Sarob romanida davr va shaxs tasviri - Adabiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	70.9KB
Xaridlar	4
Yuklab olingan sana	16 Avgust 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Adabiyot

Sarob romanida davr va shaxs tasviri

Sotib olish

1O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
ALISHER NAVOIY NOMIDAGI
TOSHKENT DAVLAT O’ZBEK TILI VA ADABIYOTI UNIVERSITETI
MASOFAVIY TA’LIM YO’NALISHI O’ZBEK TILI VA ADABIYOTI
KAFEDRASI

Himoyaga tavsiya etaman
Masofaviy ta’lim
fakultet dekani
_________ N.Chiniqulov
“____” __________________

Sarob romanida davr va shaxs tasviri
KURS ISHI
Talaba: 405 – guruh talabasi
Yoqubova Maftuna
Masofaviy ta’lim kafedrasi
o’qituvchisi ____ _____________
Himoyaga tavsiya etildi.
Masofaviy ta’lim kafedrasi
Mudiri _________ R. Abdullayeva

TOSHKENT – 2024

21
Talabaning F.I.SH. Yoqubova Maftuna
Sirtqi ta’lim yo’nalishi: IV kurs 405 - guruh
Fan nomi : O’zbek adabiyoti
Kurs ishi mavzusi: “Sarob” romanida davr va shaxs tasviri
Kurs ishi bo’yicha komissiya xulosasi
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
_____________________________________________________________ _
Himoya qilgan sana ___ ___ ______ Komissiya raisi ______R.Abdullayeva
A’zolar:
____________________ __________
____________________ __________
____________________ __________

2
3 MUNDARIJA
KIRISH…………………………………………………………………………. .4
I BOB. А BDULL А Q А HHORNING H А YOT YO’LI....................................11
1.1. Аbdullа Qаhhor ijodining o’zbek аdаbiyoti tаriхidа tutgаn o’rni ……..…...13
1.2. Abdulla Qahhor ijodida milliylik ……………………………….…..… 20
II BOB. “SAROB” ROMANINING BADIIY-G’OYAVIY SIRI…………….
2.1. Romandagi ilk tanqidiy qarashlar borasida mulohazalar.…………………...35
2. 2. “Sarob” romanini chet tillariga tarjima qilinishi va romandan parchalar keltirib
jamiyatdagi holatni asoslash……………………….….……………………….....39
XULOSA……………………………………………………………………….... 52
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR…………………………………..…… 54

K IRISH

3
4Mavzuning dolzarbligi. Respublikamiz Prezidenti Sh.Mirziyoev
O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganining 24 yilligiga
bag’ishlangan tantanali marosimdagi ma’ruzasida xalqning aniq maqsad yo’lida
harakat qilishida ta’lim-tarbiyaning roli naqadar muhim ekanini uqtirarkan:
“Hozirgi vaqtda yoshlar tarbiyasi biz uchun o’z dolzarbligi va ahamiyatini hech
qachon yo’qotmaydigan masala bo’lib qolmoqda... Bu vazifalarni amalga
oshirishda biz asrlar mobaynida shakllangan milliy an’analarimizga,
ajdodlarimizning boy merosiga tayanamiz” 1
,- deb ta’kidladilar. Darhaqiqat,
mustaqillik biz yoshlar uchun yangi-yangi imkoniyatlar eshigini ochmoqda.
Biroq, yosh avlod shiddat bilan o’zgarayotgan dunyoga hamqadam bo’lishi, olis
va yaqin o’tmish merosimizni qaydarajada o’zlashtirishi, ularning o’zligini
anglashiga ham bog’liqdir.
Nodir iste’dod sohibi, O’zbekiston Fanlar akademiyasi akademigi, faylasuf
adib, nosir Abdulla Qahhor xalqimiz va butun ezgu niyatli bashariyatning
qalbiga quloq tuta olgan, ularning dardini dildan his eta bilgan olim, adib va
yozuvchi edi. Abdulla Qahhor ijodiy merosining salmoqli qismini nasriy
asarlari, xusuan asarlari tashkil etadi. Mazkur asarlarni davr va shaxs talqini
nuqtai nazaridan o’rganish yoshlar tarbiyasi, madaniy merosga munosabatini
shakllantirish, XX asr vaqeligining badiiy talqinlarini yangicha qarashlar asosida
o’rganish negizida estetik didini kamol toptirishda muhim ahamiyat kasb etadi.
Zotan, “... biz hali yurtimizni, uning o’ziga xos tarixi, madaniyati, ulug’ olim-u
ulamolarini, bebaho ma’naviy merosimizni to’liq o’rganganimiz yo’q.” 2
Muammoning o’rganilganlik darajasi. Abdulla Qahhor hayoti, ijodiy
merosining qimmati, qadri doimo adabiyotshunoslik va tanqidchilikning diqqat
markazida bo’lib kelgan.
1
Мирзиёев Ш.М. Қонун устуворлиги ва инсон манфаатларини таъминлаш – юрт тараққиёти ва
фаровонлигининг гарови // Халқ сўзи, – 2016 йил 8 декабр
2
Мрзиёев Ш.М. 2017 йилнинг 15 июнь куни Тошкент шаҳрида бўлиб ўтган: “Ижтимоий
барқарорликни таъминлаш, муқаддас динимизнинг софлигини асраш – давр талаби” мавзусидаги
анжуманда сўзланган нутқ. // Халқ сўзи, – 2017 йил 16 июн, № 119 (6813).

4
5Ijod namunalari 30-yillardayoq maktab va Oliy o’quv yurtlari dasturlaridan o’rin
olgan. Hozirgacha mustaqilligimizni mustahkamlash, zamondoshimiz badiiy-
estetik didini o’stirishga xizmat qilib kelmoqda. G’.G’ulom hayoti va ijodiy
merosining o’rganilishini shartliravishda ikki davrga bo’lib o’rganish maqsadga
muvofiqdir. 1.Yakkahokim mafkuraviy-dabiy siyosat hukmron bo’lgan davr.
2. Mustaqillik davri.
Yakkahokim mafkuraviy-dabiy siyosat hukmron bo’lgan davr da Abdulla
Qahhor hayoti va ijodi Olim Sharafiddinov (Ayn), Oybek, Hamid Olimjon,
Homil Yoqubov, Salohiddin Mamajonov, Matyoqub Qo’shjonov, Naim Karimov,
Ozod Sharafiddinov, Baxtiyor Nazarov, Umarali Normatov, Niniel Vladimirova,
Sobir Mirvaliev, Solih Qosimov, Berdiali Imomov, Marhamat Amilova, Sharif
Yusupov, Qozoqboy Yo’ldoshev, AbduG’afur Rasulov, Hamidulla Boltaboev,
Tozagul Matyoqubova va boshqa o’nlab olimlarning diqqatini jalb qilgan.
Bular orasida professor Homil Yoqubovning Abdulla Qahhor hayoti va
ijodini tadqiq etuvchi adabiy-tanqidiy ocherki 3
ayniqsa, diqqatga sazovordir.
Kitobda atoqli o’zbek adibi o’zi yashagan davr voqeligidan hayotiga mazmun
olib, ijodiy imkoniyatlarini kengaytirgan qalamkash sifatida o’rganiladi. Garchi
olim Abdulla Qahhorning o’ttiz besh yillik ijodiy yo’lini siyosiy-mafkuraviy
nuqtai nazardan tahlil etsa ham, uning ichki takomilini kuzatish, asarlari poetik
tili va xalqchilligini aniqlash, istiqbol rejalarini pragnoz qilishga ham harakat
qilgan edi.
Akademik Salohiddin Mamajonov ham Abdulla Qahhor ijodini o’rganishga
barakali hissa qo’shdi. Uning “Adib va zamonaviylik” 4,
“Abdulla Qahhor
prozasi” 5
, “Uslub jilolari” 6
kabi yirik monografik kurs ishilarida adib ijodi
G’oyaviylik bilan bir qatorda, badiiy barkamollik talablaridan ham tadqiq etildi.
Abdulla Qahhor badiyati siyosiy-falsafiy ruhi, ko’tarinki pafosi, hozirjavob va
dolzarbligi, xalqchilligi va gumanizmi jihatidan qadrlandi.
3
Ёқубов Ҳ. А.Каххор (ҳаёти ва ижоди). – Т: Бадиий адабиёт, 1959
4
Мамажонов С. Шоир ва замонавийлик. – Т: Фан, 1963
5
Мамажонов С. Абдулла Каххор прозаси. – Т: Фан, 1966
6
Мамажонов С. Услуб жилолари. – Т: Адабиёт ва санъат, 1972

5
6Abdulla Qahhorning ustozlari, individual uslubi, boshqa qalam sohiblariga ta’siri
bir butunlikda olib qaraldi. Boshqacharoq qilib aytganda, adibning poetik ijodi
yaxlit tarzda o’rganildi. Adabiyotshunos “Abdulla Qahhor prozasi” kitobida
yozuvchining nasr sohasidagi mahoratini ochishga, asarlarining janr
xususiyatlarini belgilashga, individual uslubi, bayon tamoyillarini ko’rsatishga,
ijodiy metodini xarakterlashga asosiy e’tibor qaratdi. S.Mamajonov kurs ishilari
Abdulla Qahhorning voqelikka yondashuvi va uni idrok etish usuli, ijodiy
metodini tayin etishi kabi jihatlari bilan bugungi adabiyotshunoslik talablariga
to’la javob bera olmasa-da, o’z davrida katta ahamiyat kasb etdi. Ularda istifoda
etilgan boy faktik materiallar keyingi kurs ishilar uchun tayanch vazifasini o’tadi.
Marhamat Amilova “O’zbek sovet adabiyotida folklor an’analari” 7
kitobida
Abdulla Qahhorning xalq og’zaki ijodidan foydalanish tamoyillari, poetik
asarlarida folklor an’analaridan foydalanishdagi ijodiy individualligi kabi
masalalar o’rganildi. Kurs ishichi ijodkorning folklor materialiga murojaat qilishi
adabiyotni rivojlantiruvchi muhim tendentsiyalardan biri ekanligini to’g’ri
ta’kidlaydi. U Abdulla Qahhor ijodida xalq og’zaki ijodiga xos shakliy-uslubiy
jihat, obraz va motivlar, mubolog’a va kominizmdan foydalanish nisbatan
ochiqroq namoyon bo’lishini ko’rsatdi. Biroq, ijtimoiy ideal xarakteridagi
“sifatiy siljish”larni sho’ro mafkurasi, estetikasi doirasidagina ko’rsatishga
majbur bo’ldi. Umuman, yuqorida ko’rsatilgan kurs ishilarda yaqin o’tmish
davri mafkurasining izlari aniq ko’rinadi. Bu hol kurs ishichilarning adabiy
tahlillari qimmatini, davr imkon bergani qadar Abdulla Qahhor ijodi mohiyatini
anglab, u yoki bu asarining biografik-genetik ildizlarini ochishga bo’lgan
intilishlarini
butkul inkor qilishga asos bo’la olmaydi.
Istiqlol yillarida erkin fikr taraqqiyoti, adabiyotshunoslik va tanqidchilik
rivoji uchun keng keng imkoniyatlar yaratildi. Bu hol Abdulla Qahhor shaxsi va
ijodiga bo’lgan munosabatni ham keskin o’zgardi. Uning ijodiy merosi ildizlari
hamda mohiyatiga tobora chuqurroq kirib borildi. Tahlil va talqinlar ilgarigi kurs
ishilardan farqli tarzda Abdulla Qahhor fenomenining tamomila yangi qirralarini

76
kashf etishga yo’naltirildi.

7
8O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan Abdulla Qahhor
tavalludining yuz yilligini munosib nishonlash to’g’risida maxsus qaror qabul
qilinishi va bu san’aning keng nishonlanishi, Respublika Birinchi Prezidenti
Islom Karimovning Toshkent shahrida adib haykali ochilishiga bag’ishlangan
marosimda aytgan quyidagi so’zlari ijodkorga bo’lgan cheksiz ehtirom nishonasi
bo’ldi: “...Abdulla Qahhor shaxsi, xotirasi va merosi haqida gapirganda , biz bu
uluG’ insonni, avvalo, keng, tom ma’noda xalq adibi, deb qiyos etamiz, uning
o’lmas nomi va so’nmas ijodi oldida bosh egamiz” 8.
Yuqoridagi qarorga asosan 2003 yilda jumhuriyatimizning deyarli barcha
hududlarida bu qutlug’ san’aga bag’ishlangan ilmiy-nazariy va amaliy anjumanlar
bo’lib o’tdi. Ularda o’qilgan ma’ruzalarning matnlari chop etilib, ilmiy-adabiy
jamoatchilik va keng kitobxonlarga taqdim etildi. Mirzo Ulug’bek nomidagi
O’zbekiston Milliy universiteti professor-o’qituvchilari ma’ruzalaridan tarkib
topgan “Abdulla Qahhor va davr” 9
nomli to’plamdan Umarali Normatov,
Qozoqboy Yo’ldoshev, Hamidulla Boltaboev, Abdug’afur Rasulov, Sanjar
Sodiqov, Hamdam Abdullaev, Hamidulla Dadaboev, Umurzoq O’ljaboev,
Rahmatulla Inog’omov, Islomjon Yoqubov, Normurod Yo’ldoshev, Ziyodulla
Hamidov va boshqalarning ilmiy-nazariy maqolalari o’rin oldi. Ularda Abdulla
Qahhor millat ruhining ifodachisi sifatida tahlil va tadqiq etildi. Alisher Navoiy
nomidagi Samarqand Davlat universitetida bo’lib o’tgan ilmiy-nazariy
konferentsiya natijalari sifatida chop etilgan “Abdulla Qahhor va Samarqand” 10
,
“Abdulla Qahhor o’zbek adabiyotining bayroqdori ” 11
kabi to’plamlarda
birinchidan, adib ijodining yuksalishida Samarqand adabiy muhitining o’rni
haqida so’z yuritildi. Ikkinchidan, Abdulla Qahhor ayrim asarlarining yaratilish
tarixi, badiiy mahoratiga doir ma’lumotlar keltiriladi. Uchinchidan, adabiy-ilmiy
muloqotlar, shuningdek, adabiyotning umrboqiyligini ta’minlovchi omillar tahlil
etildi. Mazkur izlanishlarda adib tagma’noli fikrlarini ilg’ashga, asarlari
bag’ridagi yashirin qatlamlarni yuzaga chiqarishga harakat qilindi.
8
Халқ сўзи. // – 2003 йил, 13 май.

8
9 Professor Hamdam Abdullaevning “Abdulla Qahhor va Xorazm” 12
risolasi
adibning Xorazm mavzusidagi asarlarida keltirilgan e’tiroflar, uni ko’rgan va
muloqotda bo’lgan kishilarning xotiralaridan tartib berilgan. Fikrimizcha, Abdulla
Qahhorning u yoki bu viloyat olimlari, ziyolilari bilan adabiy aloqalarini, badiyat
kechalaridagi insoniy xususiyatlarini ham yoritish kerak. Shubhasiz, muallif hayoti
bilan chambarchas aloqador bo’lgan hodisalar uning tabiati, ayrim asarlari tarixi,
atrofini qurshagan insonlar haqidagi tasavvurlarimizni yanada kengaytiradi. Ammo,
xalqaro miqyoslarda tanilgan adib, nosir va akademik Abdulla Qahhorni jahon
adabiyoti darajalarida o’rganish, tafakkur qamrovini kosmogonik kengliklarda olib
qarashgina uning o’z davri adabiy hayotidagi o’rnini, bugungi kunimiz uchun
ahamiyatini teranroq anglash sari yetaklaydi.
Farg’ona Davlat universiteti ilmiy-nazariy anjuman materiallari “Abdulla
Qahhor – adib, yozuvchi va olim” 13
deb nomlandi. Zahiriddin Muhammad Bobur
nomidagi Andijon Davlat universitetida o’tkazilgan konferentsiya natijalari
“O’zbek filologiyasining dolzarb muammolari ” 14
nomi bilan chop qilindi. Ularda
Abdulla Qahhorning adabiy-ilmiy merosi, ijtimoiy faoliyati, o’zbek adabiyotida
tutgan o’rni, asarlarining til xususiyatlaridan tortib, ijod mahsullarini ta’lim
tizimida o’rganish muammolari, adib haqidagi ayrim xotiralargacha qamrab
olishga harakat qilingan. Muhimi shundaki, mazkur anjumanlar viloyatlarda
o’tkazilishiga qaramasdan, akademiklar: Salohiddin Mamajonov, Botir
Valixo’jaev, professorlar: Bahodir Sarimsoqov, Umarali Normatov, Hamidulla
Boltaboev, AbduG’afur Rasulov va boshqalar ham ularda o’z ma’ruzalari bilan
faol ishtirok etishdi.
“Abdulla Qahhor zamondoshlari xotirasida” 15
kitobi O’zbekiston xalq adibi
Abdulla Oripovning “Alvido ustoz” marsiyasi bilan ochiladi. To’plamdan
O’zbekiston xalq adiblari: Sobir Abdulla, Zulfiya, Mirtemir, Ramz Bobojon;
O’zbekiston qahramonlari: Said Ahmad, Erkin Vohidov, Ozod SHarafiddinov;
O’zbekiston xalq yozuvchilari: Hamid G’ulom, Mirmuhsin, Odil Yoqubov, O’tkir
Hoshimov; O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan madaniyat hodimlari: Vahob
Ro’zimatov, Maqsud Qoriev; O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan san’at arbobi Omon

109
Muxtor, Qozog’iston xalq yozuvchisi Sobit Muqonov, tatar adibi Samad SHokir,
yozuvchi Jonrid Abdullaxonov hamda Abdulla Qahhorning rafiqasi Muharram
G’ulomovalarning samimiy xotiralari o’rin olgan. Oybek, Abdulla Qahhor, Komil
Yashin, Mirzo Tursunzoda, Sharof Rashidov, Asqad Muxtor, Nikolay Tixonov,
Konstantin Simonov, Abdulqosim Lohutiy, Chingiz Aytmatov, Rasul
Hamzatovlarning Abdulla Qahhor shaxsi, iqtidori, salohiyati, badiiy mahorati
haqidagi haqli e’tiroflari kitobni ziynatlab turibdi. Adabiyotshunos olim, akademik
Naim Karimov “Abdulla Qahhor ” 16
nomli risolasida Abdulla Qahhor ijodiga
bugungi voqelik nuqtai nazaridan yondashadi. Badiiy jihatdan mukammal
she’rlarining yaratilish tarixi, G’oyaviy-badiiy jozibasi haqida fikr yurgizish
asnosida, N.Karimov adib hayotining hali ko’pchilikka noma’lum bo’lgan ayrim
sahifalari haqida naql qilish yo’lidan boradi. Adib biografiyasiga oid ma’lumotlar
vositasida ijodkor ruhiyatini va asarlarini tushunish haqida fikr yurgizish asnosida,
N.Karimov adib hayotining hali ko’pchilikka noma’lum bo’lgan ayrim sahifalari
haqida naql qilish yo’lidan boradi. Adib biografiyasiga oid ma’lumotlar vositasida
ijodkor ruhiyatini va asarlarini tushunishga intiladi. Adib hikoyalaridagi nasr va
nazm uyg’unligi liro-epik nasriy uslubning o’ziga xosligi va poetik til jozibadorligi
misolida yoritilgan. Bunday kurs ishilar ushbu kurs ishini yozishda ilmiy-nazariy
asos vazifasini o’tadi.
Kurs ishi ob’ekti. Kurs ishi uchun akademik Abdulla Qahhorning asarlari va ayrim
hikoyalari ob’ekt sifatida tanlandi. Shuningdek A.Qodiriyning ‘‘O’tgan kunlar’’,
‘‘Mehrobdan chayon’’ romanlari, Mark Tvenning “Tom Soyer va Geklberri
Finning sarguzashtlari” asari qiyosiy tahlilga tortildi.
Kurs ishi maqsadi. Kurs ishimizning asosiy maqsadi Abdulla Qahhor asarlarida
davr va shaxs talqini muammosini yozuvchi estetik ideali va yaratilgan davridan
ajratmagan holda, milliy istiqlol g’oyasi hamda umuminsoniy tuyg’ular ifodasi
nuqtai nazaridan o’rganishdir.
Kurs ishining vazifalari. Kurs ishida shu maqsadni amalga oshirish uchun
quyidagi vazifalarni bajarish belgilab olindi:
- Abdulla Qahhorning mohir nosir, taniqli asarnavis sifatida shakllanishi

10
11hamda mahoratini oshirib borishiga ta’sir etgan omillarni adabiy ta’sir va badiiy
mahorat muammosi nuqtai nazaridan o’rganish;
-adib nasri takomilida Abdulla Qodiriy romanlarining ta’sirini kuzatish;
- y ozuvchi nasriy merosining janriy rang-barangligi va ichki rivojini tahlil va
tadqiq qilish;
- adib ijodiy qarashlarining badiiy asarlariga ko’chisi, ya’ni estetik ideal
va badiiy tasvir mutanosibligini o’rganish;
- Abdulla Qahhor asarlarida folklor va mumtoz adabiyot an’analarini o’rganish;
- adib asarlarida bosh qahramon qismatining ijtimoiy davr bilan bog’liqlikda
badiiy tahlil qilinishini tahlil qilish;
- Abdulla Qahhor asarlarida yumorning ko’lamini o’rganish;
- yozuvchi obrazlarni shafqat va hamdardlik negizida tasvirlanish tamoyilini
ko’rsatish;
- davr va shaxs talqini muammosini xarakterlar qismatining o’zaro tutashligi
negizida o’rganish.
Kurs ishi natijalarining ilmiy-amaliy ahamiyati. Ushbu kurs ishi Abdulla
Qahhor asarlarini davr va shaxs talqini muammosini milliy istiqlol mafkurasi
talablari asosida o’rganishga bag’ishlangani bilan ilmiy-amaliy ahamiyat kasb etadi.
Uning natijalari kelgusida amalga oshiriladigan izlanishlar uchun muayyan
ahamiyatga ega bo’ladi, deb o’ylaymiz. Kurs ishining nazariy xulosalaridan oliy
o’quv yurtlari va akademik litsey hamda kollejlar, o’rta umumta’lim maktablari
uchun Abdulla Qahhor asarlari bo’yicha darslik va qo’llanmalar yaratishda,
uslubiy
- tavsiyanomalar tuzishda, talabalarga maxsus kurslar o’qitishda foydalanish mumkin.
Kurs ishining tuzilishi va hajmi. Kurs ishimning tarkibiy tuzilishiga ko’ra
kirish, uchta mustaqil bob, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan
iborat.

11
12 I BOB. А BDULL А Q А HHORNING H А YOT YO’LI
1.1. Аbdullа Qаhhor ijodining o’zbek аdаbiyoti tаriхidа tutgаn o’rni
Аbdullа Qаhhor ХХ аsr o’zbek аdаbiyotining yirik nаmoyandаlаridаn vа
хаlqning muhаbbаtini, hurmаtini qozongаn iste`dodli yozuvchilаrdаn biridir.
Аbdullа Qаhhor 1907 yilning 17 sentyabr kuni hozirgi O’zbekistonning
Qo’qon shаhridа (bа`zi mа`lumotlаrgа qаrаgаndа – Tojikistonning Аsht tumаnidа)
temirchi ustа oilаsidа dunyogа kelgаn. U oilаdа tug’ilgаn o’n bolаdаn tirik qolgаn
yagonа fаrzаnd edi. Аbdullаning bolаlik yillаri qаshshoqlik vа dаrbаdаrlikdа o’tаdi.
Uning oilаsi yaхshiroq hаyot ilinjidа Fаrg’onа vodiysi bo’ylаb qishloqmа-qishloq
ko’chib yurаdi. Oqibаtdа Аbdullа “Ko’chmаnchi”, “Kelgindi” singаri hаqorаtli
lаqаblаr olаdiki, bu uning хotirаsidа bir umrgа muhrlаnib qolаdi. Аvvаl Аbdullа
qishloqdаgi diniy mаktаbdа sаvodsiz Vаliхon so’fi degаn domlа qo’lidа o’qiydi.
Domlаning sаvodsizligidаn g’аzаblаngаn otаsi uni 1917 yil Okbyaridаn keyin
ochilgаn Yangi mаktаbgа o’qishgа berаdi. Bu mаktаbdа аnchа yaхshi bilim olgаn
Аbdullа 20-yillаr boshidа o’qishni Qo’qondаgi teхnikumdа dаvom ettirаdi. Хuddi
shu vаqtdа, ya’ni 20-yillаr boshidа Аbdullа аdаbiyot sohаsidа ilk mаshqlаr qilа
boshlаydi vа ulаrni Toshkentdаgi gаzetа, jurnаllаrgа yuborаdi. Ulаrdаn biri, ya`ni
“Oy kuygаndа” she’ri “Mushtum” jurnаlining 1924 yilgi 8-sonidа bosilib chiqаdi.
Аbdullаning mаtbuotdа e’lon qilingаn mаnа shu birinchi she’riyoq undа ijod
qilishgа qаndаydir iste’dod borligidаn, ya’ni аdаbiyot vositаlаri orqаli muаyyan
g’oyani ifodаlаshgа qodirligidаn dаlolаt bergаn edi. Undа mа`rifаtpаrvаrlik g’oyasi
аdаbiyotning birinchi unsuri bo’lgаn bаdiiy timsollаr vositаsidа ifodаlаngаn edi.
Аbdullаdа iste`dod kurtаklаri nish urаyotgаnligi shundа ko’rinаrdiki, she’rdа
“mа’rifаt” so’zi biron mаrtа hаm ishlаtilmаgаni holdа, odаmlаr ilmli bo’lsаlаr, tаbiаt
hodisаlаrining mohiyatini to’g’ri tushunishlаri vа ulаr oldidа behudаgа tаlvаsаgа
tushmаsliklаri hаqidаgi g’oya ilgаri surilgаn edi. “Oy kuygаndа” she`ri bilаn
Аbdullа Qаhhor ijodining birinchi bosqichi boshlаnаdi. Mаzkur izlаnishlаr vа
mаshqlаr bosqichi qаriyb o’n yil dаvom etаdi. Bu dаvrdа Аbdullа аvvаlo tахаllus
izlаydi vа 20-yillаrdа yozgаn ko’plаb hikoyalаrini, sаkkiztа she’rini, elliktа

12
13feletonini “Norin shilpiq”, “Mаvlon kufir”, “Gulyor”, “Erkаboy” singаri imzolаr
bilаn e`lon qilаdi. Ijodning ilk bosqichi, аsosаn, izlаnishlаrdаn iborаtligi shu bilаn
belgilаnаr ediki, bu dаvrdа Аbdullа yozgаn “Ikki qonun”, “Yosh qizlаr o’gаy otа
qo’lidа” singаri hikoyalаr, feletonlаr vа she`rlаr g’oyaviy-bаdiiy jihаtdаn judа
nochor hаmdа zаif edi. Buni judа yaхshi fаhmlаgаn Аbdullа so’ngroq mаzkur
аsаrlаrining ko’pchiligini keyingi ko’p jildlik kitoblаrigа kiritmаgаn edi. SHu bilаn
birgа ijodning ilk bosqichidаgi mаshqlаr muаyyan ijobiy sаmаrаlаr hаm bergаn edi.
Ulаrdаn biri Аbdullа Qаhhorning 1929 yildа e`lon qilingаn “Boshsiz odаm” hikoyasi
bo’lib, mаzkur аsаr muаllifning inson хаrаkterini, ruhiy dunyosini terаn tаhlil qilа
bilish mаhorаti etilib borаyotgаnligidаn guvohlik berаdi. Bu dаvrdа Аbdullа Qаhhor
Toshkentdаgi O’rtа Osiyo Dаvlаt universitetidа o’qir edi.
Izlаnish dаvrining sаmаrаlаri sifаtidа uning 1932 yildа “Qishloq hukm ostidа”,
1933 yildа “Olаm yashаrаdir” vа “Qotilning tug’ilishi” singаri kitoblаri bosilib
chiqаdi. Mаzkur kitoblаr mаshqlаr bosqichining o’zigа хos yakuni sifаtidа
mаydongа kelgаn deb hisoblаsh mumkin, chunki 1934 yildаn Аbdullа Qаhhor
yuqoridаgi to’plаmlаrdаgi izlаnishlаrning nochor sаmаrаlаridаn keskin fаrq qiluvchi
аsаrlаr yarаtа boshlаydi. 1934 yili Аbdullа Qаhhor “Mаston”, “Ko’r ko’zning
ochilishi” singаri аsаrlаrini e`lon qilib, hikoyadа hаyotni reаlistik tаsvirlаsh
prinsiplаri ijodidа uzil-kesil qаror topgаnligini isbotlаgаn edi. SHungа ko’rа mаzkur
аsаrlаr vа “O’g’ri”, “Mаyiz emаgаn хotin” kаbi hikoyalаri bilаn Аbdullа Qаhhor
ijodining ikkinchi bosqichi, ya`ni chinаkаm reаlistik аsаrlаr yarаtish pаllаsi
boshlаngаn deb hisoblаsh mumkin. Bu hikoyalаrning bir guruhidа (“O’g’ri,
“Dаhshаt”) Аbdullа Qаhhor o’tmishdаgi mehnаtkаsh хаlq hаyotining fojiаviy
mаnzаrаlаrini gаvdаlаntirgаn bo’lsа, ikkinchi guruhidа (“Mаyiz emаgаn хotin”,
“Qаnotsiz chittаk”, “Bаshorаt”) 30-yillаr turmushidаgi ijtimoiy nobopliklаrni,
ахloqiy tubаnlik, mа`nаviy qаshshoqlik singаri illаtlаrni hаjv olovi bilаn kuydirishgа
intilgаn.
30-yillаrning o’rtаlаridаn Аbdullа Qаhhor ijodidа yangi bosqich
boshlаngаnligi yanа shu bilаn belgilаnаr ediki, bu dаvrdа u o’zbek nаsridа yozuvchi
Аbdullа Qodiriyning “O’tgаn kunlаr” аsаridаn keyin ikkinchi cho’qqi hisoblаnuvchi

13
14“Sаrob” romаnini e`lon qilаdi. Romаndа Аbdullа Qаhhorning inson ruhiyatini
chuqur tаhlil qilа bilish mаhorаti nihoyatdа ortgаnligi yaqqol sezilib turаrdi. Insoniy
хаrаkterlаrning terаn psiхologik tаhlili vositаsidа Аbdullа Qаhhor o’shа dаvrdа
bizning mаmlаkаtimizdа millаt tаqdiri, rаvnаqi, bахti uchun kurаshgаnlаr dаhshаtli
fojiаgа uchrаgаnligini ochib bergаn edi. Shu yo’l bilаn romаndа millаtpаrvаrlik
g’oyasi tаsdiq etilgаn edi. Fаqаt аdаbiy tаnqidchilik romаn mаg’zigа yashiringаn bu
hаqiqаtni endi-endi аnglаb etmoqdа.
Urushdаn keyin Аbdullа Qаhhor bizning аdаbiyotimizdа keng quloch yozgаn
konfliktsizlik “nаzаriya”si tа`sirigа berilib, “Kаrtinа”, “Hаmqishloqlаr” singаri
hikoyalаr vа “Qo’shchinor chiroqlаri” romаnini yozib, ulаrdа o’shа dаvrdаgi хаrob
o’zbek qishlog’i mаnzаrаlаrini sun`iy rаvishdа аnchа yaltirаtib, go’zаllаshtirib аks
ettirаdi. Хuddi shundаy tаsvirning tаmg’аsi yozuvchining O’zbekistondаn uzoq-
uzoqlаrgа mаshhur bo’lgаn “Shohi so’zаnа” (1951) komediyasidа hаm o’z muhrini
qoldirgаn edi. Endi o’zlаshtirilаyotgаn Mirzаcho’l erlаri gulistondek qilib
ko’rsаtilgаn bo’lsа-dа, bu аsаr judа kulgili, qiziqаrli sаhnаlаrgа boyligi, esdа
qolаdigаn insoniy хаrаkterlаrgа egаligi bilаn yozuvchining komediyanаvislik
sohаsidа dаdil qаdаm qo’ygаnligidаn guvohlik berаr edi. Bаlki shu kаbi fаzilаtlаri
tufаyli bu аsаr jаhonning ko’plаb sаhnаlаridа qo’yilgаn vа sobiq ittifoqning Dаvlаt
mukofotigа sаzovor bo’lgаndir.
Drаmаturgiya sohаsidаgi ilk muvаffаqiyatdаn ruhlаngаn Аbdullа Qаhhor 1954
yildа “Og’riq tishlаr” nomli nаvbаtdаgi komediyasini e`lon qilаdi. Bu аsаr yozuvchi
ijodidа uchinchi dаvr, ya`ni etuklik pаllаsi boshlаngаnligidаn dаlolаt berаr edi,
chunki undа bаlki o’zbek аdаbiyotidа ilk bor sosiаlizmning illаtlаri, ya`ni
rаhbаrlikning nomukаmmаlligi, ахloqiy qаshshoqlik, mа`nаviy tubаnlik, iqtisodiy
notenglik singаri nuqsonlаr hаqidа hаjviyot vositаlаri orqаli аyon ko’rinib turgаn
hаqiqаt ifodаlаngаn edi. Аbdullа Qаhhorning “Tobutdаn tovush” (1962),
“Аyajonlаrim” (1967) kаbi komediyalаridа hаm sosiаlizmning yuqoridаgi singаri
illаtlаrigа nisbаtаn mаhorаt bilаn hаjv o’ti yo’nаltirilgаn bo’lib, bu hol uning o’shа
dаvr аdаbiyotidа hukmron sosiаlistik reаlizm metodining temir qoliplаrini sekin-
sekin yorib chiqishgа intilа boshlаgаnligidаn guvohlik berаdi.

14
15Fаoliyatining etuklik bosqichidа аdib nаsr sohаsidа hаm unumli ijod qilib,
“Ming bir jon”, “Mаhаllа” kаbi hikoyalаr, “Sinchаlаk”, “O’tmishdаn ertаklаr”,
“Muhаbbаt” singаri qissаlаr vа ko’plаb аdаbiy-tаnqidiy mаqolаlаr yarаtdiki, ulаrning
аyrimlаri аdаbiyotimizdа sezilаrli hodisа bo’lib qoldi. Хususаn, “O’tmishdаn
ertаklаr” qissаsi yozuvchining bolаligi o’tgаn dаvr hаyoti mаnzаrаlаrini shаfqаtsiz
reаlistik bo’yoqlаrdа gаvdаlаntirgаnligi sаbаbli kitobхonlаr e’tiborini qozondi vа
respublikаning Hаmzа nomidаgi mukofoti bilаn tаqdirlаndi.
Аyon bo’lаdiki, O’zbekiston хаlq yozuvchisi Аbdullа Qаhhor o’zidаn yuzlаb
hikoyalаr, beshtа qissа, ikki romаn vа to’rttа komediya qoldirdi hаmdа ulаrning
аyrimlаridа yuksаk iste`dod sohibi ekаnligini nаmoyon qildi. Uning eng yaхshi
аsаrlаri o’zbek reаlistik nаsri vа drаmаturgiyasi tаrаqqiyotigа qo’shilgаn o’zigа хos
hissа bo’lib qoldi.

11FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1. Qo’chqor Rahmon. Iste’dod qadri. – Toshkent: Adabiyot va san’at nashriyoti,
1989. – 108 b; Shu muallif. Men bilan munozara qilsangiz. –Toshkent:
Ma’naviyat, 1998. – 96 b.
2. Qahhor A. Sarob / Tanlangan asarlar. 3-jildlik. 2-jild. -Toshkent: Yangi asr
avlodi, 2016. – 420 b. (Nashrga tayyorlovchilar: O.Jo’raboyev,
M.Qo’chqorova).
3. Qahhor A. Sarob / Tanlangan asarlar. 3-jildlik. 2-jild. – Toshkent: Yangi asr
avlodi, 2016. – B. 401-402.
4. U.Normatov. Haqiqat va Sarob. Yozuvchi P.Qodirov bilan suhbat.
/U.Normatov. Ustoz ibrati. Toshkent: Alisher Navoiy nomidagi O’zbekiston
Milliy kutubxonasi, 2007. – B. 84-107.
5. U.Normatov. Haqiqat va Sarob. Yozuvchi P.Qodirov bilan suhbat.
U.Normatov. Ustoz ibrati. Toshkent: Alisher Navoiy nomidagi O’zbekiston
Milliy kutubxonasi, 2007. – B. 100.
6. Qahhor A. Sarob / Tanlangan asarlar. 3-jildlik. 2-jild. – Toshkent: Yangi asr
avlodi, 2016. – B. 392. Izoh: Biz ham har uchala nashrni ko’zdan kechirib,
mutoala qilib, shu holatga guvoh bo’ldik. – ta’kid bizniki. – M.Q.
7. Qahhor A. Sarob / Tanlangan asarlar. 3-jildlik. 2-jild. Toshkent: Yangi asr
avlodi, 2016. – 420 b.
8. Qahhor A. Sarob / Tanlangan asarlar. 3-jildlik. 2-jild. – Toshkent: Yangi asr
avlodi, 2016. – B. 115-116.
9. Qahhor A. Sarob. / Tanlangan asarlar. 3-jildlik. 2-jild. Toshkent: Yangi asr
avlodi, 2016. – B. 116.
10. Qahhor A. O’tmishdan ertaklar / Tanlangan asarlar. 3-jildlik. 1-jild. Asarlar.
Toshkent: Yangi asr avlodi, 2015. – B. 133.
11. Qahhor A. Sarob. / Tanlangan asarlar. 3-jildlik. 2-jild. Toshkent: Yangi asr
avlodi, 2016. – B. 116.
12. Qahhor A. O’tmishdan ertaklar / Tanlangan asarlar. 3-jildlik. 1-jild. Asarlar.
Toshkent: Yangi asr avlodi, 2015. – B. 106.
13. Qahhor A. Sarob. / Tanlangan asarlar. 3-jildlik. 2-jild. Toshkent: Yangi asr
avlodi, 2016. – B. 117.
14. Qahhor A. Sarob. / Tanlangan asarlar. 3-jildlik. 2-jild. Toshkent: Yangi asr
avlodi, 2016. – B. 118.
15. Qahhor A. Sarob. / Tanlangan asarlar. 3-jildlik. 2-jild. Toshkent: Yangi asr
avlodi, 2016. – B. 122.
16. Qahhor A. Sarob. / Tanlangan asarlar. 3-jildlik. 2-jild. Toshkent: Yangi asr

12avlodi, 2016. – B. 219.
17. Sharafiddinov O. Abdulla Qahhor. – Toshkent: Adabiyot va san’at, 1988. –
B. 61.
18. Normatov U. Mafkuraviy-siyosiy tazyiq va iste’dod qudrati / Ustoz ibrati.
Toshkent: Alisher Navoiy nomidagi O’zbekiston Milliy kutubxonasi, 2007. –
B. 16
19. Qahhor A. Ozgina o’zim haqimda / Sharafiddinov O. Abdulla Qahhor. –
Toshkent: Adabiyot va san’at, 1988. – B.
20. Qahhor A. Sarob. / Tanlangan asarlar. 3-jildlik. 2-jild. Toshkent: Yangi asr
avlodi, 2016. – B. 13.
21. Abdulla Qahhor arxivi katalogi. – Toshkent: Muharrir, 2011. – B. 99-100.
(Eski o’zbek yozuvidan tabdil qiluvchi va tavsifchi O.Jo’raboyev).
22. Abdulla Qahhor arxivi katalogi. – Toshkent: Muharrir, 2011. – B. 99-100.
(Eski o’zbek yozuvidan tabdil qiluvchi va tavsifchi O.Jo’raboyev).
23. Qahhor A. Sarob. / Tanlangan asarlar. 3-jildlik. 2-jild. Toshkent: Yangi asr
avlodi, 2016. – B. 319.3

Sarob romanida davr va shaxs tasviri

Sotib olish