHI ISHLANMASI DOC.PDF

Купить
  • Похожие документы

  • Guruh jamoasini tashkil etish, tarbiyalash va hamkorlikda ish olib borish metodikasi
  • Boshlang’ich ta’lim fanlarini o‘qitish jarayonida sharq mutafakkirlar merosidan foydalanish
  • Milliy qadriyatlar va an’analar orqali o’quvchilarni tarbiyalash yo’llari
  • Boshlang’ich sinf o’quvchilarida sog’lom turmush tarzini rivojlantirish
  • O’qitishni tashkil qilishda didaktik o’yin asosida boshlang’ich sinflarda foydalanish. O’quvchilar bilimini o’zlashtirishda samarali metodlar

Подтвердить покупку

Да Нет

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Инструкция по снятию с баланса
  • Контакты
  • Инструкция использования сайта
  • Инструкция загрузки документов
  • O'zbekcha