Raqamli iqtisodiyotning asosiy ko’rsatgichlari

Информация о документе

Цена	11000UZS
Размер	419.0KB
Покупки	1
Дата загрузки	09 Январь 2024
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Экономика

Продавец

Jetlijon

Дата регистрации 09 Январь 2024

1 Продаж

Raqamli iqtisodiyotning asosiy ko’rsatgichlari

Купить

MUHAMMAD al- XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNAOGIYALARI UNIVERSTETUTI
FARG’ONA FILIALI
_________________________________________________
FAKULTETI
_________ GURUH TALABASI
Individual loyha fanidan
“ Raqamli iqtisodiyotning asosiy ko’rsatgichlari ”
mavzusida tayyorlaganLOYIHA ISHILOYIHA ISHI

Mundarija
Kirish ............................................................................................................................................................ 2
Asosiy qism .......................................................................................................................................... 6
1.1 Daromadni maksimallashtirish maqsadlari ........................................................................................ 9
1.2 Foydani maksimal darajada oshirishni aniqlash ........................................................................... 12
1.4. Narxlar diskriminatsiyasi va uni keltirib chiqaradigan sabablar ................................................... 21
|| qism ................................................................................................................................................... 26
2. Microsoft korporatsiyasi monopolist sifatida ..................................................................................... 26
2.1 Microsoft korporatsiyasi tarixi va siyosati .................................................................................... 26
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati ............................................................................................................. 44
Kirish
Hozirgi zamonda mamlakatimizda raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish bo’yicha
katta ishlar amalga oshirimoqda. Shuning uchun ham uni qanday rivojlantirish
masalalari jamiyat va halq oldida ko’ndalang bo’lib turibdi. Ushbu maqolada
O’zbekiston Respublikasida raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish strategiyasining
ba’zi bir yo’nalishlari mualliflar nuqtai-nazaridan muhokama qilinadi. Avvalo
shuni aytish kerakki, raqamli iqtisodiyot o’zaro bog’liq bo’lgan ishlab chiqarish va
boshqaruv jarayonlarining zanjiridan iborat bo’lib, uning ajralmas elementi
zanjirlararo ( insonlararo, mashinalararo, bulutlar orqali, data markazlararo )
raqamli texnologiyalar yordamida amalga oshiriladigan ma’lumot almashinishdir.
Raqamli iqtisodiyotda raqamli ko’rinishdagi ma’lumotlar barcha ijtimoiy-iqtisodiy
sohalardagi ishlab chiqarishning asosiy elementi hisoblanadi va bunday iqtisodiyot
tizimiga bosqichma-bosqich o’tish mamlakatimizning global miqyosdagi
raqobatbardoshliligi oshirib, fuqarolarning hayot sifatini yanada oshiradi, yangi ish
joylarini yaratadi, jadal iqtisodiy o’sishga imkon yaratadi va milliy mustaqillikni

ham ta’minlab beradi. O’zbekiston Respublikasida raqamli iqtisodiyot dasturini
hayotga tadbiq qilish eng kami bilan quyidagilarga erishishga imkon beradi:
 Yangi texnologiyalar yaratishga halaqit berayotgan huquqiy to’siqlarni yangi
lastic-huquqiy baza yaratish yordamida to’liq bartaraf qiladi;
 Raqamli iqtisodiyot infratuzilmasini yaratish va rivojlantirish, shu jumladan ,
tarmoqlar, ma’lumotlarni qayta ishlash markazlari, texnik va dasturiy ta’minotning
zamona talablariga mos ravishda rivojlanishiga imkon beradi;
 Ta’lim tizimining har tomonlama rivojlanishini va yangilanishini
ta’minlaydi;
 Mamlakatdagi turli-tuman kompaniyalarning, firmalarning, davlat
korxonalarining hamda biznesning rivojlanishiga puxta asos yaratadi;

Raqamli iqtisodiyot sohasida faoliyat ko’rsatadigan ko’plab tashkilotlar hosil
bo’lishiga olib keladi.
Ushbu raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish dasturi quyidagi maqsadlarini lastic
oshirish uchun hizmat qilishi kerak :
 O’zbekiston Respublikasida raqamli iqtisodiyotning ekotizimini yaratish;
 Mamlakat raqamli iqtisodiyot tizimining institutlari va infratuzilmasini
yaratish;
 Respublikaning barcha tarmoqlarini qamrab oluvchi information jamiyat
tashkil qilish uchun kerakli bo’lgan barcha chora-tadbirlarni lastic oshirish;
 Global miqyosda va global bozorlarga respublikamizning
raqobatbardoshliligini oshirish.
Prezident Shavkat Mirziyoyev tomonidan tasdiqlangan O’zbekiston
Respublikasining 2017-2021 yillarga mo’ljallangan rivojlanish strategiyasi deyarli

barcha sohalarni qamrab oladi va istiqbolli tashabbuslarning keng ro’yxatini
taqdim etadi. Ushbu strategiyaning asosiy qismlaridan biri bu «faol tadbirkorlik,
innovatsiyalar va texnologiyalarni qo’llab-quvvatlash yili»deb nomlanuvchi 2018
yilgi davlat dasturidir. 237 banddan iborat dastur loyihasi O’zbekiston
Respublikasi Prezidentining 2017 yil 22 dekabrdagi Farmoni bilan tasdiqlangan.
Ushbu loyiha dekabr oyida Oliy Majlisga yo’llagan maktubida bildirilgan asosiy
g’oya va takliflarni hamda mamlakatni rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi
bo’yicha strategiyada belgilangan asosiy vazifalarni o’zida mujassam etgan. Davlat
harakatlar strategiyasi dasturi loyihasi jamoatchilik muhokamalari natijalari va
qabul qilingan takliflar tahlili asosida yanada takomillashtirildi. Ushbu jarayon
xususiy sektorda resurslardan yanada samarali foydalanishga qaratilgan. Yuqori
sifatli mahsulotlarni yaratishga, ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirishga va turli
sohalarda mehnat unumdorligini oshirishga bo’lgan qiziqish ortib bormoqda. Shuni
ta’kidlash kerakki, ushbu sa’y-harakatlar samarali ishlab chiqarish orqali
daromadlarni ko’paytirish kabi moliyaviy maqsadlarga erishishga olib keladi. O
‘zbekiston Respublikasi davlat soliq qo’ mitasi tomonidan tadbirkorlik subyektlari
ko ‘ rsatilgan imkoniyatlardan samarali foydalanishi uchun sharoitlar yaratilmoqda.
Xususan, sifatli lastic axborot almashinuvini joriy etish, davlat soliq xizmati
organlari faoliyati samaradorligini oshirish va soliq to’lovchilarga o’nlab
interaktiv, qog’ozsiz, masofaviy xizmatlarni taqdim etishga qaratilgan o’ttizga
yaqin dastur joriy etildi. Mustaqillik yillarida O’zbekistonda bozor iqtisodiyotining
asosi sifatida xususiy mulkning ustuvorligini mustahkamlaydigan barqaror
Qonunchilik bazasi yaratildi. Bu biznes egalarining o’rta sinfini rivojlantirish,
iqtisodiyotning barqaror o’sishi, yangi ish o’rinlari yaratish va kichik biznes va
tadbirkorlikni jadal rivojlantirish uchun qulay biznes muhiti va ishonchli huquqiy
kafolatlarni yaratadi. Jamiyatning iqtisodiy rivojlanishi iqtisodiy o’sish, tarkibiy
o’zgarishlar va aholining yashash sharoitlarini yaxshilash jarayonlarini o’z ichiga
oladi. Foydani ko’paytirish uchun firmalar ishlab chiqarish xarajatlarini
kamaytirishga intilishadi. Xarajatlarni kamaytirishning bir necha yo’li mavjud,
jumladan texnik va texnologik omillar (yangi texnologiyalarni joriy etish),

ijtimoiy-iqtisodiy omillar (mehnat sharoitlarini yaxshilash, xodimlarning
malakasini oshirish) va tashkiliy choralar (ishlab chiqarish va mehnatni tashkil
etish, mehnat intizomini mustahkamlash).
Mutlaq va nisbiy foyda ko’rsatkichlari mavjud. Mutlaq ko’rsatkich-bu umumiy pul
oqimidan xarajatlarni kamaytirish bilan belgilanadigan foyda massasi. Nisbiy
foyda ko’rsatkichlari foyda darajasi va rentabellikni o’z ichiga oladi, bu erda foyda
massasining ishlab chiqarish xarajatlariga nisbati foiz sifatida ifodalanadi va foyda
darajasi deb ataladi.
Umuman olganda, bozor tuzilishi va monopol hokimiyat masalasi iqtisodiy tahlil
uchun muhim ahamiyatga ega, chunki u hokimiyatni taqsimlash, narxlar va turli
sohalardagi raqobat darajasiga ta’sir qiladi. Iqtisodiyotning samarali ishlashini va
iste’molchilar manfaatlarini himoya qilishni ta’minlash uchun bozor tuzilmalari
o’rtasidagi muvozanatni saqlash muhimdir. Bozor strukturasi (ingl. Market
structure) iqtisodiy nazariyada-bir xil mahsulotlarni ishlab chiqaradigan
kompaniyalar soniga qarab tarmoqlarning konfiguratsiyasi. Bozor tuzilishi va
monopol hokimiyat iqtisodiyotda turli xil bozor muhitlarining tashkil etilishi va
ishlashini tavsiflovchi muhim tushunchalarni ifodalaydi.
 Monopolistik raqobat yoki raqobatbardosh bozor, bu yerda ko’p last
kompaniyalar mavjud bo’lib, ularning har biri kichik bozor ulushiga va zaif
farqlangan mahsulotlarga ega.
 Oligopoliya-bu bozorning katta qismini birgalikda boshqaradigan oz last
kompaniyalar hukmronlik qiladigan bozor.
 Duopoliya-bu faqat ikkita kompaniyaning oligopoliyasining alohida holati.
 Oligopsoniya-ko’plab sotuvchilar mavjud bo’lgan bozor, ammo xaridorlar
kam.
 Monopoliya-bu faqat bitta last yoki xizmat ishlab chiqaruvchisi mavjud
bo’lgan bozor.
 Tabiiy monopoliya-bu monopoliya, unda miqyos iqtisodiyoti samaradorlikni
qanchalik ko’p oshirsa, kompaniya hajmi shunchalik katta bo’ladi. Agar u ikki

yoki undan ortiq kichik kompaniyalar yoki tor ixtisoslashgan kompaniyalarning
har qanday kombinatsiyasiga qaraganda arzonroq narxga ega bo’lgan butun
bozorga mustaqil ravishda xizmat ko’rsatishga qodir bo’lsa, kompaniya tabiiy
monopoliyadir.
 Monopsoniya-bu faqat bitta xaridor bo’lgan bozor.
 Mukammal raqobat – cheksiz raqobatga ega bo’lgan nazariy jihatdan mumkin
bo’lgan bozor tuzilishi (yoki kirish to’siqlarining to’liq yo’qligi); cheksiz ishlab
chiqaruvchilar va xaridorlar mukammal lastic talab egri chizig’i bilan
birlashtirilgan.
Bozorning turli strukturalari farq qiladigan asosiy mezon-bu bozorda ishlab
chiqaruvchilar va iste’molchilarning soni va hajmi, sotiladigan tovarlar yoki
xizmatlar turi va ular to’g’risida ma’lumotlarning mavjudligi darajasi.
Asosiy qism
1. Raqamli iqtisodiyotning asosiy ko’rsatgichlari
Raqamli iqtisodiyot" atamasi, asosan, internet, kompyuter texnologiyalari va
raqamli kommunikatsiya orqali yaratiladigan iqtisodiy faoliyatni anglatadi.
Raqamli iqtisodiyotning asosiy ko’rsatgichlari quyidagilardan iborat:
1. Raqamli savdo hajmi: Bu ko’rsatkich onlayn savdo-sotiqning umumiy hajmini
ko’rsatadi, bu orqali elektron tijoratning iqtisodiyotdagi ulushi va rivojlanish
darajasi baholanadi.

2. Internet foydalanuvchilari soni: Raqamli iqtisodiyotning o’sish darajasini
aniqlashda internetga kirish imkoniyatiga ega foydalanuvchilar soni muhimdir.
3. Raqamli texnologiyalarga investitsiyalar miqdori: Bu ko’rsatkich, davlatlar
va xususiy sektor tomonidan raqamli texnologiyalar va infratuzilmaga
qilinadigan investitsiyalarni o’z ichiga oladi.
4. Axborot va kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) sohasidagi ish bilan
bandlik darajasi: AKT sohasidagi ish o’rinlari soni va ulushini o’rganish ham
muhimdir.
5. Raqamli xizmatlar va mahsulotlar eksporti: Bu, bir mamlakatning raqamli
mahsulotlar va xizmatlarini boshqa davlatlarga qanchalik samarali eksport qila
olishini ko’rsatadi.
6. Raqamli texnologiyalar orqali yaratilgan yangi ish o’rinlari soni: Raqamli
iqtisodiyot tufayli paydo bo’lgan yangi turdagi ish o’rinlari va kasblar.
7. Raqamli bilim va ko’nikmalarning tarqalish darajasi: Aholining raqamli
texnologiyalardan foydalana olish qobiliyati va bu boradagi bilim darajasi.
8. Bandwidth va internet tezligi: Internetning tezligi va sifati, shuningdek, keng
polosali internetga kirish imkoniyatlarining kengayishi ham raqamli
iqtisodiyotning asosiy ko’rsatkichlaridan biridir.
9. Raqamli xavfsizlik va maxfiylik: Raqamli iqtisodiyotning ishonchliligi va
barqarorligi uchun muhim omil hisoblanadi.
10. Raqamli innovatsiya va startaplar soni: Yangi texnologiyalar va biznes
modellarini ishlab chiqarishdagi faollik darajasi.
Bu ko’rsatkichlar raqamli iqtisodiyotning holatini va rivojlanish istiqbollarini tahlil
qilishda asosiy o’rin tutadi. Ular orqali hukumatlar va biznes tashkilotlari o’z
siyosatlarini va strategiyalarini shakllantirishlari mumkin

Monopoliya-bu bozorda yagona kompaniya-har qanday mahsulotni sotuvchi
faoliyat ko’rsatadigan bozor tuzilishi. Monopolist firma butun bozorni nazorat
qilganligi sababli, uning mahsulotlariga qoldiq talab nisbatan elastik emas.
Monopolist-bu narx oluvchi-uning sotish hajmi ushbu hajm sotilishi mumkin
bo’lgan narxga ta’sir qiladi.
Sanoat bozorida monopol hokimiyatning oqibatlari:
1) monopoliya bozorining narxi mukammal raqobatga qaraganda yuqori;
2) yuqori narx monopolistga resurslarni eng tejamli sarf qilmasa ham foyda olishga
imkon beradi, ya’ni monopoliya ishlab chiqaruvchi kuchlarning rivojlanishiga
to’sqinlik qilishi mumkin.
Monopoliyaning oqibatlariga X-samarasizlik va x-samaradorlik ham kiradi. X-
samarasizlik shuni ko’rsatadiki, monopoliya xarajatlari raqobatbardosh sohalarga
xos bo’lgan xarajatlardan yuqori bo’lishi mumkin X-samarasizlik har qanday
ishlab chiqarish uchun haqiqiy xarajatlar mumkin bo’lgan minimal xarajatlardan
katta bo’lganda yuzaga keladi. Menejerlarning maqsadlari, masalan,
kompaniyaning o’sishi, tadbirkorlik xavfidan qochish, ularning yuklarini
kamaytirish, qobiliyatsiz qarindoshlar va do’stlarning ishlashini ta’minlash
xarajatlarni minimallashtirish vazifasiga zid bo’lishi mumkin. X-effektsiz qiymat,
shuningdek, xodimlar etarli darajada rag’batlantirilmagan yoki xarajatlar va
daromadlarni hisoblashni hisobga olmagan holda qaror qabul qilishning
soddalashtirilgan empirik usullari qo’llaniladigan kompaniyada paydo bo’lishi
mumkin. Monopolistik firmalar raqobatdosh ishlab chiqaruvchilarga qaraganda x
samarasizligiga nisbatan sezgirroqmi? Ehtimol, ular haqiqatan ham sezgirroq.
Nazariy jihatdan, raqobatbardosh sohalardagi firmalar doimiy ravishda
raqobatchilarning bosimi ostida bo’lib, ularni ichki jihatdan samarali bo’lishga
majbur qiladi. Monopolistlar va oligopolistlar, aksincha, raqobatdosh kuchlardan
himoyalangan, bu esa x samarasizligining paydo bo’lishiga yordam beradi.
Ampirik dalillar shuni ko’rsatadiki, x-effektsiz-tivity raqobat darajasi qanchalik
past bo’lsa, shuncha katta bo’ladi. Masalan, asosli hisob-kitoblarga ko’ra, x-
samarasizlik monopolistik xarajatlarning 5% yoki undan ko’prog’ini tashkil qilishi

mumkin, ammo to’rtta eng yirik firmalar ishlab chiqaradigan "o’rta" oligopolistik
sanoat xarajatlarining atigi 3%. umumiy mahsulot hajmining 60%.
Monopol hokimiyatning iqtisodiy oqibatlari-bozor muvozanatini shakllantiradigan
monopoliya sanoatdagi va umuman iqtisodiyotdagi resurslarni qayta taqsimlashga
olib keladi (mukammal raqobat bilan taqqoslaganda), natijada ijtimoiy
farovonlikning yo’qolishi.
Monopol hokimiyat narxlarning oshishiga va ishlab chiqarish hajmining
pasayishiga olib kelganligi sababli, iste’molchilar farovonligining yomonlashishini
va firmalar farovonligining oshishini kutish kerak. Chiqarish, narxlash va
resurslarni taqsimlash nuqtai nazaridan monopoliya samarasiz, chunki monopolist
mahsulot tanqisligini sun’iy ravishda yaratish va narxlarni ko’tarish orqali o’z
foydasini maksimal darajada oshiradi. Natijada ishlab chiqarish quvvatlaridan kam
foydalanish yuzaga keladi. Ishlab chiqarish xarajatlari nuqtai nazaridan: uzoq
muddatda monopoliya ko’pincha ishlab chiqarish miqyosining ijobiy ta’siri, ya’ni
o’rtacha xarajatlarning pasayishi bilan shug’ullanadi. Ammo to’g’ridan-to’g’ri
raqobatchilarning etishmasligi monopolistni innovatsiyalarni amalga oshirish
orqali xarajatlarni kamaytirishga qiziqtirmaydi
1.1 Daromadni maksimallashtirish maqsadlari
Monopolistning foydasini maksimal darajada oshirish marjinal daromad marjinal
xarajatlarga teng bo’lgan ishlab chiqarilgan tovarlar hajmi bilan sodir bo’ladi.
Foydani maksimal darajada oshirish uchun monopolist sun’iy tanqislikni keltirib
chiqaradi, bu esa marjinal xarajatlardan yuqori narxga olib keladi. Mukammal
raqobat sharoitida har qanday ishlab chiqaruvchi ortiqcha mahsulot birligini sotish
uchun narxni pasaytirishi shart emas. Monopolist uchun bu holda narxni
pasaytirish zarur.
Monopoliyani firma turi deb hisoblash mumkin. Bu milliy iqtisodiyotning ma’lum
bir sohasida etakchi mavqega ega bo’lgan yirik korporatsiya. Odatda monopoliya
butun dunyoga mashhur General Motors, Ekson, Coca-Cola va boshqa

$kompaniyalar bilan bog’liq. Bozorda xaridorlarga ma’lum turdagi mahsulotlarning asosiy qismini ishlab chiqaradigan monopolist tadbirkor duch kelganda vaziyat yuzaga kelishi mumkin. Bunday holda, kichik korxona monopolist bo’lishi mumkin. Va, aksincha, agar uning ushbu bozordagi ulushi kichik bo’lsa, yirik kompaniya monopolist bo’lmasligi mumkin. Monopoliya bozorning iqtisodiy tuzilishining bir turi sifatida ushbu munosabatlar ishtirokchilaridan biriga ma’lum bir mahsulot bozorida o’z shartlarini belgilashga imkon beradigan iqtisodiy munosabatlarning ma’lum bir turi hisoblanadi. Monopoliyaning mavjudligini bozor mexanizmlarini yo’q qilish, ilmiy-texnik taraqqiyotni inhibe qilish va yuqori narxlarni ushlab turish orqali baholash mumkin. Bozorda ustun mavqega erishgandan so’ng, monopoliya uni mustahkamlashga intiladi, raqobatning turli usullarini qo’llaydi, raqiblarni kredit va xom ashyo manbalaridan uzib qo’yadi, narx raqobatidan foydalanadi, davlatni yordamga chaqiradi va hokazo. Raqobatbardosh vaziyatga tushib qolgan monopoliyalar litsenziyani bo’ysundirishga va shu bilan bozor ustidan nazoratni saqlab qolishga intilishadi. Litsenziyalash huquqi odatda iqtisodiyotning ushbu sektorida ko’p yillik etakchilik, kuchli ilmiy-texnik salohiyat, malakali mutaxassislar va boshqa holatlar bilan asoslanadi. Monopolist bozorni boshqaradi. U mahsulotni katta miqdorda ishlab chiqarishdan manfaatdor emas, chunki uni sotish narxni pasaytirishga majbur qiladi. Aksincha, u bozorga qancha kam mahsulot taklif qilsa, mavjud talab bilan uning narxi oshishi mumkin. Monopolistning yalpi daromadi R\ u003d P×q, gder - mahsulotning bozor narxi, q - miqdori. Marjinal daromad mahsulot (tovar) birligiga ishlab chiqarish hajmining o’sishi bilan yuzaga keladigan yalpi daromadning ijobiy yoki salbiy o’sishiga teng. Maksimal foyda olish uchun monopoliya yalpi xarajatlar va yalpi daromad o’rtasidagi eng katta farqni keltirib chiqaradigan mahsulot miqdori va narx muvozanatiga intiladi. Monopolistning foydasini maksimal darajada oshirish marjinal daromad marjinal$

xarajatlarga teng bo’lgan ishlab chiqarilgan tovarlar hajmi bilan sodir bo’ladi.
Foydani maksimal darajada oshirish uchun monopolist sun’iy tanqislikni keltirib
chiqaradi, bu esa marjinal xarajatlardan yuqori narxga olib keladi. Mukammal
raqobat sharoitida har qanday ishlab chiqaruvchi ortiqcha mahsulot birligini sotish
uchun narxni pasaytirishi shart emas. Monopolist uchun bu holda narxni
pasaytirish zarur. Mukammal raqobatchi tomonidan olingan ortib borayotgan
marjinal daromad oldingi mahsulot birliklaridan zarar chegirib tashlanmasa,
tovarning oxirgi sotilgan birligi uchun olingan narxga teng. Mukammal raqobatchi,
monopolist singari, maksimal foyda nuqtasida narx, marjinal daromad va marjinal
xarajatlarning tengligini kuzatadi. Deyarli monopolist sof daromadni ko’paytirish
uchun ishlab chiqarish xarajatlarini hisoblashning aniq tizimiga va mahsulot bozori
sharoitlarini chuqur bilishga muhtoj. Monopolist odatda talab egri chiziqlari va
ularni aniqlashning butun sohasiga ha ishlab chiqarish xarajatlarining mohiyatini
bilib olishga qodir emas. Agar talab va taklif shartlari uzoq vaqt davomida
o’zgarmagan bo’lsa, unda marjinal daromad va marjinal xarajatlarni taqqoslash
orqali monopolist maksimal foyda keltiradigan ishlab chiqarish hajmini aniq
aniqlay oladi. Monopolist o’zining sof daromadi hajmiga sotishning ozgina o’sishi
qanday ta’sir ko’rsatishini bilib olishi mumkin. U marjinal daromad marjinal
xarajatlardan oshib ketguncha ishlab chiqarishni kengaytiradi va marjinal daromad
marjinal xarajatlardan kam bo’lgunga qadar ishlab chiqarishni kamaytiradi.
Monopolistning sof daromadi marjinal daromad va marjinal xarajatlarning tengligi
nuqtai nazaridan grafik jihatdan eng katta qiymatga etadi. Ushbu nuqtada
muvozanat mavjud-mahsulot ishlab chiqarishning yanada ko’payishi yoki
kamayishi sof daromadning pasayishiga olib keladigan holat.
Monopolist o’zi olishi mumkin bo’lgan eng yuqori narxni belgilamaydi.
Monopolist izlayotgan maksimal yalpi foyda kamdan-kam hollarda birlik uchun
maksimal foyda bilan mos keladi va yuqori xarajatlar va zaif talab monopolistga
umuman foyda olishiga to’sqinlik qilishi mumkin. Monopolist narxlarni kamsitish

(firma tomonidan turli xil narxlarni qo’llash) bilan shug’ullanib, o’z daromadlarini
oshirishi mumkin. Odatda narxlarni kamsitish ikki turga bo’linadi:
birinchidan, sotiladigan mahsulotlarning birliklariga nisbatan kamsitish (chakana
savdoda sotib olingan tovarlarning narxi har doim ommaviy sotib olishda bir xil
tovarlarga qaraganda yuqori);
ikkinchidan, xaridorlar orasida kamsitish. Xaridorlar turli xil daromadlarga ega.
Monopolist, ushbu holatni hisobga olgan holda, turli xaridorlar uchun turli
narxlarni belgilaydi.
Jamiyat nuqtai nazaridan monopoliya resurslardan samarasiz foydalanadi, chunki
mukammal raqobatchiga nisbatan u bozorga kamroq mahsulot va yuqori narxda
taklif qiladi. Xuddi shu sabablarga ko’ra iste’molchilar ham yutqazishadi. Agar
monopoliyani yo’q qilish mumkin bo’lmasa, unda davlat monopol narxlarni
tartibga solishi shart. O’rtacha xarajatlarga asoslangan narx murosaga keladi, bu
monopolistga zarar etkazmasdan ishlashga va haqiqiy, ammo monopol bo’lmagan
iqtisodiy foyda olishga imkon beradi.
1.2 Foydani maksimal darajada oshirishni aniqlash
Monopoliya-bu bozorda yagona kompaniya-har qanday mahsulotni sotuvchi
faoliyat ko’rsatadigan bozor tuzilishi. Monopolist firma butun bozorni nazorat
qilganligi sababli, uning mahsulotlariga qoldiq talab nisbatan elastik emas.
Monopolist-bu narx oluvchi-uning sotish hajmi ushbu hajm sotilishi mumkin
bo’lgan narxga ta’sir qiladi.

Monopolistning foydasini maksimal darajada oshirish ikki usulda amalga
oshirilishi mumkin:
1) yalpi daromad (TR)va yalpi xarajatlarni (TC) taqqoslash usuli;
2) marjinal daromad (MR) va marjinal xarajatlarni (MC) taqqoslash usuli.
Monopoliya mahsulotlarni o’z qo’lida jamlaydi, shuning uchun monopolist
firmaning dd talab egri chizig’i butun sanoatning talab egri chizig’iga to’g’ri
keladi, salbiy qiyalikka ega (rasmga qarang).
TR = P*Q. (3)
Narxlar va savdo hajmi o’zgarganda umumiy daromadning o’zgarishi
P1 narxidagi umumiy daromad (TR) OP
1 AQ
1 to’rtburchagi va P
2 narxida OP
2 BQ
2 .
P
1 dan P
2 gacha bo’lgan narxning pasayishi va Q
1 dan Q
2 gacha bo’lgan ishlab
chiqarish hajmining oshishi bilan quyidagi o’zgarishlar yuz berdi: tr ning umumiy

$daromadi p1r2aa1 to’rtburchaklar qiymatiga narxlarning pasayishi (yo’qotishlar) tufayli kamaydi va Q 1 A 1 BQ 2 (foyda) da ishlab chiqarishning ko’payishi hisobiga o’sdi. Narx va ishlab chiqarish hajmi o’zgarganda, biror narsa yo’qoladi va biror narsa sotib olinadi. Qo’shimcha mahsulot birligini sotish uchun monopolist narxlarni pasaytirishi kerak. Va sotish hajmining oshishi bilan narxlarning pasayishidan yo’qotishlarni oldini olish uchun monopolist mahsulot sotishdan olingan umumiy daromadni (n) mahsulot birliklarini sotishdan olingan umumiy daromad (n + 1) birliklar bilan taqqoslashi kerak, ya’ni. marjinal daromad miqdorini kuzatib boring. Mahsulotlarni sotishni ko’paytirish jarayonida u mukammal raqobat ishtirokchisi sifatida dd talab liniyasiga emas, balki marjinal daromad liniyasiga e’tibor qaratadi. Firma mahsulotning barcha birliklari uchun bitta narxni belgilaganligi sababli, o’rtacha daromad AR \ u003d P. dd talab chizig’i va ar chizig’i mos keladi va salbiy qiyalikka ega. MR < P va MR < AR, shuning uchun Mr chizig’i ularning ostida yotadi.$