• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 15000UZS
Размер 2.4MB
Покупки 0
Дата загрузки 07 Декабрь 2024
Расширение doc
Категория Информатика и ИТ

Продавец

Bahrom

Дата регистрации 05 Декабрь 2024

245 Продаж

Oziq-ovqat injiniringida modellashtirish va avtomatlashtirish

Qo‘lda ta’sir – – – o‘lchanayotgan kattalikning yuqori chegarasi + – Ko‘rsatish – – + Avtomatik ulanish, surilish – – – Vaqt, vaqtli dastur – – + – Sath – – – O‘lchanayotgan kattalikning pastki chegarasi Namlik – – – – + – – – – + – – – – Bosim, vakuum – – – – Sifatni ifodalovchi kattalik Vaqt bo‘yicha integrallash jamlash – + – Radiaktivlik – Qayd etish – – Tezlik chastota – – Ulash, uzish, qayta ulash, blokirovka – Temperatura – – + – Bir nechta turli o‘lchanuvchi kattaliklar – – – – Massa – – – – Qovushqoqli k – + – – Tavsiya etilmaydigan zahira harf – – – – + – – + – + – – – – 7MF1565-3BG00-1AA1 0÷1 0 bar SITRANS P200 7MF1565-3SA00-1AA1 0÷1 6 bar SITRANS P200 7MF1565-3SB00-1AA1 0÷ 25 bar SITRANS P200 7MF1565-3SD00-1AA1 SARF O‘LChOV ASBOBLARI O‘LChASh ChEGARASI TURI 0,6 ÷ 240 m 3 /soat Ultra tovishli sarf o‘lchagich suyuqliklar uchun SITRANS FUS380 DN100 1 ÷ 400 m 3 /soat SITRANS FUS 380 DN125 2,5 ÷ 900 m 3 /soat SITRANS FUS 380 DN200 38 ÷ 14200 m 3 /soat SITRANS FUS 380 DN 8 00 0 ,6 ÷ 120 m 3 /soat SITRANS FUE380DN100 1 ÷ 200 m 3 /soat SITRANS FUE380DN1 25 2,5 ÷ 500 m 3 /soat SITRANS FUE380DN 2 00 2,5 ÷ 500 m 3 /soat SITRANS FUE380DN 2 00 2,5 ÷ 500 m 3 /soat SITRANS FUE380DN 2 00 38 ÷ 7600 m 3 /soat SITRANS FUE380DN100 SATH O‘LChOV ASBOBLARI O‘LChASh ChEGARASI TURI 40-100m Sochiluvchan moddalar uchun SITRANSL R560 0-32m SITRANS LG 240 0-75m SITRANS LG 250 0-60m SITRANS LG 260 0-60m SITRANS LG 270 5mm-20m SITRANS LG 250 0.3m- 8m Ultra tovushli Suyuqliklar uchun SITRANS Yecomax XRS-5 0.3m-10m Ultra tovushli Suyuqliklar uchun SITRANS YecomaxST-H 0.3m-10m Ultra tovushli Suyuqliklar uchun SITRANS Yecomax XPS-10 0.3m-15m Ultra tovushli Suyuqliklar uchun SITRANS Yecomax XPS -15 0.6m-30m Ultra tovushli Suyuqliklar uchun SITRANS Yecomax XPS -30 Izoh: Ba’zi o‘lchov asboblari uchun ikkilamchi o‘lchov asboblari tanlanishi kerak bo‘ladi. Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati: 3 termoprivod yoki masofadan boshqaruvchi rostlagich bilan birga ishlovchi GERS zonali klapan 4 2 tarmoqli termostatik klapan 5 17760 5X 2 tarmoqli termostatik klapan 15; 20 kvs, m 3 /soat 2,9; 3,21 6 17217 TS-V Muvozanatga keltiruvchi va rostlovchi GERS klapani 15;20; kvs, m 3 /soat 1.9; 0.47; 1.00; 3.9 7 12117 5 x GERS suv (suyuklik) tizimini aniq rostlash uchun ikki tomonli sharli kran 15;20; 25; 32; 40; 50 kvs, m 3 /soat 5 - 50 8 14002- FIX-TS bosimlar farqini bir xilda rostlovchi qurilma 23 kPA 15;20; 25; 32; 40; 50 m 3 /soat 2.66-14.95 9 14006 1x GERS KOMV1 -klapan- sarfni uzluksiz rostlash uchun rostlagich 15;20; 25; 32; 40; 50 m 3 /soat 04.5 10 14037 Teng foizli yoki tugri chizikka yakinlashtiruvchi GERS 4037 bo‘lakka bo‘lish va ajratuvchi 3-tarmoqli, hamda 2-tarmoqli klapan sifatida ishlatiladigan rostlovchi klapan, 15; 20; 25; 32; 40; 50; m 3 /soat 4,0; 6,3; 10; 16; 25; 40 11 Teng foizga yaqinlashuvchi Zaslonka GERS 4219 50; 65;80;100; 120; 150;200; 250; 300; m 3 /soat 91; 206; 436; 660; 1300; 2100; 4100; 6090; 9570 Misol. 1. N.R. Yusupbekov , D.P. Muxitdinov. «Texnologik jarayonlarni modellashtirish va optimallashtirish asoslari.- T . : « Fan va texnologiya » , 2015 . 2. Г. Б. Yeвгенев и др . Основы автоматизации технологических процессов и производств: учебное пособие: в 2 т. / под ред. Г. Б. Евгенева. — Москва: Издателство МГТУ им. Н. Э. Баумана, 2015. — 441с. 3. Полоцкий Л.М., Лапшенков Г.И. Автоматизация химических производств . М.: Химия, 1982. - 295 с. 4. Тимохин А.Н. Моделирование систем управления с применением Matlab: учебное пособие [Электронный ресурс] / Тимохин А. Н., Румянцев Ю. Д. - НИЦ ИНФРА-М, 2016. http://znanium.com 5. Молдабаева, М. Н. М75 Контролно-измерителные приборы и основы автоматики: учебное пособие / М. Н. Молдабаева. – Москва; Вологда: Инфра- Инженерия, 2019. – 332 с.: ил., табл. ISBN 978-5-9729-0327-6 6. Yusupbekov N.R., Muhammedov B.I., G ulomov Sh.M. Texnologikʼ jara е?nlarni nazorat qilish va avtomatlashtirish: texnika oliy o quv yurtlari talabalari ʼ uchun darslik. – T.: O qituvchi, 2011.-576 b. ʼ 7. Yunusov I.I., Artikov A.A., Ismatullayev P.R. Kimyo va oziq-ovqat texnologiyasida EHM ni qо‘llash, О‘quv qо‘llanma, T.: «NISIM». 2001.148 b. 8. Демченко В.А. Автоматизация и моделирование технологических процессов АЭС и ТЭС. Учебник: Одесса. Астропринт, 2001. - 305 с 9. SIMULINK – моделирование в среде MATLAB. Учебное пособие. –М.: МГУИЭ. 2002. -128с. 10. Межгосударственный стандарт ГОСТ 21.208–2013. Автоматизация технологических процессов. Обозначения условные приборов и средств автоматизации в схемах. 11. www.sciencedirect.com 12. www.scopus.com 13. http://www.instrumentationtools.com 14. http://www.instrumentationtools.com 15. https://studfile.net/preview/580775/ 16. https://studfile.net/preview/580775/ Mazkur uslubiy qo‘llanmadan “Oziq-ovqat injiniringida modellashtirish va avtomatlashtirish” fanidan kurs ishining bajarish uchun oziq-ovqat mahsulotlari texnologiyasi yo‘nalishida tahsil olayotgan talabalar qo‘llanishlari uchun tavsiya etiladi Shuningdek, uslubiy qo‘llanmada texnologik jarayonlarni avtomatlashtirilgan boshqarish tizimlarini loyihalash masalalarini ham keltirilgan. Tuzuvchi: Akromxo’jaev Y. - Toshkent kimyo-texnologiya instituti «Informatika, avtomatlashtirish va boshqaruv» kafedrasi katta o‘qituvchisi Masharipova Z.A. - Toshkent kimyo-texnologiya instituti «Informatika, avtomatlashtirish va boshqaruv» kafedrasi katta o‘qituvchisi Taqrizchi: Boboyorov R.A. - Toshkent kimyo-texnologiya instituti «Informatika, avtomatlashtirish va boshqaruv» kafedrasi dotsenti, t.f.n. Uslubiy qo‘llanma «Informatika, avtomatlashtirish va boshqaruv kafedrasi» kafedrasining 2021__ yil “ ___ ” __________ dagi ___ - sonli majlisida ko‘rib chiqilib, fakultet Ilmiy-uslubiy Kengashida ko‘rib chiqish uchun tavsiya etilgan. «Informatika, avtomatlashtirish va boshqaruv kafedrasi» kafedrasi mudiri _______________ D.T.Qaraboev Uslubiy qo‘llanma “ Oziq – ovqat mahsulotlar texnologiyasi ” fakulteti Ilmiy-uslubiy Kengashining 2021_ yil “ ____ ” _________dagi ______ - sonli majlisida ko‘rib chiqilib, institut Ilmiy-uslubiy Kengashiga tasdiqlash uchun tavsiya etildi . Ilmiy-uslubiy kengash raisi OOMT fakulteti dekani _______________ Uslubiy qo‘llanma institut Ilmiy-uslubiy Kengashining 2021 yil “ ___ ” ___________dagi _____ - sonli majlisida ko‘rib chiqilib, chop etishga tavsiya etildi. TKTI ilmiy-uslubiy Kengashi raisi: _____________ T.T.Safarov qiymatli almashish mumkin bo‘lgan umumiy texnik tilni egallashni ham talab qiladi. Bu biror texnologik jarayonini avtomatlashtirishning mantiqiy hisoblangan va texnik jihatdan asoslangan tizimining avtomatlashtirish tizimlarini montaj qilish, sozlash va ishlatish masalalari bilan shug‘ullanuvchi mutaxassislar uchun birday tushunarli bo‘ladigan tilda ifodalanishi kerak, demakdir. Bunda barcha mutaxassislarda yaratilayotgan avtomatlashtirish tizimining asbob bilan ta’minlanishi, berilgan rostlash qonunlarini amalga oshirish, asboblarni va avtomatlashtirish vositalarini montaj qilish – usullarini, impulsli va buyruq liniyalarini va manba liniyalarini o‘tkazish sohasida tushuncha yagona bo‘lishi kerak. Bu bir so‘zdan tushunishga, masalan, montaj ishlarida ishlovchilar tizimni ishlab chiqish yoki ishlatish jarayonida montajchilarning bevosita ishtirokisiz qay tarzda erishish mumkin. Bunday bir – birini tushunish maxsus ishlab chiqiladigan texnik hujjat vositasida ta’minlanadi, bu hujjat texnologik jarayonni avtomatlashtirish loyihasi deyiladi. Avtomatlashtirilgan texnologik jarayon loyixasini ishlab chiqish kurs doirasida quyidagi amallarni bajarishdan iborat bo‘ladi: 1. Texnologik jarayon xaqida aniq ma’lumotlar bilan tanishish va kerakli parametrlar qiymatini va texnologiya ruxsat etgan o‘zgarish chegaralarini aniqlash; 2. Jarayon o‘tadigan asosiy qurilmani tahlil etish, unda o‘tadigan jarayon uzatish funksiyasini (jarayon modeli) hisoblab topish; 3. Rostlagichlar bilan tanishish talab etilgan texnologik jarayonni qanoatlantiriuvchi rostlagichni tanlash; 4. Qurilma va rostlagich matemetik modelidan foydalanib, boshqarish tizim modilini MATLAB yordamida jarayon komptor modelini tuzish. Model yordamida eng mshqobil utish chizmasini topish va shu rejimga to‘g‘ri keladigan roslagich sozlash koeffitsientlarini topish; 5 . Berilgan tablitsalardan o‘lchovchit va ijrochi mexanizm (rostlovchi) tanlash; 6. Jarayon funksional sxemasini tuzish. Kimyoviy texnologiya sanoatida asosan quyidagi reaktorlar qo‘llaniladi; absorber ekstraktorlar, rektifikatsion kollonlar, issiqlik uzatuvchilar (teploobmennik) ekstraktorlar, kompressorlar va boshqa texnologik qurilmalar. Bu qurilmalar avtomatik boshqarish tizimiga (ABT) ta’sir ko‘rsatuvchi qism (bo‘lak) deb hisoblanadi. Xar bir qurilma o‘zining kirish – chiqish ko‘rsatkichlarining o‘zgarishi bilan tizim dinamikasini o‘zgartiradi. Umumiy tizim dinamikasi ko‘rsatkichni talab etilgan meorda ushlab turish uchun, xar bir qurilma kirish – chiqish qiymatlarini (o‘tish chizmasini ) talab etilgan reglamet chegarasida boshqarish kerak bo‘ldi. Bu vazifani bajarish uchun qurilma matematik modelini Ijro mexanizmi. Umumiy belgilanishi Bog‘lanish chiziqlari Bog‘lanish chiziqlarining o‘zaro kesishishi Temperaturani o‘lchash uchun joyiga ko‘ra o‘rnatilgan dastlabki o‘lchov o‘zgartkichi (sezgir element) O‘rniga ko‘ra o‘rnatilgan kshrsatuvchi temperaturani o‘lchash uchun asbob Shchitda o‘rnatilganini ko‘rsatuvchi temperaturani o‘lchash uchun asbob O‘rniga ko‘ra o‘rnatilgan ko‘rsatkichlarni masofadan turib temperaturani o‘lchash uchun shkalasiz asbob Shchitda o‘rnatilganini ko‘rsatuvchi bir nuqtali, qayd etuvchi temperaturani o‘lchovchi asbob Shchitda o‘rnatilgan, qayd etuvchi, avtomatik aylanib chiquvchi qurilmali temperaturani o‘lchovchi asbob Shchitda o‘rnatilgan, proparsional – integral rostlovchi, qayd etuvchi temperaturani o‘lchash uchun asbob Joyiga ko‘ra o‘rnatilgan, shkalasiz pozitsion qonun bilan rostlanuvchi temperatura rostlagichi Joyiga qarab o‘rnatilgan, kontak qurilmali shkalasiz temperatura o‘lchash uchun asbob Shchitda o‘rnatilgan, yuqori va pastki sathlarida signalizatsiyali, kontaktli qurilma bilan ko‘rsatuvchi sathni o‘lchovchi asbob Shchitda o‘rnatilgan, vaqtincha dastur bo‘yicha jarayonni boshqarish uchun asbob П TC ПИ TR CTI TT TR TIR TS H LIA L KS saqlanishi shart bo‘lgan qiymati rostlanunchn kattalnkning berilgan qiymati deyiladi. Amalda ko‘pincha xom ashyoning sarfi va tarkibi, apparatlardagi temperatura, bosim va hokazolarling o‘zgarishi kuzatiladp. Texnologik jarayonning maqsadga muvofiq ravishda oqib o‘tishiga teskari ta’sir ko‘rsatuvchi hamda sistemalardagi moddiy va energetik balansini buzuvchi o‘zgaruvchilar g‘alayonlanishlar deb ataladi. G‘alayonlanishlar ta’sirida xato paydo bo‘ladigan texnologik jarayon rejimi turg‘unlashmagan reoki.u. deyiladi. H ar bir boshqarish sistemasida kirish va chiqish parametrlari (uzgaruvchilari) b o‘ ladi. Kirish parametrlariga xom ashyon in g boshlang‘ich holatini xarakterlovchi o‘zgaruvchi hamda vakt o‘tishi bilan o‘zgaradigan uskuna parametrlari, texnologik jarayonning oqib o‘tishini ani q lovchi o‘zgaruvchilar kirad i . Kirish o‘zgaruvchilari rostlanadigan va rostlanmay-digan b o‘ lishi mumkin. Chi q ish parametrlariga chikarilgan mahsulot sifatini (kimyoviy tarkib, zichlik va boshkalar) xarakterlovchi kursatkichlar, shuningdek, xisoblash yuli bilan aniqlanadigan texnika-iktisodiy (uskunalarnipg ishlab chikarish unumdorligi, mahsulotning tannarxi) ko‘rsatkichlar kiradi. Sistemaning ishlashi vaktida rostlanuvchi kattalikning hozirgi qiymati berilgan kiymatiga mos kelishi uchun sistemaga ta’sir ko‘rsatish kerak (boshqariladigan uzgaruvchi orqali). Boshqariladigan o‘zgaruvchi sistema boshqaruv ta’sirining (xom ashyoning sarfi, tarkibi va boshqalar) sonli xarakteristikasidir. Asosiy qism. Texnologik jarayonlarni avtomatik boshqarishning vazifasi rostlagich yordamida rostlanuvchi ob’ektdagi kerak bo‘lgan texnologik sharoitni avtomatik ravishda saqlash, agar bu sharoit buzilsa, uni qayta tiklashdan iboratdir. Avtomatik rostlash vaqtida (rostlanuvchi ob’ektga rostlagichning ta’siri tufayli) rostlanuvchi kattalikning xozirgi qiymatiga berilgan qiymatiga teng yoki unga yaqin bo‘ladi. * Sanoatning kimyo, oziq-ovqat va boshqa tarmoqlarining amaldagi korxonalarini zamonalashtirish va yangilarini yaratish ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirishning turli masalalarini hal qilish bilan bog‘liq katta hajmdagi ishlarni bajarishni ko‘zda tutadi. Avtomatlashtirish tizimlarini ishlab chiqish va bevosita ishlab chiqarish jarayonlariga joriy qilish – ko‘p bosqichli jarayondir. Zamonaviy ishlab chiqarishning ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirishda hal qilinadigan masalalar mutaxassislardan turli avtomatlashtirish asboblarining tuzilish va ishlash prinsiplarini, avtomatik tizimlarning turli ko‘rinishlari va sinflarini yasash metodlarini bilishni ham, texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish sohasidagi ishlar bilan birga aniq va bir 2- rasm. Ob’ektning o‘tish grafigi Jarayon chiqish (u ) chizmasidan ko‘rinib turibdiki , bunday chizmaga ega bo‘lgan jarayon mo‘tadil (ustoychiviy) deyiladi, ya’ni turtki berilgandan keyin ma’lum vaqt o‘tgach chiqish qiymati o‘zgarishi tezligi kamayadi, so‘ngra o‘zgarish to‘xtaydi, bunday holatli qurilmalar tizimini “aperiodik zveno” yoki “inersiyali qurilma” deb ataydilar. Aperiodik zvenolar quyidagi differensial tenglama bilan yoziladi, Bu yerda T 0 – zvenoning doimiy qiymati, k - zveno kuchaytirgich koeffitsienti, u, z – chiqish va kirish o‘zgaruvchilari. Differensial tenglamaga Laplas operatorini qo‘llab quyidagicha yozishimiz mumkin: Т 0 py + y = k z y (T 0 p + 1) = kz y/ z = W(p) =k/(T 0 p + 1) Bu erda differensial tenglama algebraik tenglama ko‘rinishiga keladi, chiqish va kirish o‘zgaruvchilarni nisbatini olib uzatish funksiyasi modelini hosil qilamiz. Chiqish chizmaning ko‘rinishi S –harfiga o‘xshaganligi uchun uni, S -chizma deb ataladi. 2-rasmda kerakli nuqtalarni belgilab chiqamiz, har qanday qurilma xajmga ega bo‘lib, xajm qurilmadagi modda miqdorini ifodalaydi, modda miqdori, qurilma sezgirligini – kechga qolish darajasini ko‘rsatadi. Qurilma kirish qiymatiga turtki berilganidan so‘ng, chiqish qiymatining o‘zgarishi boshlanish vaqti a nuqtadan boshlanadi va “ oa ” kesma qurilma kechga qolish vaqti deb hisoblanadi. S - chizmada eng tez o‘zgaruvchi nuqta E topib, unga urinma o‘tkazamiz va urinma bilan ordinata o‘qi uchrashgan nuqtani b bilan belgilaymiz. E - nuqtaning ordinata o‘qidagi proeksiyasini C nuqta bilan belgilamiz. Urinmaning muvozanat = d + y p=2 bo‘lganda Qurilma kuchaytirgich koeffitsienti quyidagicha hisoblanadi: K= Jadvaldan topilgan n, k 1 , k 2 qiymatlarni uzatish funksiyasi formulasiga qo‘yib, qurilma uzatish formulasini topiladi. Agar p=1 unda T= T bd T ab . Agar p > 1 bo‘lsa T= T ab / k 1 , = k 2 T. Qurilma kechga qolishi ( kechikish vaqti) u = T ab – 1 . III. ROSTLAGIChLAR VA ULARNI TANLASh Kimyo sanoatning eng muhim talablaridan biri — texnologik jarayonning turg‘unlashgan rejimini saqlashdan iborat. Moddiy va energetik balansga rioya qiladigan mashina yoka apparat rostlanuvchi ob’ekt deyiladi. Texnologik jarayonni boshqarishning asosiy vazifasi qurilmada asosiiy ko‘rsatkichlarni (parametr) kerakli kattalikda (zadannoe znachenie) ushlab turish va qurilmaga ta’sir etuvchi tashqi turtki (izmenenie parametrov) ta’sirini tezroq yo‘qotish, ya’ni o‘tish jarayonini tezlatishlardan iboratdir. Rostlagich, boshqarish tizimida yopiq zanjirni tashkil etuvchi elementlardan biridir. Boshqarilayotgan ko‘rsatkichning shu laxzadagi qiymatining berilgan qiymatdan farqi rostlagich uchun kirish kattaligi bo‘lib, biror funksional o‘zgarishi chiqish qiymat bo‘ladi Agar u = 0 bo‘lsa unda x=f(y) Bu formula rostlagich qonuniyatini ko‘rsatadi. Har bir rostlagich turi alohida qonuniyatga ega. Uzluksiz rostlagichlar rostlash qonuniyati bo‘yicha proporsional, integral, differensial, proporsional-integral, proporsional – integral-differensial va pozitsion rozitsion rostlagichlarga bo‘linadi (3-jadval). Roslagichlar haqida ma’ruzada va tajriba ishlarida tanishgansiz, shu sababli roslagichlarni tanlash xaqida fikr yuritamiz. Joyiga ko‘ra o‘rnatilganini ko‘rsatuvchi mahsulot sifatini o‘lchovchi asbob Joyiga ko‘ra o‘rnatilgan signal o‘zgartgich. Kirish signali pnevmatik, chiqish signali – elektirik Ko‘paytirish vazifasini bajaruvchi hisoblash qurilmasi Elektr dvigatelini boshqarish uchun yurgizish apparaturasi Shchitda o‘rnatilgan, masofadan boshqarish boypas paneli Shchitda o‘rnatilgan, boshqarishni tanlash uchun mo‘ljallangan boshqaruv kaliti Rostlash organi 5 – jadval . O‘lchanayotgan kattaliklar va asboblarning funksional belgilarining harfiy belgilanishi.Belgi O‘lchanadigan kattalik Asbobning funksianal belgisi Asosiy belgilanishi Qo‘shimcha belgilanishi Axborotning akslanishi Chiqish signalining shakllanishi Qo‘shimcha qiymat + – signalizatsiya – + + – – – – + – – Avtomatik rostlash boshqarish – Zichlik Farq, o‘zgarishi – – – e Istagan elekter kattalik – + – – Sarf Nisbat,kasr – – – O‘lcham, siljish, holat – + – –O 2 QI P/E PY K FY NS HC HC S101-2 ruxsat beriladi (bu birinchi navbatda manometrlarga tegishli) bunday asboblarning pozitsiya nomerlari ko‘rsatiladi. 3 -ra s m. GOST 21.404-85 b o‘ yicha as bobning shartli belgilanishini ifodalash prinsipi. Bu hollarda ayrim qurilmalardan chiqqan bog‘lanish yo‘llarini birlashtirish maqsadga muvofiqdir. Shuningdek, bir necha datchikdan chiqib, signal bitta ikkilamchi asbobga borganda (masalan, agar bir nechta qarshilik termometrlari bitta ko‘prik bilan ishlaganda) ham yo‘llarni birlashtirib ko‘rsatish mumkin. Avtomatik asboblarning kontaktlari signal berish, blokirovkalash va himoya kabi elektr chizmalarida ishlatilsa, u holda bog‘lash yo‘llari bitta gorizontal chiziqda birlashtiriladi va unga masalan, «Boshqarishning elektr chizmasi», «Signal berish chizmasi» kabi yozuvlar yoziladi. 4-rasmda misol tariqasida TJ avtomatlashtirish sxemasi keltirilgan bo‘lib, unda ishlovga berilayotgan mahsulotning temperatura va sarfi ART amalga oshirilgan; magistraldagi bug‘ bosmi ART to‘planuvchi idishdagi sath pozitsion ART; nasos elektr yuritmasini boshqarish tizimi. Ўлчанаётган катталикнинг асосий белгиланиши Ўлчанаётган катталикнинг қўшимча белгиланиши Асбоб функционал аломатининг белгиланиши Асбобнинг позицион белгиланишиP D I R C 7-2 P (Босим) D ( Босимлар фарқи ) I (Кўрсатиш) R (Қайд қилиш) C (Автоматик ростлаш) W(p)=k p +T D r Qurilma uzatish funksiyasini va rostlagichni tanlaganimizdan so‘ng MATLAB tizimida, boshqarish tizim blok sxemasini yig‘iladi, rostlagich koeffitsientlarini o‘zgartirib chiqish chizmasi asosida eng muqobil rejimi tanlab olinadi ( 7 - rasm). IV. Qurilma moduli va tanlangan roslagich asosida MATLAB tizimidan foydalanib boshqarish tizim blok sxemasini tuziladi (7-rasm) va uni kompyutirda tahlil etib, optimal o‘tish jarayonining o‘zgaruvchi koeffitsientlari (k p , T u , T d ) topiladi, qiymatlarini yozib olinadi va tizimni sozlash jarayonida ulardan foydalaniladi. V. Endi qurilma funksional boshqarish tizimi tuziladi. Buning uchun chiqish qiymatni o‘lchovchi yozib boruvchi qurilma tanlab olinib, o‘zgaruvchi qiymatni yozib boruvchi ikkilamchi qurilmada tanlangan rostlagich bo‘lishi shart. Qurilmaga kiruvchi agentni boshqarish uchun sarfning qiymatiga qarab, ijrochi qurilma tanlanadi [3 ]. Boshqarish funksional chizmasini GOST 21.404-85 talablari asosida chizish kerak. Endi qurilmaning funksional boshqarish tizimi tuziladi. Buning uchun tizimda o‘zgaradigan qiymatlani o‘lchash uchun datchiklar va ikkilamchi qurilmalar tanlanadi ( - jadval). Ikkilamchi qurilmada tanlangan rostlagichlar 8-rasm. Boshqarish tizim funksional chizmasi. Adabiyot va uslubiy qo‘llanmalardan foydalanib, birlamchi, ikkilamchi asboblar, rostlagich, boshqaruvchi va ijrochi qurilmalarni GOST 21.404-85 talabiga mos ravishda tanlanib, ularning nomlari va markalarini 9-jadval tarzida joylashtiriladi (9- jadval). 9-jadval Poz № O‘ lchanay otgan kattalik O‘l chanuv chi. kat.tavsif O‘ rnat. Joyi. O‘ lchovchi va bosh q ar. q ur.tavsifi. Soni Ilova 1-1 Xarorat 130-230 o C Agressiv emas Joyida Q arsh . termometrii Metran TXAU, 0- 100 oS 1 1-2 Xarorat 130-230 o S Agressiv emas Shitda Xarotatni o‘lchochi Boshqaruvchi qurilma OVN TRM12, dasturiy bosh. 1 1-3 Xarorat 130-230 o C Agressiv emas Shitda Xarotatni dasturlovchi qurilma TRM12, 1 1-4 Xarorat 130- 230 o S Agressiv emas Trubada Elektr ijrochi mexanizm. OVEN TRM -212 1 2-1 Sarf, par Sarfi. Agressiv emas Joyida Elektron sarf o‘lchagich. METRAN- 331, Dymetic/ 1 1-3 Yog‘ sarfi. Agressiv emas Joyida Elektron sarf o‘lchagich. METRAN- 331, Dymetic/ 1 Texnologik jarayonlarni nazorat qilishda albatta o‘lchov asboblaridan foydalanamiz. Har bir talaba kurs ishini bajarishda quyidagi keltirilgan jadvalda o‘zlariga kerakli bo‘lgan ma’lumotlar olinadi. 10-jadval TEMPERATURA O‘LChOV ASBOBLARI O‘LChASh ChEGARASI TURI -70 ÷250 0 S Kengayish termometrlar Bimetall A55 0÷100 0 S Manometrik termometrlar TPG 189P 0÷100 0 S Elektr qarshilik termometrlari Pt 100 0 S (4-20mA) (-50 0 S÷400 0 S) SITRANS TS500 (-40 0 S÷1100 0 S) Termo e lektrik termometr SITRANS N (-40 0 S÷1000 0 S) Termoelektrik termometr SITRANS K (-40 0 S÷750 0 S) Termoelektrik termometr SITRANS J -40 ÷1100 0 S TSS310 BOSIM O‘LChOV ASBOBLARI O‘LChASh ChEGARASI TURI 8.3÷30.000 mbar SITRANSP 7MF4233 8.3÷100.000 mbar SITRANSP 7MF4333 8.3÷100.000 mbar SITRANSP 7MF4433 8.3÷30.000 mbar SITRANSP 7MF4433 0÷1 bar SITRANS P200 7MF1565-3BA00-1AA1 0÷1 ,6 bar SITRANS P200 7MF1565-3BB00-1AA1 0÷ 2,5 bar SITRANS P200 7MF1565-3BD00-1AA1 0÷ 4 bar SITRANS P200 7MF1565-3BE00-1AA1 0÷ 6 bar SITRANS P200 Eslatma: «Plyus» ishorasi bilan belgilangan harfiy belgilash zahira belgi bo‘lib, «minus» ishorasi bilan belgilanganlari foydalanilmaydi. 6-jadval. Asboblarning funksional belgilarini aks ettiruvchi qo‘shimcha harfiy belgilashlar Belgilashlar Nomlanishi Ye Sezgir element (birlamchi o‘zgartirish) T Masofadan uzatish (oraliq o‘zgartirish) K Boshqarish stansiyasi Y O‘zgartirish hisoblash funksiyalari Ob’ektlarni avtomatik boshqarish funksional chizmasini tuzish Apparatura komplektida qo‘shimcha raqamli indekslarning berilishi qo‘yidagi ketma – ketlikda amalga oshiriladi: datchik, o‘lchovchi yoki rostlovchi asbob, qayta ulagich va hokazo. Avtomatlashtirish sxemasining (AS) pozitsion belgilanishi loyihaning barcha materiallarida saqlanadi. Asbobning yoki qurilmaning (qo‘lda boshqariluvchi qurilmalardan tashqari) belgilanishdagi birinchi raqam o‘lchanayotgan kattalikning nomi hisoblanadi. Qo‘lda bajariladigan ishlar uchun mo‘ljallangan qurilmalarning (knopka, boshqarish kaliti va boshqalar) harfiy belgilanishi N harfidan boshlanishi kerak. Asbobning funksional belgilarining harfiy belgilanishining joylanish tartibi I, R, C, S, A ketma – ketlik bilan belgilangan. Chizmalarda iloji boricha chiziqlar kam bo‘lishi yoki kesishishi kerak. Agar prinsipial chizmalarda chiziqlar ko‘payib ketsa, adres usulidan foydalaniladi, bunda joyiga o‘rnatilgan asboblarda, ko‘rsatilgan gorizontal chiziqdan 40... 80 mm masofada, bog‘lanish yo‘llari uziladi. Xuddi shu masofada o‘lchash uchun impuls olish joyi va ijro etuvchi mexanizmlar o‘rnatilgan yrdan bog‘lash chiziqlari uziladi. Bog‘lash chiziqlarining raqamli adreslari qo‘yi va yuqori uzunliklarga mos ikkita gorizontallarda joylashadi. Uzilish yerlarida chapdan ungga tartib bilan ortib boradigan qilib nomerlar yoziladi. Nazorat – o‘lchash asboblarining to‘g‘ri tanlangani haqida oldindan fikr yuritish maqsadida bog‘lash chiziqlarining quyi kesmalari yonida o‘lchanayotgan texnologik parametrlarning eng yuqori miqdorlari ko‘rsatiladi. Bundan tashqari, bu ma’lumotlardan o‘lchash asboblarining shkalasini tanlaganda foydalanish mumkin. Avtomatlashtirishning prinsipial chizmasini o‘qishni osonlashtirish maqsadida asboblar va rostlagichlarning shartli ifodasida kirish signallarini tepadan, chiqish sinallarini esa pastdan ulagan ma’qul. Agar chizmada bir xil xarakteristikali joyiga o‘rnatilgan asboblar ko‘p marotaba qaytarilsa, u holda «Mahalliy asboblar» to‘rtburchagiga faqat bitta asbob belgilanishini chizishga Vaqtinchalik kechga qolish qiymat ( ) hisoblaymiz: 8-jadval Tajriba natijalari Vaqt t, c Suyuqlik teperaturasi T s , o S Vaqt t, c Suyuqlik teperaturasi T s , o S Eksperiment qiymati Hisobiy qiymati Eksperiment qiymati Hisobiy qiymati 0 91.00 91.00 30 93.25 93.19 5 91.00 91.00 40 93.75 93.86 10 91.25 91.16 50 94.20 94.25 15 91.75 91.63 75 94.50 94.62 20 92.25 92.19 100 94.75 94.68 25 92.75 92.68 5 - rasm. Jarayonning o‘tish chizig‘i Qurilma kechikish qiymatini hisoblaymiz: Qurilma kuchaytirish koeffitsient qiymatini hisoblaymiz: Qurilmani uzatish funksiyasini yozamiz (II, 82) Tajriba natijasi taxlili bulishi shart. Qurilmaga kiruvchi va chiquvchi oqimlar inobatga olinadi. Sarfni boshqarish uchun, ijrochi qurilma tanlaymiz. VI. Boshqarish funksional chizmasini GOST talablari asosida chiziladi va tanlayotgan o‘lchovchi, boshqaruvchi qurilmalar tuplamini tablitsa shaklida yozib qo‘yiladi. GOST elementlari yordamida texnologik jarayonlarni avtomatlashtirishning funksional chizmasini tuzish Avtomatlashtirishning prinsipial chizmasida texnologi k jarayonni avtomatik bosh q arish vositalarining h ammasi shartli ravishda k o‘ rsatiladi. Prinsipial chizmalarda avtomatlashtirish vositalarining shartli tasvirlari GOST 21.404 – 85 talablari asosida bajariladi (4 ,5 - jadvallar). Avtomatlashtirish prinsipial chizmasining pastki q ismida bosh q arish shchiti va pultiga montaj q ilinadigan nazorat va avtomatika asboblari k o‘ rsatiladi. Avtomatlashtirish asboblari va vositalarini hamda shartli belgilarini belgilashning ikki usuli tavsiya etiladi: soddalashtirilgan va mufassal kengaytirilgan belgilash uslubida murakkab vazifalarni, masalan, nazorat qilish, rostlash va signalizatsiyani amalga oshiruvchi hamda ayrim blok ko‘rinishida ishlangan avtomatlashtirish asboblari va vositalari bitta shartli belgi bilan ifodalanadi. Yordamchi vazifalarni bajaruvchi qurilmalar (filtrlar, reduktorlar, kuchaytirgichlar, tok manbalalari, montaj elementlar va boshqalar) tasvirlanmaydi. Mufassal kengaytirilgan belgilash uslubida har bir asbob yoki blok alohida shartli belgi bilan tasvirlanadi. Asbobning shartli belgilanishi 4 -ra s m da ifodala ngan . Grafik tasvirning yu q ori q ismida o‘ lchanayotgan kattalikning va asbobning funksional belgilarining h arfiy belgilari ifodalanadi, pastki q ismida esa asbobning yoki avtomatlashtirish vositalari majmuasining pozitsion belgilari qo‘ yiladi. Bitta parametrni o‘ lchash, signallash yoki rostlash uchun m o‘ ljallangan vositalar t o‘ plami komplekt deyiladi. Avtomatlashtirish vositalari komplektidagi (barcha asboblar b i tta nomer bilan belgilanadi, uning h ar bir tarkibiy qis miga esa ( o‘ lchovchi, rostlovchi asbobga va bosh q a elementlarga) qo‘ shimcha ra q amli indeks beriladi. 4 – jadval. Avtomatlashtirish asboblarining grafik shartli tavsifi . Nomi Belgilanishi Shchitdan tashqarida (joyida) o‘rnatilgan asboblar Shchitda pultda o‘rnatilgan asboblar Pasterizatsiya - bu mikroorganizmlarning vegetativ shakllarini (termofildan tashqari) suyuq muhitda, oziq-ovqat mahsulotlarini ularni bir marta lik va qisqa vaqt davomida 100 °C dan past haroratgacha qizdirish yo'li bilan yo'q qilish jarayoni, odatda ko‘pincha suyuq mahsulotlarni yoki moddalarni 60°C da 60 minutgacha, yoki 70-80°C haroratda 30 daqiqa davomida qizdirish tushuniladi. Ushbu texnologiya XX asrning o‘rtalarida fran s uz mikrobiologi Lui Paster tomonidan taklif qilingan bo‘lib, u oziq-ovqat mahsulotlarini dezinfeksiya qilish, shuningdek, ularning yaroqlilik muddatini uzaytirish uchun ishlatiladi. Oziq-ovqat xom ashyosining turi va xususiyatlariga qarab, turli xil Pasterizatsiya usullari qo‘llaniladi. Uzoq (63-65 °C haroratda 30-40 minut), qisqa (85-90°C haroratda 0,5-1 daqiqa) va tezkor Pasterizatsiya (98°C haroratda bir necha soniya davomida) turlari mavjud. Mahsulot bir necha soniya davomida 100°C dan yuqori haroratgacha qizdirilganda, ultra-Pasterizatsiya haqida gapirish odat tusiga kiradi. Pasterizatsiya paytida mahsulotda mikroorganizmlarning vegetativ shakllari nobud bo‘ladi, ammo sporalar hayotiy holatda qoladi va qulay sharoitlar paydo bo‘lganda intensiv rivojlana boshlaydi. Shuning uchun Pasterizatsiya qilingan mahsulotlar (sut, pivo, turli xildagi sharbatlar va boshqalar) cheklangan vaqt davomida past haroratlarda saqlanadi. Pasterizatsiya paytida mahsulotlarning ozuqaviy qiymati deyarli o‘zgarmaydi, chunki ta ’ mi va qimmatli tarkibiy qismlari (vitaminlar, fermentlar) saqlanib qoladi. Pasterizatsiya mahsulotni sterilizatsiya qilish jarayonidan farq qiladi. Pasterizatsiya paytida asosan psixrotrofik va mezofil sut kislotasi bakteriyalari nobud bo‘ladi, fermentlangan sut mahsulotlarini olish uchun ishlatiladigan termofil sut kislotasi streptokokklari va enterokokklar ularning faolligini pasaytiradi. Pasterizatsiya samaradorligi (Pasterizatsiya qilinganidan keyin sut tarkibidagi mikrofloraning tabiati) asosan Pasterizatsiya oldidan sutni saqlash sharoitlari (xususan, sog'ishdan keyin uning sovutish harorati) bilan belgilanadi. Sutni pasterizatsiya qilish jarayonida issiqlik almashinish qurilmasining uzatish funksiyasini tuzib ko‘raylik. Issiqlik keltiruvchi reagent sifatida par ishlatiladi. Tajriba muvozanat holatda ishlab turgan qurilmaning kirish qiymatiga (par sarfini oshiramiz ) turtki berish orqali olib boriladi. Turtki berilgandan so‘ng chiqish qiymatni ( T c = f(t) ) harorat o‘zgarishini 8- jadvalga yozib boramiz(5 - rasm, 8 - jadval). Par sarfining umumiy nominal sarfga nisbatan (∆ f n / f n ) 7 % ga o‘zgartiramiz. Tajriba natijasi 5 - rasmda keltirilgan, undan ko‘rinib turibdiki harorat yuqori ko‘rsatkichi 94.7 0 S , kechga qolish vaqti T oa =5 sek. O‘tish chizmasi S – ga urinma o‘tkazib, T ab = 4,5 c , T bd = 32,5 c va T ab / T bd = 0,1383 . 1- jadvaldan p qiymatini aniqlab ( n = 2), qurilma tezligi T aniqlaymiz: Agar jarayon boshqarishda qurilma kirish qiymatini “o‘chirish” va “yoqish” bilan boshqarish mumkin bo‘lsa unda pozitsion (Pz) rostlagichni qo‘llaymiz; agar boshqaruvchi qiymat o‘zgarishi chiqish qiymatiga proporsional bo‘lishi kerak bo‘lsa, chiqish qiymatidagi chetga chiqish (otklonenie) ruxsat etilsa va yana mo‘tadil holatga qaytish tezligi ahamiyatsiz bo‘lsa, bu holda eng sodda rostlagich proporsional (P) rostlagichlar qo‘llaniladi; agar yuqoridagi shartlardan biri talab etilgan chiqish qiymatdan chetga chiqish ruxsat etilmasa, u xolda proporsional-integral rostlagich qo‘llaniladi; agar yuqorida aytilgan shartlardan biri, ya’ni o‘tish jarayon vaqtini tezlashtirish talab etilsa, u xolda proporsional-integral-differensial (PID) rostlagich tanlanadi. Murakkablik pog‘onasida keyingi o‘rinda turgan rostlagich o‘zidan oldinga rostlagichlar xususiyatini o‘ziga qo‘shib boradi. Rostlagichlarning dinamikasi, rostlash chizmasi, xarakteristikalari uzatish funksiyasi va strukturaviy sxemasi 2- jadvalda berilgan. 2-jadval Rostlash qonuni Dinamik tenglamasi O‘tish xarakteristikasi P I PI PD PID O‘tish xarakteristikasining grafigi Uzatish funksiyasi Oddiy struktura sxemasi W(p)=k p Kirish. Zamonaviy ishlab chiqarish jarayonlarining ko‘pchiligi to‘liq avtomatlashtirilganligi bilan xarakterlanadi. Avtomatlashtirish barcha uskunalarning avariyasiz ishlashini ta’minlaydi, baxtsiz hodisalarning va atrof- muhitning zaharlanishini oldini oladi. Shuningdek, kimyo va oziq-ovqat sanoatlarida portlash hamda yong‘in chiqish xavfi ko‘pligi ham jarayonlarni maksimal darajada avtomatlashtirishni talab qiladi. Har bir texnologik jarayon (texnologik jarayon parametrlari deb ataluvchi) o‘zgaruvchan fizikaviy va kimyovny kattaliklar (bosim, sarf, temperatura, namlik, konsentratsiya va hokazo) bilan xarakterlanadi. Texnologik apparatura jarayonning to‘g‘ri oqib o‘tishini ta’minlashi uchun muayyan jarayonni xarakterlovchi parametrlarni berilgap qiymatda saqlashi lozim. Texnik jarayonlarda odamning ishtirok etishiga ko‘ra avtomatlashtirishni quyidagilarga ajratish mumkin: avtomatik nazorat, avtomatik rostlash va avtomatik boshqarish. Avtomatik nazorat — texnologik jarayon haqida operativ ma’lumotlarni avtomatik ravishda qabul qilish va uni qayta ishlash uchun kerakli bo‘lgan sharoitlarni ta’minlaydi. Avtomatik rostlash — texnologik jarayonlarning tegishli parametrlarini avtomatik rostlovchi asboblar yordamida talab qilingan sathda saqlanishini nazarda tutadi. Bu holda odam faqat avtomatik rostlash sistemasining (ARS) to‘g‘ri ishlashini nazorat qiladi. Avtomatik boshqarish — texnologik operatsiyalarni belgilangan muttasilligining avtomatik ravishda bajarilishini va boshqaruv ob’ektiga nisbatan bo‘ladigan ta’sirlarning muayyan muttasilligini ishlab chiqishdan iborat. Avtomatlashtirish — texnologik jarayonlarni odam ishtirokisiz boshqaradigan texnik vositalarni joriy etish demakdir. Avtomatlashtirish — ishlab chiqarish jarayonidagi odam ishtirok etmaydigan sanoatning yangi bosqichi bo‘lib, bunda texnologik va ishlab chiqarish jarayonlarini boshqarish funksiyasini avtomatik qurilmalar bajaradi. Avtomatlashtirishni joriy etish ishlab chiqarishning asosiy texnik-iqti-sodiy ko‘rsatkichlarining yaxshilanishiga, ya’ni ishlab chiqarilayotgan mahsulot miqdori va sifatining oshishi hamda tannarxining kamayishiga olib keladi. Qiymatini stabillash yoki bir tekisda o‘zgarishini ta’minlash zarur bo‘lgan parametrga rostlanuvchi kattalik deb ataladi. Rostlanuvchi kattalikning qiymatini stabillash yoki ma’lum qonun bo‘yicha o‘zgarishini amalga oshirish uchun mo‘ljallangan asbob avtomat rostlagich deyiladi. Rostlanuvchi kattalikning ayni paytda o‘lchangan qiymati rostlanuvchi kattalikning hozirgi qiymati deyiladi. Rostlanuvchi kattalikning texnologik reglament bo‘yicha ayni vaqtda doimiy O‘ ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘ RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI TOSHKENT KIMYO-TEXNOLOGIYA INSTITUTI INFORMATIKA, AVTOMATLASHTIRISH VA BOSHQARUV KAFEDRASI “ OZIQ-OVQAT INJINIRINGIDA MODELLASHTIRISH VA AVTOMATLASHTIRISH” fanidan kurs ishlarini bajarish uchun U S L U B I Y Q O‘ L L A N M A TOSHKENT – 2021 7-rasm. Tizimning MATLAB dasturidagi model chizmasi. Rostlagichning sozlash koeffitsientlari (To va Kr) qiymatini aniqlash uchun tizimning MATLAB dasturidagi modeli yordamida bir necha o‘tish chizmalarini olib, ular orasidan eng muqobili (optimalini) tanlanadi (6- rasm) va roslagich koeffitsientlarining qiymatlarini texnologik tizimda turgan rostlagich koeffitsienti sifatida kiritiladi: Kr= 5, Ti = 20. 7- rasm. Avtomatik boshqarish tizimada o‘tish jarayoning chizmasi. Optimal boshqarish tizim koeffitsientlari tanlangandan so‘ng tizim funksional sxemasi chiziladi (8-rasm). Boshqaruv tizimining funksional chizmalarini chizishda, GOST dan foydalaniladi va birlamchi, ikkilamchi asboblarni tanlab, tartib bilan joylashtiriladi: Qurilma ikkinchi darajali aperiodik zveno ekanligini ko‘rsatmoqda, o‘tish chizmasidan ko‘rinib turibdiki, muallaqlik koeffitsienti ( ) yuqori, shu sababli Laplas funksiyasining aksidan (izobrajenie) foydalanib, uzatish funksiya formulasini, o‘tish qiymatni hisoblovchi h(t) formulaga o‘tkazamiz [3]. Formulaga tajribadan olingan qiymatlarni qo‘ysak O‘tish chizmasidan Hisoblash formulasiga qo‘ysak Hisoblab, 8 - jadvalga qo‘yamiz va tuzilgan matematik formulani aniqlik darajasini ( adekvatnost) ko‘ramiz. Qurilma matematik modelini tuzishning eksperemental usuldan foydalanaman, bunda qurilma kirish qiymatiga turtki berib, chiqish qiymatning o‘zgarishini nazorat qiluvchi qurilma yordamida yozib olamiz. Bu chizma qurilma dinamikasi deyiladi va u chizma asosida qurilmani qanday zveno ekanligini anaqlashimiz mumkin. 5-rasmdan ko‘rinadiki, qurilma 1-tartibli turg‘un (aperiodik) zvenodir. Bunday zvenolar differensial tenglamalari quyidagicha bo‘ladi. To Bu yerda x,u kirish va chiqish qiymatlar, k - kuchaytirish koeffitsient, To- qurilma doimiylik koeffitsienti. Tizim modelini kompyutorga kiritish uchun differensial tenglama ko‘rinishdagi modellar, uzatish (peredatochnыy) funksiyasiga aylantiriladi W(p) = y(p)/ x(P) va quyidagi ko‘rinishga keladi : 4 - ra s m. Texnologi k jarayonni avtomatlashtirish sxemasi.  Yuqori o‘tkazish qobiliyati ega GERS rostlovchi klapanlarining asosiy texnik xususiyatlari (termostat, termouzatkich va elektrouzatgich yordamida boshqariluvchi) 7-jadvalda keltirilgan. 7-jadval Ijrochi mexanizmlar Artikul. utkazuvchanlik tavsifi Nomi umumiy ma’lumotlar Tayyorlanishi Klapanning chizmasi 1 2 3 4 5 1 17761 Chizikliga yakinlashtiruvchi 3 tarmokka buluvchi issik massani 3 tarmokka ajratuvchi klapan CALIS-TS 15; 20 kvs, m 3 /soat 2,75; 3,21 2 teng foizli 3 tarmokli termostatik 15; 15; 20 bo‘yicha ajratish yoki bo‘lish uchun klapan CALIS- TS.15; 20 kvs, m 3 /soat 3,5; 4,2 W( p) = Tenglamadagi To qiymatini topish uchun o‘tish chizmasiga urinma o‘tkazib To qiymati topaladi, To = 20, u holda qurilmaning o‘tish tenglamasi : W(p) = Texnoglogik qurilmada o‘tadigan jarayonni boshqarish uchun ishlatiladigan rostlagichlar, rostlash qonuniga binoan: 2 pozitsiyali (Pz), proporsional (P), proporsional-integral (PI) va proporsional-integral-differensial (PID) rostlagichlar mavjud. Boshqariluvchi qurilma aperiodik zveno bo‘lganligi sababli, proporsional- integral rostlagichni tanlayman. PI –rostlagich uzatish funksiyasi W(p)= k + 1/T i r. Xozirgi vaqtda chiqarilayotgan datchiklar, ijrochi mexanizmlar ixcham va mikrosxema asosida tayrlanayotgani uchun ularni inersiyasiz zvenoga tenglashtiramiz va k=1 xisoblab, boshqarish tizim blok sxemasi chiziladi: 6 - rasm. Boshqarish tizimining blok sxemasi. Boshqarish tizim qanday kechishini ko‘rish va ta h lil qilish uchun, MATLAB dasturi yordamida tizim kompyutor modelini tuzamiz (7 - rasm). O‘tish chizmalarining taxlili natijasida, o‘tish tizimni muqobil rejimini topish kerakligi aniqlanadi. Rostlagichning o‘zgaruvchi koeffitsienlari k va T o‘zgartiriladi. И М W(p) = Дат- чик W=k+ Буюртм а chizig‘i bilan uchrashgan nuqtani ordinatadagi proeksiyasini d – harfi bilan belgilaymiz. Bu yerda bd kesma – ( T bd = T 0 ) qurilmaning o‘zgarmas o‘tish tezligi ko‘rsatkichi ( yoki qurilma “doimiy vaqt” qiymati) kattaligidir. Qurilmadagi kuchaytirish koeffitsienti k - ∆u/ ∆ x ni topish mumkin. Uzatish funksiyasining murakkabligi, ya’ni differensial tenglama darajasi S chizmaning ordinata o‘qiga og‘ishiga bog‘liq bo‘ladi. O‘tish chizma ordinataga nisbatan og‘gan bo‘lsa, demak o‘tish jarayoni davomli bo‘lib, uning differensial tenglamasi va uzatish funksiyasi marakkablashadi ya’ni ularning darajasi oshadi: W = Adabiyotlarda T ab /T bd qiymatlar asosida n , k 1 , k 2 topish jadvali (1- jadval) keltirilgan [3]. Bu jadvaldan foydalanish uchun qurilma o‘tish chizmasi ( S ) yozib olib, T ab / T bd qiymatini aniqlanadi va n, k 1 , k 2 qiymati aniqlanadi. 1- жадвал T ab /T bd n k 1 k 2 0 1 1 0 0,104 2 1,718 0,282 0,218 3 3,695 0,805 0.319 4 4,463 1,425 0,410 5 5,119 2,100 Agar T ab / T bd 0,104 bo‘lsa uzatish funksiyasi darajasi birga ( n=1 ) teng bo‘lsa, T va u qiymati o‘tish chizmasi yordamida topiladi: T=T bd , u = T ab Agar qurilma uzatish funksiyasi darajasi birdan katta bo‘lsa, ( T ab /T bd >1 ) uzatish funksiyasi ko‘rsatkichlarini quyidagicha aniqlanadi: T= T bd /k 1 1 = k 2 T Bu yerda k 1 , k 2 qiymatlar 1- jadvaldan olinadi. Qurilma shartli kechga qolish vaqti: u = T ab – 1 Agar tajriba chizmasida 0 a kechga qolish vaqti mavjud bo‘lsa, unda τ d =T oa uni T ab qiymatga qo‘shilsa, (n o‘lgani uchun) kechga qolish qiymatini: tuzish va unga mos keladigan rostlagichni tanlash va ularni birgalikda sinab (MATlAB) optimal parametrlarni tanlash kerak. Demak, asosiy vazifa har bir qurilma matematik modelini tuzish. Matematik model tuzishning turli usullari mavjud, ular bilan tanishgansiz. Mavjud usullardan biri, qurilma modelini “kirish – chiqish” ko‘rsatkichlari yordamida, uzatish funksiyasini (peredatochnoe funksiya ob’ekta) tuzish . Ishlab turgan qurilmadan vaqt bo‘yicha jarayon o‘zgarishi tavsifini olish uchun qurilma maxsus uskunalar bilan ta’minlanishi kerak (1-rasm). Chiqish qiymatni (u) yozib borish uchun, o‘lchovchi yozib boruvchi qurilma (1- rasm), kirish qiymatni o‘zgartirish uchun (x) ijrochi mexanizm (agar harorat boshqarilsa, par sarfi yoki tabiiy gaz sarfini o‘zgartiriladi) orqali boshqariladi. 1-rasm. Jarayonni boshqarish tizim blok sxemasi. Chiqish qiymat (u) o‘zgarish grafigini yozib olish uchun, avval tizim muvozanat holatga keltiriladi ya’ni kirish va chiqish qiymatlar o‘zgarmas holatda bo‘ladi. So‘ngra kirish qiymatining holati x o‘zgartiriladi (∆x), bu turtki kirish qiymat kattaligini reglamentda berilgan yuqori chegaradan ko‘paytirib yubormasligi kerak. Turtki rostlash blokidagi “zadaniya” dastagi yordamida beriladi, turtki va o‘zgarish chizmasi 2- rasmda ko‘rsatilgan. Qurilmaning kirish kattaligi o‘zgartirilsa, ya’ni unga turtki (∆x) berilsa, turtki ta’siri natijasida kirish qiymati yangi pog‘onaga ko‘tariladi( x+∆x) , natijada chiqish qiymat chizmasi ham, biroz kechikishdan so‘ng o‘zgaradi, bu o‘zgarish chizmasini kattalashtirib koordinata boshiga ko‘chiramiz (2- rasm), bu o‘tish chizma yordamida uzatish funksiyasini tuzish mumkin.

Oziq-ovqat injiniringida modellashtirish va avtomatlashtirish

Купить