Войти Регистрация

Docx

  • Рефераты
  • Дипломные работы
  • Прочее
    • Презентации
    • Рефераты
    • Курсовые работы
    • Дипломные работы
    • Диссертациии
    • Образовательные программы
    • Инфографика
    • Книги
    • Тесты

Информация о документе

Цена 20000UZS
Размер 2.1MB
Покупки 0
Дата загрузки 03 Июнь 2025
Расширение doc
Раздел Курсовые работы
Предмет Экономика

Продавец

Nurali Axmedov

Дата регистрации 24 Октябрь 2024

0 Продаж

Polietilen ishlab chiqarishda propan bug‘kompressor sovutish texnologik jarayonining umumiy tavsifi

Купить
MUNDARIJA
Kirish……………………………………………………………………
1.1. Polietilen ishlab chiqarishda propan bug‘kompressor sovutish 
texnologik jarayonining umumiy tavsifi …………………………...
1. 2 P ropan bug‘kompressor sovutish texnologik jarayonini 
avtomatlashtir ish…………………………………………………..
1. 3 Propan bug‘kompressor sovutish texnologik jarayonining 
strukturali sxemasi 
1. 4 Elektr manba prinsipial chizmasining bayoni
1. 5 Boshqarish tizimini arxitekturasi bayoni.
Хулоса ……………………….…………………………….……… . ……
Фойдаланилган адабиётлар ройхати …………....…................... ..............
Polietilen ishlab chiqarishda propan bug‘kompressor sovutish texnologik
jarayonining umumiy tavsifi  
  К И Р И Ш
Мамлакатимиз   мустақилликка   эришган   йиллардан   бошлаб   ишлаб
чиқаришнинг   асосий   сохаларидан   ҳисобланган   нефт   ва   газ   саноатига   катта
эътибор   қаратилди.   Республика   ёқилғи-энергетика   мустақиллигига   эришиш
мақсадида   мавжуд   ишлаб   турган   заводлар   қаторига   янги   заводлар   қуришга
киришилди.   Янги   қуриладиган   заводлар   ишга   туширилиши   билан   ички
бозордаги   ёқилғи   махсулотларига   бўлган   талабни   қондириш   билан
биргаликда ташқи бозорга ҳам махсулот чиқариш кўзда тутилган эди.
Республикамизда   нефт   кимёси   ва   органик   синтез   моддалар   олишни
кўпайтириш   мақсадида   17-феврал   1998-йил   “Ўзбекнефтегаз”   ва   “АВВ
Lummus Global “(AQQ), “АВВ Soimi” (Italiya), “Nisho Ivai”, “Toyo injiniring”
(Yaponiya)   компаниялари   ўртасида   газ   кимё   мажмуасини   лойиҳалаш,
қурилмаларини   етказиш,   ўрнатиш   ва   ишга   тушириш   бўйича   шартнома
имзоланди.   2001   йил   охирида   Шўртан   газ   кимё   мажмуаси   ишга   туширилди
ва 2002- йил 15- августидан биринчи ўзбек полиэтилени чиқарилди. Газ кимё
мажмуаси   умумий   қуввати   йилига   4,2   млрд.м 3
  табиий   газни   қайта   ишлашга
мўлжалланган бўлиб, қуйидаги маҳсулотлар олинади:
-  донадор полиэтилен (125 минг. тонн.);
-  суюлтирилган газ (137 минг.тонн.) ;
-  газ конденсати (103 минг.тонн.);
-  донадор олтингугурт (4 минг.тонн.). 
Шўртан газ  кимё мажмуасида  ишлаб  чиқарилаётган  барча  полиэтилен
махсулотлари   экологик   ва   гигиеник   сертификатларга   эгадир.   Завод
маҳсулотларига   2005-йил   Халқаро   ISO-9001   сифат   сертификати   берилди.
Хозирги   вақтда   Шўртан   ГКМ   махсулотларининг   70%   экспортга
чиқарилмоқда.
Шўртон   газ-кимё   мажмуасининг   қурилмаларига   хом   ашё   гази   -
«Ғармистон»,   «Шимолий   Шўртон»,   «Феруза-1»,   «Феруза-2»   «Феруза-3»   газ
2 конларидан   таркибида   олтингугурт   бирикмалари   1-3,0   фоизгача   бўлган
табиий газлар юборилади.
Замонавий   нефтни   қайта   ишловчи   ва   нефткимё   саноати   технологик
жараёнларининг   ўзига   хослиги,   юқори   ишлаш   параметрлари,   хусусан
агрессивлиги, захарлилиги, қайташ ишланаётган муҳитнинг ёниш ва портлаш
хавфи   юқорилиги   ва   ишлаб   чиқаришнинг   сермахсуллиги   юқори   сифатли
ускуналар   яратиш   зарурлигини   талаб   қилади.   Юқоридагиларни   ҳисобга
олган   холда   полиэтилен   ишлаб   чиқаришда   пропан   буғкомпрессор   совутиш
технологик   жараёнини   автоматлаштирилган   бошқариш   системасини   янада
такомиллаштириш долзарб масалалардан бири ҳисобланади.
3  Полиэтилен ишлаб чиқаришда пропан буғкомпрессор совутиш технологик
жараёнининг умумий тавсифи
Ишлаб чиқариш объектининг умумий тавсифи
Этилин   қурилмасининг   совуқ   секцияси .   Этилен   қурилмасининг   совуқ
секцияси   полиэтилен   ишлаб   чиқариш   учун   ишлатиладиган   кондицион
этиленни   олиш   учун   хизмат   қилади.   Табиий   газни   тозалаш   ва   ажратиш
секциясида табиий газдан ажратиб олинган этанга, иссиқ секциянинг пиролиз
печларида   температуранинг   таъсир   этиши   натижасида   ҳосил   бўладиган
газлар   аралашмаси   –   пиролиз   гази,   совуқ   секциянинг   хом   ашёси
ҳисобланади.   Пиролиз   газидан   кондицион   этиленни   олишда   таркибида
водород бўлган газ, метан, этан ва С
3  ва юқори улеводородлар фракцияси ҳам
ажратиб олинади .
Таркибида   водород   бўлган   газнинг   бир   қисми   PSA   ( Қ ЦА   –   қисқа
циклли   адсорбция)   қурилмасида   аралашмалардан   тозаланади   ва   ацетиленни
гидридлаш   ( 1400   зона) ,   ҳамда   полиэтилен   ишлаб   чиқариш   ( 2000   зона)   учун
ишлатилади .   Қолган   қисми   регенерация   ва   ёнилғи   гази   тизимларига
чиқарилади .
Метан   фракцияси   регенерация   гази   сифатида   ишлатилади   ва   кейин
ШГКМ нинг ёнилғи гази тизимига юборилади . 
Этилен   колоннасининг   кубидан   чиқариладиган   этан   пиролиз
печларининг   қўшимча   хом   ашёси   сифатида   ишлатилади   ва   рециркуляцион
этан дейилади.
С
3   ва   юқори   улеводородлар   фракцияси   деэтанизаторнинг   кубидан
ШГКМ нинг ёнилғи гази тизимига юборилади . 
Қурилманинг пиролиз гази бўйича қуввати  294840  t / y . 
Қурилманинг кондицион этилен бўйича қуввати 140000  t / y . 
Қурилманинг ишга туширилган санаси 2001  йил
Иш вақти фонди, 1 йилда  8000  соат
Совуқ секция тўрт зонага: 1300, 1400, 1500 ва 1600 зоналарга бўлинган,
улар ўз навбатида бўлимларга бўлинади.
4 1300  - зона :
1.  Пиролиз газини совутиш ва  С
1+ юқори  фракцияни конденсатлаш бўлими ;
 
2.  Метансизлаштириш (деметанизация) бўлими ;
3.  Қисқа циклли  адсорбция  (Қ ЦА)  комплект қурилмаси ;
4.  Метанолни қабул қилиш, сақлаш ва пуркаш бўлими .
1400  - зона :
1.  Этансизлаштириш (деэтанизация) бўлими ; 
2.  Ацетиленни гидридлаш бўлими ;
3.  Полимерлаш ингибиторини қабул қилиш, сақлаш ва пуркаш бўлими ;
4.  “Яшил мой” ни сепарациялаш бўлими ;
5.  Этан – этилен фракциясини қуритиш бўлими ;
6.  Этан – этилен фракциясини ажратиш бўлими ;
7.  Кондицион этиленни буғлатиш бўлими .
1500  - зона  –  пропан совутиш цикли  (П С Ц).
1600  - зона  –  этилен совутиш цикли  (Э С Ц).
Совуқ   секцияда   юқорида   кўрсатилган   бўлимлардан   ташқари   умумий
вазифаларни бажарувчи: 
1.  НЎА ҳавоси ;
2.  Технологик ҳаво ;
3. Азот;
4.  Буғ ва конденсат ;
5.  Айланма сув таъминоти ;
6.  Қуруқ машъала ташламаларини тўплаш ;
7.  “Хўл” машъала ташламаларини тўплаш ;
8.  Углеводород дренажларини тўплаш ;
9.  Электр таъминоти ;
10.  Сервис станциялари ;
11.  Оқова сувлар (канализация) тизимлари мавжуд .
Технологик тизимлар сони - 1
Технологик жараённинг  б ош лойиҳачиси
ва ишлаб чиқарувчиси - ABB Lummus Global GmbН.
Совуқ секциянинг технологик бўлимлари :
5 1. Пиролиз   газини   совутиш   ва   С
1+ юқори   фракцияни   конденсатлаш
бўлими   ( совуқ   блок )   метанни   ажратиб   олиш   колоннаси   (деметанизатор)   ни
таъминловчи   уч   технологик   оқимни   ташкил   этиш   ва   пиролиз   газини
поғонали   совутиш,   конденсатлаш   ва   сепарациялаш   йўли   билан,   таркибида
водород бўлган газ (водород) ни   ажратиб олиш учун хизмат қилади .
2. Метансизлаштириш   (деметанизация)   бўлими   DA-1301
деметанизаторда метан фракциясини  С
2+ юқори  фракциядан ректификация усули
билан ажратиб олиш учун хизмат қилади .
3. Қ ЦА   (PSA)   комплект   қурилмаси   юқори   даражада   тозаланган
водород   олиш   мақсадида   таркибида   водород   бўлган   газни,   унинг
таркибидаги аралашмалардан тозалаш учун хизмат қилади.
4. Метанолни   қабул   қилиш,   сақлаш   ва   пуркаш   бўлими   О   о
С  
дан   паст
(минусли)   теператураларда   ишлатиладиган   аппаратлар   ва
қувурўтказгичларда, кристалл гидратларининг ҳосил бўлишини олдини олиш
ва   ҳосил   бўлган   кристалл   гидратларини   парчалаш   учун   бериладиган,
метанолни қабул қилиш, сақлаш ва меъёрлаб бериш учун хизмат қилади.
5. Этансизлаштириш   (деэтанизация)   бўлими   DA-1401   этан-этилен
фракцияси (ЭЭФ) ни ажратиб олиш колоннаси (деэтанизатор) да С
3   ва юқори
фракциядан ректификация усули билан, ЭЭФ ни ажратиб олиш учун хизмат
қилади.
6. Ацетиленни   гидридлаш   бўлими   этаннинг   пиролизи   жараёнида
ҳосил   бўлган   ацетилендан,   юқори   даражада   тозаланган   водород   ёрдамида,
каталитик гидридлаш усули билан, этилен олиш учун хизмат қилади. 
7. Полимерлаш ингибиторини қабул қилиш, сақлаш ва пуркаш бўлими
полимерларнинг ҳосил бўлишини ва ускуналарнинг ишдан чиқишини олдини
олиш   мақсадида   деэтанизаторга   бериладиган   полимерлаш   ингибиторини
қабул қилиш, сақлаш ва меъёрлаб бериш учун хизмат қилади.
6 8. “Яшил   мой”   ни   сепарациялаш   бўлими   ЭЭФ   дан   “яшил   мой   “   ни   –
ацетиленни   гидрид-лаш   жараёнининг   қўшимча   маҳсулотини   ажратиб   олиш
учун хизмат қилади.
9. Этан – этилен фракциясини қуритиш бўлими  гидридлашдан кейин
ЭЭФ дан сувни ажратиб олиш учун хизмат қилади.
10. Этан  –  этилен  фракциясини  ажратиш  бўлими   DA-1402  этиленни
ажратиб олиш колоннасида, ректификация усули билан, ЭЭФ  ни кондицион
этилен ва рециркуляцон этанга ажратиш учун хизмат қилади.
11. Кондицион этиленни буғлатиш бўлими  полиэтилен ишлаб чиқариш
цехига юбориладиган кондицион этиленни буғлатиш ва унинг температураси
ва босимининг лойиҳавий кўрсаткичларини таъминлаш учун хизмат қилади. 
12. Пропан   совутиш   цикли   (ПСЦ)   этилен   ва   полиэтилен   ишлаб
чиқариш   қурилмаларини   13   о
С,   минус   2   о
С,   минус   23   о
С   ва   минус   37   о
С
температура   (изотерма)   ли   совуқ   билан,   ҳамда   DA-1402   этиленни   ажратиб
олиш   колоннасини   иситиш   ва   полиэтилен   цехига   чиқаришдан   олдин,
кондицион этиленни буғлатиш учун иссиқлик билан таъминлаш учун хизмат
қилади.
13. Этилен совутиш цикли  (ЭСЦ) этилен ишлаб чиқариш қурилмасини
минус  62   о
С,  минус  79   о
С  ва минус  101   о
С  температура  (изотерма)   ли  совуқ
билан таъминлаш учун хизмат қилади.
Умумий вазифаларни бажарувчи тизимлар : 
1. НЎА   ҳавоси   тизими   назорат   ва   автоматика   асбобларининг   иш
қобилиятини   таъминлаш   учун   хизмат   қилади.   НЎА   ҳавоси   буғ-,   газ-,   ҳаво-
таъминоти   (БГҲТ)   цехининг   РА-6601   қурилмасида   ишлаб   чиқарилади.
Истеъмолчилар, корхонанинг умумий тармоғидан Р-700 kPа босим остидаги,
Т-40  о
С темпера-турадаги ва томчи ҳосил қилиш нуқтасининг температураси
минус 40  о
С дан юқори бўлмаган НЎА ҳавоси билан таъминланади.
2. Технологик   ҳаво   тизими   аппаратларни   ички   томондан   кўздан
кечириш   ёки   уларни   ичида   таъмирлаш   ишларини   бажаришдан   олдин
7 ускуналарни   азотдан   пуфлаб   тозалаш   учун;   ацетиленни   гидридлаб   ЭЭФ   га
ўтказиш   бўлимининг   конвертерлари   (реакторлари)   даги   катали-заторни
регенерациялаш учун; совуқ циклларнинг компрессорларида тўсгич (барьер)
газ сифатида ишлатилади.
3. Азот   тизими   ускуналарни   ҳаво   кислороди   ёки   углеводородлардан
тозалаш   (инертлаш)   учун;   бир   қатор   ускуналарнинг   ишлатилиши,   узоқ   вақт
давомида тўхтаб туриши ёки заҳирада бўлишида, улардаги ортиқча босимни
бир   маромда   ушлаб   туриш   учун,   компрессорларнинг   зичлагичларида
ажратувчи   газ   сифатида   ишлатилади.   Азот   БГҲТ   цехининг   РА-6601
қурилмасида   ишлаб   чиқарилади.   Истеъмолчилар,   корхонанинг   умумий
тармоғидан   Р-800   kPа   босим   остидаги,   ташқи   муҳит   температурасидаги   ва
томчи   ҳосил   қилиш   нуқтасининг   температураси   минус   60   о
С   дан   юқори
бўлмаган азот билан таъминланадилар.
4. Буғ   ва   конденсат   тизимлари   технологик   жараённи   ва   алоҳида
технологик   операцияларни   иссиқлик   ташувчилар   билан   таъминлаш   учун;
этилен   ва   пропан   совутиш   цикллари   компрес-сорларининг   буғ
турбиналарини узатмаси учун; қиш даврида қувурўтказгичларнинг қисмлари
ва   импульсли   йўллар   ва   назорат   ўлчаш   асбобларини   иситиш   учун   хизмат
қилади. Совуқ секцияда паст босимли (ПБ) буғ, паст босимли тўйинган (ПБТ)
буғ,   юқори   босимли   (ЮБ)   буғ,   вакуум   конденсати,   паст   босимли   буғ
конденсати ва юқори босимли буғ конденсати тизимларидан фойдаланилади.
5. Айланма   сув   таъминоти   тизими   технологик   жараённи   олиб
боришда,   бир   қатор   иссиқлик   алмашгичларда   совутиш   суюқлиги   сифатида,
сувдан фойдаланиш учун хизмат қилади.
6. Қуруқ машъала ташламаларини тўплаш тизими  қуруқ углеводород
газларни   тўплаш   ва   БГҲТ   цехининг   FА-6902   сепаратори   орқали   машъалага
чиқариш учун хизмат қилади.
7. “Хўл”   машъала   ташламаларини   тўплаш   тизими   таркибида   сув
бўлган углеводород газларни тўплаш ва БГҲТ цехининг FА-6901 сепаратори
орқали машъалага чиқариш учун хизмат қилади.
8 8. Углеводород   дренажларини   тўплаш   тизими   суюлтирилган
углеводородларни   тўплаш   ва   БГҲТ   цехининг   FА-6902   сепаратори   ва   ЕА-
6901 буғлаткичи орқали машъалага чиқариш учун хизмат қилади.
9. Электр   таъминоти   тизими   корхонани   электр   энергияси   билан
таъминлаш учун хизмат қилади .
Электр энергияси билан асосий таъминловчилар Таллимаржон ГРЭС ва
Ғузор – 500 подстанциялари ҳисобланади .
-   I   электр   энергияси   бериладиган   жой   -   Таллимаржон   ГРЭС   дан ,   220
kV /110  kV /6  kV   ли тақсимлаш мосламаси ;
- II   электр энергияси бериладиган жой   - Ғузор – 500 подстанциясидан ,
50 0  kV /110  kV /6  kV   ли тақсимлаш мосламаси .
Ташқаридан электр энергияси бериш тўхтатилган вазиятда, қурилмани
хавфсиз   ҳолатга   ўтказиш   имконини   берувчи   дизел   генератори   кўзда
тутилган .
ҚЦА  комплект  қурилмасини  бошқариш  тизимини,  30  минут  давомида
иш ҳолатида ушлаб туриш учун, электр энергияси билан узлуксиз таъминлаш
аппарати  (UPS)  кўзда тутилган.
10.  Сервис станциялари тизими азот, технологик ҳаво, ПБ буғ ва сувни
совуқ секциянинг ҳудудида, ускуналарга бевосита уламасдан, етказиб бериш
учун хизмат қилади .
Аппаратлар   ва   қувурўтказўгичларга   уланиш,   заруриятга   қараб,
эгилувчан   шланглар   ёки   вақтинчалик,   ечиб   олинадиган   қувурўтказгичлар
воситасида амалга оширилади .
11.  Оқова сувлар (канализация) тизими  турли оқоваларни совуқ секция
ҳудудидан   тозалаш   тизимига   чиқариш   учун   хизмат   қилади .   Канализация
тизими вазифаси бўйича кимёвий ифлосланган, саноат ёғин сувлари ва оқова
сувлар тизимларига бўлинади .
9 Этилен-хладоагент	
Рециркулирующий этан	
Пирогаз из FF-1201A,B	
ВСГ	
2.Узел	деметанизации	
Питание DA-1301 № 1
Питание DA-1301 № 2
Питание DA-1301 № 3	
ВСГ в регенерационный газ и топливную сеть	
ВСГ на испарение жидкого топлива	
Газотдувочный
Н2 на ПЭ
Ку бовый продукт
Этилен сдувкив FA-1204	
Этилен в хранилище
Сдувки этиленаиз хранилища
Этан в ЕA-1301	
Н2 на гидрирование ацетилена	
На факел	
Газ регенерации + вода
Газ регенерации	
Ингибиторполимеризации	
Фракция С	3 и выше	в топливную сеть	
На факел	
5.Узел	деэтанизации	
ЭЭФ	
ЭЭФ-газ	
ЭЭФ-сжиженная
«Зеленоемасло»	
Пропан-хладоагент	
Пар НД	
Конденсат пара НД	
ЭЭФ-газ	
Метанол из
автоцистерны	
Метанол потребителям: зоны1800, 1300, 1400, 1500, 1600	
Некондиционныйэтилен	
Метанол	
Метанол	
Метанол	
Метанол	
Метанол
Метанол
Пар НД	
Конденсат пара НД	
На факел	
На факел	
Пропан ПХЦ(хладоагент,теплоноситель)	
На факел	
В регенерационный газ
Метан	
Метан	Метан с УРГ	
Метанол	
Этилен-газ	
Этилен	сжиженный изхранилища	
Пропан-хладоагент	
Пар НД	
Конденсат
пара НД	Пропан ПХЦ(теплоноситель)	
Этилен-газ в цех ПЭ	
1.  Узел охлажденияпирогаза и выделенияводородосодержащегогаза (холодный блок)	
3.Комплектная	установка КЦА (PSA)	
4.  Узел метанола	
6.  Узел	гидрированияацетилена в этан -этиленовой фракции	
7.  Узел ингибитораполимеризации	8.  Узел сепарации”зеленого масла”
9.   Узел  осушкиэтан - этиленовой	фракции	
10.  Узел получениякондиционного	этилена	
11.  Узелиспарениякондиционного	этилена	
12.	Пропановыйхолодильныйцикл  (ПХЦ)	
13.	Этиленовыйхолодильныйцикл  (ЭХЦ)	
Системы общего назначения.1.  Система воздуха КИП2.  Система технологического воздуха3.  Система азота4.  Системы пара и конденсата5.  Система оборотного водоснабжения6.  Система сбора сухих факельных сбросов7.  Система сбора мокрых факельных сбросов8.  Система сбора углеводородного дренажа9.  Система электроснабжения10.  Система сервисных станций11.  Система канализации1.1-расм.  Совуқ секциянинг блок – схемаси .
10 Пропан буғкомпрессор совутиш қурилмасининг
технологик жараёни баёни
Технологик   оқимлар   билан   иссиқлик   алмашиш   жараёнларини   олиб
бориш   учун   пропан   совутиш   қурилмасида   турли   изотермали   (маълум
босимда   қайнаш   температураси)   совутиш   агентидан   фойдаланилади.   Ишлаб
чиқаришда пропаннинг қуйидаги изотерма қийматлари қўлланилади:
–  минус 37  о
С;
–  минус 23 ºС;
– минус 2 ºС;
– 13 ºС. 
Пропан   совутиш   циклининг   ускуналар   билан   жиҳозланиши,   тўлиқ
бўлмаган   ички   совутиш   тизимли   кўп   поғонали   буғкомпрессор   совутиш
қурилмаларининг   классик   схемасига   мос   келади.   Совутиш   агенти
“Митсубиси”   компаниясининг   компрессори   билан   тўрт   поғонада   сиқиб
хайдалади.   Совутиш   агентини   конденсатлаш   совуткич-конденсаторларда,
айланма сув билан, амалга оширилади. Икки фазали аралашмани ажратиш ва
компрессорнинг   сўриш   қисмига   “қуруқ”   газ   (пропан)   бериш   учун,
компрессорнинг   ҳар   бир   поғонасида   сепараторлар   ўрнатилган.   Маълум
изотермали   совутиш   агенти   билан   ўн   уч   технологик   иссиқлик
алмашгичлардаги иссиқлик фойдали ишлатилади.
Бир   қатор   иссиқлик   алмашиш   жараёнлари   совутиладиган   муҳитнинг,
бинобарин   ишлатиладиган   совутиш   агентининг   ҳам   паст   температуралар
(минус   34   оС   ÷360   оС)   да   бўлишини   талаб   этади.   Бунда,   айланма   сувнинг
температураси   билан   белгиланадиган,   совуткич-конденса-тордаги
температуранинг қиймати ўзгармай қолади. Бундай вазиятда  конденсатор (~
37   ºС)   ва   буғлаткичдаги   (минус   37   ºС)   пропан   совутиш   агентининг
температураларини   фарқининг   ортиши   билан,   кетма-кет   бу   иссиқлик
алмашгичлардаги  босимлар фарқи ҳам ортиб боради. Шундай қилиб, сиқиш
11 даражасини   кўтариш   талаб   этилади.   Ортиқча   сиқиш   даражалари   билан
ишлаш:
– газнинг   температурасини   сиқишнинг   охирида   белгиланган
чегаралардан ортиб кетишига;
– компрессорнинг   ҳажмий   ФИК   нинг   пасайишига,   бу   билан   унинг
унумдорлигини,   демак   бутун   циклнинг   унумдорлигини   пасайишига   олиб
келади.
Юқорида   кўрсатилганларнинг   олдини   олиш   учун   Шўртан   ГКМ   да
сиқиш поғоналари орасида  сиқиладиган,  совутиш агентини  қисман совутиш
билан,   тўрт   поғонали   совутиш   машинасидан   фойдаланилади.   Бу   совутиш
циклида   энергия   сарфини   камайтириш   ва   унинг   умумий   совутиш
коэффициентини   кўтариш   имконини   беради.   4   поғонали   совутиш
машинасининг   қўлланилиши   4   хил   қийматдаги   совуқлик   олиш   имконини
беради.   Бу   температура   қийматлари   компрессор   поғонала-рининг   сўриш
қисмидаги босимларга мос келади.
1.2-расмда   Шўртан   ГКМ   нинг   тўрт   поғонали   пропан   буғкомпрессор
совутиш   машинасининг   умумий   схемаси   келтирилган.   Кўриб   чиқилаётган
схемада   тўрт   сатҳдан   совуқлик   олинади   ва   совутиладиган   технологик
оқимларнинг   иссиқлиги   ҳар   бир   сатҳнинг   иссиқлик   алмашгичларида
олинади.
Пропан   (совутиш   агенти)   нинг   қуруқ   тўйинган   буғлари   Р1   босим
остида   биринчи   поғонанинг   FA-1501   сепараторидан   (1   нуқтадаги   ҳолат)   К1
компрессорнинг   биринчи   поғонасига   берилади,   у   ерда   совутиш   агенти   Р2
оралиқ  босимгача   адиабатик   сиқилади   (2  нуқтадаги   ҳолат).   Сўнгра   совутиш
агенти   К2   компрессорнинг   иккинчи   поғонасида   сиқишдан   олдин,
буғкомпрессор   совутиш   машинасининг   ФИК   ни   кўтариш   учун,   имкони
борича   пастроқ   температурагача   совутилиши   лозим.   Изобарик   (Р2=const)
совутиш   FA   -1502   сепаратордан   иккинчи   поғонанинг   сўриш   қисмига
бериладиган   совутиш   агенти   билан   аралаштириш   йўли   билан   амалга
12 оширилади.   Аралаштириш   учун   берилаётган   совутиш   агентининг
температураси   ~   минус   23,7   °С   ни   ташкил   этади.   Аралаштиришдан   кейин
совутиш   агенти   буғларининг   қиздирилган   оқими   ~15   °C   температура   ва   Р2
босим   остида   сиқиб   ҳайдашни   иккинчи   поғонасининг   сўриш   қисмига
берилади   (3   нуқтадаги   ҳолат).   Совутиш   агенти   сиқиб   ҳайдашнинг   иккинчи
поғонасида   Р3   оралиқ   босимгача   адиабатик   сиқилади   (4   нуқтадаги   ҳолат).
Сўнгра сиқиб ҳайдашнинг учинчи поғонасида К3 сиқишдан олдин, у имкони
борича   пастроқ   температурагача   совутилиши   лозим.   Изобарик   (Р3=const)
совутиш   FA   -1503   сепаратордан   учинчи   поғонанинг   сўриш   қисмига
бериладиган   совутиш   агенти   билан   аралаштириш   йўли   билан   амалга
оширилади.   Аралаштириш   учун   берилаётган   совутиш   агентининг
температураси   ~   минус   2,6   °С   ни   ташкил   этади.   Аралаштиришдан   кейин
совутиш   агенти   буғларининг   қиздирилган   оқими   ~12   °C   температура   ва   Р3
босим   остида   сиқиб   ҳайдашни   учинчи   поғонасининг   сўриш   қисмига
берилади   (5   нуқтадаги   ҳолат),   у   ерда   Р4   оралиқ   босимгача   адиабатик
сиқилади   (6   нуқтадаги   ҳолат).   Сўнгра   сиқиб   ҳайдашнинг   тўртинчи
поғонасида   К4   сиқишдан   олдин,   у   имкони   борича   пастроқ   температурагача
совутилиши   лозим.   Изобарик   (Р4=const)   совутиш   FA   -1504   сепаратордан
тўртинчи   поғонанинг   сўриш   қисмига   бериладиган   совутиш   агенти   билан
аралаштириш   йўли   билан   амалга   оширилади.   Аралаштириш   учун
берилаётган совутиш агентининг температураси ~ 12÷13 °С ни ташкил этади.
Аралаштиришдан   кейин   буғларнинг   қиздирилган   оқими   ~   28,3   °C
температура   ва   Р4   босим   остида   сиқиб   ҳайдашни   тўртинчи   поғонасининг
сўриш   қисмига   берилади   (7   нуқтадаги   ҳолат),   у   ерда   Р5   якуний   босимгача
адиабатик сиқилади (8 нуқтадаги ҳолат). 
13 1.2-  расм .   Тўрт поғонали буғкомпрессор совутиш машинасининг (қисман совутиш билан) умумий схемаси .
17 Компрессордан чиқишда совутиш агенти ~ 62÷63 °С температура ва Р5
босим   остида   ЕА-1501   А-D   совуткич-конденсаторларга   юборилади,   у   ерда
қиздирилган   буғлар   совутиш   сувининг   айланма   оқими   билан   изобарик
совутилади   (9   нуқтадаги   ҳолат)   ва   конденсатланади   (10   нуқтадаги   ҳолат).
Пропан   совутиш   агентини   бундан   кейин   ~   35   °С   температурагача   совутиш,
РА-1313Х   совутиш   камерасининг   “А”   ўтиш   йўлида   амалга   оширилади   (11
нуқтадаги ҳолат). 
Ўта   совутилган   совутиш   агенти   суюқ   фазада   энтальпиянинг   ўзгармас
қийматида   (i=const),  технологик   иссиқлик   алмашгичларни   13   ºС   изотермали
совутиш   агенти   билан   таъминлаб,   PV-15001   ва   LV-15001   клапанларда
дросселланади (кенгаяди). Бунда босим Р5 қийматдан Р4 қийматгача пасаяди
(12   нуқтадаги   ҳолат).   Босимнинг,   энтальпиянинг   ўзгармас   қийматида,
пасайиши   совутиш   агентининг   бир   қисмини   “қайнаши”   ва   унинг
температурасини ~ 35 °С дан ~ 13 °С гача пасайиши билан боради. Совутиш
агентининг икки фазали оқими LV-15001 клапандан кейин, технологик оқим
билан   иссиқлик   алмашиш   учун,   буғлаткичга   берилади.   Сўнгра   пропан
буғлари   буғлаткичдан   тўртинчи   поғонанинг   сўриш   қисмидаги   FA-1504
сепараторга   берилади.   Совутиш   агентининг   икки   фазали   оқими   ҳам   РV-
15001 клапандан кейин FA-1504 сепараторга берилади. 
Қуруқ   тўйинган   буғлар   сепаратордан   ~   12÷13   °С   температурада
компрессорни   тўртинчи   поғонасининг   сўриш   қисмига   берилади,   у   ерда
совутиш агентининг ўта қиздирилган буғлари оқими билан аралашади. Суюқ
фаза   совутиш   камерасининг   “В”   ўтиш   йўлида,   6÷7   °С   температурагача
изобарик   ўта   совутилгандан   кейин   (13   нуқтадаги   ҳолат),   энтальпиянинг
ўзгармас   қийматида   (i=const),  технологик   иссиқлик  алмашгичларни   минус  2
ºС   изотермали   совутиш   агенти   билан   таъминлаб,   LV-15004,   LV-15005,   LV-
18014   ва   LV-15003   клапанларда   дросселланади.   Бунда   босим   Р4   қийматдан
Р3   қийматгача   пасаяди   (14   нуқтадаги   ҳолат).   Босимнинг,   энтальпиянинг
ўзгармас қийматида, пасайиши совутиш агентининг бир қисмини “қайнаши”
18 ва   унинг   температурасини   ~   6÷7   °С   дан   ~   минус   1   ÷   минус   2   °С   гача
пасайиши билан боради. Совутиш агентининг икки фазали оқими LV-15004,
LV-15005,   LV-18014   клапанлардан   кейин,   технологик   оқим   билан   иссиқлик
алмашиш   учун,   буғлаткичларга   берилади.   Сўнгра   пропан   буғлари
буғлаткичлардан   сиқиб   хайдашнинг   учинчи   поғонанинг   сўриш   қисмидаги
FA-1503 сепараторга берилади. Совутиш агентининг икки фазали оқими ҳам
LV-15003 клапандан кейин FA-1503 сепараторга берилади.
Қуруқ   тўйинган   буғлар   сепаратордан   минус   1   ÷   минус   2   °С
температурада компрессорни учинчи поғонасининг сўриш қисмига берилади,
у ерда совутиш агентининг ўта қиздирилган буғлари оқими билан аралашади.
Суюқ фаза совутиш камерасининг “С” ўтиш йўлида, минус 17 ÷ минус 18 °С
температурагача   изобарик   ўта   совутилгандан   кейин   (15   нуқтадаги   ҳолат),
энтальпия-нинг   ўзгармас   қийматида   (i=const),   технологик   иссиқлик
алмашгичларни   минус   23   ºС   изотермали   совутиш   агенти   билан   таъминлаб,
LV-15007,   LV-15005,   LV-14002   ва   LV-15006   клапанларда   дросселланади.
Бунда   босим   Р3   қийматдан   Р2   қийматгача   пасаяди   (16   нуқтадаги   ҳолат).
Босимнинг,   энтальпиянинг   ўзгармас   қийматида,   пасайиши   совутиш
агентининг   бир   қисмини   “қайнаши”   ва   унинг   температурасини   минус   17   ÷
минус   18   °С   дан   минус   23   ÷   минус   24   °С   гача   пасайиши   билан   боради.
Совутиш   агентининг   икки   фазали   оқими   LV-15007,   LV-14002   клапанлардан
кейин,   технологик   оқим   билан   иссиқлик   алмашиш   учун,   буғлаткичларга
берилади.   Сўнгра   пропан   буғлари   буғлаткичлардан   сиқиб   хайдашнинг
иккинчи   поғонанинг   сўриш   қисмидаги   FA-1502   сепараторга   берилади.
Совутиш агентининг икки фазали оқими ҳам LV-15003 клапандан кейин FA-
1503 сепара-торга берилади. 
Қуруқ   тўйинган   буғлар   сепаратордан   минус   23   ÷   минус   24   °С
температурада   компрессорни   иккинчи   поғонасининг   сўриш   қисмига
берилади, у ерда совутиш агентининг ўта қиздирилган буғлари оқими билан
аралашади. Суюқ фаза совутиш камерасининг “D” ўтиш йўлида, минус 27 ÷
19 минус   28   °С   температурагача   изобарик   ўта   совутилгандан   кейин   (17
нуқтадаги   ҳолат),   энтальпия-нинг   ўзгармас   қийматида   (i=const),   технологик
иссиқлик   алмашгичларни   минус   37   ºС   изотермали   совутиш   агенти   билан
таъминлаб,   LV-15008,   LV-15009   А/В/С   ва   РV-14004   А/В   клапанларда
дросселланади.   Бунда   босим   Р2   қийматдан   Р1   қийматгача   пасаяди   (18
нуқтадаги ҳолат). Босимнинг, энтальпиянинг ўзгармас қийматида, пасайиши
совутиш   агентининг   бир   қисмини   “қайнаши”   ва   унинг   температурасини
минус   27   ÷   минус   28   °С   дан   минус   36   ÷   минус   37   °С   гача   пасайиши   билан
боради. Совутиш агентининг икки фазали оқими, LV-15008, LV-15009 А/В/С
ва РV-14004 А/В клапанлардан кейин, технологик оқимлар билан исссиқлик
алмашиш   учун,  буғлаткичларга   берилади.   Буғлаткичлардан   пропан  буғлари,
сиқиб   ҳайдашни   биринчи   поғонасининг   сўриш   қисмидаги,   FA-1501
сепараторга   берилади.   Совутиш   агентининг   қуруқ   тўйинган   буғлари
сепаратордан   ~   минус   36÷37   °С   температурада   компрессорни   биринчи
поғонасининг сўриш қисмига берилади.
Пропан совутиш цикли ёпиқ тизим ҳисобланади, аммо даврий равишда
тоза   совутиш   агенти   билан   қўшимча   таъминлаш   (подпитка)   талаб   этилади.
Пропан   совутиш   агентининг   йўқотишлари   биринчи   навбатда,   қуруқ   газли
зичлагичлардан доимий сизиб чиқишларнинг мавжудлиги ва компрессорнинг
тўхташларидан   келиб   чиқади.   Пропан   совутиш   агенти   билан   қўшимча
таъминлаш   (подпитка),   газни   ажратиш   қурилмаси   (ГАҚ)   нинг
депропанизатор бўлимидан бериладиган пропан билан, амалга оширилади.
 
20 1. 2.  ПРОПАН БУҒКОМПРЕССОР СОВУТИШ ТЕХНОЛОГИК
ЖАРАЁНИНИ АВТОМАТЛАШТИШ
Пропан буғкомпрессор совутиш қурилмаси    технологик  схемаларининг баёни
Пропан   (совутиш   агенти)   нинг   буғлари   GB-1501   компрессорнинг
тўртинчи   поғонасидан   кейин   1400   k Р а   ( орт )   дан   юқори   бўлмаган   босим
остида ва   58÷69   ºС температур ада, совутиш ва конденсатлаш учун, параллел
жойлашган   тўрт   ЕА-1501   А÷ D   конденсаторларга   берилади .   Компрессордан
чиқишда,   совутиш   агентининг   жуда   оз   қисми,   “Зичловчи   газни   тайёрлаш”
бўлимига олинади  (Илова). 
Тўхтатиш   даврида   компрессорнинг   ички   қисмини   ажратиб   қўйиш
( изоляци я)   учун,   совутиш   агентининг   чиқиш   қувурўтказгичида   электр
узатмали   XV -15005   ( MOV )   узгич   клапан   ўрнатилган .   Мазкур   электр
узатмали   клапан   20   %   дан   ортиқ   даражада   ёпилганда,   компрессорни
тўхтатувчи  I -1501 блокировка  активланади . 
Компрессорнинг  корпуси  ва   боғловчи   қувурўтказгичларни,   босимнинг
эҳтимолий   кўтарилиб   кетишидан   ҳимоялаш   учун,   компрессордан   чиқишда
РТ-15008 А/В/С  уч дона босим датчиклари ўрнатилган .  Босим  1600  k Р а ( орт )
гача   кўтарилганда,   МБП   нинг   бошқариш   пультида   РА HH -15008   А/В/С
сигнализациясининг   активланиши   билан,   датчиклар   ишлаб   қолади .   Уч
датчикдан   иккитасининг   ишлаб   қолиши   I -1501   блокировканинг
активланишига ва  GB -1501  компрессорнинг тўхтатилишига олиб келади .
Ускунани   ва   боғловчи   қувурўтказгичларни   рухсат   этилмаган   юқори
босимдан   ҳимоялаш   учун,   компрессордан   чиқишда,   1685   kРа   (орт)   босимга
мўлжалланган   PSV-1 501А,В &S   сақловчи   клапанлар   ўрнатилган .   Совутиш
агенти   сақловчи   клапанлардан   “хўл”   машъала   ташламаларини   тўплаш
тизимига   ташланади .   Заҳира   сақловчи   клапанни   ишга   тушириш   ва   тўсгич
арматурани рухсатсиз бошқаришда, эҳтимолий хатоликларнинг олдини олиш
учун, клапандан олдин ва ундан кейин арматурада блокировка мосламалари
ўрнатилган .   Блокировка   мосламаларини   ишлатиш   тартиби   9.6   б.   да   баён
этилган .
Босимнинг,   I -1501   блокировка   активланадиган   қийматгача   кўтарилиб
кетишининг   олдини   олиш   мақсадида   ва   компрессорнинг   корпусини   пуфлаб
21 тозалаш   учун,   чиқиш   қувурўтказгичида   Н V -15001   клапан   ўрнатилган .
Мазкур   клапан   смена   ходимлари   томонидан,   марказий   операторлик
хонасидаги   тармоқланган   бошқарув   тизимининг   пультидан   (НС-15001)
бошқарилади .   П ропан   “хўл”   машъала   ташламаларини   тўплаш   тизимига
ташланади .
Копрессордан   чиқишда   совутиш   агентининг   босими,   маълумотларни
МБП   нинг   бошқарув   пультига   бериш   билан,   Р I -15007   асбоби   воситасида
ўлчанади .   Босим   белгиланган   қийматдан   юқори   ( “Н” )   кўтарилганда,
бошқарув пультида ёруғлик ва товуш сигнализацияси активланади.
Совутиш   агентининг   температураси,   маълумотларни   МБП   нинг
бошқарув   пультига   бериш   билан,   Т I -1500 6   термопара   воситасида   ўлчанади.
Температура нинг   максимал   “Н”   ва   минимал   “ L ”   қийматларида   МБП   нинг
бошқарув пультида ёруғлик ва товуш сигнализацияси активланади . 
Совутиш агентининг босими ва температурасининг қийматлари жойида
TI -15155   маномет - р ик   термометр   ва   PI -15155   манометр   билан   ўлчанади .
Ўлчаш   натижалари   машина   залидаги   компрессорни   ишининг
параметрларини назорат қилиш панелига чиқарилган .
Ц иркул яцион   совутиш   агентининг   миқдори,   қийматни   босим   ( PI -
15007)   ва   температур а   ( TI -15006)   бўйича компенсациялаш билан,   FIY -15001
сарфўлчагич   воситасида   ўлчанади .   FIY -15001   назорат   асбоби,
компрессорнинг   критик   (помпаж)   зонада   ишлашининг   олдини   олиш   учун,
компрессорнинг   тўртинчи   поғонасининг   сўриш   қисмидаги   совутиш
агентининг   ҳажмини   бир   маромда   ушлаб   турган   ҳолда,   FV -15001Х   “НО”
минимал сарф клапанининг ишини тартибга солади.  
Компрессорнинг   помпаж   зонада   ишлашига   йўл   қўймаслик   мақсадида,
компрессорни   тўрт   поғонасидан   ҳар   бирига   газ   фазасидаги   совутиш   агенти
бериш   имкони   мавжуд .   Совутиш   агенти   электр   узатмали   узгич   клапандан
кейин,   совутиш   агентининг   чиқиш   қувурўтказгичидан   минимал   байпаснинг
тақсимлаш   коллекторига   олинади .   Сўнгра,   у   ердан   минимал   байпаснинг
клапани орқали совутиш агенти у ёки бу поғонага берилади .
Сиқиб хайдалаётган  совутиш агенти конденсаторларга   Н-1509   тескари
клапан   орқали   берилади .   Тескари   клапанга   бўлган   эҳтиёж,   компрессор
тўхтатилган   вазиятда,   конденсаторлар   имко-ни   борича   максимал   ишчи
босимда   бўлиши   лозимлигидан,   келиб   чиқади .   Бу   конденсаторларнинг
22 қувурлар ҳудудида айланма сувнинг совуши ва музлаб қолишининпг олдини
олиш учун зарур бўлади .
Совутиш   агентининг   таркибий   қисмини   назорат   қилиш   учун,
конденсаторларнинг кириш йўлида  S -1501  намуна олиш нуқтаси ўрнатилган .
Совутиш агентининг намуна олиш даврийлиги  - 1  ҳафтада 1 марта .
Совутиш   агенти   ЕА-1501   А- D   конденсаторларнинг   қувурлараро
ҳудудида конденсатланади .
ЕА-1501   А- D   конденсаторлар   умумий   иссиқлик   алмашиш   юзаси   5554
m 2  
бўлган  горизонтал  ғилофқувурли иссиқлик алмашгичлардир . 
Конденсаторларнинг   қувурлар   ҳудудига   совутиш   агенти   -   26÷28   ºС
температурадаги   айланма   сув   берилади .   Конденсаторларда   айланма   сув,
пропан   совутиш   агентининг   оқими   билан   иссиқлиқ   алмашиш   ҳисобига,
32÷34   ºС   температурагача   исийди .   Совутиш   сувининг   тескари   оқимининг
температурасини   даврий   тарзда   назорат   қилиш   учун,   конденсаторлардан
кейин   қувурўтказгичларда   TW -15061   А- D   мослама   ( термокарман )   лар
ўрнатилган . 
Конденсаторларнинг   қувурлар   ҳудудини   босимнинг   эҳтимолий
кўтарилишидан   ҳимоялаш   мақсадида,   конденсаторлардан   кейин
қувурўтказгичларда,   1685   kРа   (орт)   босимга   мўлжалланган   PSV -1504   А- D
сақловчи   клапанлар   ўрнатилган .   Сув,   сақловчи   клапан   ишлаб   қолганда,
хавфсиз жойга ташланади . 
Конденсаторларда   совутиш   агенти   37   ºС   дан   юқори   бўлмаган
температурагача   совутилади   ва   сўнгра   конденсатланади .   Совутиш
агентининг   температураси,   қувурлар   ҳудудига   берилаётган   совутиш   суви
оқимини тартибга солиш йўли билан, тартибга солинади . 
Совутиш агенти суюқ фазада  37   °С  дан юқори бўлмаган температурада
FA -1505   пропан   совутиш   агентини   тўплаш   сиғимига   берилади .   Совутиш
агентининг тўплаш сиғимига киришдаги т емпература си, қийматни МБП нинг
бошқарув пультига бериш билан,  TI -15007  термопара восита-сида ўлчанади .
FA -1505   пропан   совутиш   агентини   тўплаш   сиғими   ҳажми   16,8   m 3
бўлган  горизонтал   цилиндри к идишдир . 
Тўплаш   сиғимидаги   суюқ   совутиш   агентининг   сатҳи,   қийматларни
МБП   нинг   бошқарув   пультига   бериш   билан,   LC -15013   сатҳўлчагич
23 воситасида   ўлчанади .   Совутиш   агентининг   сатҳи   жойида   LG -15052
сатҳўлчагич билан ўлчанади .
Тўплаш сиғимидаги босим  PG -15052   манометр  билан ўлчанади .
Тўплаш сиғими ва боғловчи қувурўтказгичларни босимнинг эҳтимолий
юқори   кўтарилиб   кетишидан   ҳимоялаш   учун,   тўплаш   сиғимида,   1685   kРа
(орт)   босимга   мўлжалланган   PSV-1 502 &S   сақловчи   клапанлар   ўрнатилган .
Совутиш   агенти   сақловчи   клапанлардан   қуруқ   машъала   ташламаларини
тўплаш   тизимига   ташланади .   Заҳира   сақловчи   клапанни   ишга   тушириш   ва
тўсгич   арматурани   рухсатсиз   бошқаришда,   эҳтимолий   хатоликларнинг
олдини олиш учун, клапандан олдин ва ундан кейин арматурада блокировка
мосламалари   ўрнатилган .   Блокировка   мосламаларини   ишлатиш   тартиби   9.6
б. да баён этилган .
Совутишдан   кейин   пропан   совутиш   агентининг   температураси,
қийматларни   МБП   нинг   бошқарув   пультига   бериш   билан,   TI-15016
термопара воситасида ўлчанади.
Совутиш   камерасидан   чиқаётган   совутиш   агентининг   оқими   икки
оқимга бўлинади:
1. Асосий   оқим   PV-15001   “НЁ”   клапанда   энтальпиянинг   ўзгармас
қийматида   (i=const)   кенгайгандан   кейин,   икки   фазали   оқим   кўринишида,
сиқиб   ҳайдашни   тўртинчи   поғонасининг   сўриш   қисмидаги   FA-1504
сепараторга берилади;
2. Иккинчи (кичик) оқим клапанда энтальпиянинг ўзгармас қийматида
(i=const)   кенгайгандан   кейин   ЕА-1207   совуткичнинг   қувурлараро   ҳудудига
берилади.
PV-15001   “НЁ”   клапан   PY-15001   паст   сигнал   селектори   орқали   РС-
15001 босим (пропан совутиш агенти компрессоридан чиқишдаги босимнинг
қийматини тартибга  солувчи)  ва LC-15013 сатҳ  (тўплаш сиғимидаги  пропан
совутиш   агентининг   сатҳини   тартибга   солувчи)   назорат   асбоблари   билан
бошқарилади. Пропанни тўплаш сиғимидаги суюқликнинг сатҳи белгиланган
қийматдан   пасайганда,   PV-15001   “НЁ”   клапанни   бошқариш   LC-15013
назорат асбобига ўтказилади. 
ЕА-1207 совуткич   горизонтал, ғилофқувурли, қозон туридаги иссиқлик
алмашгичдир.  Иссиқлик алмашгичнинг  иссиқлик алмашиш юзаси 114 m 2  
ни
ташкил этади. 
24 Совуткичда   пиролиз   газининг   оқими   (қувурлар   ҳудуди)   ~   13   °С
изотермали пропан совутиш агенти (қувурлараро ҳудуд) билан совутилади.
Пропан   совутиш   агентининг   сатҳи   жойида   LG-15068   сатҳўлчагич
билан ўлчанади.
Таъмирлаш   даврида   совуткичнинг   қувурлараро   ҳудудини,   суюқ
дренажни тўплаш тизимига бўшатиш кўзда тутилган. 
Газ   фазаси   совуткичдан,   ~   12÷13   °С   температурада   FA -1504
сепаратор га берилади . 
FA -1504   сепаратор   ҳажми   216,4   m   3  
бўлган   вертикал   цилиндри к
идишдир . 
С епаратор да   икки фазали оқим газ ва суюқ фазага ажратилади . 
С епаратор даги суюқ фазанинг сатҳи, қийматларни МБП нинг бошқарув
пультига   бериш   билан,   LI -15020   сатҳ   индикатори   воситасида   ўлчанади .
Сатҳнинг   қиймати   белгиланган   қиймат-лардан   юқори   (Н)   кўтарилганда   ёки
паст   ( L )   бўлганда,   ёруғлик   ва   товуш   сигнализацияси   активланади .   Сатҳ
жойида  LG -15057  индикатор билан ўлчанади .
С епаратор даги   совутиш   агентини   суюқ   фазасининг   сатҳи,   руҳсат
этилган даража -   9950   mm   гача кўтарилганда, МБП нинг бошқарув пультида
L А HH -15021   А/В/С   ёруғлик   ва   товуш   сигнализациясининг   активлан и ши
билан,   LSHH -15021   А/В/С   улагичларнинг   ишлаб   қолиши   содир   бўлади.   Уч
улагичдан   иккитасининг   бир   вақтда   ишлаб   қолиши   I - 1501   блокировканинг
активла-нишига ва  GB -1501  компрессорнинг тўхтатилишига олиб келади . 
Сепараторни   таъмирлаш   даврида   суюқ   фаза   суюқ   дренаж   коллектори
(СДК) нинг тўплаш тизимига дренаж қилинади .
Аппаратдаги   босим   жойида   PG -15059   манометр   билан   назорат
қилинади .
FA -1504   сепаратор   ва   компрессорни   тўртинчи   поғонасининг   сўриш
қисмидаги   босимни,   сақловчи   клапаннинг   ишлаб   қолиш   босимигача
кўтарилишига   йўл   қўймаслик   мақсадида,   босим   белгиланган   қиймат   -
690÷950   kРа   (орт)   дан   кўтарилиб   кетганда,   совутиш   агентининг   бир   қисми
PV -15002   “Н Ё”   клапан   орқали,   қуруқ   машъала   ташламаларини   тўплаш
тизимига ташланади .   Босим, босимнинг юқори қийматида “Н” сигнализация
билан,  РС-15002  назорат асбоби воситасида назорат қилинади . 
25 Совутиш   агентининг   газ   фазаси   сепаратордан   13   °С   дан   юқори
бўлмаган  температурада  ва   690   kРа (орт) дан ортиқ бўлмаган босим  остида,
адиабати к сиқиш учун   GB -1501  компрессорни тўртинчи поғонасининг сўриш
қисмига берилади .  Берилаётган газ фазасининг миқдори, қиймат-ларни босим
( PC -15002)   ва   температур а   ( TI -150 15 )   бўйича   компенсациялаш   билан,   FI -
15002  сарф-ўлчагич воситасида ўлчанади .
Компрессорнинг   тўртинчи   поғонасини,   бегона   предметларнинг   тушиб
қолишидан,   ҳимоялаш   учун   компрессордан   олдин   сўриш   қувурўтказгичида,
катаклари   (ячейка)   нинг   ўлчами   50   меш   бўлган   Н-1513   механик   фильтр
ўрнатилган .
Тўхтатиш   ва   таъмирлаш   даврида   компрессорнинг   корпусини   FA -1504
сепаратордан   ажратиб   қўйиш   ( изоляци я)   учун,   тўртинчи   поғонанинг   сўриш
қисмида электр узатмали  XV -1500 4  ( MOV )  узгич клапан ўрнатилган .  Мазкур
арматура,   пропан   совутиш   агенти   компрессорини   бошқариш   панелида
жойлашган,   РВ-15024А   тугмача   (кнопка)   билан   бошқарилади.   Мазкур
арматурани   шунингдек,   марказий   операторлар   хонасида   жойлашган,   смена
муҳандисининг   пультидаги   РВ-15024В   тугмача   (кнопка)   билан   ҳам   ёпиш
мумкин. Мазкур электр узатмали клапан 20 % дан ортиқ даражада ёпилганда,
компрессорни тўхтатувчи I-1501 блокировка активланади. 
ЕА-1318   конденсатор   горизонтал,   ғилофқувурли,   қозон   туридаги
иссиқлик алмашгичдир .  Иссиқлик алмашиш юзаси 158   m 2  
ни ташкил этади . 
П ропан   совутиш   агенти   ЕА-1318   нинг   қувурлар   ҳудудига   берилади .
Совутиш   агентининг   совуши   ва   конденсатланиши,   конденсаторнинг
қувурлараро   ҳудудига   берилаётган   товар   этилен   оқимини   буғлатиш
жараёнида, амалга оширилади .  Совутиш агентининг суюқ фазаси совутиш ва
конденсатлашдан кейин   FA -1305  суюқ пропанни тўплаш сиғимига берилади .
Совутиш агентини конденсаторнинг қувурлар ҳудудига бериш йўлида,
пропаннинг   Е A -1318   ва   FA -1305   дан   сиқиб   хайдашни   тўртинчи
поғонасининг   сўриш   қисмидаги   сепаратор га   ўтишига   тўсқинлик   қилувчи,
тескари клапан ўрнатилган . 
Конденсатордан   кейин   конденсатланган   совутиш   агентининг
т емпература си   TI -15013   термо-пара   билан   ўлчанади .   Т емператур анинг
қиймати   МБП   нинг   бошқарув   пультига   берилади .   Т емператур а   белгиланган
26 қийматдан   пасайиб   кетганда   “ L ”   ёруғлик   ва   товуш   сигнализацияси
активланади .
FA-1305   тўплаш   сиғими   ҳажми   0,4   m 3  
бўлган   вертикал   цилиндрик
идишдир. 
Конденсатланган   совутиш   агенти   6   ºС   дан   паст   бўлмаган
т емпература да   FA -1305   совутиш   агентини   тўплаш   сиғимига   берилади .   У
ердан   сатҳнинг   назорати   остида   совутиш   агенти,   сиқиб   хайдашни   учинчи
поғонасининг   сўриш   қисмидаги   FA -1503   сепаратор га   берилади .
Суюлтирилган   совутиш  агентининг  чиқариладиган  миқдори   LV -15002  ”Н Ё ”
клапан   билан   тартибга   солинади .   Мазкур   клапан   LC -15002   назорат   асбоби
билан   бошқарилади .   Сатҳнинг   қиймати   МБП   нинг   бошқарув   пультига
берилади .   Сатҳнинг   қиймати,   белгиланган   минимал   қийматдан   “ L ”   пасайиб
кетганда, бошқарув пультида ёруғлик ва товуш сигнализацияси активланади . 
Тўплаш сиғимидаги суюқликнинг сатҳи жойида   LG -15058   сатҳўлчагич
билан ўлчанади .
Кристалл   гидратлари   ҳосил   бўлган   вазиятда,   уларни   парчалаш   учун,
тўплаш   сиғимидан   чиқишда   конденсатланган   совутиш   агентининг   оқимига
метанол бериш кўзда тутилган . 
Тўплаш   сиғимидаги   босим   жойида   Р G -15058   манометр   билан
ўлчанади .
Тўплаш   сиғимида   конденсатланмайдиган   газлар   (азот,   метан,   этан)
нинг   тўпланишини   олдини   олиш   учун,   газлар   унинг   юқори   қисмидан   FA -
1503   сепараторга   узлуксиз   пуфлаб   чиқарилади .   Унинг   55   kg / h   миқдордаги
ҳажмининг доимийлиги  FO -15052  чекловчи шайба билан таъминланади .
Суюқ   фаза   FA-1504   сепараторнинг   кубидан,   изобарик   совутиш   учун
РА-1301   совутиш   камерасининг   “В”   ўтиш   йўлига   берилади.   Сепаратор   ва
совутиш   камераси   ўртасидаги   қувурўтказгичда   XV-15008   узгич   клапан
ўрнатилган. Мазкур клапан, МБП нинг жараённи бошқариш панелидаги HS-
15008   улагич   билан   бошқарилади.   I-1591   ААТ   активланганда,   клапан
автоматик тарзда ёпилади. 
Сепараторнинг   қуйи   қисмидан   суюқ   фазанинг   бир   қисми   “тоблаш”
(совутиш)   суюқлиги   сифатида,   минимал   байпас   йўллари   бўйича
чиқарилаётган   иссиқ   совутиш   агенти   оқимларига   берилади.   “Тоблаш”   учун
бериладиган   суюқ   фазанинг   сарфи   доимий   бўлмайди   ва   компрессорнинг
27 сўриш   қисмига   берилаётган   совутиш   агентининг   температурасига   боғлиқ
ҳолда, автоматик тарзда тартибга солинади.
Таъмирлаш   даврида   сепараторни   бўшатиш   учун,   совутиш   агентини
GA-1501   насоснинг   сўриш   қисмига   бериш   имконини   берувчи,   йўл   кўзда
тутилган. 
Суюлтирилган   пропаннинг   асосий   оқими   FA -1504   дан   РА-1301
совутиш   камерасининг   (ЕА-1313Х)   “В”   ўтиш   йўлига   юборилади,   у   ерда
технологик   оқимлар   (конденсатланган   метан,   водород   фракцияси   ва   ш.к.)
билан   6÷7   °С   температурагача   совутилади .   Совутиш   агентининг   совутилган
оқимининг т емпература си   TI -15014  термопара билан ўлчанади .
Совутиш   камерасини   “В”   ўтиш   йўлининг   ички   ҳудудини   механик
ифлосланишдан   ҳимоялаш   учун,   кириш   қувурўтказгичида   Н-1504   тўрсимон
фильтр жойлаштирилган . 
Кристалл   гидратлари   ҳосил   бўлган   вазиятда,   уларни   парчалаш   учун,
пропан  совутиш   агентининг   РА-1301  совутиш   камерасини  “В”   ўтиш  йўлига
кириш қувурўтказгичига метанол бериш кўзда тутилган. 
ЕА-1602 совуткич   горизонтал, ғилофқувурли, қозон туридаги иссиқлик
алмашгичдир. Иссиқлик алмашиш юзаси 421   m 2  
ни ташкил этади . 
Совуткичда этилен совутиш агенти  ~ минус 1   ÷ минус 2   °С  изотермали
пропан   совутиш   агенти   билан   совутилади .   Этилен   совутиш   агенти
фазасининг ўзгармай қолиши, пропан совутиш агентини беришни автоматик
тарзда   тартибга   солиш,   ҳамда   газ   фазасининг   температурасини   барқарор
даражада ушлаб туриш имконини беради . 
Совуткичга бериладиган совутиш агентининг миқдори   LV -15005 “Н Ё ”
клапан   билан   тартибга   солинади .   Мазкур   клапан   LC -15005   сатҳ   назорат
асбоби   билан   бошқарилади .   Совуткичдаги   совутиш   агенти   сатҳининг
қиймати,   параметрнинг   юқори   “Н”   ва   қуйи   “ L ”   қийматларида
сигнализацияни активлаш билан, МБП нинг бошқарув пультига берилади . 
ЕА-1810   конденсатор   горизонтал,   ғилофқувурли,   қозон   туридаги
иссиқлик   алмашгичдир .   Конденсаторнинг   иссиқлик   алмашиш   юзаси   671   m 2
ни ташкил этади . 
К онденсатор да,   DA -1802  деэтанизатор колоннасининг юқори қисмидан
хайдаб   олинадиган   маҳсулот   (этан)   ~   минус   1   ÷   минус   2   °С   изотермали
пропан   совутиш   агенти   билан,   совутилади   ва   конденсатланади .   DA -1802
28 деэтанизатор ни   ишлатиш   шартларида,   колоннани   юқори   қисмидан   хайдаб
олинадиган   маҳсулотнинг   конденсатланиш   даражасини   тартибга   солиш
имкони   кўзда   тутилади,   у   конденсатордаги   пропан   совутиш   агентининг
сатҳини   ўзгартириш   (конденсаторда   қувурлар   боғламининг   чўктириш
баландлигини   тартибга   солиш)   йўли   билан   амалга   оширилади .
Конденсатордаги   пропан   совутиш   агентининг   сатҳини   ўзгариши,
чиқарилаётган   совутиш   агентини   газ   фазасининг   температурасини   кенг
диапазонда ўзгаришига олиб келади . 
ЕА-1803  совуткич   горизонтал, ғилофқувурли, қозон туридаги иссиқлик
алмашгичдир .   Совуткичнинг   иссиқлик   алмашиш   юзаси   1359   m 2  
ни   ташкил
этади . 
Совуткичда   табиий   газ   ~   минус   1   ÷   минус   2   °С   изотермали   пропан
совутиш   агенти   билан   совутилади .   Жуда   оз   миқдордаги   юқори
углеводородларнинг   конденсатланишини   ҳисобга   олмаганда,   совуткичда
табиий   газ   конденсатланмайди   деб   ҳисоблаш   мумкин .   Бу   ўз   навбатида,
пропан совутиш агентини беришни автоматик тарзда тартибга солиш, ҳамда
газ фазасининг температурасини барқарор даражада ушлаб туриш имконини
беради . 
Совуткичга бериладиган совутиш агентининг миқдори   LV -1500 4   “Н Ё ”
клапан   билан   тартибга   солинади .   Мазкур   клапан   LC -1500 4   сатҳ   назорат
асбоби   билан   бошқарилади .   Совуткичдаги   совутиш   агенти   сатҳининг
қиймати,   параметрнинг   юқори   “Н”   ва   қуйи   “ L ”   қийматларида
сигнализацияни активлаш билан, МБП нинг бошқарув пультига берилади .
Пропан   совутиш   агентининг   сатҳи   жойида   LG -1506 5   сатҳўлчагич
билан ўлчанади .
Совутиш   агентининг   газ   фазаси   сепаратордан   3   °С   дан   юқори
бўлмаган  температурада  ва 450 kРа (орт)  дан ортиқ бўлмаган босим остида,
адиабатик   сиқиш   учун   GB-1501   компрессорни   учинчи   поғонасининг   сўриш
қисмига берилади. 
Берилаётган   газ   фазасининг   миқдори,   қийматларни   босим   (PC-15003)
ва   температура   (TС-15001)   бўйича   компенсациялаш   билан,   FI-15003
сарфўлчагич   воситасида   ўлчанади.   Газ   фазасининг   ҳажми   етарли   даражада
бўлмаган   ва   компрессорнинг   учинчи   поғонаси   беқарор   (помпаж)   зонада
ишлаган   вазиятда,   совутиш   агентининг   бир   қисми   компрессорнинг   ташлаш
29 қисмидан   FA-1503   сепараторга   ва   ундан   кейин   учинчи   поғонанинг   сўриш
қисмига   берилади.   Чиқариладиган   газнинг   миқдори   FV -1500 3 X   “НО”
минимал   байпас   клапани   билан   тартибга   солинади.   Мазкур   клапан,
компрессорни   учинчи   поғонасининг   ташлаш   қисмида   ўрнатилган   FC-15003
назорат   асбоби   билан   бошқарилади.   Назорат   асбоби,   сиқиб   хайдашнинг
учинчи   поғонасига   берилаётган   газнинг   ҳажмини   (босим   ва   температура
бўйича   тўғрилаб)   ҳисоблаб   чиқиб,   компрессорнинг   жорий   ишчи   нуқтасини
аниқлайди.   Учинчи   поғонанинг   ишчи   нуқтаси   помпаж   зонада   бўлган
вазиятда,   совутиш   агентининг   бир   қисми   минимал   байпас   клапани   орқали,
автоматик   тарзда   чиқарилади.   Бунда   поғонага   берилаётган   ҳажмий   сарф
ортади   ва   бу   билан   компрессор   помпаж   зонадан   чиқарилади.   Минимал
байпас   клапани   автоматик   (AUTO)   режимда   ишлаб   туриб,   фақат
компрессорни   беқарор   ишлашдан   сақлаб   қолмасдан,   унинг   энг   оптимал
зонада (WS pv =100%) бир маромда ишлашини ҳам таъминлайди.
ЕА-1408   А/В   конденсаторлар   вертикал,   ғилофқувурли   иссиқлик
алмашгичлардир .   Уларнинг   умумий   иссиқлик   алмашиш   юзаси   1278   m 2  
ни
ташкил этади . 
Пропан   совутиш   агенти   конденсаторларнинг   қувурлараро   ҳудудига
берилади .   DA -1402   этиленни   фракцияларга   ажратиш   колоннасининг   куб
маҳсулотини   буғлатиш   жараёнида,   совутиш   агенти   совутилади   ва
конденсатланади .   Конденсатланиш   жараёнида   конденсаторларнинг
қувурлараро ҳудудида конденсатланмайдиган газлар тўпланади, бу иссиқлик
алмашиш   юзасининг   камайишига   олиб   келади .   Мазкур   шароитларда
конденсатланмайдиган   газлар   (метан,   этан,   азот)   дан   ташкил   тоопган   “газ
қатлами”   (подушка)   ни   чиқариб   ташлаш   учун,   конденсаторларнинг   юқори
қисмидан   газ   фазасини,   иккинчи   поғонанинг   сўриш   қисмидаги   FA -1502
сепараторга чиқариш йўллари кўзда тутилган .
Совутиш агентининг суюқ фазаси совутиш ва конденсатлашдан кейин
FA -1 406 суюқ пропанни тўплаш сиғимига берилади .
FA-1406   тўплаш   сиғими   ҳажми   1,1   m 3  
бўлган   вертикал   цилиндрик
идишдир. 
Конденсатланган   совутиш   агенти   совутиш   агентини   тўплаш   сиғимига
берилади .   Ундан   кейин   у   ердан   сиқиб   хайдашни   иккинчи   поғонасининг
сўриш   қисмидаги   FA -150 2   сепаратор га   берилади .   Конденсаторларга
30 бериладиган   совутиш   агентининг   миқдори   FV -15004   клапан   билан   тартибга
солинади .   К лапан ,   FY -15004   паст   сигнал   селектори   орқали,   FC -15004   сарф
назорат   асбоби   билан   бошқарилади .   FA -1406   тўплаш   сиғимидаги   суюқ
совутиш   агентининг   сатҳи,   белгиланган   қийматдан   пасайиб   кетганда,
клапанни   бошқариш   LC -15018   сатҳ   назорат   асбобига   ўтказилади   ( Паст
сатҳда   ўтказиш ).   Тўплаш   сиғимидаги   суюқликнинг   сатҳи   жойида   LG -15055
сатҳўлчагич билан ўлчанади .
Суюқ   фаза   FA-1503   сепараторнинг   қуйи   қисмидан,   изобарик   совутиш
учун РА-1301 совутиш камерасининг “С” ўтиш йўлига берилади. Сепаратор
ва   совутиш   камераси   ўртасидаги   қувурўтказгичда   XV-15009   узгич   клапан
ўрнатилган.   Узгич   клапан,   марказий   операторлар   хонаси-нинг   жараённи
бошқариш   панелидаги   HS-15009   улагич   билан   бошқарилади.   I-1591   ААТ
активланганда, клапан автоматик тарзда ёпилади. 
Таъмирлаш   даврида   сепараторни   бўшатиш   учун,   совутиш   агентини
GA-1501   насоснинг   сўриш   қисмига   бериш   имконини   берувчи,   йўл   кўзда
тутилган. 
Совутиш камерасига бериладиган совутиш агенти   технологик оқимлар
(конденсатланган метан, водород фракцияси ва ш.к.) билан   минус 17   °С   дан
юқори   бўлмаган   температурагача   совутилади .   Совутиш   агентининг
совутилган оқимининг т емпература си   TI -1501 1 термопара билан ўлчанади .
ЕА-1603  совуткич   горизонтал, ғилофқувурли, қозон туридаги иссиқлик
алмашгичдир. Иссиқлик алмашиш юзаси 347   m 2  
ни ташкил этади . 
Совуткичда   этилен   совутиш   агенти   ~   минус   23   ÷   минус   2 4   °С
изотермали   пропан   совутиш   агенти   билан   совутилади .   Этилен   совутиш
агенти   фазасининг   ўзгармай   қолиши,   пропан   совутиш   агентини   беришни
автоматик   тарзда   тартибга   солиш,   ҳамда   газ   фазасининг   температурасини
барқарор даражада ушлаб туриш имконини беради . 
Совуткичга бериладиган совутиш агентининг миқдори   LV -1500 7   “Н Ё ”
клапан   билан   тартибга   солинади .   Мазкур   клапан   LC -1500 7   сатҳ   назорат
асбоби   билан   бошқарилади .   Совуткичдаги   совутиш   агенти   сатҳининг
қиймати,   параметрнинг   юқори   “Н”   ва   қуйи   “ L ”   қийматларида
сигнализацияни активлаш билан, МБП нинг бошқарув пультига берилади . 
Пропан   совутиш   агентининг   сатҳи   жойида   LG -1506 0   сатҳўлчагич
билан ўлчанади .
31 Таъмирлаш   даврида   совуткичнинг   қувурлараро   ҳудудини,   суюқ
дренажни тўплаш тизимига бўшатиш кўзда тутилган . 
Газ   фазаси   совуткичдан   минус   2 4   °С   гача   бўлган   температурада   FA -
150 2  сепаратор га берилади . 
ЕА-1403   конденсатор   горизонтал,   ғилофқувурли,   қозон   туридаги
иссиқлик алмашгичдир .  Конденсаторнинг иссиқлик алмашиш юзаси 59   m 2  
ни
ташкил этади . 
К онденсатор да,   колонна -   DA -1 401   деэтанизаторнинг юқори қисмидан
хайдаб   олинадиган   маҳсулот   (этан   –этилен   аралашмаси)   совутилади   ва
конденсатланади .   Пропан   совутиш   агентининг   температураси   ~   минус   23   ÷
минус   24   °С .   DA -1 401   деэтанизатор ни   ишлатиш   шартларида,   колоннани
юқори   қисмидан   хайдаб   олинадиган   маҳсулотнинг   конденсатланиш
даражасини   тартибга   солиш   имкони   кўзда   тутилади,   у   конденсатордаги
пропан   совутиш   агентининг   сатҳини   ўзгартириш   (конденсаторда   қувурлар
боғламининг   чўктириш   баландлигини   тартибга   солиш)   йўли   билан   амалга
оширилади .  Конденсатордаги пропан совутиш агентининг сатҳини ўзгариши,
чиқарилаётган   совутиш   агентини   газ   фазасининг   температурасини   кенг
диапазонда ўзгаришига олиб келади . 
FA -1502   сепаратор   ҳажми   73,6   m   3  
бўлган   вертикал   цилиндрик
идишдир .  С епаратор да   икки фазали оқим газ ва суюқ фазага ажратилади . 
С уюлтирилган   пропан   совутиш   агенти   FA -150 2   сепараторга   FA -150 3
сепаратордан,   ЕА-1313Х   да   совутилгандан   кейин   LV -1500 6   “Н Ё ”   тартибга
солиш   клапани   орқали   берилади .   Клапан,   FA -150 2   сепаратордаги   пропан
совутиш   агентининг   сатҳини   тартибга   солувчи,   LС-1500 6   назорат   асбоби
ёрдамида   бошқарилади .   Сепаратордаги   совутиш   агенти   сатҳининг   қиймати,
параметрнинг   юқори   “Н”   ва   қуйи   “ L ”   қийматларида   сигнализацияни
активлаш   билан,   МБП   нинг   бошқарув   пультига   берилади .   Сепаратордаги
сатҳ жойида  LG -1505 4  А/В/С  сатҳўлчагич билан ўлчанади .
С епаратор даги   совутиш   агентини   суюқ   фазасининг   сатҳи,   руҳсат
этилган   даража   -   51 50   mm   дан   кўтарилиб   кетганда,   МБП   нинг   бошқарув
пультида   L А HH -150 16   А/В/С   ёруғлик   ва   товуш   сигнализациясининг
активлан и ши билан,   LSHH -150 16  А/В/С  улагичларнинг ишлаб қолиши содир
бўлади.   Уч   улагичдан   иккитасининг   бир   вақтда   ишлаб   қолиши   I - 1501
32 блокировканинг активла-нишига ва  GB -1501  компрессорнинг тўхтатилишига
олиб келади . 
Ҳароратнинг      АРТ        модели    .   иссиқлик   алмашинув   қурилмасидан   чиқиш
жойида   этилен   ҳароратини   автоматик   тартибга   солиш   тизими   модели ни
қўлга киритамиз :
2.5.  MATLAB  дастури мухитида   жараённи моделлаштириш
33 MatLab   6.5   дастурини     очамиз.   Маълумотларга   эга   файлни   ҳосил
қиламиз,   бунинг   учун   бош   менюда   File   →New→M-File   ни   танлаймиз   (2.4-
расм):
2.4-расм.  Янги файл яратиш
Барча дастлабки қийматларни қайд қилиб қўямиз .
Маълумотларга   эга   ( File   →   Save )   файлни   dano   номи  билан сақлаймиз.
Debug  →  Run  ( ёки   F 5  тугмасини )  босиб бажариш учун уни ишга туширамиз .
Ростлаш   объекти      модели.      Янги   файл   ҳосил   қиламиз,   унда   андаза
тузамиз, бунинг учун бошқа менюда  File  →  New  →  Model ни танлаймиз .
Энди   блокларни   Simulink   кутубхонасидан   жойлаймиз   ва
бирлаштирамиз .
Ушбу  модел ни яратиш учун зарурий блоклар :
 Constant, Step (Sources  қўшимча варақаси )
 Gain, Sum, Product (Math Operations  қўшимча варақаси )
 Integrator (Continuous  қўшимча варақаси )
 Skope (Sinks  қўшимча варақаси )
34 2.5-расм .    Объект  модели
Integrator   блокини   созлаш   учун,   уни   босамиз   ва   янги   ойначада   Initial
condition   –   бошланғич   қиймат   –   киритиш   майдонига   Tzad   ва   Tstat   ни
тегишлича   Integrator 1  Intergator  блоклари учун киритамиз  (2.6-расм).
а)  Integrator  1 б)  Integrator
2.6-расм.  Интеграторларни созл аш
Ундан   кейин   модел   ост тизимини   яратамиз,   бунинг   учун   блокларнинг
зарурий қисмларини ажратамиз ва мазкур ойна бош менюсида   Edit   →   Create
subsystem . 2. 7-расмда  кўрсатилган   ост тизим  кўринишидаги  объект   модел ига
эга бўлдингиз .
35 2.7-расм. Остт изим кўринишидаги объект  модели
Мазкур   модел ни   бошланғич   қийматлар   М -Файл лари   билан   боғлаш
учун, бош менюда  File  →  Model   Properties  пунктларини танлаш зарур .  Пайдо
бўлган   ойнада   Callbacks   қўшимча   варақаси   ва   Model   initialization   function
киритиш майдонига ўтамиз: М–файл номи–dano ни кўрсатамиз (2.8-расм).
2.8-расм. М–файл  ва  модел  ўртасида боғланиш ҳосил қилиш
Модел лаш тириш   вақтини   белгилаш   учун   Simulation   →   Simulation
Parameters   менюсига   кирамиз .   Solver   қўшимча   варақасида   Simulation   time
блокида  модел нинг бошланиш ва тугаш вақтини кўрсатамиз  (2.9-расм).
2.9-расм. Моделлаштириш  вақтини белгилаш
36 Simulation  →  Start  менюси пункти орқали бажариш учун  модел ни ишга
туширамиз .   Сўнгра,   Т   ёзувига   эга   (бензол   ҳарорати)   Skope   блоки   бўйича
сичқончанинг   чап   тугмасини   икки   марта   босамиз,   ҳароратнинг   (2.10-расм)
эгри юксалиш графигига эга бўламиз ва Tst (девор ҳарорати) ёзувили Skope
блоки бўйича девор  ҳароратининг  вақтга  боғлиқлиги графигига  эга  бўламиз
(2.11-расм).
2.10-расм.  Бензол ҳароратининг эгри чизиғи
2.11- расм .  Девор ҳароратининг вақтга боғлиқлиги
37 Бирламчи   ўзгартиргич      модели    .     Янги   файл   File   →   New   →   Model ни
ҳосил   қиламиз .   М – файл   ва   модел н и   юқорида   кўрсатилганидек   (8-расм)
боғлаймиз.   Ўзгартиргичнинг   блок – схема сини   қуриш   учун,   кутубхонанинг
қуйидаги бло к ини ишлатамиз :
 Constant (Sources  қўшимча варақчаси );
 Gain  ва  Sum (Math Operations  қўшимча варақчаси );
 Scope (Sinks  қўшимча варақчаси ).
 Saturation (Discontinuities  қўшимча варақчаси ).
Кутубхонадан   блокларни   2.12 -расмдаги   каби   зарурий   кетма - кетликда
бирлаштириб   иш   доирасига   жойлаймиз .   Блоклар   қисмини   ажратамиз   ва
ост тизимни   ҳосил   қиламиз,     Edit   менюсида   Create   Subsystem   сатрини   (2.13-
расм)  танлаймиз .
2.12-расм.  Бирламчи ўзгартгич  модели
2.13-расм.  Ост тизим кўринишидаги бирламчи ўзгартгич  модели
Simulation   →   Start   менюси   пункти   орқали   бажаришга   модел ни   ишга
туширамиз .   Энди,   Skope   блокига   сичқончанинг   чап   тугмасини   икки   марта
босамиз.   2.14-расм да   берилган   ўзгартиргичнинг   турғун   хусусиятига   эга
бўламиз .
38 2.14-расм.  Ўзгартиргичнинг  статик  тавсифи
ПИ   ростлагич   модели.   Ростлагич   оптималлик   мезони   ва   топширилган
ишлаш   алгоритми   асосида   танланади.   Бу   ҳолда   ПИ-ростлагични   ишлаш
алгоритми   ва   ростлаш   сифатига   талаблар   мезон   –     min    ,   ҳамда   20%-қайта
ростланиш.
ПИ ростлагич катталикларини ҳисоблаш учун номограммадан ташқари
қуйидаги аналитик формулаларни қўллаймиз: 
2.1  - жадвал
Ростлаш
қонуни Созлаш
параметрлари Оптималлик мезони
20% қайта
ростланишли Минимал интеграл
квадратик баҳо
ПИ
2.1 – жадвалдаги формулаларни қўллаш натижасида қуйидагиларга эга
бўламиз: 
– 20% қайта ростлаш учун;
;  мин.
39 – ўртача интеграл квадратик баҳо учун.
;  мин.
MatLab   ойнасида   File   менюсида   New   →   Model   сатрини   танлаймиз.
Simulink  қўлланмаси  пайдо  бўлган  ойнасида  File  менюсида  Model  Properties
сатрини   танлаймиз,   ундан   сўнг   келгуси   ойна  намоён   бўлади,  унда   Callbacks
қўшимча варақасини танлаймиз ва Model Initialization Function сатрида M-file
номини дастлабки қийматлари билан қайд қиламиз.
Модел ларни яратиш учун бизга қуйидаги блоклар зарур бўлади :
 Integrator  ( Continuous  қўшимча варақчаси );
 Gain  и  Sum (Math Operations  қўшимча варақчаси ).
 Constant (Sources  қўшимча варақчаси )
 Scope (Sinks  қўшимча варақчаси ).
Блокларни   бир-бири   билан   боғлаймиз.   Ростлагич   модели ни
ниқобланган   ост тизим   кўринишида   яратамиз.   Бунинг   учун   барча   блок-
схемани ажратамиз ва ишчи ойнада Edit менюсида Create Subsystem сатрини
танлаймиз.
Ростлагичнинг   олинган   модели   2. 15-расмда   намоён   қилинган
кўринишга эга.
2.15-расм. П И ростлагич  модели
2.16-расм. Ост тизим кўринишидаги  ПИ  ростлагич  модели
40 Ост тизим учун ниқоб яратамиз, бунинг учун   Regul   ост тизими бло к ига
сичқончанинг ўнг тугмасини босамиз ва матнбоп менюда   Mask   subsystem   ни
танлаймиз .   Очилган ойнада   Parameters   қўшимча варақчасига ўтамиз ва   2.17-
расм да   кўрсатилганидек   жадвални   тўлдирамиз .   Якунлагандан   кейин   Ok
тугмасини босамиз .
2.17-расм.  Ост тизим ниқобини таҳрирлаш ойнаси
Энди   Regul   блокига   сичқонча   тугмасини   икки   марта   босамиз   ва
киритиш   майдонида   2. 18-расмда   кўрсатилганидек   ростлагич   созлови
қийматини белгилаймиз .
2.18- расм .  Ростлагич созловларини белгилаш
Дастурни   Simulink     ишчи   ойнадаги   Run   ( ёки   Ctrl   +   T   тугмалари
бирикмаси )   тугмаси   ёрдамида   ишга   туширамиз .   Сўнгра   Scope   блокига
сичқонча   чап   тугмасини   икки   марта   босиш   билан   2.19- расм да   намоён
қилинган ростлагичнинг  статик  тавсифига эга бўламиз .
41 2.19-расм. П И ростлагичи статик  характеристикаси
Ижро қурилма    сининг модели.      MatLab   ойнасида   File   менюсида   New   →
Model   сатрини   танлаймиз .   Simulink   пайдо   бўлган   ойнасида   File   менюсида
Model   Properties   сатрини танлаймиз ,   ундан сўнг келгуси ойна пайдо бўлади,
унда  Callbacks  қўшимча варақасини танлаймиз   ва Model Initialization Function
сатрида M-file номини дастлабки қийматлари билан қайд қиламиз.
Модел ларни яратиш учун бизга қуйидаги блоклар зарур бўлади :
 Gain  и  Sum (Math Operations  қўшимча варақаси )
 Integrator
 Transport Delay
 Scope (Sinks  қўшимча варақаси ).
Блокларни   алоқа   йўллари   билан   боғлаймиз   (2.20-расм).   ИҚ   модели ни
ниқобланган  ост тизим кўринишида яратамиз .  Барча блок -схема ларни бунинг
учун   ажратамиз   ва   иш   ойнасида   Edit   менюсида   Create   Subsystem   сатрини
танлаймиз  (2.21-расм).
2.20-расм.  Ижрочи қурилма  модели
42 2.21-расм. Ост тизим кўринишидаги ижрочи қурилма  модели
Остт изим   учун   ниқоб   яратамиз,   бунинг   учун   IY   ост тизими   бло к ига
сичқончанинг ўнг тугмасини босамиз ва матнбоп менюда Mask subsystem ни
танлаймиз. Очилган ойнада Parameters қўшимча варақчасига  ўтамиз ва 2.22-
расмда кўрсатилганидек жадвални тўлдирамиз. 
2.22-расм.  Ост тизим ниқобини таҳрирлаш
Якунлангандан   сўнг     Ok   тугмасини   босамиз .   Энди   Regul   блокига
сичқонча тугмасини икки марта босамиз ва киритиш майдонида   2. 23-расмда
кўрсатилганидек ростлагич созлови қийматини белгилаймиз.
2.23- расм .  Ижрочи қурилма созловини белгилаш
43 Дастурни   Simulink     ишчи   ойнадаги   Run   (ёки   Ctrl   +   T   тугмалари
бирикмаси)   тугмаси   ёрдамида   ишга   туширамиз.   Сўнгра   Scope   блокига
сичқонча   чап   тугмасини   икки   марта   босиш   билан   2.24-рсамда   намоён
қилинган ростлагичнинг статик тавсифига эга бўламиз.
2.24-расм.  Ижрочи қурилманинг  статик   характеристикаси
Ҳароратнинг      АРТ   модели.      Янги   файл   ҳосл   қиламиз,   унда   модел
тузамиз,   бунинг   учун   бош   менюдан   File   →   New   →   Model   ни   танлаймиз .
Simulink   қўлланмасининг   ҳосил   бўлган   ойнасида,   File   менюсида   сатрини
танлаймиз,   ундан   кейин   кейинги   ойна   намоён   бўлади,   унда     Callbacks
қўшимча варақасини танлаймиз ва  Model   Initialization   Function   сатрида  M - file
номини дастлабки маълумотлари билан қайд қиламиз .
Кейин   аввалроқ   олинган   ост тизим   блокларини   (7,   12,   16,   21-расм лар )
ойнанинг   ишлаш   соҳасига   кўчириш   ҳамда   кутубхонадан   блокларни   қўшиш
зарурдир.   Сўнгра   2.25-расмда   кўрсатилгани   каби   алоқа   йўллари   билан
блокларни бирлаштирамиз ва жойлаштирамиз.
44 2.25-расм.   Бензол ҳароратининг  АРТ модели
Simulink   иш   ойнасидаги   Run   тугмаси   ёрдамида   дастурни   ишга
туширамиз.   Сўнг   Scope1,   Skope   блоклари   бўйича   сичқончанинг   чап
тугмасини   икки   марта   босиб,   тегишли   равишда   бензолнинг   (2.26-расм)   ва
деворларнинг (2.27-расм) ҳарорати ўткинчи тавсифига эга бўламиз. 
26-расм.  Бензол ҳароратининг ўткинчи  характеристикаси
45 27-расм.  Девор ҳароратининг ўткинчи  характеристикаси  
46 47 1.5 . Elektr manba prinsipial chizmasining bayoni
Elektr   manbaa   tizimini   loyixalashni   quyidagi   ketma-ketlikda   amalga
oshirildi.
-manbaani tanlash;
-avtomatlashtirish   tizimlarining   manbaa   shchitlari   va   yig’ilmalarini   tanlash
va joylashtirish;
-Manbaa tarmog’ini loyixalash;
-taqsimlash tarmog’ini loyixalash;
- elektr manbaa printsipial chizmasini bajarish.
Manbaani tanlash
Elektr  manbaa  tizimi   manbaasini   asboblarni   normal   ishlashini   ta’minlovchi
kuchlanish   va   quvvatiga   mos   ravishda   tanlanadi.   Odatda,   o’lchov   asboblariga
berilayotgan   manbaaning   o’zgarishi   nominal   qiymatdan   -5÷+10%ga   ruxsat
beriladi.
Ta’minlash   va   taqsimlash   tarmog’lariningboshqarish   va   ximoyalash
apparatlarini   (rubilniklar,   avtomatlar,   qisqa   tutashdan   saqlagichlar)   manbaa
shchitlari va yig’ilmalariga joylashtiriladi.
Elektr   yuritmalari   va   asboblar   yuklamalari   nisbatiga   qarab,   elektr
yuritmalarga   manbaani   aloxida   (elektr   yuritmalar   quvvati   yuqori   bo’lganda)   yoki
birga bitta manbaa shchiti va yig’ilmasidan amalga oshirish mumkin.
Manba tarmog’ini loyixalash
Manbaa tarmog’ini loyixalash quyidagilarni o’z ichiga oladi:
-Kuchlanishni, faza va simlar sonin i  va manbaa tarmog’i konoriguratsiyasini
tanlash ;
- rezerv masalasini  h al qilish ;
- boshqarish va ximoya apparatlarini joylashtirish.
Elektr   manbaa   tizimlarida   odatda   uch   fazali   o’zgaruvchan   tok   (380/220v
kuchlanishli yoki 220/127v ham bo’lishi mumkin) qo’llaniladi.
48 Manbaa   tarmog’i   uchun   fazalar   va   simlar   sonini   ushbu   tizimdagi
avtomatlashtirish vositalari va asboblari turiga qarab tanlanadi.
Bir fazali elektr qabul qiluvchilar uchun bir fazali ikki simli (fazanol) va ikki
fazali (faza-faza) tarmoqlar ishlatiladi.
Agar   tarmoqga   yuklama   juda   katta   bo’lsa   uch   fazali   manbaa   tarmoqlari
ishlatiladi. SHuningdek, uch fazali elektr qabul qiluvchilar uchun   ham uch fazali
tarmoqlar ishlatiladi.
Boshqarish va ximoya apparatlarini tanlash va joylashtirish
Elektr manbaa tizimlarida boshqarish apparatlari sifatida rubilniklar, paketli
o’chirgichlar   tumblerlar   ishlatiladi.   Avtomatlar   boshqarish   va   ximoya
funktsiyalarini barobar bajaradilar.
Saqlagichlar   tarmoq   va   aloxida   elektr   qabul   qiluvchilarni   qiqsqa   tutash   va
ortiqcha   yuklamalardan   ximoya   qilish   uchun   ishlatiladi.   Saqlagichlili   rubilniklar
avtomatlardan   sodda   va   arzon   bo’ladi.   Bu   apparatlar   manbaasi   ulangan   joyda   va
shchit   va   avtomatlashtirish   tizimlarining   manbaa   yig’inmalarga   kirishda
o’rnatiladi.
Taqsimlash tarmog’ini loyihalash
Elektr manbaa tizimini taqsimlash tarmog’ini loyixalash manbaa tarmog’ini
loyixalashdagi   operatsiyalar   kabi   amalga   oshiriladi.   Xar   bir   elektr   qabul   qiluvchi
shchit yoki manbaa yig’ilmasiga aloxida rodial chiziq  boylab ulanadi.
Kuchlanishni   tanlash   manbaa   tarmog’ini   loyixalashdagidek.   SHchitlarni
statsionar yoritish uchun 220v kuchlanishdan foydalaniladi. SHkafli shchitlarda tor
joyda   ishlarni   bajarishda     36v   yoki   12v   kuchlanishdan   foydalaniladi.   Ba’zi
asboblarga manbaa transformatorlar orqali beriladi.
H imoya va boshqarish apparatlarini tanlash
Taqsimlash   tarmog’ida   ko’pincha   paketli   o’chirgchilar,   saqlagichlar
ishlatiladi.
Avtomatlar qisqa tutashish toklariga sezgir bo’lsa qo’llaniladi.
49 Agar asbobning o’zida  o’chirgich va saqlagichlari bo’lsa, unda unga ximoya
va boshqarish apparatlari o’rnatilmaydi.
Elektr   yuritmalar,   ijrochi   qurilmalarning   manbaa   zanjirida   ximoya   va
boshqarish apparatlari sifatida rubilnik, saqlagich, magnitli yoquvchi yoki avtomat
va magnitli yoquvchilar ishlatiladi.
Manba prinsipial elektr chizmalarini bajarish
Manbaa printsipial elektr chizmalari manbaa va taqsimlash tarmoqlari uchun
aloxida yoki bitta chizmada berilishi mumkin.
Manbaa tarmog’i chizmasida ximoya va boshqarish apparatlari ko’rsatiladi.
Apparatlar   aloxida   xarf-raqam   belgilanish,   kuchlanishning   nominal   qiymati
ko’rsatiladi.
Taqsimlanish   zanjirlari   chizmasida   manbaaning   kirishi   va   chiqishlarni
ko’rsatiladi. Hamda elektr qabul qiluvchilarga,  h imoya va boshqaruv apparatlariga,
transformatorlarga,   manbaa   yoritish   lampalariga   chiqishlar   ko’rsatiladi.
CHizmaning   pastki   qismida   jadval   berilib,   ushbu   manbaa   shchitidan   unda-elektr
qabul   qiluvchilar   royxati   keltiriladi,   yana   spetsifikatsiya   boyicha   pozitsiya
nomerlari,   quvvati,   kuchlanishi   va   o’rnatilish   joyi   ko’rsatiladi.   SHuningdek
elementlarning   xarfli-raqamli   belgilanishlari   ko’rsatiladi.   Manbaa   chizmasidagi
hamma   zanjirlar   markirovkalanadi.   SHartli   belgilanishlar,   xarfli   belgilanishlar
xuddi boshqarish va signallash chizmalaridagidek   GOST 2.710-81, GOST 2.755-
87, GOST 2. 747-69, GOST 2.755-76 boyicha amalga oshiriladi.
50 1.6. Boshqarish tizimini arxitekturasi bayoni.
Bajarilgan   bitiruv   ishining   arxitektura   chizmasini   bajarish   muhim
vazifalardan   biridir.   Arxitektura   chizmasiga   beriladigan   bayon   quyidagilardan
iborat.
Barcha   texnik   jarayonlar   Experion   PKS   tipidagi   boshqarishga   asoslangan
doimiy boshqarish sistemalarini ta’minlaydi.
Hozirgi vaqtda Honeywell  firmasi mikroprotsessor qurilmalarini imkoniyati
yuqori barcha masalalarni yecha oladigan sistemani taqdim etayapti.
Experion   PKS   ish   jarayonini   optimallashtiradi.     Jarayon   borishini
yaxshilaydi, ishchilarni   qо‘l   me h natidan   ozod   qiladi.
Ushbu   texnologilarni   tо‘l i q   integrallovchi   sistemani   Honeywell   firmasi
quyidagi   tiplarni   taqdim   etmoqda.
Bular: TPS
            TDS 2000
            TDS 3000
Totol Plant
Alcont FGC
            Plant Scope   kabi tiplaridir.
Experion PKS sistemasi   о ‘zining   u nifirsirlangan avtomatik rostlash tizimini
arxitekturasini ishlab chiqishni barcha imkoniyatlariga ega. Arxitektura boshqarish
tizimlarini   avtomatik     boshqarish   yoki   texnologik   jarayonlarni   avtomatik
boshqarish tizimida Experion PKS   о ‘zining k о ‘p qirrali, bosqichli sistemasiga ega
b о ‘lgan qurilma dasturlarini taqdim etmoqda.
Arxitektura boshqaruvi 5 ta blokdan iborat:
1. Operator xonasi.
2. Mutaxassislar xonasi.
3. Server.
4. Qurilmalar joyi.
51 5. Ish maydoni.
Operator xonasi  –  Jarayonni   boshqaruvch   iqiymatlarni   va   davom   etayotgan
jarayondagi   qiymatlarni   markaziy   operator   xonasiga   yuboruvchi   joy.
Mutaxassislar xonasi  – jarayonni davom ettirishdagi xizmatlarni bajaruvchi
va mutaxassis texnologlarga jarayonni boshqarishni qо‘shimcha imkoniyatlarini 
taqdim etuvchi joy.
Server  – ma’lumotlarni saqlash va raqamlash joylashtiriladigan yoki 
avtomatlashtirish dasturlarini joylashtirish uchun maxsus bо‘lim. Bunda jarayonga 
tegishli bо‘lgan barcha avtomatlashtirish dasturlari boshqa kompyuterlar bilan 
uzviy aloqada ekanligini ta’minlaydi.
Qurilmalar   joyi  – lokal   avtomatlashtirish   qurilmalarini   xarakteristikalari  
joylashtiriladi. Bunda jarayonga ishlatiladigan mikrokontrollerlar priborlar haqida 
ma’lumotlar joylashtiriladi.
Kirish-chiqish modullari  – kontrollerga ma’lumotlarni taqsimlaydi. Uning 
vazifasi xotira va kanallarga kontrollerlarga ma’lumot  Ethernet (lotinchadan 
olingan bо‘lib – efir degani) kompyuterlar tarmog‘i, lokal imtiyozlar paketi fizik 
sarflarni elektr signallash, taqsimlash va biriktirishni bildiradi.
Control net tarmoq ichida aniq vaqtni boshqarishni yuqori darajasini 
aniqlashni yuqori sifatli va yuqori tezlikdagi aloqani ta’minlaydi. 
52 53 Х У Л О С А
Шўртан   газ-кимё   мажмуаси   мисолида   полиэтилен   ишлаб   чиқаришда
пропан   буғкомпрессор   совутиш   технологик   жараёнининг
автоматлаштирилган   бошқариш   системаси   кўриб   чиқилган   ва   ишини
бажариш давомида қуйидаги натижалар олинди:
1. Совуқ   секциянинг   совутиш   цикллари   технологик   жараёнлари   тавсифи
келтирилган.
2. Пропан буғкомпрессор совутиш қурилмасининг технологик жараёни  ва
бошқариш системасининг ишлаш принципи келтирилган.
3. Пропан   буғкомпрессор   совутиш   қурилмаси   технологик   схемалари
батафсил тушунтирилган.
4. Пропан   буғкомпрессор   совутиш   қурилмаси   бошқариш   объекти
сифатида  тавсиф ланган.
5. Технологик жараённинг м атематик  модели ишлаб чиқилган.
6. MATLAB   дастури   мухитида   жараённи   моделлаштириш   амалга
оширилган.
54 АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ 
1. Технологик   жараёнларни   автоматлаштириш   асослари:   Ўқув   қўлланма.   1,2-
қисм. Юсупбеков Н.Р, Игамбердиев Х.З., Маликов А.В. – Тошкент, ТошДТУ,
2007.
2. Юсупбеков   Н.Р.,   Мухамедов   Б.Э.,   Гуломов   Ш.М.   Технологик   жараёнларни
бошқариш системалари. «Ўқитувчи», Тошкент, 1997. -352б.
3. Кулиев   А.М.,   Алекперов   Г.З.,   Тагиев   В.Г.   Технология   и   моделирование
процессов подготовки природного газа. –М.: «Недра», 1978. – 232 с.
4. Кулиев   А.М.,   Тагиев   В.Г.   Оптимизация   процессов   газопромысловой
технологии. –М.: «Недра», 1984. – 200 с.
5. Плановский   А.Н.,   Николаев   П.И.   Процессы   и   аппараты   химической   и
нефтехимической технологии. - М.: Химия, 1987. – 496 с.
6. Николаев   В.В.,   Бусыгина   Н.В.,   Бусыгин   И.Г.   Основные   процессы
физической и физико-химической переработки газа. – М.: ОАО   «Недра»,
1998. – 184 с.
7. Емельянов   А.И.   и   др.   Проектирования   автоматизированных   систем
управления   технологическими   процессами.   –М.:   «Машиностроение»,
1984. - 155 с.
8.   Шестихин   О.Ф.   и   др.   АСУ   предприятиями   нефтеперерабатывающей   и
нефтехимической   промышленности.   Учебное   пособие.   -   Л.:   «Химия»,
1986. -200 с. 
9. Клюев   А.С.,   Глазов   Б.В.,   Дубровский   А.Х.   Проектирование   систем
автоматизации технологических процессов. -М.: Энергия. 1983.
10.   Раҳимова   Х.,   Аъзамов   А.,   Турсунов   Т.,   Меҳнатни   муҳофаза   қилиш.   –   Т.:
Ўзбекистон, 2003. -242 б.
11.     Ёрматов   Ғ.,   Исамуҳамедов   Ё.,   Меҳнатни   муҳофаза   қилиш.   Дарслик.   –   Т.:
Ўзбекистон, 2002.  - 384 б.
12.   Ғуломова   Н.Х.,   Мирахмедова   З.Т.,   Бекбаева   Г.Ю.   Корхонанинг   айланма
маблағлари. – T.:   ТошДТУ, 2009.
13.   Махмудов   Э.Х.   Корхона   иқтисодиёти .   Ўзбекистон  ёзувчилар   уюшмаси   -Т.:
Адабиёт жамғармаси нашриёти, 2004.
14.  Каримов И.А. Ўзбекистон-бозор муносабатларига ўтишнинг ўзига хос йўли.
55 –Т.: Ўзбекистон, 1993.
15. www.mathnet.ru.
16. www.twirpx.com .
17. www.coolreferat.com    .
18. www . ziyonet . uz .
56

Polietilen ishlab chiqarishda propan bug‘kompressor sovutish texnologik jarayonining umumiy tavsifi

Купить
  • Похожие документы

  • O‘zbekiston Respublikasida makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlash kurs ishi
  • Ispaniyaning turistik salohiyati. Ispaniya iqtisodiyoti
  • INDIVIDUAL COMFORT MChJ da AMALIYOT HISOBOTI
  • Qurilish tashkilotlarida ishlab chiqarish xarajatlari hisobi va qurilish ishlari tannarxini kalkulyatsiya qilish
  • Polipropilen chiqindilаri аsosidа texnik idishlаr olish texnologiyasini tаkomillаshtirish (Q=11500 ty)

Подтвердить покупку

Да Нет

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Инструкция по снятию с баланса
  • Контакты
  • Инструкция использования сайта
  • Инструкция загрузки документов
  • O'zbekcha