Pedagogik innovatsion texnologiyalar va adabiy ta'lim kurs ishi - Adabiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	50000UZS
Hajmi	348.3KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	13 Iyun 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Adabiyot

Sotuvchi

Amriddin Hamroqulov

Ro'yxatga olish sanasi 23 Fevral 2025

54 Sotish

Pedagogik innovatsion texnologiyalar va adabiy ta'lim kurs ishi

Sotib olish

1ANDIJON DAVLAT PEDAGOGIKA INSTITUTI
FILOLOGIYA FAKULTETI
“O ZBEK TILI VA ADABIYOTI” KAFEDRASI ʻ
“O zbek tili va adabiyoti” yo nalishi 304-guruh talabasi
ʻ ʻ
Karimova Muslima Olimjon qizining
Adabiyot o qitish metodikasi
ʻ fanidan
“ Pedagogik innovatsion texnologiyalar va adabiy ta'lim ” mavzusidagi
KURS ISHI
Ilmiy rahbar: Umarova Y.
Bajaruvchi: Karimova M .
ANDIJON -2025

2 Kurs ishi Andijon davlat pedagogika instituti o zbek tili va adabiyotiʻ
kafedrasida bajarilgan.

Ilmiy rahbar: Umarova Yayraxon

Himoya 2025-yil ___________oyining _____kun soat_____da Andijon
davlat pedagogika instituti O zbek tili va adabiyoti kafedrasida kurs ishlari
ʻ
himoyasi yig‘ilishida o tkazildi.
ʻ

Manzil: ______________________________________

Kurs ishi 2025-yil __________oyining _____kunida kafedraga topshirildi.

Kurs ishi bilan Andijon davlat pedagogika instituti O zbek tili va adabiyoti
ʻ
kafedrasida tanishish mumkin.
Manzil: _______________________________________
Yig‘ilish kotibi:____________________________
MUNDARIJA

3Kirish ……………………………………………………………………….. 4
I BOB. PEDAGOGIK INNOVATSIYALAR VA ULARNING
TA’LIMDA O RNIʻ
1.1. Pedagogik innovatsiya tushunchasi va uning ilmiy-nazariy asoslari ….. 7
1.2.Zamonaviy ta’lim jarayonida innovatsion texnologiyalarning
qo‘llanilishi …………………………………………………………………. 11
1.3.Innovatsion texnologiyalarning o‘zbek adabiyoti ta’limiga
integratsiyasi ………………………………………………………………… 19
II BOB. O‘ZBEK ADABIYOTI TA’LIMIDA INNOVATSION
YONDASHUVLAR VA METODIK TAJRIBALAR
2.1.O‘zbek adabiyoti darslarida interfaol metodlar va AKTdan foydalanish . 23
2.2.Adabiy ta’limda kreativ fikrlash va kompetensiyaviy yondashuv
asoslari ………………………………………………………………………. 32
2.3. O‘zbek adabiyotini o‘qitishda innovatsion metodik tajribalar ………… 36
Xulosa ……………………………………………………………………….
. 40
Foydalanilgan adabiyotlar
ro yxati
ʻ ……………………………………….. 42
Kirish

4Kurs ishi mavzusining dolzarbligi — Kurs ishi mavzusining dolzarbligi
shundan iboratki, hozirgi zamon ta’limi innovatsiyalarsiz tasavvur etib
bo‘lmaydigan bosqichga kirib keldi. Xususan, o‘zbek adabiyoti ta’limi sohasida
ham yangicha yondashuv va metodlarning zarurati ortib bormoqda. Adabiyot
darslari endilikda faqatgina matnni o‘qish va tushunish bilan cheklanmay, balki
o‘quvchilarda milliy identitet, estetik did, mantiqiy fikrlash va ijodiy
yondashuvni shakllantirishga xizmat qilishi kerak. Bunday maqsadga erishish
esa an’anaviy o‘qitish uslublari bilan emas, balki interfaol, innovatsion
texnologiyalar asosida amalga oshirilishi mumkin. Bugungi kunda dars
jarayonlarida axborot-kommunikatsiya texnologiyalari, muammoli o‘qitish,
loyihalash, klaster texnologiyasi, rolli o‘yinlar kabi ko‘plab ilg‘or yondashuvlar
joriy etilmoqda. Ayniqsa, o‘zbek adabiyoti kabi g‘oyaviy-estetik mazmuni
kuchli bo‘lgan fanda bu uslublar o‘quvchilarning ongli va faol ishtirokini
ta’minlaydi.O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev bu borada
shunday deydi: “Yangi O‘zbekistonni barpo etish uchun avvalo yangi
fikrlaydigan, zamonaviy bilim va ko‘nikmalarga ega bo‘lgan yoshlarni
tarbiyalashimiz zarur. Bu esa maktabdan boshlanadi. Maktab o‘qituvchisi esa
har doim zamon bilan hamnafas, yangilikka ochiq bo‘lishi kerak. 1
” Shuning
uchun ham ushbu kurs ishi mavzusi nafaqat nazariy jihatdan, balki o‘qituvchilar
uchun amaliy ko‘rsatma sifatida ham dolzarb ahamiyat kasb etadi. Mavzu orqali
o‘quvchilarning qiziqishi va intellektual salohiyati o‘stirilishi, o‘zbek
adabiyotiga bo‘lgan muhabbat chuqurlashtirilishi mumkin. Bundan tashqari,
zamonaviy ta’lim strategiyalarini milliy ta’lim tizimiga integratsiya qilishning
samarali yo‘llari ham ko‘rib chiqiladi.
Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi — Kurs ishi mavzusining
o‘rganilganlik darajasi pedagogik va metodik adabiyotlar tahlili orqali
aniqlanadi. Umuman olganda, pedagogik innovatsiyalar masalasi
1
Shavkat Mirziyoyev, 2022-yil 27-yanvar, O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga
Murojaatnomasidan

5mustaqillikdan keyingi yillarda jadal o‘rganila boshlandi. Jumladan, G‘.
Yo‘ldoshev, N. To‘rayev, I. Musurmonova, M. Axmedova singari olimlar
tomonidan ta’limda innovatsiyalarning nazariy asoslari, ularning turlari va
qo‘llash mexanizmlari chuqur tadqiq etilgan. Adabiy ta’lim yo‘nalishida esa H.
Rasulov, M. Jo‘rayev, G. Nurullayeva, Z. Mavlonova va boshqa yirik metodist
olimlar tomonidan o‘quvchilarda badiiy tafakkurni shakllantirish, adabiy
matnlar ustida ishlash metodikasi, darsni tashkil etishning samarali usullari
yoritilgan. Biroq, adabiyot ta’limida innovatsion texnologiyalarni konkret
metodik yondashuv sifatida tatbiq etish, ayniqsa ularni zamonaviy axborot
vositalari bilan uyg‘unlashtirish borasidagi tadqiqotlar yetarli emas. Ko‘pgina
mavjud adabiyotlar umumiy pedagogik innovatsiyalar haqida bo‘lib, adabiy
ta’limga nisbatan maxsus yo‘naltirilgan emas. Shu jihatdan, mazkur kurs ishi
mavjud ilmiy bo‘shliqni to‘ldirishga xizmat qiladi. U nafaqat mavjud
nazariyalarni umumlashtiradi, balki konkret metodik tajribalarga tayanib,
adabiy ta’limga yangicha qarashni ilgari suradi. Natijada, adabiyot fanini
o‘qitishda innovatsion yondashuvlarni izchil qo‘llash imkoniyatlari aniqlanadi
va bu esa amaliyotga tatbiq etilishi mumkin bo‘lgan yangi uslublarni taklif
etishga asos bo‘ladi.
Kurs ishi mavzusining nazariy va amaliy ahamiyati — Mazkur kurs
ishining nazariy ahamiyati shundaki, u ta’lim sohasidagi eng dolzarb yo‘nalish
— innovatsion texnologiyalarni o‘zbek adabiyoti ta’limiga integratsiya qilish
masalasini nazariy jihatdan asoslab beradi. Ish davomida pedagogik innovatsiya
tushunchasining mohiyati, ularning sinfdagi o‘quv jarayoniga ta’siri, hamda
o‘quvchilarning adabiy-estetik dunyoqarashini rivojlantirishdagi roli chuqur
tahlil qilinadi. Shu orqali adabiy ta’lim sohasida innovatsion metodlarning
imkoniyatlari haqida keng nazariy bilimlar shakllanadi.Amaliy ahamiyati esa,
bu kurs ishida o‘quvchilar bilan ishlashda bevosita qo‘llash mumkin bo‘lgan
metodik tavsiyalar, dars jarayonida interfaol yondashuvlarni amalga oshirish
bo‘yicha aniq yo‘nalishlar taklif qilinayotganidadir. Adabiyot darslarini

6muammoli ta’lim, klaster usuli, aql xaritasi, rolli o‘yinlar va raqamli vositalar
bilan boyitish orqali o‘quvchilarda mustaqil va tanqidiy fikrlashni
rivojlantirishga xizmat qiladigan amaliy uslublar ishlab chiqiladi. Bu metodlar
o‘qituvchilar tomonidan bevosita sinf sharoitida sinovdan o‘tkazilishi va tatbiq
qilinishi mumkin. Ayniqsa, kompetensiyaviy yondashuv doirasida o‘quvchining
faolligi va ijodkorligini oshirishga xizmat qiladigan texnologiyalar tanlab
olingan bo‘lib, ular kelgusida metodik qo‘llanmalar uchun asos bo‘la oladi.
Natijada, kurs ishi nafaqat ilmiy, balki pedagogik amaliyot uchun ham foydali
manba bo‘lib xizmat qiladi.
Kurs ishi mavzusining obyekti — o‘quv jarayonida adabiyot fanini o‘qitish
faoliyati.
Kurs ishi mavzusining predmeti — adabiyot ta’limida qo‘llanilayotgan
pedagogik innovatsion texnologiyalar va ularning samaradorlik darajasi.
Kurs ishi mavzusining maqsadi — adabiy ta’limda innovatsion pedagogik
texnologiyalarni qo‘llashning ilmiy-nazariy asoslarini yoritish, ularning o‘quv
jarayonidagi amaliyotini tahlil qilish va metodik tavsiyalar ishlab chiqish.
Kurs ishi vazifalari quyidagilardan iborat — Pedagogik innovatsiya
tushunchasining ilmiy-nazariy asoslarini aniqlash;Zamonaviy ta’lim jarayonida
innovatsion texnologiyalarni tavsiflash;Innovatsion texnologiyalarning o‘zbek
adabiyoti ta’limidagi imkoniyatlarini ochib berish;Adabiy ta’limda kreativ
fikrlashni rivojlantiruvchi metodlarni tahlil qilish;Amaliy dars tajribalari
asosida samarali metodik tavsiyalar ishlab chiqish.
Kurs ishi mavzusining metodlari — sifatida taqqoslama tahlil, ilmiy-
nazariy umumlashtirish, kuzatuv, didaktik materiallarni tahlil qilish, amaliy
tajriba va interfaol metodlarni o‘rganish ishlatilgan.
Kurs ishi mavzusining tuzilishi — Ish kirish, ikkita asosiy bob, xulosa va
foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.

7I BOB. PEDAGOGIK INNOVATSIYALAR VA ULARNING TA’LIMDA
O RNIʻ
1.1. Pedagogik innovatsiya tushunchasi va uning ilmiy-nazariy asoslari
Pedagogik innovatsiya — bu ta’lim jarayonida yangicha yondashuvlarni,
ilg‘or metodlarni, texnologiyalarni, vositalarni amaliyotga tatbiq etish orqali
o‘qitish sifatini oshirishga qaratilgan faoliyat turidir. Mazkur tushuncha so‘nggi
yillarda ta’lim islohotlari bilan bevosita bog‘liq bo‘lib, innovatsiya so‘zining
o‘zi ingliz tilidagi innovation (yangilik, ixtiro) tushunchasidan olingan.
Pedagogik innovatsiyalar pedagogik jarayonning har bir bosqichiga — dars
rejasidan tortib, baholash tizimigacha — yangilik kiritishni anglatadi. Bu
yangiliklar o‘quvchi shaxsining rivojiga, o‘qituvchi faoliyatining
samaradorligiga va o‘quv jarayonining sifatiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. 2
Pedagogik innovatsiya zamonaviy ta’lim tizimining ajralmas qismiga
aylangan tushuncha bo‘lib, u o‘qitish va o‘rganish jarayoniga yangilik kiritish,
ta’lim sifatini oshirish, o‘quvchilarning fikrlash, idrok va mustaqil faoliyat
ko‘nikmalarini shakllantirishga qaratilgan yondashuvlarni o‘z ichiga oladi.
Ushbu tushuncha asosan XX asr oxiridan boshlab jahon pedagogikasida keng
qo‘llanila boshlangan bo‘lsa-da, bugungi globallashuv davrida yanada teran va
murakkab mazmunga ega bo‘lib bormoqda. Innovatsiya atamasi ilk bor
texnologik taraqqiyot kontekstida qo‘llanilgan bo‘lsa-da, hozirgi kunda u
pedagogik faoliyat doirasiga chuqur kirib kelgan. 3
Pedagogik innovatsiya deganda, avvalo, yangi g‘oyalarni amaliyotga tatbiq
qilish, ilg‘or tajribalardan foydalanish, o‘quv jarayonida kreativlikni ta’minlash,
interaktiv metodlar bilan darslar o‘tkazish tushuniladi. U o‘qituvchidan o‘z
ustida ishlashni, yangiliklarga ochiqlikni, o‘quvchilar bilan hamkorlikda
ishlashga tayyorlikni talab qiladi. Ta’limda innovatsiyalarni joriy etish orqali
2
Yo‘ldoshev G‘. (2019). Pedagogik innovatsiyalar nazariyasi va amaliyoti . Toshkent: Fan va
texnologiya nashriyoti. — 224 bet.
3
To‘rayev N. (2020). Innovatsion ta’lim texnologiyalari . Toshkent: Yangi asr avlodi. — 198
bet.

8nafaqat o‘quvchilar bilim oladi, balki o‘z fikrini erkin ifodalash, mantiqiy tahlil
qilish, ijodkorlik bilan yondashish qobiliyatlari ham shakllanadi.
Pedagogik innovatsiyalar turlicha shakllarda bo‘lishi mumkin: yangi o‘quv
metodlari, ilg‘or texnologiyalar, noan’anaviy baholash vositalari, shaxsga
yo‘naltirilgan yondashuvlar, hamkorlikda o‘qitish usullari, loyiha asosida
o‘qitish va hokazo. Masalan, loyiha usuli o‘quvchilarni mustaqil izlanishga,
guruhda ishlashga va natijani taqdim qilishga o‘rgatadi.
Bugungi kundagi ta’lim islohotlari jarayonida pedagogik innovatsiyalarning
o‘rni beqiyosdir. Respublikamizda qabul qilinayotgan strategik hujjatlar,
jumladan, “2022–2026 yillarda Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot
strategiyasi”da ta’lim sifati va mazmunini yangilash masalasi ustuvor yo‘nalish
sifatida belgilanmoqda. 4
Shu asosda innovatsion ta’lim texnologiyalarini keng
joriy etish zarurligi alohida ta’kidlangan. Bu esa har bir o‘qituvchi, ayniqsa
adabiy ta’lim sohasida faoliyat yuritayotgan pedagoglar uchun dolzarb masalani
yuzaga chiqaradi.Shuningdek, innovatsiyalar yordamida o‘quvchilarning
o‘rganishga bo‘lgan qiziqishi ortadi, bilimlarni eslab qolish darajasi
yuqorilaydi, darslar hayotiy, interfaol va muloqotga boy bo‘ladi. An’anaviy
ta’limda o‘quvchi ko‘proq passiv tinglovchi rolini bajarsa, innovatsion
yondashuvlarda esa faol subyektga aylanadi. Demak, pedagogik
innovatsiyaning tub mohiyati — o‘quvchini o‘qitishdan ko‘ra, o‘rganishga
undash, unga zaruriy shart-sharoitlarni yaratishdir.
Pedagogik innovatsiyalar tarixiy jihatdan uzoq asrlarga borib taqaladi. Garchi
“innovatsiya” tushunchasi o‘tgan asr oxirida keng ilmiy muomalaga kirgan
bo‘lsa-da, o‘quv jarayoniga yangilik kiritish, samaradorlikni oshirishga intilish
qadimdan mavjud bo‘lgan. Masalan, qadimgi yunon faylasuflari – Sokrat,
Platon va Aristotel ham ta’limni fikrlash orqali amalga oshirish, savol-javob
usulidan foydalanish tarafdori bo‘lganlar. Bu yondashuvlar hozirgi zamonaviy
4
PF - 134 - sonli Prezident farmoni (11.05.2022) – “2022–2026 - yillarda maktab ta’limi tizimini
takomillashtirish chora - tadbirlari” to‘g‘risida.

9muammoli ta’lim metodlarining ilk asoslari sifatida qaraladi.O‘rta asrlarda,
ayniqsa musulmon sharqida — Farobiy, Ibn Sino, Beruniy kabi allomalar
ta’limni shaxsga yo‘naltirilgan, fikrlashni rag‘batlantiradigan vosita sifatida
tushunishgan. Ularning asarlarida ham pedagogik yondashuvlarda tafakkur,
mantiq va bilim uyg‘unligi muhim o‘rin egallagan. Bularning barchasi
keyinchalik innovatsion yondashuvlar uchun nazariy poydevor bo‘lib xizmat
qilgan.
Zamonaviy pedagogikada innovatsiyalar tushunchasini ilmiy asoslab bergan
olimlar qatoriga rus olimlaridan V. S. Lednev, V. P. Bespalko, Ye. S. Polat,
hamda xalqaro miqyosda J. Dewey, C. Rogers, H. Gardnerlarni kiritish
mumkin. Ular ta’lim jarayonida o‘quvchining faolligi, shaxsiy rivojlanishi,
hayotga tayyorlanishiga qaratilgan yondashuvlarni asoslab berishgan. Ularning
ishlari bugungi kundagi ko‘plab innovatsion metodlarning nazariy ildizi
hisoblanadi.
O‘zbekistonda pedagogik innovatsiyalarni rivojlantirish borasida
G‘.Yo‘ldoshev, I. Musurmonova, N. To‘rayev, M. Axmedova, S. Juraev kabi
olimlarning hissasi katta. Ular tomonidan innovatsion texnologiyalar
klassifikatsiyasi, o‘qitishning zamonaviy modellari, shaxsga yo‘naltirilgan
ta’lim kontseptsiyasi chuqur yoritilgan. Ayniqsa, G‘.Yo‘ldoshev tomonidan
ilgari surilgan “o‘quvchi faoliyatini rag‘batlantirish modeli” pedagogik
innovatsiyalarning amaliy samarasini oshirishga xizmat qilmoqda. 5
Innovatsion ta’lim metodlari bugungi kunda quyidagilarga tayanadi: faol
o‘rgatish texnologiyalari, konstruktiv yondashuv, kollegial hamkorlik, raqamli
ta’lim vositalari, muammoli va loyihaviy o‘qitish, kompetensiyaviy yondashuv.
Ularning har biri o‘z metodologik asoslariga ega bo‘lib, an’anaviy dars
shakllarini tubdan o‘zgartirish imkonini beradi.Tarixiy taraqqiyot davrida
shakllangan bu yondashuvlar ta’limda doimiy yangilikka intilish, pedagogik
5
Musurmonova I. (2021). Adabiy ta’limda interfaol metodlardan foydalanish . Toshkent: Ilm
Ziyo. — 164 bet.

10tafakkurni rivojlantirish, shaxsga yo‘naltirilgan o‘qitish tamoyillarining
kuchayishiga olib keldi. Natijada, o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi
munosabatlar o‘zgarib, o‘quvchi passiv emas, balki faol ishtirokchi sifatida
shakllandi.Pedagogik innovatsiyalar turli shakllarda bo‘lishi mumkin. Ular
metodik, texnologik, tashkiliy, mazmuniy, vositali yoki strategik xarakterga ega
bo‘lishi mumkin. Har bir turdagi innovatsiya o‘zining ta’lim jarayoniga ta’sir
qilish ko‘lami va funksional vazifalari bilan ajralib turadi. Metodik
innovatsiyalar o‘quv materialini yetkazish usullarini yangilaydi. Masalan,
muammoli o‘qitish, rolli o‘yinlar, SWOT-tahlil, klasterlar kabi metodlar
darsning samaradorligini oshiradi.Texnologik innovatsiyalar esa AKT
vositalaridan foydalanish, multimedia darslari, onlayn platformalar orqali
o‘qitish, interaktiv doskalar, simulyatorlar kabi vositalarni anglatadi. Bu
vositalar o‘quvchini darsga faol jalb qiladi, mavzularni ko‘rgazmali va
interaktiv shaklda tushuntirishga imkon yaratadi. Ayniqsa, o‘zbek adabiyoti
darslarida badiiy matnlarni jonlantirish, obrazlarni vizual tarzda ko‘rsatish
o‘quvchining estetik tafakkurini shakllantirishda juda foydalidir.Tashkiliy
innovatsiyalar maktabdagi o‘quv jarayonini tashkil qilishning yangi usullarini
taklif etadi. Masalan, darslarni blok usulida tashkil etish, fanlararo integratsiya
qilish, o‘quvchining mustaqil loyihalarini baholash tizimlari bu turdagi
innovatsiyalarga kiradi. Mazmuniy innovatsiyalar esa o‘quv dasturlarining
tarkibiga, ta’lim standartlariga yangiliklar kiritish orqali amalga oshiriladi. 6
Ushbu innovatsiyalar ta’lim jarayonida quyidagi asosiy funksiyalarni bajaradi:
o‘quvchilarning motivatsiyasini oshirish, bilimni chuqurroq o‘zlashtirish,
mustaqil fikrlashni shakllantirish, muloqot madaniyatini rivojlantirish,
kreativlik va mas’uliyatni kuchaytirish. Innovatsion texnologiyalar o‘qituvchi
uchun ham katta imkoniyatlar yaratadi — darslarni ijodiy yondashuv bilan
6
Rasulov H. (2022). Adabiyot darslarida kompetensiyaviy yondashuv asoslari . Toshkent:
Ma’naviyat. — 179 bet.

11tashkil etish, individual yondashuvni yo‘lga qo‘yish, o‘quvchilarning
rivojlanish darajasiga mos metodlarni tanlash imkonini beradi.
1.2.Zamonaviy ta’lim jarayonida innovatsion texnologiyalarning
qo‘llanilishi
Hozirgi davrda jahon miqyosida yuz berayotgan axborot inqilobi, raqamli
texnologiyalar taraqqiyoti, global integratsiya jarayonlari ta’lim tizimiga ham
sezilarli ta’sir o‘tkazmoqda. O‘z navbatida, zamonaviy ta’lim tizimi bu
yangiliklarga moslashishi, o‘quvchilarga kerakli bilim, ko‘nikma va
kompetensiyalarni samarali yetkazib bera olishi lozim. Bunday sharoitda
an’anaviy o‘qitish usullari talab va ehtiyojlarni to‘liq qondira olmayapti. Shu
bois, bugungi ta’lim jarayonida innovatsion texnologiyalarni joriy etish zaruriy
ehtiyoj sifatida qaralmoqda.
Innovatsion texnologiyalar ta’limda yangi metodlar, interaktiv vositalar,
shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvlar orqali o‘quv jarayonini optimallashtirishga
xizmat qiladi. Bu texnologiyalar o‘qituvchining faolligini emas, balki
o‘quvchining ishtirokini markazga qo‘yadi. Bunday yondashuv orqali
o‘quvchilar dars jarayonida mustaqil fikr yuritish, o‘z g‘oyasini ifodalash, tahlil
qilish va baholash ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Aynan shuning uchun ham
innovatsion texnologiyalar ta’lim sifatini oshirishning eng muhim vositalaridan
biri sifatida qaralmoqda. 7
Bugungi kun o‘quvchilari texnologiyalar bilan ulg‘ayayotgan avloddir. Ular
mobil qurilmalar, internet resurslari, vizual materiallar orqali tez va oson bilim
olishga odatlangan. Shu bois, darslarni ham bu ehtiyojlarga moslashtirish,
interfaol, multimediya vositalaridan foydalanilgan holda tashkil etish — ta’lim
samaradorligining muhim omiliga aylangan. Innovatsion texnologiyalar nafaqat
dars jarayonini jonlantiradi, balki o‘quvchilarning darsga bo‘lgan qiziqishini
orttiradi, ularni bilim olishga undaydi.
7
Jo‘rayev M. (2021). Adabiy ta’lim metodikasi . Toshkent: O‘zbekiston Respublikasi XTV
nashriyoti. — 240 bet.

12Innovatsion texnologiyalar orqali o‘quvchilarning tanqidiy fikrlash,
muammoli vaziyatni tahlil qilish, ijodiy yondashuv kabi zamonaviy
ko‘nikmalari shakllanadi. Bu esa ularning hayotiy vaziyatlarda to‘g‘ri qaror
qabul qilish, jamoada ishlash, mas’uliyatni his qilish kabi kompetensiyalarini
rivojlantiradi. Ayniqsa, integratsiyalashgan darslar, loyihaviy o‘qitish,
muammoli ta’lim, aql xaritalari, rolli o‘yinlar kabi texnologiyalar bu maqsadlar
uchun nihoyatda samaralidir.
Ta’lim tizimi oldida turgan asosiy vazifalardan biri — raqobatbardosh,
bilimli, mustaqil fikrlaydigan avlodni tarbiyalashdir. Bunday shaxsni
shakllantirishda an’anaviy dars shakllari yetarli emas, chunki ularning asosiy
e’tibori axborotni yetkazish va eslatish jarayoniga qaratilgan. Innovatsion
yondashuv esa axborotni mustaqil o‘zlashtirish, uni qayta ishlash va hayotiy
vaziyatda qo‘llashga yo‘naltirilgan. Shu sababli o‘quvchilar innovatsion
texnologiyalar vositasida nafaqat bilim oladi, balki uni amaliyotga tatbiq
qilishni o‘rganadi.
Bundan tashqari, innovatsion texnologiyalar darsni didaktik va metodik
jihatdan boyitishga imkon beradi. O‘quv jarayonida turli interfaol metodlar —
“Klaster”, “Aql xaritasi”, “Insert”, “Sandwich”, “Fikrlar olami”, “Beshta savol”
texnikalari orqali o‘quvchilar bilim olish jarayonida faol ishtirok etadilar. Bu
esa darsning monotonligini yo‘qotadi, har bir o‘quvchining faolligini oshiradi.
Ayniqsa, estetik va g‘oyaviy yo‘nalishdagi fanlarda — xususan, adabiyotda —
bu yondashuvlar ta’limning sifat ko‘rsatkichlarini keskin oshiradi.
Prezident Shavkat Mirziyoyev o‘zining 2022-yilgi Murojaatnomasida
quyidagicha ta’kidlaydi: “Yangi O‘zbekistonni barpo etish uchun avvalo yangi
fikrlaydigan, zamonaviy bilim va ko‘nikmalarga ega bo‘lgan yoshlarni
tarbiyalashimiz zarur. Bu esa maktabdan boshlanadi. Maktab o‘qituvchisi esa
har doim zamon bilan hamnafas, yangilikka ochiq bo‘lishi kerak.” Ushbu
so‘zlar ta’limda innovatsion texnologiyalarni joriy etishning milliy taraqqiyot
bilan bevosita bog‘liq ekanini ko‘rsatadi. Innovatsion o‘qitish orqali o‘zbek

13maktablari xalqaro darajaga chiqish, PISA, TIMSS kabi baholash tizimlarida
raqobatbardosh natijalarni qo‘lga kiritish imkoniyatiga ega bo‘ladi.Shu bilan
birga, innovatsion texnologiyalar o‘qituvchining ham faoliyatini yangilaydi.
O‘qituvchi endi ma’lumot yetkazuvchi emas, balki yo‘naltiruvchi, maslahat
beruvchi, o‘rgatuvchi va motivatsiya beruvchi shaxsga aylanadi. Bu esa kasbiy
mahoratni oshirish, yangilikka intilish, uzluksiz o‘z ustida ishlashni talab etadi.
Shu sababli ham o‘qituvchilarni malaka oshirish kurslari, onlayn vebinarlar,
metodik xizmatlar orqali innovatsion texnologiyalarni chuqur o‘rganishga
yo‘naltirish dolzarb masalaga aylangan. Zamonaviy ta’limda innovatsion
texnologiyalarni joriy etish — bu davr talabi, o‘qituvchining kasbiy mas’uliyati,
o‘quvchining esa sifatli ta’lim olish huquqidir. Bu texnologiyalar ta’limni
hayotga yaqinlashtiradi, bilim olishni zavqli jarayonga aylantiradi va natijada
o‘z fikriga ega bo‘lgan, bilimli, ongli va yetuk yoshlarni shakllantirishga xizmat
qiladi. Demak, innovatsion texnologiyalar — kelajak ta’limining asosi va
zaruriy mezonidir.
Zamonaviy ta’lim tizimida qo‘llanilayotgan innovatsion texnologiyalar rang-
barang shakllarga, turli yondashuvlarga va maqsadli metodik tamoyillarga
asoslangan. Bu texnologiyalar o‘z mohiyatiga ko‘ra, o‘quvchilarda faollik,
mustaqil fikrlash, ijodkorlik va amaliy bilimlarni shakllantirishga yo‘naltirilgan.
Ular ta’lim jarayonini yanada samarali, interfaol va individual yondashuvlar
asosida tashkil etish imkonini beradi. Innovatsion texnologiyalar turli
mezonlarga ko‘ra tasniflanadi va har biri alohida pedagogik funktsiyaga ega.
Ulardan asosiylari pedagogik texnologiyalar, axborot-kommunikatsiya
texnologiyalari (AKT), muammoli ta’lim, loyiha asosida o‘qitish, modulli
o‘qitish va shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvlardir.
Birinchi navbatda, interfaol ta’lim texnologiyalari zamonaviy dars
jarayonining eng ko‘p qo‘llaniladigan va samarali texnologiyalaridan biridir. Bu
yondashuvda o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasida faol muloqot, fikr almashish,
savol-javob, guruhli muhokama va birgalikda xulosa chiqarish asosiy o‘rinni

14egallaydi. Masalan, "Insert", "B-B-B", "Fishbone", "Aql xaritasi", "Katta-
yig‘in", "Yagona to‘g‘ri javob yo‘q" kabi texnikalar darsda o‘quvchining
faolligini oshiradi. Bu texnologiyalar asosan umumiy o‘rta ta’lim
muassasalarida ham, oliy ta’limda ham keng qo‘llaniladi.
Ikkinchidan, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) – zamonaviy
ta’limning ajralmas qismi hisoblanadi. Bugungi kunda AKT orqali o‘qituvchilar
nafaqat dars jarayonini ko‘rgazmali qiladi, balki darsdan tashqari mustaqil
o‘rganish, topshiriqlarni onlayn olish, elektron baholash imkoniyatlarini ham
taqdim etadi. Google Classroom, Zoom, MS Teams, Padlet, Kahoot, Quizizz,
Phet, EduPage kabi platformalar o‘quvchilarning bilim olish jarayonini
yengillashtiradi, darsni zamonaviy formatda tashkil etish imkonini beradi.
Ayniqsa, pandemiya yillarida masofaviy ta’lim uchun AKT texnologiyalari
muhim o‘rin tutdi va hozirgi kungacha o‘z ahamiyatini yo‘qotgani yo‘q.
Uchinchidan, muammoli o‘qitish texnologiyasi o‘quvchilarni faqat tayyor
bilim bilan cheklab qo‘ymasdan, muammoli vaziyat orqali izlanishga undaydi.
Bu texnologiyada o‘qituvchi darsga muammo qo‘yadi, o‘quvchi esa o‘z bilim
va tafakkuri asosida uni hal qilishga harakat qiladi. Bunday yondashuv tahliliy,
tanqidiy fikrlash, qaror qabul qilish, alternativ fikrlarni asoslash kabi
intellektual jarayonlarni rivojlantiradi. Misol uchun, adabiyot darsida obrazlar
xatti-harakatlarini baholash, asar yakunini muqobil tarzda tasavvur qilish
muammoli vazifalarga misol bo‘la oladi.
To‘rtinchidan, loyiha asosida o‘qitish texnologiyasi o‘quvchining mustaqil
fikrlashi, ijodiy faoliyat ko‘rsatishi, ma’lumot izlab topishi, ularni qayta ishlashi
va taqdimot qilish qobiliyatini shakllantiradi. Loyiha ishlari odatda guruh bo‘lib
bajariladi va yakunida umumiy mahsulot — maqola, taqdimot, video rolik,
maket, dramatik sahna, devoriy gazeta kabi natijalar olinadi. Adabiy ta’limda
o‘quvchilar ma’lum yozuvchining ijodi haqida infografika tayyorlashi, asar
tahlili asosida vizual taqdimot qilish, zamonaviy dramatizatsiya yo‘li bilan
obrazlar hayotini aks ettirishi mumkin.

15Beshinchidan, modulli o‘qitish texnologiyasi — darsni ketma-ket modul
bloklariga bo‘lib, har bir modulda maqsad, mazmun, nazorat va baholash
mezonlari aniq belgilanadi. Bu yondashuv orqali o‘quvchi o‘zining ta’lim
jarayonida erishayotgan natijalarini real baholay oladi, o‘z faoliyatini tahlil
qilish, xatolarini tuzatish imkoniga ega bo‘ladi. Modulli ta’lim
shaxsiylashtirilgan o‘rganishni ta’minlaydi va o‘quvchini faol ishtirokchi
sifatida tarbiyalaydi.
Oltinchidan, shaxsga yo‘naltirilgan texnologiyalar hozirgi ta’limning
gumanistik tamoyillari asosida quriladi. Har bir o‘quvchi noyob, o‘ziga xos
ehtiyoj va qobiliyatlarga ega ekanligi tan olinadi. Shu sababli differensial
yondashuv, individual topshiriqlar, erkin tanlov asosidagi faoliyatlar orqali
o‘quvchi o‘zining o‘rganish uslubini aniqlaydi, o‘z-o‘zini tahlil qilishga va
rivojlantirishga intiladi. Shaxsga yo‘naltirilgan yondashuv ayniqsa adabiy
ta’limda samaralidir, chunki har bir o‘quvchi matnga, obrazga, hodisaga o‘z
individual munosabatini bildirishi mumkin.
Yettinchidan, refleksiya va baholash texnologiyalari ham innovatsion
ta’limning tarkibiy qismidir. O‘quvchilar har bir dars yakunida “Bugun nimani
bildim?”, “Qanday savol tug‘ildi?”, “Eng qiyin joyi qayerda edi?” kabi savollar
asosida o‘z faoliyatini tahlil qiladi. Bu yondashuvlar nafaqat bilimni, balki o‘z-
o‘zini anglashni, javobgarlik hissini, mustaqil fikrlashni rivojlantiradi.
Innovatsion texnologiyalarning bu turlari zamonaviy o‘qituvchining
pedagogik asboblar qutisi sifatida xizmat qiladi. Ular turli o‘quv guruhlariga
moslashuvchanlik, qiziqish uyg‘otish, didaktik maqsadlarga erishishda turli
formatlarda harakat qilish imkoniyatini beradi. O‘qituvchidan esa metodik
tafakkur, puxta tayyorgarlik, psixologik sezgirlik va zamonaviy texnik
vositalardan foydalanish qobiliyati talab qilinadi. 8
8
Xolmurodov A. (2020). Ta’limda AKT vositalari: nazariya va amaliyot . Buxoro: BuxDU
nashriyoti. — 158 bet.

16Ta’lim tizimini zamon bilan hamnafas bo‘lishga undaydigan eng muhim
omillardan biri — bu innovatsion texnologiyalarni samarali joriy qilishdir.
Ta’lim jarayonining mazmuni, shakli va vositalari yangilanishi, o‘qituvchi va
o‘quvchi o‘rtasidagi munosabatlarning tenglik asosida qurilishi aynan
innovatsion yondashuvlar orqali amalga oshadi. Shu bois bugungi ta’limda
innovatsion texnologiyalar samaradorlik mezoni sifatida ham qaraladi. Chunki
bu texnologiyalar orqali bilim chuqurroq o‘zlashtiriladi, fanlararo integratsiya
amalga oshadi, o‘quvchilar mustaqil fikrlashga, muammo yechishga va ijodiy
yondashishga o‘rganadilar.
Innovatsion texnologiyalarning samaradorligi birinchi navbatda o‘quvchining
darsdagi faolligida yaqqol ko‘zga tashlanadi. An’anaviy darslarda o‘quvchi
odatda tinglovchi rolida bo‘lsa, innovatsion yondashuvlar orqali u dars
jarayonining to‘laqonli ishtirokchisiga aylanadi. Bu esa bilimlarni tezroq va
sifatliroq o‘zlashtirish imkonini yaratadi. Misol uchun, muammoli o‘qitish
texnologiyasi orqali o‘quvchi berilgan topshiriqni o‘zi hal qilishga urinadi, turli
variantlar ustida o‘ylaydi, javobni asoslaydi. Bu jarayon esa tahliliy va tanqidiy
fikrlashni shakllantiradi, bilimga shunchaki yodlash emas, balki anglash va
tahlil qilish asosida yondashishni o‘rgatadi.Innovatsion texnologiyalar
samaradorligini isbotlovchi yana bir muhim omil — darsda muloqot va fikr
almashish faoliyatining kuchayishidir. Interfaol metodlar asosida o‘quvchilar
bir-biri bilan fikr almashadi, bahslashadi, xulosalar chiqaradi. Bu esa ijtimoiy
va kommunikativ kompetensiyalarni shakllantiradi. Ayniqsa, guruhda ishlash
texnologiyasi, rolli o‘yinlar, loyiha asosidagi darslar o‘quvchining nutq
madaniyati, fikrini ifodalash, boshqalarni tinglash kabi hayotiy ko‘nikmalarini
rivojlantirishda samaralidir.Ta’lim samaradorligi, shubhasiz, baholash natijalari
orqali o‘lchanadi. Bu borada innovatsion yondashuvlar bilan tashkil etilgan
darslarda o‘quvchilarning bilim saviyasi an’anaviy darslarga nisbatan yuqoriroq
bo‘lishi kuzatilmoqda. Chunki darsda o‘z faoliyatini baholash, o‘zini tahlil
qilish, topshiriqni turli shaklda bajarish imkoniyatlari mavjud bo‘lgani sababli,

17har bir o‘quvchi o‘zining bilim olish uslubini topadi. AKT texnologiyalaridan
foydalangan holda o‘tkazilayotgan elektron testlar, onlayn topshiriqlar, raqamli
platformalarda baholash modullari ta’limning shaffofligini, adolatli
yondashuvni va individual baholashni ta’minlab beradi.
O‘zbekiston Respublikasining ta’lim siyosatida ham innovatsion
texnologiyalarni joriy etish ustuvor vazifa sifatida belgilanmoqda. Xususan,
“Ta’lim sifatini oshirish, zamonaviy ta’lim metodlarini keng joriy etish orqali
yangi avlodni raqobatbardosh kasblar egasi etib tarbiyalash” prezident Shavkat
Mirziyoyev tomonidan ta’lim strategiyasining bosh g‘oyalaridan biri sifatida
ko‘rsatib o‘tilgan. Shu bois ta’limda AKT infratuzilmasi mustahkamlanmoqda,
maktablar kompyuter texnikasi bilan jihozlanmoqda, o‘qituvchilarning raqamli
savodxonligi oshirilmoqda.Bundan tashqari, xalqaro baholash tizimlariga
tayyorlanish jarayonida ham innovatsion yondashuvlar muhim o‘rin
egallamoqda. Masalan, PISA, PIRLS, TIMSS kabi xalqaro reyting tizimlarida
o‘quvchilarning bilimdan tashqari, ularni qo‘llash, real hayotda tatbiq etish,
mantiqiy tahlil qilish kabi ko‘nikmalari baholanadi. Bunday ko‘nikmalarni faqat
innovatsion texnologiyalar orqali shakllantirish mumkin. Shunday ekan, ta’lim
samaradorligini oshirish va xalqaro standartlarga moslashishda innovatsiyalar
beqiyos ahamiyat kasb etadi.
Innovatsion texnologiyalarning milliy ta’lim tizimidagi o‘rni ayniqsa o‘rta
ta’lim muassasalarida yaqqol sezilmoqda. Hozirgi kunda har bir maktab o‘z
darslarini zamonaviy formatda tashkil etishga harakat qilmoqda. Bu esa
o‘quvchilarning o‘quv faoliyatiga ijobiy ta’sir ko‘rsatmoqda. Ularda darsga
qatnashish ishtiyoqi, o‘z fikrini bildirishga jur’at, mustaqil qaror qabul qilishga
intilish kuchaymoqda. Bunday o‘zgarishlar nafaqat dars natijalarida, balki
o‘quvchilarning umumiy ijtimoiy faolligida ham o‘z aksini topmoqda.Bundan
tashqari, innovatsion texnologiyalar maktabning ichki muhitiga ham yangicha
kayfiyat olib kiradi. O‘qituvchi faollashadi, o‘z ustida ko‘proq ishlaydi,
metodik yangiliklarga qiziqadi. Maktab jamoasi ichida o‘zaro tajriba almashish,

18amaliy seminarlar, ochiq darslar, ko‘rgazmali taqdimotlar orqali metodik
rivojlanish muhitini shakllantiradi. Bu esa umuman olganda ta’lim
muassasasining rivojlanishiga xizmat qiladi. Albatta, innovatsion
texnologiyalarni joriy qilishda bir qancha muammolar ham mavjud. Ayrim
hollarda texnik vositalarning yetishmasligi, o‘qituvchilarning texnologik
savodxonligining pastligi, dars jarayonini to‘g‘ri loyihalashda malaka kamligi
kabi holatlar kuzatiladi. Bunday holatlarning oldini olish uchun tizimli malaka
oshirish kurslari, elektron dars ishlanmalari bazasini kengaytirish, AKT
markazlari bilan hamkorlikni yo‘lga qo‘yish lozim. Davlat tomonidan bu
borada qator chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda.
Jadval: Zamonaviy innovatsion texnologiyalar Turlari, xususiyatlari va
adabiy ta’limdagi qo‘llanilishi 9
№ Texnologiya
nomi Asosiy xususiyatlari Afzalliklari Adabiy ta’limdagi
qo‘llanilishi
1 Interfaol
o‘qitish
texnologiyasi Faol muloqot, guruhli
ishlar, interaktiv
topshiriqlar Fikr almashish,
muloqot malakasini
rivojlantiradi Obrazlar tahlili, matn
muhokamalari
2 AKT
texnologiyalari Multimedia, taqdimot,
onlayn testlar Darsni jonlantiradi,
tezkor baholash Slaydlar, video orqali
asar muhitini
tushuntirish
3 Muammoli
o‘qitish Muammo asosida
fikrlashga undash Tahliliy va tanqidiy
fikrlashni
shakllantiradi Asardagi ziddiyatli
holatlarni tahlil qilish
4 Loyiha asosida
o‘qitish Mustaqil izlanish va
yakuniy mahsulot Ijodkorlik va
jamoaviy ishlashni
kuchaytiradi Sahna ko‘rinishlar,
devoriy gazeta
5 Modulli o‘qitish Bosqichli modullar
asosida o‘rganish Individual
yondashuvni
ta’minlaydi Obrazlar yoki janrlar
asosida modul tuzish
6 Shaxsga
yo‘naltirilgan
o‘qitish Differensial
yondashuv, o‘quvchi
ehtiyojiga moslashish Motivatsiya va
mustaqillikni
oshiradi Asarni qiziqishga
ko‘ra tahlil qilish
7 Refleksiya va
o‘zini baholash O‘z faoliyatini tahlil
qilish Javobgarlik va
mustaqillikni
shakllantiradi Dars yakunida
og‘zaki yoki yozma
fikr bildirish
9
Xolmurodov A. (2020). Ta’limda AKT vositalari: nazariya va amaliyot . Buxoro: BuxDU
nashriyoti. — 158 bet.

191.3.Innovatsion texnologiyalarning o‘zbek adabiyoti ta’limiga
integratsiyasi
Zamonaviy ta’lim tizimida har bir fan bo‘yicha o‘qitish metodikasini
yangilash, uni innovatsion yondashuvlar bilan boyitish bugungi kunning
dolzarb vazifalaridan biri sanaladi. Xususan, o‘zbek adabiyoti fanini o‘qitishda
zamonaviy pedagogik texnologiyalarni joriy etish o‘quvchilarda badiiy-estetik
tafakkurni rivojlantirish, milliy qadriyatlarga bo‘lgan hurmatni shakllantirish,
ijodiy fikrlash va mustaqil tahlil qilish salohiyatini oshirishda katta ahamiyat
kasb etadi. O‘zbek adabiyoti faqat bilim emas, balki tarbiya, ong va ma’naviyat
beruvchi fan sifatida ham alohida o‘rin tutadi. Shu bois bu sohada innovatsion
texnologiyalarni tatbiq qilish nafaqat texnik yondashuv, balki pedagogik
g‘oyaning tub mohiyatini anglash demakdir. Innovatsion texnologiyalarni
adabiy ta’limga integratsiya qilish, avvalo, didaktik tizimning yangilanishi,
o‘quv jarayonining shakl va mazmun jihatidan tubdan o‘zgarishini taqozo etadi.
Bu jarayonda metodik yondashuvlar, o‘qituvchining rolini qayta ko‘rib chiqish,
o‘quvchi faolligini ta’minlash va o‘quv materialini hayotiy qilish asosiy vazifa
bo‘lib qolmoqda. An’anaviy yondashuvda o‘quvchi asosan tinglovchi,
yozuvchi, yodlovchi sifatida ishtirok etsa, innovatsion yondashuvda u savollar
beruvchi, mulohaza yurituvchi, baholovchi, tahlilchi, yaratuvchi subyektga
aylanadi.
Pedagogik texnologiyalar, xususan, interfaol metodlar, muammoli o‘qitish,
loyiha asosida ta’lim, vizual xaritalar va info-grafikalar o‘zbek adabiyoti
darslarini jonlantirishga, ularga zamonaviy ohang bag‘ishlashga xizmat qiladi.
Masalan, “Aql xaritasi” texnikasini o‘zbek adabiyotida asar strukturasini tahlil
qilishda qo‘llash mumkin: syujet rivoji, obrazlar evolyutsiyasi, asosiy g‘oya va
konfliktlar bosqichma-bosqich xaritada ko‘rsatiladi. Bu metod o‘quvchilarning
tafakkurini izchil shakllantiradi.Yoki “Insert” texnologiyasi yordamida
o‘quvchilar matnni o‘qish vaqtida belgilar orqali tahlil yuritadilar: “+” —

20bilganim, “–” — qarama-qarshi fikr, “!” — ajablandim, “?” — tushunmadim.
Shu tarzda o‘quvchi matn bilan faol aloqa qiladi, u bilan muloqotga kirishadi,
uni shunchaki yodlamaydi, balki tahlil qiladi. Bunday yondashuvlar orqali
o‘zbek adabiyoti darslari hayotga bog‘lanadi, yoshlar uchun qiziqarli va
interaktiv bo‘lib qoladi.Bundan tashqari, raqamli texnologiyalar asosida
ishlovchi platformalar — Google Slides, Padlet, Canva, Kahoot, Quizizz va
boshqa vositalar orqali o‘quvchilarga topshiriqlarni qiziqarli shaklda taqdim
etish mumkin. Masalan, “Obrazlar galereyasi” mavzusida slayd yaratish, “She’r
tahlili” loyihasi asosida padletda fikrlar xaritasini tuzish, asarlar asosida
interaktiv testlar ishlab chiqish kabi topshiriqlar o‘quvchilarni darsga faol jalb
qiladi.Innovatsion yondashuvlar orqali o‘quvchi faqat bilim egasi emas, balki
ijodkor shaxs sifatida rivojlanadi. U adabiy asarlarni o‘qibgina qolmaydi, balki
o‘z fikrini asoslaydi, obrazlarga baho beradi, voqealarga tanqidiy yondashadi.
Bu esa o‘z navbatida shaxsiy pozitsiyani shakllantiradi, mustaqil tafakkurni
rivojlantiradi, kitobxonlik madaniyatini chuqurlashtiradi. Ayniqsa, bugungi
raqamli avlod vakillarini darsga jalb qilishda innovatsion texnologiyalarsiz
muvaffaqiyatga erishish qiyin.Shuni alohida ta’kidlash kerakki, adabiy ta’limda
innovatsiyalarning joriy qilinishi faqat texnik vositalardan foydalanish emas,
balki pedagogik yondashuvning o‘zgarishini anglatadi. O‘quvchilar bilan
psixologik jihatdan sog‘lom muloqotni yo‘lga qo‘yish, ularning qiziqishini
o‘rganish, darsni mavzuga emas, o‘quvchiga moslab qurish — bu innovatsion
yondashuvning tub mohiyatidir.Innovatsion texnologiyalarni adabiyot ta’limiga
integratsiyalash o‘quvchilarning estetik zavqini, madaniy tafakkurini
shakllantirishga, ularni badiiy matnga ongli yondashishga, milliy adabiy
merosga chuqur e’tibor bilan qarashga undaydi. Bu esa, o‘z navbatida,
jamiyatda ma’naviy barkamol, mustaqil fikrlovchi, o‘z millatining madaniy
qadriyatlarini e’zozlovchi avlodni tarbiyalashning muhim omili hisoblanadi. 10
10
Abdurahmonova M. (2019). Kreativ o‘qitish usullari . Andijon: Andijon universiteti
nashriyoti. — 142 bet.

21Innovatsion texnologiyalarni adabiy ta’limga nafaqat nazariy, balki amaliy
jihatdan tatbiq etish ham muhim ahamiyat kasb etadi. Chunki o‘zbek adabiyoti
darslarining maqsadi — o‘quvchilarda badiiy tafakkur, estetik dunyoqarash,
milliy qadriyatlar va axloqiy mezonlar asosida ongli munosabatni
shakllantirishdir. Ushbu maqsadlarga erishishda zamonaviy texnologiyalar
vositasida darsni jonlantirish, unda o‘quvchilarni faol subyektga aylantirish,
bilim olishga undash va ularni asar bilan hayotiy bog‘lash — eng samarali
yondashuvlardan biri hisoblanadi.Amaliy jihatdan qaralganda, innovatsion
texnologiyalarni adabiyot darslariga integratsiya qilish bir necha bosqichlarda
amalga oshiriladi: dars rejasini tuzish, material tanlash, texnologiya tanlash,
topshiriqlarni ishlab chiqish, baholash mexanizmini aniqlash. Har bir bosqichda
o‘qituvchi adabiy material xususiyatini, sinfning yosh va psixologik jihatlarini,
darsning maqsad va vazifasini hisobga olgan holda tegishli texnologiyani
tanlashi lozim. Misol uchun, obraz tahliliga doir mavzularda “rolga kirish”
texnikasi, syujet tahlilida “klaster” yoki “aql xaritasi” metodi, asar yakunini
muhokama qilishda esa “debate” yoki “mening fikrim” metodikasi qo‘llanishi
mumkin.Masalan, Abdulla Qodiriyning “ O tkan kunlarʻ ” romanini o‘rganishda
“muammoli ta’lim” texnologiyasidan foydalanish mumkin. O‘quvchilarga
quyidagi savollar asosida muammo qo‘yiladi: “Kumushning xatti-harakatlari
zamonaviy ayolga mos keladimi?”, “Asarda muhabbat va erkinlik g‘oyalari
qanday talqin qilingan?” Bunday yondashuv o‘quvchilarni asar matnidan
tashqariga olib chiqadi, ular o‘z hayotiy tajribalari, hozirgi davr qiyosida fikr
yuritishga o‘rganadilar.
Yana bir amaliy misol sifatida, Alisher Navoiy g‘azaliyotini tahlil qilishda
interaktiv taqdimot texnologiyasidan foydalanish mumkin. O‘quvchilar
guruhlarga bo‘linib, har biri tanlangan g‘azalni mazmun, badiiy vositalar,
ritmika, ruhiy holat, estetik ohang nuqtai nazaridan tahlil qiladilar va padlet
yoki google slides orqali taqdim etadilar. Bu metod o‘quvchilarni nafaqat
matnga e’tiborli bo‘lishga, balki taqdimot qilish, fikr ifodasi va jamoada ishlash

22kabi ko‘nikmalarni rivojlantirishga yordam beradi.Shuningdek, innovatsion
texnologiyalar yordamida asarlar asosida virtual sahnalar, audio yoki video
dramatizatsiyalar yaratish ham samarali usullardan biridir. O‘quvchilar G afurʻ
G ulom
ʻ ning “Shum bola” asaridagi epizodlar asosida o‘z sahna variantlarini
yozishadi, rollarga bo‘linib sahnalashtiradilar. Bunday usul orqali o‘quvchilar
matnni nafaqat o‘rganadilar, balki uni ichidan his etadilar, obrazlarni
jonlantiradilar, til va nutq malakalarini oshiradilar.Adabiyot darslarida loyiha
asosida o‘qitish texnologiyasi ham nihoyatda samaralidir. “Mening sevimli
yozuvchim”, “Adabiy qahramonlar orasida”, “Bir asar — bir jamiyat” kabi
loyihalar asosida o‘quvchilar izlanish olib boradilar, biografik ma’lumotlar,
asarlar tahlili, shaxsiy fikrlarini jamlab, vizual taqdimotga aylantiradilar.
Bunday loyihalar ularning izlanish, tahlil qilish, umumlashtirish, yakun
chiqarish qobiliyatini kuchaytiradi.Bundan tashqari, test texnologiyalari,
elektron baholash, onlayn platformalarda savol-javob qilish usullari yordamida
darsda differensial baholash amalga oshiriladi. Masalan, adabiyot darsida
“Quizizz” platformasi orqali interaktiv testlar o‘tkazish o‘quvchilarning bilim
darajasini qiziqarli va raqobatli muhitda baholash imkonini beradi. Bu metod
o‘quvchilarda darsga qiziqish uyg‘otadi, bilimlarni eslab qolishni
mustahkamlaydi va o‘z-o‘zini baholashga imkon beradi.Shu bilan birga,
“refleksiya” usuli yordamida o‘quvchi darsda nimalarni o‘rganganini,
nimalarda qiynalganini, qanday savollar tug‘ilganini yozma yoki og‘zaki ifoda
etadi. Bu usul o‘quvchi faoliyatini tahlil qilish, o‘z ustida ishlash, xatolarni
ko‘rish va tuzatish imkonini beradi. Adabiyot darslarida bu metod ayniqsa she’r
yoki nasriy asarlar tahlilidan so‘ng foydalanilsa, o‘quvchilar o‘z kechinmalari
bilan ulashish imkoniga ega bo‘ladilar.Innovatsion texnologiyalarni adabiy
darslarga integratsiya qilishda o‘qituvchining roli juda muhimdir. U nafaqat
texnologiyani bilishi, balki uni mazmunan, psixologik jihatdan mos va samarali
tarzda qo‘llay olishi kerak. Darsni puxta rejalashtirish, materiallarni izchil

23tanlash, texnologik vositalarni o‘z o‘rnida ishlatish — bularning barchasi o‘quv
jarayonining sifatini belgilovchi omillardir.
II BOB. O‘ZBEK ADABIYOTI TA’LIMIDA INNOVATSION
YONDASHUVLAR VA METODIK TAJRIBALAR
2.1.O‘zbek adabiyoti darslarida interfaol metodlar va AKTdan
foydalanish.
Zamonaviy pedagogikaning ustuvor tamoyillaridan biri bu — o‘quvchi
shaxsini rivojlantirishga xizmat qiladigan dars jarayonlarini tashkil etishdir. Bu
esa, o‘z navbatida, interfaol metodlardan foydalanishni zarur qiladi. Interfaol
metodlar o‘qitish jarayonini o‘quvchi uchun qiziqarli, foydali va hayotiy qiladi.
An’anaviy usullarda o‘quvchi bilimni faqat eshituvchi sifatida qabul qilgan
bo‘lsa, interfaol metodlar asosida u bu bilimni yaratishda faol ishtirok etadi.
Ayniqsa, o‘zbek adabiyoti darslarida bunday yondashuv o‘quvchining badiiy
matn bilan faol muloqotga kirishishini, obrazlar tahliliga subyektiv munosabat
bildirishini ta’minlaydi.
Interfaol metodlarning o‘zbek adabiyoti darslarida qo‘llanilishi orqali
o‘quvchilar orasida jonli muloqot, mustaqil fikr bildirish, bahslashish, dalillash
kabi ko‘nikmalar shakllanadi. Masalan, “Insert” texnologiyasi orqali o‘quvchi
matnni o‘qib, unga belgilar qo‘yish orqali o‘z bilimlarini faollashtiradi, matnga
nisbatan pozitsiyasini bildiradi. Yoki “Aqliy hujum” metodida dars
boshlanishida o‘quvchilardan savolga tezkor fikrlar olish orqali darsga kirish
qiziqarli bo‘ladi. Bu usullar darsni jonli va hayotiy qiladi, o‘quvchilarning
e’tiborini o‘quv faoliyatiga jalb etadi. 11
O‘zbek adabiyoti fani, o‘z tabiatiga ko‘ra, obrazli tafakkur, axloqiy-estetik
qarash, milliy ong va badiiy idrokni rivojlantirishni ko‘zda tutadi. Interfaol
metodlar esa aynan shu yo‘nalishlarga xizmat qiluvchi pedagogik vositalardir.
11
Usmonova N. (2020). Pedagogik texnologiyalar va ularning samaradorligi . Toshkent:
Innovatsion ta’lim. — 170 bet.

24Obraz tahlilida “Rolga kirish”, “Debat” kabi metodlar qo‘llansa, o‘quvchi
obrazni faqat matn asosida emas, balki uning ichiga kirib, ichki ruhiy holatini
anglashga urinadi. Shu orqali adabiy asarning ijtimoiy-falsafiy mohiyatini
anglash imkoniyati kengayadi.Shuningdek, interfaol metodlar orqali
o‘quvchilar turli fikrlarni eshitadi, o‘zining nuqtai nazarini dalillar bilan
asoslaydi, guruhli ishlash orqali mas’uliyatni his qiladi, dars jarayonini o‘zaro
anglash va tushunish asosida o‘tkazadi. Bunday usullar ta’limni faqat bilim
olish emas, balki hayotiy tajriba shakllantirish vositasi sifatida namoyon etadi.
Misol uchun, “Bahsli savollar” metodida bir savol asosida ikki xil yondashuvda
fikr almashiladi: “Otabekning siyosiy qarashlari zamonaviy yoshlar uchun
qanday saboq beradi?” Bu savol o‘quvchini tarixiy kontekstda fikrlashga,
bugun bilan bog‘lashga majbur qiladi.
Interfaol metodlar yordamida darsda o‘qituvchi emas, balki o‘quvchi faol
bo‘ladi. Bu esa, shubhasiz, bilimning samarali o‘zlashtirilishiga olib keladi.
Ayniqsa, o‘qituvchi darsda metodlar kombinatsiyasidan foydalansa — ya’ni
“Insert”, “Rolga kirish”, “Klaster”, “Aql xaritasi” kabi texnikalarni birlashtirgan
holda dars tuzsa — bu darslar o‘quvchilar uchun ham esda qoladigan, ham
rivojlantiruvchi bo‘ladi.
“Insert” texnologiyasi — bu interfaol o‘qitish usuli bo‘lib, o‘quvchi
tomonidan matnni o‘qish jarayonida faol muloqotni tashkil etishga xizmat
qiladi. Ushbu texnologiya yordamida o‘quvchilar matnni chuqur tahlil qilish,
undagi muhim fikrlarni belgilash, o‘z bilimlari bilan solishtirish va yangi
savollar yaratish imkoniga ega bo‘ladilar. Insert usuli, asosan, to‘rt belgidan
iborat kodlash tizimiga asoslanadi:
“+” — ilgari bilgan ma’lumotim,
“–” — qarama-qarshi yoki yangilik bo‘lgan ma’lumot,
“?” — tushunarsiz yoki aniqlashtirish kerak bo‘lgan fikr,
“!” — hayratlanarli yoki muhim deb hisoblangan ma’lumot.

25O‘zbek adabiyoti darslarida, masalan, Abdulla Qodiriyning “ O tkan kunlarʻ ”
romanini o‘qiyotganda, o‘quvchilar Insert belgilarini asosida har bir sahifa yoki
parcha ustida fikr yuritadilar. “+” belgisi orqali tarixiy voqealar yoki avval
bilgan ijtimoiy munosabatlar qayd etiladi. “–” orqali o‘quvchi o‘z dunyoqarashi
bilan mos kelmaydigan fikrni belgilaydi. “?” esa tahlilni chuqurlashtirish
zaruratini bildiradi, masalan, bir obrazning harakati nimaga asoslanganligi
haqida savol tug‘iladi. “!” esa o‘quvchining hayratlanishiga sabab bo‘lgan
badiiy ifoda yoki voqeani bildiradi.
Bu usul darsda o‘quvchilarni mustaqil fikrlashga, matn bilan ishlashga va o‘z
pozitsiyasini shakllantirishga undaydi. Shuningdek, o‘qituvchiga har bir
o‘quvchining matnni qanday tushunganini aniqlashga imkon beradi. Insert
texnologiyasi orqali badiiy asar faqat o‘qiladigan matn emas, balki o‘quvchi
bilan muloqotga kiradigan tirik matnga aylanadi. Shu jihatdan, bu usul o‘zbek
adabiyoti darslarini jonlantiruvchi va mazmunan boyituvchi samarali metod
hisoblanadi. 12
“Insert” texnologiyasi asosida “ O tkan kunlar
ʻ ” asarini tahlil qilish
jadvallari
Matndan iqtibos yoki voqea Insert
belgisi Izoh (O‘quvchi fikri)
Kumushning Otabek uchun
fidoyilik ko‘rsatib, o‘z sha’nini
qurbon qilishi “+” Ayol qahramonlarning matonati
haqida avval ham eshitgan edim. Bu
holat tasdiqladi.
Zaynabning rashk bilan
Kumushga suiqasd qilishga
urinishi “–” Menimcha, ayol ayolga qarshi bunday
yovuzlarcha ish qilmaydi deb
o‘ylagandim.
Otabekning siyosiy qarashlari,
jadidchilik g‘oyalari “!” Hayratda qoldim — bu davrda ham
yuksak ijtimoiy fikr bildirgan ziyolilar
12
Eshquvvatov M. (2017). Ta’limda innovatsion yondashuvlar . Termiz: Surxondaryo
nashriyoti. — 153 bet.

26 bo‘lgan ekan.
Zaynab obrazining paydo bo‘lishi
va Kumush bilan ziddiyati “?” Zaynab bu asarga nega kiritilgan?
Uning roli haqida ko‘proq
tushuntirishga ehtiyoj bor.
Asardagi eski o‘zbek jamiyatining
ayollar erkinligiga bo‘lgan
yondashuvi “–” Ayollar bu qadar tobe bo‘lganini
bilmagan edim. Bunga hozirgi davr
nuqtai nazaridan qaradim.
Oxirgi sahifalarda Kumushning
vafoti orqali tragik yakun “+” Oldin ham Kumush obrazining fojiali
yakun topishini eshitgan edim. Bu
ma’lumot tasdiqlandi.
Otabek va otasi o‘rtasidagi
dunyoqarash to‘qnashuvi “!” Har bir davrda yoshlar bilan ota-onalar
o‘rtasida qarash farqlari bo‘lishi tabiiy
ekan.
Interfaol metodlar, shuningdek, kommunikativ kompetensiyalarni
rivojlantirishda ham samaralidir. O‘zbek adabiyotidagi dialoglar, monologlar,
bahsli vaziyatlar tahlil qilinayotganda o‘quvchilar og‘zaki nutq orqali o‘z fikrini
ifodalashga, boshqani tinglashga, izchil va madaniyatli muloqot yuritishga
o‘rganadilar. Bu esa ularning faqat adabiyotga emas, balki umumiy axloqiy va
ijtimoiy madaniyatiga ham ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
Bundan tashqari, interfaol metodlar yordamida sinfda ijobiy psixologik muhit
yaratiladi. O‘quvchilar bir-biriga fikr bildiradi, bahslashadi, kuladi, hayron
qoladi, e’tiroz bildiradi — bu holatlar darsni hissiy jihatdan boyitadi.
Emotsional uyg‘unlik esa eslab qolish jarayonini kuchaytiradi. Adabiy
obrazlarning psixologik tahlilida, masalan, “Yuzma-yuz suhbat” metodidan
foydalanish orqali o‘quvchi Kumush, Zaynab, Otabek, Zaynab obrazlarining
ruhiy holatini tahlil qiladi.Shu bois, interfaol metodlar nafaqat ta’limiy, balki
tarbiyaviy maqsadlarga xizmat qiladi. O‘quvchilar o‘z fikrini ayta oladigan,
bahs qila oladigan, dalil keltira oladigan, adolatni, haqiqatni tanlay oladigan

27shaxs sifatida shakllanadi. Bu esa aynan adabiy ta’limga xos eng muhim
natijalardan biridir.Demak, o‘zbek adabiyoti darslarida interfaol metodlardan
foydalanish — bu zamonaviy ta’limning talabi bo‘lish bilan birga, o‘quvchi
shaxsini har tomonlama rivojlantirishning eng ishonchli usulidir. Bu metodlar
bilan dars o‘zbek adabiyotining ruhi, estetikasi va g‘oyaviy yuksakligini
o‘quvchi qalbiga singdirish imkoniyatini yaratadi.Zamonaviy o‘zbek adabiyoti
darslari o‘quvchini o‘qituvchi tomonidan tayyorlab berilgan bilim emas, balki
o‘z izlanishi, mulohazasi va his-tuyg‘ulari asosida bilim hosil qiladigan faol
ishtirokchi sifatida shakllantirishga qaratilgan. Bunday yondashuvda interfaol
metodlarning ahamiyati beqiyosdir. Ular orqali o‘quvchi badiiy asarni
anglabgina qolmay, uni tahlil qiladi, obrazlar orasida tanlov qiladi, o‘z hayotiy
tajribasi bilan solishtiradi, estetik baho beradi. Bu bo‘limda aynan adabiyot
darslarida amalda qo‘llash mumkin bo‘lgan asosiy interfaol metodlar, ularning
bosqichlari va ta’siri keng yoritiladi.
Amaliy tajriba shuni ko‘rsatadiki, interfaol metodlar o‘zbek adabiyotini
o‘rganishda o‘quvchining darsga bo‘lgan qiziqishini keskin oshiradi. Misol
uchun, “Rolga kirish” metodi. Bu usulda o‘quvchilar asardagi obrazlarni
jonlantiradi. Ularga muayyan rolda chiqish topshiriladi: Kumush, Otabek,
Zaynab yoki Zaynab bo‘lishadi. O‘quvchilar ularning nomidan gapiradi, qaror
qabul qiladi, o‘z nuqtai nazarini ifodalaydi. Bu esa obrazni faqat matndan o‘qib
tushunish emas, balki uni his qilishga olib keladi.
“Debat” yoki “bahsli muhokama” metodi ham adabiy darslar uchun
nihoyatda qulay. Misol uchun, “Kumush haqlimi yoki Zaynab?” mavzusida
guruhlarga bo‘linib, bahs uyushtiriladi. Har bir guruh o‘z pozitsiyasini himoya
qiladi, dalillar keltiradi, voqealarni tarixiy, ma’naviy va axloqiy jihatdan tahlil
qiladi. Bu metod orqali o‘quvchilar notiqlik, mantiqiy fikrlash, dalillash va
hurmat bilan bahslashish madaniyatini o‘rganadi.
“Aqliy hujum” metodida esa o‘qituvchi asar yoki muammo asosida savol
beradi, o‘quvchilar esa fikrlarini erkin bildiradi. “Kumush nega fojiali yakun

28topdi?”, “Otabekning islohchi fikrlari bugungi yoshlar uchun qanday saboq
beradi?” kabi savollar asosida tezkor fikrlar olinadi. Bu metod o‘quvchilarning
erkin fikr yuritish, javob berishga jur’at topish va o‘z nuqtai nazarini
shakllantirish ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
“Insert” texnologiyasining amaliy qo‘llanilishi ham adabiy darslarda juda
samarali. Yuqorida keltirilganidek, bu metod matn bilan ishlashda o‘quvchining
e’tiborini faol bo‘lishga undaydi. O‘quvchi matndan chiqmay turib, undagi
yangi, hayratlanarli yoki tushunarsiz nuqtalarni belgilab boradi. Bu esa darsda
savol-javob, tahlil va mushohadani kuchaytiradi. O‘quvchi o‘qilgan matnni
“tushungan” emas, “his qilgan” shaxsga aylanadi.
“Klaster” texnologiyasi yordamida asardagi voqealar, obrazlar, mavzular
orasidagi aloqalar grafik tarzda ifodalanadi. Masalan, “ O tkan kunlarʻ ”
romanida Kumush obrazining xarakterini “mehribon”, “fidoyi”, “vafodor”,
“kurashchi”, “so‘zsiz sevuvchi” kabi so‘zlar bilan ifodalab, atrofida klaster
yasash mumkin. Bu metod o‘quvchilarning tasniflash, umumlashtirish,
aloqalarni ko‘rish ko‘nikmasini rivojlantiradi.
“Aql xaritasi” texnikasi asar syujeti, g‘oyasi va strukturasini o‘rganishda juda
foydalidir. O‘quvchilar asar markaziga asosiy mavzuni joylashtirib, undan
chiqqan tarmoqlar orqali voqealar rivoji, obrazlar, joy nomlari, konfliktlar va
boshqalarni ajratib ko‘rsatadilar. Bunday grafik ishlov o‘quvchilarda tizimli
fikrlash, tahlil va mantiqiy xulosa chiqarish ko‘nikmasini
mustahkamlaydi.Shuningdek, “Yagona to‘g‘ri javob yo‘q” texnikasi ham
adabiy darslarda muhim o‘rin tutadi. Bunda biror voqea yoki obraz xatti-
harakatiga turli nuqtai nazardan yondashiladi. O‘quvchilar birgina savolga bir
nechta to‘g‘ri, ammo turlicha asoslangan javob beradi. Bu metod orqali
o‘quvchilar ijtimoiy, axloqiy va estetik mezonlarda fikr yuritishga o‘rganadi.
Boshqa samarali metodlardan yana biri — “Rol o‘ynash” (dramatizatsiya)
texnikasi. Bunda o‘quvchilar badiiy asar asosida sahna ko‘rinishini yaratadilar.
Har bir o‘quvchi obrazga mos nutq, mimika, harakatlar bilan chiqish qiladi. Bu

29metod og‘zaki nutq, tafakkur, estetik did va ijtimoiy tajriba shakllanishiga
xizmat qiladi. Ayniqsa, 8–11-sinflarda bu yondashuv yuqori samaradorlik
beradi.Shu bilan birga, o‘quvchilarni matn asosida mustaqil fikr bildirishga
o‘rgatish uchun “Menimcha...” texnikasidan foydalanish mumkin. O‘quvchilar
asar yakunida “Menimcha, Kumush shunday yo‘l tutgani to‘g‘ri edi, chunki...”,
“Menimcha, Otabek adolat tarafdori edi, sababi...” kabi iboralar bilan o‘z
mulohazasini asoslab beradi. Bu usul o‘quvchining asarga shaxsiy yondashuvi,
o‘z fikrini mustahkamlab aytish va uni mantiqan isbotlay olish ko‘nikmalarini
rivojlantiradi. 13
Bugungi ta’lim jarayoni jadal rivojlanayotgan raqamli dunyo bilan
chambarchas bog‘langan. O‘quvchilarning zamonaviy texnologiyalar bilan
ishlashga bo‘lgan ehtiyoji va qiziqishini inobatga olgan holda, ayniqsa adabiy
ta’limda AKT – axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish
zarurati kun sayin ortib bormoqda. O‘zbek adabiyoti o‘zining chuqur g‘oyaviy-
estetik mazmuni bilan o‘quvchilarda nafaqat bilim, balki estetik did, milliy ong
va tarixiy xotirani shakllantiradi. Shu bois bu sohada AKT imkoniyatlaridan
to‘g‘ri foydalanish nafaqat metodik yangilik, balki ta’lim samaradorligining
muhim omilidir.
Birinchidan, AKT yordamida o‘zbek adabiyoti darslarini vizual, tinglab idrok
etiladigan va interaktiv shaklga keltirish mumkin. Masalan, Alisher Navoiy
g‘azallarini tahlil qilishda audiofayllar orqali g‘azalning mahoratli qiroatini
eshittirish o‘quvchining estetik idrokini kuchaytiradi. Aynan shu g‘azal asosida
Prezi yoki PowerPoint platformalarida g‘oyaviy tuzilmani grafik tarzda
ko‘rsatish esa matnni tahlil qilishda yanada chuqurroq tushunishga olib keladi.
Ikkinchidan, AKT asosida tashkil etilgan virtual taqdimotlar va vizual
klasterlar o‘quvchining tahliliy tafakkurini faollashtiradi. Masalan,
Cho‘lponning “Kecha va kunduz” romanini o‘rgatishda voqealar rivojini vaqt
13
Tursunov I. (2019). Dars jarayonini modernizatsiya qilish usullari . Namangan: Davr Press.
— 160 bet.

30chizig‘i shaklida ko‘rsatish yoki obrazlar o‘rtasidagi munosabatni grafik tarzda
tasvirlash orqali asar strukturasi aniq va tizimli ko‘rinishda tushuntiriladi.
Canva yoki MindMeister kabi vositalar bu borada o‘quvchilar uchun ijodiy
platformaga aylanadi.
Uchinchidan, AKT yordamida darslar masofaviy shaklda yoki gibrid usulda
ham o‘tkazilishi mumkin. Google Classroom orqali yozuvchi biografiyasiga oid
slaydlar, asar asosidagi mini testlar, muhokamalar va esse topshiriqlari beriladi.
Bu usul yordamida o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi muloqot onlayn shaklda
davom etadi. O‘quvchilarning yozma savodxonligini rivojlantirish uchun ularni
Google Docs yoki Padlet platformasida bahs-muhokamalarga jalb qilish
mumkin.
To‘rtinchidan, o‘zbek adabiyotida tarixiy obrazlar va voqealar ko‘p bo‘lgani
uchun, virtual muzeylar va 3D xaritalar asosida multimedia materiallaridan
foydalanish darsni boyitadi. Masalan, Munis va Ogahiy kabi tarixiy
shaxslarning adabiy merosi haqida video lavhalar, muzey ekspozitsiyalari
asosida qilingan prezentatsiyalar o‘quvchilarning matnga bo‘lgan qiziqishini
oshiradi. Bu vositalar adabiyot darsini tarix, geografiya va san’at bilan
integratsiyalashga xizmat qiladi.
Beshinchidan, interaktiv test platformalari – Quizizz, Kahoot, Wordwall va
Blooket yordamida darsda baholash jarayonini zamonaviy va tezkor shaklda
olib borish mumkin. O‘quvchi darhol o‘z javobining to‘g‘riligini biladi, statistik
natijalar esa o‘qituvchiga monitoring olib borishda yordam beradi. Masalan,
Erkin Vohidovning “Tong nafasi” she’riy to‘plamidagi obrazlar yoki ifoda
vositalariga oid testlar real vaqt rejimida o‘tkaziladi.
Oltinchidan, video darslar yaratish, ularni YouTube yoki Telegram
platformalari orqali ulashish orqali o‘qituvchi darsdan tashqari ham o‘quvchi
bilan muloqotni davom ettirishi mumkin. Jumladan, Abdulla Oripovning
“Jannatga yo‘l” dostonini tahlil qiluvchi videodars orqali o‘quvchilar uyda
mustaqil ravishda ko‘rib chiqib, savollar ustida o‘ylashlari mumkin. video

31ichida Insert yoki “3-2-1” kabi texnologiyalardan foydalanish o‘quvchini faol
tinglovchiga aylantiradi.
Yettinchidan, veb-texnologiyalar yordamida adabiy loyiha ishlari tashkil
qilish mumkin. Masalan, o‘quvchilar “Mening sevimli adibim” mavzusida
infografika yaratadilar, Canva platformasida yozuvchining tarjimayi holi,
asarlari va g‘oyaviy yo‘nalishini ko‘rsatuvchi taqdimotlar tuzadilar. Bu orqali
o‘quvchilar mustaqil izlanishga, dizayn va grafik ishlovga ham qiziqish bilan
yondashadilar.
O‘zbek adabiyoti darslarida AKTdan foydalanish imkoniyatlari jadvali 14
AKT
vositasi /
Platforma Qo‘llanish shakli Amaliy misollar Pedagogik foydasi
PowerPoint /
Prezi Slayd taqdimotlar
orqali yozuvchi hayoti
va asar tahlilini vizual
tarzda berish Alisher Navoiy
hayoti va
“Hayrat ul-
abror”dan g‘oya
va obrazlar tahlili Vizual idrokni
rivojlantiradi, eslab
qolishni kuchaytiradi
Quizizz /
Kahoot /
Blooket Interaktiv testlar,
tezkor so‘rovlar,
viktorinalar Erkin
Vohidovning
hayoti va
asarlariga oid
testlar Qiziqarli baholash,
o‘z-o‘zini tekshirish,
refleksiya
Padlet /
Jamboard Onlayn devoriy
yozuvlar, guruhli
yozma faoliyatlar “Sevimli
obrazim haqida”
kollaborativ
yozuvlar Yozma nutq, ijodiy
fikrlash va fikr
almashuvni
rivojlantiradi
YouTube /
Telegram Asar bo‘yicha
tayyorlangan
videodarslar, tinglov
materiallari Abdulla
Oripovning
“Jannatga yo‘l”
asari asosida
tahliliy videodars Mustaqil ta’lim,
ko‘rgazmali va
tinglov idroki
Canva /
Piktochart Infografika va
posterlar tayyorlash, “Adib hayoti”
poster loyihasi Dizayn madaniyati,
axborotni grafik
14
Tursunov I. (2019). Dars jarayonini modernizatsiya qilish usullari . Namangan: Davr Press.
— 160 bet.

32loyiha ishlari ko‘rinishda ifodalash
Google
Docs / Word
Online Onlayn esse yozish,
tahrirlash, izoh
qoldirish “Adabiy
qahramonning
zamonaviy
talqini” esse
topshirig‘i Yozma savodxonlik,
mantiqiy ifoda,
hamkorlikda ishlash
ko‘nikmalarini
rivojlantiradi
Mentimeter /
Poll
Everywhere Dars boshida yoki
yakunida onlayn
so‘rov o‘tkazish “Bugungi dars
menga nima
berdi?” – fikrlar
yig‘ish Dars jarayonida
o‘quvchi hissiyotini
aniqlash, reflektiv fikr
almashish
Wordwall /
LearningApps Match, klaster,
tushuncha bog‘lash
kabi interaktiv
o‘yinlar “Obraz va
tavsifni
moslashtirish”
mashqlari Tafakkur rivoji,
tushuncha tahlili va
faollikni oshiradi
AKT darsda notiqchilik ko‘nikmalarini rivojlantirishga ham xizmat qiladi.
Misol uchun, “Book review” loyihasi tashkil etiladi. Har bir o‘quvchi biror adib
asari asosida videotaqdimot tayyorlaydi. Bu o‘quvchining adabiy bilimidan
tashqari, nutq madaniyati, texnik ko‘nikmalari va ijodiy yondashuvini
shakllantiradi. onlayn so‘rovlar, elektron esse topshiriqlari, matnga oid savollar
orqali tahliliy fikrlash va yozma ko‘nikmalar ham mustahkamlanadi. Adabiy
qahramonlar haqida o‘z nuqtai nazarini bildirish, ma’naviy qadriyatlarni ochib
berish, real hayot bilan qiyoslash vazifalari o‘quvchilarda tafakkuriy
chuqurlikni ta’minlaydi.
2.2.Adabiy ta’limda kreativ fikrlash va kompetensiyaviy yondashuv
asoslari
Zamonaviy ta’lim jarayonida o‘quvchilarning mustaqil, erkin va ijodiy
fikrlashi muhim kompetensiya sifatida e’tirof etilmoqda. Xususan, adabiy
ta’lim – badiiy matnni tahlil qilish, undagi obrazlarni anglash, g‘oya va badiiy
vositalarni baholash orqali kreativ fikrlashni rivojlantirishning eng qulay
maydonidir. Adabiyot inson tafakkurining ifoda vositasi bo‘lganligi bois, u

33orqali o‘quvchi hayotga, voqealarga, jamiyatga yangicha nazar bilan qarashga
o‘rganadi.
Kreativ fikrlash, avvalo, yangicha yondashuv, mustaqil qarash, muammoga
noodatiy yechim topish kabi fazilatlarni o‘z ichiga oladi. Adabiyot darslarida bu
jihatlarni shakllantirish uchun o‘qituvchining metodik yondashuvi hal qiluvchi
ahamiyatga ega. Masalan, oddiygina badiiy matn ustida savol-javob emas, balki
matndagi kutilmagan burilishlar, obrazlar psixologiyasiga oid bahslar, alternativ
yakunlarni yaratish kabi topshiriqlar orqali o‘quvchi ijodiy fikrlashga undaladi.
Bunda mashhur adabiy tajriba – "agar asar boshqacha tugaganida qanday
bo‘lardi?" degan savol ustida ishlash samarali natija beradi. Masalan, Erkin
Vohidovning “O‘zbegim” she’ridagi har bir baytni bugungi zamon kontekstida
talqin qilish orqali o‘quvchi asar mazmunini chuqur tushunib, uni zamonaviy
hayotga bog‘lashni o‘rganadi. Bu esa kreativ tafakkur mexanizmlarining
shakllanishiga olib keladi.Shuningdek, adabiy kollajlar, dramatizatsiyalar, esse
va insholar, adabiy qahramonga xat yozish, obrazlar o‘rtasida virtual suhbat
tashkil etish kabi metodlar o‘quvchini adabiy jarayonga faol jalb etadi. Bu
yerda o‘qituvchi faqat bilim beruvchi emas, balki murabbiy, yo‘l-yo‘riq
ko‘rsatuvchi, muhokama yetakchisi sifatida ishtirok etadi.
Kreativ fikrlashni rivojlantirishda dramatik asarlardan foydalanish ham
muhim ahamiyatga ega. O‘quvchilar sahna ko‘rinishlarini mustaqil
sahnalashtirib, har bir qahramonning nutq madaniyati, ichki dunyosi va
pozitsiyasini his qilgan holda, o‘z fikrini bayon etish imkoniyatiga ega bo‘ladi.
Ayniqsa, voqea rivojini o‘zgartirish, yangi final yaratish kabi topshiriqlar orqali
o‘quvchi muallif pozitsiyasini tahlil qilishni o‘rganadi.
Adabiy ta’limda kreativlikni rag‘batlantirishda muhim jihatlardan yana biri –
o‘quvchilarning his-tuyg‘ularini o‘rganish, ularning dunyoqarashiga mos
topshiriqlar berishdir. Zamonaviy o‘quvchi hayotiy muammolarni ko‘ra
oladigan, ularni adabiyot bilan bog‘laydigan bo‘lishi zarur. Bu esa shaxsiy
pozitsiya, estetik tafakkur va baholash kompetensiyalarini shakllantiradi.Shu

34nuqtai nazardan adabiy ta’limda kreatif metodlar orqali erishiladigan maqsad –
o‘quvchining o‘z fikriga ega bo‘lishi, turli yondashuvlar ichida yo‘l topa olish
ko‘nikmasini shakllantirishdan iborat. Masalan, "Shuhrat"ning “Odamlar
orasida” hikoyasi asosida o‘quvchi zamonaviy jamiyatdagi axloqiy mezonlarni
tahlil qiladi, shaxsiy fikrini asoslaydi.
Zamonaviy ta’lim jarayonida kompetensiyaviy yondashuv asosiy
metodologik yo‘nalish sifatida shakllanib bormoqda. Bu yondashuv an’anaviy
bilimga asoslangan ta’limdan farqli o‘laroq, o‘quvchilarning hayotga tayyorlik
darajasini oshirish, ularni amaliy faoliyatga tayyorlashga qaratilgandir.
Xususan, adabiy ta’limda bu tamoyil o‘quvchining matnni tahlil qilish, muallif
pozitsiyasini anglash, o‘z pozitsiyasini bayon etish, xulosa chiqarish va real
hayotdagi holatga moslashtirish ko‘nikmalarini rivojlantirishni nazarda tutadi.
Kompetensiyaviy yondashuv deganda, o‘quvchining faqat bilim emas, balki
u bilimni hayotiy vaziyatda qo‘llay olish salohiyati tushuniladi. Adabiyot fani
bunday kompetensiyalarni shakllantirish uchun qulay maydondir, chunki har bir
badiiy asarda insoniy munosabatlar, axloqiy tanlov, ijtimoiy hodisalar va
ma’naviy qadriyatlar ifodalanadi. Shu boisdan o‘quvchi asar bilan ishlash
jarayonida fikr yuritish, tahlil qilish, qiyoslash, baholash kabi funksiyalarni
o‘zlashtiradi.
Adabiy ta’limda kompetensiyaviy yondashuvni samarali qo‘llashda, birinchi
navbatda, o‘qituvchi darsni an’anaviy bayon qilish shaklidan chiqib, o‘quvchini
faol muhokama, fikr almashish, ijodiy izlanishga jalb etishi lozim. Masalan,
“Cho‘lpon she’riyatida milliy g‘ururning ifodasi” mavzusida dars tashkil
qilishda o‘quvchilarga she’rdan o‘zlariga eng ta’sirli baytni tanlab, uni hozirgi
ijtimoiy vaziyat bilan bog‘lash vazifasi beriladi. Bu orqali o‘quvchi asarni
chuqur anglaydi, shaxsiy fikrini ifodalaydi va hayot bilan
bog‘laydi.Shuningdek, adabiy darslarda muammoli savollar asosida ishlash —
o‘quvchining tahliliy va reflektiv fikrlash salohiyatini oshiradi. “Asardagi
qahramonning harakati to‘g‘ri bo‘lganmi?”, “Siz bu holatda qanday yo‘l tutgan

35bo‘lardingiz?” kabi savollar orqali o‘quvchi faqat muallif fikriga emas, balki
o‘z hayotiy pozitsiyasiga asoslangan javob berishga intiladi. Bu esa
kompetensiyaviy yondashuvning asosiy maqsadi — shaxsiy, mustaqil va
mas’uliyatli qaror chiqarishni o‘rgatish tamoyiliga mos keladi. 15
Kompetensiyaviy yondashuv asosida tuzilgan dars rejalarida quyidagi
yo‘nalishlar muhim o‘rin tutadi: kommunikativ kompetensiya (fikrni ravon
ifoda qilish), madaniy kompetensiya (asardagi ijtimoiy, tarixiy va ma’naviy
qadriyatlarni tushunish), axborot kompetensiyasi (matndan kerakli ma’lumotni
ajratib olish), estetik kompetensiya (badiiy til va vositalarni baholash), shaxsiy
kompetensiya (o‘z fikriga ega bo‘lish). Ushbu yondashuvda har bir dars — bu
o‘quvchining o‘z fikri, o‘z bahosi va shaxsiy talqini orqali o‘zini namoyon
qilish maydonidir.
Misol uchun, “Alpomish” dostonini o‘rganish darsida o‘quvchilarga quyidagi
topshiriqlar berilishi mumkin: 1) Asardagi ijtimoiy qadriyatlarni aniqlash; 2)
Alpomish obrazi orqali zamonaviy yoshlar qiyofasini shakllantirish; 3) O‘zbek
xalqining qadimiy urf-odatlarini tahlil qilish. Ushbu topshiriqlar o‘quvchining
nafaqat bilimini, balki hayotiy tajribasini, dunyoqarashini, tahlil qilish
qobiliyatini ham rivojlantiradi.
Bundan tashqari, kompetensiyaviy yondashuvni baholashda ham o‘ziga xos
yondashuvlar mavjud. Endi o‘quvchining “to‘g‘ri javob berdi yoki yo‘q” degan
yondashuv emas, balki “o‘z fikrini qanday asoslagani”, “dalillar keltirganmi”,
“matnga suyanilganmi” degan mezonlar muhim ahamiyat kasb etadi. Bu esa
o‘quvchini chuqur fikrlashga, adabiy tahlilga, dalillashga, turli nuqtai nazarni
baholashga undaydi.
Kompetensiyaviy yondashuv asosida olib boriladigan adabiy darslarda
jamoaviy ish, guruhiy bahs-munozaralar, rolli o‘yinlar, dramatizatsiyalar va
loyiha asosidagi topshiriqlar keng qo‘llaniladi. Bu metodlar o‘quvchini
15
Omonov B. (2022). Texnologik ta’limning adabiyotga tatbiqi . Toshkent: Ta’lim fanlari
markazi. — 147 bet.

36kommunikatsiya qilish, murosaga kelish, muammoni hal qilish, mas’uliyatni
bo‘lishish kabi ko‘nikmalarga o‘rgatadi. Adabiyot — bu faqat ilmiy tahlil emas,
balki hayotiy madaniyatni shakllantirish vositasi ekanligi yana bir bor
tasdiqlanadi.Ayniqsa AKT vositalari yordamida kompetensiyaviy yondashuvni
integratsiyalash ham yuqori natijalar beradi. Masalan, o‘quvchilar Padlet
platformasida obrazlar xarakteristikasi bo‘yicha tahlil devorini yaratadilar,
Google Docs orqali esa guruhiy insholarni tayyorlaydilar. Bu vositalar
yordamida dars interaktiv, faol va mazmunli bo‘lib boradi.
2.3. O‘zbek adabiyotini o‘qitishda innovatsion metodik tajribalar
Zamonaviy ta’lim tizimida o‘zgarishlar tobora jadallashib borayotgan bir
paytda, o‘zbek adabiyotini o‘qitishda ham yangi metodik yondashuvlar va
innovatsion texnologiyalarni tatbiq etish zaruriyati keskin sezilmoqda.
An’anaviy usullar bilan cheklanib qolmaslik, o‘quvchini faol subyektga
aylantirish, u orqali badiiy tafakkurni shakllantirish – hozirgi adabiy ta’limning
bosh vazifalaridan biridir. Aynan shu yo‘nalishda olib borilayotgan innovatsion
metodik tajribalar o‘zbek adabiyotini o‘rgatishda yangi davrni boshlab berdi.
Innovatsion metodik tajribalar deganda, o‘qitishning yangicha usul va
vositalarini, pedagogik texnologiyalarni darsga tatbiq etish, ularni tizimli
qo‘llab, natijadorlikka erishish tushuniladi. Adabiyot faniga bu uslublarni olib
kirish orqali o‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va kompetensiyalarini yanada
chuqurlashtirish mumkin. Shu bilan birga, har bir metodik tajribaning mantiqiy
asoslanishi, maqsadga muvofiqligi va pedagogik samaradorligi muhim o‘rinda
turadi.
Bugungi kunda respublika miqyosida bir qator ilg‘or o‘qituvchilar o‘z
darslarida “klaster”, “Insert”, “aqliy hujum”, “tushuncha xaritasi”, “kritik
fikrlash”, “debate” va “portfel” texnologiyalarini muvaffaqiyat bilan
qo‘llamoqdalar. Masalan, “Jadid adabiyoti” mavzusini o‘rganishda
o‘quvchilarni guruhlarga bo‘lib, har bir guruhga alohida jadid adibi haqida

37izlanish topshiriladi. Bu guruhlar o‘z ishlarini taqdim qiladi, muhokama yuritadi
va yakuniy baho o‘zaro bahslar asosida belgilanadi. Bu usul nafaqat bilim
beradi, balki fikrlash, muloqot qilish, himoya qilish kabi ko‘nikmalarni
shakllantiradi.Adabiyot darslarida loyiha asosida ishlash ham dolzarb
usullardan biridir. Masalan, o‘quvchilar “Ma’naviyat qahramonlari” loyihasi
doirasida o‘zlariga yaqin bo‘lgan asar obrazini tanlab, uni zamonaviy hayotdagi
shunga o‘xshash shaxslar bilan qiyoslaydi, plakatlar, taqdimotlar, esse va
videoroliklar tayyorlaydi. Bu tajriba o‘quvchini ijodkorlikka undaydi, chuqur
tahlil qilishga o‘rgatadi va eng muhimi – badiiy asarni hayot bilan bog‘lashga
xizmat qiladi.Shuningdek, darslarda axborot-kommunikatsiya
texnologiyalaridan foydalanish ham katta ahamiyatga ega. Interaktiv doskalar,
elektron taqdimotlar, testlar, videomateriallar yordamida o‘qitish jarayoni
jonlanadi. Ayniqsa, she’rlar tahlilida audio formatdan foydalanish, dramatik
asarlarni videoko‘rinishda ko‘rsatish o‘quvchining tasavvurini boyitadi. Bu
vositalar orqali o‘quvchi badiiy tilda ifodalangan his-tuyg‘ularni chuqurroq his
qilishi mumkin.Yana bir muhim tajriba – rolli o‘yinlar va sahnalashtirishdir.
Adabiyotda dramatik asarlar bilan ishlashda o‘quvchilarga rollarni taqsimlab,
ularni o‘sha obraz nuqtai nazaridan fikr yuritishga undash mumkin. Masalan,
Abdulla Qodiriyning “ O tkan kunlarʻ ” asaridagi Otabek va Zaynab obrazlari
asosida kichik dramatik sahna tayyorlash, ularning ichki kechinmalarini ochib
berishga xizmat qiladi. Bu nafaqat matnni yodda saqlashga, balki chuqur
anglashga yordam beradi.Ba’zi tajribali o‘qituvchilar “obrazlar xaritasi” yoki
“matn asosida krossvord” tuzish orqali o‘quvchilarni topqirlikka, xotirani
mustahkamlashga undaydilar. Ayniqsa, yuqori sinflarda adabiy asar asosida
infografika, tajriba asosida esse, jurnal shaklida tahlil kabi kutilmagan, ijodiy
topshiriqlar beriladi. Bularning barchasi innovatsion metodik yondashuvning
shakllari hisoblanadi.Innovatsion yondashuvlar o‘quvchining bilim olish
jarayonidagi passivligini yo‘qotadi, uni faol pozitsiyaga olib chiqadi. Shu bois
o‘quvchilarning o‘zlari ham dars mazmunini mustaqil ravishda o‘zlashtiradilar,

38shaxsiy fikr bildiradilar, muammolar yechimiga kirishadilar. Bu esa zamonaviy
ta’limning asosiy maqsadlariga to‘la mos keladi.
Innovatsion metodik tajribalar – O‘zbek adabiyoti ta’limida 16
Metodik
yondashuv Qo‘llanish
shakli Misol (asar
yoki mavzu) Pedagogik
natija Foydali
kompetensiyala
r
Klaster usuli Asosiy
tushunchalar
ni grafik
tarzda
ifodalash “Alpomish”
dostonida
obrazlar
guruhi Tahliliy
tafakkur va
tasniflash
ko‘nikmasi
rivojlanadi Tahliliy, vizual,
mantiqiy
fikrlash
Insert
texnologiyasi Matnni
o‘qishda
belgilash va
izoh yozish “Kecha va
kunduz”
romanini
o‘qish
jarayonida Aktiv o‘qish,
fikrni asoslash
malakasi
shakllanadi O‘qish va
yozish
kompetensiyasi
Debate
(munozara)
metodi Guruhlar
o‘rtasida fikr
almashish “Yigit va
ayol burchi”
mavzusi
asosida bahs Muloqot,
murosaga
kelish, dalillash
o‘rganiladi Kommunikativ,
ijtimoiy
kompetensiya
Loyiha
asosida
o‘qitish Topshiriq
asosida
taqdimot,
esse, plakat “Zamonami
z adibi”
mavzusi Ijodiy fikrlash
va mustaqil
izlanish
rivojlanadi Ijodiylik,
axborot bilan
ishlash
Rolli o‘yinlar Asardagi
voqealarni
sahnalashtiri
sh “ O tkanʻ
kunlar ”
dramatik
lavhalari Obrazni
anglash, nutq
madaniyati
shakllanadi Sahnalashtirish,
kommunikatsiy
a
Tushuncha
xaritasi Murakkab
fikrlarni
ko‘rgazmali
tarzda
ifodalash Cho‘lpon
hayoti va
ijodi
bo‘yicha Tizimlashtirish
va asosiy fikrni
ajratib olish
malakasi Axborotni
tizimlashtirish
Video tahlil Asar yoki
adib
hayotiga oid
video orqali YouTube
orqali
G‘afur
G‘ulom Vizual idrok va
tahlilni
uyg‘unlashtirad
i Multimodal
idrok, axborot
kompetensiyasi
16
Karimova S. (2021). O‘zbek maktablarida innovatsion adabiy ta’lim tajribalari . Toshkent:
Ishonch Ziyo. — 168 bet.

39tahlil hayoti
Ayni paytda pedagoglarning o‘zlari ham o‘z ustida izlanishi, yangi
metodlarni o‘zlashtirishi zarur. O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi,
Adabiyot fani bo‘yicha metodik markazlar doimiy ravishda seminarlar, ochiq
darslar, online platformalarda metodik ko‘rsatmalar taqdim etib borishmoqda.
Bu tajribalar o‘qituvchining kasbiy o‘sishi va metodik salohiyatini
oshiradi.o‘zbek adabiyotini o‘qitishda innovatsion metodik tajribalarni keng
joriy etish ta’lim sifatini oshirishning asosiy omilidir. Bunday yondashuvlar
orqali o‘quvchi shunchaki bilim egallamaydi, balki adabiy tafakkur, madaniyat,
muloqot va tahlil qilish salohiyatiga ega bo‘lgan yetuk shaxs sifatida
shakllanadi. Shu bois har bir o‘qituvchi o‘z tajribasini doimiy yangilab borishi,
pedagogik yangiliklarga ochiq bo‘lishi kerak. Faqat shundagina adabiyot fani
o‘z maqsadiga — insonni tarbiyalashga muvaffaq bo‘ladi.

40 Xulosa
Ushbu kurs ishim davomida “Pedagogik innovatsion texnologiyalar va
adabiy ta’lim” mavzusini chuqur o‘rganar ekanman, zamonaviy ta’lim
jarayonida innovatsion yondashuvlar ahamiyatining naqadar muhimligini
chuqur his qildim. Xususan, o‘zbek adabiyoti darslarida interfaol metodlar,
axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT), kompetensiyaviy va kreativ
fikrlashga asoslangan yondashuvlar yordamida nafaqat dars sifatini oshirish,
balki o‘quvchilar tafakkurini shakllantirish, ularni mustaqil fikrlashga undash,
milliy qadriyatlarga hurmat ruhida tarbiyalash imkoniyati mavjud ekanini
angladim.
Adabiy ta’lim nafaqat bilim beruvchi, balki tarbiyaviy, estetik va ijtimoiy-
madaniy qadriyatlarni singdiruvchi fan sifatida talqin etilmoqda. Shu bois, bu
fanni o‘qitishda faqat matn mazmuni bilan cheklanmasdan, balki o‘quvchini
faol ishtirokchi, ijodkor, tahlilchi va muloqotchi sifatida shakllantirish lozim.
Bunga erishishda innovatsion pedagogik texnologiyalarning roli beqiyos
ekanini tajribali ustozlar amaliyotida, ilg‘or metodik ishlanmalar misolida yana
bir bor tasdiqladim.
Tahlillar shuni ko‘rsatadiki, bugungi adabiy ta’limda qo‘llanilayotgan
“klaster”, “Insert”, “debat”, “muammoli vaziyat”, “loyiha asosida o‘qitish”,
“digital platformalar orqali tahlil” kabi usullar o‘quvchilarning bilimini
mustahkamlash bilan birga, ularni tanqidiy va ijodiy fikrlovchi shaxsga
aylantirishda muhim vositadir. Bunday metodlar orqali o‘quvchilarning adabiy
matnga bo‘lgan qiziqishi ortadi, ular o‘z hayoti va jamiyatdagi hodisalarni
adabiy obrazlar bilan bog‘lay oladi.
Kurs ishini yozish jarayonida nafaqat nazariy bilimlarni, balki amaliy
metodik tajribalarni ham tahlil qildim. Bu menga o‘z pedagogik qarashlarimni

41shakllantirish, kelajakdagi kasbiy faoliyatimda qanday yondashuvlar samarali
bo‘lishi mumkinligini anglash imkonini berdi. Shu asosda, har bir adabiyot
o‘qituvchisi o‘z darslarini zamon ruhiga mos tashkil etishi, o‘quvchilarning
shaxsiy fikrini hurmat qilgan holda ularni rivojlantiruvchi muhit yaratishi lozim
degan xulosaga keldim.
Yakuniy xulosa sifatida aytishim mumkinki, pedagogik innovatsion
texnologiyalarni adabiy ta’limga integratsiyalash nafaqat dolzarb, balki zaruriy
ehtiyojga aylangan. O‘quvchilarda hayotiy kompetensiyalarni shakllantirish,
ularni zamonaviy bilim va ko‘nikmalarga ega, fikrlovchi shaxslar sifatida
tarbiyalash – mening o‘qituvchilik faoliyatimdagi ustuvor maqsadlarimdan
biridir. Ushbu kurs ishi mazkur maqsad sari kichik, ammo ishonchli bir
qadammu deb hisoblayman.

42Foydalanilgan adabiyotlar
Prezident farmonlari va qarorlari:
1) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. (2021). PF–5712-son Farmon: Ta’lim-
tarbiya tizimini yanada takomillashtirishga oid chora-tadbirlar to‘g‘risida.
2021-yil 26-mart. Toshkent: Prezident matbuot xizmati.
https://lex.uz/docs/5345201
2) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. (2020). PQ–4884-son Qaror: Ta’lim-
tarbiya tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida. 2020-
yil 6-noyabr. Toshkent: Prezident matbuot xizmati.
https://lex.uz/docs/5062766
3) O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi. (2017). Umumiy o‘rta
ta’limning davlat ta’lim standartlarini tasdiqlash to‘g‘risidagi qaror. 2017-
yil 6-aprel. Toshkent: Adliya vazirligi hujjatlari.
https://lex.uz/docs/3187732
4) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. (2019). PQ–4479-son Qaror:
O‘zbekiston Respublikasida davlat tilining nufuzini oshirish chora-tadbirlari
to‘g‘risida. 2019-yil 21-oktabr. Toshkent: Prezident matbuot xizmati.
https://lex.uz/docs/4577632
5) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. (2019). O‘zbekiston Respublikasida
Davlat tili haqidagi qonun qabul qilinganining 30 yilligini nishonlash
to‘g‘risida qaror. 2019-yil 21-oktabr. Toshkent: Prezident qarorlari
majmuasi.
https://lex.uz/docs/4577631

43Ilmiy adabiyotlar ro‘yxati
1. Yo‘ldoshev G‘. (2019). Pedagogik innovatsiyalar nazariyasi va amaliyoti.
Toshkent: Fan va texnologiya nashriyoti. — 224 bet.
2. To‘rayev N. (2020). Innovatsion ta’lim texnologiyalari. Toshkent: Yangi asr
avlodi. — 198 bet.
3. Musurmonova I. (2021). Adabiy ta’limda interfaol metodlardan
foydalanish. Toshkent: Ilm Ziyo. — 164 bet.
4. Axmedova M. (2018). Ta’lim jarayonida zamonaviy texnologiyalar.
Samarqand: Zarafshon. — 212 bet.
5. Rasulov H. (2022). Adabiyot darslarida kompetensiyaviy yondashuv
asoslari. Toshkent: Ma’naviyat. — 179 bet.
6. Jo‘rayev M. (2021). Adabiy ta’lim metodikasi. Toshkent: O‘zbekiston
Respublikasi XTV nashriyoti. — 240 bet.
7. Nurullayeva G. (2023). Adabiy o‘qish va tafakkurni rivojlantirish.
Toshkent: O‘qituvchi. — 186 bet.
8. Xolmurodov A. (2020). Ta’limda AKT vositalari: nazariya va amaliyot.
Buxoro: BuxDU nashriyoti. — 158 bet.
9. Abdurahmonova M. (2019). Kreativ o‘qitish usullari. Andijon: Andijon
universiteti nashriyoti. — 142 bet.
10. Qodirov D. (2018). Pedagogik innovatsiyalar asoslari. Toshkent:
Innovatsiya markazi. — 175 bet.
11. Xasanboyeva M. (2021). Adabiyot va texnologiya uyg‘unligi. Qarshi:
Nasaf. — 149 bet.
12. Ergashev Z. (2023). AKT va adabiy ta’lim integratsiyasi. Farg‘ona: FDU
nashriyoti. — 133 bet.

4413. Hamroyeva S. (2016). Metodik yangiliklar va dars sifati. Toshkent: Fan. —
188 bet.
14. Vohidov A. (2022). Zamonaviy adabiy ta’limda interfaollik. Nukus:
Qoraqalpoq universiteti. — 159 bet.
15. Usmonova N. (2020). Pedagogik texnologiyalar va ularning samaradorligi.
Toshkent: Innovatsion ta’lim. — 170 bet.
16. Eshquvvatov M. (2017). Ta’limda innovatsion yondashuvlar. Termiz:
Surxondaryo nashriyoti. — 153 bet.
17. Tursunov I. (2019). Dars jarayonini modernizatsiya qilish usullari.
Namangan: Davr Press. — 160 bet.
18. Omonov B. (2022). Texnologik ta’limning adabiyotga tatbiqi. Toshkent:
Ta’lim fanlari markazi. — 147 bet.
19. Abdullayeva R. (2023). Adabiy o‘quvchilar uchun elektron resurslar.
Samarqand: Imkon. — 130 bet.
20. Karimova S. (2021). O‘zbek maktablarida innovatsion adabiy ta’lim
tajribalari. Toshkent: Ishonch Ziyo. — 168 bet.
Foydalanilgan internet manbalar
1. https://scienceweb.uz/library/book/30571
2. https://ziyouz.uz/ilm-va-fan/ona-tili-darslari/hozirgi-o-zbek-tili-
morfologiya/
3. https://ziyonet.uz/
4. https://zenodo.org/record/7028784
5. https://arxiv.uz/uz/documents/46759

Pedagogik innovatsion texnologiyalar va adabiy ta'lim

Sotib olish