Pedagogika fanlarini o‘qitishda ta’limiy metodlarni muvofiqlashtirishning ilmiy nazariy asoslari

MUNDARIJA

KIRISH………………………………………………………………….……………3

I BOB. PEDAGOGIKA FANLARINI O'QITISH TIZIMI VA ULARDA TA’LIMIY METODLARNI MUVOFIQLASHTIRISHNING METODOLOGIK ASOSLARI

1.1. Pedagogika fanlarini o'qitish tizimi va  tarmoqlari……………………………....10

1.2. Pedagogika fanlari o‘qitishda ta’limiy metodlarni tasnif etish masalalari…….….17

1.3. Ta’lim metodlarini muvofiqlashtirishning ilmiy nazariy ahamiyati………..…….20

II BOB.PEDAGOGIKA FANLARINI O'QITISHDA TA'LIMIY METODLARNI MUVOFIQLASHTIRISHNING OLIY TA'LIM TIZIMIDAGI AHAMIYATI. 

2.1. Oliy ta'lim tizimida pedagogika fanlarini o'qitishda ta'limiy metodlarni muvofiqlashtirishning mazmuni va shartlari…………………………….……………24

2.2. Zamonaviy ta'lim metodlarini muvofiqlashtirishga qo'yiladigan talablar………..27

2.3. Oliy ta'lim tizimida ta'limiy metodlarni muvofiqlashtirishning natijalari va ta'siri.33

IIIBOB.PEDAGOGIKA FANLARINI O'QITISHDA TA'LIMIY METODLARNI MUVOFIQLASHTIRISH-GA DOIR TAJRIBA SINOV ISHLARI.

3.1 O'qitishda ta'limiy metodlarni muvofiqlashtirishning tajriba sinov ishlaridagi mazmuni

3.2 . Ta'lim metodlarini qo'llashning samaradorligi va yutuqlari

3.3. Tajriba sinov natijalari va ularning sitatistik tahlili

XULOSA VA TAVSIYALAR 

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI 

ILOVALAR

KIRISH (Magistrlik dissertatsiyasi annotatsiyasi)

Dissertatsiya mavzusining dolzarbligi va zarurati. Jahondagi oliy ta’lim o‘quv-tarbiya jarayonini kreativ yondashuv asosida boshqarish asosidabo‘lajak mutaxassislarning kasbiy-ijtimoiy tayyorgarligini rivojlantirish masalasi dolzarbvazifalardan biriga aylangan. Zamonaviy oliy ta’lim tizimini kreativ yondashuv asosida o‘quv tarbiya jarayonini boshqarish mexanizmlarini va ularni amaliyotga joriy etishning innovatsiontizimini yanada takomillashtirishni taqozo etmoqda. Shu jihatdan oliy ta’lim tizimida o‘quv tarbiya jarayonini kreativ yondashuv asosida boshqarishning innovatsion texnologiyalariniyaratish, yangi bilimlarni yaratuvchi zamonaviy pedagogik jarayonlar asosida raqobatbardoshmutaxassiskadrlarlarni tayyorlash imkoniyatlarini kengaytirish alohida ahamiyat kasb etadi.

Mamlakatimizda oliy ta’lim tizimini modernizatsiyalash hamda rivojlangan mamlakatlar ta’limstandartlari talablariga har tomonlama javob beradigan raqobatbardosh, kreativ fikrlovchimutaxassiskadrlarni tayyorlashga qaratilgan o‘qitish jarayonini takomillashtirish zaruratiniyuzaga kelmoqda.

Oliy ta’lim tizimini tubdan takomillashtirish, oliy ma’lumotli mutaxassislar tayyorlashningmaqsadli yo‘nalishlarini aniqlash, ayniqsa, oliy ta’lim tizimida o‘quvtarbiya jarayonini sifatlitashkil etish dolzarb hisoblanadi. 2022 — 2026 yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonningTaraqqiyot strategiyasida oliy ta’lim sifatini oshirish va olim ta’lim qamrovini kengaytirish,davlat oliy ta’lim muassasalariga akademik va moliyaviy mustaqillik berish, salohiyatli oliyta’lim muassasasini QS va TNE xalqaro reytinglariga kiritish, erkin va ijodiy fikrlaydiganyoshlarni nufuzli xorijiy oliygohlarga o‘qishga yuborish ko‘lamini ikki baravarga oshirish kabimuhim vazifalar belgilangan.

Muammoning o‘rganilganlik darajasi. Pedagogika fani o‘qituvchilarining mavjud amaliy tajribalari, shuningdek, oliy o‘quv yurtlari didaktikasi bo‘yicha individual tadqiqotlar pedagogika o‘qitish metodikasi bo‘yicha nazariy qoidalar, tamoyillar, qoidalar va tavsiyalarni tizimlashtirish imkonini berdi.

Pedagogika fan sohasida ma’lum o‘quv fanini o‘qitish qonuniyatlarini tadqiq qiladi. Masalan, tillar metodikasi, matematika metodikasi, tarbiyaviy ishlar metodikasi va shu kabilar. “Metodika” tushunchasi turli fanlarni o‘qitish bilan ham bog‘liklikda qo‘llanilib, ma’lum sohani o‘qitish jarayoni, mazmuni, qonuniyatlari, tamoyillari, shakl, metod va vositalari yig‘indisini o‘zida ifoda etadi. Pedagog olim A.M.Stolyarenkoning fikricha, “O‘quv fanlarini o‘qitish metodikasi ma’lum bir pedagogik vazifalarni hal etish bilan bog‘liq metod, metodik usullar, vosita va tashkiliy chora-tadbirlar majmuidir.

G.M.Kodjaspirova, A.Yu.Kodjaspirovlarning fikricha, “O‘qitish metodikasi pedagogik faoliyatni amalga oshirishning aniq usullari, uslublari va texnikasidir”.

O‘qitish metodikasiga qo‘yiladigan zaruriy talablarga quyidagilar kiradi: 1)aniqlik; 2)asoslanganlik; 3)rejalashtirilgan harakatning maqsad va vazifalarga mosligi; 4)qayta ishlab chiqishga yo‘nalganlik; 5)hayot bilan uyg‘unlik; 6)natijaviylik. 

Yuqoridagi fikrlarni umumlashtirib aytganda, o‘qitish metodikasi o‘zida quyidagilarni aks ettiradi:

 - ta’limning maqsad va vazifalarini 

– ta’limiy, tarbiyaviy, rivojlantiruvchi, tashkiliy; 

- ta’limning qonuniyat va tamoyillarini;

 - ta’lim mazmunini;

 - ta’limni tashkil etishning asosiy va yordamchi shakllarini;

 - ta’limning umumiy va xususiy metodlarini; 

- o‘quv vositalari;

 - o‘qitish natijasini.

 Metodologiya (yunoncha. methodos — nazariya, ta’limot, bilish yoki tadqiqot yo‘li va logos — so‘z, tushuncha): 1) amaliy va nazariy faoliyatni qurish va tashkil etish yo‘llari va prinsiplar tizimi; 2) bilishning ilmiy metodi to‘g‘risidagi ta’limot; 3) u yoki bu fanda qo‘llaniladigan metodlar yig‘indisi ma’nolarini anglatadi.

Ta’lim nazariyasida o‘qitish (ta’lim metodlari) muhim rol o‘ynaydi. Ta’lim metodi ta’lim jarayonida o‘qituvchi va o‘quvchilarning aniq maqsadga erishishiga yo‘naltirilgan birgalikdagi faoliyatlarining usuli ekanligini bilamiz. Ta’lim metodlari o‘qitish va o‘qishning o‘z oldiga qo‘ygan maqsadlariga erishish yo‘llari hamda o‘quv materialini nazariy va amaliy tomondan yo‘naltirish yo‘llarini bildiradi va ko‘maklashadi. Ta’lim metodlari ta’lim jarayonida o‘qituvchi va o‘quvchi faoliyatining qanday bo‘lishi, o‘qitish jarayonini qanday tashkil etish hamda olib borish lozimligini va shu jarayonda o‘quvchilar qanday ish harakatlarni bajarishlari shartligini ko‘rsatib beradi. 

Pedagogik ensiklopediyada izohlanishicha, ta’lim metodi o‘qituvchi o‘quvchining ta’lim mazmunini o‘zlashtirishga qaratilgan o‘zaro aloqador, ma’lum ketma-ketlikdagi faoliyati tizimidir. O‘qitishda ta’limiy metodlarning tasnifi. O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonunida mamlakatimizdagi ta’lim muassasalarida ta’lim-tarbiya ishlarini tubdan yaxshilash, jahon andozalari talablariga javob bera oladigan mutaxassis kadrlarni tayyorlash kabi ulug‘vor vazifalar qo‘yilgan[2]. 

Mazkur vazifalarni bajarish uchun, eng avvalo, ta’lim-tarbiya usullarini takomillashtirish, yangilarini izlab topish va ulardan samarali foydalanishni amalga oshirish muhim ahamiyat kasb etadi. Pedagogika fanida ta’lim metodlarini va usullarini tasnif etish masalalari ham alohida muammo sifatida o‘rganilgan. Turli yillarda faoliyat ko‘rsatgan turli tadqiqotchilar tomonidan ta’lim metodlari turlicha tasnif etilgan. Ya’ni, pedagogikada o‘qitish metodlarini tasnif etishga oid turli-tuman qarashlar mavjud bo‘lib, ba’zi olimlar o‘qitish metodlarini tasnif etishda bilim manbalarini hisobga olgan bo‘lsa, ayrimlari esa o‘qituvchi faoliyatini, uchinchi guruh olimlar esa o‘quvchilar faoliyatini e’tiborga olgan.

O‘qitish usullariga bunday qarashlarning ko‘p va rang-barang bo‘lishi tabiiy, chunki o‘qitish metodlari mazmunan boy hodisa bo‘lib, ular ma’lumot mazmuni bilan ham, O‘qituvchi hamda o‘quvchi faoliyati bilan, bilim va malakalar bilan, qolaversa, ijodiy qobiliyatlarni, munosabatlarni rivojlantirish ishlari bilan bog‘lik bo‘lgan tushuncha sanaladi. Shu bois ta’lim metodlarini tasnif etish bo‘yicha yagona yondashish mavjud emas. Didaktikada ta’lim metodlarini bilimlar manbai, didaktik maqsadlar, bilish faoliyatining saviyasi bo‘yicha farqlash mavjud.