• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 40000UZS
Размер 52.6KB
Покупки 0
Дата загрузки 08 Октябрь 2025
Расширение docx
Категория Педагогика

Продавец

Amriddin Hamroqulov

Дата регистрации 23 Февраль 2025

37 Продаж

Savod o‘rgatish tayyorlov davrida o‘yinlardan foydalanish

2 MUNDARIJA Kirish …………………………………………………………..…….…………3 I bob. Savod o‘rgatish tayyorlov davrida o‘yinlardan foydalanishning nazariy asoslari 1.1. Tayyorlov davri va uning ahamiyati ……………………….….……………7 1.2. O‘yinning pedagogik vazifasi va savod o‘rgatishda roli ………..….………9 1.3. Boshlang‘ich sinflarda savod o‘rgatishda o‘yin turlari ……………...……12 II bob. Savod o‘rgatish tayyorlov davrida o‘yinlarni tashkil etish metodikasi 2.1. O‘yinlarni rejalashtirish va o‘tkazish bosqichlari …………………………15 2.2. Tayyorlov davrida amaliy o‘yin ishlanmalari …………………….………18 2.3. O‘yinlardan foydalanish samaradorligini baholash va tavsiyalar …...……23 Xulosa …………………………………………………………………………30 Foydalanilgan adabiyotlar ………………………………………………...…31 22Bu o‘yin orqali 4–7 yoshdagi bolalarda matematik va lingvistik ko‘nikmalar bir vaqtda rivojlanadi. Shu bilan birga, hamkorlik va muloqot ko‘nikmalari mustahkamlanadi. O‘yin yakunida natijalar baholanadi. Agar 5 ta misoldan 4 tasi to‘g‘ri yechilsa va 3 so‘z hosil qilinsa, bu 80–85% samaradorlikni bildiradi. Jadval. Tayyorlov davrida amaliy o‘yin ishlanmalari O‘yin nomi Maqsadi Yosh guruhi Materiallar Vaqti Natija misoli Raqamlarni joylashtirish 1–10 gacha raqamlarni tanish va tartiblash 4–7 yosh 10 raqam kartochkasi 5–7 min 10 ta raqamdan 9 tasi to‘g‘ri joylashdi (90%) Raqamli jumboq Oddiy matematik amallarni mustahkamlash 5–7 yosh Matematik kartochkalar 5 min 8 ta masaldan 7 tasi to‘g‘ri yechildi (87%) So‘z yasash Nutq va so‘z boyligini oshirish 6–7 yosh Harflar kartochkasi 10 min 5 so‘z hosil qilindi, 4 tasi to‘g‘ri (80%) Rol o‘yini Muloqot va hamkorlik ko‘nikmalarini rivojlantirish 6–7 yosh Obraz kartochkalari 10 min 6 bola faol ishtirok etdi, hamkorlik yuqori Raqam va so‘z aralashmasi Mantiqiy fikrlash va nutq ko‘nikmalarini rivojlantirish 4–7 yosh 5 raqam + harf kartochkalari 10 min 3 matematik masaladan 2 tasi yechildi, 2 so‘z hosil qilindi 17tayyorlash tushuntirish O‘yin jarayonini boshqarish O‘quvchilarning faoliyatini kuzatish, yo‘naltirish va yordam berish Faoliyatni kuzatish va qo‘llab-quvvatlash O‘yin yakuni va baholash Faoliyatni tahlil qilish, natijalarni baholash va tavsiyalar ishlab chiqish Muvaffaqiyatlar va qiyinchiliklarni tahlil qilish Savod o‘rgatish tayyorlov davrida o‘yinlarni tashkil etish jarayoni puxta rejalashtirilgan bo‘lishi lozim. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, o‘yinlarni tizimli tarzda qo‘llash 4–5 yoshli bolalarning bilim va ko‘nikmalarini 25–30% ga samarali oshiradi. Shu sababli, o‘yinlarni rejalashtirish va o‘tkazish jarayoni aniq bosqichlardan iborat bo‘lishi kerak. 1-bosqich: Pedagogik maqsadni aniqlash. O‘qituvchi o‘quvchilarning yosh xususiyatlarini, bilim darajasini va ko‘nikmalarini tahlil qiladi. Masalan, 3–4 yoshdagi bolalar uchun o‘yin davomiyligi 10–15 daqiqa bo‘lishi tavsiya etiladi, 6–7 yoshdagilar uchun esa 20–25 daqiqa. Shu bosqichda o‘yin orqali bolalarda diqqatni jamlash, 1–10 gacha bo‘lgan raqamlarni bilish va oddiy amallarni bajarish ko‘nikmalari shakllantiriladi. 2-bosqich: O‘yin turini tanlash. Tanlangan o‘yin dars maqsadiga mos bo‘lishi va bolalarning yoshiga muvofiq bo‘lishi kerak. Masalan, matematik o‘yinlar orqali 1–5 gacha bo‘lgan raqamlarni tanlash va qo‘shish amallarini bajarish mashq qilinadi. Rol o‘yinlari esa bolalarning nutq va muloqot ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Shu bilan birga, guruhli o‘yinlarda har bir guruh 3–4 kishidan iborat bo‘lishi tavsiya etiladi. 3-bosqich: O‘yin qoidalari va vositalarni tayyorlash. O‘yin qoidalari sodda va tushunarli bo‘lishi kerak. Masalan, matematik o‘yinda bolalarga 10 ta kartochka beriladi va ular 1–10 gacha bo‘lgan raqamlarni 2410 daqiqa davomida nutq ko‘nikmalarini 15–20% ga oshiradi, guruhdagi 6 boladan 5 tasi faol ishtirok qilsa, samaradorlik 83% ga teng bo‘ladi. Shu kabi matematik o‘yinlar esa 1–10 raqamlar bilan ishlash ko‘nikmalarini 20–25% ga mustahkamlaydi. O‘yin samaradorligini baholashda kvantitativ va sifat jihatlari birgalikda qo‘llanadi. Kvantitativ baholash o‘quvchilarning to‘g‘ri javoblar soni, yechilgan masalalar va natijalarni foiz sifatida ifodalashni o‘z ichiga oladi. Masalan, 8 nafar o‘quvchidan 7 tasi “Raqamli jumboq” o‘yinida to‘g‘ri javob berishi 87% samaradorlikni bildiradi. Sifat jihatidan baholash esa o‘quvchilarning diqqatni jamlash, hamkorlik, muloqot va ijodiy fikrlash ko‘nikmalarini tahlil qilishni o‘z ichiga oladi. Masalan, rol o‘yini davomida 6 boladan 5 tasi faol ishtirok qilsa, ular nutq va muloqot ko‘nikmalarini 83% darajada mustahkamlagan hisoblanadi. Shu tarzda o‘yinlar bolalarning shaxsiy rivojlanishiga ham ta’sir qiladi. O‘yinlardan foydalanish samaradorligini oshirish uchun pedagoglar quyidagi tavsiyalarni amalga oshirishi kerak: O‘yinlarni maqsadga muvofiq rejalashtirish. Har bir o‘yin dars maqsadi bilan mos bo‘lishi lozim. Masalan, matematik o‘yinda raqamlar ketma-ketligi va qo‘shish-ayirish amallarini mustahkamlash, lingvistik o‘yinlarda esa nutq va so‘z boyligini rivojlantirish asosiy maqsad bo‘lishi kerak. O‘yin davomiyligini nazorat qilish. Tayyorlov davrida bolalarning e’tibori tez so‘nadi, shuning uchun qisqa, 5–10 daqiqa davom etadigan o‘yinlar samarali hisoblanadi. Masalan, “Raqam va so‘z aralashmasi” o‘yini 8–10 daqiqa davom etadi va bolalarning diqqatini jamlashga yordam beradi. Guruhlash va hamkorlikni tashkil etish. O‘quvchilar 3–4 kishilik guruhlarda ishlashlari samaradorlikni oshiradi. Masalan, 4 nafar bola bir guruhda “Raqamli 18joylashtirishlari so‘raladi. Rol o‘yinlarida esa 5–6 ta kartochka yordamida voqea yoki kasb rollari beriladi. Shu tarzda o‘yinlar vizual va amaliy jihatdan boyitiladi. 4-bosqich: O‘quvchilarni tayyorlash. O‘qituvchi o‘quvchilarga o‘yin maqsadini tushuntiradi va qisqa mashq orqali tayyorlaydi. Masalan, matematik o‘yinga kirishdan oldin 3–4 daqiqa davomida raqamlar ketma-ketligini takrorlash yoki qo‘shish misollarini yechish mashqi o‘tkaziladi. 5-bosqich: O‘yin jarayonini boshqarish. O‘qituvchi o‘quvchilarning faoliyatini kuzatadi va kerak bo‘lsa yordam beradi. Masalan, 6–7 yoshdagi bolalarga 1–10 gacha bo‘lgan raqamlarni topish topshirig‘i berilgan bo‘lsa, o‘qituvchi ularga to‘g‘ri ketma-ketlikni tushuntiradi. Shu bosqichda hamkorlik va ijtimoiy ko‘nikmalar rivojlantiriladi. 6-bosqich: O‘yin yakuni va baholash. O‘qituvchi o‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalarini baholaydi. Masalan, 10 ta matematik savolga 8 ta to‘g‘ri javob bergan o‘quvchi 80% natija bilan baholanadi. Shu bilan birga, o‘yin jarayonida kuzatilgan qiyinchiliklar va muvaffaqiyatlar tahlil qilinadi. O‘yinlarni rejalashtirish va o‘tkazish jarayonida diqqatga sazovor jihat shuki, har bir bosqich aniq maqsad va vazifa bilan bog‘langan bo‘lishi kerak. Shu tarzda, o‘quvchilar bilimlarni amalda qo‘llashni o‘rganadi, xatolarini tuzatadi va o‘rganishga bo‘lgan qiziqishi oshadi. 2.2. Tayyorlov davrida amaliy o‘yin ishlanmalari Boshlang‘ich sinflarda savod o‘rgatish tayyorlov davrida o‘yinlardan foydalanish o‘quvchilarning e’tiborini jamlash, bilimlarni mustahkamlash va ko‘nikmalarni shakllantirishning samarali usulidir. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, tayyorlov davrida o‘yinlar yordamida 4–7 yoshdagi bolalarning matematik va lingvistik ko‘nikmalarini 20–30% ga samarali oshirish mumkin. 7I bob. Savod o‘rgatish tayyorlov davrida o‘yinlardan foydalanishning nazariy asoslari 1.1. Tayyorlov davri va uning ahamiyati Boshlang‘ich sinflarda savod o‘rgatish tayyorlov davri bolalarning shaxsiy va intellektual rivojlanishidagi eng muhim davr hisoblanadi. Bu davr o‘quvchilar maktabga kirishdan oldingi tayyorgarlik bosqichini tashkil etadi va ularning kelajakdagi o‘qish faoliyatiga poydevor bo‘ladi. Shu sababli, pedagogik amaliyotda tayyorlov davrining har bir jihati alohida e’tiborga molikdir.Tayyorlov davrida o‘quvchilar psixologik jihatdan faol, lekin hali mustaqil bilimlarni to‘liq o‘zlashtirishga tayyor emas. Shu bois, o‘yinlardan foydalanish bu davrda bilimlarni mustahkamlash va ko‘nikmalarni shakllantirishda samarali vosita hisoblanadi. O‘yinlar orqali bolalar nafaqat yangi ma’lumotlarni o‘zlashtiradi, balki ularning tafakkur, diqqat, xotira va ijodiy qobiliyatlari ham rivojlanadi.O‘yinlar tayyorlov davrida bolalarning muloqot qobiliyatini oshiradi. Masalan, guruhli o‘yinlar orqali ular bir-birlari bilan muloqot qiladi, fikr almashadi va hamkorlik ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Shu tarzda o‘yinlar bolalarning ijtimoiy ko‘nikmalarini shakllantiradi va jamiyatga moslashishlariga yordam beradi.Shuningdek, o‘yinlar bolalarning diqqatini jamlash va konsentratsiyasini oshirishga xizmat qiladi. Tayyorlov davrida bolalar uzoq vaqt davomida bir mavzuga e’tibor qila olmaydi. O‘yinlar esa bu masalani hal qiladi, chunki ular faol, qiziqarli va interaktiv bo‘lib, bolalarni mavzu bilan shug‘ullanishga jalb qiladi. 1 O‘yinlardan foydalanish orqali tayyorlov davrida bolalarning nutqi rivojlantiriladi. Ular yangi so‘zlarni o‘rganadi, gapirish ko‘nikmalarini oshiradi va fikrlarini mantiqiy tarzda ifodalashni o‘rganadi. Bu esa ularning kelajakdagi o‘qish va yozish faoliyati uchun mustahkam poydevor yaratadi.Tayyorlov davri o‘quvchilarning intellektual rivojlanishida muhim ahamiyatga ega. O‘yinlar 1 Turg‘inboyeva, N. N. Savod o‘rgatish darslarida so‘z o‘yinlaridan foydalanish . Qo‘qon universiteti, 2024 , 35 bet. 29Tavsiyalar O‘yin davomiyligini bolalarning diqqatiga moslashtirish (5–10 daqiqa) Guruh ishlashini tashkil qilish va faol ishtirokni rag‘batlantirish O‘yin natijalarini yozib borish va keyingi mashqlarni shunga mos rejalashtirish Bolalarning individual qobiliyatlarini hisobga olgan holda murakkablik darajasini oshirish O‘yinlarni turlicha, rang-barang va qiziqarli shaklda o‘tkazish Xulosa Men ushbu kurs ishida “Savod o‘rgatish tayyorlov davrida o‘yinlardan foydalanish” mavzusini o‘rganib, uning nazariy va amaliy jihatlarini tahlil qildim. O‘rganish jarayonida shuni aniqladimki, o‘yinlar boshlang‘ich sinflarda savod o‘rgatishning samarali vositasi sifatida pedagogik amaliyotda katta ahamiyatga ega. O‘yinlar orqali o‘quvchilar nafaqat harflar, so‘zlar va nutqni o‘zlashtiradi, balki diqqat, mantiqiy fikrlash va ijodiy qobiliyatlarni ham rivojlantiradi. 202. “Raqamli jumboq” o‘yini O‘qituvchi kartochkalarda oddiy matematik masalalar yozadi, masalan, 3 + 2 yoki 5 – 1. Har bir o‘quvchi ketma-ket kartochkani yechadi. Bu o‘yin bolalarning mantiqiy tafakkurini rivojlantiradi va 1–10 gacha bo‘lgan amallarni mustahkamlaydi. Masalan, 8 nafar o‘quvchidan 7 tasi to‘g‘ri javob beradi, bu 87% natija beradi. O‘yin jarayonida o‘quvchilar raqamlarni tez aniqlash va to‘g‘ri yechim topish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Shu bilan birga, ular o‘z xatolarini mustaqil aniqlash va tuzatish qobiliyatini oshiradi. O‘yin davomida murabbiy har bir bola faoliyatini kuzatadi va kerak bo‘lganda yordam beradi. Masalan, agar o‘quvchi 5 – 1 ni yechishda xato qilsa, o‘qituvchi unga to‘g‘ri javobni topishga yo‘naltiradi. Shu tarzda bolalar nafaqat amallarni, balki mantiqiy izlanishni ham o‘rganadi. Guruh mashqlari orqali bolalar bir-biri bilan musobaqa qiladilar. Masalan, 3–4 kishidan iborat guruhda har bir o‘quvchi ketma-ket misollarni yechadi va natijalarni solishtiradi. Bu bolalarning hamkorlik, muloqot va jamoaviy ishlash ko‘nikmalarini mustahkamlaydi. O‘yin yakunida o‘quvchilar natijalarni tahlil qiladi va o‘qituvchi ularni rag‘batlantiradi. Bu o‘yin bolalarda diqqatni jamlash va matematik fikrlashni oshirishda samarali vosita hisoblanadi. Lingvistik o‘yinlar 1. “So‘z yasash” o‘yini O‘quvchilarga harflar kartochkalari beriladi. Ular ushbu harflardan so‘zlar yasashadi. Masalan, har bir guruh 5 kartochka oladi va ulardan 3–4 harfdan iborat so‘zlar hosil qiladi. Bu o‘yin nutq va so‘z boyligini rivojlantiradi. 6–7 yoshdagi bolalar 10 daqiqa davomida faol ishtirok etadi. Har bir guruh so‘zlar yaratadi, o‘qituvchi esa ularni to‘g‘ri talaffuz qilishga yo‘naltiradi. Shu tarzda bolalar harflar va tovushlar bilan ishlashni o‘rganadi. 21O‘yin davomida bolalar o‘zaro muloqot qiladi. Masalan, bir bola so‘zni yaratadi, ikkinchisi esa uni to‘g‘ri talaffuz qilishga yordam beradi. Bu hamkorlik va ijtimoiy ko‘nikmalarni rivojlantiradi. O‘yin yakunida o‘qituvchi natijalarni baholaydi. Masalan, guruh 5 ta so‘z hosil qilsa, ularning 4 tasi to‘g‘ri bo‘lsa, bu 80% natija beradi. Shu tarzda o‘quvchilar nutqini rivojlantiradi va so‘z boyligini oshiradi. 2. “Rol o‘yini” Bolalar hayvonlar, kasblar yoki voqea obrazlarini tasvirlaydi. Masalan, 6 bolidan iborat guruh “Bozor” rol o‘yinini o‘ynaydi, har biri turli kasbni ifodalaydi. Bu o‘yin bolalarning nutqini rivojlantiradi, muloqot va hamkorlik ko‘nikmalarini mustahkamlaydi. Shu bilan birga, bolalar voqea rivojini tushunadi va ijodiy fikrlashni rivojlantiradi. O‘yin davomida o‘qituvchi bolalarni kuzatadi va kerak bo‘lsa yordam beradi. Masalan, bir bola so‘zlarni unutsa, o‘qituvchi unga eslatadi va boshqa bolalar bilan muloqotga jalb qiladi. O‘yin yakunida natijalar tahlil qilinadi. Guruhdagi 6 boladan 5 tasi faol ishtirok etsa, bu 83% samaradorlikni ko‘rsatadi. Shu tarzda o‘yin bolalarning diqqatini jamlash va nutq ko‘nikmalarini oshirishda samarali vosita hisoblanadi. Kombinatsiyalangan o‘yinlar “Raqam va so‘z aralashmasi” o‘yini O‘quvchilarga 1–5 raqamlar va harflar beriladi. Ular kartochkalardan ketma-ket so‘z yoki raqamlar yasaydi. Masalan, 1–5 raqamlar bilan 3 ta matematik misol yechiladi va harflar yordamida 2–3 so‘z hosil qilinadi. Shu tarzda, bolalarda mantiqiy fikrlash, diqqat va nutq ko‘nikmalari bir vaqtda rivojlantiriladi. O‘yin davomida o‘qituvchi har bir guruh faoliyatini kuzatadi va kerak bo‘lsa yo‘naltiradi. Misol uchun, raqamlarni noto‘g‘ri joylashtirgan bolalarga to‘g‘ri ketma-ketlikni tushuntiradi. 25jumboq” yechadi va bir-biriga yordam beradi, shu orqali ijtimoiy ko‘nikmalar rivojlantiriladi. Natijalarni tahlil qilish va rag‘batlantirish. Har bir o‘yin yakunida o‘quvchilarning natijalari baholanadi va ularni rag‘batlantirish tizimi qo‘llanadi. Masalan, to‘g‘ri yechilgan 8 misoldan 7 tasi muvaffaqiyatli bo‘lsa, o‘quvchilarni maqtash va rag‘batlantirish samaradorlikni oshiradi. O‘yin turini navbatma-navbat qo‘llash. Bolalarning qiziqishini saqlash uchun matematik, lingvistik va kombinatsiyalangan o‘yinlar ketma-ket qo‘llanadi. Shu tarzda ularning mantiqiy fikrlash, diqqat va nutq ko‘nikmalari bir vaqtda rivojlantiriladi. Pedagogik tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, tayyorlov davrida o‘yinlardan tizimli foydalanish 3–4 haftalik mashg‘ulotlarda bolalarning matematik va lingvistik ko‘nikmalarini 20–30% ga oshirish imkonini beradi. Shu sababli, boshlang‘ich sinflarda o‘yinlarni dars jarayoniga muntazam kiritish tavsiya etiladi. O‘quvchilarning individual qobiliyatlarini hisobga olgan holda o‘yinlarni turlicha murakkablik darajasida tashkil etish tavsiya etiladi. Masalan, 6 yoshli bolalar uchun 1–5 raqamlar va 3 harfdan iborat so‘zlar bilan ishlash, 7 yoshli bolalar uchun esa 1–10 raqamlar va 4–5 harfdan iborat so‘zlar bilan mashqlar tashkil qilish maqsadga muvofiqdir. O‘yinlarni o‘tkazishda o‘qituvchi faol ishtirok etadi va o‘quvchilar faoliyatini kuzatadi. Masalan, o‘qituvchi bolalarning xatolarini to‘g‘rilaydi, ularni rag‘batlantiradi va kelgusi mashqlar uchun tavsiyalar beradi. Shu tarzda o‘yinlar pedagogik nazorat va baholash vositasi sifatida ham xizmat qiladi. Samaradorlikni yanada oshirish maqsadida, har bir o‘yin natijalari yozib boriladi va keyingi mashg‘ulotlar shunga mos rejalashtiriladi. Masalan, 10 ta raqamli topshiriqdan 7 tasi to‘g‘ri yechilgan bo‘lsa, kelgusi mashqda qiyinchilik darajasi oshiriladi. 6Kurs ishi mavzusining maqsadi – boshlang‘ich sinflarda savod o‘rgatish tayyorlov davrida o‘yinlardan foydalanish metodikasini o‘rganish, amaliy tavsiyalar ishlab chiqish va samaradorligini oshirish yo‘llarini aniqlash. Kurs ishi mavzusining vazifalari  Tayyorlov davri va uning ahamiyatini aniqlash;  O‘yinning pedagogik vazifalari va savod o‘rgatishda rolini o‘rganish;  Boshlang‘ich sinflarda o‘yin turlarini tizimli tarzda aniqlash;  Amaliy o‘yin ishlanmalari va mashg‘ulotlarini ishlab chiqish;  O‘yinlardan foydalanish samaradorligini baholash va tavsiyalar ishlab chiqish. Kurs ishi mavzusining metodlari Kurs ishida quyidagi metodlardan foydalaniladi: pedagogik kuzatuv, tahlil, solishtirish, amaliy mashqlarni o‘rganish, tajribaviy dars ishlanmalarni tayyorlash va baholash. Kurs ishi mavzusining tuzilishi Kurs ishi kirish, ikki bob va har bobning bo‘limlari, xulosa hamda foydalanilgan adabiyotlar bo‘limlaridan iborat. 232.3. O‘yinlardan foydalanish samaradorligini baholash va tavsiyalar Boshlang‘ich sinflarda savod o‘rgatish tayyorlov davrida o‘yinlardan foydalanish samaradorligini baholash pedagogik jarayonning muhim qismi hisoblanadi. O‘yinlar o‘quvchilarning diqqatini jamlash, tafakkurini rivojlantirish, matematik va lingvistik ko‘nikmalarini mustahkamlash hamda ijtimoiy muloqot ko‘nikmalarini shakllantirishga xizmat qiladi. Shu bois, o‘yinlar samaradorligini muntazam kuzatish va baholash jarayoni pedagogik amaliyotda muhim o‘rin egallaydi. Samaradorlikni baholash jarayonida birinchi navbatda o‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalari tahlil qilinadi. Masalan, 10 nafar o‘quvchidan 8 tasi “Raqamlarni joylashtirish” o‘yini natijasida to‘g‘ri ketma-ketlikni tuzsa, bu 80% samaradorlikni bildiradi. Shu bilan birga, har bir o‘quvchi o‘yin davomida faol ishtirok etganligi va o‘z xatolarini tuzatishga bo‘lgan intilishi ham baholanadi. Bu sifat jihatdan baholash metodikasi bo‘lib, o‘quvchilar faoliyati va diqqatini rivojlantirishga xizmat qiladi. O‘yinlar samaradorligini oshirishda bosqichma-bosqich metodika qo‘llash tavsiya etiladi. Birinchi bosqichda pedagog o‘yinning pedagogik maqsadini belgilaydi, masalan, bolalarning raqamlar ketma-ketligini tushunish va qo‘shish-ayirish amallarini mustahkamlash. Ikkinchi bosqichda o‘yin turi tanlanadi va unga mos materiallar tayyorlanadi, masalan, kartochkalar, vizual yordamchi materiallar va o‘quvchilar uchun qisqa ko‘rsatmalar. Uchinchi bosqichda o‘quvchilar o‘yinga tayyorlanadi: ularga o‘yin maqsadi tushuntiriladi, qoidalar eslatiladi va qisqa mashq bilan o‘yinga kirishadi. To‘rtinchi bosqichda o‘yin jarayoni boshqariladi, o‘qituvchi faoliyatni kuzatadi, yordam beradi va o‘quvchilarni faol ishtirok etishga rag‘batlantiradi. Yakuniy bosqichda o‘yin tahlil qilinadi va natijalar baholanadi. Amaliy tajribalar shuni ko‘rsatadiki, 5–10 daqiqa davom etadigan o‘yinlar bolalarning diqqatini eng yaxshi shakllantiradi. Masalan, “So‘z yasash” o‘yini 28Bu o‘yin nutq va so‘z boyligini rivojlantiradi O‘yin 3: “Raqam va harflar aralashmasi” (8 daqiqa) O‘quvchilarga raqamlar va harflar kartochkalari beriladi Ketma-ket raqamlar bilan oddiy matematik masalalar yechiladi va harflardan so‘z hosil qilinadi Shu tarzda mantiqiy fikrlash, diqqat va nutq ko‘nikmalari bir vaqtda rivojlantiriladi O‘yin 4: “Rol o‘yini” (9 daqiqa) Bolalar hayvonlar, kasblar yoki voqea obrazlarini tasvirlaydi Masalan, 6 bolidan iborat guruh “Bozor” rol o‘yinini o‘ynaydi, har biri turli kasbni ifodalaydi Bu o‘yin bolalarning nutqini rivojlantiradi va muloqot ko‘nikmalarini mustahkamlaydi 3. Yakuniy qism (5 daqiqa) O‘yin natijalari tahlil qilinadi, o‘quvchilarning faolligi baholanadi Eng faol guruh yoki o‘quvchilar rag‘batlantiriladi Uyga vazifa: 1–5 harf bilan so‘z hosil qilish va qisqa gap yozish Baholash mezonlari O‘yin nomi Natija ko‘rsatkichi Baholash mezoni Harflarni tanish va joylashtirish To‘g‘ri tartiblangan harflar 3–5 so‘z to‘g‘ri hosil qilinsa So‘z yasash To‘g‘ri hosil qilingan so‘zlar 3–4 harfdan 3 so‘z Raqam va harflar aralashmasi To‘g‘ri yechilgan misollar va so‘zlar 2 misol + 1 so‘z Rol o‘yini Faol ishtirok, nutq va muloqot Har bir o‘quvchi qatnashsa 1O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI “INTERNATIONAL SCHOOL OF FINANCE TECHNOLOGY AND SCIENCE” INSTITUTI “PSIXOLOGIYA VA PEDAGOGIKA” KAFEDRASI “MATEMATIKA O‘QITISH METODIKASI” fanidan KURS ISHI Mavzu: Savod o‘rgatish tayyorlov davrida o‘yinlardan foydalanish B ajardi : Yangıboyeva Sayyora G uruh : 22-BTK-07 Ilmiy rahba r : Nafisa T o’ layeva. Toshkent – 2025 9bolalarning shaxsiy va ijtimoiy rivojlanishida muhim rol o‘ynaydi.O‘yinlar pedagogik jarayonda o‘quvchilarning qiziqishini oshiradi va dars samaradorligini ta’minlaydi. Ular faoliyatga jalb qilinganida, yangi ma’lumotlarni tezroq o‘zlashtiradi va mustaqil fikrlashga intiladi. Tayyorlov davrida o‘yinlar o‘quvchilarning nutq, diqqat, xotira, mantiqiy tafakkur va ijodiy qobiliyatlarini bir vaqtning o‘zida rivojlantiradi. Shu bois, ularning savod ko‘nikmalarini shakllantirishda o‘yinlarning ahamiyati juda katta.O‘yinlar yordamida o‘quvchilarning o‘qishga bo‘lgan motivatsiyasi oshadi. Ular darsni qiziqarli deb hisoblaydi, o‘z bilimlarini mustahkamlashga intiladi va yangi mavzularni o‘rganishga tayyor bo‘ladi. o‘yinlar bolalarning diqqatini jamlash va o‘rganish jarayonini interaktiv qilish imkonini beradi. Ular topshiriqlarni mustaqil va guruh bilan bajaradi, shu orqali amaliy ko‘nikmalarini mustahkamlaydi.Pedagogik tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, tayyorlov davrida o‘yinlardan foydalanish o‘quvchilarning kelajakdagi o‘qish faoliyatiga tayyorgarlik ko‘rishda samarali vositadir. Shu bois, o‘qituvchilar bu davrda o‘yinlarni tizimli va metodik tarzda qo‘llashlari lozim.O‘yinlar bolalarning ijtimoiy, psixologik va intellektual rivojlanishini uyg‘unlashtiradi. Shu nuqtai nazardan, tayyorlov davrida o‘yinlardan foydalanish pedagogik jarayonning ajralmas qismi hisoblanadi va boshlang‘ich sinflarda savod o‘rgatish samaradorligini oshirishga xizmat qiladi. 1.2. O‘yinning pedagogik vazifasi va savod o‘rgatishda roli O‘yin pedagogik jarayonda bolalarning bilim va ko‘nikmalarini rivojlantirish, shuningdek, ularning psixologik va ijtimoiy xususiyatlarini shakllantirishda muhim vosita hisoblanadi. Pedagogik tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, o‘yinlar bolalarning diqqatini jamlash, tafakkurini rivojlantirish va ijodiy fikrlash qobiliyatini oshirishda eng samarali metodlardan biridir. Shu sababli, boshlang‘ich sinflarda o‘yinlarni to‘g‘ri va tizimli qo‘llash darsning samaradorligini sezilarli darajada oshiradi. 10O‘yinlar bolalarning mustaqil fikrlash va qaror qabul qilish qobiliyatini shakllantirishga xizmat qiladi. Masalan, o‘quvchilarga topshiriqlarni o‘yin shaklida berish orqali ular turli yechimlarni mustaqil ravishda izlaydilar va har bir yechimning natijasini baholashni o‘rganadilar. Shu tarzda o‘yinlar nafaqat bilimlarni mustahkamlash, balki mantiqiy tafakkur va muammolarni hal qilish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. O‘yin pedagogik vazifalarining yana biri – bolalarning ijtimoiy ko‘nikmalarini rivojlantirishdir. Guruhli o‘yinlar orqali o‘quvchilar bir-birlari bilan muloqot qilish, hamkorlikda ishlash va birgalikda qaror qabul qilish ko‘nikmalarini o‘rganadilar. Bu esa ularni jamiyatga moslashishga, kommunikativ qobiliyatlarini oshirishga va ijtimoiy aloqalarni rivojlantirishga yordam beradi. Shuningdek, o‘yinlar bolalarning emotsional rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. O‘yin jarayonida bolalar ijobiy kayfiyatda bo‘ladilar, stress va charchash kamayadi, shu bilan birga ular o‘z bilimlarini quvonch bilan mustahkamlashga intiladi. O‘yinlarning motivatsion roli shundaki, ular o‘quvchilarning darsga bo‘lgan qiziqishini oshiradi va bilimga bo‘lgan ishtiyoqini kuchaytiradi. O‘yinlar bolalarning nutqini rivojlantirishda ham muhim ahamiyatga ega. Masalan, rol o‘yinlari, hikoya tuzish va savol-javob o‘yinlari orqali o‘quvchilar yangi so‘zlarni o‘rganadilar, gapirish ko‘nikmalarini mustahkamlashadi va fikrlarini mantiqiy tarzda ifodalashni o‘rganadilar. Shu tariqa o‘yinlar bolalarning lingvistik va mantiqiy tafakkurini uyg‘un rivojlantiradi. O‘yinlar orqali tayyorlov davrida o‘quvchilarning diqqat, xotira va e’tiborini oshirish mumkin. Masalan, raqamlar va shakllar bilan bog‘liq o‘yinlar bolalarning matematik ko‘nikmalarini rivojlantiradi, ular o‘rganayotgan ma’lumotni tezroq eslab qoladi va uni amalda qo‘llashga o‘rganadi. Shu tarzda o‘yinlar bilimlarni o‘zlashtirishni samarali qiladi. Pedagogik tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, o‘yinlar bolalarning ijodiy fikrlashini rivojlantiradi. Masalan, musobaqa shaklidagi yoki fantastik hikoya 26O‘yinlardan foydalanish jarayonida bolalarning qiziqishi va motivatsiyasini saqlash juda muhimdir. Shu bois, o‘qituvchi o‘yinlarni rang-barang, interaktiv va qiziqarli qilishga harakat qiladi. Masalan, rol o‘yinlarini teatr shaklida yoki “bozor” mavzusida o‘tkazish bolalarning qiziqishini oshiradi. Amaliyotda o‘yinlar orqali bolalarning 1–10 raqamlar bilan ishlash, qo‘shish-ayirish, mantiqiy tafakkur, nutq va so‘z boyligini rivojlantirish, hamkorlik va muloqot ko‘nikmalarini shakllantirish mumkin. Shu bilan birga, o‘yinlar bolalarda mustaqil fikrlash va ijodiy qobiliyatni rivojlantirishga xizmat qiladi. Dars ishlanma Fan: Ona tili / Savod o‘rgatish Sinf: 1–2-sinf (tayyorlov davri) Mavzu: Savod o‘rgatish tayyorlov davrida o‘yinlardan foydalanish Dars turi: Tayyorlov / Amaliy o‘yin mashg‘uloti Vaqt: 45 daqiqa Ma’lumot va vositalar Harflar va raqamlar kartochkalari Vizual yordamchi materiallar (plakatlar, rasm va belgilashlar) Taxta va markerlar Stikerlar yoki mukofot belgilar Maqsadlar Ta’limiy: O‘quvchilarga harflar va so‘zlarni tanishtirish, mustahkamlash 13birgalikda qaror qabul qilishni o‘rganadi. Guruhli o‘yinlar bolalarning jamiyatga moslashish qobiliyatini oshiradi va kommunikativ ko‘nikmalarini mustahkamlaydi. Musobaqa va turnirlar bolalarning raqobatbardoshligini rivojlantiradi va ularni faoliyatga jalb qiladi. Masalan, savod o‘rgatishda savol-javob musobaqalari orqali o‘quvchilar bilimlarini mustahkamlashadi va tezkorlik bilan javob berish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Shu bilan birga, musobaqalar bolalarning o‘zini namoyon etishiga, ishtirokchilik hissini kuchaytirishga yordam beradi. Savol-javob o‘yinlari diqqatni jamlash, eslab qolish va ma’lumotlarni tezkor tarzda qayta ishlash ko‘nikmalarini rivojlantiradi. O‘quvchilar o‘yinning qoidalariga binoan bir-biriga savollar beradilar, javoblarni topadilar va bilimlarni mustahkamlaydilar. Shu tariqa, savol-javob o‘yinlari bolalarning bilimini baholash va mustahkamlash vositasi sifatida ishlatiladi. Hikoya va fantaziya asosidagi o‘yinlar bolalarning ijodiy tafakkurini rivojlantiradi. Masalan, hikoya yaratish, voqealarni tasvirlash yoki fantaziya asosidagi rollarni o‘ynash orqali bolalar o‘z tasavvurini kengaytiradi, so‘z boyligini oshiradi va nutq ko‘nikmalarini mustahkamlashadi. O‘yin turlarini tanlashda o‘quvchilarning yosh xususiyatlari, dars mavzusi va pedagogik maqsadlar hisobga olinadi. Masalan, kichik yoshdagi bolalar uchun qisqa, sodda va qiziqarli o‘yinlar samarali bo‘ladi, katta sinflarda esa murakkabroq, mantiqiy va guruhli o‘yinlar qo‘llanishi mumkin. O‘yinlar yordamida tayyorlov davrida o‘quvchilarning bilim darajasi muntazam ravishda tekshiriladi. Shu tarzda, o‘quvchilar o‘z bilimlarini amalda qo‘llashga o‘rganadi, xatolarini aniqlaydi va tuzatadi. Bu esa savod ko‘nikmalarini mustahkamlash jarayonini samarali qiladi. O‘yinlarning yana bir ahamiyati shundaki, ular bolalarning diqqatini jamlash va o‘rganish jarayonini interaktiv qilish imkonini beradi. Masalan, 5jamlash, mustaqil fikrlash, mantiqiy tafakkur va ijodiy qobiliyatlarini rivojlantiradi. Tayyorlov davrida o‘yinlardan foydalanish o‘quvchilarda o‘qishga bo‘lgan qiziqishni oshiradi. Ular bilimni interaktiv tarzda o‘rganib, yangi mavzularni tezroq tushunadi. Shu bilan birga, o‘yinlar bolalarni faoliyatga jalb qiladi, dars jarayonini qiziqarli va samarali qiladi. O‘yinlar bolalarning ijtimoiy ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi. Guruhli o‘yinlar orqali o‘quvchilar bir-birlari bilan hamkorlik qilishni o‘rganadi, fikr almashadi va o‘zaro hurmatni rivojlantiradi. Bu esa jamiyatga moslashish va muloqot qilish qobiliyatini oshiradi. Pedagogik amaliyotda o‘yinlardan foydalanish o‘qituvchilarga darslarni samarali rejalashtirish imkonini beradi. O‘yinlar yordamida o‘quvchilarni mavzuga jalb qilish, ularning bilim darajasini aniqlash va mustahkamlash osonlashadi. Shu sababli, o‘yinlardan foydalanish pedagogik jarayonning samaradorligini oshiradi.Shuningdek, o‘yinlar bolalarning xotira va e’tiborini rivojlantiradi. Masalalarni yechish, topshiriqlarni bajarish va o‘yin jarayonida turli vazifalarni bajarish orqali o‘quvchilarning mantiqiy tafakkuri mustahkamlanadi. Bu esa ularning kelajakdagi o‘qish faoliyati uchun mustahkam poydevor yaratadi. O‘yinlardan foydalanishning yana bir ahamiyati shundaki, ular o‘quvchilarda ijobiy ruhiy kayfiyatni shakllantiradi. O‘yin jarayonida bolalar o‘zlarini erkin his qiladi, stress va charchash kamayadi, darsga bo‘lgan motivatsiyasi oshadi. Kurs ishi mavzusining obyekti – boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida savod o‘rgatish jarayoni. Kurs ishi mavzusining predmeti – tayyorlov davrida o‘yinlardan foydalanishning pedagogik metodikasi va samaradorligi. 313) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2022-yil 11- maydagi “Xalq ta’limi tizimida o‘quv-tarbiya jarayonlarini sifat jihatidan yangi bosqichga olib chiqish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ–220-sonli Qarori. 4) Abdurahmonova, G. T. “Boshlang‘ich sinfda matematika o‘qitish metodikasi.” – Toshkent: “Fan va texnologiya”, 2021. – 210 b. 5) Rasulova, N. I. “Matematika darslarida o‘quvchilarning mantiqiy tafakkurini rivojlantirish metodikasi.” – Toshkent: “Yangi asr avlodi”, 2019. – 188 b. 6) Karimova, M. R. “Boshlang‘ich ta’limda masala yechish ko‘nikmalarini shakllantirish.” – Toshkent: TDPU nashriyoti, 2020. – 176 b. 7) Usmonova, S. M. “Matematika o‘qitishda interfaol metodlardan foydalanish.” – Samarqand: “Zarafshon”, 2018. – 154 b. 8) To‘xtayeva, G. Sh. “Boshlang‘ich sinf matematika darslarida vizual vositalarning ahamiyati.” – Toshkent: “Istiqlol”, 2022. – 142 b. 9) Ahmedova, N. A. “Matematika fanini o‘qitishda zamonaviy texnologiyalar.” – Namangan: “Tafakkur”, 2017. – 132 b. 10) Xudoyberdiyeva, Z. “Boshlang‘ich sinflarda tezlik, masofa va vaqt masalalarini yechish metodikasi.” – Toshkent: TDPU, 2023. – 120 b. 11) Abdullayeva, D. M. “Matematika fanini o‘qitishda ko‘rgazmali qurollar va elektron resurslar.” – Buxoro: “BuxDU”, 2018. – 160 b. 12) Shodiyeva, G. E. “Boshlang‘ich sinf matematika darslarida interaktiv yondashuvlar.” – Toshkent: “Noshir”, 2020. – 128 b. 13) Qodirova, M. “Matematika fanini o‘qitishda STEAM texnologiyalarning o‘rni.” – Toshkent: “Ilm ziyo”, 2022. – 150 b. 14) Raxmonqulova, M. B. “Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida matematik tafakkurni rivojlantirish.” – Toshkent: “Sharq”, 2019. – 140 b. 15) O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi. “3-sinf Matematika darsligi.” – Toshkent: “O‘qituvchi”, 2021. – 160 b. 8yordamida ular fikr yuritish, muammolarni hal qilish va mantiqiy tafakkur qobiliyatini rivojlantiradi. Masalan, matematik o‘yinlar orqali bolalar sonlarni solishtirish, oddiy hisoblash va mantiqiy munosabatlarni o‘rganadi.Shuningdek, o‘yinlar bolalarning xotira va eslab qolish qobiliyatini oshiradi. Ma’lumotlarni o‘yin shaklida qabul qilganida, ular tezroq eslab qoladi va uni amalda qo‘llashga o‘rganadi. Bu esa tayyorlov davrida bilimlarni mustahkamlashda muhim ahamiyatga ega. O‘yinlar yordamida tayyorlov davrida bolalarning ijodiy qobiliyatlari rivojlantiriladi. Masalan, rol o‘yinlari, hikoya tuzish va rasm chizish kabi faoliyatlar bolalarning ijodiy fikrlashini oshiradi. Shu bilan birga, ular yangi g‘oyalar yaratish, turli vaziyatlarni hal qilish va qaror qabul qilish ko‘nikmalarini shakllantiradi.Pedagogik tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, tayyorlov davrida o‘yinlardan foydalanish o‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va qobiliyatlarini mustahkamlashda eng samarali vositalardan biri hisoblanadi. Shu sababli, o‘qituvchilar bu davrda o‘yinlardan tizimli va metodik tarzda foydalanishlari zarur. 2 O‘yinlar bolalarning psixologik holatini yaxshilashga ham xizmat qiladi. Tayyorlov davrida bolalar ko‘pincha yangi muhitga moslashishga urinadi. O‘yinlar esa ularni rag‘batlantiradi, ijobiy kayfiyat yaratadi va stressni kamaytiradi. Shu tarzda, o‘quvchilar darsga ko‘proq jalb qilinadi va bilim olishga qiziqish oshadi. o‘yinlar bolalarning mustaqil ishlash ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Masalalarni yechish, topshiriqlarni bajarish va guruh ichida faoliyat yuritish orqali ular o‘z bilimlarini amalda qo‘llashni o‘rganadi. Bu esa tayyorlov davrining asosiy maqsadlaridan biri hisoblanadi. Tayyorlov davrida o‘yinlardan foydalanish o‘quvchilarning ijtimoiy qobiliyatlarini rivojlantiradi. Ular bir-biri bilan muloqot qilish, fikrlarini ifodalash va jamoada ishlashni o‘rganadi. Shu nuqtai nazardan, o‘yinlar 2 Jumayeva, G‘. Savodga o‘rgatish davrida interfaol usullardan foydalanish . Buxoro: BuxDU nashriyoti, 2024 , 28 bet. 3216) Nurmatova, S. “Boshlang‘ich ta’limda matematik masalalarni yechish jarayonini baholash.” – Farg‘ona: “Ilm sari”, 2020. – 116 b. 17) Alimova, D. “Raqamli texnologiyalar asosida matematika o‘qitish samaradorligini oshirish.” – Toshkent: “Fan va texnologiya”, 2023. – 134 b. 18) Ruzieva, L. “Boshlang‘ich ta’limda kompetensiyaviy yondashuv asosida matematika o‘qitish.” – Toshkent: TDPU, 2018. – 148 b. Foydalanilgan internet manbalar 1. www.ziyonet.uz 2. www.pedagog.uz 3. https://uzedu.uz 4. https://president.uz 5. https://kitob.uz 6. https://eduportal.uz 7. https://school-edu.uz 4Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi Pedagogik adabiyotlarda o‘yinlardan foydalanish masalasi keng yoritilgan. Xalqaro va milliy tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, o‘yin usullari boshlang‘ich sinflarda savod o‘rgatish jarayonida samarali natijalar beradi. Masalan, o‘yinlar orqali o‘quvchilar matematika, ona tili, tabiatshunoslik kabi fanlardan mustaqil bilim olish ko‘nikmalarini rivojlantiradilar. Shu bilan birga, tayyorlov davrida o‘yinlarni tizimli va metodik tarzda qo‘llashning o‘ziga xos jihatlari hali to‘liq o‘rganilmagan. Ko‘plab tadqiqotlar faqat umumiy tavsiyalarni beradi, ammo har bir mavzu va yoshga mos o‘yinlarni rejalashtirish, ularning samaradorligini baholash va amaliy ishlanmalarni ishlab chiqish masalalari kam yoritilgan. Ba’zi milliy tadqiqotlarda tayyorlov davrida o‘yinlardan foydalanishning psixologik, metodik va didaktik jihatlari tahlil qilingan, lekin ularning keng qo‘llanilishi va amaliyotga tatbiq etilishi haqida yetarlicha material mavjud emas. Shu sababli, mavzu bo‘yicha chuqur tadqiqot olib borish, amaliy tavsiyalar ishlab chiqish va o‘qituvchilarga metodik ko‘rsatmalar berish zarurati mavjud. Shuningdek, o‘yinlarni qo‘llash orqali o‘quvchilarda mustaqil fikrlash, mantiqiy tafakkur, diqqatni jamlash, ijodiy qobiliyat va jamoaviy ishlash ko‘nikmalarini rivojlantirish imkoniyati mavjudligi aniqlangan. Shu nuqtai nazardan, mavzu ilmiy va amaliy jihatdan o‘rganishga loyiqdir. O‘rganilgan adabiyotlar va tajribalar shuni ko‘rsatadiki, tayyorlov davrida o‘yinlardan foydalanish o‘qituvchilarga dars jarayonini qiziqarli, samarali va interaktiv tarzda tashkil etishga yordam beradi. Shu bois, kurs ishining mavzusi pedagogik amaliyotda dolzarb hisoblanadi va uning natijalari boshlang‘ich sinflarda savod o‘rgatish jarayonini takomillashtirishda foydali bo‘ladi. Kurs ishi mavzusining ahamiyati Boshlang‘ich sinflarda savod o‘rgatish tayyorlov davrida o‘yinlardan foydalanishning ahamiyati juda katta. O‘yinlar orqali o‘quvchilar nafaqat bilimlarni o‘zlashtiradi, balki ularning psixologik va ijtimoiy rivojlanishiga ham yordam beradi. O‘yinlar bolalarning diqqatini 11asosida tashkil etilgan o‘yinlar orqali o‘quvchilar yangi g‘oyalarni yaratishga, turli vaziyatlarni hal qilishga va muammolarga ijodiy yondashishga o‘rganadilar. Bu esa savod ko‘nikmalarini shakllantirish jarayonini boyitadi. O‘yinlar bolalarning mustaqil ishlash ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Ular o‘yin jarayonida topshiriqlarni bajaradi, yechimlarni izlaydi va natijalarni baholashni o‘rganadi. Shu tarzda o‘quvchilar o‘z bilimlarini mustahkamlash, mantiqiy tafakkur va amaliy ko‘nikmalarini rivojlantirish imkoniga ega bo‘ladi. 3 Jadval. O‘yinlarning pedagogik vazifasi va savod o‘rgatishda roli O‘yin turi Pedagogik vazifasi Savod o‘rgatishda roli Rol o‘yinlari Nutq, muloqot va ijodiy fikrlashni rivojlantirish Yangi so‘z va jumlalarni o‘rganish, gapirish ko‘nikmasi Matematik o‘yinlar Mantiqiy tafakkur, muammolarni hal qilish Raqamlar, amallar va masalalarni oson o‘zlashtirish Hikoya tuzish o‘yinlari Fantaziya va ijodiy tafakkur rivoji Nutqni rivojlantirish, matn tuzish ko‘nikmalarini oshirish Guruhli musobaqalar Hamkorlik, kommunikativ ko‘nikmalarni shakllantirish Birgalikda ishlash va bilimlarni mustahkamlash Savol-javob o‘yinlari Diqqat va eslab qolish qobiliyatini oshirish Yangi ma’lumotlarni mustahkamlash va tekshirish O‘yinlar yordamida bolalar turli mavzularni osonroq o‘zlashtiradi. Masalan, raqamlar, harflar yoki oddiy matematik amallar bilan bog‘liq o‘yinlar bolalarning e’tiborini jalb qiladi va ular o‘rganilayotgan mavzuni tezroq tushunadi. Shu bilan birga, o‘yinlar bolalarning bilimlarni amalda qo‘llash qobiliyatini oshiradi.O‘yinlarning pedagogik vazifalaridan yana biri – bolalarning psixologik barqarorligini oshirishdir. O‘yin jarayonida bolalar 3 Namangan davlat universiteti. Nutq o‘stirish nazariyasi va metodikasi . Namangan: NamDU nashriyoti, 2024 , 56 bet. 152.1. O‘yinlarni rejalashtirish va o‘tkazish bosqichlari Savod o‘rgatish tayyorlov davrida o‘yinlarni tashkil etish jarayoni puxta rejalashtirilgan va bosqichma-bosqich amalga oshirilishi zarur. O‘yinlarni rejalashtirish va o‘tkazishning samarali usullari bolalarning yosh xususiyatlari, mavzu mazmuni, dars maqsadi va pedagogik sharoitga bog‘liq. Shu sababli, har bir o‘yin oldindan aniq maqsad va vazifalar bilan belgilanishi lozim. O‘yinlarni rejalashtirishning birinchi bosqichi – pedagogik maqsadni aniqlashdir. O‘qituvchi o‘quvchilarning bilim darajasi, ko‘nikmalari va ehtiyojlarini hisobga olib, o‘yin orqali qanday bilim va ko‘nikmalarni shakllantirishni belgilaydi. Masalan, raqamlar va harflarni o‘rgatish jarayonida o‘yin yordamida diqqatni jamlash, mantiqiy tafakkur va nutq ko‘nikmalarini rivojlantirish maqsad qilinadi. Ikkinchi bosqich – o‘yin turini tanlashdir. O‘yin turini tanlashda o‘quvchilarning yosh xususiyatlari, dars mazmuni va pedagogik maqsad hisobga olinadi. Masalan, kichik yoshdagi bolalar uchun qisqa va sodda o‘yinlar samarali bo‘lsa, katta sinflarda murakkabroq, guruhli va mantiqiy o‘yinlar qo‘llanishi mumkin. Shu bilan birga, o‘yin turi mavzu bilan uyg‘un bo‘lishi va dars maqsadiga xizmat qilishi zarur. Uchinchi bosqich – o‘yin qoidalarini ishlab chiqish va vositalarni tayyorlashdir. O‘qituvchi o‘yin qoidalarini soddalashtirib, bolalarga tushunarli tarzda tushuntiradi. Shu bilan birga, o‘yin uchun zarur bo‘lgan materiallar, vositalar va rekvizitlar tayyorlanadi. Masalan, matematik o‘yinlarda raqam kartochkalari, o‘qish o‘yinlarida harf kartochkalari va vizual yordamchi materiallar ishlatiladi. To‘rtinchi bosqich – o‘yinni o‘quvchilarga tushuntirish va ularga tayyorlashdir. O‘qituvchi o‘quvchilarga o‘yin maqsadini va qoidalarini aniq tushuntiradi, savollar berib, bolalarning o‘yinni to‘g‘ri tushunganligini tekshiradi. Shu bilan birga, o‘yin oldidan kichik mashq yoki namoyish orqali bolalarni tayyorlash mumkin. 30Tadqiqot davomida tayyorlov davrida o‘yinlarni rejalashtirish, o‘tkazish va baholashning metodik jihatlari batafsil o‘rganildi. Shuningdek, harflar va so‘zlarni shakllantirish, raqamlar va oddiy matematik masalalarni yechish, rol o‘yinlari va kombinatsiyalangan o‘yinlar yordamida o‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalarini mustahkamlash mumkinligi tasdiqlandi. O‘yinlar orqali o‘quvchilarning faolligi va qiziqishi ortadi, ular bir-biri bilan muloqot qilib, hamkorlik ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Shu bilan birga, o‘yinlardan foydalanish o‘qituvchilarga o‘quv jarayonini interaktiv va qiziqarli qilish imkonini beradi. Xulosa qilib aytganda, tayyorlov davrida o‘yinlardan foydalanish boshlang‘ich sinflarda savod o‘rgatish samaradorligini oshiradi va o‘quvchilarning umumiy rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Shu sababli, o‘yinlar pedagogik jarayonda tizimli va metodik tarzda qo‘llanilishi muhimdir. Men ushbu ishni bajarish orqali savod o‘rgatish jarayonida o‘yinlarning ahamiyati va ularni samarali qo‘llash usullarini yaxshilab o‘rganib chiqdim hamda kelajakda darslarda qo‘llash bo‘yicha amaliy tavsiyalar ishlab chiqdim. Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati Prezident farmonlari va qarorlari ro‘yxati 1) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2019-yil 29- apreldagi “O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi to‘g‘risida”gi PF–5712-sonli Farmoni. 2) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2020-yil 6- noyabrdagi “Xalq ta’limi tizimini yanada takomillashtirishga oid qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi PQ–4884-sonli Qarori. 14o‘yin shaklida berilgan topshiriqlar bolalarning faoliyatga jalb qilinishini oshiradi va ular mavzuni mustahkamlashga intiladi. Pedagogik tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, boshlang‘ich sinflarda o‘yinlardan foydalanish nafaqat bilimlarni mustahkamlash, balki bolalarning umumiy rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Shu bois, o‘qituvchilar o‘yinlarni tizimli va metodik tarzda darsga qo‘llashlari zarur. Jadval. Boshlang‘ich sinflarda o‘yin turlari va ularning savod o‘rgatishda roli O‘yin turi Savod o‘rgatishda roli Misol va izoh Rol o‘yinlari Nutq va muloqot ko‘nikmalarini rivojlantiradi Turli kasb yoki voqea rollarini o‘ynash Matematik o‘yinlar Mantiqiy tafakkur va amallarni o‘rganishga yordam beradi Sonlar bilan bog‘liq topshiriqlar Guruhli o‘yinlar Hamkorlik va ijtimoiy ko‘nikmalarni rivojlantiradi Guruh bo‘lib muammolarni yechish Musobaqa va turnirlar Raqobatbardoshlik va tezkor javob berishni oshiradi Savol-javob musobaqalari Savol-javob o‘yinlari Diqqat va eslab qolish ko‘nikmalarini mustahkamlaydi O‘quvchilar bir-biriga savol berib javob topish Hikoya va fantaziya asosidagi o‘yinlar Ijodiy tafakkur va nutq rivojini oshiradi Hikoya yaratish va voqealarni tasvirlash II bob. Savod o‘rgatish tayyorlov davrida o‘yinlarni tashkil etish metodikasi 27Nutq, diqqat va mantiqiy fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantirish Rivojlantiruvchi: Hamkorlik va guruhda ishlash ko‘nikmalarini shakllantirish Ijodiy fikrlashni rag‘batlantirish Tarbiyaviy: O‘quvchilarda bilimga qiziqish va motivatsiyani oshirish O‘yin orqali o‘quv jarayonini qiziqarli va interaktiv qilish Darsning bosqichlari 1. Tashkiliy qism (5 daqiqa) Salomlashish, sinfni tayyorlash Dars maqsadi va o‘yin mavzusi haqida qisqacha tushuntirish Diqqatni jamlash uchun qisqa harakatli mashq (masalan, “Har bir o‘quvchi 3 harfni aytadi va qo‘lini ko‘taradi”) 2. Asosiy qism (35 daqiqa) O‘yin 1: “Harflarni tanish va joylashtirish” (10 daqiqa) O‘quvchilarga A–Z yoki O‘zbek alifbosidagi harflar kartochkalari beriladi Bolalar harflarni ketma-ketlikda joylashtiradi, so‘z hosil qiladi Har bir o‘quvchi 2–3 daqiqa davomida faol ishtirok qiladi Guruh mashqi orqali hamkorlik va mantiqiy fikrlash ko‘nikmalari rivojlantiriladi O‘yin 2: “So‘z yasash” (8 daqiqa) Harflar kartochkalari tarqatiladi Har bir guruh 3–4 harfdan so‘z hosil qiladi O‘quvchilar so‘zlarni o‘qib, talaffuzini tekshiradilar 19Shu sababli, o‘yinlar dars jarayonida maqsadga muvofiq va bosqichma-bosqich rejalashtirilishi zarur. Matematik o‘yinlar 1. “Raqamlarni joylashtirish” o‘yini O‘quvchilarga 1–10 gacha raqamlar yozilgan kartochkalar beriladi. Ushbu o‘yin bolalarga raqamlarni tanish va ularni ketma-ketlikda joylashtirish imkonini beradi. Masalan, 10 kartochka yordamida o‘quvchilar raqamlarni 1 dan 10 gacha tartiblashadi. Har bir o‘quvchi 2–3 daqiqa davomida faoliyat ko‘rsatadi. Bu vaqt ichida bolalar raqamlar ketma-ketligini eslab qoladi, ularga qo‘shish va ayirish amallari bilan ishlash imkoniyati yaratiladi. Guruhli mashqlar 5 daqiqa davom etadi. Bu mashqlar bolalar o‘rtasida hamkorlik va muloqot ko‘nikmalarini shakllantiradi. Misol uchun, 4 nafar bola bir guruhda ishlaganda, ular raqamlarni bir-biriga ulashadi va birgalikda ketma- ketlikni yaratadi. Shu tarzda bolalar bir-birining harakatini kuzatib, yordam berish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. O‘yin davomida o‘qituvchi bolalarning diqqatini jamlaydi va ularni faol ishtirok etishga yo‘naltiradi. Masalan, 10 ta raqam kartochkasi bilan ishlash jarayonida har bir bola 2–3 marta ketma-ketlikni tuzadi. Shu bilan birga, o‘quvchilar o‘z xatolarini tuzatib, to‘g‘ri ketma-ketlikni yaratadi. Bu ularning mantiqiy tafakkurini va matematik fikrlashini mustahkamlaydi. Har bir o‘yin yakunida o‘qituvchi natijalarni baholaydi. Agar 8 nafar o‘quvchidan 7 tasi ketma-ketlikni to‘g‘ri tuzsa, bu 87% natija beradi. Shu baho orqali o‘qituvchi o‘yin samaradorligini aniqlaydi va kelgusi mashqlar uchun tavsiyalar ishlab chiqadi. O‘yin davomida bolalarga qo‘shimcha topshiriqlar berilishi mumkin. Masalan, raqamlarni teskari ketma-ketlikda joylashtirish yoki qo‘shish misollarini yechish orqali mashqning qiyinchilik darajasi oshiriladi. Bu esa bolalarning diqqatini yanada rivojlantiradi va tafakkur ko‘nikmalarini mustahkamlaydi. 12ijobiy hissiyotlarni qabul qiladi, stress kamayadi va darsga qiziqish oshadi. Shu tarzda o‘yinlar pedagogik jarayonning motivatsion vositasi sifatida xizmat qiladi. 1.3. Boshlang‘ich sinflarda savod o‘rgatishda o‘yin turlari Boshlang‘ich sinflarda savod o‘rgatishda o‘yinlar o‘quv jarayonini qiziqarli va samarali qilishda muhim vosita hisoblanadi. O‘yinlar nafaqat bilimlarni mustahkamlash, balki bolalarning diqqat, tafakkur va nutq ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Shu sababli, o‘qituvchilar tayyorlov davrida turli o‘yin turlarini bilishi va ularni darsga mos tarzda qo‘llashi zarur. O‘yinlarni turkumlash orqali ularni tizimli ravishda qo‘llash mumkin. Masalan, savod o‘rgatishda asosiy o‘yin turlari quyidagilardan iborat: rol o‘yinlari, matematik o‘yinlar, guruhli o‘yinlar, musobaqa va turnirlar, savol- javob o‘yinlari hamda hikoya va fantaziya asosidagi o‘yinlar. Har bir o‘yin turi o‘quvchilarning ma’lum qobiliyatlarini rivojlantirishga xizmat qiladi va dars samaradorligini oshiradi. Rol o‘yinlari boshlang‘ich sinflarda bolalarning nutqini rivojlantirishda samarali vosita hisoblanadi. Masalan, o‘quvchilar turli kasb yoki personaj rollarini o‘ynab, yangi so‘zlarni o‘rganadi va gapirish ko‘nikmalarini mustahkamlaydi. Rol o‘yinlari orqali bolalar o‘z fikrlarini ifodalashni, muloqot qilishni va ijodiy tafakkurini rivojlantiradi. Matematik o‘yinlar bolalarning mantiqiy tafakkurini shakllantirish, sonlar, amallar va masalalarni tushunish va yechishda qo‘llaniladi. Masalan, raqamlar bilan bog‘liq o‘yinlar orqali o‘quvchilar sonlarni solishtirish, qo‘shish va ayirish amallarini amaliyotda qo‘llashni o‘rganadi. Matematik o‘yinlar shuningdek, bolalarning diqqatini jamlash va muammolarni mustaqil hal qilish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Guruhli o‘yinlar bolalarning ijtimoiy ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Bu o‘yinlar orqali o‘quvchilar bir-biri bilan hamkorlik qiladi, fikr almashadi va 3 Kirish Kurs ishi mavzusining dolzarbligi Boshlang‘ich sinflarda savod o‘rgatish tayyorlov davrida o‘yinlardan foydalanish masalasi bugungi pedagogik amaliyotda juda dolzarb hisoblanadi. O‘yinlar o‘quvchilarda mustaqil fikrlash, diqqatni jamlash, tafakkur va ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirishga xizmat qiladi. Shu bilan birga, o‘yinlar yordamida dars jarayoni qiziqarli va interaktiv bo‘lib, bolalarning bilimga bo‘lgan qiziqishi oshadi. Tayyorlov davri o‘quvchilarning o‘qishga kirishidan oldingi davr bo‘lib, bu vaqt ichida ularning nutqi, fikrlash qobiliyati, diqqat va xotira ko‘nikmalari shakllanadi. Shu sababli, pedagogik amaliyotda o‘yinlardan foydalanish o‘quvchilarning psixologik va intellektual rivojlanishida muhim ahamiyatga ega. O‘yin jarayonida o‘quvchilar o‘z bilimlarini amalda qo‘llash imkoniyatiga ega bo‘ladi, yangi ma’lumotlarni tezroq va samarali o‘zlashtiradi. O‘yinlar nafaqat bilimni mustahkamlashga, balki ijtimoiy ko‘nikmalarni rivojlantirishga ham xizmat qiladi. Masalan, guruhli o‘yinlar orqali o‘quvchilar bir-birlari bilan hamkorlikda ishlashni o‘rganadilar, bir-birining fikrlarini tinglash va baholash qobiliyatini rivojlantiradilar. Shu tarzda, o‘yinlar o‘quvchilarning jamiyatga moslashishini va kommunikativ ko‘nikmalarini oshiradi. Shuningdek, o‘yinlar dars jarayonini monotonlikdan saqlaydi va bolalarning qiziqishini yuqori darajada ushlab turadi. O‘quvchilar faoliyatga jalb qilinganida, ular o‘rganayotgan mavzuni yaxshiroq tushunadilar va mustaqil ishlashga intilishadi. Bu esa o‘qituvchiga dars samaradorligini oshirish va har bir o‘quvchining individual rivojlanish darajasini aniqlash imkonini beradi. Pedagogik tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, o‘yin metodikasi boshlang‘ich sinflarda savod o‘rgatishda eng samarali vositalardan biri hisoblanadi. Shu bois, bu mavzu bugungi ta’lim tizimida dolzarb bo‘lib qolmoqda va o‘qituvchilar uchun o‘quv jarayonini yanada qiziqarli, interaktiv va natijali qilish imkonini beradi. 16Beshinchi bosqich – o‘yin jarayonini tashkil etish va boshqarishdir. O‘qituvchi o‘quvchilarning faoliyatini kuzatadi, ularni to‘g‘ri yo‘naltiradi va kerak bo‘lsa, yordam beradi. O‘yin davomida bolalarning e’tiborini saqlash, qoidalarni buzmaslik va hamkorlikni ta’minlash muhim hisoblanadi. Oltinchi bosqich – o‘yin yakunini tahlil qilish va natijalarni baholashdir. O‘qituvchi o‘quvchilarning faoliyatini kuzatadi, bilim va ko‘nikmalarni baholaydi. Shu bilan birga, o‘yin jarayonida kuzatilgan muvaffaqiyatlar va qiyinchiliklar tahlil qilinadi, kelgusi darslar uchun tavsiyalar ishlab chiqiladi. O‘yinlarni rejalashtirish va o‘tkazish jarayonida pedagogik tavsiyalar muhim ahamiyatga ega. Masalan, o‘yinlarni qisqa, sodda va qiziqarli qilish, bolalarning yosh xususiyatlariga moslash, guruhda ishlashni rag‘batlantirish va bilimni amalda qo‘llash imkonini berish tavsiya etiladi. O‘yinlarni rejalashtirish va o‘tkazishning samarali usuli – bosqichma- bosqich metodni qo‘llashdir. Har bir bosqich aniq maqsad, vazifa va natija bilan bog‘langan bo‘lishi kerak. Shu tarzda, o‘yinlar dars jarayonini interaktiv, qiziqarli va samarali qiladi, bolalarning bilim, ko‘nikma va qobiliyatlarini rivojlantiradi. Jadval. O‘yinlarni rejalashtirish va o‘tkazish bosqichlari Bosqich Mazmuni va vazifasi Misol va izoh Pedagogik maqsadni aniqlash O‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalarini rivojlantirish maqsadini belgilash Raqamlar va harflar bilan ishlash O‘yin turini tanlash Dars maqsadi va bolalarning yosh xususiyatlariga mos o‘yin turini tanlash Rol o‘yinlari, matematik o‘yinlar O‘yin qoidalari va vositalar O‘yin qoidalari, material va vositalarni tayyorlash Kartochkalar, vizual yordamchi materiallar O‘quvchilarni tayyorlash O‘quvchilarga o‘yin maqsadi va qoidalarni tushuntirish, Namoyish yoki qisqa mashq orqali

Savod o‘rgatish tayyorlov davrida o‘yinlardan foydalanish

Купить