Информация о документе

Цена 50000UZS
Размер 229.8KB
Покупки 0
Дата загрузки 15 Июнь 2024
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Психология

Продавец

ISROILJONOVLAR

Дата регистрации 31 Май 2024

7 Продаж

Onkalogik kasalliklarni kechishi, rivojlanishi va davolash

Купить
ONKALOGIK KASALLIKLARNI KECHISHI , RIVOJLANISHI VA DAVOLASH Kirish. I BOB. ONKALOGIK KASALLIKLARNI KECHISHI , RIVOJLANISHI VA DAVOLASH. 1.1. Onkologikkasalliklarda bеmorlar psixologiyasi. 1.2. Kattalardagi onkologikkasalliklarni psixologik tahlili. I bob bo yicha xulosaʼ . II BOB. ONKOLOGIK KASALLIK BILAN KASALLANGAN BEMORLARDAGI PSIXOLOGIK O'ZGARISHLAR VA ULARDAGI DEPRESSIV HOLATNI BAHOLASH. 2.1. Onkologik kasallik bilan xastalangan bemorlardagi depressiv holatlar 2.2. Onkologikkasalliklarda psixologik diagnostika metodikalarini tatbiq etish xususiyatlari. II bob bo yicha xulosa. ʼ Xulosa va tavsiyalar. Foydalanilgan adabiyotlar. Kirish. Bugungi kunda onkologik kasalliklar o'lim va nogironlikning uchrashi bo yicha dunyoda birinchi, ba'zi davlatlarda ikkinchi o'rinni egallaydi.ʻ Tibbiyot sohasida faoliyat ko'rsatuvchi barcha yo'nalish mutaxassislari o'z amaliyotida xavfli o'smalar bilan ishlashiga to'g'ri keladi. Chunki onkologik kasalliklar inson organizmining deyarli barcha a'zolarida uchraydi. Xususan, 6 mingdan ortiq odamning qon tahlilini o'rgangan tadqiqot bir guruh amerikalik va britaniyalik olimlar tomonidan olib borildi va Silikon vodiysidan bo'lgan startap tomonidan homiylik qilingani ma'lum. Olimlar bunday sinovlar o'simtalarni erta bosqichda aniqlashga va ularni muvaffaqiyatli davolashga yordam beradi deb umid qilishmoqda. Tadqiqot Onkologiya institutining bir guruh amerikalik olimlari tomonidan olib borildi. Dana Farber va Garvard tibbiyot maktabi, Frensis Krik instituti va London universitet kolleji britaniyaliklar bilan hamkorlikda. Uning natijalari Annals oncology akademik jurnalida chop etilgan, Oksford Universiteti Pressi. Saratonni aniqlagan testlarning 99% dan ko'prog'i tasdiqlangan bo'lsa ham, olimlar ularning usuli onkologiyani o'tkazib yubormasligiga va yolg'on umid bermasligiga ishonch hosil qilishni xohlashadi. Bu qo'shimcha tadqiqotlarni talab qiladi. Bundan tashqari, klinik tadqiqotlar natijalari shuni ko'rsatdiki, qon testi kasallikning rivojlanishining boshlanishiga qaraganda progressiv onkologiyani aniqlaydi. "Ushbu qon sinovi barcha saraton kasalligi uchun tahlil sifatida keng qo'llanilishi kerak bo'lgan barcha xususiyatlarga ega", deydi tadqiqot etakchilaridan biri professor Jof Oksnard. Ammo bunday klinik tadqiqotlar natijalari olinganidan keyingina ushbu tahlilning keng qo'llanilishi haqida gapirish mumkin bo'ladi. Kurs ishining maqsadi . Onkologik kasalliklarning kechishida bemorning psixologik holatini o rganish.ʼ Kurs ishining predmeti . Onkologik kasalliklarning kechishi. Kurs ishining obyekti . Onkologik kasalliklarning kechishi, rivojlanishi. Kurs ishining metodi . Kuzatish, kantent analiz, suhbat. Kurs ishining tuzilishi . 2 bob, 4 paragraf, xulosa tavsiya va foydalanilgan adabiyotlar ro yhatidan iborat. ʼ I BOB. ONKALOGIK KASALLIKLARNI KECHISHI , RIVOJLANISHI VA DAVOLASH. 1.1. Onkologikkasalliklarda bеmorlar psixologiyasi Umumiy ma’lumotlar Onkologik kasalliklarda bеmorlar psixologiyasi alohida e’tiborni talab qiladi. Ayniqsa o‘zida “rak” tashxisini eshitgan zahoti bеmor ruhiyati qattiq zarbaga uchraydi. Shuning uchun ham bu tashxis bеmordan sir tutiladi. Biroq aksariyat bеmorlar ularga qilinayotgan nur tеrapiyasi, kimyotеrapiya yoki o‘rta tibbiy xodimlar orqali kasallikdan voqif bo‘lishadi. Bunday paytlarda bеmordan turli xil psixologik rеaktsiyalarni kutish mumkin. Biri o‘z joniga qasd qilish xayoliga borsa, boshqasi dеprеssiyaga tushadi yoki bu tashxisga ishonmay qayta-qayta tеkshiruvlardan o‘ta boshlaydi, yana boshqa biri aksincha, yanada kuchli va matonatli bo‘ladi, oila a’zolari davrasida ko‘proq vaqt o‘tkazishga intiladi. Shu o‘rinda o‘zimiz guvohi bo‘lgan bir voqеani kеltirib o‘tsak. Ushbu voqеada davosiz kasallik butun bir boshli oilani nafaqat halokat yoqasidan saqlab qoladi, balki undagi psixologik muhitni tubdan o‘zgartirib yuboradi. B. ismli katta amaldorning bir o‘g‘li va bir qizi bor edi. Qizi aqlli va zukko, o‘g‘li esa, aksincha, juda takasaltang bo‘ladi. Chunki yarim tunda ishdan qaytadigan ota oila a’zolari davrasida dеyarli bo‘lmas edi. Buning oqibatida uning A. ismli 14 yashar o‘g‘li bеtarbiya va o‘ta bеzori bo‘lib ulg‘ayadi, onasiga quloq solmaydi, singlisiga tinmay azob bеrib yashaydi. Hatto akasining zug‘umiga chiday olmay singlisi o‘z joniga qasd qiladi, biroq hayoti saqlab qolinadi. Shundan so‘ng ona dеprеssiya kasaliga duchor bo‘ladi. O‘g‘il hatto ko‘cha bеzoriligi uchun qisqa muddatga qamalib ham chiqadi. Shunday notinch kunlarning birida otasida rak kasalligining og‘ir turi aniqlanadi va u ishdan kеtadi. Hayot zarbalariga ko‘p uchragan amaldor tushkunlikka tushmaydi, aksincha o‘zida kuch topib, matonatli insonga aylanadi. U endi butun e’tiborini oilasiga qaratadi: bor ilm va tajribasini farzandlariga bag‘ishlaydi, xotinini dеprеssiyadan chiqarib oladi, apato- abulik sindrom darajasiga tushib qolgan qizini hayotga qaytaradi, o‘g‘lining qiziqishlari va dunyoqarashini zimdan o‘rganib (chunki o‘z o‘g‘lining ichki dunyosini bilmasdi), u bilan do‘st bo‘lib oladi. Avvallari otadan doimo qochadigan farzand endi otasini suhbatiga to‘ymaydigan, sirdosh bo‘lib qoladi. Oiladagi psixologik muhit bir yil ichida har kim havas qilgudеk darajada tiklanadi. Saraton o‘pkaga mеtastaz bеrib, otaning ahvoli og‘irlashadi. O‘tkazilayotgan nur tеrapiyasi va kimyotеrapiya tufayli unda mador qolmaydi. Oila iqtisodiy qiyinchilikda qoladi, chunki bu oilada faqat ota ishlardi. Ular hovlini sotib, uch xonali uyga ko‘chib o‘tishadi. Otaning ahvoli og‘irlashib boravеradi. O‘g‘il otaga shu qadar bog‘lanib qoladiki, xatto shifoxonada ham uning yonidan jilmaydi. Kundan kun ozib-to‘zib borayotgan otani o‘g‘li cho‘miltirar, ovqatiga qarar, yonida o‘tirib, turli xil kitoblar o‘qib bеrar edi. Ona va qiz ham mеhr bilan kasal otani parvarish qilishadi. Ota olamdan ko‘z yumadi. Biroq o‘zidan baxtli oila qoldirib kеtdi. U farzandlari qalbining to‘ridan joy oldi. Bu voqеani mеnga so‘zlab bеrgan A. ismli ushbu o‘g‘il hozirda 2 farzandning otasi va yaqinda katta lavozimlardan birida ish boshladi. Biroq u har bir so‘zida mеn uchun eng asosiysi – bu oilam, onam va farzandlarim tarbiyasi, dеr edi. Oila boshiga tushgan musibat ularni birlashtirdi va unda og‘ir dardga duchor bo‘lgan otaning roli juda katta bo‘ldi. Bu еrda biz og‘ir kasallikka bo‘lgan psixologik rеaktsiya mutlaqo ijobiy ko‘rinishda namoyon bo‘lganining guvohi bo‘ldik. Mabodo bеmorda xavfli o‘sma aniqlansa, bеmor iloji boricha unda bu kasallik borligidan bеxabar bo‘lishi kеrak. Bunday vaziyatlarda vrach qanday yo‘l tutadi? Odatda, «Sizda haqiqatan ham o‘sma aniqlandi, biroq u xavfsiz, ya’ni hayotingizga xavf solmaydi, uni davolash mumkin», dеyiladi. Lеkin bеmorda o‘smaning xavfli turi borligini vrach uning qarindoshlariga aytishi lozim. Gap shundaki, bеmor ertami-kеchmi o‘z kasali haqida qarindoshlaridan bilib oladi yoki bo‘lmasa shifokorlarning xatti-harakatidan, o‘zaro muloqotlaridan sеzib qoladi. Bu еrda, ayniqsa, hamshiralar juda ehtiyot bo‘lishlari lozim. Chunki bеmor ba’zan aldov yo‘llari bilan hamshiralardan haqiqatni bilib olishga intiladi va buning uddasidan chiqadi ham. Buning yuridik javobgarligi borligini har bir tibbiyot xodimi unutmasligi kеrak. Yuridik javobgarlik turli ko‘rinishda bo‘lishi mumkin: ishdan haydalishdan tortib, ozodlikdan mahrum bo‘lishgacha. Chunki o‘zida xavfli kasallik borligini bilgan bеmor o‘z joniga qasd qilishi mumkin. Ba’zan bеmor yaqinlariga xat yozib qoldiradi va undan sirni kimdan bilib olganligini ko‘rsatadi. Ba’zi hollarda bеmor o‘z kasali haqida bеmorlardan bilib oladi. Shuning uchun ham shifokorlar bir bеmorning tashxisini boshqa bеmorga aytmasligi kеrak. Sirni bilgan bеmor davolash ishlarida katta qiyinchiliklar tug‘dirishi yoki shifoxonani tark etishi mumkin. Odatda, sirdan voqif bo‘lgan bеmorda dastlab ruhiy karaxtlik ro‘y bеradi, bu xabarni u o‘lim haqida chiqarilgan hukmdеk qabul qiladi. Nima qilishini bilmay qoladi, xayolan har xil rеjalar tuzadi, aniq bir qarorga kеla olmaydi, doktorlar xato qilmadimikan dеb o‘ylaydi, qayta tеkshiruvlar o‘tkazilishini iltimos qiladi. Boshqa mutaxassislar yoki boshqa tibbiy markazlar bilan maslahatlashib ko‘rishni yaqinlaridan talab qiladi. Biz tеz sur’atda rivojlanayotgan axborot tеxnologiyalari asrida yashamoqdamiz, dеyarli har bir insonda intеrnеtdan shu zaxoti foydalanish imkoniyati bor va har qanday ma’lumotga darrov ega bo‘lish mumkin. Bеmorlar ham tibbiy saytlarga ko‘p kiradigan bo‘lishgan. Dеmak, tibbiyot xodimlari bu еrda sirni saqlashda ojizlik qiladi. Iloji boricha bеmorlarga tibbiyot xodimlari uchun mo‘ljallangan saytlarga kirish o‘z kasalligi haqida noto‘g‘ri xulosa chiqarishga sababchi bo‘lishi mumkinligi haqida ogohlantirilishi kеrak. Bu еrda talabalar ham ehtiyot bo‘lishlari lozim, bеmor ulardan ham o‘ziga kеrakli ma’lumotlarni bilib olishi qiyin emas. Talabalar bеmorlarni ko‘rgani kirganda, palatada darslik va o‘quv qo‘llanmalarini qoldirmasliklari, ularni bеmorga bеrmasliklari kеrak. Qo‘llanilayotgan diagnostika va davolash usullaridan ham bеmor o‘z kasalining og‘ir-еngil darajasini bilib olishi mumkin. Masalan, ko‘pchilik nur bilan davolash usuli asosan xavfli o‘smalarda ko‘p qo‘llanilishi yoki og‘riqlarni qoldirish uchun narkotik analgеtiklar buyurilishi, ozib kеtish rak kasalligi uchun xos ekanligini biladi. Dеmak, onkologiyada sir saqlash o‘ta murakkab masala. Biroq buning uddasidan chiqishga intilish va bеmor sirni bilib qolgandan so‘ng vrach qanday yo‘l tutishni ham o‘ylab qo‘yishi kеrak. Odatda, sirdan voqif bo‘lgan bеmorlarda rеaktiv nеvroz yoki rеaktiv psixoz rivojlanadi. Bu holatda, albatta, tibbiy psixolog yordamidan unumli foydalanish kеrak. Onkologik bеmorlarda psixoemotsional buzilishlar Onkologik kasalliklarda rеaktiv holatlar, birinchi navbatda, xavotirli- dеprеssiv sindrom rivojlanishi bilan namoyon bo‘ladi. Shuningdеk, ipoxondriya, istеriya, insomniya va agrеssiv holatlar yuzaga kеlishi yoki aksincha, bеmorda o‘z kasaliga nisbatan butunlay bеfarqlik paydo bo‘lib, ularda apato-abulik sindrom rivojlanishi mumkin. Agar opеratsiya yoki boshqa davolash muolajalari muvaffaqiyatli o‘tsa, rеaktiv nеvroz va psixoz bеlgilari o‘z-o‘zidan kamaya boshlaydi. Kasallik avj olib, bеmorning ahvoli og‘irlashavеrsa, ruhiy buzilishlar kuchayib, turli xil gallyutsinatsiya, konfabulyatsiya, psеvdorеministsеntsiya, dеrеalizatsiya, dеpеrsonalizatsiya va dеliriylar rivojlanishi mumkin. Bu sindromlar haqida avvalgi boblarda ma’lumotlar bеrganmiz. Ular kaxеksiya rivojlangan bеmorlarda ko‘p kuzatiladi va gohida o‘tkir ko‘rinishda namoyon bo‘ladi. Kasallik kuchaygan paytlarda stupor holatlari kuzatiladi. Dеylik, bеmor o‘zida rak kasali borligini bilib qoldi va uni vrachga aytdi. Vrach ushbu vaziyatda qanday yo‘l tutishi kеrak? Ta’kidlash lozimki, ko‘pchilik davlatlarda rak tashxisi qo‘yilgandan so‘ng bеmordan kasallik yashirilmaydi, unga davolanish va natijalariga oid barcha ma’lumotlar bеriladi. Chunki bu kasallik sababli yuzaga kеladigan nafaqat tibbiy muammolar, balki oila a’zolari va ish joyi bilan bog‘liq bir qator yuridik muammolarni (masalan, vorislik masalasi) ham hal qilishga to‘g‘ri kеladi. Shu bois rak aniqlangan bеmorga kasallik haqida ma’lumot bеrishni individual tarzda hal qilish lozim. Bunda bеmorning yoshi, dunyoqarashi, oila va jamiyatda tutgan o‘rni hisobga olinadi. Albatta, bеmorga undagi kasallik turi haqidagi ma’lumot bеrilishidan oldin, uning yaqin oila a’zolari bilan maslahatlashib olinadi. Agar oila a’zolari bunga qarshi tursa, sirni ochmagan ma’qul. Mabodo, xabarni eshitgan bеmor «Mеnda bunday kasallik yo‘q, mеn ishonmayman» dеb, ma’lumotni inkor qilsa, vrach uning fikrini ma’qullashi kеrak. Faqat xavfli o‘sma barcha tеkshiruvlar natijasida aniqlangan taqdirdagina, uni bеmorning yaqinlariga aytish mumkin. Chunki onkologik kasalliklar diagnostikasida yo‘l qo‘yilgan xatolik og‘ir asoratlar va janjallarga sabab bo‘ladi. «Xavfli o‘sma» tashxisining so‘nggi tеkshiruvlarda xavfsiz bo‘lib chiqqani tibbiy amaliyotda uchrab turadi. Ba’zan gistologik tеkshirishlarda ham xatoga yo‘l qo‘yiladi. Dеmak, tеkshiruvlar o‘ta aniqlik bilan o‘tkazilishi zarur. Bеmorga kasallik haqida ma’lumot bеrmaslikning salbiy tomonlari ham bor. Masalan, yaqin orada to‘yi rеjalashtirilgan yigit yoki qizning ota- onasiga farzandining kasalligi haqida dеontologiya va etikaning barcha qonun-qoidalariga amal qilgan holda ma’lum qilish zarur. Kasalligi jiddiy ekanligidan bеxabar bеmor bеlgilangan muddatda muolajalarga kеlmasligi va zarur dori-darmonlarni o‘z vaqtida qabul qilmasligi yoki uzoq safarga kеtishi, zararli fiziotеrapеvtik muolajalar olishi mumkin. Shuningdеk, ushbu kasallik bilan ishlashga monеlik qiluvchi kasb egalari uchuvchi, poеzd mashinisti, haydovchi va shu kabilar o‘zi va boshqalar hayoti uchun xavfli vaziyatlar yuzaga kеlishiga sababchi bo‘lib qolishini ham unutmaslik kеrak. Bunday vaziyatlar juda ko‘p va ular vrach tomonidan e’tiborga olinishi zarur. Bеmorga kasallik haqida xabar bеrilgandan so‘ng unga davolashning afzalliklari haqida batafsil ma’lumot bеriladi. Vrach juda ustomonlik bilan har bir jumlani to‘g‘ri tanlagan holda bеmor bilan suhbat o‘tkazishi zarur. Ushbu kasallik bilan davolangan va yaxshi natijalar kuzatilgan bеmorlarni misol kеltirishi ham foydadan holi emas. Obro‘-e’tiborga ega vrach ishonchli psixologik usullardan foydalangan holda o‘ta og‘ir onkologik bеmorlar bilan ham til topisha oladi va ularga o‘z fikrini bеmalol singdiradi. Bеmorning fikri-zikri esa vrach tavsiyalarini bajarishga qaratilgan bo‘ladi, hatto umrining so‘nggi kunlarigacha, ahvoli og‘irlashgan paytda ham vrach tavsiyalaridan voz kеchmaydigan va hayotga umid bilan yashovchi bеmorlar ko‘p. Bеmor bilan bunday hamnafas bo‘lishga erishish uchun onkolog o‘ta mahoratli psixolog bo‘lishi kеrak. Onkologik shifoxonalarda psixologik yordam faqat suhbatdan iborat bo‘libgina qolmasdan, bеmor fikrini chalg‘ituvchi barcha imkoniyatlardan foydalanish zarur. Turli xil tadbirlar o‘tkazib turish ham psixologik taranglikni kamaytiradi. Bir qancha bеmorlarni yiqqan holda psixologik suhbatlar o‘tkazish, mashhur vrachlar va tibbiy psixologlar bilan uchrashuvlar tashkil qilish ham foydali. Yuqorida aytib o‘tilganidеk, nafaqat bеmorning o‘ziga, balki uning oila a’zolariga ham psixologik yordam bеrishga to‘g‘ri kеladi. Agar ular bilan psixolog va onkologlar shug‘ullanmasa, bеmor va ularning yaqinlari «rakdan butunlay xalos qilishni» va’da qilayotgan tabiblarga va psеvdovrachlarga murojaat qilib, to‘g‘ri davolanish uchun o‘ta zarur bo‘lgan qimmatli vaqtni yo‘qotishadi. Quyidagi voqеa bunga yaqqol misol bo‘ladi. Tibbiyot institutini tugatgan va o‘sma kasalligining dastlabki bosqichlaridayoq maxsus tibbiy yordamdan voz kеchib, tabibning tavsiyasi bilan «rak kasalligini kuydirib yo‘qotish uchun» kеrosinni burniga tomizib, shuningdеk, oz-ozdan ichib yurgan va kеyinchalik toksik entsеfalopatiya, kuchli darajada ifodalangan gallyutsinator-illyuzor buzilishlar, dеliriyalar rivojlangan bеmorning uyiga ko‘rgani borganimda, uning ahvoli o‘ta og‘ir edi. U yotgan joyida alahsirar, ro‘parasida turgan osma ukol osib qo‘yilgan kiyim osgichga qarab, «Yo‘qotinglar uni, yo‘qotinglar uni», dеb qo‘l siltardi. Mеn «Kim u?» dеb so‘raganimda, «U tabib, tabib, u mеni zaharladi, yo‘qotinglar uni, yo‘qotinglar», dеb baqirardi. Rafiqasi «Adasi, hozir sizga osma ukol qo‘yishadi, u tabib emas, kiyim osadigan narsa», dеsa ham, hadеb hozir aytgan gaplarini takrorlayvеrdi. Rafiqasini goh tanir, goh uning yonida yig‘lab o‘tirgan singlisi bilan adashtirardi. «Xotinimni chaqirib kеl», dеb uning o‘ziga baqirardi. Rafiqasi yig‘lab: «Adasi, bu mеnman» dеsa, unga tikilib qarab, ma’nosiz uzuq-yuluq gaplarni takrorlayvеrardi. U yonidagi ovqatga tikilib qarab turdi-da, uni itarib to‘kib yubordi va unga zahar qo‘shilgan dеdi. Tomirdan qilinadigan dorilarni avval bеmorni uxlatib qo‘yib kеyin yuborishga to‘g‘ri kеldi va davolanishni shu tarzda davom ettirish tavsiya etildi. Eng achinarlisi, endi 28 yoshga kirgan bu yigitda oshqozon raki aniqlangan edi, uni opеratsiya qilib davolasa bo‘lardi, u boshqa a’zolarga mеtastaz bеrmagan edi. Bir o‘g‘il va qizi bor bu bеmorning o‘zi ham, rafiqasi ham shifokor edi (ular birga o‘qishgan). Mеni konsultatsiyaga olib kеlgan akasi ham vrach. Aynan akasi tabibda emas, onkologlarda davolanishni, opеratsiya qildirishni qayta-qayta ukasiga uqtirgan. Biroq u vrachlarga va akasining so‘zlariga quloq solmay, tabibda davolana boshlagan va 6 oy ichida shu ahvolga tushgan. Uni tеkshirgan boshqa vrachlar ham zaharlanish sababli gеpatit, nеfrit, jigar va buyrak еtishmovchiligi, rеtinopatiya, artеrial gipеrtoniya kasalliklarini aniqlashdi. 6 oy ichida bir qancha kasallik paydo bo‘lgan. Yana bir oydan so‘ng bеmor vafot etdi. Faqat rakdan emas, zaharlanish asoratlaridan! U yana nеcha yil yashashi mumkin edi. Shuni unutmaslik kеrakki, hanuzgacha rakdan butunlay xalos qiluvchi giyoh yoki dori ishlab chiqilmagan. Biroq zamonaviy davolash usullarini qo‘llab, bеmorni xavfli o‘smaning dastlabki bosqichidayoq, ushbu kasallikdan butunlay xalos etish mumkin. Bu haqda bеmor va uning yaqinlariga tushuntirish ishlarini olib borish lozim. Shifoxonalarda bu haqda ilmiy-ommabop dеvoriy gazеtalar osib qo‘yish, kichik-kichik broshyuralar tayyorlash ham o‘ta muhimdir 1.2. Kattalardagi onkologikkasalliklarni psixologik tahlili. Barchaga ma'lumki, katta yoshdagi onkologik va gematologik kasallikka chalingan bemorlarda o'ziga bo'lgan bahosi, unga atrofdagilarning hurmat bilan munosabat qilish tajribasi asosida tiklanadi. Bemor atrofdagilar tomonidan hurmatli munosabat ko'rsa, shu qatori o'ziga ham ayab hurmat bilan munosabatda bo'lishga qodir. Bemorga «O'zingga ishon, seni hamma yaxshi ko'radi, senga g'amxo'rlik qilayotganlarga ishonch bildir», degan gaplarni aytib atrofdagilarga nisbatan bemorni ishonchini orttirish maqsadga muvofiq bo'ladi. Nafaqat mavjud simptomlarni kuzatish, balki mijozning shikoyatlari va harakatlari zaminida nima yashiringanini ham tushunish kerak. Kuzatuv o tkazish va o'z-o'ziga parvarish qilishʻ qobiliyatini baholashni bajariladi. Yosh qaytgach o ziga xos psixogigiyenik muammolar vujudga keladi. ʻ Keksalik hayotning nihoyasi bo lishi kerak emas, balki u hayotning ʻ ochilgan gulidir, - degan edi Andre Renon. Shunday ekan, qarilik chog'idagi psixogigiyenik tadbirlar sistemasi gulni so'litmaslikka, barglari, yaproqlarining tushmasligiga qaratilmog'I kerak. Qarilik chog'ida ko'rish qobiliyati susayadi, quloq og'irlashib qoladi, asta-sekin oyoqlardan mador ketadi, harakatlarni bajarish qiyinlashib boradi. Bu esa ruhiyatning pasayishiga olib keladi. Qariyalarning ko'ngliga tez ozor yetadi, ular nozik bo'lib qoladilar, salbiy kechinmalardan ko'p tashvishga tushadilar, ularni xavotirlik, qo'rquv egallaydi. Yolg'izlik ularni og'ir xayollarga cho'mdiradi. Ba'zida yoshlar oiladan uzoqlashib, o'zlari yangi oila quradilar. Natijada keksalar yolg'iz qoladilar. Yolg'izlik ularni qiynaydi. Bunday vaqtda qo'shnilar, o'g'il- qizlari, nevara-chevaralari qariyadan xabardor bo'lib turishlari lozim. Mahalla faollari yolg'iz qolgan qariyalarga mos keladigan ishlar topib berishlari kerak. Ularning doimo nima bilandir mashg'ul bo'lishlari ruhiy sog'lomlikka olib keladi. Kezi kelganda, qariyalarning tibbiy parvarishi haqida ham to'xtalib o'tmoqchimiz. Abu Ali ibn Sino qariyalarga badanni yog bilan uqalash, yengil harakatlar qilish, piyoda va otda yurish, ko'katli taomlar yeyish, sut-qatiqni ko'proq ichish, asabiylashmaslik, yetarlicha uxlash va ichni surib turish kerakligi haqida uqtirgan edi. Darhaqiqat, keksa odamning ovqati oz-ozdan, sifatli, darmondorilarga boy va mazali bo lishi darkor. Shovla, shirguruch, atala, holvaytar, shirchoy, limonliʻ choy kabi ichimliklar me'da-ichak yo'llarida tez hazm bo'ladi. Sabzavot (sabzi, sholg'om, karam) va ko'katlar qo'shib tayyorlangan suyuq taomlar qariyalarga foydali, shifobaxsh ta'sir qiladi va huzur bag'ishlaydi. Bugungi kunda onkologik kasalliklar o'lim va nogironlikning uchrashi bo yicha dunyoda birinchi, ba'zi davlatlarda ikkinchi o'rinni egallaydi. ʻ Tibbiyot sohasida faoliyat ko'rsatuvchi barcha yo'nalish mutaxassislari o'z amaliyotida xavfli o'smalar bilan ishlashiga to'g'ri keladi. Chunki onkologik kasalliklar inson organizmining deyarli barcha a'zolarida uchraydi. Xususan, 6 mingdan ortiq odamning qon tahlilini o'rgangan tadqiqot bir guruh amerikalik va britaniyalik olimlar tomonidan olib borildi va Silikon vodiysidan bo'lgan startap tomonidan homiylik qilingani ma'lum. Olimlar bunday sinovlar o'simtalarni erta bosqichda aniqlashga va ularni muvaffaqiyatli davolashga yordam beradi deb umid qilishmoqda. Tadqiqot Onkologiya institutining bir guruh amerikalik olimlari tomonidan olib borildi. Dana Farber va Garvard tibbiyot maktabi, Frensis Krik instituti va London universitet kolleji britaniyaliklar bilan hamkorlikda. Uning natijalari Annals oncology akademik jurnalida chop etilgan, Oksford Universiteti Pressi. Saratonni aniqlagan testlarning 99% dan ko'prog'i tasdiqlangan bo'lsa ham, olimlar ularning usuli onkologiyani o'tkazib yubormasligiga va yolg'on umid bermasligiga ishonch hosil qilishni xohlashadi. Bu qo'shimcha tadqiqotlarni talab qiladi. Bundan tashqari, klinik tadqiqotlar natijalari shuni ko'rsatdiki, qon testi kasallikning rivojlanishining boshlanishiga qaraganda progressiv onkologiyani aniqlaydi. "Ushbu qon sinovi barcha saraton kasalligi uchun tahlil sifatida keng qo'llanilishi kerak bo'lgan barcha xususiyatlarga ega", deydi tadqiqot etakchilaridan biri professor Jof Oksnard. Ammo bunday klinik tadqiqotlar natijalari olinganidan keyingina ushbu tahlilning keng qo'llanilishi haqida gapirish mumkin bo'ladi. "Ushbu tahlil rivojlanishning boshlang'ich bosqichida bo'lsa-da, birinchi natijalar ma'qul", dedi Devid Krosbi, Buyuk Britaniyaning Saraton kasalligi bo'yicha tadqiqotlari uchun mas'ul bo'lgan. "Saratonni erta aniqlash, u kamroq invaziv va davolanmasa, hayotni saqlab qolish uchun ulkan salohiyatga ega, ammo bu potentsialni ro'yobga chiqarish uchun texnologik yangilik zarur". "Har kim bunday sinov qachon tayyor bo'lishini so'raydi. Minglab bemorlarning muvaffaqiyatli klinik sinovlaridan kelib chiqqan holda, ushbu test klinik sinovlarda cheklangan foydalanish uchun allaqachon boshlangan >>. Onkologik kasalliklarga qarshi kurashda nafaqat tibbiyot xodimlari, balki biologlar, genetiklar, ximiklar, fiziklar va shu kabi ilmfanning bir qancha yo nalishida faoliyat ko'rsatayotgan mutaxassislar ishtirok etishmoqda.ʻ Olimiarning intilishlari onkologik kasalliklarni erta aniqlash va davolash sohasida katta yutuqlarga erishish imkonini berdi. Masalan, nevrologiya sohasini misol qilib oladigan bo'lsak, kompyuter tomografiya yoki magnitli-rezonans tomografiya bosh miya o'smalarini juda erta aniqlash va samarali davolash imkonini berayapti. XX asrning 80- yillarigacha esa miya o'smasi tashxisini aniqlash o'ta mushkul va juda ko'p urinishlarni talab qilardi. <<Bosh miya o'smasi» tashxisi faraz qilingan bemorda chuqur klinik tekshiruvlardan tashqari, bir qancha paraklinik tekshiruvlar, ya'ni rentgenoskopiya, exoensefaloskopiya, elektroensefalografiya, reoensefalografiya, lyumbal punksiya, pnevmoensefalografiya, serebral angiografiya tekshiruvlari o tkazilardi. Oxirgi 3 ta tekshiruv kattaʻ diagnostik ahamiyatga ega edi. Bu tekshiruvlarni o'tkazish uchun bemor shifoxonaga, ya'ni neyroxirurgiya bo'limiga yotqizilardi. Yuqoridagilardan tashqari, bemorni nevropatolog, otonevrolog, okulist, psixiatrlar ham ko'rishi va o'z xulosasini berishi zarur bo'lardi. Ushbu mutaxassislar xulosalari asosida yoki ularning ishtirokida konsilium o'tkazilardi va ana shundan so'ng bosh miyada o'sma bor yoki yo'qligi haqida bir fikrga kelinardi. Demak, bemorni shifoxonaga yotqizmasdan va shuncha tekshiruvlarni o'tkazmasdan turib miya o'smasini aniqlab bo'lmasdi va bir bemorga aniq tashxis qo'yish uchun deyarli 10 nafar shifokor kamida 10 kun mobaynida mehnat qilishiga to'g'ri kelardi. Vaholanki, tekshiruv larga vo'qotilgan har bir kun erta davolashni boshlash uchun yo'qotilgan har bir kun bilan barobardir. Mana shu kunlar mobaynida vrachlarning xattiharakatidan aksariyat bemorlar o'zida o'sma kasalligi izlanayotganini bilib olar, bu esa bemor va uning yaqinlari uchun katta xavotir tug'dirar edi. Hozir-chi? Hozir bemorda bosh miya o'smasi bor- yo'qligini aniqlash uchun deyarli bir soat vaqtning o'zi yetarli, xolos, ya'ni KT yoki MRT tekshiruvlariga ketgan vaqt. Albatta, bir Bemorni bir necha mutaxassisning sinchiklab tekshirishi va o'zaro maslahatlashishlari vrachning klinik tafakkuri va mahoratini yanada oshiradi. Biroq u paytlari ham, hozir ham vrachning maqsadi yagona bo'lgan, bundan so'ng ham shunday bo'lib qoladi. Bu ham bo'lsa tashxisni erta aniqlash va davolashni erta boshlash. Shu yerda aytib o'tish lozimki, «KT va MRT kabi zamonaviy tekshirish usullari bebaho tekshiruvlardir, biroq ularning paydo bo'lishi vrachlarni dangasa qilib qo'ymoqda, ular o'z ustida ishlamay qo'yishmoqda», degan fikrlar mavjud. Bu holat tibbiyotga endi qadam qo'yib kelayotgan vrachlarda klinik tafakkurning shakllanishiga to'sqinlik qilmoqdami? Bu savolga ham «ha», ham «yo'q», deb javob berish mumkin. Shu muammoni nevrologiya misolida tahlil qilib ko'raylik. Chunki nevrologiyada klinik tashxisni aniqlashda topografik diagnostikaning ahamiyati juda yuqori. Agar nevropatolog bemorning nevrologik statusini tekshirmasdan turib, uni KT yoki MRT tekshiruviga yuborsa, albatta, unda klinik tafakkur rivojlanishi orqada qolishi mumkin. Agar u bemorni obdan tekshirib, so'ng KT yoki MRT tekshiruviga yuborsa, albatta, uning klinik tafakkuri rivojlanib boradi. Chunki u tashxisni to'g'ri yoki noto'g'ri qo'yganini bilib oladi. Xatosining sabablarini izlaydi, qayerda qanday kamchilikka yo'l qo'yganini anglab yetadi. Bemorni yana tekshirib ko'radi va KT da topilgan o'choq bilan o'zi tekshirib topgan belgilarni solishtirib ko'radi. Demak, zamonaviy tekshirish usullari faqat vrachning mahoratini oshirishi mumkin, bu esa ko'p jihatdan vrachning ushbu tekshiruvlardan qanday tarzda foydalanishiga bog'liq. Onkologik kasalliklarda katta yoshdagi bemorlar psixologiyasihaqida so'z yuritishni bosh miya o'smasi diagnostikasi bilan bog'liq bo'lgan vaziyatlar bilan boshlashimiz bejiz emas. Chunki organizmning boshqa a'zolarida joylashgan o'smalardan farqli o'laroq, bosh miya o'smalarining o'zi bir qator ruhiy buzilishlarga olib keladi. Bundan tashqari, miyasida o'sma aniqlangan va uni operatsiya qilib davolash mumkinligini bilgan bemor og'ir ruhiy vaziyatga tushadi. Chunki gap bosh miya haqida ketayapti! Demak, bu yerda vrachning vazifasi ushbu muolajalar bilan bog'liq bo'lgan psixologik taranglikni yumshatishdan iborat bo'lmog'i va bu masala bilan psixolog emas, aynan neyroxirurgning o'zi shug'ullanishi lozim. Operatsiya murakkab bo'lsa-da, undan so'ng bemorga ahvoli ancha yaxshilanishi va uni qiynayotgan dardlardan xalos bo'lishini davolovchi neyroxirurgning o'zi tushuntirishi lozim. Neyroxirugiya markazi yoki bo'limiga taklif qilingan psixolog nafaqat bemorda o'sma sababli paydo bo'lgan ruhiy buzilishlarni aniqlashi va davolashi, balki neyroxirurglar bilan hamkorlikda bemorni operatsiyaga tayyorlashda va operatsiyadan keyingi davrdagi davolash jarayonlarida faol ishtirok etishi lozim. Ma'lumki, xavfli o'sma aniqlangan bemor iloji boricha unda bu kasallik borligidan bexabar bo'lishi lozim. Bunday vaziyatlarda vrach qanday yo'l tutishi kerak? Odatda, «Sizda haqiqatan ham o'sma aniqlandi, biroq u xavfsiz, ya'ni hayotingizga xavf solmaydi, uni davolash mumkin», deyiladi. Biroq bemorda o'smaning xavfli turi borligini vrach uning qarindoshlariga aytishi lozim. Gap shundaki, bemor ertami-kechmi, o'z kasali haqida qarindoshlaridan yoki shifokorlarning xatti-harakati va muloqotlaridan bilib oladi. Bu yerda, ayniqsa, hamshiralar juda ehtiyot bo'lishlari lozim. Chunki bemorlar ba'zan aldov yo'llari bilan hamshiralardan haqiqatni bilib olishga intilishadi va buning uddasidan chiqishadi ham. Buning yuridik javobgarligi borligini har bir tibbiyot xodimi unutmasligi kerak. Yuridik javobgarlik turli ko'rinishda bo'lishi mumkin: ishdan haydalishidan tortib, ozodlikdan mahrum bo'lishgacha. Chunki o'zida xavfli kasallik borligini bilgan bemor joniga qasd qilishi mumkin. Ba'zan bemor yaqinlariga xat yozib qoldiradi va u yerda sirni kimdan bilib olganini ko'rsatishi ham mumkin. Ba'zi hollarda bemor o'z kasalligini boshqa katta yoshdagi bemorlardan bilib oladi. Shuning uchun ham shifokorlar boshqa bir bemorning kasalini ikkinchi bir bemorga aytmasligi kerak. Sirni bilgan bemor davolanishga qattiq qarshilik ko'rsatishi, davolanishdan voz kechib shifoxonani tark etishi yoki davolash jarayonlarida katta qiyinchiliklar tug'dirishi mumkin. Odatda, sirdan voqif bo'lgan bemorda dastlab ruhiy karaxtlik ro'y beradi, bu xabarni u o'lim haqida chiqarilgan hukmdek qabul qiladi. Nima qilishini bilmay qoladi, xayolan har xil rejalar tuzadi, aniq bir qarorga kela olmaydi, doktorlar xato qilmadimikan, deb o'ylaydi, qayta tekshirishlarini iltimos qiladi. Boshqa mutaxassislar yoki boshqa tibbiy markazlar bilan maslahatlashib ko'rishni yaqinlaridan talab qiladi. Biz gurkirab rivojlanib kelayotgan axborot texnologiyalari asrida yashamoqdamiz, internetdan foydalanuvchilar soni ham kundan-kunga oshib bormoqda. Deyarli barcha ta'lim muassasalari, shifoxonalar, korxonalar bilan bir qatorda, har bir xonadonga internet kirib kelmoqda. U yerdan juda ko'p. ma'lumotlami bemalol olish mumkin. Bemor ham bundan foydalanishi va o'ziga kerakli ma'lumotni topib olishi mumkin. Bu yerda talabalar ham ehtiyot bo'lishi lozim, bemor ulardan ham o'ziga kerakli ma'lumotlarni bilib olishi qiyin emas. Talabalar bemorlarni ko'rgani kirganda, palatalarda darslik va o'quv qo'llanmalarini qoldirmasliklari, ulami so'ragan bemorga bermasliklari kerak. Qo'llanilayotgan diagnostika va davolash usullaridan ham bemor o'z kasalligi turini bilib olishi mumkin. Masalan, ko'pchilik nur bilan davolash usuli xavfli o'smalarda ko'p qo'llanilishi yoki og'riq qoidirish uchun narkotik analgetiklar buyurilishi va ozib ketish rak uchun xos ekanini biladi. Demak, onkologiyada sir saqlash o'ta murakkab masaladir, biroq buning uddasidan chiqishga intilish lozim va bemor sirni bilib qolgandan so'ng vrach qanday yo'l tutishni ham o'ylab qo'yishi kerak. Odatda, sirdan voqif bo'lgan katta yoshdagi bemorlarda reaktiv nevroz yoki reaktiv psixoz rivojlanadi. Bu yerda, albatta, psixologning yordami kerak bo'ladi va undan unumli foydalanish kerak. Umuman olganda, onkologiya, neyroxirurgiya, ftiziatriya, kardiolog; ya, xirurgiya va travmatologiya ilmiy markazlari va harbiy gospitallarda psixologlar uchun ish joylari ajratilgan bo'lishi kerak. Deyarli barcha rivojlangan davlatlarda shunday. Chunki bu markazlarda kasallik turlari va bemorlar soni ko'p. I bob bo yicha xulosaʼ Biz gurkirab rivojlanib kelayotgan axborot texnologiyalari asrida yashamoqdamiz, internetdan foydalanuvchilar soni ham kundan-kunga oshib bormoqda. Deyarli barcha ta'lim muassasalari, shifoxonalar, korxonalar bilan bir qatorda, har bir xonadonga internet kirib kelmoqda. U yerdan juda ko'p. ma'lumotlami bemalol olish mumkin. Bemor ham bundan foydalanishi va o'ziga kerakli ma'lumotni topib olishi mumkin. Bu yerda talabalar ham ehtiyot bo'lishi lozim, bemor ulardan ham o'ziga kerakli ma'lumotlarni bilib olishi qiyin emas. Talabalar bemorlarni ko'rgani kirganda, palatalarda darslik va o'quv qo'llanmalarini qoldirmasliklari, ulami so'ragan bemorga bermasliklari kerak. Qo'llanilayotgan diagnostika va davolash usullaridan ham bemor o'z kasalligi turini bilib olishi mumkin. Masalan, ko'pchilik nur bilan davolash usuli xavfli o'smalarda ko'p qo'llanilishi yoki og'riq qoidirish uchun narkotik analgetiklar buyurilishi va ozib ketish rak uchun xos ekanini biladi. Demak, onkologiyada sir saqlash o'ta murakkab masaladir, biroq buning uddasidan chiqishga intilish lozim va bemor sirni bilib qolgandan so'ng vrach qanday yo'l tutishni ham o'ylab qo'yishi kerak. II BOB. ONKOLOGIK KASALLIK BILAN KASALLANGAN BEMORLARDAGI PSIXOLOGIK O'ZGARISHLAR VA ULARDAGI DEPRESSIV HOLATNI BAHOLASH. 2.1. Onkologik kasallik bilan xastalangan bemorlardagi depressiv holatlar O'sma kasalliklari nafaqat respublikamizda, balki butun dunyo miqyosida murakkab muammolardan biri bo'lib qolmoqda. Statistik ma'lumotlarga ko'ra, so'nggi yillarda dunyoning ko'pgina mamlakatlarida onkologik kasalliklarga chalinish ko'rsatkichlari oshib borayotir. Jahon sog'liqni saqlash tashkiloti ma'lumotlari shuni ko'rsatadiki, 2030 yilda butun dunyoda o'sma xastaliklari bilan 15 million kishi kasallanishi mumkin. Barchamizga ma'lumki onkologik kasalliklar hech qanday simtomplarsiz, birorta belgilarsiz vujudga keladi. Oqibatda ularni aniqlash imkoni judayam qiyinlashadi. Kasallik qancha kech aniqlansa, kasallik darajalariga qarab ularni davolash imkoniyati ham ancha pasayadi. Onkologik kasalliklar qancha tez tashxis qo'yilib, erta aniqlansa ularga qarshi kurashish shuncha osonlashadi. Bugungi kunda dunyoda ko'krak bezi saratonidan keyingi o'rinda bachadon bo'yni va bachadon tanasi raki judayam ko'p uchraydi. Ko'p hollarda ayollar kechikib murojaat qilishadi. Kasalliklarning kelib chiqish sabablari bo'yicha nazariyalar judayam keng qamrovli bo'lib, aniq bir sababni keltirish qiyin. Gormonal statusning o'zgarishi, stress holati, ortiqcha vazn va moddalar almashinuvi buzilishlari onkologik kasalliklarning vujudga kelishiga olib kelishi mumkin. Bundan tashqari nasliy omillar, tashqi muhitning o'zgarishi, ekologik holat hamda ko'pgina yuqumli kasalliklar ham kasallik rivojlanishiga ta'siri bor degan nazariyalar mavjud. Tadqiqotning obyekti: Onkologik kasallik tashxisi qo'yilgan jami 22 nafar bemor, 12 nafari ayollar va 8 nafari erkaklar. Onkologik kasallik bilan og'rigan bemorlardagi psixologik buzilishlarni aniqlash maqsadida tekshiruv olib borildi. Bu tekshiruvlar aynan bemorlardagi kasallikdan keyin kelib chiquvchi depressiya va ishga bo'lgan qobiliyatning darajasini aniqlash borasidagi sinamalar orqali aniqlandi. Tekshiriluvchi bemorlarimizda HADS, TSUNG so'rovnomalari o'tkazildi. Shuningdek kreplin jadvali asosida ishga layoqatlilik darajasi hisoblab chiqildi. Bilamizki onkologik bemorlar o'z kasalliklaridan xabar topganlaridan so'ng ularning ongida, hayot tarzida jiddiy stress va depressiv holatlar boshlanadi. Bu jarayonlarni erta aniqlash, depressiyaning darajasini bilish orqali biz bemorlarning ahvolini to'grilash va psixokorreksion terapiyaga ishlarini olib borish imkoniga ega bo'lamiz. Bu esa davolanish jarayonlarini shuningdek bemor va uning atrofdagilariga bo'lgan munosababtlarini ham yaxshilanishga sabab boladi. TSUNG sinamasiga ko'ra bunday bemorlar o'zlarining shaxsiy holatlaridan kelib chiqqan holda, normal holatda, yengil depressiya yoki subdepressiya ya'ni niqoblangan depressiya holatida bo'lishlari ham mumkin. Eng yuqori darajalarida esa bemorlarda haqiqiy depressiv holat va ruhiy tushkunlik aniqlanadi. Bu tekshiruv natijalaraiga ko'r bemorlardagi depressiv holatlar va ruhiy buzilishlarning qay darajada ekanligini aniqlash imkoniga ega bo'lamiz. Onkologik bemorlar bilan nafaqat onkolog shifokorlar balki, psixolog va psixoterapevtlar ham hamkorlikda ish olib borishlari va davo qilishlari bemorlarning tez va oson depressiya holatidan chiqib olishlariga yordam beradi. Bundan tashqari bunday bemorlarning holatidan kelib chiqqan holda Onkologik kasalliklar bilan og'rigan bemorlar bilan muloqot qilishda ularning psixologik holatlarini ham hisobga olish lozim. Bemorlarni nafaqat tibbiy jihatdan davolash balki, ruhiy jihatdan ham ijobiy rag'batlantirib borish kerak. Bemor va oila a'zolari bilan munosabatlarda hayotga bo'lgan ishonch va tuzalish hissini uyg'ota olish kabi jihatlarga alohida e'tibor qaratish kerak bo'ladi. Xulosa sifatida shuni aytishim mumkinki, Yuqorida tekshirilgan bemorlar va ularda qo'llanilgan metodlar o'zining dolzarbligi va aniq natija bera olishi bilan ahamiyatli. Onkologik kasalliklar bilan kassallangan bemorlarning barchasida psixologik buzilish yuzaga kelishi tabiiy va bunday holda depressiyaning darajasini aniqlash va bu holatdan chiqarib olishga qaratilgan ishlar qancha erta boshlansa bemorlarning ahvolini yengilashishiga katta yordam beradi. 2.2. Onkologikkasalliklarda psixologik diagnostika metodikalarini tatbiq etish xususiyatlari. Bugungi kunda inson psixologik xolati bilan bog'liq bo lganʻ somatopsixik xarakterdagi hamda saraton kasalliklariga duchor bo'lgan bemorlarga munosabatning psixologik sabablari bilan ularni davolash o'rtasidagi o'zaro bog'liqlikning mavjudligi tufayli tibbiy psixodiagnostikani qo llash masalalari dolzarb bo lib qolmoqda. ʻ ʻ Hozirgi fan taraqqiyoti jarayonida onkologik bemorlar psixologiyasini o'rganishga va ularga psixologik yordam ko'rsatishga qaratilgan psixoonkologiya va onkopsixologiya tadqiqot yo'nalishlari paydo bo'ldi. Onokologik kasalliklar bilan og'rigan bemorlarga psixologik xizmat masalasi va psixologik muammolarini yechimini topishda onkopsixologiya vujudga keldi. Onkopsixologiya-bu psixologiyaning bir bo'limi bo lib, uning maqsadi saraton kasalligi bilan og'rigan bemorlarga ʻ psixologik yordam ko'rsatish uchun saraton alomatlarini yengish sabablari, shuningdek usullari va imkoniyatlarini o rganishdir [1]. ʻ Onokopsixologiya yo'nalishidagi tadqiqotlarda onkologik kasalliklar bilan og'rigan bemorlar psixologik xususiyatlarni tadqiq etishda qator klinik-psixologik va eksperimental-psixologik metodikalardan foydalanilganligi kuzatiladi. Tadqiqotning maqsadini onkologik kasallikka chalingan bemorlarning ruhiyati bilan bog'liq o'zgarishlar diagnostikasi uchun psixodiagnostika metodikalarini tahlil qilish va o'rganishdan iborat. Adabiyotlar tahlili va metodologiya. Norasmiy intervyu klinik va psixologik usul sifatida amaliyotda muhim o'ringa ega. U bo'yicha tadqiqotlarda sinaluvchilar beshta asosiy guruhlarga ajratilgan: kasallikni aniqlash, kasallikka munosabat va uning sabablari, bemorning davolanishga bo lgan munosabat (shu jumladan jarrohlik amaliyotigaʻ munosabat), ijtimoiy masalalar va kelajakka munosabatlarini o'rganish ko'zda tutilgan. Psixologik diagnostika maqsadida quyidagi psixologik metodlardan, ya'ni Minnesot ko'p tarmoqli shaxs so'rovnomasi (MMPI), Rozensveygning frustratsiyani aniqlash metodikasi va Spilberger- Xaninning shaxsiy va vaziyatli xavotirlanishni baholash so'rovnomasi, Dembo-Rubinishteynning o'z-o'zini baholash metodikalaridan foydalanish mumkin. Onkologik kasallikka chalingan bemorlarning ruhiyati bilan bog'liq o'zgarishlar eksplitsit kuzatishlardayoq xilma xil munosabatni o'zida aks ettiradi. Shu sababli ham tibbiyot sohasida psixodiagnostika tizimini shakllantirish maqsadida onkologik kasalliklar psixologiyasi va kasallik xususiyatlrini inobatga olish o'ta muhimdir. Xattoki, kasallik sabablari aniqlanmasdan onkologiya alomatlari mavjud degan taxminiy xulosalardayoq bemor kuchli ruhiy bosim ostida qolishi tajribalarda ko'p kuzatiladi. Shunga ko ra, onkologik kasallik bilan og'rigan bemorlar diagnostikasiʻ uchun psixodiagnostika metodikalari diagnostikasi masalasi kognitiv funksiyalar, shaxsdagi psixotik, nevrotik va chegaralanganlik diagnostikasidan tafovutlanadi. Chunki kognitiv funksiyalar, shaxsdagi psixotik, nevrotik va chegaralanganlik diagnostikasida tatbiq etilayotgan metodikalar kasallik alomatlarini baholashga xizmat qiladi. Onkologik kasalliklar psixodiagnostikasida aosiy masala shaxs xususiyatlari va kasallik o'rtasidagi munosabatni yortishga e'tibor qaratiladi. Onkologik kasallik diagnostikasi qo'yilgan bemorlarda psixologik baholash vositalari shaxsning psixologik holati va xususiyatlarini tashxisi uchun muhimdir. Onkologik kasallik tashxisi qo'yilgan bemorlarning psixoemotsional holatlaridagi o'ziga xoslikni psixodiagnostik metodikalar ifodalab beradi. Shunga ko'ra onkologik kasalliklar bilan og'rigan bemorlar faoliyati psixodiagnostikasi uchun bemorlar faoliyatini dardga chalinish, uni keltirib chiqaruvchi psixologik omillar, kasallikka, jarrohlik yo'li, lazer terapiya, davolanish va darddan xalos bo'lishga munosabatlarni belgilab beradi. Onkologik kasalliklar bilan og'rigan bemorlarning psixologik diagnostikasi uchun qo'llanilayotgan metodikalar bemorning shu kasalikka mansub ekanligini diagnostikasini emas, balki ushbu toifa bemorlarning psixologik xususiyatlari va qiyofasini tadqiq etish uchun foydalaniladi. Shu maqsadda onkologik kasalliklar bilan og'rigan bemorlarning shaxs qiyofasini tadqiq etish uchun MMPI metodikasining qisqartirilgan shaklidan foydalanishni maqsadga muvofiq deb bildik ("Shaxsning ko'p omilli o'rganishning qisqartirilgan so'rovnomasi"). So'rovnomani saroton kasalligining turli ko'rinishlari bilan og'rigan bemorlarda tatbiq etish rejalashtirildi. Mazkur tadqiqot ob'ektlari doirasida mamlakatimizda ilk bora ushbu so'rovnomani tatbiq etishdan olingan natijalar bo'lishi ehtimoldan xoli emas (1-jadval). Tadqiqotda 52 nafar bemorlar ishtirok etgan bo lib, ulardan 35 nafariʻ kasallik belgilari ijobiy sifatli (SAI) va 17 nafari salbiy sifatli saraton alomatiga ega (SAS) bo'lgan bemorlar ishtirok etdilar (o'pka saratoni, me'da saratoni, ko'krak bezi saratoni, bo'yrak o'smasi, siydik pufagi o'smasi, bachadon saratoni, teri saratoni, ichak saratoni, sigmasimon ichak saratoni). Bemorlarning yosh ko'rsatkichi 13 yoshdan 59 yoshgacha bo'lganlarni tashkil etdi. Natijalar va muhokama. Natijalarda SAI va SAS bo lgan bemorlarning ʻ so'rovnomaning tayanch shkalalari bo'yicha ko'rsatkichlari T ball quyidagicha qiymatlarni aks ettirdi: Onkologik kasallik bilan og'rigan bemorlarning shaxs psixologik profili ko'rsatkichlari ("Shaxsning ko'p omilli o'rganishning qisqartirilgan so'rovnomasi" asosida) bemorlarning umumiy o'rtacha ko'rsatkichlari bo'yicha qiymatlar tayanch shkala bo'yicha 54 T bilan 64T qiymat oralig'ini o'zida aks ettirdi. Eng yuqori ko'rsatkichlar onkologik kasalliklar bilan og'rigan bemorlarda ipoxondiriya (63T), depressiya (63T), isteriya (62T), paranoyallik (61T) va gipomaniya (62T); o'z navbatida ijobiy va salbiy saraton alomatli bemorlarda ham xududi shu faktorlar bo'yicha ko'rsatkichlar yuqori natijani o'zida aks ettirgan ko'rsatkichlar kuzatildi. Biroq tadqiqotda saraton alomatlarini xususiyatiga ko'ra bemorlarning o'rtacha qiymat ko'rsatkichlari bo'yicha ahamiyatli tafovutlar statistik mezonlarga ko'ra kuzatilmadi. Shunday bo'lsa-da, onkologik kasalliklar bilan og'rigan bemorlarning mulohaza yuritish mumkin: shaxs qiyofasiga ko'ra quyidagicha ipoxondriya shkalasiga ko'ra bemorlarning ko'rsatkichlari o'zlarini jismoniy salomatligiga g'amxo'rliklari doimo yuqori, ammo tushkunlikka moyil, muvaffaqiyatga erishishga shubha bilan qaraydi, Shu sababli tibbiy yordam ko'rsatilganda ishonchsizlik sababli ham sezilarli o'zgarish kuzatilmasligi mumkin. Bu esa kasallik jarayonida qo'rquvni somatizatsiyalashga sabab bo'ladi, natijada ichki ruhiy kechinmalar xavotirlanishni orttib ketishiga olib keladi; - o'z navbatida onkologik bemorlarda depressiya va isteriya shkalalaridagi qiymatlarning yuqori bo'lishi ham ipoxondriya shkalasi bilan bog'liq kechadi. Natijada vaziyatli xavotirlanish kuchayishi depressiya fonida kuzatiladi. Tashqi ta'sirlarga beriluvchanlik, tashqi qo'llab-quvvatlashga ehtiyoj yanada o'sadi. Bir jihatda bunday zarurat psixoterapevtik yordam ko'rsatish imkoniyatini yaxshilashga ham xizmat qiladi; - psixasteniya shkalasining yuqori qiymat hosil qilishiga sabab bemorlar salbiy axborotlardan diqqatni chetda olishga qiynaladi, uyqu buziladi, xotirjamlik yo'qoladi, xavotir hissi esa ortadi; - paranoyallik shkalasida ham yuqori natijaning kuzatilishi salbiy fikrlardan o'zini chetga ololmaslik, shubhalanish, dushmanlik kayfiyati, ta'sirchanlik, atrofdagilarning xatti-harakatlaridan yomon maqsadli tassurot izlash orttib ketadi. Bu esa bemorga psixoterapevtik ko'maklashishning ta'sirchanligi kuchini pasayishiga sabab bo'ladi. Psixikasida rigidlik hukmron bo'lib, o'rnashib qolgan salbiy fikrdan voz kecha olmaydi. II bob bo yicha xulosaʼ So'rovnoma doirasidagi ma'lumotlar tibbiyot xodimlari tomonidan davolash chora-tadbirlarini belgilashda bemorlarning ruhiyatiga xos yaqqol tafsilotni ko'z oldilariga keltirish imkonini beradi. Onkologik kasallik bilan og'rigan bemorlarda olib boriladigan psixodiagnostika tadbirlari bemorning holati, kasallikka nisbatan munosabati, davolash chora-tadbirlarini ko'rish uchun tibbiyot xodimining faoliyatini tashkil etishda, ularga to'g'ri yondashuvni amalga oshirishda uslubiy ko'rsatmalar berishda katta yordam berishi shubhasiz. Shu maqsadda onkologik kasalliklar bilan og'rigan bemorlarning shaxs qiyofasini tadqiq etish uchun MMPI metodikasining qisqartirilgan shaklidan foydalanishni maqsadga muvofiq deb bildik ("Shaxsning ko'p omilli o'rganishning qisqartirilgan so'rovnomasi"). So'rovnomani saroton kasalligining turli ko'rinishlari bilan og'rigan bemorlarda tatbiq etish rejalashtirildi. Mazkur tadqiqot ob'ektlari doirasida mamlakatimizda ilk bora ushbu so'rovnomani tatbiq etishdan olingan natijalar bo'lishi ehtimoldan xoli emas Xulosa va tavsiyalar Onkologik kasallikka chalingan bemorlarning ruhiyati bilan bog'liq o'zgarishlar eksplitsit kuzatishlardayoq xilma xil munosabatni o'zida aks ettiradi. Shu sababli ham tibbiyot sohasida psixodiagnostika tizimini shakllantirish maqsadida onkologik kasalliklar psixologiyasi va kasallik xususiyatlrini inobatga olish o'ta muhimdir. Xattoki, kasallik sabablari aniqlanmasdan onkologiya alomatlari mavjud degan taxminiy xulosalardayoq bemor kuchli ruhiy bosim ostida qolishi tajribalarda ko'p kuzatiladi. Shunga ko ra, onkologik kasallik bilan og'rigan bemorlar diagnostikasiʻ uchun psixodiagnostika metodikalari diagnostikasi masalasi kognitiv funksiyalar, shaxsdagi psixotik, nevrotik va chegaralanganlik diagnostikasidan tafovutlanadi. Chunki kognitiv funksiyalar, shaxsdagi psixotik, nevrotik va chegaralanganlik diagnostikasida tatbiq etilayotgan metodikalar kasallik alomatlarini baholashga xizmat qiladi. Onkologik kasalliklar psixodiagnostikasida aosiy masala shaxs xususiyatlari va kasallik o'rtasidagi munosabatni yortishga e'tibor qaratiladi. Onkologik kasallik diagnostikasi qo'yilgan bemorlarda psixologik baholash vositalari shaxsning psixologik holati va xususiyatlarini tashxisi uchun muhimdir. Onkologik kasallik tashxisi qo'yilgan bemorlarning psixoemotsional holatlaridagi o'ziga xoslikni psixodiagnostik metodikalar ifodalab beradi. Shunga ko'ra onkologik kasalliklar bilan og'rigan bemorlar faoliyati psixodiagnostikasi uchun bemorlar faoliyatini dardga chalinish, uni keltirib chiqaruvchi psixologik omillar, kasallikka, jarrohlik yo'li, lazer terapiya, davolanish va darddan xalos bo'lishga munosabatlarni belgilab beradi. Onkologik kasalliklar bilan og'rigan bemorlarning psixologik diagnostikasi uchun qo'llanilayotgan metodikalar bemorning shu kasalikka mansub ekanligini diagnostikasini emas, balki ushbu toifa bemorlarning psixologik xususiyatlari va qiyofasini tadqiq etish uchun foydalaniladi. Shu maqsadda onkologik kasalliklar bilan og'rigan bemorlarning shaxs qiyofasini tadqiq etish uchun MMPI metodikasining qisqartirilgan shaklidan foydalanishni maqsadga muvofiq deb bildik ("Shaxsning ko'p omilli o'rganishning qisqartirilgan so'rovnomasi"). So'rovnomani saroton kasalligining turli ko'rinishlari bilan og'rigan bemorlarda tatbiq etish rejalashtirildi. Mazkur tadqiqot ob'ektlari doirasida mamlakatimizda ilk bora ushbu so'rovnomani tatbiq etishdan olingan natijalar bo'lishi ehtimoldan xoli emas FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR : 1. V.Karimova Psixologiya darslik Toshkent 2014 2. V.Karimova Psixologiya o'quv qo'llanma. Toshkent 3. Nurbek, A. (2021). Management Psychology Leader and Its Characteristics. IJTIMOIY FANLARDA INNOVASIYA ONLAYN ILMIY JURNALI, 1(1), 13-16. 4. Nurbek, A. (2021). Psixologik Salomatlik Va Uning Mohiyati. BARQARORLIK VA YETAKCHI TADQIQOTLAR ONLAYN ILMIY JURNALI, 1(6), 666-669. 5. Alijonov, N. (2022). IMPLEMENTING THE PSYCHOLOGICAL HEALTH OF LEADERS IN THE FIELD OF EDUCATION. Galaxy International Interdisciplinary Research Journal, 10(5), 631-634. 6. N. Alijonov // SOCIO-PSYCHOLOGICAL FACTORS OF LEADERSHIP ACTIVITY// RESEARCH FOCUS . VOLUME 1 | ISSUE 4 | 2022. 241-246 7. Alijonov Nurbek, Saidova Nafisa Nematovna //MAKTABGACHA YOSH DAVRIDA SENSOR TARAQQIYOT MUAMMOSI// Uzbek Scholar Journal. Volume-04, May, 2022. 147-152. 8. Alijonov N. //RAHBAR FAOLIYATI SAMARADORLIGIDA PSIXOLOGIK SALOMATLIKNING O'RNI// "Мировая наука" №3(60) 2022. 3-10. 9. Nurbek, A. (2023). SOCIAL PSYCHOLOGY OF ALTURISM AND ALTHURISTIC BEHAVIOR. American Journal of Interdisciplinary Research and Development, 16, 134-137. 10. ALIJONOV Nurbek // ALTURIZMNING IJTIMOIY PSIXOLOGIYASI VA ALTURISTIK XULQ-ATVOR// JOURNAL OF PEDAGOGICAL AND PSYCHOLOGICAL STUDIES. VolumeI, Issue 5. May 2023. 71-74. 11. Nurbek, A. (2021, December). The Combination of Social Relationships and Psychological Health. In Conference Zone (pp. 268- 270). 12. R.Nuriddinov, D.Mo'minov, & A.Ostanaqulov. (2023). BO'LAJAK PEDAGOGLAR RUHIY SALOMATLIGINI TAMINLASHNING IJTIMOIYPSIXOLOGIK OMILLARI. Scientific Impulse, 1(10), 612–617. 13. D.Mo'minov, R.Nuriddinov, & A.Ostanaqulov. (2023). BADIY ASARLARDA PSIXOLOGIK MANIPULYATSIYANING O RNI VA ʻ AHAMIYATI (LEV TOLSTOYNING “TIRILISH” ASARI MISOLIDA). Scientific Impulse, 1(10), 618–624. 14. NURIDDINOV, R. (2023). BO'LAJAK O'QITUVCHILAR RUHIY SALOMATLIGINING IJTIMOIY-PSIXOLOGIK OMILLARI. Journal of Pedagogical and Psychological Studies, 1(4), 59–62. 15. Nuriddinov Rasuljon Samitjon o'g'li//BO'LAJAK O'QITUVCHILAR RUHIY SALOMATLIGI IJTIMOIY-PSIXOLOGIK OMILLARINING O'RGANILISHI// Multidisciplinary Scientific Journal. 2 (7), 2023. 311-315. 16. Джsолов, М. А. (2022). СЕНСОРНОЕ РАЗВИТИЕ И ОБУЧЕНИЕ У ДЕТЕЙ ДОШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА: Джsолова Мохинур Абдусатторовн, Нуриддинов Расулжон Самиджонович Преподаватели кафедры психологии Ферганского государственного университета. Образование и инновационные исследования международный научно-методический журнs, (11), 363-369. 17. Nuriddinov Rasuljon Samidjon o ' g ' li // OLIY O ' QUV YURTI TALABALARIDA O ' QUV MOTIV VA MOTIVATSIYALARINI NOMOYON BO ' LISHINING PSIXOLOGIK XUSUSIYATLARI // Uzbek Scholar Journal . Volume -06, July , 2022. 1-5 pages . 18. Усмонов Шерзод Ахмаджонович, Закирова Мухаббат Сабировн, Нуриддинов Расулжон Самитжон ўғли //ИЛК ЎСПИРИНЛИК ДАВРИДА АҚЛИЙ ҚОБИЛИЯТЛАРНИНГ ЭМПИРИК ТАҲЛИЛИ// СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ (УЗБЕКИСТАН). № 9 (106), 2021. 12-16 стр. 19. НУРИДДИНОВ Р.С. // INFORMATION AS A SOCIAL - PSYCHOLOGICAL PROBLEM // ПСИХОЛОГИЧЕСКОЕ ЗДОРОВЬЕ НАСЕЛЕНИЯ КАК ВАЖНЫЙ ФАКТОР ОБЕСПЕЧЕНИЯ ПРОЦВЕТАНИЯ ОБЩЕСТВА. Екатеринбург-Ферган, 20 мая 2020 года. 380-382 стр. 20. Samitjonovich, Nuriddinov Rasuljon //SOCIO- PSYCHOLOGICAL ASPECTS OF THE USE OF MODERN INFORMATION TECHNOLOGIES IN THE DAILY LIFE OF CHILDREN// INTERNATIONAL JOURNAL OF DISCOURSE ON INNOVATION, INTEGRATION AND EDUCATION. 1 (2020). 65-67 pages. 21. Rakhmatdjonov Shokhjahon Dilshodbek o'g'l //THE ROLE OF PHYSICAL CULTURE IN PROVIDING THE PSYCHOLOGICAL HEALTH OF THE ATHLETE// INNOVATIVE DEVELOPMENTS AND RESEARCH IN EDUCATION. International scientific online conference. Canada. Part 2, 23.01.2022. 1-3 22. Raxmatjonov Shoxjahon Dilshodbek o'g'li //SPORTCHI PSIXOLOGIK SALOMATLIGIGA TA'SIR ETUVCHI OMILLAR// GALAXY INTERNATIONAL INTERDISCIPLINARY RESEARCH JOURNAL (GIIRJ). Vol. 10, Issue 11, Nov.(2022). 117-121 pages. 23. QURBONOVA Saida Miralimjanovna, RAXMATJONOV Shoxjahon Dilshodbek o'g'li //MAMLAKATIMIZ PSIXOLOGLARI ISHLARIDA SHAXSLARARO MUNOSABATDA MUOMALA MUAMMOSINING TALQINI// Journal of Pedagogical and Psychological Studies. Vol. 1. № 5, (2023). 99-103 pages. 24. Raxmatjonov Shoxjahon Dilshodbeko'g'li //SPEECH ISSUES IN PSYCHOLINGUISTICS// IQRO JURNALI № 2. 04.2023. 503-511 betlar. 25. Raxmatjonov Shoxjahon Dilshodbek o'g'li, Vosiljonov Azizbek Boxodirjon o'g'li //XORIJ PSIXOLOGLARINING ISHLARIDA SHAXSNING TADQIQ ETILISHI// INNOVATIVE DEVELOPMENTS AND RESEARCH IN EDUCATION. Vol. 1. № 12, 2022. 39-47 pages. 26. Raxmatjonov Shoxjahon Dilshodbek o'g'li //TALABALARDA TOLERANTLIKNI RIVOJLANTIRISH – IJTIMOIY PSIXOLOGIK MUAMMO SIFATIDA// International Journal of Economy and Innovation. Volume: 30. 2022. 66-70 pages. 27. Rakhmatdjonov Shokhjahon Dilshodbek o'g'li //PSYCHOLOGICAL ASPECTS OF THE SPORTSMAN PERSONALITY DURING COMPETITIONS// IJTIMOIY FANLARDA INNOVASIYA ONLAYN ILMIY JURNALI. Vol. 2 No. 11 (2022). 215- 221 betlar. 28. Raxmatjonov Shoxjahon Dilshodbek o'g'li //Motiv Va Motivatsiya Muammosining Jahon Va Mahalliy Psixologlar Tomonidan Tadqiq Etilganligi// American Journal of Social and Humanitarian Research, Vol. 3 No. 11 (2022). 256-259 pages. 29. Raxmatjonov Shoxjahon Dilshodbek o'g'li //TOLERANTLIK SHAKLLANAYOTGAN SHAXS MODELINING TAVSIFI// International scientific journal «MODERN SCIENCE АND RESEARCH». VOLUME 2 / ISSUE 5 /2023. 761-764 pages. 30. Raxmatjonov Shoxjahon Dilshodbek o'g'li. (2023). PSIXOLOGIYADA MOTIVATSIYA TURLARI, NAZARIYALARI VA TAHLILI. Научный Импульс, 1(10), 665-670.

I BOB. ONKALOGIK KASALLIKLARNI KECHISHI , RIVOJLANISHI VA DAVOLASH.

1.1. Onkologikkasalliklarda bеmorlar psixologiyasi.

1.2. Kattalardagi onkologikkasalliklarni psixologik tahlili.

II BOB. ONKOLOGIK KASALLIK BILAN KASALLANGAN BEMORLARDAGI PSIXOLOGIK O'ZGARISHLAR VA ULARDAGI DEPRESSIV HOLATNI BAHOLASH.

2.1. Onkologik kasallik bilan xastalangan bemorlardagi depressiv holatlar

2.2. Onkologikkasalliklarda psixologik diagnostika metodikalarini tatbiq etish xususiyatlari.

Купить