• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 35000UZS
Размер 44.1KB
Покупки 0
Дата загрузки 02 Июнь 2025
Расширение docx
Категория Педагогика

Продавец

Telzor Uchun

Дата регистрации 21 Апрель 2025

13 Продаж

Ona tili va o’qish savodxonligi darslarida kasbim faxrim mavzusini o‘rganish

Internet manbalar 13. www.edu.uz – O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi rasmiy sayti 14. www.ziyonet.uz – Ta’lim portali 15. www.pedagog.uz – Pedagogika va ta’lim yangiliklari portali 34 2.2. Dars jarayonida o‘quvchilarning kasbga qiziqishini oshirish usullari Zamonaviy ta’lim jarayonida o‘quvchilarda kasb-hunarga qiziqish uyg‘otish, ularning kelajakda o‘z yo‘lini topishida dastlabki poydevor bo‘lish, o‘qituvchidan ijodiy yondashuv va pedagogik mahoratni talab etadi. Ayniqsa, boshlang‘ich sinf o‘quvchilari hali kasb haqida to‘liq tasavvurga ega bo‘lmagan, dunyoqarashi kengayib borayotgan yosh avlod sifatida, ular bilan kasblar olami haqida dars olib borishda ta’sirchan usul va vositalardan foydalanish muhim ahamiyatga ega. Bu borada eng samarali yondashuvlardan biri — har bir o‘quvchining shaxsiy qiziqish va orzularini inobatga olgan holda, kasblar olamini hayotiy misollar, interfaol topshiriqlar, amaliy mashg‘ulotlar va ijodiy loyihalar orqali ochib berishdir. Dars jarayonida o‘qituvchi, avvalo, kasblar haqida qiziqarli savollar, hikoyalar yoki qisqa videolar yordamida o‘quvchilarni mavzuga jalb qiladi, muayyan kasb egalari hayotidan misollar keltiradi va bolalarning o‘z oilasida uchraydigan kasblar haqida so‘z yuritishini rag‘batlantiradi. Kasbga qiziqishni oshirishda eng samarali usullardan biri — o‘yinli va interfaol metodlardan foydalanishdir. Masalan, “Kim bu?” rolli o‘yini orqali o‘quvchilar muayyan kasb egasi obrazida chiqish qilib, sinfdoshlariga kasbi haqida tavsif beradi, boshqalar esa uni topadi. Bu nafaqat o‘quvchilarda kasblar haqida aniqroq tasavvur hosil qiladi, balki ularning nutqiy faolligi, ijodiy tafakkuri va muloqot ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Yoki “Orzuimdagi kasb” mavzusida kichik insho yozish, rasm chizish, plakat tayyorlash, guruhli loyihalar — har bir o‘quvchining qiziqish doirasini kengaytiradi, orzu va maqsadlarini erkin ifodalashiga, kelajak kasbi haqida chuqurroq o‘ylashiga imkon beradi. Darsda kasb egalari — shifokor, o‘qituvchi, quruvchi, haydovchi kabi kasb egalarini sinfga taklif qilish, ularga savollar berish va jonli suhbat uyushtirish esa bolalar hayotida unutilmas taassurot qoldiradi va kasblar olamiga bo‘lgan qiziqishni yanada oshiradi. Shuningdek, zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalangan holda kasblar olamini vizuallashtirish, turli kasblar haqida qisqa filmlar, animatsion roliklar ko‘rsatish, multimedia taqdimotlari tayyorlash ham 19 Bularning barchasi ona tili va o‘qish savodxonligi darslarining har bir mavzusi, jumladan, “Kasbim faxrim” mavzusida ham o‘z ifodasini topadi. Aynan shu mavzu orqali o‘quvchilar turli kasblar haqida bilim oladilar, kasb egalariga hurmat bilan qarashni, har bir kasbning jamiyat taraqqiyotidagi o‘rnini anglashni, mehnat qilishni va orzu qilishni o‘rganadilar. Dars davomida bolalar ota-onasi, yaqinlari kasblari haqida so‘z yuritadi, kelajakda qaysi kasb egasi bo‘lishni orzu qilishini, nima uchun bu kasbni tanlashni istashini aytadi. Bu jarayon bolalarda orzu, umid, o‘ziga ishonch, mustaqil hayotga intilish, mas’uliyat kabi sifatlarni tarbiyalaydi. Bugungi zamon o‘qituvchisi uchun eng muhim masalalardan biri — darslarni zamonaviy pedagogik texnologiyalar asosida tashkil etish, o‘quvchilar faoliyatini uyg‘otish, ularda faollik va mustaqil fikr yuritish malakasini shakllantirishdir. Shu nuqtai nazardan ona tili va o‘qish savodxonligi darslarida ham innovatsion metodlar, interaktiv usullar, axborot texnologiyalari, guruhlarda ishlash, loyiha usuli, ijodiy topshiriqlar, rolli o‘yinlar, hayotiy vaziyatlardan foydalanish dars samaradorligini oshiradi. Bundan tashqari, ona tili va o‘qish savodxonligi darslarining muhim vazifalaridan yana biri — o‘quvchilarni kitob o‘qishga, mustaqil izlanishga, hayotiy bilimlarni egallashga, jamiyatda o‘z o‘rnini topishga, zamon talablari asosida rivojlanishga yo‘naltirishdir. Bu jarayonda o‘qituvchining roli juda katta: har bir o‘quvchini qiziqtira olish, kasblar olamiga oshno etish, unga ma’naviy- axloqiy fazilatlar singdirish, milliy qadriyatlarni, urf-odatlarni, oilaviy an’analarni o‘rgatish, o‘z kasbi, jamiyat va davlat oldidagi burchini his qilishga o‘rgatish — boshlang‘ich maktab uchun ham, butun ta’lim tizimi uchun ham eng muhim vazifalardan hisoblanadi. Ona tili va o‘qish savodxonligi darslarining maqsadi va vazifalari quyidagilardan iborat: - O‘quvchilarga to‘g‘ri va ravon o‘qish, aniq va to‘g‘ri yozish, so‘z boyligini oshirish, grammatik me’yorlarga rioya qilish, mustaqil fikrlash va muloqot qilish ko‘nikmalarini berish; 9 Bundan tashqari, o‘quvchilarning kasbga bo‘lgan qiziqishini oshirishda, zamonaviy ta’lim vositalari va internet resurslaridan foydalanish ham alohida ahamiyatga ega. O‘qituvchi mavzuni mustahkamlashda yoki mustaqil izlanishga yo‘naltirishda, o‘quvchilarga kasblar haqidagi veb-saytlar, virtual muzeylar, onlayn seminarlar, kasb-hunar markazlari portallari bilan tanishtiradi. Bolalar uchun mo‘ljallangan “Kasblar olami” haqidagi onlayn platformalar, interaktiv o‘yinlar va testlar darsdan tashqari mustaqil o‘qishga ham rag‘bat beradi. Ular kasb egalarining intervyularini tinglash, kasb tanlash bo‘yicha psixologik maslahatlar olish, onlayn ekskursiyalarda ishtirok etish orqali zamonaviy kasblar va ularning jamiyatdagi o‘rni haqida chuqurroq bilimga ega bo‘ladilar. Bu esa ularni orzu qilish, o‘z qobiliyati va istaklariga mos keladigan kasb yo‘nalishini tanlashga undaydi 9 . Kasbga qiziqishni oshirish borasidagi barcha ishlar bir maqsadga yo‘naltirilgan: o‘quvchi hayotda o‘z yo‘lini mustaqil tanlashi, ijtimoiy foydali mehnatga, jamiyatga xizmat qilishga va doimiy o‘sishga intilishi uchun zarur motivatsiyani olishidir. Bu borada o‘qituvchi nafaqat bilim beruvchi, balki ilhomlantiruvchi, rag‘batlantiruvchi, ishonch bag‘ishlovchi, shaxs kamolotiga yo‘l ochuvchi murabbiy rolini bajaradi. Darslarda har bir o‘quvchining o‘z qobiliyatini kashf etishiga, orzu va qiziqishlarini aniqlashiga, hayotda o‘z o‘rnini topishga yo‘l ochiladi. Natijada, bolalar kasb-hunar tanlashga ongli va mas’uliyatli yondashishni, har bir kasb egasiga hurmat bilan qarashni, mehnat orqali jamiyat taraqqiyotiga hissa qo‘shishni qadrlaydigan, ijtimoiy faol, vatanparvar shaxs sifatida shakllanadi. 9 Egamberdiyev A. Boshlang‘ich sinflarda ona tili va o‘qish savodxonligi. – Toshkent: TDPU, 2020. 21 KIRISH Kurs ishining dolzarbligi: Inson hayotida bilim olish, ma’naviy-axloqiy qadriyatlarni egallash va to‘g‘ri hayot yo‘lini tanlashda maktab va, ayniqsa, boshlang‘ich ta’lim muhim o‘rin tutadi. Boshlang‘ich ta’lim jarayonida o‘quvchilarda nafaqat elementar bilim va ko‘nikmalar shakllantiriladi, balki ularda mustahkam axloqiy asoslar, jamiyatda o‘z o‘rnini topish, kasbga hurmat, mehnatga muhabbat kabi fazilatlar ham shakllantiriladi. Mamlakatimizda ta’lim-tarbiya tizimini tubdan isloh qilish, yangi pedagogik texnologiyalarni joriy etish, maktabda o‘qitilayotgan fanlar mazmunini hayotiylik va amaliy ahamiyat bilan boyitish ustuvor vazifa sifatida qaralmoqda. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari ongiga kasb-hunarlar olami, jamiyatda har bir kasbning tutgan o‘rni, ahamiyati haqida dastlabki tasavvurlarni singdirish, ularni kelajakda to‘g‘ri kasb tanlashga, mehnatsevar, vatanparvar inson bo‘lib yetishishiga xizmat qiladi. Shu nuqtai nazardan, ona tili va o‘qish savodxonligi darslarida o‘tkaziladigan “Kasbim faxrim” mavzusini o‘rganish va uni to‘g‘ri yo‘lga qo‘yish zamonaviy pedagogikaning eng dolzarb masalalaridan biridir. Prezidentimiz shunday deydilar “Yoshlarimizning zamonaviy bilim va kasb- hunarlarni egallashi, hayotda o‘z o‘rnini topib, orzu-umidlari yo‘lida qat’iyat bilan harakat qilishi — davlat siyosatimizning eng muhim ustuvor yo‘nalishidir. 1 ” Bugungi globallashuv sharoitida har bir mamlakatning taraqqiyoti, avvalo, uning bilimli, kasb-hunar egallagan, o‘z yo‘lini aniq tanlagan yosh avlodiga bog‘liq. Shu sababli, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining va Hukumatining so‘nggi yillarda ta’lim sohasiga, ayniqsa, kasb-hunar ta’limiga e’tibori kuchaygan. Bu esa, maktablarda, ayniqsa, boshlang‘ich ta’limda kasb-hunar ko‘nikmalarini rivojlan- tirishga oid masalalarni ilgari surmoqda. Boshlang‘ich sinflarda o‘quvchilarning kasbga qiziqishini uyg‘otish, ularda kelajakda hayotda o‘z yo‘lini topish uchun mustahkam poydevor yaratish, zamon talablariga javob bera oladigan, ijtimoiy faol shaxslarni shakllantirishga xizmat qiladi. 1 O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2022-yil 22-iyul kuni yoshlar bilan uchrashuvdagi nutqidan (“Yoshlar – kelajagimiz bunyodkori” nomli chiqishi). 3 boshlaydi. Dars davomida o‘qituvchi har bir o‘quvchining individual qiziqish va intilishlarini inobatga olgan holda, dars mazmunini moslashtiradi va faol usullar orqali ularni rivojlantirishga harakat qiladi. Eng muhimi, bu jarayon o‘quvchilarni jamiyatga, hayotga va mehnatga ongli munosabatda bo‘lishga, kelajak kasbini to‘g‘ri tanlashga ruhlantiradi. Samaradorlikni baholashda, shuningdek, ota-onalar, mahalla va jamiyat bilan hamkorlikda olib boriladigan monitoring ishlari ham muhim ahamiyatga ega. Darsdan tashqari faoliyatlar — kasb-hunar markazlari, mahalla kasb egalari, ishlab chiqarish korxonalari bilan hamkorlik, kasb tanlash klublari, kasb bayramlari, amaliy ekskursiyalar va tanlovlar natijasida bolalarning hayotiy faoliyati va kasbga qiziqishi yuqori darajada mustahkamlanadi. Ota-onalar bilan olib boriladigan suhbatlar, so‘rovnomalar va loyiha topshiriqlari orqali bolalarning oilaviy kasb an’analari, oilaning bolaga ko‘rsatgan ta’siri va motivatsiyasi aniqlanadi. O‘qituvchi va psixolog bu ma’lumotlarni o‘rganib, har bir o‘quvchiga individual va ijtimoiy yondashuvni tanlaydi. Bu esa har bir bolaning ijtimoiy va kasbiy yo‘nalishini aniqlash, kelajak kasbiga ongli ravishda tayyorlash uchun mustahkam zamin yaratadi. Biroq, amaliyotda “Kasbim faxrim” mavzusini o‘qitishda duch kelinadigan ayrim muammolar va to‘siqlar ham mavjud. Jumladan, ba’zi hududlardagi boshlang‘ich sinflarda kasblar olamiga oid zamonaviy o‘quv resurslari va vizual vositalarning yetishmasligi, kasb egalari bilan jonli muloqot imkoniyatlarining cheklanganligi, darslarni faqat nazariy bilim doirasida o‘tkazish, bolalarda kasbga qiziqish uyg‘otish uchun individual yondashuvning yo‘qligi, ota-onalar va mahallaning faol ishtiroki yetarli emasligi samaradorlikka salbiy ta’sir qilishi mumkin. Shuning uchun “Kasbim faxrim” mavzusini o‘qitish samaradorligini oshirish uchun quyidagi taklif va tavsiyalarni amalga oshirish maqsadga muvofiq: Birinchidan, darslarni zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalari, multimediali taqdimotlar, onlayn resurslar, video va animatsiyalar bilan boyitish lozim. O‘quvchilar uchun interaktiv darslar, onlayn viktorinalar, kasb-mavzusidagi krossvord va o‘yinlar tashkil etilishi zarur. Bu bolalarda nafaqat bilim va 27 mavzuga doir so‘z, kasb, fikrlarni klaster shaklida joylashtiradi. “Insert” texnologiyasi: O‘quvchilar matn o‘qib, unga nisbatan o‘z nuqtai nazarini “+” (bilaman), “–” (bilmayman), “?” (qiziqdi) kabi belgilar bilan ifodalaydi va darsda faol ishtirok etadi. “Akvarium” usuli: Bir guruh o‘quvchi kasb egalari rolini bajaradi, boshqalar esa ularning faoliyatini kuzatadi va savollar beradi. 2. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT): AKT vositalari darslarni jonlantirish, o‘quvchilarning diqqatini oshirish, vizual va audio materiallar orqali kasblar olamini yanada yaqinlashtirish imkonini beradi. “Kasbim faxrim” mavzusida quyidagi AKT imkoniyatlari keng qo‘llaniladi: Videoroliklar va animatsiyalar: Turli kasblarga oid qisqa videolar darsga kiritiladi, o‘quvchilar real hayotda kasb egalari qanday ishlashini ko‘radi. Multimedia taqdimotlari: PowerPoint, Prezi yoki boshqa platformalarda kasblar olami haqida slaydlar tayyorlanadi, interaktiv savol-javoblar tashkil etiladi. Rasm va grafiklardan foydalanish: Har bir kasbga oid piktogramma, rasm, suratlar yordamida mavzu vizuallashtiriladi. Onlayn viktorina va testlar: Dars oxirida onlayn testlar yoki viktorinalar yordamida mavzu mustahkamlanadi. 3. Loyihaviy ta’lim texnologiyasi: Loyihaviy usul o‘quvchilarning mustaqil izlanish, hamkorlikda ishlash va o‘z qiziqishlarini ochish imkoniyatini beradi. “Kasbim faxrim” mavzusi bo‘yicha har bir o‘quvchiga yoki guruhga kichik loyiha topshirig‘i beriladi: “Mening orzuimdagi kasb” loyihasi: O‘quvchilar qaysi kasb egasi bo‘lishni xohlashini, nima uchun aynan shu kasbni tanlashini o‘rganib, taqdimot qilishadi. “Oilam kasblari” mini-loyihasi: O‘quvchilar oilasidagi kasb egalarini surishtiradi, ularning faoliyati, jamiyatdagi o‘rni haqida ma’lumot to‘playdi va sinfda namoyish qiladi. “Kasb egalari bilan uchrashuv”: O‘quvchilar mahalladagi kasb egalari bilan suhbat uyushtiradi, video yoki foto hisobot tayyorlaydi. 4. O‘yinli dars texnologiyasi: O‘yin elementlari boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun juda samarali vosita. “Kasbim faxrim” mavzusida turli rolli o‘yinlar, dramatizatsiyalar, pantomimalar, sahna ko‘rinishlari tashkil etiladi. Masalan: 16 Birinchidan, bu mavzu orqali o‘quvchilar kasb-hunarlar haqida dastlabki aniq tasavvurga ega bo‘lishadi. Bolalar o‘z yaqinlari – ota-onasi, amakisi, opasi yoki mahalladagi kasb egalarining faoliyati, kundalik hayotda ko‘rayotgan kasb egalari (o‘qituvchi, shifokor, quruvchi, dehqon, ustalar va boshqalar) haqida so‘z yuritadi. Bu holat ularda kasblar rang-barang va har biri jamiyat uchun muhim ekanligini anglashga yordam beradi. Maktabda tashkil etiladigan turli suhbatlar, ijodiy topshiriqlar, kasb egalarini taklif qilib darslar o‘tkazish o‘quvchilarning bilimini yanada boyitadi. Ikkinchidan, “Kasbim faxrim” mavzusi mehnatga, jamiyatga, o‘z yaqinlariga hurmat bilan qarash hissini rivojlantiradi. Bolalar har bir kasbning inson hayotidagi o‘rni, ahamiyati, murakkab va mas’uliyatli tomonlari haqida o‘ylab ko‘radi. Shu orqali ular mehnatsevarlik, mas’uliyat, fidoyilik, halollik kabi ijtimoiy fazilatlarni anglab yetadi. Masalan, o‘qituvchi kasbi nafaqat bilim berish, balki yosh avlodni tarbiyalash, jamiyat taraqqiyotiga hissa qo‘shish uchun qanday mehnat va fidoyilik talab qilinishini o‘quvchi darsda ko‘ra oladi 5 . Uchinchidan, mavzu o‘quvchilarda kelajak hayoti uchun orzu, maqsad va intilishlarni uyg‘otadi. Bolalar ko‘plab kasblar haqida o‘qib, tinglab, o‘ziga eng ma’qul, qiziqarli va foydali deb bilgan kasb haqida fikr bildiradi, o‘z orzulari va maqsadlarini shakllantiradi. Bu esa o‘quvchilarning dunyoqarashini kengaytiradi, ularda mustaqil hayotga, kelajak kasbiga ongli yondashuv, orzu va intilish, harakatga undovchi ruhiyatni kuchaytiradi. To‘rtinchidan, “Kasbim faxrim” mavzusi orqali dars jarayoniga interaktiv metod va amaliyot kiritiladi. Masalan, rolli o‘yinlar, suhbatlar, loyiha ishlari, kasblar olamiga oid qisqa videoroliklar, kasb egalarining maktabga taklif etilishi va ular bilan jonli muloqot, darsda kasb-hunarga oid kitob, rasm va jurnallardan foydalanish o‘quvchilarning kasbga bo‘lgan qiziqishini oshiradi, mustahkam bilim beradi. Beshinchidan, mavzu o‘quvchilarning nutq madaniyatini, ijodiy fikrlashini va mustaqil chiqish qilish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Bolalar kasblar haqida 5 Sultonova D. Pedagogik texnologiyalar va interfaol metodlar. – Toshkent: Fan va texnologiya, 2020. 12 ko‘nikmalarni, balki kasblar olamiga bo‘lgan ijodiy va mustaqil munosabatni ham shakllantiradi. Ikkinchidan, maktab va mahalla, kasb-hunar kollejlari, ishlab chiqarish korxonalari, kasb markazlari va kasb egalari bilan amaliy hamkorlikni kengaytirish, bolalar uchun amaliy ekskursiyalar, kasb egalari bilan jonli uchrashuv va ochiq eshiklar kunini muntazam tashkil etish tavsiya etiladi. Bunda har bir o‘quvchi kasb egasi hayotini ko‘z bilan ko‘radi, savollar beradi va motivatsiya oladi. Uchinchidan, har bir o‘quvchining shaxsiy qiziqishi, orzusi va qobiliyatiga individual yondashuv asosida ishlash, darsdan tashqari kasbga oid ijodiy loyihalar, “Kasb tanlash” klubi, “Orzuimdagi kasb” mini-laboratoriyalari tashkil etish, bolalar o‘z istaklari va orzularini namoyon etishiga sharoit yaratish muhimdir. Bu esa o‘quvchilarning o‘zini erkin his qilishi, kelajak kasbi haqida chuqur o‘ylashi va aniq harakatlar rejasini tuzishga yordam beradi. To‘rtinchidan, ota-onalar va mahalla faollarining hamkorligini kuchaytirish, oilada kasb-hunar an’analarini rivojlantirish va bolalarning kasbga qiziqishini muntazam rag‘batlantirish lozim. Bu borada o‘qituvchi oilaga metodik tavsiyalar, ota-onalar uchun ma’naviy-ma’rifiy seminar va suhbatlar tashkil qilishi, kasb tanlash bo‘yicha maslahatlar berishi foydalidir. “Kasbim faxrim” mavzusini o‘qitish samaradorligini muntazam monitoring qilish, o‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalarini baholash, ota-ona va jamiyat bilan doimiy hamkorlikda ishlash, yangi pedagogik texnologiyalar va amaliy loyihalarni joriy etish, har bir o‘quvchiga individual yondashuv asosida motivatsiya berish, boshlang‘ich sinflarda kasb-hunarga qiziqish va ongli munosabatni shakllantirishda eng muhim omillardan biri hisoblanadi. Bu orqali kelajakda o‘z kasbini sevuvchi, vatanparvar, ijodkor va jamiyatga foydali shaxslar tarbiyalanadi 12 . 12 Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining mustaqil ta’lim faoliyati: uslubiy qo‘llanma / I. To‘raqulov va boshqalar. – Toshkent: Fan va texnologiya, 2018. 28 Ona tili va o‘qish savodxonligi darslari — o‘quvchilarda til madaniyati, nutq boyligi, muloqot madaniyatini shakllantirish bilan birga, ularning dunyoqarashi va kasbga qiziqishini kengaytirish uchun ham beqiyos imkoniyatlar yaratadi. Aynan “Kasbim faxrim” mavzusi orqali o‘quvchilar turli kasblar haqida tasavvurga ega bo‘lishadi, jamiyatda har bir kasbning muhimligi va o‘z o‘rniga ishonch hosil qilishadi. Ular o‘z oilalarida, yaqinlarida bor kasblar, kasb egalariga bo‘lgan hurmat, kelajakka bo‘lgan orzu-umidlari haqida erkin fikr bildirishga, dars davomida o‘z nutqini rivojlantirishga intiladi. Ushbu mavzuning dars jarayonidagi ahamiyatli jihatlaridan biri — o‘quvchilarning mustaqil fikrlashini rivojlantirish, ularni faol ishtirokka, savol- javoblarda qatnashishga, muayyan kasblar bo‘yicha so‘z boyligini oshirishga undashdir. Dars davomida qo‘llaniladigan interaktiv usullar, guruhli ishlash, amaliy topshiriqlar o‘quvchilarda kasbga bo‘lgan qiziqishni kuchaytiradi, ularning tasavvurini kengaytiradi, hayotga, kelajak kasbiga o‘z munosabatini shakllantirishga yordam beradi. Yosh avlodni kasbga yo‘naltirish — bugungi maktab oldida turgan eng muhim vazifalardan biridir. “Kasbim faxrim” mavzusi orqali o‘qituvchi o‘quvchilarda hayotda eng kerakli kasblar haqida bilim beradi, o‘zlari uchun qadrli, muhim kasblar haqida so‘z yuritadi, o‘quvchilarning kasb-hunar egallash borasidagi orzularini rag‘batlantiradi. Bu jarayon, bir tomondan, o‘quvchilarni o‘z orzu-kasbini tanlashga, ikkinchi tomondan, jamiyat uchun kerakli, halol, vatanparvar insonlar bo‘lib yetishishga undaydi. Mazkur kurs ishining dolzarbligi shundaki, hozirgi zamonda har bir kasb egasiga ehtiyoj yuqori, mehnat bozorida raqobat kuchaygan, innovatsion va texnologik taraqqiyot tobora jadallashayotgan bir paytda, o‘quvchilarni kasb-hunar olamiga to‘g‘ri yo‘naltirish — maktabning, o‘qituvchining eng asosiy vazifasidir. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari bilan ishlashda kasb-hunarlar haqidagi dastlabki bilimlarni, kasb tanlash omillarini to‘g‘ri tushuntirish, mehnatga bo‘lgan munosabatni shakllantirish, kelajakda mamlakatimizda yetuk mutaxassislar, fidoyi yoshlarni tarbiyalash uchun mustahkam asos yaratadi. 4 hikoya tuzadi, matn o‘qiydi, savol-javoblar orqali o‘z fikrini bildiradi, rasm chizadi, kichik insho yoki esse yozadi. Bu holat ularning nutq boyligini, ijodiy yondashuvini va mustaqil fikrlashini rivojlantiradi. Oltinchidan, “Kasbim faxrim” mavzusi jamiyat va oiladagi ijtimoiy-axloqiy qadriyatlarni singdiradi. Dars davomida bolalar o‘z oilalarida mavjud kasblar, ota- onasi yoki yaqinlarining kasb yo‘li haqida so‘z yuritadi, har bir kasbga bo‘lgan hurmat va minnatdorlikni ifodalaydi. Bu esa, yosh avlodda oilaga sadoqat, vatanparvarlik, jamiyatga foydali bo‘lish, ahloqiy tozalik, mehnatsevarlik kabi muhim sifatlarni shakllantirishga xizmat qiladi. Shuningdek, “Kasbim faxrim” mavzusi bolalarda ijtimoiy faollikni oshiradi. Bolalar o‘qib, eshitib, ko‘rib, darsda faol ishtirok etadi, hayotdagi o‘z o‘rnini topishga, kelajak kasbini to‘g‘ri tanlashga harakat qiladi. Bu jarayonda o‘qituvchining roli beqiyos: u har bir o‘quvchiga individual yondashadi, kasblar olamiga oid qiziqarli misollar, hayotiy hikoyalar keltiradi, amaliy faoliyatga yo‘naltiradi. Bugungi kunda zamonaviy ta’lim maktabi kasbga yo‘naltirish ishlarini darsdan tashqari faoliyatlar, ijtimoiy loyihalar, kasbga oid tanlovlar, kasb egalarini maktabga taklif etish, tashqi muassasalarga sayohat, kasb-hunar markazlari bilan hamkorlikda tashkil etilgan darslar orqali yanada boyitmoqda. Bunda “Kasbim faxrim” mavzusi boshlang‘ich nuqta, poydevor vazifasini o‘taydi. O‘quvchi aynan shu mavzuda ilk orzu va maqsadlarini shakllantiradi, jamiyatdagi kasblar olami haqida ilk taassurotlarni oladi. Kasbga yo‘naltirishda “Kasbim faxrim” mavzusining o‘rni va ahamiyatini chuqur tahlil qilar ekanmiz, dars jarayonida bolalar nafaqat kasblar haqida ma’lumot oladi, balki hayotiy muhim fazilatlarni o‘zlashtiradi. Ular mehnatga hurmat, halollik, jamoaga xizmat qilish, jamiyat oldidagi burchini his qilish, har bir kasbning o‘ziga xos jihatlarini anglash, o‘z orzu va maqsadlarini aniq belgilash kabi muhim fazilatlarni singdiradi. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini kasbga yo‘naltirishda “Kasbim faxrim” mavzusi asosiy o‘rinlardan birini egallaydi. Bu mavzu orqali o‘quvchilar kasblar haqida dastlabki bilim va tushunchalarga ega 13 I BOB. ONA TILI VA O‘QISH SAVODXONLIGI DARSLARIDA KASBGA YO‘NALTIRISHNING NAZARIY ASOSLARI 1.1. Ona tili va o‘qish savodxonligi darslarining maqsadi va vazifalari Boshlang‘ich ta’lim bosqichi har bir inson hayotida eng muhim, poydevor davrlardan biridir. Aynan shu bosqichda o‘quvchining bilim olishga, tafakkur qilishga, jamiyatda o‘z o‘rnini topishga, til va nutq madaniyatiga, kasb-hunar olamiga nisbatan munosabati shakllanadi. Shu sababli, boshlang‘ich sinf ona tili va o‘qish savodxonligi darslarining maqsadi va vazifalari nafaqat dasturiy bilimlarni o‘zlashtirish, balki o‘quvchilar shaxsini har tomonlama rivojlantirish, ularni mustaqil fikrlovchi, ijtimoiy faol, kasb-hunarga qiziquvchan inson qilib tarbiyalashdan iborat. Ona tili va o‘qish savodxonligi darslari — bu boshlang‘ich ta’limda asosiy o‘quv fani bo‘lib, bolalarda til, nutq, o‘qish, yozish va muloqot ko‘nikmalarini shakllantiradi. Bu fan orqali o‘quvchilar ona tilining boyligi, grammatikasi, so‘z boyligi, nutq madaniyati va adabiy til me’yorlari bilan tanishadilar. Shu bilan birga, ona tili va o‘qish savodxonligi darslari orqali o‘quvchilarda kitob o‘qishga, mustaqil izlanishga, hayotiy ko‘nikmalarga, muloqot madaniyatiga va, eng muhimi, kasb-hunarga, mehnatga hurmat tuyg‘usi shakllanadi. Ona tili va o‘qish savodxonligi darslarining asosiy maqsadi — o‘quvchilarda adabiy til normalarini, nutq madaniyatini, yozma va og‘zaki fikrni to‘g‘ri bayon qilish ko‘nikmalarini shakllantirish, ularni hayotga tayyorlash, ongli va faol fuqaro qilib tarbiyalashdir. Shu bilan birga, o‘quvchilarni ijtimoiy hayotga, kasb-hunar olamiga yo‘naltirish ham ona tili va o‘qish savodxonligi darslarining muhim maqsadlaridan hisoblanadi 3 . Ona tili va o‘qish savodxonligi darslari oldiga quyidagi asosiy vazifalar qo‘yiladi: 1. O‘quvchilarda savodxonlik va nutq madaniyatini shakllantirish: Bu darslar orqali har bir o‘quvchi harf va tovushlarni to‘g‘ri talaffuz qilish, to‘g‘ri yozish, o‘qilgan matndan asosiy ma’lumotlarni ajratib olish, mustaqil o‘qish 3 G‘ofurova N., Mamajonova D., Xo‘jaqulova S. Boshlang‘ich ta’lim metodikasi. – Toshkent: TDPU, 2019. 7 beradi. Bunday yondashuv o‘quvchilarni darsga faol jalb etadi, kasblar olamiga hayotiy, ongli va qiziqish bilan qarashga undaydi. Har bir o‘qituvchi amaliy tajribasini umumlashtirib, o‘z darslarini ijodiy, yangi metodlar asosida olib borishi, har bir bolaning individual qiziqish va imkoniyatini inobatga olishi muhimdir. Boshlangan tajribalar ko‘rsatadiki, boshlang‘ich sinflarda “Kasbim faxrim” mavzusini o‘qitishda innovatsion, amaliy va ijodiy yondashuvlar, kasb egalari bilan hamkorlik, multimedia va axborot texnologiyalaridan foydalanish, darsdan tashqari loyihalar, ko‘rgazmalar va tanlovlar o‘quvchilarning kasbga bo‘lgan qiziqishini oshirish, hayotga va kelajak kasbiga ongli munosabatni shakllantirishda samarali natija bermoqda. Shu orqali maktab o‘quvchisi hayotda o‘z yo‘lini to‘g‘ri tanlash, mehnatga, jamiyatga va kasb egalariga hurmat bilan qarash, kasb-hunarga ongli munosabat hosil qilish ko‘nikmasini mustahkamlab boradi. Ta’lim samaradorligini oshirishning muhim omillaridan yana biri – darslarni natijaviy monitoring qilish va o‘quvchilarning rivojlanishini tizimli ravishda tahlil qilib borishdir. Dars jarayonida faqatgina test va so‘rovnomalar emas, balki o‘quvchilarning kundalik faol ishtiroki, savol-javoblarda faolligi, ijodiy ishlar va loyihalardagi ishtiroki, nutqiy rivoji va o‘z fikrini erkin ifodalashga tayyorligi ham e’tiborga olinadi. “Kasbim faxrim” mavzusi doirasida o‘tkazilgan darslar, tadbirlar va loyihalarning har biri bo‘yicha qisqa hisobot, tahliliy kartalar va o‘quvchi portfoliolari yuritilishi ham samaradorlik monitoringini kuchaytiradi. Bu esa o‘qituvchiga har bir o‘quvchining individual taraqqiyoti va kasbga munosabatidagi o‘zgarishlarni aniq kuzatish, tegishli pedagogik yondashuvlarni doimiy ravishda takomillashtirish imkonini beradi. Bundan tashqari, samaradorlikni oshirishda ilg‘or xorijiy va milliy tajribalarni o‘rganish va ularni mahalliy amaliyotga moslashtirish ham muhim ahamiyat kasb etadi. Masalan, ayrim rivojlangan davlatlarda boshlang‘ich ta’lim bosqichida kasblar bilan tanishtirish va kasbga yo‘naltirish jarayonlari maktab dasturining majburiy qismiga aylantirilgan. O‘zbekiston tajribasida esa, bu borada davlat ta’lim standartlari, o‘quv dasturlari va metodik ko‘rsatmalar tobora takomillashib bormoqda. Shuningdek, mahalla, ota-onalar, kasb-hunar kollejlari va 24 III BOB. AMALIYOTDA «KASBIM FAXRIM» MAVZUSINI O‘QITISH TAJRIBALARI VA NATIJALARI 3.1. Boshlang‘ich sinflarda «Kasbim faxrim» mavzusini o‘qitishning amaliy tajribalari O‘qituvchining asosiy vazifasi – o‘quvchilarda mustaqil fikrlash, hayotga va kasblar olamiga ongli munosabatni shakllantirishdir. Bu borada amaliy tajribalar, yangi pedagogik yondashuvlar va darsdan tashqari faoliyatlar muhim ahamiyat kasb etadi. So‘nggi yillarda O‘zbekistonning turli hududlaridagi boshlang‘ich sinflarda “Kasbim faxrim” mavzusini o‘qitish bo‘yicha samarali amaliyotlar va ilg‘or tajribalar shakllanmoqda. Bu tajribalar o‘quvchilarning kasblar olamiga qiziqishini oshirish, ularni hayotga tayyorlash va kelajakda to‘g‘ri kasb tanlashga yo‘naltirishda muhim rol o‘ynamoqda. Avvalo, “Kasbim faxrim” mavzusi o‘tiladigan darslarda o‘qituvchilar an’anaviy usullardan ko‘ra zamonaviy, interfaol va ijodiy yondashuvlarga ustuvor ahamiyat berishmoqda. Dars jarayonida bolalar faolligini oshirish uchun turli interaktiv metodlardan, jumladan, guruhli ishlar, rolli o‘yinlar, “Aqliy hujum”, “Insert”, “Fikrlar kartasi”, “Bumerang” kabi metodlardan foydalaniladi. Misol uchun, dars avvalida o‘quvchilarga “Kasb” tushunchasi haqida savol-javob, kichik hikoya, oddiy hayotiy misollar orqali izoh beriladi. Bolalar o‘z oilalarida uchraydigan kasb egalari haqida hikoya qiladi, ular faoliyatiga oid rasm, surat yoki kollaj tayyorlash topshiriladi. Bu jarayon o‘quvchilarda nafaqat kasblar haqidagi bilim va tasavvurni boyitadi, balki oilaviy qadriyatlarni ham mustahkamlaydi. Ko‘plab maktablarda “Kasbim faxrim” mavzusini yanada jonli va esda qolarli qilish uchun kasb egalari – shifokor, o‘qituvchi, dehqon, muhandis, harbiy, tikuvchi va boshqa kasb vakillarini maktabga taklif etish tajribasi keng qo‘llanilmoqda. Ushbu uchrashuvlar bolalarning hayotida chuqur taassurot qoldiradi, ular ko‘plab savollar beradi, kasb egalarining hikoyalarini diqqat bilan tinglaydi. Masalan, bir maktabda o‘tkazilgan “Ochiq eshiklar kuni” tadbirida mahalliy kasb egalari o‘z asbob-uskunalari bilan kelib, bolalarga kasblari haqida jonli namoyish o‘tkazgan. Natijada, o‘quvchilar nafaqat kasb egalarini ko‘radi va 22 eshitadi, balki ular bilan amaliy mashg‘ulotlar olib boradi, qisqa muddatli kasbiy topshiriqlar bajaradi. Amaliy tajribada yana bir samarali usul — darslarni multimedia vositalari, videoroliklar, animatsion materiallar bilan boyitishdir. Masalan, turli kasblar haqidagi qisqa filmlar, “Kasblar olamiga sayohat” nomli slayd-shoular, internetdan olingan motivatsion video va suratlar o‘quvchilarning kasbga qiziqishini oshiradi. Ba’zi maktablarda “Kasb tanlash viktorinalari”, “Eng yaxshi kasb taqdimoti”, “Mening orzuimdagi kasb” tanlovi o‘tkaziladi. Bu tadbirlar o‘quvchilarda sog‘lom raqobat ruhini, orzu qilish va ijodiy yondashuvni kuchaytiradi. Darsdan tashqari faoliyat doirasida esa, bolalarga mustaqil ravishda o‘z yaqinlarining kasbiga oid kichik loyiha, suhbat, taqdimot, rasm, maket tayyorlash vazifasi topshiriladi. Kasbga yo‘naltirishda sinfda kichik ko‘rgazmalar tashkil etish, “Kasb burchagi” yaratish ham yaxshi natija bermoqda. Sinfda turli kasbga oid asbob- uskunalar, ish kiyimlari, piktogrammalar, kasbga oid kitob va bukletlar qo‘yiladi. Har bir o‘quvchi yoki guruh o‘ziga yoqqan kasb haqida ma’lumot tayyorlab, burchakda namoyish etadi. Bu jarayon bolalarning kasblar olamiga nisbatan qiziqishini oshirib, mavzuni o‘zlashtirishda faol ishtirokini ta’minlaydi. Hududiy amaliyotdan misol sifatida, Toshkent shahri, Buxoro viloyati va Andijon tumanidagi bir qancha boshlang‘ich maktablarda “Kasbim faxrim” mavzusini o‘qitishda hamkorlik loyihalari joriy etilgan. Ba’zi maktablarda kasb- hunar kollejlariga, ishlab chiqarish korxonalariga, kasb-hunar markazlariga amaliy ekskursiyalar uyushtiriladi. O‘quvchilar haqiqiy mehnat muhitida bo‘lish, kasb egalarining ish joylarini ko‘rish, ular bilan jonli muloqot qilish orqali hayotiy ko‘nikma va bilimlarni o‘zlashtiradi. Bunday amaliy tadbirlar bolalarning kelajak kasbiga ongli munosabatini, o‘z orzu va maqsadlariga erkin erishish ishonchini kuchaytiradi 10 . Tajriba shuni ko‘rsatmoqdaki, “Kasbim faxrim” mavzusini o‘qitishda faqat nazariy bilimlar emas, balki amaliy faoliyat, vizual materiallar, guruhiy ishlar, kasb egalari bilan jonli muloqot va loyiha asosidagi topshiriqlar eng samarali natija 10 Axmedov R., O‘razova G. Zamonaviy pedagogik texnologiyalar. – Toshkent: TDPU, 2021. 23 O‘qitish samaradorligini oshirish uchun muntazam monitoring va tahlil ishlari olib borish, darsdan so‘ng so‘rovnoma va testlar, o‘quvchi portfoliolarini yuritish, natijalarni ota-onalar, mahalla va jamiyat bilan muhokama qilish, har bir o‘quvchining individual rivojlanishini inobatga olib, dars mazmunini moslashtirish tavsiya etiladi. Yana bir muhim omil — o‘quvchining orzu va qiziqishlariga hurmat bilan qarash, ularni rag‘batlantirish, kasbga ishonch va motivatsiyani kuchaytirish, mustaqil harakatga undashdir. Kurs ishining natijalari asosida, quyidagi umumiy xulosalarga kelindi: Boshlang‘ich sinflarda “Kasbim faxrim” mavzusini o‘qitish o‘quvchilar dunyoqarashini kengaytiradi, kasblar haqidagi bilim va tasavvurlarni boyitadi, har bir kasbning jamiyat hayotidagi o‘rnini anglashga, mehnatga va kasb egalari faoliyatiga hurmat tuyg‘usi shakllanishiga xizmat qiladi. Zamonaviy pedagogik texnologiyalardan keng foydalanish, interfaol va o‘yinli metodlarni tatbiq etish dars jarayonining jonli va qiziqarli o‘tishini, o‘quvchilarning mustaqil fikr va ijodiy yondashuvini kuchaytiradi, kasbga qiziqish va orzu qilish muhitini yaratadi. Amaliy faoliyat, kasb egalari bilan uchrashuvlar, loyiha va guruhli ishlar, multimedia resurslaridan foydalanish orqali dars samaradorligi ortadi, har bir o‘quvchining qiziqishi, nutqiy va muloqot ko‘nikmalari, ijodiy salohiyati rivojlanadi. Ota-onalar va jamiyat bilan hamkorlik, mahalla va maktab o‘rtasidagi faol aloqa o‘quvchilarning kasbga nisbatan ijobiy munosabatini mustahkamlashga, bolada oilaviy an’ana va qadriyatlarni rivojlantirishga, kasbga bo‘lgan ishonch va orzularni qo‘llab-quvvatlashga yordam beradi. Dars samaradorligini baholash uchun muntazam monitoring va tahlil, har bir o‘quvchiga individual yondashuv, ilg‘or milliy va xorijiy tajribalarni o‘rganish va amaliyotga joriy etish zamonaviy maktab ta’limining asosiy talablaridan biri bo‘lib qolmoqda. Umuman olganda, “Kasbim faxrim” mavzusini o‘qitish boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining ijtimoiy, axloqiy, intellektual va kasbiy jihatdan shakllanishida, 31 kelajak kasbini to‘g‘ri tanlashida muhim rol o‘ynaydi. Mavzuni to‘g‘ri va samarali o‘qitish natijasida hayotga tayyor, kasb-hunarli, ijtimoiy faol va vatanparvar yosh avlod kamol topadi. Maktab, o‘qituvchi, ota-ona va jamiyatning hamkorligi esa bu jarayonni samarali va barakali qiladi. 32 II BOB. «KASBIM FAXRIM» MAVZUSINI O‘QITISHDA SAMARALI METOD VA TEXNOLOGIYALAR 2.1. «Kasbim faxrim» mavzusini o‘rgatishda zamonaviy pedagogik Texnologiyalar Zamonaviy ta’lim tizimi har bir o‘quvchining shaxs sifatida har tomonlama kamol topishi, mustaqil fikrlovchi, tashabbuskor, zamon bilan hamnafas bo‘lgan inson bo‘lib yetishishini talab qiladi. Aynan boshlang‘ich sinflarda, xususan, ona tili va o‘qish savodxonligi darslarida kasb-hunarlar haqidagi mavzularni o‘qitishda an’anaviy yondashuvlardan voz kechib, zamonaviy pedagogik texnologiyalardan keng foydalanish bugungi kunning dolzarb talabidir. Shu nuqtai nazardan, “Kasbim faxrim” mavzusini o‘qitishda zamonaviy pedagogik texnologiyalar o‘quvchilarning faolligi, qiziqishi va mustaqil fikrlashini rivojlantirishda alohida ahamiyat kasb etadi. Zamonaviy pedagogik texnologiyalar mazmuni: Pedagogik texnologiya – bu ta’lim jarayonida aniq natijaga erishish uchun o‘qitish va tarbiyaning barcha bosqichlarini, usullarini, vositalarini, shakl va mazmunini tizimli tarzda tashkil etish va boshqarishdir. Zamonaviy pedagogik texnologiyalar o‘quvchilarni markazga qo‘yadi, ularning mustaqil fikrlashiga, ijodiy yondashuviga, amaliy ko‘nikmalarini rivojlantirishga qaratilgan. Bugungi kunda boshlang‘ich sinf darslarida “Kasbim faxrim” mavzusini o‘rgatishda quyidagi zamonaviy pedagogik texnologiyalardan samarali foydalanish mumkin 7 : 1. Interfaol ta’lim texnologiyalari: Interfaol ta’lim – bu o‘quvchilar va o‘qituvchi o‘rtasida faol muloqot, hamkorlik, o‘zaro fikr almashish asosida tashkil etiladigan o‘qitish jarayonidir. “Kasbim faxrim” mavzusida interfaol usullardan foydalanish o‘quvchilarni darsga faol jalb etadi, ularning kasblar haqidagi bilim va tasavvurlarini boyitadi. Masalan: Aqliy hujum (“Brainstorming”): O‘quvchilardan turli kasblarni sanab o‘tish, ular haqida qisqacha fikr aytish so‘raladi. Har bir bola o‘z fikrini erkin bildiradi, savollar beradi, yangi kasblar bilan tanishadi. “Klaster” usuli: Dars boshida doskada “Kasbim faxrim” so‘zi yoziladi va o‘quvchilar bu 7 Xasanboyeva D., Abduqodirova M. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini kasbga yo‘naltirishda zamonaviy yondashuvlar // Boshlang‘ich ta’lim muammolari. – 2022. – №2. – B. 44–48. 15 o‘quvchilarning kasbga bo‘lgan qiziqishini kuchaytiradi. Dars jarayonida kasbga oid krossvordlar, viktorinalar, testlar, kasb-mavzusidagi jumboqlar va o‘yinlar tashkil qilish, bolalarning faolligi va ishtirokchanligini oshirishda juda samaralidir. O‘qituvchi har bir o‘quvchining orzulari va qiziqishlariga e’tibor qaratgan holda, sinf ichida kichik suhbatlar, “Mening oilamdagi kasb” kabi mini-loyihalar o‘tkazishi, o‘quvchilarni o‘z fikrini bildirishga, so‘z boyligini oshirishga va kasblar olamiga chuqur qiziqish uyg‘otishga yordam beradi. Dars jarayonida kasbga qiziqishni oshirishning yana bir muhim usuli — o‘quvchilarni kichik tadqiqotlarga, guruhli ishlarga, kasb tanlovi bo‘yicha ijodiy topshiriqlarga jalb qilishdir. Misol uchun, sinfni kichik guruhlarga bo‘lib, har bir guruhga muayyan kasb (masalan, shifokorlar, muhandislar, dehqonlar va boshqalar) bo‘yicha plakat tayyorlash yoki og‘zaki taqdimot qilish topshiriladi. Bunday amaliy faoliyat o‘quvchilarning kasblar haqidagi bilimlarini mustahkamlash, jamoada ishlash ko‘nikmasini rivojlantirish, kasblar olami haqida yangi-yangi savollar tug‘dirish va kasbga qiziqishni oshirishda juda foydali hisoblanadi. Yakunda har bir o‘quvchi “Kelajakda kim bo‘lishni istaysiz?” mavzusida erkin fikr bildiradi, bu esa kasb tanlash, orzu qilish va hayotga ongli munosabatda bo‘lishga undaydi. Shuni alohida ta’kidlash joizki, kasbga qiziqishni oshirishda oilaning, jamiyatning va o‘qituvchining hamkorligi ham muhim rol o‘ynaydi. O‘qituvchi o‘z darslarida o‘quvchilarning oilaviy muhitini, ularning oilasida mavjud kasb-hunar an’analarini chuqur o‘rganishi, bu tajribalarni dars jarayoniga olib kirishi mumkin. Masalan, o‘quvchilarga uyga vazifa sifatida o‘z oilasidagi kasb egasi bilan suhbat qurib, kasbga oid kichik hikoya yozish yoki audio yozuv tayyorlash topshiriladi. Bu kabi topshiriqlar o‘quvchilarning atrof-muhitga, oilaga, yaqinlariga va jamiyatga bo‘lgan munosabatini, kasblar olamiga bo‘lgan qiziqishini yanada mustahkamlaydi. Bundan tashqari, maktab va mahalla hamkorligida tashkil etiladigan “Kasb bayramlari”, kasb tanlovlari, ochiq eshiklar kuni, amaliy ekskursiyalar, kasb egalari bilan uchrashuvlar ham o‘quvchilarning hayotiy tasavvurini boyitadi va kasbga qiziqishini kuchaytiradi. 20 XULOSA XXI asrda zamonaviy ta’lim tizimi o‘z oldiga shaxsning har tomonlama rivojlanishi, mustaqil fikrlovchi va ongli yosh avlodni tarbiyalash, jamiyat taraqqiyotiga munosib hissa qo‘sha oladigan, kasb-hunar egallashga intiluvchi, ma’naviy boy insonlarni shakllantirishdek ulkan va sharafli vazifalarni qo‘yadi. Bu borada ayniqsa, boshlang‘ich ta’lim bosqichida olib boriladigan ishlar, ularning mazmuni va samaradorligi kelajak uchun poydevor bo‘lib xizmat qiladi. Ana shu bosqichda o‘qitiladigan ona tili va o‘qish savodxonligi darslarida kasb-hunar, mehnat va kasblar olamiga oid mavzular, xususan, “Kasbim faxrim” bo‘yicha o‘tkaziladigan darslarning ahamiyati beqiyosdir. Kurs ishida olib borilgan nazariy va amaliy tahlillar, ilg‘or tajribalar, o‘qitish metodlari va zamonaviy pedagogik texnologiyalarning tahlili shuni ko‘rsatadiki, boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida kasblar haqida dastlabki tasavvur, kasbga va mehnatga bo‘lgan hurmat, hayotga ongli munosabat aynan shu darslar orqali shakllanadi. “Kasbim faxrim” mavzusini samarali o‘qitish orqali bolalar kasblar olami haqida keng bilimga ega bo‘ladi, mustaqil fikr yuritadi, orzu va maqsadlarni belgilash, o‘z qobiliyat va qiziqishlarini aniqlashga imkon topadi. O‘qituvchining ijodiy yondashuvi, interfaol va amaliy metodlardan, multimedia va zamonaviy texnologiyalardan foydalanishi o‘quvchilarning darsga bo‘lgan ishtirokchanligi, faolligi va qiziqishini oshiradi. Amaliyotda shuni ko‘ramizki, “Kasbim faxrim” mavzusida o‘tkaziladigan darslarda kasb egalari bilan jonli uchrashuvlar, kasblar olamiga oid loyihalar, ijodiy topshiriqlar, rolli o‘yinlar, guruhli ishlar, kasblar haqida videoroliklar va multimedia materiallaridan foydalanish eng yuqori natijalarni beradi. Sinfda kichik “Kasb burchagi” tashkil etish, o‘quvchilarning oilaviy kasb an’analarini tahlil qilish, darsdan tashqari faoliyatda kasblar haqidagi kichik tadqiqotlar va taqdimotlar, amaliy ekskursiyalar, kasb tanlash klublari, mahalla va ota-onalar bilan hamkorlik bolalarda kasbga qiziqishni, hayotga va mehnatga ongli munosabatni mustahkamlashga xizmat qiladi. 30 - Nutq madaniyati, muloqot, tafakkur, ijodiy yondashuv, mustaqil o‘qish va fikr yuritish ko‘nikmalarini rivojlantirish; - O‘quvchilarni kasb-hunar olamiga, mehnatga, hayotga, vatanparvarlik va ijtimoiy faollikka ongli munosabatda bo‘lishga yo‘naltirish; - O‘quvchilarda ma’naviy-axloqiy fazilatlarni, insoniy qadriyatlarni shakllantirish, ularni mustaqil, zamonaviy va raqobatbardosh fuqaro qilib tarbiyalash; - Zamonaviy pedagogik texnologiyalar asosida o‘quv jarayonini takomillashtirish, dars samaradorligini oshirish, ilg‘or tajribalarni amaliyotga joriy etish. - Bularning barchasi boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining ma’naviy va intellektual salohiyatini oshirish, kelajak kasbini to‘g‘ri tanlash, jamiyatda o‘z o‘rnini topishga xizmat qiladi 4 . 4 G‘ulomov S., Mamatqulov N. Boshlang‘ich sinflarda ona tili va o‘qish savodxonligi darslari. – Toshkent: “Yangi asr avlodi”, 2021. 10 - Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini kasbga yo‘naltirishda “Kasbim faxrim” mavzusini o‘qitishda zamonaviy pedagogik texnologiya va metodlardan foydalanish yo‘llarini o‘rganish. - Dars jarayonida o‘quvchilarning kasblar haqidagi bilim va ko‘nikmalarini mustahkamlash, mustaqil fikrlashini va nutqini rivojlantirishda “Kasbim faxrim” mavzusining o‘rni va imkoniyatlarini tahlil qilish. - Amaliyotda “Kasbim faxrim” mavzusini o‘qitish tajribalarini o‘rganish, samarali tajribalarni umumlashtirish va ilg‘or tavsiyalar ishlab chiqish. - Boshlang‘ich sinflarda kasb-hunarga qiziqish va ongli munosabatni shakllantirishda ona tili va o‘qish savodxonligi darslarining ahamiyatini ochib berish. - Dars jarayonini yanada samarali tashkil etish, o‘quvchilarning kasblar haqidagi tasavvurini kengaytirish va ularni hayotiy faoliyatga tayyorlash bo‘yicha takliflar ishlab chiqish. Kurs ishining ob’ekti: Ushbu kurs ishining ob’ekti — umumta’lim maktablarining boshlang‘ich sinflarida ona tili va o‘qish savodxonligi darslari jarayonidir. Kurs ishining predmeti: Kurs ishining predmeti — ona tili va o‘qish savodxonligi darslarida “Kasbim faxrim” mavzusini o‘qitish, o‘quvchilarda kasb- hunarga qiziqish va ongli munosabatni shakllantirishda qo‘llaniladigan metod, usul va texnologiyalardir. Kurs ishining tuzilishi: kirish, uchta bob, har bobda ikkitadan rejalar, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar. 6 “Kasbim faxrim” mavzusini o‘qitishda zamonaviy pedagogik texnologiyalarni joriy etish dars samaradorligini oshiradi, o‘quvchilarda kasb- hunarga qiziqish, ijodkorlik, mustaqil fikrlash va ijtimoiy faollikni rivojlantiradi. Bu esa, o‘z navbatida, yosh avlodning kelajakda o‘z kasbini to‘g‘ri tanlashi va jamiyatda munosib o‘rin egallashi uchun mustahkam zamin yaratadi. 8 8 Ergasheva Z. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida kasbga qiziqishni shakllantirishning samarali yo‘llari // Pedagogik innovatsiyalar jurnali. – 2023. – №4. – B. 66–71. 18 bo‘ladi, mehnatga va jamiyatga hurmat tuyg‘usi, mustaqil fikrlash va kelajak kasbini tanlashga intilish, ijodiy va muloqot ko‘nikmalari rivojlanadi. O‘qituvchi dars jarayonida zamonaviy pedagogik texnologiyalar, interaktiv metodlar, ijodiy yondashuvlar asosida mavzuni o‘quvchilarga yetkazadi va har bir o‘quvchining orzu, qiziqish va maqsadlarini rag‘batlantiradi. Bu esa, kelajakda mustaqil, vatanparvar, mehnatsevar va raqobatbardosh yoshlarni tarbiyalashda muhim omil hisoblanadi 6 . 6 Xasanboyeva D., Abduqodirova M. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini kasbga yo‘naltirishda zamonaviy yondashuvlar // Boshlang‘ich ta’lim muammolari. – 2022. – №2. – B. 44–48. 14 FOYDALABILGAN ADABIYOTLAR 1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2022- yil 22-iyul kuni yoshlar bilan uchrashuvdagi nutqidan (“Yoshlar – kelajagimiz bunyodkori” nomli chiqishi). 2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Yoshlarni har tomonlama qo‘llab-quvvatlash va ularning kasbga yo‘naltirilishini takomillashtirish chora- tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori. — T.: Adolat, 2021. 3. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Boshlang‘ich va umumiy o‘rta ta’lim davlat standartlari” haqidagi qarori, 2022-yil. 4. O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuni. – T.: O‘zbekiston, 2020. 5. G‘ofurova N., Mamajonova D., Xo‘jaqulova S. Boshlang‘ich ta’lim metodikasi. – Toshkent: TDPU, 2019. 6. G‘ulomov S., Mamatqulov N. Boshlang‘ich sinflarda ona tili va o‘qish savodxonligi darslari. – Toshkent: “Yangi asr avlodi”, 2021. 7. Sultonova D. Pedagogik texnologiyalar va interfaol metodlar. – Toshkent: Fan va texnologiya, 2020. 8. Xasanboyeva D., Abduqodirova M. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini kasbga yo‘naltirishda zamonaviy yondashuvlar // Boshlang‘ich ta’lim muammolari. – 2022. – №2. – B. 44–48. 9. Ergasheva Z. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida kasbga qiziqishni shakllantirishning samarali yo‘llari // Pedagogik innovatsiyalar jurnali. – 2023. – №4. – B. 66–71. 10. Egamberdiyev A. Boshlang‘ich sinflarda ona tili va o‘qish savodxonligi. – Toshkent: TDPU, 2020. 11. Axmedov R., O‘razova G. Zamonaviy pedagogik texnologiyalar. – Toshkent: TDPU, 2021. 12. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining mustaqil ta’lim faoliyati: uslubiy qo‘llanma / I. To‘raqulov va boshqalar. – Toshkent: Fan va texnologiya, 2018. 33 - “Kasbni top” o‘yini: O‘qituvchi yoki bir o‘quvchi muayyan kasb harakatini ko‘rsatadi, boshqalar esa topadi. - Rolli dramatizatsiya: O‘quvchilar “shifokor”, “o‘qituvchi”, “dasturchi” kabi kasb egalarining rollarini bajaradi. - Krossvord va rebuslar: Kasblar haqidagi krossvordlar, rebus va jumboqlar yechiladi. 5. Hamkorlikda o‘qitish va “Guruhli ish” texnologiyasi: Bu texnologiya o‘quvchilarning jamoada ishlash, fikr almashish, bir-birini tinglash va baholash ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Guruhlar kasblar bo‘yicha taqsimlanadi, har bir guruh “o‘z kasbi” bo‘yicha ijodiy topshiriq bajaradi va natijalarni taqdim etadi. 6. Refleksiya va mustahkamlash texnologiyalari: Har bir dars oxirida o‘quvchilar o‘zlarini baholaydi, mavzudan olgan asosiy bilimlarini bayon qiladi, “Men bugun nimalarni bildim?”, “Qaysi kasb menga yoqdi?” kabi savollarga javob beradi. Refleksiya usullari bolalarda o‘z-o‘zini tahlil qilish, hayotga va kasblarga ongli munosabatni shakllantirishga xizmat qiladi. Zamonaviy texnologiyalarning “Kasbim faxrim” mavzusida o‘rni. Zamona- viy pedagogik texnologiyalarning eng muhim afzalliklari quyidagilardan iborat: - O‘quvchilarda mustaqil fikrlash va ijodkorlikni kuchaytiradi; - Har bir o‘quvchining shaxsiy qiziqishi va imkoniyatlarini inobatga olish imkonini beradi; - Dars jarayonini jonli, qiziqarli va hayotiy qiladi; - O‘quvchilarni o‘z hayotini va kelajagini rejalashtirishga o‘rgatadi; - Kasblar olamini bolalarga yaqinlashtiradi va hayotiy namunalar asosida taqdim etadi. Zamonaviy texnologiyalar yordamida “Kasbim faxrim” mavzusini samarali o‘qitish natijasida o‘quvchilar nafaqat kasblar haqida bilim oladi, balki kelajak hayoti, orzulari va kasb tanlash mas’uliyati haqida chuqur mulohaza yuritadi. Bu esa ularning jamiyatda o‘z o‘rnini topishi, hayotga tayyorlanishi va kelajak kasbini ongli ravishda tanlashiga asos yaratadi. 17 1.2. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini kasbga yo‘naltirishda «Kasbim faxrim» mavzusining o‘rni Yosh avlodni kasbga yo‘naltirish, ularda kasb-hunarga qiziqish va hurmat tuyg‘ularini shakllantirish – zamonaviy ta’lim tizimining eng dolzarb va ustuvor vazifalaridan biridir. Bu borada, ayniqsa, boshlang‘ich ta’lim bosqichida olib boriladigan ishlarning ahamiyati beqiyosdir. Chunki inson hayotining ilk yillarida olingan ta’lim, tarbiya, dunyoqarash va hayotga, kasbga bo‘lgan munosabat kelajakda uning jamiyatda tutgan o‘rni va muvaffaqiyatli hayot yo‘lini tanlashiga asos bo‘lib xizmat qiladi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan ilgari surilayotgan “Har bir bola – o‘z kasbining egasi bo‘lishi shart” tamoyili bugungi kunda maktab ta’limining, jumladan, boshlang‘ich sinf darslarining ham bosh g‘oyasiga aylanmoqda. Kasbga yo‘naltirish – bu faqatgina ma’lum kasb-hunarga o‘rgatish emas, balki o‘quvchining shaxs sifatida shakllanishiga, o‘zining qobiliyat va imkoniyatlarini to‘g‘ri anglab yetishiga, jamiyatda o‘z o‘rnini topishiga yordam beruvchi keng qamrovli tarbiyaviy jarayon hamdir. Aynan shu nuqtai nazardan, ona tili va o‘qish savodxonligi darslarida o‘tkaziladigan “Kasbim faxrim” mavzusining o‘rni va ahamiyati juda katta. Ushbu mavzu nafaqat bolalarda kasblar haqida dastlabki tasavvurlarni shakllantiradi, balki ularning ongida mehnatga hurmat, jamiyatga foydali bo‘lish, orzu va intilishlarni rivojlantirish, kelajak kasbiga ongli munosabat hosil qilish uchun zamin yaratadi. “Kasbim faxrim” mavzusi, odatda, boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun juda qiziqarli va hayotiy yaqin mavzulardan biri hisoblanadi. Dars davomida bolalar turli kasblar, ularning jamiyat taraqqiyotidagi o‘rni, ota-ona va yaqinlarining kasblari, o‘z orzu va istaklari haqida suhbatlashadi, har bir kasbning jamiyatga keltiradigan foydasi haqida bahs-munozara yuritishadi. Bu esa, o‘z navbatida, o‘quvchilarda kasblar olamiga bo‘lgan ijobiy munosabat, ularga hurmat va qiziqish uyg‘otadi. “Kasbim faxrim” mavzusining boshlang‘ich sinf darslarida alohida o‘rni borligini bir necha omillar bilan asoslash mumkin: 11 Bugun hayotning o‘zi maktabga, o‘qituvchiga yangi vazifalarni yuklamoqda. Ta’lim-tarbiya sohasidagi yangilanishlar, zamonaviy o‘quv dasturlar, interaktiv metodlar, yangi texnologiyalar o‘quvchilarning bilim olish, kasb tanlash jarayonida mustaqil fikr, keng dunyoqarash, o‘z nuqtai nazariga ega bo‘lishiga xizmat qilmoqda. Aynan ona tili va o‘qish savodxonligi darslarida kasblar olamiga oid mavzular, darsdan tashqari tadbirlar, kasb egalarining ishtirokidagi uchrashuvlar, kasb-hunar tanlovi bo‘yicha musobaqalar tashkil etilishi bu jarayonni yanada jonlantiradi, samaradorligini oshiradi 2 . Ushbu kurs ishida aynan “Kasbim faxrim” mavzusining boshlang‘ich sinf ona tili va o‘qish savodxonligi darslarida o‘rganilishi, kasbga yo‘naltirishning zamonaviy usullari, samarali metod va texnologiyalar, amaliy tajribalar hamda o‘quvchilar nutqini rivojlantirish, dunyoqarashini kengaytirish, hayotga, kasb- hunarga ongli munosabatini shakllantirish yo‘llari chuqur tahlil qilinadi. Kurs ishining asosiy maqsadi — boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini kasblar olamiga yo‘naltirishda “Kasbim faxrim” mavzusining o‘rni va ahamiyatini tahlil qilish, samarali o‘qitish metodlarini aniqlash, amaliyotga joriy etish bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqishdan iboratdir. Kurs ishi davomida ona tili va o‘qish savodxonligi darslarining mazmuni, “Kasbim faxrim” mavzusi orqali kasbga yo‘naltirishda qo‘llanilayotgan yangi pedagogik texnologiyalar, interaktiv metodlar, dars jarayonida o‘quvchilarning kasbga bo‘lgan qiziqishini oshirishda ilg‘or tajribalar tahlil qilinadi. Ona tili va o‘qish savodxonligi darslarida “Kasbim faxrim” mavzusini o‘rganish — o‘quvchilarda kasblar haqidagi bilim va tushunchalarni shakllantirish, kelajak kasbiga ongli munosabat hosil qilish, o‘ziga ishonch, orzu-umid bilan yashashga, hayotga faol munosabatda bo‘lishga undaydi. Bu esa, nafaqat maktab va o‘qituvchi, balki butun jamiyat oldidagi eng muhim vazifa ekanini anglatadi. Kurs ishining vazifalari: Ona tili va o‘qish savodxonligi darslarida “Kasbim faxrim” mavzusining mazmun-mohiyatini yoritish, uning ahamiyatini ilmiy-nazariy jihatdan tahlil qilish. 2 O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Boshlang‘ich va umumiy o‘rta ta’lim davlat standartlari” haqidagi qarori, 2022-yil. 5 29 3.2. «Kasbim faxrim» mavzusini o‘qitish samaradorligini baholash va takliflar O‘qituvchilik amaliyoti tajribasida har bir o‘quv faoliyati samaradorligini baholash va rivojlantirish, eng muhim va doimiy yangilanib boradigan pedagogik vazifalardan biridir. Aynan boshlang‘ich sinflarda “Kasbim faxrim” mavzusini o‘qitish samaradorligini aniqlashda bir qancha asosiy ko‘rsatkich va metodlardan foydalaniladi. Bunday ko‘rsatkichlar, avvalo, o‘quvchilarning kasblar haqidagi bilim va tasavvurlari, ularda kasb-hunarga bo‘lgan qiziqish, orzu va maqsadlarning shakllanish darajasi, nutqiy faollik, ijodiy yondashuv, mustaqil fikrlash va amaliy ko‘nikmalarning rivojlanishi orqali namoyon bo‘ladi. Bugungi kunda “Kasbim faxrim” mavzusini o‘qitish samaradorligini baholash uchun eng ko‘p qo‘llaniladigan usullardan biri — diagnostik va monitoring vositalaridan foydalanishdir. Darsdan so‘ng yoki mavzu tugagach, o‘quvchilar bilan so‘rovnoma, kichik test, og‘zaki yoki yozma savol-javob, munozara yoki intervyu o‘tkaziladi. Masalan, o‘qituvchi o‘quvchilardan “Qaysi kasb sizga ko‘proq yoqdi?”, “Nima uchun shu kasbni tanladingiz?”, “Hayotingizda qaysi kasbni muhim deb hisoblaysiz?” kabi savollar beradi. Bunday diagnostika jarayonida nafaqat o‘quvchilarning kasblar haqidagi bilimlari, balki ularning hayotga, mehnatga, jamiyatga va kasb egalari faoliyatiga bo‘lgan munosabati, orzu va qiziqishlari ham aniqlanadi. Shu yo‘sinda har bir o‘quvchining individual va guruhiy rivojlanish dinamikasi, o‘zlashtirish darajasi va mustaqil fikrlash ko‘nikmalari aniqlanadi 11 . Amaliy tajriba ko‘rsatmoqdaki, “Kasbim faxrim” mavzusini samarali o‘qitishda zamonaviy interfaol metod va texnologiyalardan, multimedia resurslari va vizual materiallardan to‘liq va samarali foydalanish natijasida, o‘quvchilarda kasb-hunarga nisbatan qiziqish kuchayadi, mavzuga bo‘lgan e’tibor ortadi va eng asosiysi, mustaqil fikrlash va ijodiy yondashuv rivojlanadi. Bolalar mustaqil insho, taqdimot, rasm, loyiha, sahna ko‘rinishi yoki og‘zaki chiqishlar orqali o‘zining kelajak kasbi haqidagi orzularini, qiziqishini, hayotiy maqsadlarini aniq ifoda eta 11 Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining mustaqil ta’lim faoliyati: uslubiy qo‘llanma / I. To‘raqulov va boshqalar. – Toshkent: Fan va texnologiya, 2018. 26 va hikoya qilish ko‘nikmalariga ega bo‘ladi. Til me’yorlariga rioya qilish, grammatik va stilistik xatolarga yo‘l qo‘ymaslik, o‘z fikrini aniq va ravon ifodalashga o‘rganadi. 2. O‘qish va tinglash ko‘nikmalarini rivojlantirish: Ona tili va o‘qish savodxonligi darslari bolalarni diqqat bilan tinglashga, o‘qilgan matndan to‘g‘ri xulosa chiqarishga, eshitilgan va o‘qilgan ma’lumotlarni solishtirish, tahlil qilish, mustaqil fikr yuritishga o‘rgatadi. Bu esa, o‘quvchilarning idrokini, tafakkurini va muloqot madaniyatini rivojlantiradi. 3. Nutq faoliyatining barcha turlarini o‘rgatish: Dars jarayonida bolalar og‘zaki va yozma nutq, so‘z boyligi, sinonim, antonim, frazeologizmlar, gap tuzish, qisqa va to‘liq gaplarni ifodalash, savol- javob, munozara, suhbat kabi turli nutq faoliyatlariga jalb qilinadi. Bu esa, bolalarning so‘zlashish, fikr bildirish, muloqot qilish malakalarini mustahkamlashga xizmat qiladi. 4. O‘quvchilarda kasb-hunarga, mehnatga, hayotga ongli munosabat shakllantirish: Ona tili va o‘qish savodxonligi darslarida “Kasbim faxrim”, “Mehnat – hayotimiz manbai”, “Kasblar olami” kabi mavzularni o‘rganish orqali bolalar jamiyatda har bir kasbning o‘rnini anglaydi, kasb egalariga hurmat bilan qarashga, o‘z orzu va qiziqishlari asosida kelajak kasbini tanlashga yo‘naltiriladi. 5. O‘quvchilarning mustaqil fikrlash, ijodiy faoliyatini rivojlantirish: Dars jarayonida o‘quvchilar mustaqil hikoya tuzish, referat, matn yozish, darslikdan tashqari manbalardan axborot topish, ijodiy topshiriqlar bajarish orqali o‘z bilim doirasini kengaytiradi, ijodiy yondashuv, mustaqil fikrlash, nutq madaniyati, muloqot ko‘nikmalarini rivojlantiradi. 6. O‘quvchilarda vatanparvarlik, fuqarolik, do‘stlik, mehnatsevarlik, hayotga pozitiv munosabat kabi sifatlarni tarbiyalash: Ona tili va o‘qish savodxonligi darslari faqat til va nutqga emas, balki o‘quvchilarda insoniy fazilatlarni shakllantirish, ularni halol, fidoyi, vatanparvar, mehnatsevar qilib tarbiyalashga ham xizmat qiladi. 8 MAVZU: ONA TILI VA O‘QISH SAVODXONLIGI DARSLARIDA «KASBIM FAXRIM» MAVZUSINI O‘RGANISH MUNDARIJA: KIRISH……………………………………………………………………..….….3 I BOB. ONA TILI VA O‘QISH SAVODXONLIGI DARSLARIDA KASBGA YO‘NALTIRISHNING NAZARIY ASOSLARI……………..…….7 1.1. Ona tili va o‘qish savodxonligi darslarining maqsadi va vazifalari ……....…..7 1.2. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini kasbga yo‘naltirishda «Kasbim faxrim» mavzusining o‘rni ……………………………………………….….……11 II BOB. «KASBIM FAXRIM» MAVZUSINI O‘QITISHDA SAMARALI METOD VA TEXNOLOGIYALAR………………………..…..15 2.1. «Kasbim faxrim» mavzusini o‘rgatishda zamonaviy pedagogik texnologiyalar ………………………………………………………………..……15 2.2. Dars jarayonida o‘quvchilarning kasbga qiziqishini oshirish usullari ….……19 III BOB. AMALIYOTDA «KASBIM FAXRIM» MAVZUSINI O‘QITISH TAJRIBALARI VA NATIJALARI……………………………….22 3.1. Boshlang‘ich sinflarda «Kasbim faxrim» mavzusini o‘qitishning amaliy tajribalari …………………………………………………………………….……22 3.2. «Kasbim faxrim» mavzusini o‘qitish samaradorligini baholash va takliflar ………………………………………………………………………...….26 XULOSA…………………………………………………………………..……..29 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR…………………………………..……32 korxonalarning maktab bilan hamkorligi, o‘quvchilar uchun amaliy darslar va kasb egalarining darslarga jalb qilinishi yuqori natija bermoqda. Shu sababli, ilg‘or tajribalarni tahlil qilib, ular asosida yangi metodik tavsiyalar ishlab chiqish, darslarning mazmunini hayotiy misollar, amaliy mashg‘ulotlar va innovatsion texnologiyalar bilan boyitish samaradorlikni oshiradi. Yana bir muhim jihat – o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasida ochiq muloqot, ishonchli pedagogik muhit yaratish, har bir bolaning orzulari va qiziqishlariga hurmat bilan qarash, ularni rag‘batlantirib borishdir. O‘qituvchi nafaqat bilim beruvchi, balki maslahatchi va yo‘lko‘rsatuvchi bo‘lishi, o‘quvchining kasbga bo‘lgan ishonch va motivatsiyasini kuchaytirishi zarur. Darslarda “Kasb tanlashda nimalarga e’tibor berish kerak?”, “Kelajak kasbini qanday aniqlash mumkin?”, “Orzuimdagi kasbga qanday erishaman?” kabi savollarni ochiq muhokama qilish, o‘quvchilarning hayotiy tanlovlarga tayyor bo‘lishiga yordam beradi. Bu esa nafaqat “Kasbim faxrim” mavzusining, balki butun ta’lim jarayonining eng muhim natijalaridan biri sanaladi. Shu tarzda, “Kasbim faxrim” mavzusini samarali o‘qitish va uning natijasini doimiy monitoring qilish, darslarni yangicha yondashuv va innovatsion metodlar bilan boyitish, ota-ona va jamiyat bilan hamkorlikni mustahkamlash, har bir o‘quvchining shaxsiy rivoji va kasbga munosabatini tahlil qilish orqali ta’lim jarayoni yanada samarali, mazmunli va natijaviy bo‘lishiga erishiladi. Bu esa, o‘z navbatida, kelajakda hayotda o‘z o‘rnini topa oladigan, kasb-hunarli, ijtimoiy faol, ongli va orif yoshlarni kamol toptirish uchun mustahkam poydevor yaratadi. 25

Ona tili va o’qish savodxonligi darslarida kasbim faxrim mavzusini o‘rganish

Купить