Информация о документе

Цена 25000UZS
Размер 385.5KB
Покупки 0
Дата загрузки 13 Май 2025
Расширение doc
Раздел Курсовые работы
Предмет Экономика

Продавец

Nurali Murodullayev

Дата регистрации 01 Апрель 2025

7 Продаж

Pul-kredit siyosati kurs ishi

Купить
ZARMED UNIVERSITETI “Iqtisodiyot va aniq fanlar” kafedrasi mudiri dots. A.A.Nizamovga 60410100- Iqtisodiyot ta’lim yo‘nalishi 1-kurs _______guruhi talabasi ______________________________dan ARIZA Sizdan menga “____________________________________________ (fanning nomi) fanidan “ ________________________________________________ (mavzuning nomi) mavzusidagi kurs ishini biriktirishga ruxsat berishingizni so‘rayman. Kurs ishi __________________________________________________________ (korxona nomi) ma’lumotlari asosida bajariladi. _______________________________ __________ /_____________/ sana imzo 1 O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI ZARMED UNIVERSITETI IQTISODIYOT VA ANIQ FANLAR KAFEDRASI « TASDIQLAYMAN » ZARMED UNIVERSITETI “ Iqtisodiyot va aniq fanlar ” kafedrasi mudiri dots. A.A.Nizamov ______________ «____»______________2025 yil KURS ISHIGA TOPSHIRIQ 1. Talaba _________________________________________________________ (familiyasi, ismi, otasining ismi) 2. Ta’lim yo‘nalishi __________________________________________________ (yo‘nalish nomi) 3. Fan ____________________________________________________________ (fanning nomi) 4. Kurs ishining mavzusi______________________________________________ __________________________________________________________________ (kurs ishi va ob’ekt nomi) 5. Ish rahbari _______________________________________________________ (familiyasi, ismi, otasining ismi, ilmiy darajasi va unvoni) Ish mundarijasi (rejasi) Bajarish muddati Kirish 1 2 3 4 5 Xulosa va takliflar Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati Ilovalar 6. Ishni bajarish uchun zarur bo‘lgan ma’lumotlar __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ 7. Ishni topshirish muddati “____” _________2025 yil 8. Kurs ishi rahbari _______________ ________ F.I.Sh. (imzo) 9. Talaba: “Topshiriqni bajarish uchun oldim” _________________ ________ F.I.Sh . (imzo) 10. Topshiriq berilgan sana “____” ___________ 2025 yil 2 O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI “Ro‘yxatga olindi “Iqtisodiyot va aniq fanlar” kafedrasi № __________________________ «_____» _____________2025 yil «TASDIQLAYMAN» “Iqtisodiyot va aniq fanlar” kafedrasi mudiri dots. A.A.Nizamov _______________________ «____» ___________2025 yil IQTISODIYOT NAZARIYASI FANIDAN _____________________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________ (ob’ekt nomi qavs ichida) mavzusidagi KURS ISHI BAJARDI: 60 4 10100 - Iqtisodiyot ta’lim y o‘nalishi 1 -kurs talabasi __________________________________ ILMIY RAHBAR: «Iqtisodiyot va aniq fanlar» kafedrasi o ’ qituvchisi _________________________ Buxoro– 2025 3 Mavzu: Davlatning pul kredit siyosati:maqsadi va dastaklari. Mundarija bet Kirish ....................................................................................................... 5 I-BOB . PUL VA PUL TUSHUNCHASI…………………………… 10 1.1 Pul qiymat o‘lchovi, jamg’arma vositasi va inflatsiya ............................................................... .................................................. 10 1.2 Pul va monetar siyosat ..................................................................... ................................. 1 6 1.3 Pul-kredit sharoitlari va pul-kredit siyosati istiqboli............................ 18 II-BOB. PUL-KREDIT SIYOSATI VOSITALARI........................................................................................ 21 2.1 Pul-kredit siyosati operatsion mexanizmiga kiritilgan o zgartirishlar.ʻ 21 2.2 Kredit munosabatlari va kredit turlari........................................................................................................ 25 2.3 Pul-kredit siyosati vositalari, yagona pul-kredit siyosatini amalga oshirishda banklarning o‘rni.......................................................................................................... 29 Xulosa va takliflar ........... .......... ............................................................... ............... 3 3 Foydanilgan adabiyotlar ruyxati ............ ......... ....................................... ......................................... 3 5 Ilovalar .................................................................................................... . 36 4 KIRISH Kirish qismida, davlatning pul-kredit siyosati iqtisodiy tizimning muhim tarkibiy qismi sifatida ko'rib chiqilishi lozim. Ushbu siyosat, asosan, markaziy bank tomonidan amalga oshiriladi va uning asosiy maqsadi iqtisodiy barqarorlikni ta'minlashdir. Pul-kredit siyosati orqali davlat iqtisodiy o'sishni rag'batlantirish, inflyatsiyani nazorat qilish, ish o'rinlarini yaratish va moliyaviy bozorlarni barqarorlashtirishga intiladi. Pul-kredit siyosatining asosiy vositalari orasida foiz stavkalarini belgilash, ochiq bozor operatsiyalari, rezerv talablarini o'zgartirish va boshqa moliyaviy instrumentlar mavjud. Bu vositalar orqali davlat iqtisodiy faoliyatni boshqarish va moliyaviy resurslarni samarali taqsimlash imkoniyatiga ega bo'ladi. Shuningdek, pul-kredit siyosati xalqaro iqtisodiy sharoitlar, ichki iqtisodiy o'zgarishlar va ijtimoiy omillar bilan ham bog'liqdir. Shu sababli, ushbu kurs ishida pul-kredit siyosatining maqsadlari, dastaklari va uning iqtisodiy o'sishga ta'siri chuqur tahlil qilinadi. Kurs ishining maqsadi, davlatning pul-kredit siyosatining nazariy asoslarini, amaliyotdagi qo'llanilishini va uning iqtisodiy barqarorlikka ta'sirini o'rganishdir. Bu orqali, iqtisodiy siyosatni shakllantirishda va amalga oshirishda muhim ahamiyatga ega bo'lgan omillarni aniqlashga harakat qilinadi. Davlatning pul-kredit siyosati iqtisodiy barqarorlikni ta'minlash va moliyaviy tizimni boshqarish maqsadida amalga oshiriladi. Ushbu siyosatning asosiy dastaklari iqtisodiy o'sishni rag'batlantirish, inflyatsiyani nazorat qilish va moliyaviy resurslarni samarali taqsimlashdir. Mavzuning dolzarbligi. Pul-kredit siyosati dolzarb mavzu hisoblanadi, chunki u iqtisodiyotni rivojlantirish va barqarorlikni ta'minlashda markaziy o'rin tutadi. Hozirgi davrda, global iqtisodiy muhit va milliy moliya tizimlari tezkor o'zgarishlar davrini boshdan kechirmoqda. Markaziy banklar pul-kredit siyosati orqali narxlar barqarorligini ta'minlashga harakat qiladi. Bu iste'molchilar va tadbirkorlar uchun muhim ahamiyatga ega. Siyosat vositalari orqali iqtisodiy faollikni oshirish va ishlab chiqarishni rag'batlantirish maqsad qilinadi. Pul-kredit siyosati bozor ishonchini oshirishga yordam beradi, bu esa investitsiya imkoniyatlarini kengaytiradi. Global moliyaviy tizimda ishtirok etayotgan 5 mamlakatlar uchun pul-kredit siyosati milliy iqtisodiyotni xalqaro bozorga moslashtirishda muhim vosita hisoblanadi. Mazkur mavzu bugungi kunning iqtisodiy muammolarini hal etishga qaratilgan innovatsion yondashuvlarni taqdim etishi bilan ham dolzarblik kasb etadi. Ushbu nuqtalarda batafsil tahlil va munozara kurs ishingiz uchun mazmunli bo'lishi mumkin. Pul-kredit siyosatining dolzarbligi shundaki, u nafaqat milliy iqtisodiyotga, balki butun dunyo miqyosida iqtisodiy va moliyaviy jarayonlarga ta’sir ko‘rsatadi. COVID-19 pandemiyasi ko‘plab mamlakatlar iqtisodiyotiga sezilarli zarba berdi va pul-kredit siyosati iqtisodiy tiklanish jarayonida muhim rol o‘ynamoqda. Iqtisodiyotni qo‘llab- quvvatlash uchun turli davlatlar pul massasi va foiz stavkalarini boshqarishga e’tibor qaratmoqda. Pul-kredit siyosati yangi texnologiyalar, masalan, raqamli moliyaviy vositalar va kriptovalyutalar paydo bo‘lishi bilan murakkablashmoqda. Markaziy banklarning raqamli valyuta ishlab chiqish tashabbuslari ham mavzuni dolzarb qiladi. Pul-kredit siyosati ekologik barqarorlikni ta’minlashda ham muhim ahamiyatga ega. Moliya tizimlarini “yashillash” bo‘yicha tashabbuslar va yashil investitsiyalarni rag‘batlantirish bu sohaning yangi yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi. Jahonda geosiyosiy vaziyatning noaniqligi, xomashyo narxlarining o‘zgaruvchanligi va savdo urushlari markaziy banklar va hukumatlar uchun pul- kredit siyosatini sinovdan o‘tkazmoqda. Pul-kredit siyosati ish o'rinlarini yaratish va ishsizlik darajasini pasaytirishda muhim vositadir. Iqtisodiy faollikni oshirish orqali ishchi kuchiga talab ko'payadi. Qarz olish va investitsiya qilish imkoniyatlarini tartibga solish uchun foiz stavkalari muhim ahamiyatga ega. Pul- kredit siyosati bu ko'rsatkichlarni boshqarish orqali iqtisodiy jarayonlarni yo'naltiradi. Zamonaviy jamiyatlarda demografik o'zgarishlar (masalan, aholi qarishi) iqtisodiy xatti-harakatlarga ta'sir qiladi. Pul-kredit siyosati bunday tendensiyalarga moslashgan holda iqtisodiyotni barqaror ushlab turadi. Milliy mahsulotlar va xizmatlarning global bozorda raqobatbardoshligini ta'minlash uchun pul-kredit siyosati ichki va tashqi iqtisodiy muvozanatni tartibga solishga xizmat qiladi. Pul-kredit siyosati nafaqat milliy darajada, balki mahalliy va mintaqaviy iqtisodiyotni qo'llab-quvvatlash uchun muhimdir. Bu siyosatning 6 mahalliy miqyosda o'ziga xos xususiyatlari ham bor. Innovatsiyalarni va texnologik yutuqlarni moliyalashtirish, ularga investitsiya jalb qilish uchun moliyaviy barqarorlik zarurdir. Pul-kredit siyosati bu jarayonlarni qo‘llab- quvvatlaydi. Kurs ishining maqsadi va vazifalari. Pul-kredit siyosatining nazariy asoslarini o'rganish va uning iqtisodiy rivojlanishdagi rolini aniqlash. Milliy va xalqaro miqyosda pul-kredit siyosati vositalarining samaradorligini baholash. Pul- kredit siyosatining dolzarbligi, zamonaviy muammolar va istiqbollarini tahlil qilish. Iqtisodiy barqarorlikni ta'minlashda pul-kredit siyosatining ahamiyatini o'rgangan holda aniq xulosalar chiqarish. Pul-kredit siyosatining asosiy tushunchalarini va nazariy yondashuvlarini o'rganish. Pul-kredit siyosatining amaliy vositalarini va ulardan foydalanish usullarini tahlil qilish. Iqtisodiyotni tartibga solishda pul-kredit siyosatining asosiy vazifalarini ko'rsatish. Milliy va xalqaro iqtisodiyotni rivojlantirishda pul-kredit siyosatining dolzarbligini tahlil qilish. Kurs ishida ilmiy adabiyotlar va statistik ma'lumotlardan foydalangan holda dolzarb muammolarni yoritish. Pul-kredit siyosatining istiqboldagi rivojlanish yo'nalishlarini aniqlash va amaliy tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat. Kurs ishining ilmiyligi. Kurs ishining ilmiyligi, avvalo, mavzuning aniq belgilangan maqsad va vazifalarga asoslangan holda tadqiq etilishi bilan belgilanadi. Pul-kredit siyosati bo‘yicha muhim nazariy qarashlar, iqtisodiyotning asosiy qonuniyatlari va kontseptual yondashuvlar tahlil qilinishi kerak. Ilmiy asosda turli nazariy fikrlarni taqqoslash va ulardan xulosalar chiqarish muhim. Tadqiqotda zamonaviy ilmiy metodlardan, masalan, statistik tahlil, iqtisodiy modellash, solishtirma tahlil yoki tajriba natijalaridan foydalanish kurs ishining ilmiy asosliligini oshiradi. Ishda ilmiy maqolalar, kitoblar, xalqaro va milliy tashkilotlar hisobotlari, statistik ma’lumotlar kabi ishonchli manbalardan foydalanish zarur. Shuningdek, dolzarb tadqiqotlar va yangiliklarni yoritish ham ilmiylikni mustahkamlaydi. Kurs ishida pul-kredit siyosati bo‘yicha zamonaviy masalalarni, global iqtisodiy jarayonlarni va mahalliy o‘ziga xos jihatlarni tahlil qilish ilmiylikni oshiradi. Misollar keltirish va ularni ilmiy nuqtai nazardan 7 izohlash o‘ta muhim. Grafiklar, jadval va diagrammalar yordamida statistik ma'lumotlarni taqdim etish va ularni sharhlash tadqiqotning ilmiy darajasini oshiradi. Kurs ishida o‘tkazilgan tadqiqot natijalari asosida ilmiy xulosalar chiqarish va amaliy tavsiyalar ishlab chiqish talab etiladi. Bu, ayniqsa, pul-kredit siyosatining rivojlantirishga oid istiqbolli yo'nalishlarini ko‘rsatishda muhim ahamiyatga ega. Tadqiqot davomida mavjud yondashuvlarning kamchiliklarini aniqlash, tanqidiy nuqtai nazar bilan tahlil qilish va muqobil yechimlarni taklif qilish ilmiy ishni yanada boyitadi. Pul-kredit siyosati iqtisodiy barqarorlik va innovatsion rivojlanishga erishish uchun zarur bo‘lgan dolzarb yo‘nalish hisoblanadi. Ushbu siyosatning amaliy ahamiyatini tasdiqlovchi zamonaviy misollarni keltirish kurs ishining ilmiy asosliligini oshiradi. Pul-kredit siyosatini iqtisodiyotning boshqa sohalari bilan bog‘liq holda o‘rganish. Bu nafaqat pul- kredit siyosatining iqtisodiy jarayonlarga ta’sirini tushunishni, balki uning sotsial va siyosiy jihatlarini ham aniqlashga yordam beradi. Kurs ishida xalqaro miqyosdagi ilg‘or amaliyotlarni o‘rganish va ular asosida mahalliy iqtisodiyotga mos tavsiyalar ishlab chiqish orqali ilmiy-tadqiqotning ko‘lami kengaytiriladi. Pul- kredit siyosatining kelgusi rivojlanishini ilmiy asosda prognoz qilish. Bu uchun iqtisodiy matematik modellardan, statistik tahlildan yoki dinamika nazariyasidan foydalanish mumkin. Har bir tahlil qilingan jihatni mustaqil tanqidiy fikr bilan boyitish, mavjud xatoliklarni aniqlash va muqobil yondashuvlarni taklif qilish. Tadqiqot natijalaridan real iqtisodiy muammolarni hal etishda foydalanish imkoniyatlari, xususan, pul-kredit siyosatining mavjud tizimini takomillashtirishga oid tavsiyalar kiritish. G'ulomjon Xoliqov - Iqtisodiy rivojlanish va moliya bozorlarini tadqiq qilish bo‘yicha ilmiy ishlar olib borgan. Salimov S.A. - Moliya, kredit va bank tizimlari, jumladan, pul-kredit siyosati asoslarini o‘rgangan. Abdurahmonov Q.X. - Pul-kredit siyosatining milliy iqtisodiyotga ta'sirini tahlil qilgan. A. I.Umurzakov - Moliyaviy siyosat va uning iqtisodiyotni boshqarishdagi ahamiyati borasida ilmiy ishlari bilan tanilgan. Ushbu olimlar mavjud mavzu yuzasidan ilmiy tadqiqotlarni olib borgan. 8 Kurs ishining hajmi. Kurs ishi 3 5 bet matndan iborat. Kurs ishi kirish, 2 ta bob, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar va 2 ta chizmadan iborat. 9 I-BOB. PUL VA PUL TUSHUNCHASI 1.1 Pul qiymat o‘lchovi, jamg’arma vositasi va inflatsiya Pul — bu barcha tovarlarning umumiy ekvivalenti rolini bajarishi mumkin bo`lgan maxsus tovar hisoblanadi. Bozor iqtisodiyotidagi har qanday faoliyat pul talab qiladi, moliyani yuzaga keltiradi. Umuman moliya xalq xo‘jaligidagi pul resurslari bilan bog’langan bo‘lib, bunday resurslarni hosil qilish, taqsimlash va ishlatish jarayonlarining shakllanishi tushunchasidan iboratdir. Ma’lumki, ishlab chiqarish iste’moldan oldin taqsimotni talab etadi. Avvalo qiymat shaklidagi taqsimot amalga oshib, mahsulot ana shu qiymatlar hissasiga qarab taqsimlanadi. Pulning mazmun-mohiyatini yanada chuqurroq tushunish uchun uning vazifalarini keltiramiz: 1) pulning qiymat o'lchovi vazifasi; 2) pulning muomala vositasi vazifasi; 3) pulning boylik to'plash vositasi vazifasi; 4) pulning to'lov vositasi vazifasi Qiymat taqsimoti turli pul resurslarini, fondlarini yuzaga keltiradi. Bular tovarlarga almashinilib, iste’molni shakllantiradi. Umumjamiyat iste’moli davlat tomonidan ta’minlanadi. Buning uchun avvalo resurslar, bir necha xil pul fondlari yuzaga keltiriladi. Aholi ijtimoiy himoyasi, atrof muhitni saqlash, mudofaa, davlat boshqaruvi, nomoddiy sohalarni ta’minlash kabilar shular jumlasidandir. Buning uchun avvalo qiymatlar taqsimoti tufayli zarur pul resurslari tashkil etilib, maxsus pul fondlar yuzaga keladi. Shu pul resurs va fondlarning ishlatilishi tufayli eslatib o‘tilgan tarmoq va sohalarning ehtiyoji qondiriladi. Bular davlat tomonidan amalga oshirilib, davlat moliyasining shakllanishi va davlatning moliyaviy faoliyatidan kelib chiqadi. Demak, pul shaklidagi moliyaviy fondlar hosil bo‘lib, ular moliyaviy resursni tashkil etadi. Moliya mahsulot qiymatining taqsimlanishidir. qiymat taqsimoti mahsulotni ishlatishdan oldingi jarayon bo‘lib, u iste’molga atalgandir. 10 Davlat va nodavlat moliyasi mavjud bo‘lib, birinchisi asosan umumjamiyat mohiyatini kasb etsa, ikkinchisi tadbirkorlar, oila, jamoa moliyasidan iboratdir. Mo- liyaviy munosabatlar va aloqalarning sub’ektlari bo‘lib, bularga moliyaviy resurslarni tashkil etish, taqsimlash va ishlatishda ishtirok etuvchi korxona, davlat, tashkilot, muassasa, fuqaro kabilar kiradi. Har bir sub’ekt o‘ziga qaratilgan mahsulotlarga teng bo‘lgan pul fondlarini tashkil etadi. Bu fondlar turlicha bo‘lib, har biri ma’lum maqsadni ko‘zlaydi. Masalan, davlat moliyasi davlatni boshqarish, mudofaani ta’minlash, aholini ijtimoiy himoyalash, zahiralar tashkil etish kabilarga sarf etiladi. Moliya munosabatlarining ob’ekti deganda pul zahiralarini tushunamiz. Albatta bular ma’lum miqdordagi mahsulotlarni o‘zida ifoda etishi zarur. Tovarning almashinuv qiymatining pulda ifodalanishi bu tovarning narxi hisoblanadi. Tovarning almashinuv qiymatini aniqlash uchun muayyan miqdordagi pul hajmini birlik sifatida qilib olish zarur. Pul muomaladan chiqsa boylik to'plash vazifasini bajarishga o`tishi mumkin. Natural xo'jalikda boylik to'plash mahsulotni moddiy shaklda jam'garishni o`zida aks ettirgan. Tovar xo'jaligining paydo bo`lib rivojlanishi boylik to'plashda pul bilan bog`liq shaklni keltirib chiqargan. Tovarlarning to'lovi kechiktirilganda, pul to'lov vositasi vazifasini bajaradi. Mamlakatlar pul tizimining eng asosiy tarkibiy qismlari quyidagilar: - milliy pul birligi (so'm, yuan, funt sterling, dollar, iena, yevro va h.k.); - naqd pul muomalasiga to'lov vositasi sifatida xizmat qiluvchi qo'goz, metal, kredit pullar tizimi; - pul emissiyasi tizimi, ya'ni qonuniy belgilangan tartiblarda pulni muomalaga chiqarish tizimi; - pul muomalasiga javobgar bo`lgan davlat organlari. Pulning o'z vazifasini bajarish jarayonidagi to'xtovsiz aylanishi pul muomalasi deyiladi. Pul muomalasi naqd pullar va kredit pullardan iborat bo`ladi. Naqd pul muomalasi bank biletlari va metall tangalar (pul belgilari) xizmat qilishini nazardatutadi. Naqdsiz pul muomalasi cheklar, kredit kartochkalari, to'lov talabnomalari, veksellar, akkreditivlar kabilar yordamida amalga oshirilishi mumkin. Muomaladagi pul massasini hisoblash uchun Mi...Mn “pul agregatlari” 11 yoki “tarkibiy qismlari” tushunchasi ishlatiladi. Pul massasining alohida olingan tarkibiy qismlari o'zining likvidligi (ya ni, pulning darhol to‘lovga, naqd pulgaʼ aylana olish qobiliyati) darajasiga ko'ra farqlanadi. Barcha pul agregatlari yi'gindisi yalpi pul massasi yoki yalpi pul taklifiga teng bo`ladi. O‘zbekistonda umumiy pul massasi quyidagi pul agregatlari asosida hisobga olinadi. M0 — muomalada bo`lgan naqd pullar (qo'goz pullar va metall pullar); M1 = M0 + aholining joriy hisob-varaqlaridagi pul qoldiqlari, korxonalarning hisob-kitob raqamlaridagi pullari qoldig`i, banklarda bo`lgan va talab qilib olgungacha bo'lgan shartlardagi omonatlar; M2 = M1 + tijorat banklarida saqlanadigan muddatli omonatlar va turli jam'garma hisob- varaqlaridagi pullar, ixtisoslashtirilgan moliyaviy muassasalardagi depozitlar va boshqa aktivlar. M3 = M2 + bank sertifikatlari + maqsadli zayom obligatsiyalari + davlat zayom obligatsiyalari + xazina majburiyatlari. Pul taklifi — bu bozorga pul sifatida muomalaga chiqarilgan turli xil moliyaviy resurslar, ya'ni barcha pul agregatlari yi'gindisiga teng bo`lishi mumkin. Mamlakatda pul taklifi, asosan, emission bank, ya`ni Markaziy banki tomonidan tartibga solinsa-da, ammo iqtisodiyotdagi pul taklifining barchasini ololmaydi. Chunki bu jarayonda korxona va tashkilotlar, uy xo'jaliklari hatti-harakati hamda tijorat banklarining siyosatini ham inobatga olish kerak bo`ladi. Ijtimoiy-iqtisodiy jihatdan mamlakatning rivojlanish darajasi, iqtisodiyotdagi joriy vaziyat, mamlakat oldidagi turgan strategik rivojlantirish konsepsiyasiga mos ravishda yumshoq monetar va qattiq monetar siyosatlari yuritilishi mumkin. Mamlakatda monetar siyosatni yuritishda asosiy mas uliyat ʼ Markaziy banklar zimmasida bo‘ladi. Yumshoq monetar siyosat — bu Markaziy bank tomonidan iqtisodiyotga qo‘shimcha stimul berish maqsadida pul massasini oshirishga qaratilgan siyosat bo‘lib, asosan asosiy foiz stavkasini pasaytirish orqali amalga oshiriladi. Ko‘plab davlatlar inqiroz arafasida foiz stavkalarini tushirish orqali iqtisodiyotga stimul berishni maqsad qiladi. Nisbatan qattiq monetar siyosat 12 esa yuqori inflyatsiyaga qarshi kurash maqsadida yuritiladigan siyosat bo‘lib, asosiy foiz stavkasining oshirilishi hamda inflyatsiya darajasi bilan asosiy foiz stavkasi o‘rtasida ma’lum darajada ijobiy farqni saqlab turishni nazarda tutadi. Boshqacha aytganda, Markaziy bank yuqori inflyatsiyaga qarshi kurashish hamda iqtisodiyotni «sovutish” maqsadida asosiy foiz stavkasini inflyatsiyadan bir muncha yuqori darajada ushlab turiladi. Moliyaning o‘ziga xos vazifalari mavjud bo‘lib, bulardan asosiy to‘rt xilini ko‘rsatish mumkin: taqsimlash, rag’batlantirish, ijtimoiy himoyalash, iqtisodiy axborot vazifalari. Moliyaning vazifalari (funktsiyalari) deganimizda uning xo‘jalik faoliyatida mazmunlashuvini, aniq ifodalanishini tushunamiz. Haqiqatan ham qiymatning taqsimlanishi pul fondi va resurslarning ishlatilishi tufayli moliya mahsulotlarni taqsimlash, shaxslar va jamoalarni rag’batlantirish, aholining ijtimoiy himoyalanishini amalga oshirish, iqtisodiy axborot kabilarda o‘z aksini topadi. Taqsimlash vazifasi milliy mahsulot, milliy daromadning pul fondlari shakllanishi asosida taqsimlani-shidan iboratdir. Birlamchi va qayta taqsimlash mavjud. Bevosita ishlab chiqarishdagi taqsimlash birlamchidir, bundan keyingi taqsimlanish qayta taqsimlashdan iboratdir. Aytaylik, ish xaqi, foyda, ijtimoiy sug’urta, amortizatsiya kabi fondlarga bo‘linish birlamchi taqsimotga kiradi. Soliqlar, turli to‘lovlar, maishiy xizmat xaqi kabilar ikkilamchi yoki qayta taqsimlashga kiradi. YAlpi milliy mahsulotni 100 foiz deb olsak, shundan 60 foizi ishlab chiqarishni tiklash, 20 foizi ish xaqi, 15 foizi foyda, 5 foizi ijtimoiy sug’urta fondlari uchun taqsimlanishi mumkin. Iqtisodiy rag’batlantirish ham avvalo moliyadan, ham pulni taqsimlashdan boshlanadi. Soliq tizimidagi imtiyozlar, to‘lovlarda va subsidiyalarda ragbat-lantirish o‘z aksini topadi. Boj xaqini kamaytirish, mukofot fondlari tashkil etish va ulardan foydalanish iqtisodiy faollikka undaydi. Bularning biri eksport yoki importni rag’batlantirsa, ikkinchisi bevosita ishlovchi jamoalarni rag’batlantirladi. Ijtimoiy himoyalash ham moliyadan boshlanadi va u orqali amalga oshiriladi. Chunki, u avvalo pul orqali, pul fondlari vositasida bajariladi va u pul tufayli amalga oshiriladi. Ma’lumki, aholi qatlamida muhtoj qismlari ko‘p, ya’ni etim bolalar, qariyalar, nogironlar, kamdaromadli oilalar shular jumlasidan bo‘lib, 13 ular o‘z tirikchiligini yuritishni minimal darajada ta’minlashda ham doimo muhtoj bo‘ladilar. Ijtimoiy himoyalash esa shularni moliyaviy ta’minlash, boshqacha aytganda, moliyaviy kafolatlashni talab etadi. Bu asosan davlat yordamida amalga oshadi. Davlat maxsus fondlar tashkil etib, bunday himoyalashni amalga oshirib boradi. Bunga yordamchi sifatida korxona, tashkilot, jamoalar ham shunday fondlar tashkil etadi va aholini ijtimoiy himoyalashda faol ishtirok etadi. Ishsizlik nafaqalari, bolalar uchun nafaqa, nogironlar pensiyasi kabilar bundagi asosiy fondlar hisobiga kiradi. Bundan tashqari ijtimoiy iste’mol orqali amalga oshadigan fondlar ham mavjud bo‘lib, bularga bepul tibbiy xizmat, maorif, atrof muhitni sog’lomlashtirish kabilarni kiritish mumkin. Bulardagi umumiylik ommaviy ijtimoiy kafolatlilikdadir. Inflyatsiya vaqtidagi kompensatsiyalar yoki zararlarni qisman qoplashga jalb etilgan fondlar ham shular jumlasiga kiradi. Moliyaviy axborotlarning iqtisodiyotni boshqarishda, iqtisodiy faoliyatni baholashdagi o‘rni katga. Bu moliyaviy yakunlar xususida o‘z vaqtida xabarlar berib turish orqali amalga oshadi. Aytaylik, moliyaviy ko‘rsatkichlar orqali ishlab chiqarishni kuzatish, moliyaviy fondlar holati bo‘yicha xalq xo‘jaligi sohalarining muvozanati, bir-birlariga monandligi kabilarni aniqlash imkoni tug’iladi. Moliyaviy axborotda auditorlik xizmati ma’lum o‘rin egallab, axborotdan foydalanishni yaxshilaydi va tezlashtiradi. Chunki, auditorlik xizmati korxonalar, kompaniyalarning xo‘jalik-moliyaviy faoliyatini tahlil etadi, ekspertizasini bajaradi, xolisona xulosalar chiqaradi va ularni o‘z vaqtida etkazib beradi. Ma’lumki, bunday xizmat moliyaviy boshqaruvda ahamiyatlidir. Moliya vazifalaridan unumli foydalanish iqtisodiy o‘sish uchun xizmat qiladi. Moddiy va mehnat resurslari-ning to‘g’ri yo‘nalishda bo‘lishi va ularni samarali sarf- lash moliya faoliyatiga, uning vazifalari reallashuviga bogliq. Ko‘rib chiqqanimizdek, takror ishlab chiqarish, iqtisodiy o‘sish pul mablag’lari bilan ta’minlanishdan boshlanadi. Shu yo‘lda moliya o‘z vazifalarini bajarish bilan iqtisodiy va ijtimoiy o‘zgarishlarni tartibga soladi, samarali xo‘jalik faoliyatini rag’batlantiradi. Bularni amalga oshirish moliyaviy vositalar tufayli yuz beradi. Bular qatoriga ishlab 14 chiqarish va noishlab chiqarish xarajatlari, amortizatsiya, foyda, aktsiya kursi, dividend, soliqlar, sug’urta xaqi, bank xaqi, dotatsiya, subsidiya, kompensatsiya kabilarni kiritish mumkin. Moliyaviy vositalar fondlarda shakllanib moliya resurslarini tashkil etadi. Ana shu resurslar orqali moliyaning ta’siri va harakati amalga oshadi. Aytaylik, amortizatsiya fondi va foy-daning bir qismi investitsiya uchun xizmat qiladi, bularning ko‘payish rezervlari ishlab chiqarish quvvatlarini ko‘paytirish rezervlari demakdir. Agarda bular etarli bo‘lmasa, texnika, texnologiyaga sarf etish kamayadi va ishlab chiqarish o‘sishi susayadi. Yoki dividendlarni olaylik. Bular yuqori bo‘lsa, aktsiya chiqargan kompaniyalar ahvolining yaxshiligidan darak beradi, ularning moliyaviy holati yaxshi bo‘lib, aktsiya kursi oshadi, qo‘shimcha kapital kelishi, umuman iqtisodiy o‘sish tezlashadi. Moliyaviy resurslarda asosiy o‘rinni foyda va milliy boylik tutadi. Bular iqtisodiy o‘sish manbaini tashkil etadi. Foyda, sof daromad sifatida investitsiya, turli rezervlar, sug’urta va ijtimoiy fondlarni uyushtirish uchun taqsimlanadi. Moliyaviy resurslar pul shaklida bo‘lganligi tufayli ular moddiy ta’minlanish orqaligina iqtisodiy kuchga ega bo‘ladilar. Agarda ularni mahsulot bilan qoplash imkoni bo‘lmasa, uning iqtisodiyot uchun, ayniqsa ishlab chiqarish uchun hech qanday ta’siri bo‘lmaydi. Moliyaviy resurslar ikki turga, ya’ni mikroresurslar va makroresurslarga bo‘linadi. Mikroresurslar markazlashmagan bo‘lib, korxona, firma, kompaniya, tashkilot, jamoa uyushmalari, shaxslarning pul resurslaridan iboratdir. Bunga qarzga olingan pullar ham kiradi. Makroresurslar asosan davlat ixtiyoridagi pul resurslaridan iborat bo‘lib, umumdavlat miqyosida tashkil etiladi. Bular umuman byudjetda jamg’ariladi. Shu bilan birga boshqa fondlar ham mavjuddir. Bozor iqtisodiyotida, albatta, mikroresurslar asosiy o‘rinni egallaydi. Bozorda erkin iqtasodiy faoliyat sharoitida albatta firma, kontsern, korporatsiya, birlashma, korxona kabilarning moliyasi asos bo‘lib hisoblanadi. Lekin bozor iqtisodiyotini tartibga solishda davlat moliyasi etakchi o‘rinda bo‘ladi. Bozor iqtisodiyoti talabi bo‘yicha sarmoya va mablag’larning erkin harakati ta’minlanadi. Bu albatta moliya bozorining rivojida hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi. 15 1.2 Pul va monetar siyosat Mamlakatimizda pul-kredit siyosatining eng ustivor yo‘nalishi barqaror pul muomalasini ta'minlash, kredit va naqd pul emissiyasi, jami pul massasining asossiz o'sishining oldini olish bo‘lib hisoblanadi. Hozirgi davrda bozor iqtisodiyotini tartiblashda pul-kredit siyosatining bir qator zamonaviy mexanizmlari va vositalari keng qo'llanmoqda. Masalan, amaliyotda yalpi pul talabi va yalpi pul taklifini, xususan, pul massasining, moliya bozorlarining hamda bank tizimining likvidliligini samarali tartiblashda 1) ochiq bozor operatsiyalari, 2) hisob stavkasi siyosati, 3) majburiy zaxiralar normasi siyosati, 4) valyuta siyosati kabilar keng qo‘llaniladi 1 “O'zbekiston Respublikasining Markaziy banki to'grisida”gi Qonunda keltirilshicha, monetar siyosatda ochiq bozor operatsiyalari; Markaziy bank hisob operatsiyalari; Markaziy bank operatsiyalari bo'yicha foiz stavkalari; majburiy zaxira talablari va Markaziy bank qayta moliyaviy ta'minlash kabi vositalar keltirilgan. Pul-kredit siyosati vositalari ma muriy va iqtisodiy vositalarga bo'linadi.ʼ Ma muriy vositalarga - foiz stavkalarini tartiblash, maqsadli kreditlar, ʼ banklar uchun kreditning yuqori chegaralarini belgilash kabi usullar va choralar kiradi. Ular bir qator kamchiliklarga ham ega, masalan, yuqorida aytilganlar alohida tijorat banklariga nisbatan qo'llaniladigan yakka tartibdagi choralar bo'lib, moliya bozoridagi raqobatni bo'gib qo`yishi, moliyaviy sohaning rivojlanishini susaytirishi va banklarning vositachilik rolini pasaytirishi ham mumkin. Shuningdek, alohida olingan banklar ustidan nazoratning o'rnatilishi oqibatida o`z navbatida alohida olingan tarmoq va hududlarda kreditlash samarasi pasayadi, katta miqdordagi moliyaviy mabla'glarning yashirin iqtisodga yoki xorijiy bozorlarga chiqib ketishini keltirib chiqarishi mumkin. Pul-kredit siyosatining iqtisodiy vositalariga - ochiq bozor operatsiyalari (davlat va Markaziy bankka tegishli qimmatli qo'gozlarni birlamchi bozorlarda sotish), ikkilamchi bozor operatsiyalari (bevosita oldi-sotdi operatsiyalari), qayta moliyalashtirish siyosati, majburiy zahiralash talablari, valyuta siyosati, kredit kimoshdi auktsionlari, 1 B.Y. Xodiyev, Sh.Sh. Shodmonov. Iqtisodiyot nazariyasi. (Darslik). - Т.: «Barkamol fayz media», 2017, 639 bet 16 valyutaviy svoplar, veksellarni hisobga olish, lombard va overdraft mexanizmlari va boshqalar kiradi. Pul-kredit siyosatining iqtisodiy vositalarining bir qator afzallik tomonlari bor, masalan, Markaziy bank uchun pul massasi, moliya bozorlarini samarali tartiblash, pul-kredit siyosati samaradorligini oshirish, pul- kredit siyosati orqali boshqarish jarayonlariga davlat aralashuvini kamaytirish, moliya bozorlarining rivojlanishi va kengayishi, banklarning vositachilik rolining oshirilishiga, sarmoyalar va moliyaviy jam'garmalar hajmini ko'paytirishga qo'shimcha qulayliklar yaratadi. So nggi choraklarda qo llab-quvvatlash iqtisodiyʻ ʻ iste moldan faollikni investitsiyaga talab o tishi tomondan tendensiyasi ʼ ʻ kuzatilmoqda. 2024-yilning I choragida investitsiyalar, xususan, to g ridan to g ri ʻ ʻ ʻ ʻ xorijiy investitsiyalar hajmining yuqori oshishi, qulay global narx muhiti sharoitida eksportning o sish sur ati importga nisbatan baland bo lgani iqtisodiy o sishni ʻ ʼ ʻ ʻ rag batlantiruvchi muhim omillardan bo ldi. Joriy yilning I choragida iqtisodiy ʻ ʻ faollik o tgan yilning mos davriga nisbatan sezilarli darajada jadallashdi va real ʻ iqtisodiy o sish 6,2 foizni tashkil etdi. Bunga iqtisodiyot tarmoqlaridan xizmatlar ʻ va sanoat sohalaridagi jadal rivojlanish asosiy hissa qo shdi. Xarajatlar tomonidan, ʻ iqtisodiyotdagi tarkibiy o zgarishlar natijasida, investitsiyalar iqtisodiy o sishning ʻ ʻ asosiy omili bo lib xizmat qilmoqda. Joriy yilning I choragida asosiy kapitalga ʻ o zlashtirilgan investitsiyalar hajmida yuqori o sish sur atlari kuzatilib, asosiy ʻ ʻ ʼ kapitalga investitsiyalar ulushi YaIMning 44 foizini tashkil etdi (avvalgi yillarda ko rsatkich o rtacha 30 foiz atrofida shakllangan). ʻ ʻ Investitsiyalar sur ati keskin ʼ oshishi asosan, oxirgi ikki chorak davomida to g ridan-to g ri xorijiy ʻ ʻ ʻ ʻ investitsiyalarning faol jalb qilinishi bilan ifodalanmoqda. Xususan, joriy yilning I choragida ularning hajmi 2,7 mlrd dollarni (jami investitsiyalar hajmining 31 foizi) tashkil etdi. O z navbatida, to g ridan-to g ri xorijiy investitsiyalarning faol kirib ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ kelishi va ularning samarali o zlashtirilishi o rta muddatli istiqbolda iqtisodiyot ʻ ʻ salohiyatini va samaradorligini oshirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Biroq, qisqa muddatli istiqbolda ichki bozorda investitsion talabni keskin oshirib narxlarga bosim yaratishi, shuningdek, importga talabni kuchaytirib, ma lum darajada tashqi ʼ savdo balansi taqchilligi ortishiga sabab bo lishi mumkin. ʻ 17 1.3 Pul-kredit sharoitlari va pul-kredit siyosati istiqboli Inflyatsiya darajasi 5 foizlik maqsadli ko rsatkichigacha pasayib, uningʻ keskin o sishi bo yicha xatarlar bartaraf etilgunga qadar Markaziy bank ʻ ʻ iqtisodiyotda nisbatan qat iy pul-kredit sharoitlarini ta minlash choralarini davom ʼ ʼ ettiradi. Xususan, iqtisodiyotda ijobiy real foiz stavkalarini ta minlash orqali real ʼ pul-kredit sharoitlari indeksining mo tadil bo lishi chora-tadbirlari ko riladi. Joriy ʻ ʻ ʻ yilning ikkinchi yarmidan yuqori real foiz stavkalari yuzaga kelib, kelgusi prognoz davrida ularning ijobiy tafovuti ta minlanishi, o z navbatida, jamg arish faolligini ʼ ʻ ʻ qo llab-quvvatlaydi hamda iste mol talabini jilovlash orqali inflyatsiyaning ʻ ʼ prognoz trayektoriyasida shakllanishiga va 2025-yilda belgilangan targetigacha pasayishiga zaruriy shart-sharoitlar yaratadi. 1-rasm Real pul-kredit sharoitlari indeksi. Real samarali almashuv kursi (RSAK) indeksining joriy yil I choragida qadrsizlanishi qisqa muddatda nisbatan qat iy pul-kredit sharoitlarining ma lum ʼ ʼ darajada sustlashishiga olib keldi. Prognozlarga 2 ko ra, asosiy savdo hamkor ʻ davlatlarning valyuta kurslari va inflyatsiyalaridagi o zgarishlar hisobiga kelgusi ʻ chorakda RSAKning musbat tafovuti qisqarib, joriy yilning ikkinchi yarmidan yana qat iy pul-kredit sharoitlari fazasida bo lishi prognoz qilinmoqda. ʼ ʻ 2 Global Projection Model Network, April 2024. 18 2-rasm Real foiz stavkasi, yillik foizda. 3-rasm Real foiz stavkasi tafovuti, foizda. Kelgusi choraklarda bank tizimining umumiy likvidligi tarkibiy profitsit sharoitidan bosqichma-bosqich tarkibiy defitsit fazasiga o ta boshlashi va mazkurʻ tarkibiy o zgarishlar pul-kredit operatsiyalari orqali to g rilanib borishi ʻ ʻ ʻ kutilmoqda. Bank tizimi umumiy likvidligining tarkibiy defitsiti sharoitida pul- kredit siyosatiga oid qarorlar samaradorligi oshib boradi va bu inflyatsiyaning talab omillarining qisqarib borishiga xizmat qiladi. Inflyatsiya prognozining yuqori chegaralarida ham ta minlanayotgan pul-kredit sharoitlari tufayli inflyatsiyaga ʼ monetar omillar ta sirini cheklovchi va milliy valyutada jamg arishni ʼ ʻ rag batlantiruvchi xususiyatlar saqlanib qoladi. Kelgusida aholining inflyatsion ʻ kutilmalarida keskin o sish kuzatilib, bazaviy inflyatsiya o zining ʻ ʻ trayektoriyasidan sezilarli chetlashishi bo yicha xavotirlar yuzaga kelgan taqdirda ʻ tegishli pul-kredit siyosati choralari ko rib boriladi. ʻ 19 4-rasm Real samarali almashuv kursi indeksi (RSAK). 5-rasm Real samarali almashuv kursi tafovuti, foizda. 20 II-BOB. PUL-KREDIT SIYOSATI VOSITALARI 2.1 Pul-kredit siyosati operatsion mexanizmiga kiritilgan o zgartirishlar ʻ Pul-kredit sharoitlari va siyosatining istiqbollari iqtisodiyotda katta ahamiyatga ega bo‘lgan mavzulardan biridir. Pul-kredit siyosatining operatsion mexanizmini xalqaro standartlarga muvofiqlashtirish, bank tizimi likvidligini samarali tartibga solish va tijorat banklarining o z likvidligini boshqarish ʻ jarayonlarini soddalashtirish maqsadida xalqaro moliya institutlari va konsalting kompaniyalari tavsiyalari asosida operatsion mexanizmga bir qator o zgartirishlar ʻ kiritildi. Jumladan, Markaziy bank boshqaruvining qarori bilan 26-fevral sanasidan boshlab banklararo pul va REPO bozorlarining bank to lov kuni ʻ yopilganidan so ng 30 daqiqa davomida ochiq bo lishini ta minlash hamda ʻ ʻ ʼ Markaziy bankning pul-kredit operatsiyalaridan bank to lov kuni yopilganidan ʻ so ng 1 soat davomida foydalanish imkoniyati yaratildi. Bunda, tijorat banklari ʻ uchun to lov kuni yakunlanganidan so ng pul bozorlarida umumiy likvidlikni ʻ ʻ qayta taqsimlash, so ngra Markaziy bank overnayt operatsiyalariga murojaat qilish ʻ imkoniyati yaratildi. Ushbu o zgartirishlar likvidlikni boshqarish samaradorligini ʻ sezilarli darajada oshirishi ko zda tutilgan. ʻ Bundan tashqari, tijorat banklariga likvidlik taqdim etishga mo ljallangan kun davomidagi kredit instrumenti hamda ʻ valyuta garovi asosidagi overnayt va 1 haftagacha bo lgan kredit auksionlari joriy ʻ etildi. Bu banklardagi likvidlik uzilishlarini oldini olishga va to lov tizimining ʻ uzluksizligini ta minlashga xizmat qiladi. Pul-kredit siyosati operatsiyalariga ʼ kiritilgan o zgartirishlar asosida “O zbekiston Respublikasi Markaziy banki pul- ʻ ʻ kredit siyosatining operatsion mexanizmi” va “Markaziy bankning pul bozoridagi operatsiyalarini amalga oshirish tartibi”ga tegishli o zgartirishlar kiritildi hamda ʻ amaldagi normativ-huquqiy hujjatlar mazkur qaror talablariga muvofiqlashtirildi. Pul-kredit bozorining barqarorligini ta’minlashda muhim o‘rin tutadi. Past foiz stavkalari iqtisodiy faollikni rag‘batlantirsa, yuqori foiz stavkalari inflyatsiyani nazorat qiladi. Pul massasi hajmi iqtisodiyotdagi aylanmadagi mablag‘lar miqdorini bildiradi. Pul-kredit sharoitlari mablag‘larning yetarliligini ta'minlashga qaratilgan. Milliy valyutaning barqarorligi va milliy iqtisodiyotning tashqi muhit 21 bilan integratsiyasi uchun pul-kredit siyosatining bir qismi hisoblanadi. Pul-kredit siyosatining asosiy maqsadlaridan biri narxlar barqarorligini ta’minlashdir. Ko‘plab mamlakatlar markaziy bank raqamli valyutalarini yaratish ustida ish olib bormoqda. Bu, kelgusida pul-kredit siyosati vositalarini raqamli muhitga moslashishni talab qiladi. Ekologik barqarorlikka e’tibor oshib bormoqda, bu esa yashil moliyalashtirish va kreditlarni barqaror rivojlanishga yo‘naltirishni talab etadi. Jahon iqtisodiyotining bir-biriga bog‘liq holati sababli, pul-kredit siyosati xalqaro moliyaviy barqarorlikni ta’minlash yo‘nalishida muhim vazifalarni bajaradi. Pul-kredit siyosatida sun’iy intellekt, katta ma’lumotlar tahlili va boshqa texnologiyalar qo‘llanilishi kutilmoqda. Bu qarorlar qabul qilish jarayonini optimallashtirishga yordam beradi. Inflyatsiya, ishsizlik va iqtisodiy o‘sishni nazorat qilishda yanada samarali strategiyalar ishlab chiqish zarurati mavjud. Ushbu yo‘nalishlar pul-kredit siyosati tizimini takomillashtirish va uni zamonaviy iqtisodiy sharoitlarga moslashtirish uchun yangi imkoniyatlar ochadi. Pul-kredit siyosati vositalarining diversifikatsiyasi. Kichik biznes va startaplarga moliyaviy yordam ko‘rsatish uchun samarali vosita sifatida rivojlanishi kutilmoqda. Masalan, QE (Quantitative Easing — Pul massasini kengaytirish) kabi dasturlar global iqtisodiy inqirozlardan keyin ham muhim rol o‘ynaydi. Markaziy banklar tomonidan joriy etilayotgan raqamli valyutalar moliyaviy tizim samaradorligini oshirish va naqd puldan raqamli tizimlarga o‘tishni tezlashtirishga yordam beradi. Sun'iy intellekt asosida iqtisodiy ma'lumotlarni tahlil qilish va prognozlash markaziy banklarning qarorlar qabul qilish jarayonini tezlashtiradi va aniqligini oshiradi. Ekologik loyihalarni moliyalashtirish uchun maxsus obligatsiyalarni qo‘llab-quvvatlash, pul-kredit siyosatining yangi tendensiyasi sifatida yashil iqtisodiyotni rivojlantirishda ishtirok etish, jahon moliyaviy tizimi barqarorligini ta'minlash uchun xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlikni kuchaytirish, global valyuta tizimlarini mustahkamlash orqali iqtisodiy integratsiyani rivojlantirish kabi muhim omillarni shakillantirish kerak. Pul-kredit siyosati kelgusida faqat makroiqtisodiy masalalarga qaratilmasdan, balki 22 aholi turmush darajasi va ijtimoiy muammolarni hal qilishda ham o‘z ahamiyatini oshiradi. Masalan:  Uy-joy kreditlarini yaxshilash.  Ta’lim va sog‘liqni saqlash sohasiga moliyaviy ko‘mak dasturlarini ishlab chiqish. Ushbu istiqbollar mamlakat iqtisodiyotini barqaror rivojlantirish va xalqaro raqobatbardoshligini oshirish uchun muhim yo‘nalishlardir. Moliyaviy inqiroz yoki pandemiya kabi noan’anaviy vaziyatlarda, masalan, foiz stavkalarini pasaytirish yoki aktivlar sotib olish dasturlari orqali iqtisodiyotni qo‘llab-quvvatlash kerak. Xomashyo va energetika resurslarining cheklanganligi sharoitida pul-kredit siyosati iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashga yordam beradi. Kichik va o‘rta biznes sub’yektlarini moliyalashtirish uchun qulay sharoitlar yaratish, pul-kredit siyosatini barcha qatlamlar uchun ochiq qilish orqali tadbirkorlik imkoniyatlarini kengaytirish kabi choralarni amalga oshirish muhimdir. Fintech kompaniyalar va startaplar bilan hamkorlik qilib, pul-kredit mexanizmlarini takomillashtirish, Markaziy banklar blokcheyn asosida raqamli valyuta va to‘lov tizimlarini takomillashtirishi mumkin. Pul-kredit siyosati global barqarorlikka erishishda ko‘proq muvofiqlashgan choralarni talab qiladi. Kredit vositalarini aholining zaif qatlamlari uchun kengroq ochilishiga yordam berish. Pul-kredit siyosati zamonaviy iqtisodiyotning muhim jihatlaridan biri bo‘lib, uning hozirgi dolzarbligi, amaldagi sharoitlari va istiqbollari keng tahlilga loyiq mavzudir. Ushbu siyosat milliy iqtisodiyotni boshqarish, barqarorlikni ta'minlash va global iqtisodiy tizim bilan integratsiyalashuvda markaziy o‘rin egallaydi. Pul-kredit siyosatining amaldagi sharoitlari uning barqaror iqtisodiy muhitni ta’minlashga qaratilganligini ko‘rsatadi. Xususan, foiz stavkalari, pul massasi hajmi, valyuta kurslari va inflyatsiyani boshqarish kabi vositalar ushbu siyosatning asosiy elementlari hisoblanadi. Inflyatsiyani nazorat qilish hamda iqtisodiy faollikni rag‘batlantirish vositalari orqali pul-kredit siyosati xalqaro va milliy bozor sharoitida samarali faoliyat ko‘rsatmoqda. Biroq, zamonaviy iqtisodiy muhit dinamik va murakkab bo‘lib, pul-kredit siyosati oldida yangi vazifalar turibdi. Kelgusi istiqbollarda, 23 raqamli iqtisodiy muhitda pul-kredit siyosati uchun raqamli valyutalarning joriy qilinishi muhim yo‘nalish hisoblanadi. Markaziy banklar tomonidan raqamli valyutalarni rivojlantirish dasturlari, bir tomondan, moliyaviy tizimni zamonaviylashtiradi, ikkinchi tomondan esa bu iqtisodiyotni boshqarishda yangi qiyinchiliklar tug‘dirishi mumkin. Bundan tashqari, iqlim o‘zgarishlariga qarshi kurash va yashil moliyalashtirish tamoyillarining joriy etilishi pul-kredit siyosatining dolzarb yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi. Yashil obligatsiyalarni joriy etish va ekologik barqarorlikni ta’minlashga qaratilgan dasturlar pul-kredit siyosatining yangi funksional yo‘nalishlarini rivojlantiradi. Shuningdek, xalqaro miqyosdagi globallashuv jarayonlari va geosiyosiy noaniqliklar pul-kredit siyosatini yanada muvofiqlashgan va ko‘p tomonlama yondashuvlarni talab qiladi. Jahon iqtisodiy integratsiyasini mustahkamlash, valyuta barqarorligini ta'minlash va xalqaro moliyaviy hamkorlikni rivojlantirish ushbu siyosatning asosiy vazifalari bo‘lib qoladi. Kelgusida pul-kredit siyosatining mikroiqtisodiy va ijtimoiy ta'siri ham muhim ahamiyat kasb etadi. Uy-joy, ta’lim va sog‘liqni saqlash sohalarida moliyaviy qo‘llab-quvvatlash dasturlarining rivojlanishi iqtisodiyotning ijtimoiy barqarorligini oshirish imkonini beradi. Bundan tashqari, tadbirkorlikni rivojlantirishda imtiyozli kredit dasturlari va moliyaviy inkluziyaning kuchayishi iqtisodiy o‘sishga ijobiy ta'sir ko‘rsatadi. Pul-kredit siyosati davlat iqtisodiy barqarorligini ta’minlashda markaziy rol o‘ynaydi. Bu siyosat global savdo va moliya tizimlari bilan chambarchas bog‘liq. Kelgusida davlatlar pul-kredit siyosatini xalqaro bozorlarga yanada integratsiyalashtirishga qaratilgan chora- tadbirlarni amalga oshiradi. Bunda markaziy banklarning mustaqilligi va tezkor qaror qabul qilish qobiliyati iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirishda hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi. Innovatsion rivojlanishni qo‘llab-quvvatlash uchun pul-kredit siyosati texnologik taraqqiyotga moliyaviy yordam ko‘rsatishi zarur. Xususan:  Startaplarni moliyalashtirish uchun imtiyozli kredit dasturlarini kengaytirish.  Raqamli iqtisodiyot uchun maxsus mablag‘ manbalarini yaratish.  Sun’iy intellekt texnologiyalari asosida iqtisodiy prognozlarni yanada aniqroq shakllantirish. 24 Istiqbolda pul-kredit siyosati vositalarining moslashuvchanligi alohida o‘rin tutadi. Markaziy banklar qisqa muddatli muammolarni hal qilish uchun tezkor choralar qabul qilishlari va uzoq muddatli barqarorlikni ta’minlash uchun strategik yondashuvlar ishlab chiqishlari zarur. Masalan:  Inflyatsiya va deflyatsiya davrida samarali choralar  Ijtimoiy jihatdan kam ta'minlangan qatlamlarga moliyaviy xizmatlarni kengroq ochish. Xulosa qilib aytganda, pul-kredit siyosati zamonaviy iqtisodiyotning asosiy omili sifatida turli muammolarning yechimida markaziy rol o‘ynaydi. U nafaqat milliy iqtisodiyotni boshqarish, balki global moliyaviy barqarorlikni ta'minlashda ham dolzarb ahamiyatga ega. Istiqboldagi raqamli transformatsiya, yashil moliya va global integratsiya jarayonlari ushbu siyosatning yanada takomillashishi va rivojlanishiga xizmat qiladi. Shu bois, pul-kredit siyosatining mazkur yo‘nalishlarini izchil o‘rganish va amalga oshirish iqtisodiy barqarorlik va taraqqiyot uchun muhim ahamiyatga ega bo‘ladi. Pul-kredit siyosatining istiqbollari milliy va xalqaro darajada iqtisodiy o‘sish, moliyaviy barqarorlik va innovatsion rivojlanishni ta’minlashga xizmat qiladi. Ushbu yo‘nalishlarni amalga oshirish uchun davlatlar iqtisodiyotga moslashuvchan va uzoq muddatli siyosat yondashuvlarini ishlab chiqishlari lozim. Bu esa iqtisodiy jarayonlarni samarali boshqarishga, aholi farovonligini oshirishga va ekologik muvozanatni saqlashga imkon beradi. 2.2 Kredit munosabatlari va kredit turlari Kredit deganda bo'sh turgan pul mabla'glarini ssuda fondi shaklida to'plash va ularni pulga ehtiyoji bor bo‘lgan yuridik va jismoniy shaxslarga ma lumʼ maqsadlar uchun ma'lum muddatga, foiz to'lovlari bilan qaytarish sharti bilan qarzga berish munosabatlarini tushinamiz. Kapitalning pul shakli ssuda kapitali deyilsa, uning harakati kreditning mazmunini izohlab beradi. Kredit munosabatlarida ikki sub'ekt ishtirok etadi, ya'ni pul egasi (qarz beruvchi) va qarz oluvchi. Ssuda kapitali, ya ni kredit resurslarining paydo bo‘lish manbalari asosan ʼ quyidagilar: 25 - korxona va tashkilotlarning amortizatsiya ajratmalari; - mahsulot sotishdan olingan tushumlar; - korxonalardagi ishlab chiqarishni, fan va texnikani rivojlantirish jamg‘armalari, moddiy ra'gbatlantirish jamg‘armalari; - korxonalar xo‘jalik-moliyaviy faoliyati foydasi; - bankdagi byudjet muassasalari, kasaba uyushmalari va boshqa ijtimoiy tashkilotlarning joriy pul resurslari; - aholining bo'sh turgan pul mablag`lari. Kredit berish quyidagi tamoyillarni nazarda tutadi. 3  maqsadlilik;  qaytarishlilik;  ta'minlanganlik;  to'lovlilik. Kreditning bir qancha vazifalarni bajaradi: 1. Qayta taqsimlash vazifasi. Kredit yordamida korxonalar, davlat va aholining bo'sh pul mabla'glari ssuda fondi shaklida jamlanadi, to‘plangan mabla'glar kredit mexanizmi orqali iqtisodiyotga ehtiyojlarga mos holda qayta taqsimlanadi; 2. Rag'batlantirish. Qarz oluvchi butun summani foizlar bilan birga qaytarish majburiyatini oladi, bu qarz oluvchini yanada serharakat bo‘lishga undaydi. Odamlar olgan pullarini samaraliroq boshqarishadi va keraksiz xarajatlarni kamaytirishadi; 3. Ijtimoiy. Banklar ta'lim kreditlari berishni taklif qiladi, bu dasturlarning bir qismi qisman yoki to'liq davlat byudjeti tomonidan moliyalashtiriladi; 4. Iqtisodiyotni tartiblashdir. Bunda kredit foizi stavkalarini tabaqalashtirish, davlat tomonidan kafolatlar va imtiyozlar berish kabi usullardan foydalaniladi. 3 B.Y. Xodiyev, Sh.Sh. Shodmonov. Iqtisodiyot nazariyasi. (Darslik). - Т.: «Barkamol fayz media», 2017, 638 bet 26 Kredit turli shakllarda amalga oshiriladi. Har qancha salbiy qiyofa namoyon qilmasin, ammo baribir kreditning dastlabki va tarixiy shakli sudxo‘rlik kreditidir. Hozirgi vaqtda bank krediti, xo‘jaliklararo kredit, tijorat krediti, davlat krediti, iste'mol krediti va xalqaro kredit kabi shakllardan ko‘p foydalaniladi. Bank krediti- pul egalari hisoblangan banklar va nobank kredit muassasalari tomonidan qarzni oluvchilarga ssudalar shaklida beriluvchi kredit. Tovar muomalasidan tortib toki kapital jam'garilishigacha bo‘lgan barcha sohalarda ishlatilishi mumkin. 4 Xo'jaliklararo kredit — ayrim korxona, tashkilot tomonidan boshqasiga beriluvchi kredit hisoblanadi. Tijorat krediti — xo'jalik yurituvchi turli korxona, tashkilotlarning bir-biriga beradigan kreditidir. Tijorat kreditining eng keng tarqalgan shakli – bu to'lovni kechiktirish sharti bilan tovarni berishdir. Iste'mol krediti — jismoniy shaxslarga, avvalambor, iste'mol tovarlari (maishiy texnikalar, mebel, avtomobil va h.k.) xaridi uchun beriladigan kredit. Boshqa kredit shakllari ichida iste'mol kreditlarining foizlari ancha yuqori bo‘ladi. Ipoteka krediti — kochmas mulk ob ektlarini xarid qilishda uzoq muddatgaʼ beriluvchi kredit. Davlat krediti — aholi va tadbirkorlik subyektlaridan davlatga pul mabla'glarining ko‘chib o‘tishi bilan bog‘liq kredit shakli. Budjet taqchilligini qoplash maqsadida foydalanish ko‘proq uchraydi. Xalqaro kredit —ssuda kapitalining xalqaro iqtisodiy munosabatlar sohasidagi harakati orqali yuzaga keladigan kredit shakli. Xalqaro kreditning tovar yoki pul (valyuta) shakllari uchraydi. Kredit munosabatlarining murakkablashuvi natijasida oxirgi paytlarda kreditlashning lizing, faktoring, forfeyting, trast kabi yangi shakllari ham keng tarqalmoqda. Lizing — pulsiz kredit shakli, odatda, ishlab chiqarish vositalari, boshqa moddiyliklarni foydalanuvchilar tomonidan keyinchalik muntazam haq to'lab borish, oldindan ma`lum bo`lgan muddatlarda sotib olish shartlari bilan uzoq 4 B.Y. Xodiyev, Sh.Sh. Shodmonov. Iqtisodiyot nazariyasi. (Darslik). - Т.: «Barkamol fayz media», 2017, 638 bet. 27 muddatli ijaraga berishdir. Odatda, ishlab chiqarish vositalarini yetkazib beruvchilar bevosita xarid qiluvchilarga to`g`ridan-to`g`ri emas, balki lizing tashkilotlari vositachiligida ijaraga beradilar. Faktoring — bu bozorning boshqa subyektlari qarz majburiyatlarini sotib olish yoki sotib yuborish munosabatlaridir. Odatda banklar turli korxonalarning debitorlik qarzlarini (ya ni qarzdorlik majburiyatlarini) o'zi uchun manfaatlarʼ shartlarda sotib olib, keyin esa ushbu qarzlarni qarzdorlardan undirib oladi. Forfeyting — yuqorida keltirilgan faktoringli munosabatlarning uzoq muddatli shakli hisoblanadi. Banklar qarzdorlik majburiyatlarini o‘z bo‘yniga olgandan uni undirishga uzoq vaqt sarflaydi. Trast — bu moliya-kredit tashkiloti mijozlarining kapitallarini ishonch asosida boshqarish bo'yicha munosabatlarni aks ettiradi. Kredit munosabatlari zamonaviy jamiyatda moliyaviy tizimning ajralmas qismi bo‘lib, u inson hayotining turli jabhalarida sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. Kredit munosabatlari orqali har bir shaxs moliyaviy ehtiyojlarini qondirish, yirik xaridlar amalga oshirish yoki biznesni rivojlantirish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Biroq, kredit olish jarayoni inson hayotiga ijobiy va salbiy ta’sirlar ko‘rsatadigan kompleks mexanizm hisoblanadi. Kreditlar o‘z maqsadiga ko‘ra turli turlarga bo‘linadi: iste’mol krediti, ipoteka krediti, biznes krediti, ta’lim krediti va boshqalar. Har bir kredit turi insonning turmush darajasini yaxshilashga qaratilgan bo‘lsa-da, uni boshqarish mas’uliyati shaxsning moliyaviy savodxonligiga bog‘liq. Iste’mol krediti yordamida shaxs kundalik ehtiyojlarini qondirishi, uy jihozlari yoki transport vositasi sotib olishi mumkin. Bu inson hayotini qulayroq qilishda muhim rol o‘ynasa-da, noto‘g‘ri boshqarilgan kredit yuki moliyaviy qiyinchiliklarni keltirib chiqarishi mumkin. Biznes krediti esa tadbirkorlikni rivojlantirishga xizmat qiladi. Bu kreditlar orqali tadbirkorlar yangi imkoniyatlar yaratadi, ish o‘rinlari tashkil qiladi va iqtisodiy rivojlanishga hissa qo‘shadi. Biroq, biznesdagi xavf- xatarlar muvaffaqiyatsizlikka olib kelishi mumkin, bu esa kredit to‘lovlarini amalga oshirishga qiyinchilik tug‘diradi. Kreditlar insonlarga moliyaviy erkinlikni beradi va hayot sifatini oshiradi. Ipoteka kreditlari orqali ko‘pchilik o‘z uyini sotib 28 olish imkoniyatiga ega bo‘ladi, bu esa oilaviy barqarorlikka ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Ta’lim krediti esa yuqori ma’lumot olishga yordam beradi, bu shaxsning kelajagini yanada porloq qilishda muhim ahamiyatga ega. Moliyaviy mas’uliyatni yetarlicha anglamaslik yoki daromad va xarajatlar muvozanatini ta'minlay olmaslik kreditlarning salbiy ta’sirini yuzaga keltiradi. Qarzdorlik stress, salbiy hissiy holatlar va hattoki oilaviy munosabatlarning buzilishiga olib kelishi mumkin. Shuningdek, yuqori foiz stavkalari kredit oluvchilarga ortiqcha moliyaviy bosim yaratadi. Kredit munosabatlari va kredit turlari inson hayotida muhim o‘rin tutadi. Ular to‘g‘ri boshqarilgan holda insonning moliyaviy mustaqilligini ta'minlaydi va hayot sifatini yaxshilaydi. Biroq, noto‘g‘ri foydalanilgan kreditlar moliyaviy muammolarni kuchaytirishi mumkin. Shu sababli, kredit olishdan oldin moliyaviy rejalashtirish va mas’uliyatli yondashuvni shakllantirish har bir shaxs uchun muhim ahamiyat kasb etadi. Kredit munosabatlari – imkoniyat va xavf-xatarlarning birlashgan mexanizmi bo‘lib, u har bir shaxsga moliyaviy barqarorlikka erishish yo‘lida mustahkam poydevor yaratadi yoki aksincha, noto‘g‘ri boshqarilgan holatda moliyaviy cheklovlarni yuzaga keltiradi. Shu bois insonlar moliyaviy savodxonligini oshirish va mas’uliyatli kredit oluvchiga aylanishga harakat qilishlari zarur. 2.3 Pul-kredit siyosati vositalari, yagona pul-kredit siyosatini amalga oshirishda banklarning o‘rni Mamlakatimizda pul-kredit siyosatining eng ustivor yo‘nalishi barqaror pul muomalasini ta'minlash, kredit va naqd pul emissiyasi, jami pul massasining asossiz o'sishining oldini olish bo‘lib hisoblanadi. Hozirgi davrda bozor iqtisodiyotini tartiblashda pul-kredit siyosatining bir qator zamonaviy mexanizmlari va vositalari keng qo'llanmoqda. Masalan, amaliyotda yalpi pul talabi va yalpi pul taklifini, xususan, pul massasining, moliya bozorlarining hamda bank tizimining likvidliligini samarali tartiblashda 1) ochiq bozor operatsiyalari, 2) hisob stavkasi siyosati, 3) majburiy zaxiralar normasi siyosati, 4) valyuta siyosati kabilar keng qo‘llaniladi. “O'zbekiston Respublikasining Markaziy banki to'grisida”gi Qonunda keltirilshicha, monetar 29 siyosatda ochiq bozor operatsiyalari; Markaziy bank hisob operatsiyalari; Markaziy bank operatsiyalari bo'yicha foiz stavkalari; majburiy zaxira talablari va Markaziy bank qayta moliyaviy ta'minlash kabi vositalar keltirilgan. Pul-kredit siyosati vositalari ma muriy va iqtisodiy vositalarga bo'linadi.ʼ Ma muriy vositalarga - foiz stavkalarini tartiblash, maqsadli kreditlar, ʼ banklar uchun kreditning yuqori chegaralarini belgilash kabi usullar va choralar kiradi. Ular bir qator kamchiliklarga ham ega, masalan, yuqorida aytilganlar alohida tijorat banklariga nisbatan qo'llaniladigan yakka tartibdagi choralar bo'lib, moliya bozoridagi raqobatni bo'gib qo`yishi, moliyaviy sohaning rivojlanishini susaytirishi va banklarning vositachilik rolini pasaytirishi ham mumkin. Shuningdek, alohida olingan banklar ustidan nazoratning o'rnatilishi oqibatida o`z navbatida alohida olingan tarmoq va hududlarda kreditlash samarasi pasayadi, katta miqdordagi moliyaviy mabla'glarning yashirin iqtisodga yoki xorijiy bozorlarga chiqib ketishini keltirib chiqarishi mumkin. Pul-kredit siyosatining iqtisodiy vositalariga - ochiq bozor operatsiyalari (davlat va Markaziy bankka tegishli qimmatli qo'gozlarni birlamchi bozorlarda sotish), ikkilamchi bozor operatsiyalari (bevosita oldi-sotdi operatsiyalari), qayta moliyalashtirish siyosati, majburiy zahiralash talablari, valyuta siyosati, kredit kimoshdi auktsionlari, valyutaviy svoplar, veksellarni hisobga olish, lombard va overdraft mexanizmlari va boshqalar kiradi. Pul-kredit siyosatining iqtisodiy vositalarining bir qator afzallik tomonlari bor, masalan, Markaziy bank uchun pul massasi, moliya bozorlarini samarali tartiblash, pul-kredit siyosati samaradorligini oshirish, pul-kredit siyosati orqali boshqarish jarayonlariga davlat aralashuvini kamaytirish, moliya bozorlarining rivojlanishi va kengayishi, banklarning vositachilik rolining oshirilishiga, sarmoyalar va moliyaviy jam'garmalar hajmini ko'paytirishga qo'shimcha qulayliklar yaratadi. Banklar pul resurslarini jamlash, joylashtirish va ularning harakatini boshqarish bilan shu'gullanuvchi moliyaviy muassasa hisoblanadi. Banklar faoliyatining asosiy tomonlaridan biri kredit munosabatlariga xizmat qilish bo'lib, ular kredit muassasalarining asosini tashkil qiladi. O‘zbekistonda bank tizimi, ikki 30 darajali bo'lib, o'z ichiga markaziy (emission) bank va tijorat banklarning (shuningdek, bank faoliyatini yurituvchi nobank muassasalarning) keng tarmog‘ini o‘z ichiga qamrab oladi. Hukumat banki mamlakat pul-kredit tizimini markazlashgan holda tartibda soladi va davlatning yagona pul-kredit siyosatini amalga oshiradi. Markaziy bankga davlat banki, hukumat banki, banklar banki degan asosli ta riflar beriladiʼ va u quyidagi vazifalarni bajaradi:  davlatning monetar siyosatini ishlab chiqadi va amalga oshiradi;  iqtisodiyotning ehtiyojlariga mos ravishda pul muomalasini tartibga soladi;  milliy valyuta muomalasini tartibga keltiradi;  xalqaro valyuta bozorlarida valyutalar bilan operatsiyalar amalga oshiradi;  mamlakat nomidan rasmiy oltin-valyuta zaxiralarni saqlash vazifasini bajaradi;  pul taklifi ustidan nazorat qiladi; 31  boshqa banklar faoliyatini uy'gunlashtiradi va boshqa banklar ustidan nazorat qiladi;  boshqa banklarning majburiy zaxiralarini saqlaydi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida banklar va tashkilotlar teng sheriklar sifatida hamkorlik qilishadi. Kredit ajratishda fan-texnika taraqqiyotini jadallashtiruvchi, ishlab chiqarish rivojlanishining yangi darajaga chiqishini ta'minlovchi tadbirlar va loyihalarga ustivorlik beriladi. Tijorat banklar ixtisoslashuviga investitsion va ipoteka banklarini misol keltirish mumkin. 32 XULOSA Kredit munosabatlari zamonaviy jamiyatda har bir inson hayotining ajralmas qismi bo‘lib, u imkoniyatlar va mas’uliyatlarning murakkab birikmasini o‘zida mujassam etadi. Kreditlar orqali shaxs o‘z orzularini amalga oshirish, biznesini rivojlantirish va moliyaviy qiyinchiliklarni yengib o‘tish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Ammo, bu imkoniyatlar bilan birga, mas’uliyat va risklar ham yuzaga keladi. Kredit tizimi inson hayoti va iqtisodiyotda muhim vositadir. Iste’mol krediti orqali insonlar o‘z ehtiyojlarini tezda qondira oladi, ipoteka esa uy-joy masalasini hal qilishda yordam beradi. Shu bilan birga, biznes krediti tadbirkorlarga iqtisodiy faollikni oshirish imkonini beradi. Ammo, har qanday kredit o‘z vaqtida qaytarilishi kerak bo‘lgan moliyaviy majburiyatni bildiradi. Bu shaxsning moliyaviy savodxonligi va rejalashtirish qobiliyatiga bog‘liq holda muvaffaqiyat yoki qiyinchilik manbaiga aylanishi mumkin. To‘g‘ri boshqarilgan kredit inson hayot sifatini oshiradi va ijtimoiy barqarorlikni ta'minlaydi. Ammo noto‘g‘ri boshqarilgan kredit yuki moliyaviy bosim, stress va hattoki oilaviy munosabatlarda ziddiyatlarni keltirib chiqarishi mumkin. Shuning uchun har bir qarz oluvchi kredit olishdan avval uning shartlari, imkoniyatlari va xavf-xatarlarini chuqur o‘rganishi zarur. Shubhasiz, kredit munosabatlari inson hayotida nafaqat iqtisodiy, balki psixologik va sotsial ta'sirga ega murakkab hodisa sifatida namoyon bo‘ladi. Kredit olish insonlarga yangi imkoniyatlar ochib berishi bilan birga, mas’uliyatli yondashuvni talab qiladi. Bu esa shaxsning moliyaviy savodxonlik darajasini oshirish zaruratini ko‘rsatadi. Hozirgi davrda insonlar kreditlardan turli xil maqsadlarda foydalanmoqda: uy-joy sotib olish, ta’lim olish, biznesni rivojlantirish yoki kundalik ehtiyojlarni qondirish. Bu kreditlarning har biri o‘ziga xos ahamiyatga ega bo‘lsa-da, ularni noto‘g‘ri boshqarish moliyaviy qiyinchiliklarga olib kelishi mumkin. Shu sababli, kreditni boshqarish bo‘yicha bilim va mas’uliyatni shakllantirish bugungi jamiyatda dolzarb masalaga aylangan. Kredit munosabatlarining ijobiy ta’siri insonlarga hayot sifatini oshirish, orzulariga erishish va iqtisodiy jihatdan mustaqil bo‘lish imkoniyatini beradi. Ammo, boshqa tomondan, noto‘g‘ri yondashuv moliyaviy muammolar va qarzdorlik stressini 33 keltirib chiqarishi mumkin. Shu bois, kredit olish jarayonida ehtiyotkorlik va rejalashtirish muhimdir. Xulosa qilib aytganda, kredit munosabatlari har bir inson uchun imkoniyatlar va mas’uliyatlar uyg‘unligidan iborat. Kreditning ijobiy tomonlaridan unumli foydalanish va salbiy ta’sirlarini minimallashtirish uchun har bir qarz oluvchi moliyaviy savodxonlikni oshirishi, qarz olishdan oldin imkoniyatlarini baholashi va kelajakdagi majburiyatlarini rejalashtirishi lozim. Kredit munosabatlari inson hayotini farovon va qulay qilishning vositasi bo‘lib xizmat qilishi uchun ongli yondashuv har birimizning kun tartibimizga kirishi shart. Kredit munosabatlari inson hayotida muhim o‘rin tutadi, ammo ular mas’uliyat va moliyaviy intizomni talab qiladi. To‘g‘ri foydalanilgan kredit shaxsiy farovonlikka erishish yo‘lida kuchli vosita bo‘lishi mumkin, noto‘g‘ri boshqarilgan kredit esa moliyaviy inqirozga sabab bo‘lishi ehtimoli yuqori. Shu sababli, moliyaviy savodxonlikni oshirish va mas’uliyatli qarz oluvchi sifatida shakllanish bugungi jamiyatda har bir inson uchun dolzarb vazifa hisoblanadi. Kredit munosabatlari inson hayotiga farovonlik olib kelishiga zamin yaratish uchun ongli va mas’uliyatli yondashuv talab etiladi. 34 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1 . Abdurahmonov, A. Pul-kredit siyosati: nazariya va amaliyot . – Toshkent: O zbekiston, 2020.ʻ 2. Bekmurodov, Sh . Makroiqtisodiyot va pul-kredit tizimi. – Toshkent: Iqtisodiyot, 2019. 3. Karimov, I. Pul-kredit siyosatining zamonaviy muammolari. – Toshkent: O qituvchi, 2021. ʻ 4. Mirziyoyev, Sh. O zbekiston iqtisodiy islohotlari va pul-kredit siyosati ʻ . – Toshkent: Yangi nashr, 2022. 5. Rasulov, T. Pul-kredit siyosati va bank tizimi . – Toshkent: Iqtisodiyot, 201 6. Saidov, R. Pul-kredit siyosatining nazariy asoslari . – Toshkent: O zbekiston, ʻ 2020. 7. Toshmatov, J. Makroiqtisodiy siyosat va pul-kredit mexanizmlari . – Toshkent: Iqtisodiyot, 2021. 8. Usmonov, B. Pul-kredit siyosati va inflyatsiya . – Toshkent: O qituvchi, 2019. ʻ 9. Xolmirzayev, A. Pul-kredit siyosati va iqtisodiy o sish. ʻ – Toshkent: Yangi nashr, 2020. 10. Yuldashev, O. Pul-kredit siyosati va moliyaviy bozorlar . – Toshkent: Iqtisodiyot, 2021. 35 « TASDIQLAYMAN » ZARMED UNIVERSITETI “ Iqtisodiyot va aniq fanlar ” kafedrasi mudiri dots. A.A.Nizamov ______________ «____»______________2025 yil “ Iqtisodiyot nazariyasi ” fani bo‘yicha bajarilgan kurs ishining BAHOLASH MEZONLARI № Mezonlar Maksimal ball 1 Mavzuning dolzarbligi. Ish rejasini mavzuga mos ravishda tuzilishi. 0-5 2 Ishning ilmiy-uslubiy yangiliklari va ijodiy (mustaqil va tanqidiy tahlil) yondashish darajasi. 0-10 3 Mavzu bo‘yicha ish natijalarini talabalarning ilmiy to‘garaklarida va konferensiyalarida taqdimot etilishi. 0-5 4 Ishning matnini rasmiylashtirish (jadval, chizma, grafik va rasmlardan keng foydalanish). 0-20 5 Ishning natijalari bo‘yicha qilingan ilmiy-amaliy xulosalar. 0-15 6 Ishning imlo xatolari (orfografiya). 0-5 7 Ishning uslubiy xatolari (stilistik). 0-5 8 Ishning husni xati (kolligrafiya). 0-5 9 Talabaning himoya qilish darajasi. Ishning taqdimoti jarayonidagi mahorati. 0-15 10 Ish bo‘yicha berilgan savollarga to‘g‘ri, aniq va to‘liq javob berish. 0-10 11 Ish himoyasi taqdimotida axborot-kommunikatsiya vositalaridan foydalanish. 0-5 Jami: 100 Kurs ishining mazkur baholash mezonlari 20 24 yil “ ____ ” _________ dagi kafedra yig‘ilishida muhokama qilib ma’qullangan. Bayonnoma № ____________ 36 ZARMED Universiteti 60410100-Iqtisodiyot ta’lim yo‘nalishi 1-kurs 3-1 IQT-24 guruhi talabasi __________________________________________ning _____________________________________________________________ mavzusi bo‘yicha kurs ishiga T A Q R I Z Mavzuning dolzarbligi __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ Yutuqlari __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ Kurs ishi kamchiliklar __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ Xulosa (himoyaga tavsiya etiladi, himoyaga tavsiya etilmaydi) __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ Ilmiy rahbar: _________________________________________________ (F.I.Sh., imzo) 37

Pul-kredit siyosati kurs ishida ilmiy adabiyotlarga asoslangan holda ma'lumotlar yozilgan. Unda jadvallar orqali mavzu yoritilgan.

Купить