Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	35000UZS
Размер	38.2KB
Покупки	0
Дата загрузки	29 Май 2025
Расширение	docx
Категория	Педагогика

Sinfdan tashqari asosiy bosqich darslarini tashkil etish (3-sinf misolida)

yaratish bilan bolalarda estetik did va ahloqiy sifatlarni mujassamlashtradi.Ularda
hayot go’zalligini idrok etishga o’rgatadi.So’z san’ati badiiy asarda o’z ifodasini
topadi.Xalq badiiy so’zning yosh avlod tarboyasidagi kuch-qudrati va jozibasiga
qadim zamonlardanoq e’tibor berib kelingan.Badiiy so’z xalqning barcha madaniy
boyliklarini abadiylashtirgan.Buning uchun esa o’quvchi albatta og’zaki xalq
ijodni yaqindan o’rganishi lozim.Ertaklar-yaxshilikka yetaklar deganlariday
o’quvchi ertaklar bilan tanishar ekan mard,jasur,vatanparvar,mehribon
bo’lishga,topishmoqlar o’qir ekan,topog’on,bilimdon,zukko bo’lishga intiladi.Shu
bilan bir qatorda sinfdan tashqari o’qish darslarini samaradorligini o’stirishda
“Sinfdan tashqari o’qish”
burchagini yuritish juda katta ahamiyatga ega.Chunki “Sinfdan tashqari o’qish
burchagi turlicha bezatilishi mumkin.Bu ishlar o’quvchilarning ilg’or pedagogik
mahoratiga va ijodkorligiga bog’liqdir.”Sinfdan tashqari o’qish burchagi” qanday
bezatilmasin,u yerda topshiriq,,rasm va shu kabilarni ishlab ilib qo’yish uchun
taxtayoki kitob javoni bo’lishi shart.(150x100) kattalikdagi stend devorga
qistirilib,uning tepa qismiga “Sinfdan tashqari o’qish burchagi” deb yozub
qo’yiladi.O’quvchilar navbatdagi sinfdan tashqari o’qish darsigacha o’qishlari
uchun tavsiya etiladigan
adabiyotlar ro’yxati unga joylashtirilishi mimkin. Masalan:“ Do’stlik” mavzusida
sinfdan tashqari o’qish burchagi tashkil qilsak ishni quyidagicha bajaramiz.
Tavsiya qilinadigan adabiyotlar:
____________________________
1.”Laylak bilan tulki” O’zbek xalq ertagi.
2.”Arslon bilan it”. Lev Tolstoy.
3.”Kapalak” Zulfiya. Sherlar to’plami.
4.”O’tinchi yigit bilan sher” ertak.
5.”Ko’ngilchan o’tinchi” ertak.
6.”Asalari bilan pashsha” ertak.
Ertak asosida chizilgan sur’atlar va
aplikassiyalar.
9

dasturlarining bo’limlari bilan bevosita bog’liq. O’qish darslarida o’tilgan
mavzular asosida badiiiy kitiblar axtarish,asar qahramonlarining nomlarini
yozish,ularni tasvirlab berish,ijodiy rasm ishlash,fikrni yakunlash uchun mos
maqollar yod olish ko’nikmalarini shakllantirish dolzarb metodik manba ekanligini
aniqlash, ularning didaktik asosini belgilash ham mashg‘ulotning predmeti
hisoblanadi.
TADQIQOTNING MAQSADI. Sinfdan tashqari o’qish mashg’ulotlarida va unga
ma’lum bir o‘zgartirishlar kiritishda yangi pedagogik texnologiyalardan
foydalanishning samarali usullarini shakllantirish kurs ishi mavzusi bo‘yicha olib
borayotgan tadqiqot ishimizning maqsadi hisoblanadi.
TADQIQOTNING VAZIFASI: Yuqorida oldimizga qo‘ygan maqasadimizdan
kelib chiqib: Kurs ishida tanlangan mavzu bo‘yicha ijtimoiy-pedagogik, falsafiy-
ma’rifiy, ilmiy-metodik hamda o‘quv adabiyotlarni o‘rganib chiqish va
umumlashtirish. Sinfdan tashqari o’qish mashg’ulotlari o’qish darslariga oid
mashg‘ulotlari bilan ishlash jarayonini o‘rganish va tahlil qilish. Mavzuga oid
ilmiy metodik manbalarni o‘rganish va tahlil qilish asosida sinfdan tashqari o’qish
mashg’ulotlarini shakllantirishga oid mashg‘ulot mazmuni, maqsadi va qurilishini
o‘rganish hamda qayta takomillashtirish dolzarb nuammo ekanligini aniqlash.
Sinfdan tashqari o’qish mashg’ulotlariga oid mashg‘ulotlarning samaradorligini
oshirishga yo‘naltirilgan yangi pedagogik texnologiyalar asosida dars
ishlanmalarini yaratish.
TADQIQOT ISHINING ILMIY FARAZI. Sinfdan tashqari o’qish
mashg’ulotlarini shakllantirishga oid mashg‘ulotlar bugungi davr va bugungi kun
bolasi nuqtai nazarini hamda uning individual, yosh xususiyatlarini hisobga olgan
holda rivojlantirish; Sinfdan tashqari o’qish mashg’ulotlari shakllantirishga oid
mashg‘ulotlarning izchil tizimi yaratish; Sinfdan tashqari o’qish mashg’ulotlarini
shakllantirishga oid mashg‘ulotlarni takomillashtirishning yangi-yangi usullari
o‘ylab topish;
TADQIQOTNING METODOLOGIK ASOSLARI. Ozbekiston Respublikasining
“Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuni, “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”, prezidentimiz
I.A.Karimovning asarlari va ma’ruzalarida bayon qilingan ta’limni isloh qilish,
maktabgacha ta’limni rivojlantirishga qaratilgan yondashuvlar, qarashlar, ta’lim
jarayonini takomillashtirishga yo‘naltirilgan O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining qarorlari, mavzuga oid ilmiy- pedagogik, ilmiy-metodik manbalar.
TADQIQOT ISHINING ILMIY AHAMIYATI. Ushbu kurs ishini bajarish
natijasida boshlang’ich sinflarda sinfdan tashqari o’qishga kichik yoshdagi
o’quvchilarni ona tilini puxta o’zlashtirishga tayyorlashning ajralmas qismi,ta’lim
jarayonida ularni ahloqiy-estetik tarbiyalashning muhum vositasi sifatida qaraladi.
Rеspublikаmiz Prеzidеnti SH.Mirziyoyevning: “Xalq irodasi bilan tanlangan yo‘l”
3

III.XULOSA
Har bir sinfda sinfdan tashqari o’qilgan barcha asrlar o’quvhilarga
mos ravishda biror voqeani sahnalashtirish mumkin. Bu boladagi nitqni
rivojlantirishga, lug’at boyligini oshirishga yordam beradi. Shuningdek
sahnalashtirilgan asarni tomosha qilgan o’quvchining diqqati oshib xotirada
saqlash qobiliyati o’sadi. Hatto sahnalashtirisho’quvchini har tomonlama
yo’naltiradi, ya’ni aktyorlik qobiliyatini rivojlantiradi, suxandonlik,
rejissorlik kabi kasblarga ilk tasavvurlarni o’rgata boshlaydi. Asarni
sahnalashtirish davrida albatta o’qituvchi rahbarlik qiladi. O’quvchilar
ifodali, obrazli, shuningdek qahramonlar harakatini to’g’ri bajarishlari,
o’qishlari o’quvchilarda zavq-shavq uyg’otib kitobga, badiiy asarga havas,
uni o’qib o’rganishga intilish uyg’otadi. Sinfdan tashqari o’qish darslarida
o’qituvchi o’quvchilarni bolalar yozuvchilari va shoirlari bilan tanishtirib
20

xunarmandchiligining mavjud turlari va shakllarini tiklash hamda amaliyotga joriy
etish.
Sinfdan tashqari o’qishning asosiy maqsadi, o’quvchilarni kitoblarga, badiiy
asarlarga qiziqishlarini oshirish, bilimlari asosida kitob ustida ishlash yuzasidan
ko’nikma va malakalar hosil qilish, dunyoqarashi va nutqlarini o’stirish hamda
kutubxonada mustaqil ishlash tajribalarini paydo qilishdan iboratdir.
Boshlang’ichta’lim va nutq o’stirish dasturida sinfdan tashqari uqishning maqsadi
o’quvchilarning
bilimlarini kengaytirish, kitobga va bilim olishga havasini tarbiyalash, kitob bilan
mustaqil ishlash malakasini takomillashtirish, ularning kitob o’qishga qiziqishlarini
oshirishdir. Bu maqsadlarni amalga oshirish uchun yosh kitobxonlarda kitobni
mustaqil o’qishga havas uyg’otish; yosh xususiyatlariga mos bo’lgan adabiyotlar
va ularningturlari bilan o’quvchilarni tanishtirish, mustaqil o’qish uchun kitob
tanlash, tanlangankitoblarni ongli ravishda o’qib, o’qilganlarning mazmunini idrok
etish, fikrlash, mulohaza yuritishga o’rgatish talab etiladi. Sinfdan tashqari o’qish
uchun kitob tanlashda uning ta’limiy va tarbiyaviy ahamiyatiga e’tibor beriladi.
Sinfdan tashqari o’qish sinfdagidek dars shaklida emas, balki suhbat, ertaklik,
mustaqil o’qish kabi turli ko’rinishlarda amalga oshiriladi. Ammo, o’qish
dasturidagi
talablar asosida, sinfdagi dars mashg’ulotlari bilan bog’liq holda o’quvchilar
bilimini kengaytirish, o’qish ko’nikma va malakalarini o’stirish maqsadida guruh
tartibda olib
boriladi.
Sinfdan tashqari o’qish uchun o’zbek xalq og’zaki ijodi materiallari, o’zbek
bolalar yozuvchilari asarlari va O’zbekiston tabiati manzaralari asos qilib olinadi.
Sinfdan tashqari o’qish bolaning sinfda olgan bilimlarini chuqurlashtiradi.
O’quvchi maktabga qadam qo’ygan kundan boshlab kitobni mustaqil o’qish
malakalari shakllana
va bosqichli amalga osha boradi.
Dars tuzilishiga doir dars namunalari
11

ko’nikma va malakalar asosida bolalarning ona vatan,istiqlol,milliy qadriyatlar
haqidagi tasavvurlari kengay-tiriladi,boyitiladi.
Sinfdan tashqari o’qish va qiroatxonlik savodlari 1-sinfda haftada 1 marta savod
o’rgatish darslarining 20 daqiqasida bolalar badiiy adaboyoti bilan
tanishtiriladi.Maqsad kichik yoshdagi bolalarda kitobga mehr uyg’otish, mustaqil
uquvlarini paydo qilishdir.Asosan bu sinf o’quvchilariga kitob bilan muamola
qilish,kitob o’qish qolidlari, kitobni asrash,asar qhramonlarining hatti-harakatlarini
kuzatish,ijobiy tamonlarni o’rgamnish,obrazli qilib qayta hikoya qilib berish,
bilim,ko’nikma va malakalarini shakllantirishdir.Bu sinf o’quvchilari uchun asosan
rasmlarga boy kitoblar olinadi.O’qituvchi bolalarning his-tuyg’ularini o’stiradigan
kitoblarni o’qib berish orqali mustaqil mamlakatimiz,uning go’zal
shaharlari,qishloqlari,milliy urf-odatlari,qadriyatlari,o’tmishi,insonlarning orzu
istaklari bilan tanishtiradi.Ularda bilimga havas uygotadi.2-sinfda o’quvchilar
kichik hajmdagi asarlarni o’qituvchining yordami vatopshirrigi asosida mustaqil
o’qishga o’tadilar.Bu sinfda 2 haftada bir marta sinfdantashqari o’qish darlari
o’tkaziladi.Ona-Vatan va ota-bobolar jasorati,o’simliklar,qushlar hamda hayvonlar
haqidagi asarlarini o’qituvchi
topib,tanlab o’quvchilarga o’qish uchun tavsiya qiladi.
3 va 4-sinflarda sinfdan tashqari o’qish mashg’ulotlarida o’quvchilarning
mustaqil o’qishlari uchun kishilarninig hayoti,yorqin tasvirlardan,ularning
ma’naviyahloqiyturmush tarzi aks rttirilgan badiiy va ilmiy-ommobop asarlar
tavsiya etiladi.3-4 sinflarda sinfdan tashqari o’qish darslari ikki harflarda bir marta
o’tkaziladi.Bu sinflarda o’qituvchi sinf kutubxonasida kerakli bo’lgan o’quvchilar
yoshiga mos kitoblarni o’qish darslari ikki haftada bir marta o’tkaziladi.Bu
sinflarda o’qituvchi sinf kutubxonasiga kerakli bo’lgan o’quvchilar yoshiga mos
kitoblarni to’plashni davom ettiradi.Sinfdan tashqari o’qish burchagi turlicha
bezatishi mumkin.Bunda o’qituvchi va o’quvchilar hamkorlikda ish olib
boradilar.Badiiy va ilmiy-ommabop asarlar
mustaqil ravishda va izchil oqib borilsagina,o’quvchilarning dunyoqarasglarini
kengaytirishga,shakllantirishga xixmat qiladi.
6

O’quvchilar ikki xafta davomida kitoblar bilan tanishadilar.O’zlariga yoddan
asar qaxramonlarining rasmlarini chizadilar,aplikasiyalar bilan bezatilgan rasmlar
ham tayyorlashlari mumkin.Xafta yakunida o’qigan kitoblari asosida sahna
ko’rininshlari tayyorlaydilar,monolog va diologlar o’iydilar.Savol-javob,test
uslublaridanfoydalanadilar.
Darsllar jarayonida o’zgangan xalq maqollari,hikmatli so’zlar,tez aytishlardan
foydalanib o’quvchilarning o’g’zaki nutq ko’nikmalarini shakllantiish,mustaqil
fikrlash qobiliyatlarini o’stirishga ega bo’ladilar.
Masalan:”Mexnatsevarlik” mavzusida quyidagi interfaol uslublardan foydalanish
mumkin.Maktabdagi tarbiya ishlari, avvalo ta’lim jarayonida amalga oshiriladi.
O’qituvchi o’quvchilarga ta’lim berishda faqat ma’lum bilimlargagina berish bilan
cheklanmay, ularda kuchli e’tiqod, iroda va xarakter sifatlarini ham tarkib
toptirishi,qobiliyat va iste’dodlarini o’stirish kerak.
Maktabda ta’lim- tarbiya ishlarini yaxshilashda, o’quvchilarning har tomonlama
kamol topishida sinfdan tashqari o’qish darslarini muntazam ravishda o’tkazib
turish yoshlarning hayotda o’z o’rinlarini egallashlarida muhim ahamiyatga egadir.
Bolalar va o’smirlar ta’limga bo’lgan, yakka tartibdagi ortib boruvchi talab
ehtiyojlarini undirish ularning bo’sh vaqtini va dam olishini tashkil etish uchun
davlat organlari jamoa tashkilotlari shuningdek boshqa yuridik va jismoniy
shaxslar madaniy-estetik, ilmiy, texnikaviy, sport va boshqa yo’nalishlarda
maktabdan tashqari va nodavlat ta’lim muassasalarini tashkil etadilar.
Maktabdan tashqari ta’limni rivojlantirish, uning tuzilmasi va mazmun,
mundarijasini takomillashtirish vazifalarini hal etish uchun quyidagilarni amalga
oshirishi kerak: ta’lim berish va kamol toptirishga yo’naltirilgan xizmatlar
ko’rsatuvchi muassasalar tarmog’ini kengaytirish va bunday xizmatlar turlarini
ko’paytirish;
Milliy pedagogik qadriyatlarga asoslangan va jahondagi ilg’or tajribani inobatga
oluvchi dasturlar va uslubiy materiallar ishlab chiqish;
O’quvchilarning bo’sh vaqtini tashkil etishning, shu jumladan ommaviy sport va
jismoniy tarbiya sog’lomlashtirish tadbirlarining, bolalar turizmining, xalq
10

1.Tayyorlov bosqichi.
Mavzu: Cho’pon yigit bilan Shiroq.
Darsning maqsadi:
a) afsonaviy qahramonlar haqida ma’lumot berish. b) o’quvchilarda vatan
tushunchasini,vatanparvarlik tuyg’ularini tarbiyalash;
Darsning metodi : suhbat.
Darsning jihozi: asar mazmunini yorituvchi rasmlar. Darsning borishi:
1.Kirish suhbati. O’quvchilardan vatanini dushmandan asragan
qahramonlardan kimlarni bilishlari so’raladi. To’maris, Jaloliddin Manguberdi,
Najmiddin Kubro nomlari sanalib, Shiroq degan qahramon ham o’tganligini, uning
qahramonligi haqida halqimiz, «Cho’pon yigit Shiroq» degan afsona yaratgani
aytiladi.
2. «Cho’pon yigit Shiroq» afsonasi o’qib beriladi.
3.Afsona yuzasidan dastlabki suhbat:
Afsona sizga yoqdimi? Unda kimning qahramonligi hikoya qilib berilgan?
Shiroq nima uchun hanjari bilan burni, quloqlarini kesdi? Keyin Shiroq kimning
oldiga
bordi? U shox Doroga nima dedi? Shiroq Doro qo’shinlarini qaerga olib bordi?
Shiroq
nima deb hayqirdi? O’quvchilar javobi umumlashtirilib, ular vatanni sevishga;
uning
tinchligi uchun kurashishga chorlaydilar.
4.Asarga ishlangan rasmlar ko’rsatiladi.
5.Shiroq rasmini uyda chizib kelish topshirig’i beriladi.
Ota-onalaridan qahramonlik haqida ertak, hikoya bilib kelishlari va ota-onalariga
Shiroq haqida gapirib berishlari aytiladi.
6.Yana nimalar haqida bilishni istashlari o’quvchilardan so’raladi.
O’quv yilining ikkinchi yarmida 1-sinfda o’tkaziladigan sinfdan tashqari o’qish
darsining rejasi birinchi yarim yildagiga qaraganda bir muncha murakkablashadi.
Darslarda o’quvchilar badiiy asarni ovoz chiqarib o’qishga hajmi uncha katta
12

dunyosi» 2003.
8. SHojalilov A. va boshqalar. «O'qish Kitobi», «O'qituvchi», 2004 yil.
ll.Qosimova K., Fuzailov S. «Ona tili», 2-sinf uchun, T., «O'qituvchi»,
2003- yil.
9. Fuzalov S., Xudoyberganova M. «Ona tili» 3-sinf uchun. T., «O'qituvchi» 2003
-yil.
10. iKromova R. GrammatiKa, imlo va nutq o'stirishdan tarqatma materiallar. T.,
«O'qituvchi», 2003- y.
11. 2-sinfda o'qitish. Tuzuvchi Mavlonova R.A.T., «O'qituvchi», 1977- y.
12. IKromova R. GrammatiKa, imlo va nutq o'stirishdan tarqatma materiallar. T.,
«O'qituvchi», 1993 -yil.
22

SINFDAN TASHQARI ASOSIY BOSQICH DARSLARINI TASHKIL
ETISH (3-SINF MISOLIDA)
MUNDARIJA
REJA
I. Kirish
II. Asosiy qism
1. bob. Sinfdan tashqari o’qishni tashkil etish metodlari
1.1. Sinfdan tashqari o’qishning maqsad va vazifalari.
1.2. Sinfdan tashqari o’qishni tashkil etish usullari.
2. bob. Sinfdan tashqari o’qish darslarini tashkil etish bosqichlari
2.1.Sinfdan tashqari o’qishda yosh xususiyatlarini hisobga olish
2.2. Sinfdan tashqari o’qish darslarining namuna-ishlanmasi
III. Xulosa
1

Tarki odobdin biri kulgu durur,
Kulgu odob tarkida belgu durur.
O’qituvchi: Adabsizlikning bir ko’rininshi noo’rin va beo’xshov
kulgidir.Demak,bo’lar-bo’lmasga irjayish yoki bo’lmasa ho’mrayib yurish
insonning
zebi-ziynati emas.
25
3-o’quvchi:
Haddan ortiq dog’l marg’ub emas,
O’qituvchi: O’zga kishilar to’g’risida<kichikka shavqatda bo’lishi kerak.O’rta
kishilarga esa o’rtacha muomala qilish lozim deydi.Darvoqe,bolalar
Payg’ambarimiz
Rasulolloh Alayhis Salom Hadisda “Ko’p kulmang,ko’p kulish dilni o’ldiradi” deb
nasihat qilgan ekanlar.
Endi bolajonlar mana bu rasmga (A.Navoiy portretiga ishora qilib.) qaranglar
undan danday ma’no uqyapsiz?
4-O’quvchi: Bobomizning yuzlari tiniq ekan.
5-o’quvchi: Yuz-ko’zlaridan odobli ekanliklari bilinib turibdi.
O’qituvchi: Barakallo,juda ham to’g’ri angladinglar.Demak,biz odobni ko’proq
kimdan o’rgansak bo’lar ekan?
O’quvchilar: Navoiy bobomizdan.Shundan so’ng mashg’ulot
yakunlanadi.Navbatdagi mavzu e’lon qilinib,oquvchilarga odob-ahloqqa oid 4-5
maqollarni o’rganib kelish topshiriladi.

19

taqqoslagan holda suhbat o’tkaziladi.
Sinfdan tashqari va dasrdan tashqari vaqtlarda o’quvchilar yozuvchilarning
asarlari «Tong yulduzi» gazetasi va «G’uncha» jurnalini o’qiydilar.
3-sinfda sinfdan tashqari o’qish darslariga tayyorgarlik ko’rish va uni o’tkazish
quyidagicha bo’lishi mumkin: mashg’ulot boshlanishidan bir hafta oldin mavzusi
e’lon
qilinadi. Mashg’ulotda ko’zda tutilgan maqsad, amalga oshiriladigan vafalar
uqdiriladi. Sinfdan tashqari o’qish uchun asarlar ro’yxati tavsiya etiladi.
Masalan tabiat va ekologiya, Orol dengizi mavzusiga oid she’r, maqolalar,
o’qish va yodlash, gazeta va jurnallarda shu mavzuga doir rasmlar to’plash
topshiriladi. Olib kelingan materiallar o’qituvchi rahbarligida ko’zdan kechiriladi
va dars davomida maqola, she’r va rasmlardan o’rni bilan foydalanish maqsadga
muvofiqdir. Bolani nima qiziqtirsa, u shu haqda fikr yuritadi, esda saqlab qoladi.
Bu sea quvonch hislarining yuzaga kelishiga sabab bo’ladi. Dastlabki jarayonda
o’quvchilarni yangi sharoitlarga o’rgatish, ko’niktirish muhim o’rin tutali. Buning
uchun ishni biz birinchi kundan boshlab bolalarning individual xususiyatlarini
kuzatishdan
boshlashimiz maqsadga muvofiqdir. Ko’pgina bolalar xavotirlanish, asabiylashishi
seziladi, natijada ba’zi bir o’quvchilarni hech narsa qiziqtirmaydi.
Biz o’qishning birinchi kunidan boshlab o’quvchilar bilan iliq muloqotda
bulishga, ularning fikrini qo’llab quvvatlashga, sinfda ijobiy muhitni
shakllantirishga harakat qildik, hamda sinfdagi sog’lom ruhiy sharoitni doimo
saqlab bordik. Sinfdagi ruhiy sharoit bolalarning ongli xulqini shakllantirish va
darsga bo’lgan qiziqishlarini orttirish imkoniyatini paydo qildi.
Sinfdan tashqari o’qish mashg’ulotlarida ularning e’tiborini jalb etish, o’qishga
qiziqishini oshirish uchun dastlab matnga mos ishlangan ertak qahramonalari
tasviridan foydalanish mumkin. Ertak qahramonlarinig sinfda paydo bo’lishi
bolalarda o’qishga bo’lgan qiziqishini orttiradi.
Qiziqish – bolalar xulqini tartibga solib borish bilan birga, ularda
o’zlashtirishning yaxshilanishi, o’qish tezligining ortib borishiga ham ijobiy ta’sir
14

bo’lmagan ertak, hikoya va she’rlarni ichga o’qishga, o’qilganlarning mazmuni
yuzasidan suhbat orqali esa asar qahramonlarining xatti-harakati, odob-axloqini
taqqoslab, xulosa chiqarishga o’rgatib boriladi; avval o’qilganlar yuzasidan hosil
qilingan bilim va malakalari mustahkamlanadi; navbatdagi bunday darsda
o’qiladigan
kitoblar, bajariladigan ishlar tushintiriladi.
Boshlang’ich bosqichda sinfdan tashqari o’qish uchun haftada bir dars ajratiladi.
O’quv yilinig birinchi yarmida o’tkazilgan sinfdan tashqari o’qish
mashg’ulotida o’quvchi asar mazmunini o’quvchining o’qib, yoki hikoya qilib
berishi orqali idrok etgan bo’lsa, ikkinchi yarim yilda o’tkaziladigan sinfdan
tashqari o’qish darsi uchun mavzudagi yoki temasi yaqin ikki badiiy asar tanlanadi.
Ularni birinchi o’qituvchi o’qib beradi, ikkinchisini o’quvchilar mustaqil
o’qiydilar. Har ikki asarni
o’zaro taqqoslab suhbat o’tkaziladi. Bunda o’quvchilarning kitob o’qishga bo’lgan
xohishini hisobga olib, yaxshi o’qiy olmaydigan o’quvchilar sarlavhasini o’qib,
rasmlarini ko’rib chiqib, mazmunini aytishga o’rgatiladi.
Bu bosqichda o’tkaziladigan sinfdan tashqari o’qish darsning ko’rilishi
quyidagicha bo’lishi mumkin;
1.Darsning qisqacha kirish qismida o’quvchilar uy vazifasini qanday
bajarganliklari aniqlanadi. O’quvchi tanlagan kitobni ko’rib chiqib, mavzu
aniqlanadi.
2.O’quvchilarning kitobxonlik darajasini kengaytirish, o’stirish, ularga mustaqil
o’qishga havas uyg’otish, qiziqtirish maqsadida tanlangan badiiy asarni o’qituvchi
ovoz chiqarib, ifodali o’qib beradi.
3.O’qilgan kitob mazmuni yuzasidan suhbat o’tkaziladi.
4.O’quvchilar mustaqil o’qish uchun tanlangan yangi kitobni o’zlari ko’zdan
kechirib chiqadilar.
5.O’quvchilar o’zlari ko’rib chiqqan badiiy asarni mustaqil ravishda ichda o’qiy
oladilar.
6.O’quvchilar o’qigan asarni o’qituvchi ifodali o’qib bergan asar bilan
13

o’quvchilar bilan maktab kutubxonasiga,3-4- sinflardan boshlab tuman yoki shahar
kutubxonasiga sayohat uyushtirib,bolalar adabiyoti bilan muntazam tanishtirib
boraradi.Shuningdek bolalar gazeta va jurnallari ham o’quvchilarga ertak,hikoyalar
o’qishga yordam beradi.
Sinfdan tashqari o’qish darslari,o’qish samaradorligini ijobiy tomonga ta’sir
qilishning eng qulay usulidir. Sinfda va sinfdan tashqari o’qish darslari
boshlang’ich sinflarda o’tiladigan barcha predmet dasturlarining bo’limlari bilan
bevosita bog’liq.
O’qish darslarida o’tilgan mavzular asosida badiiiy kitiblar axtarish,asar
qahramonlarining nomlarini yozish,ularni tasvirlab berish,ijodiy rasm ishlash,fikrni
yakunlash uchun mos maqollar yod olish o’quvchini ijod qilishga undaydi.
Har bir sinfda sinfdan tashqari o’qilgan barcha asarlarni o’quvchilarga mos
ravishda biror voqeani sahnalashtirish mumkin.Bu boladagi nutqni
rivojlantirishga,lug’at boyligini oshirishga yordam beradi.Shungdek
sahnalashtirilganasarni tomosha qilgan o’quvchilarning diqqatilari oshib
xotiralarida saqlash qobiliyati o’sadi.Hatto sahnalashtirish o’quvchini har
tomonlama yo’naltiradi,ya’ni aktiyorlik
qobiliyatini rivojlantiradi,suxandonlik,rejissorlik kabi kasblarda ilk tasavvurlarni
o’rgata boshlaydi.Asarni sahnalashtirishga davrida albatta o’qituvchi rahbarlik
qiladi.O’quvchilar ifodali o’qishlari o’quvchilarda zavq-shavq uyg’otib
kitobga,badiiy asarga havas,uni o’qib o’rganishga intilish uyg’toadi.Sinfdan
tashqari o’qish darslarida o’qituvchi o’quvchilarni bolalar yozuvchilari va shoirlar
bilan tanishtirib borishi lozim.Q.Muhammadiy,P.Mo’min,Z.Diyor,A.Obidjon kabi
yozuvchi va shoirlarning asarlari o’quvchilarda katta qiziqish uyg’otadi.Shuning
uchun har bir maktab, ta’lim muasssasi o’quvchilar o’rtasida turli mavzularda ijod
ahli bo’lgan shoir va yozuvchilar bilan uchrashuvlar tashkil etib turishlari
kerak.Bunday uchrashuvlar o’quvchilarni vatanni madh qilishga uni sevib
ardoqlashga chaqiradi.Kitobni,asarni qanday paydo bo’lishini,uni hurmat qilish,
asrab-avaylashni o’’rgatadi.Shunday qilib badiiy adabiyot,bolalar adabiyoti
voqelikni haqqoniy aks ettirish,yorqin obrazlar
8

borishi lozim. Q.Muhammadiy, P.Mo’min, Z.Diyor, A.Obidjon kabi
yozuvchi va shoirlarning asarlari o’quvchilarda katta qiziqish uyg’otadi.
Shuning uchun har bir maktab, ta’lim muassasasi o’quvchilar o’rtasida turli
mavzularda ijod ahli bo’lgan shoir va yozuvchilar bilan uchrashuvlar tashkil
etib turishi shart. Bunday uchrashuvlar o’quvchilarni vatanni madh qilishga
uni sevib ardoqlashga chaqiradi. Kitobni, asarni qanday paydo bo’lishini,
uni hurmat qilish asrab-avaylashni o’rgatadi. Shunday qilib badiiy adabiyot,
bolalar adabiyoti voqelikni haqqoniy aks ettirishi, yorqin obrazlar yaratishi
bilan bolalarda estetik did va ahloqiy sifatlarni mujassamlashtiradi. Ularda
hayot go’zalligini idrok etishga o’rgatadi. So’z san’ati badiiy asarda o’z
ifodasini topadi. Xalq badiiy so’zning yosh avlod tarbiyasidagi kuch-qudrati
va jozibasiga qadim zamonlardanoq e’tibor berib kelingan. Badiiy so’z
xalqning barcha madaniy boyliklarini abadiylashtirgan. Buning uchun esa
o’quvchi albatta xalq og’zaki ijodini yaqindan o’qishi lozim. Ertaklaryaxshilikka
yetaklar deganlariday o’quvchi ettaklar bilan tanishar ekan
mard, jasur vatanparvar, mehribon bo’lishga, topishmoqlar o’qir ekan,
topog’on, bilimdon, zukko bo’lishga intiladi.
Adabiyotlar:
1. Abdullaeva K va boshqalar. Savod o'rgatish darslari.T.,«O'qituvchi».1996 y.
2. Abdullaeva Q. Raxmonbekova S. 2-sinfda. O'qish darslari. (O'qituvchi kitobi.)
Toshxent. O'qituvchi, 2004 y.
3. Abdullaeva Q. va boshqalar. O'qish kitobi. 2-sinf ToshKent. O'zbekiston, 2003-
yil.
4. G'afforova T., Shodmonov E., Eshturdieva G. «Alifbe»-(«Savod»); «Ona tili»,
T., «O'qituvchi», 1999- yil.
5. G'afforova T. G'ulomova X. 1-sinfda o'qish dasrlari (O'qituvchi Kitobi.)
ToshKent. SHarq 2003 -yil.
6. SHojalilov A. va boshqalar.«O'qish Kitobi»,«O'qituvchi», 2004-yil. 8 Umarova
M. «O'qish Kitobi» 3- sinf uchun. T., «O'qituvchi» 2003- yil.
7. Umarova M. 3-sinfda O'qish darslari (O'qituvchi Kitobi.) ToshKent «Ijod
21

etadi. Qiziqarli dars eng kamgap bolalarni ham faollikka undaydi. Sinfdan tashqari
o’qish darslarida sehrli soatlar qatnashadi va ular bolalarga qanday qilib barcha
topshiriqlarni tez va to’g’ri bajarish haqida eslatib turadi. ertak qahramonlari
bolalarga rahmat aytishadi. Buni eshitish uchun mashg’ulotda ular faol ishlashadi,
yana shunisi qiziqarliki, kimda-kim yaxshi javob bersa, ertak qahramonlari
ularning qo’lini ushlab minnatdorchilik bildiradi. Bu esa o’quvchilar qiziqishini
oshiradi.
Sinfdan tashqari o’qish darslarini matematika darslari bilan bog’lash ko’zlagan
maqsadimizga erishishimizda katta yordam berdi. Dars boshlanishidan oldin biz
quyidagilarni ma’lum qildik: «Bolalar, bugun biz sinfdan tashqari o’qish darsida
hisoblaymiz, misol echamiz,ertak qahramonlari esa yaxshi javob bergan
o’quvchining qo’lini ushlab, minnatdorchilik bildiradi». Bu gaplar bolalar
faolligini oshiradi, ular tezda ishga kirishadilar va katta istak bilan ish boshladilar.
Bundan tashqari har bir darsning boshlanishida bolalarda televidinie va radiodan
qanday qiziqarli eshittirishlarni ko’rdingiz deb so’rash ham bolalarning qiziqish
bilan hikoya qilishiga olib keladi. Mashg’ulotning birinchi kunidan boshlab,
bolalarning o’qishga bo’lgan qiziqishini shakllantirishga harakat qilish lozim.
Topishmoqlar ham bolalarni topqir, o’tkir zehnli, zukko qilib voyaga etkazishda
alohida e’tiborga loyiq. Topishmoqlar bolalarning obrazli fikrlaydigan va
so’zlaydigan bo’lishiga, so’z boyligining orta borishiga, nutqining o’sishiga
yordam beradi. Bolaga topishmoq topishni o’rgatish, unda fikrning asta-sekin
yuksala borishiga sabab bo’ladi. Chunonchi, «Er tagida oldin qoziq», «Pak-pakana
bo’yi bor, etti qavat to’ni bor» kabi topishmoqlar kundalik ro’zg’orda
ishlatiladigan sabzi va piyoz ekanligini o’ylab topishga undaydi. Bolalar bu
sabzavotlarni ko’p marotaba ko’rishgan, ammo sabzining oltin qoziqqa
o’xshashligi va piyozning qavat-qavatligi uning to’ni ekanligi to’g’risida
uylashmaydi. Ana endi topishmoq aqli shakllanayotgan bolalarning
dunyoqarashini o’stirishga uylab idrok qilishga kuzatuvchan bo’lishga o’rgatadi.
Boshqaruvchi shaxso’qituvchi juda adolatli bo’lishi lozim. Topishmoqni birinchi
bo’lib topgan bolani maqtov bilan rag’batlantirish, lekin ortiqcha darajada maktab
15

haqida oldindan taxminiy xulosa chiqarish uchun hal etish lozim bo’lgan masalani
tezda izlab topish iqtidorini, fikrlash, mustaqil faoliyat ko’rsatishnivujudga
keltirishdan iboratdir.
O’quvchilar aqliy faoliyatini o’stirish vositalarini o’z ichiga olgan o’quv
jarayoni muammoli vaziyatni vujudga keltiradi. Dastlabki mashg’ulotlardan
boshlab ana shunday vaziyatni elementar ravishda qo’llab borish bolalarda tobora
murakkabroq aqliy faoliyat ko’nikmalarining hosil bo’lishiga yordam beradi.
Mavzu: Inson odobi bilan.
Darsning maqsadi: Odob inson ko’rki ekanligi,odobli bola elga manzur bo’lishni
bir so’z bilan aytganda ,odob xulq atvorlar yug’indisi ekanligini o’quvchilar
onggiga singdirish va shu orqali ularni odobsizlikdan,noo’rin xatti-harakatlardan
o’zlarini saqlashga o’rgatish.
Darsni jihozlanishi.
1.Alisher Navoiyning rangli rasmi.
2.Plakat va ko’rgazmalar.Kitob jurnallardagi odobli bolalarning suratlari.
3.Xalq maqollaridan namunalar.
Darsning borishi:
O’quvchi:
Odob insonning oliy fazilatidir.Xazrat A.Navoiy ham o’z asarlarida shu jumladan
“Hayratul abror” dostonida odobni to’la tushintirib beradi.Yoshi ulug’larga
samimiy hurmat-izzat keltirish har kimning holatiga qarab bo’lishi kerak.Agar
yosh bolaga ilk turib salom berishsa,uni odob demaydilar.Gadoning oldida sajda
qilish kerak emas.Unga bir tiyin berilsa shu karam bo’ladi.Bolalar Navoiy bobomiz
nihoyatda kamtar bo’lganlar.
Hozir sinfdoshlaringiz Alisherning odobi bilan bog’liq bir voqeani namoish
qilishadi.(Oldindan tayyorlangan 7 nafar,biri Sh.A.Yazdiy rolida biri
Alisher,Qolganlari uning o’rtoqlari qiyofasida chiqishadi.)
O’quvchi(izoh beradi):
A.Navoiy 1947 yili Taft shahrida mashxur tarixchi olim Sharafiddin Ali Yazdiy
17

mavzusidadagi 12-chaqiriq O‘zbekiston Oliy Kengashining Birinchi sessiyasida
so‘zlagan nutqi “Birinchi navbatda inson ehtiyoj va talablari, jismoniy va ma’naviy
yuksalishi respublikada bo‘lajak milliy-davlat va ijtimoiy-iqtisodiy siyosatning
markazida bo‘lishi shart”1,-deb ta`kidlaydi va ta’lim-tarbiya ishlari sifatini
ko‘tarish vazifasini qo‘yadi.. «Tа’lim to‘g‘risidа»gi Qоnundа “Davlat ta’lim
standartlarini bajarish O‘zbekiston Respublikasining barcha ta’lim muassasalari
uchun majburiydi r”,- deb ta`kidlab ko‘rsatildi. Umumiy o‘rta ta’limning Davlat
standartlari va o‘quv dasturiga ko‘ra 1-sinfda sinfdan tashqari o‘qish
mashg‘ulotlarida savod o‘rgatish darslarida hosil qilingan ko‘nikma va malakalar
asosida bolalarning ona-vatan, istiqlol, milliy qadriyatlar haqidagi tasavvurlar-
tushunchalari kengaytiriladi, boyitiladi.
Sinfdan tashqari o‘qish darslari, o‘qish samaradorligini ijobiy tomonga ta’sir
qilishning eng qulay usulidir. Sinfda va sinfdan tashqari o‘qish darslari
boshlang‘ich sinflarda o‘tiladigan barcha predmet dasturlarining bo‘limlari bilan
bevosita bog‘liq. O‘qish darslarida o‘tilgan mavzular asosida badiiy kitiblar
axtarish, asar qahramonlarining nomlarini yozish,ularni tasvirlab berish,ijodiy rasm
ishlash, fikrni yakunlash uchun mos maqollar yod olish ko‘nikmalarini
shakllantirish dolzarb metodik manba ekanligini aniqlash, ularning didaktik asosini
belgilash ham mashg‘ulotning predmeti hisoblanadi.
Sinfdan tashqari o‘qish mashg‘ulotlarida va unga ma’lum bir o‘zgartirishlar
kiritishda yangi pedagogik texnologiyalardan foydalanishning samarali usullarini
shakllantirish kurs ishi mavzusi bo‘yicha olib borayotgan tadqiqot ishimizning
maqsadi hisoblanadi.
Yuqorida oldimizga qo‘ygan maqasadimizdan kelib chiqib:
1. Kurs ishida tanlangan mavzu bo‘yicha ijtimoiy-pedagogik, falsafiy-ma’rifiy,
ilmiy-metodik hamda o‘quv adabiyotlarni o‘rganib chiqish va umumlashtirish.
2. Sinfdan tashqari o‘qish mashg‘ulotlari o‘qish darslariga oid mashg‘ulotlari
bilan ishlash jarayonini o‘rganish va tahlil qilish.
3. Mavzuga oid ilmiy metodik manbalarni o‘rganish va tahlil qilish asosida
sinfdan tashqari o‘qish mashg‘ulotlarini shakllantirishga oid mashg‘ulot mazmuni,
maqsadi va qurilishini o‘rganish hamda qayta takomillashtirish dolzarb muammo
ekanligini aniqlash.
4

yubormaslik joiz.Topa olmagan bolani esa sira kamsitmaslik, balki uni uylashga,
izlanishga o’rgata borishzarur. Dars jarayonida topishmoqlardan uyin vaziyatlarini
tashkil etish bolalarni o’qishga bo’lgan qiziqishini oshirishga olib keldi.
Qiziquvchanlik bolada kuzatuvchanlikning o’sib borishiga yordam berdi.
Sinfdan tashqari o’qish darsliklarida uyin vositasidan foydalanish ham yaxshi
samara berganligi aniqlandi. Uyin jarayonida ularning rasmlarini almashtirib
borishkerak.
Bolalarning qiziqishini rivojlantirishi uchun ularning, faoliyatiga doimo
rahbarlik qilish kerak. Darsda bolalar ko’p eshitadilar, chizadilar, hikoya qiladilar.
O’quvchilarni yanada darsga qiziqtirish uchun ushbu ertakni o’zingiz davom
ettiring,uylab topinglar, qahramonlarning nomini toping deb murojaat etish
mumkin.
Bunda o’quvchilar o’zlaricha uylay boshlaydilar, ularning e’tibori mazkur
muammoga qaratilgan bo’ladi. Sehrli soat esa har bir daqiqani bekor o’tkazmang
deb shoshiradi.
Albatta, bunday darsni tashkil etish oson emas, darsga ertak qahramonlarini taklif
qilib turish, ular tilidan o’quvchilarni topshiriqlarni bajarishga undosh darsning
yanada qiziqarli bo’lishiga olib keldi. Bolalar ular bergan topshiriqlarni o’z
xoxishlari bilan bajaradilar. Biroq shu bilan birga bolalarda kutilmagan
qiyinchiliklar ham yuzaga keldi. Chunki bolalar o’qituvchining orqasidan yurishni,
erkalatishini, shirin so’zlar aytishini yaxshi ko’rishadi. O’qituvchi bunda ziyrak
bo’lib, hech bir o’quvchini nazardan chetda qoldirmasligi kerak. Bolalarni
e’tiborlikka odatlantirish uchun dars jarayonida ularni qiziqtirish deb belgiladik.
Doimo uyinni talab etadigan bolalar bilan biz asta-sekin uyinni darsning ma’lum
bir kompanenti sifatida o’tkazdik. Ko’plab o’yinlar oldindan o’ylab topilar,
ayrimlari esa darsda o’z-o’zidan yuzaga kelishi mumkin. Ayniqsa, «Xotira» uyini
diqqatga sazovordir. O’qituvchi bunday o’yinlarni o’tkazish bilan bolalar xotirasini
charxlaydi, ularning darsga bo’lgan qiziqishnioshiradi. Sinfda quvnoq muhit
yaratiladi va bolalar faolligi oshadi. Muammoli ta’limbolalarda o’zlari olayotgan
bilimga faol munosabat ruhini hosil qilish, o’rganilayotgannarsa va hodisalar
16

Kirish
MAVZUNING DOLZARBLIGI. Boshlang’ich sinflarda sinfdan tashqari o’qishga
kichik yoshdagi o’quvchilarni ona tilini puxta o’zlashtirishga tayyorlashning
ajralmas qismi, ta’lim jarayonoda ularni ahloqiy-estetik tarbiyalashning muhim
vositasi sifatida qaraladi. Sinfdan tashqari o’qishning maqsadi-kichik yoshdagi
o’quvchilarni bolalar adabiyoti va xalq og’zaki ijodining xilma-xil namunalari
bilan tanishtirish, ularda kitobxonlik madaniyatini tiklab tarkib toptirishdir.
Sinfdan tashqari o’qish dasturining mazmuniga ko’ra ta’limning har bir bosqichida
ikki asosiy bo’lim ajratiladi: bosqichda o’qish doirasi, ya’ni o’qitiladigan kitoblar
va ularni qaysi tartibda o’qish bilan tanishtirish yuzasidan o’quvchilarga ko’rsatma
beriladi. bosqichda shu o’quv materiallari asosida bilim, ko’nikma va malakalar
shakllantiriladi. Umumiy o’rta ta’limning Davlat standartlari va o’quv dasturiga
ko’ra 1- sinfda sinfdan tashqari o’qish mashg’ulotlarida savod o’rgatish darslarida
hosil qilingan ko’nikma va malakalar asosida bolalarning ona-vatan, istiqlol, milliy
qadriyatlar haqidagi tasavvurlar-tushunchalari kengaytiriladi, boyitiladi.
MAVZUNING ISHLANGANLIK DARAJASI. Umumiy o’rta ta’limning Davlat
standartlari va o’quv dasturiga ko’ra 1-sinfda sinfdan tashqari o’qish
mashq’ulotlarida savod o’rgatish darslarida hosil qilingan ko’nikma va malakalar
asosida bolalarning ona vatan, istiqlol, milliy qadriyatlar haqida ta’lim sohasida
Q.Shodiyeva, F.R.Qodirova, M.R.Qodirova, Y.Razbayeva, Q.Abdullayeva,
K.Nazarov, Sh.Yo‘ldosheva, K.Qosimova, S.Matchonov, Sh.Sariyev, O.Roziqov,
M.Mahmudov, B.Adizov, A.Hamroyev va boshqalar qator o‘quv qo‘llanmalar,
darsliklar, uslubiy qo‘llanmalar yaratganlar. Yuqorida keltirilgan olimlarimizdan
Q. Shodiyeva, Q.Abdullayeva, K.Nazarov, SH.Yo‘ldoshevalarning maktabgacha
ta’limda va umuman, savod o‘rgatish metodikasi bo‘yicha olib brogan ishlarini
alohida ta’kidlab o‘tish maqsadga muvofiqdir. Chunki, aynan, ularning olib borgan
tadqiqotlari bolalarni savodga o‘rgatish sohasida katta ahamiyatga egadir.
TADQIQOTNING OB’EKTI. Sinfda va sinfdan tashqari o’qish darslari
boshlang’ich sinflarda o’tiladigan barcha predmet dasturlarining bo’limlari bilan
bevosita bog’liq mashg‘ulotlarning yangiligini ta’minlashga qaratilgan innovatsion
texnologiyalar asosida dars o‘tish jarayoni tadqiqotimizning ob’ektini tashkil etadi.
TADQIQOTNING PREDMETI. Sinfdan tashqari o’qish darslari,o’qish
samaradorligini ijobiy tomonga ta’sir qilishning eng qulay usulidir. Sinfda va
sinfdan tashqari o’qish darslari boshlang’ich sinflarda o’tiladigan barcha predmet
2

bilan ucharashib qolibdi.Shahada bir mo’safid xayolga cho’mib o’tiradi.Shu payt
bir to’da (5-6) nafar bolalar quvalashib o’ynay boshlaydilar.Ularni kuzatib o’tilran
mo’ysafid bolalarni yoniga chorlaydi.
-Qani bolalarim buyoqqa kelinglarchi, bolalar mo’ysafidning ovozni eshitib
tarqab ketishadi.Faqat 5-6 yoshlar chamasidagi bola qoladi.Uning boshida oq
sallacha,egninda yupqa matodan tikilgan ixcham kamzul,oyog’ida etikcha.U
yugirib
kelib,qollarini ko’ksiga qo’ygancha salom beradi.
-O’g’lim oting nedur?-deb so’radi mo’ysafid.
-Alisher-dedi bola.
-Maktabga qatnaysamnmi?
-Qatnayman.Qur’onning taborak sur’asigacha o’qiganman.
-Men chaqirganimda o’rtoqlaring qochib ketdi.Sen esa huzurimga
kelding.So’roqlarimga yaxshi javob qilding.Shuning ucun senga rahmat.Umrng
uzoq,boshing omon bo’lsin.Olim,fozil bo’lib’yaxshi o’bro’ga erishgaysan,-
mo’ysafid uni duo qildi.
Bu sahna ko’rininshidan keyin bo’lib o’tgan voqealar bolalar bilan tahlil
qilinadi.Alisherning yoshi ulug’ kishilarga salom berishi,o’zini tutish,odobli
ekanligi haqida uqtiriladi.
Shuningdek,insonga hos odatlaridan biri kulgi haqida ham A.Navoiyning
fikrlaridan foydalanish mumkin.
O’quvchi: Kulgi insonga xos odatlardan biri,boshqacha aytganda,kulgi orqali
odamning qanday ekanligini bilish mumkin.Hozir tengdoshlaringiz bu haqda
Navoiy
ijodidan namunalar keltiradi.
1-o’quvchi:
Bo’lmas odobsiz kishilar arjumand,
Past etar ul xaylini shaxsi baland.
O’quvchi:(izoh beradi).Har bir kishinung izzat hurmati odobi orqali keladi.
2-oquvchi:
18

Sinfdan tashqari o’qish bolalarda ezgulikka muxabbat,yozuvlikka nafrat
uyg’otish,boglanishli nutqni o’stirish,adabiy-estetik tafakkurlarni yuksaltirishga
xizmat qiladi.Bolalr adabiyoti avvalo o’zining qiziqarli mazmuni,badiiy
obrazlarning go’zalligi,tilning ifodaliligi,she’riy so’zlarning musiqaviyligi bilan
bolalarga quvonch bahsh etadi.Ayni vaqtda u bolalarga tarbiyaviy ta’sir ham
ko’rsatadi.Bolalar adabiyoti o’quvchilarga jonajon o’lka, tabiyatini,kishilarning
mehnati,hayoti,ularning qilayotgan
ishlari va ko’rsatayotgan qahramonliklari,bolalar hayotidan olingan
voqelikni,bolalarning o’yinlarini tushunshga o’rgatadi.
Xalqimimzning tarixi,uning urf odatlari,moddiy va ma’naviy boyliklari,barcha
orzu istaklari yillar davomida yaratilgan ertaklarda saqlanib kelmoqda.Kishilar o’z
orzu havaslarini yosh avlodlarda il-qizlarida ko’rishni istaydilar.Shu sababdan ham
o’quvchilarga ertaklarni o’qishga tavsiya qilinadi.Ertak o’qigan bolalar
qiyinchilikni yengishga,botir,jasur bo’lishga intiladilar.O’quvchilar yer yuzidagi
barchainsonlarning men bir bo’lagiman,men o’z xalqimga qilayotgan ishlarim
bilan ularga munosib bo’lib ulg’ayishim kerak desalargina o’z xalqini munosib
farzandlari bo’la oladilar.Ertaklar yosh avlodni ana shu ruhda tarbiylaydigan
baynalminal badiiy quroldir.”Uch og’ayni botirlar”,”Zumrad va qimmat”,”Egri va
To’g’ri” kabi bir qator ertaklar o’quvchilarning sevimli ertaklaridir.O’quvchilar bu
ertaklardan kishi o’z mehnatiga ishonib yashashni kerakligigini,birovning
boyligiga hasad bilan qaramaslik kerak degan hayotiy xulosalarni o’qituvchi
yordamida tushinib yetadilar.“Ur to’qmoq” ertagining bola harakterining
shakllanisida alohida o’rni bor: ertak yaxchiga-yaxshi,yomonga-yomon bo’lish
kerak degan muhim qoidani o’rtaga tashlaydi.Haqiqatdan ham xalqimizning
“Qaynar xumcha”,”Ochil dasturxon”larine zo’rovonlik bilan tortib oladigan
shaxslarga nisbatan “Ur to’qmoq”larni ishlatish zarurligini uqtiradi.
Sinfdan tashqari o’qish mashg’ulotlari o’qish darslari bilan bog’lab olib
boriladi.O’quvchilar o’qituvchi rahbarligi ostida avval mavzuga oid bir necha kitob
bilan tanishsalar,so’ngra bolalarning qiziqishlariga yaqin har xil mualliflarning bir
mavzuga doir kitoblarini mustaqil tanlab olishga o’tadilar.Bunga asosan o’qituvchi
7

4. Sinfdan tashqari o‘qish mashg‘ulotlariga oid mashg‘ulotlarning
samaradorligini oshirishga yo‘naltirilgan yangi pedagogik texnologiyalar asosida
dars ishlanmalarini yaratish. Sinfdan tashqari o‘qish mashg‘ulotlarini
shakllantirishga oid mashg‘ulotlar bugungi davr va bugungi kun bolasi nuqtai
nazarini hamda uning individual, yosh xususiyatlarini hisobga olgan holda
rivojlantirish;
- Sinfdan tashqari o’qish mashg’ulotlari shakllantirishga oid mashg‘ulotlarning
izchil tizimi yaratish;
- Sinfdan tashqari o’qish mashg’ulotlarini shakllantirishga oid mashg‘ulotlarni
takomillashtirishning yangi-yangi usullari o‘ylab topish;
Ushbu kurs ishini bajarish natijasida boshlang’ich sinflarda sinfdan tashqari
o’qishga kichik yoshdagi o’quvchilarni ona tilini puxta o’zlashtirishga
tayyorlashning ajralmas qismi,ta’lim jarayonida ularni ahloqiy-estetik
tarbiyalashning muhum vositasi sifatida qaraladi.Sinfdan tashqari o’qishning
maqsadi kichik yoshdagi o’quvchilarni bolalar adabiyoti
rini,uningmaqsadi,mazmuni,tipi,qurilishigaoidyangitushunchalariva xalq og’zaki
ijodining xilma-xil namunalari bilan tanishtirish,ularda kitobxonlik madaniyatini
tiklashga oid mashg‘ulot ishlanmala bilan boyitishning didaktik asoslari ko‘rib
chiqildi hamda ilmiy-metodik tavsiyalar bilan boyitish nazarda tutildi.
Boshlang’ich sinflarda sinfdan tashqari o’qishga kichik yoshdagi o’quvchilarni
ona tilini puxta o’zlashtirishga tayyorlashning ajralmas qismi,ta’lim jarayonida
ularni ahloqiy-estetik tarbiyalashning muhum vositasi sifatida qaraladi.Sinfdan
tashqari o’qishning maqsadi kichik yoshdagi o’quvchilarni bolalr adaboyoti va
xalq o’gzaki ijodining xilma-xil namunalari bilan tanishtirish,ularda kitobxonlik
madaniyatini tiklashdan iboratdir.
Sinfdan tashqari o’qish dasturining mazmuniga ko’ra ta’limning har bir
bosqichida ikki-asosiy bo’limga ajratiladi.
1-boshqichda o’qish doirasi,ya’ni o’qitiladigan kitoblar va ularni qaysi tartibda
o’qish bilan tanishtirish yuzasidan o’quvchilarga ko’rsatma beriladi.
2-bosqichda shu o’quv materiallari asosida bilim,ko’nikma va malakalar
shakllantiriladi.
Umumiy o’rta ta’limning Davlat standartlari va o’quv dasturiga ko’ra 1-sinfda
sinfdan tashqari o’qish mashq’ulotlarida savod o’rgatish darslarida hosil qilingan
5

Sinfdan tashqari asosiy bosqich darslarini tashkil etish (3-sinf misolida)

Купить