Startaplarni rivojlantirish bosqichlari kurs ishi - Экономика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	60000UZS
Размер	423.0KB
Покупки	0
Дата загрузки	30 Апрель 2025
Расширение	doc
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Экономика

Продавец

Amriddin Hamroqulov

Дата регистрации 23 Февраль 2025

40 Продаж

Startaplarni rivojlantirish bosqichlari kurs ishi

Купить

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLI GI
------------------------------------------FAKULTETI
“ ----------------------------------” KAFEDRASI
------------------------------------------- ta’lim yo‘nalishi
______- guruhi talabasi
Kurs ishi
Mavzu :Startaplarni rivojlantirish bosqichlari
Bajardi: _______ ____ _____ _ guruhi talabasi ______ ___ ________
(imzo) (ismi sharifi)

Kurs ishi himoya qilingan sana “____” __ ___ _____20 25 y.
Baho “_____” ____ __ _____
Ilmiy rahbar: __________ ____________________
(imzo) (ismi sharifi)
Komissiya a’zolari: __________ ____________________
(imzo) (ismi sharifi)
__________ ____________________
(imzo) (ismi sharifi)
BUXORO-2025

1MUNDARIJA
KIRISH …………………………………………………………………………1
I BOB. STARTAP RIVOJLANISHI VA UNING IQTISODIY
MODELINING NAZARIY ASOSLARI
1.1.Startap tu shunchasi va zamonaviy yondashuvlar ………………………….4
1.2. Startapni rivojlantirishning bosqichlari va ularga mos strategik
yondashuvlar ……………………………………………………………..….…12
1.3.Rivojlanish bosqichlarida xavflar, cheklovlar va uchraydigan
muammolar …………………………………………………………………….17
II. O‘ZBEKISTON SHAROITIDA STARTAPLARNI RIVOJLANTIRISH
BOSQICHLARI TAHLILI
2 .1.Mahalliy startaplar (Billz, Express24, Aloqabank Fintech lab) misolida
rivojlanish bosqichlari ………………………………………………………....20
2 .2. Texnoparklar, akseleratorlar va davlat dasturlarining roli ………………..31
2 .3. O‘zbekiston bozorida raqamli startaplar uchun strategik imkoniyatlar va
cheklovlar ……………………………………………………………………..33
Xulosa ………………………………………………………………………...41
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati ……………………………………...…42

1KIRISH
Kurs ishining dolzarbligi : Zamonaviy iqtisodiy sharoitda startaplar —
innovatsion yechimlar, texnologik mahsulotlar va yangi xizmat turlarini
yaratish orqali milliy iqtisodiyotlarning eng faol qatlamini tashkil qilmoqda.
Ayniqsa, sun’iy intellekt, mobil ilovalar, moliyaviy texnologiyalar va elektron
tijorat yo‘nalishlarida yuzaga kelayotgan yangi kompaniyalar nafaqat yangi ish
o‘rinlarini yaratmoqda, balki bozorga moslashuvchan, tez o‘suvchi va raqamli
yechimlar bilan kirib kelmoqda.O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat
Mirziyoyev 2021-yil 24-noyabrda o‘tkazilgan “Yoshlar va biznes muhitini
qo‘llab-quvvatlash” bo‘yicha videoselektorda shunday degan edi:m“Startap
loyihalar – bu bugunning emas, balki ertangi kunning iqtisodiy va texnologik
asosi. Shuning uchun biz yoshlarga nafaqat bilim, balki ularga imkon va
ishonch ham berishimiz zarur.” 1
O‘zbekistonda ham “2022–2026 yillarda
raqamli O‘zbekiston” strategiyasi doirasida yoshlarning startap tashabbuslarini
qo‘llab-quvvatlash, texnoparklar tashkil qilish, soliq imtiyozlari berish va
investorlar uchun qulay muhit yaratish ishlari jadallik bilan olib borilmoqda.
Shu boisdan, startaplarni rivojlantirish bosqichlarini chuqur o‘rganish, har bir
bosqichda qanday strategiyalar samarali bo‘lishi mumkinligini aniqlash, mavjud
cheklov va xavflarni baholash dolzarb ilmiy-amaliy masalaga aylanmoqda.
Ayniqsa, O‘zbekiston sharoitida startaplarni muvaffaqiyatli o‘sishga olib
chiqish uchun qanday texnologik, huquqiy va moliyaviy infratuzilma zarurligini
aniqlash bugungi kundagi eng muhim vazifalardan biridir.
Kurs ishining o‘rganilganlik darajasi: Startaplar nazariyasi hozirgi kunda
global darajada chuqur o‘rganilayotgan sohaga aylandi. Jahon miqyosida Erik
Rays tomonidan ishlab chiqilgan “Lean Startup” metodologiyasi startaplarning
qisqa muddatda sinovdan o‘tib, tez o‘sish imkonini beruvchi eng asosiy
1
Shavkat Mirziyoyev. "Yoshlar va biznes muhitini qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha ustuvor vazifalar
yuzasidan yig‘ilishdagi nutq." O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021-yil 24-noyabrdagi PF–
6335-sonli farmoni.

2yondashuv sifatida e’tirof etiladi. Shuningdek, Steve Blankning “Customer
Development” modeli mijoz ehtiyojlarini aniqlashga asoslangan strategik
rejalashtirish usullarini ilgari suradi. Bu kabi nazariy yondashuvlar AQSh,
Yevropa va Janubi-Sharqiy Osiyo davlatlarida keng qo‘llanilib, startaplar
faoliyatining har bir bosqichiga mos tavsiyalarni ishlab chiqishga xizmat
qilmoqda. O‘zbekistonda esa bu soha hali endi shakllanib borayotgan bo‘lib,
so‘nggi yillarda “Billz”, “Express24”, “Aloqabank Fintech Lab” kabi mahalliy
startaplar tajribasi asosida ilmiy tahlillar olib borilmoqda. Ammo mavjud
tadqiqotlarda bosqichma-bosqich rivojlanish modeli, strategik xatoliklar,
muvaffaqiyat va muvaffaqiyatsizlik omillari hali yetarli chuqurlikda
o‘rganilmagan. Shu sababli, ushbu kurs ishi mavjud bo‘shliqlarni to‘ldiradi va
mahalliy amaliyot asosida ilmiy tahlil beradi.
Kurs ishining ahamiyati : Mazkur kurs ishining ilmiy-nazariy ahamiyati,
avvalo, startaplar rivojini bosqichma-bosqich tahlil qilib, har bir bosqichga mos
strategiyalarni shakllantirishga imkon berishidadir. Har bir bosqichda
qo‘llanishi mumkin bo‘lgan biznes modellari, moliyaviy yechimlar va
menejment strategiyalarining o‘ziga xosligi aniqlanadi. Ayniqsa, bu yondashuv
O‘zbekistonda tez rivojlanayotgan raqamli iqtisodiyot sharoitida strategik
qarorlar qabul qilishda muhim ilmiy asos bo‘lib xizmat qiladi. Kurs ishining
amaliy ahamiyati esa startaplar bilan shug‘ullanayotgan yoshlar, IT
mutaxassislar, texnoparklar rahbarlari va siyosat yurituvchilar uchun real
tavsiyalar berishidadir. Misol uchun, har bir rivojlanish bosqichida qanday
mablag‘ manbalarini izlash, qanday marketing strategiyasini tanlash, qanday
xavflarga duch kelinishi mumkinligi va ularni qanday boshqarish kerakligi kabi
muhim amaliy savollarga javob beriladi. Shuningdek, bu ish davlat tomonidan
qo‘llab-quvvatlanayotgan dasturlar samaradorligini baholashda ham foydali
bo‘lishi mumkin.

3Kurs ishining maqsadi: Startaplarning rivojlanish bosqichlarini tahlil
qilish va O‘zbekiston sharoitida bu bosqichlarga mos strategik yondashuvlar
ishlab chiqish.
Kurs ishining vazifalari : Startap tushunchasi va nazariy asoslarini tahlil
qilish; Startap rivojlanish bosqichlarini aniqlash va tavsiflash; Har bir bosqichga
mos strategik yondashuvlarni asoslash; O‘zbekiston misolida mahalliy
startaplar rivojini o‘rganish; Texnoparklar, akseleratorlar va davlat
dasturlarining rolini aniqlash; Mahalliy bozor uchun muvofiq takliflar ishlab
chiqish.
Kurs ishining obyekti: : Startaplar va ularning iqtisodiy rivojlanish
jarayonlari.
Kurs ishining p redmeti: Startaplarning rivojlanish bosqichlari va ularga
mos strategik yondashuvlar, O‘zbekiston sharoitidagi amaliy tajribalar.
Kurs ishining tuzilishi: Kurs ishi kirish, ikki bob, xulosa va foydalanilgan
adabiyotlardan iborat.

4I BOB. STARTAP RIVOJLANISHI VA UNING IQTISODIY
MODELINING NAZARIY ASOSLARI
1.1.Startap tu shunchasi va zamonaviy yondashuvlar
So‘nggi yillarda iqtisodiy taraqqiyot va texnologik yangilanishlar
jarayonida "startap" atamasi keng tarqaldi. “Startap” ingliz tilidagi “startup”
so‘zidan olingan bo‘lib, qisqa vaqt ichida innovatsion g‘oya asosida
shakllanadigan va yuqori o‘sish potensialiga ega yangi biznes modelini
anglatadi. Bu atama dastlab AQShda 1990-yillarda Silikon vodiysida
rivojlangan texnologik kompaniyalar misolida keng qo‘llanila boshlangan.
Bugungi kunda esa dunyo bo‘ylab raqamli transformatsiya jarayonining asosiy
ishtirokchilaridan biri sifatida tan olinmoqda.
Startaplar an’anaviy korxonalardan farqli o‘laroq, tez o‘sish, bozorga
moslashish, riskga tayyorlik va innovatsion yechimlarga urg‘u berish bilan
ajralib turadi. Ularning asosiy maqsadi – yangi mahsulot yoki xizmat orqali
mijoz muammosini innovatsion yo‘l bilan hal qilish, bu orqali tez orada
bozorda o‘z o‘rnini topish va investitsiyalarni jalb qilishdir. Startaplar
ko‘pincha dastlabki bosqichlarda hali barqaror daromadga ega bo‘lmasligi
mumkin, biroq ularning tez o‘sish salohiyati ularga katta e’tibor qaratilishiga
sabab bo‘ladi. Zamonaviy iqtisodiy yondashuvlarda startaplar “ochiq
innovatsiyalar” konsepsiyasining amaliy ko‘rinishi sifatida talqin qilinmoqda.
Bu esa texnologik g‘oyalarni tez sinovdan o‘tkazish, bozor tahliliga asoslangan
moslashuvchan strategiyalarni ishlab chiqish va foydalanuvchi fikrlarini faol
tarzda integratsiyalashga asoslanadi. Aynan shu jihatlar startaplarni "Lean
Startup", "Design Thinking", "Agile" kabi zamonaviy boshqaruv
metodologiyalari bilan chambarchas bog‘lab qo‘yadi. 2
Startap — bu iqtisodiy muhitda yangi va innovatsion yechimlar orqali
mavjud bozor muammolariga javob berishga intiluvchi, yuqori o‘sish
2
Karimov Rahmatulloh Jo‘rayevich – Yoshlar orasida innovatsion g‘oyalarni qo‘llab-quvvatlash
strategiyalari. – SamDU axborotnomasi, 2023, №1. – 60–74-betlar.

5salohiyatiga ega bo‘lgan yangi tipdagi biznes shaklidir. Ushbu atama ingliz
tilidagi "startup" so‘zidan olingan bo‘lib, "ishni boshlash", "yangi ishga
kirishish" ma'nolarini anglatadi. Lekin u oddiy yangi biznes emas, balki yuqori
texnologiyalar, kreativ yondashuv va yangicha qarorlar orqali o‘ziga xoslik
kasb etgan loyiha shaklini ifodalaydi.Startaplar odatda noan’anaviy, ilg‘or
g‘oyalarga asoslanadi va tez rivojlanish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Bunday
loyihalar investorlar uchun yuqori riskga ega bo‘lsa-da, potentsial daromadi
ham katta bo‘ladi. Startaplar odatda dastlabki bosqichlarda barqaror daromad
keltirmaydi, lekin bozorga ta’siri va o‘sish sur’atlari hisobiga ularni qo‘llab-
quvvatlashga tayyor bo‘lgan sarmoyadorlar soni ortib bormoqda. Ayniqsa,
texnologik startaplar — sun’iy intellekt, moliyaviy texnologiyalar (fintech),
tibbiyot texnologiyalari va elektron tijorat yo‘nalishlarida yirik kompaniyalarga
aylanishi mumkin.Startaplar faoliyati innovatsion fikrlash, bozorga
moslashuvchanlik, texnologik zamonaviylik, riskka tayyorlik va mijoz
ehtiyojini doimiy tahlil qilish kabi asosiy xususiyatlarga ega. Ularning
boshqaruv strukturalari yengil va soddalashtirilgan bo‘ladi, bu esa ularni tez
qaror qabul qilishga va o‘zgaruvchan sharoitga moslashishga imkon beradi. Har
bir startapning yuragi — bu uning innovatsion g‘oyasi, ya’ni bozor uchun
mutlaqo yangi bo‘lgan yoki mavjud mahsulotni tubdan yaxshilashga qaratilgan
yechimdir.Startaplar uchun eng muhim jihatlardan biri — bu minimal resurslar
bilan maksimal qiymat yaratishdir. Ular ko‘pincha o‘z faoliyatini kichik jamoa
bilan boshlaydi, dastlabki xarajatlarni kamaytirish, MVP (Minimum Viable
Product – minimal darajadagi tayyor mahsulot) ishlab chiqish va bozorga tezda
chiqish kabi yondashuvlar orqali o‘z salohiyatini sinovdan o‘tkazadi. Shu
sababli startaplar "sinov – xulosa – takomillashtirish" siklida faoliyat
yuritadi.Bu biznes modelning tarixi XX asr oxirlarida AQShning Kaliforniya
shtatidagi Silikon vodiysida shakllangan. Apple, Microsoft, Amazon, Google
kabi yirik texnologik gigantlar avvaliga startap sifatida boshlangan va o‘z
vaqtida innovatsion g‘oyalarni bozorga olib chiqish orqali jahon iqtisodiyotida

6inqilob yasagan. Bugungi kunda bu model butun dunyoga tarqalgan va
rivojlanayotgan davlatlar, jumladan O‘zbekiston uchun ham muhim strategik
yo‘nalish bo‘lib xizmat qilmoqda. O‘zbekistonda ham startap ekotizimini
shakllantirish, yoshlarning g‘oyalarini qo‘llab-quvvatlash, texnoparklar va
inkubatorlarni rivojlantirish bo‘yicha qator chora-tadbirlar amalga
oshirilmoqda. "IT Park", "Yoshlar texnoparki", "Aloqabank Fintech Lab",
"Ground Zero" kabi markazlar yoshlarga o‘z loyihalarini ishga tushirish va
investorlar bilan bog‘lanish uchun zarur muhitni yaratmoqda. Bu esa O‘zbek
startap ekotizimining shakllanishiga xizmat qilmoqda.Startaplar muvaffaqiyatga
erishish uchun quyidagi xususiyatlarga ega bo‘lishi kerak:Innovatsionlik –
yangi mahsulot, xizmat yoki texnologik yechim yaratish;Moslashuvchanlik –
bozor, mijozlar, texnologiyalar o‘zgarishiga tez javob berish;Skalalanish – ya’ni
tez sur’atda kengayish imkoniyati;Riskni boshqarish – muvaffaqiyatsizlik
ehtimoli yuqori bo‘lgan holatlarda tez qaror qabul qilish;Jamoaviylik – kichik,
bir-birini to‘ldiruvchi mutaxassislardan iborat jamoa bilan ishlash.Yuqoridagi
xususiyatlar startaplarning an’anaviy kichik bizneslardan asosiy farqini
belgilaydi. Kichik biznes ko‘proq barqarorlikka intilsa, startap — o‘sish va
yangilikka yo‘naltirilgan. Ularning maqsadi – qisqa muddatda yirik
kompaniyaga aylanish, yangi bozorlarni egallash va investorlar e’tiborini jalb
etishdir. Ular nafaqat texnologik yangilik, balki yangi fikrlash, yangi boshqaruv
va yangi qarorlar orqali ijtimoiy-iqtisodiy muhitni o‘zgartiruvchi omil sifatida
qaraladi. O‘zbekistonning global raqobat maydonida o‘z o‘rnini topishi uchun
startaplarni rivojlantirishga ustuvor e’tibor qaratilishi lozim. 3
Zamonaviy biznes
olamida startaplar uchun to‘g‘ri metodologiyani tanlash ularning muvaffaqiyati
yoki muvaffaqiyatsizligini belgilab beruvchi muhim omil hisoblanadi. Shuning
uchun hozirgi kunda startaplar rivojlanishida klassik biznes-reja yondashuvlari
emas, balki moslashuvchan, foydalanuvchiga yo‘naltirilgan va tajribaga
3
To‘xtayev Asqar Kamilovich – Raqamli startaplar va ularning iqtisodiy xavfsizlikka ta’siri . –
TATU ilmiy jurnali, 2021, №2. – 33–49-betlar .

7asoslangan metodologiyalar ustuvorlik kasb etmoqda. Bunday metodologiyalar
orasida eng mashhuri — “Lean Startup” modeli hisoblanadi."Lean Startup"
yondashuvi 2011-yilda amerikalik tadbirkor va muallif Erik Rays tomonidan
ishlab chiqilgan bo‘lib, bu yondashuv startaplarni yaratish, boshqarish va
rivojlantirishda soddalashtirilgan va tezkor strategiyalarni taklif etadi. U
bizneslar mahsulot yoki xizmatni dastlabki darajada, ya’ni minimal funktsiyaga
ega shaklda yaratib (Minimum Viable Product – MVP), uni bozorga chiqarishi
va foydalanuvchi fikriga asoslanib uni takomillashtirishi kerakligini ta’kidlaydi.
Bu yondashuv orqali startaplar uzoq davom etadigan, resurs talab qiladigan
rejalashtirish bosqichlaridan qochib, darhol real sharoitda mahsulotni sinovdan
o‘tkazadi.“Build – Measure – Learn” (Yarat – O‘lcha – O‘rgan) tamoyili ushbu
modelning markaziy g‘oyasini tashkil qiladi. Ya’ni, avvalo mahsulot yoki
xizmatning minimal ishlaydigan prototipi yaratiladi, keyin u real
foydalanuvchilarga taklif etiladi va ularning fikrlari, reaksiyalari,
foydalanishdagi harakatlari asosida o‘lchovlar olinadi. Bu o‘lchovlar tahlil
qilinib, mahsulotga qanday o‘zgartirish kiritish kerakligi aniqlanadi. Shu asosda
keyingi iteratsiya, ya’ni takomillashgan versiya yaratiladi va yana jarayon
takrorlanadi. Bu doimiy takrorlanuvchi sikl startapga vaqt va resurslardan
samarali foydalanish imkonini beradi.MVP – Minimum Viable Product
tushunchasi Lean Startup modelining ajralmas qismidir. Bu mahsulotning eng
sodda, ammo asosiy funktsiyalarini bajaradigan ko‘rinishidir. Aslida, MVP
biror mukammal mahsulot emas, balki foydalanuvchi ehtiyojini qondirishga
qaratilgan minimal test modeli hisoblanadi. Masalan, bir mobil ilova startapida
dastlab faqat asosiy funksiyalarni o‘z ichiga olgan versiya ishlab chiqiladi. Bu
versiya foydalanuvchiga taqdim etiladi va u orqali dasturchilar mahsulotning
kuchli va zaif tomonlarini aniqlab boradilar.Lean Startup modelining
afzalliklaridan biri – resurslarni tejashdir. An’anaviy biznes-rejalarda mahsulot
to‘liq ishlab chiqilib bozorga chiqadi, lekin foydalanuvchi ehtiyojiga mos
kelmasligi mumkin. Lean Startup esa aksincha — foydalanuvchi ehtiyojiga

8asoslanib mahsulotni shakllantiradi. Bu esa xarajatlarning kamayishiga, tez
rivojlanishga va bozor talabiga mos mahsulot ishlab chiqishga olib
keladi.Bundan tashqari, bu model xatolarni erta aniqlashga yordam beradi.
Mahsulot bozorga erta chiqarilgani uchun, foydalanuvchilarning negativ fikr-
mulohazalari asosida xatoliklar aniqlanadi va ularga yechim topiladi. Bu
yondashuv orqali startaplar o‘z faoliyatini doimiy tahlil qiladi, mijoz bilan
bog‘lanishda davom etadi va bozordagi o‘zgaruvchan shartlarga tez moslasha
oladi.Hozirda dunyoning ko‘plab muvaffaqiyatli startaplari — Airbnb,
Dropbox, Spotify, Uber kabi kompaniyalar aynan Lean Startup modelini
dastlabki bosqichlarida qo‘llagan. Ular minimal mahsulotni yaratib, uni
foydalanuvchilarga taklif etgan va olingan tahlillar asosida mahsulotlarini
takomillashtirib borgan. Bu ularning tezda yirik texnologik kompaniyaga
aylanishiga xizmat qilgan.O‘zbekiston sharoitida ham Lean Startup yondashuvi
ahamiyatli bo‘lib bormoqda. “IT Park”, “Aloqabank Fintech Lab”, “Billz” kabi
loyihalar bu yondashuvni bosqichma-bosqich o‘z faoliyatiga joriy qilmoqda.
Mahalliy startaplar MVP ishlab chiqish, foydalanuvchi fikrini tahlil qilish va
unga asoslangan rivojlanish bosqichlarini bosib o‘tmoqda. Xususan,
“Express24” loyihasi dastlab faqat oziq-ovqat yetkazib berish xizmati sifatida
ish boshlagan bo‘lsa, bugungi kunda u xizmat turini kengaytirgan va bozorning
boshqa segmentlariga ham kirib bormoqda. Shuningdek, bu yondashuv
O‘zbekistonda startap ekotizimini shakllantirishda ham muhim rol o‘ynaydi.
Talabalar, yosh dasturchilar, tadbirkorlar va texnoparklar Lean Startup
modeliga asoslangan treninglar, seminarlar va inkubatsiya dasturlari orqali bu
tajribani o‘rganmoqdalar.
Zamonaviy iqtisodiyotda startaplar nafaqat yangi texnologiyalarni joriy
etish, balki jamiyatda muammolarni hal qilish, foydalanuvchi ehtiyojini
maksimal darajada qondirish vazifasini ham bajaradi. Shu bois, startaplar
o‘zining maqsadlari, funksiyasi va mijozlar bazasiga qarab bir nechta turlarga
ajraladi: texnologik, ijtimoiy va mijozga yo‘naltirilgan (customer-centric)

9startaplar.Texnologik startaplar (IT-startups) – bu eng keng tarqalgan va
investorlarga eng jozibador hisoblangan yo‘nalishdir. Bunday startaplar sun’iy
intellekt (AI), moliyaviy texnologiyalar (fintech), raqamli xavfsizlik, mobil
ilovalar, “blockchain” texnologiyasi, tibbiyot texnologiyalari kabi
yo‘nalishlarda faoliyat yuritadi. Texnologik startaplar odatda keng bozorni
ko‘zlab ish olib boradi va tez kengayish (scalability) salohiyatiga ega bo‘ladi.
Ular algoritmlar, dasturiy ta’minot, platformalar yoki xizmat ko‘rsatish tizimlari
orqali mijozlarga xizmat ko‘rsatadi.Misol uchun, “Zoom”, “Dropbox”,
“Revolut”, “Stripe”, “Airbnb” va “Figma” kabi global texnologik startaplar o‘z
sohasida inqilob yasagan. O‘zbekistonda esa “Billz”, “Express24”, “Click”,
“Payme”, “IMAN” kabi loyihalar texnologik startaplar qatoriga kiradi. Ular
moliyaviy xizmatlar, elektron to‘lovlar, logistika va elektron tijoratda
zamonaviy yechimlar taklif qilmoqda. 4
Ijtimoiy startaplar (social startups) esa
jamiyatdagi muhim muammolarga yechim topishga qaratilgan bo‘ladi. Ular
foyda olishdan ko‘ra, ko‘proq ijtimoiy ta’sir (impact) yaratishga e’tibor
qaratadi. Masalan, nogironligi bo‘lgan shaxslar uchun imkoniyatlar yaratish,
ekologik muammolarga qarshi kurashish, ta’lim yoki tibbiyot sohasida
islohotlar kiritish kabilar ijtimoiy startaplar vazifasidir. Bunday startaplar
ko‘pincha grantlar, donorlar yoki davlat dasturlari asosida faoliyat
yuritadi.Ijtimoiy startaplar barqaror rivojlanish maqsadlari (SDGs – Sustainable
Development Goals) asosida ishlaydi va muammolarni innovatsion, raqamli
yoki past xarajatli texnologiyalar orqali hal qilishga intiladi. Bu startaplar
jamiyatda real o‘zgarishlar yaratadi, ayniqsa rivojlanayotgan davlatlarda muhim
ahamiyat kasb etadi. O‘zbekistonda ekologik muhitni yaxshilash, ayollarni
qo‘llab-quvvatlash yoki qishloq hududlarida ta’lim imkoniyatlarini kengaytirish
yo‘nalishidagi loyihalar ijtimoiy startaplar sifatida ko‘riladi.Mijozga
yo‘naltirilgan startaplar (customer-centric startups) esa foydalanuvchi ehtiyojini
4
Normurodov Bekzod Ismoilovich – Startap loyihalarini boshqarishning zamonaviy mexanizmlari . –
TSUE ilmiy axborotnomasi, 2022, №3. – 45–58-betlar .

10markazga qo‘yib, mahsulot yoki xizmatni shu asosda ishlab chiqadi. Bu
yondashuv “customer centricity” deb nomlanadi. Bunday startaplar, avvalo,
mijozning muammosini, afzalliklarini, odatlarini va kutgan natijalarini chuqur
tahlil qiladi. So‘ngra esa eng mos mahsulotni ishlab chiqib, uning
takomillashuvini ham foydalanuvchi fikriga asoslanib amalga oshiradi.Mijozga
yo‘naltirilgan startaplarda foydalanuvchi tajribasi (UX – User Experience) va
interfeys (UI – User Interface) juda katta rol o‘ynaydi. Ular har bir funksiyani
mijoz qulayligi nuqtai nazaridan ishlab chiqadi. Shu sababli, bunday startaplar
bozorga tez moslashadi, foydalanuvchilar bilan doimiy aloqada bo‘ladi va
xizmat ko‘rsatishni soddalashtiradi.Bunday startaplar, odatda, “Agile”
metodologiyasi asosida ishlaydi. “Agile” — bu kichik jamoalarda
moslashuvchan, iterativ rivojlanishga asoslangan boshqaruv tizimidir. Unda har
bir bosqichdan so‘ng mahsulot sinovdan o‘tkaziladi, mijoz fikri olinadi va
keyingi versiyada takomillashtiriladi. Bu esa startapga doimiy o‘sish va
yangilanish imkonini beradi. O‘zbekiston texnoparklarida ishlayotgan ko‘plab
yosh startapchilar “Agile” uslubini joriy qilish orqali jadal natijalarga
erishmoqda.Bundan tashqari, zamonaviy mijozga yo‘naltirilgan startaplar
ko‘pincha “freemium” modeldan foydalanadi – ya’ni, dastlab asosiy xizmatlar
bepul taqdim etiladi, keyinchalik esa mukammal versiyalar pullik bo‘ladi. Bu
model mijozlar bazasini tez kengaytirish va ularni pullik foydalanuvchiga
aylantirish uchun samarali vosita hisoblanadi.Zamonaviy dunyoda texnologik,
ijtimoiy va mijozga yo‘naltirilgan startaplar bir-birini to‘ldiruvchi tizim sifatida
mavjud. Ko‘pincha, startaplar ushbu uch yondashuvni o‘z faoliyatida
integratsiyalashgan tarzda qo‘llaydi. Ya’ni, texnologik yechim orqali ijtimoiy
muammoni hal qiladi va buning barchasini foydalanuvchining ehtiyojidan kelib
chiqib amalga oshiradi. Bunday kompleks yondashuv esa startapning
muvaffaqiyatini ta’minlaydi.
Startap turi Asosiy
yo‘nalish Maqsad Moliyalashtirish
manbasi Xususiyatlar

11Texnologik
startaplar Sun’iy
intellekt,
fintech,
blockchain,
IT xizmatlar Innovatsion
mahsulot
yaratish Investitsiya,
venchur fondlar Tez o‘suvchi,
raqamli,
skalalanadigan
biznes modellarga
ega
Ijtimoiy
startaplar Ekologiya,
ta’lim,
sog‘liqni
saqlash,
nogironlar
huquqlari Ijtimoiy
muammolarga
yechim taklif
qilish Grantlar,
donorlar,
ijtimoiy fondlar Ijtimoiy ta’sirga
yo‘naltirilgan,
daromaddan ko‘ra
foydali natijani
ko‘zlaydi
Mijozga
yo‘naltirilga
n startaplar Elektron
tijorat, xizmat
ko‘rsatish,
mobil
ilovalar Mijoz
ehtiyojini
qondirish va
sodiqlikni
oshirish Pullik
xizmatlar,
obuna modeli
(freemium) UX/UI dizaynga
urg‘u beradi, mijoz
fikriga asoslanib
mahsulotni
takomillashtiradi
1.2. Startapni rivojlantirishning bosqichlari va ularga mos
strategik yondashuvlar Startaplarning rivojlanish jarayoni bosqichma-
bosqich o‘tadigan uzluksiz, dinamik va o‘zgaruvchan tizimdir. Har bir bosqich
startapning shakllanishi, barqarorlashuvi va kengayishi uchun muhim bo‘lgan
davrni anglatadi. Bu bosqichlar orqali startap g‘oyadan to yirik
kompaniyagacha bo‘lgan yo‘lni bosib o‘tadi.1. G‘oya shakllanish bosqichi
(Ideation stage) Startap rivojlanishining boshlanish nuqtasi bu – g‘oya
bosqichidir. Ushbu bosqichda kelajakdagi mahsulot yoki xizmatning asosiy
konsepsiyasi aniqlanadi. Tadbirkorlar, odatda, bozor muammosini tahlil
qiladilar, mijozlar duch kelayotgan noqulaylik yoki ehtiyojni aniqlaydilar.
Shundan so‘ng, bu muammoni qanday innovatsion tarzda hal qilish mumkinligi

12ustida ishlaydilar. G‘oya bosqichida keng fikrlash, kreativ yondashuv va
bozorni chuqur tahlil qilish muhim hisoblanadi. Ko‘p hollarda bu bosqichda
“design thinking” yondashuvi qo‘llaniladi. Ushbu bosqich – asosiy g‘oyaning
shakllanishi va uni amalga oshirishga bo‘lgan ishonch paydo bo‘lish
bosqichidir. Bu davrda startap jamoasi shakllana boshlaydi, bozor va
raqobatchilar tahlil qilinadi, dastlabki konseptlar chiziladi.2. Dastlabki mahsulot
bosqichi – MVP yaratish (Minimum Viable Product) Bu bosqichda g‘oya
amaliyotga o‘ta boshlaydi. Startap jamoasi mahsulotning dastlabki, eng sodda,
lekin ishlaydigan versiyasini yaratadi. Ushbu MVP (Minimum Viable Product)
asosan asosiy funktsiyalarni o‘z ichiga oladi va mijozlarga xizmat ko‘rsatishni
boshlaydi. Bu bosqichning asosiy maqsadi – mahsulotni katta sarmoya
sarflamasdan, foydalanuvchilar bilan sinab ko‘rishdir. MVP yaratishda “Lean
Startup” metodologiyasi qo‘llaniladi. Bu jarayonda jamoa tezda mahsulotni
ishlab chiqadi, real mijozlar orqali sinovdan o‘tkazadi va natijalarga qarab
mahsulotni takomillashtiradi. MVP orqali bozorga chiqish startapni tezroq
rivojlanish sari undaydi va potensial sarmoyadorlarni jalb qilish imkonini
yaratadi.3. Bozorda mavjudlikni sinash bosqichi (Validation stage) MVP tayyor
bo‘lib, bozorga chiqarilgach, endi uni haqiqiy foydalanuvchilar baholaydi.
Ushbu bosqichda foydalanuvchilarning mahsulotga munosabati, foydalanish
chastotasi, kamchiliklar va takliflar tahlil qilinadi. Bu bosqichda A/B testlar,
so‘rovnomalar, analitik dasturlar yordamida mijoz xatti-harakatlari aniqlanadi.
Mahsulot foydalanuvchilar uchun haqiqatan foydalimi yoki yo‘qmi — ana shu
savolga javob topiladi. Mijozlarning fikriga tayangan holda mahsulotda “pivot”
(yo‘nalish o‘zgarishi) qilish ehtiyoji yuzaga kelishi mumkin. Pivot — bu
mahsulot kontseptsiyasini sezilarli darajada o‘zgartirib, yangi yondashuvni
sinab ko‘rish deganidir. Shunday qilib, bu bosqich mahsulotning bozor talabiga
mosligini aniqlash va takomillashtirishga zamin yaratadi.4. O‘sish va kengayish
bosqichi (Scaling stage) Agar mahsulot foydalanuvchilar tomonidan ijobiy
qabul qilinsa va talab ortsa, startap navbatdagi bosqichga o‘tadi — bu o‘sish va

13kengayish davridir. Endi asosiy e’tibor mahsulot hajmini oshirishga, ko‘proq
foydalanuvchilarni jalb qilishga va yangi bozorlarga kirishga qaratiladi. Bu
bosqichda marketing kampaniyalari kuchaytiriladi, jamoa tarkibi kengayadi,
texnik imkoniyatlar mustahkamlanadi. Bunda “growth hacking” strategiyasi,
ya’ni minimal xarajat bilan maksimal o‘sishni ta’minlovchi usullar qo‘llaniladi.
Investorlar bilan ishlash faollashadi, yangi sarmoyalar jalb qilinadi. Startap
barqaror daromadga ega bo‘lishga intiladi. Agar bu bosqich muvaffaqiyatli
o‘tsa, kompaniya “startup” maqomidan “scale-up” bosqichiga o‘tadi.5.
Barqarorlashuv va chiqish bosqichi (Maturity and Exit stage) Startap o‘z
yo‘lida yetuklik bosqichiga yetgach, u allaqachon to‘liq kompaniyaga aylangan
bo‘ladi. Bu bosqichda kompaniya daromad keltiradi, barqaror mijoz bazasiga
ega bo‘ladi va bozordagi o‘rnini mustahkamlaydi. Endi kompaniya “exit”
strategiyasi haqida o‘ylay boshlaydi. Bu strategiyalar ichida: IPO (Initial Public
Offering – aksiyalarni birjada sotish), boshqa yirik kompaniyaga sotilish
(acquisition) yoki mustaqil tarzda faoliyatni davom ettirish variantlari mavjud.
Shuningdek, brendni rivojlantirish, yangi mahsulotlar yaratish va global
bozorlarga chiqish rejalari tuziladi. Kompaniyaning ichki tizimi
barqarorlashadi, moliyaviy va operatsion hisobotlar takomillashadi. Shu tariqa
startap o‘zining to‘liq hayotiy tsiklini bosib o‘tgan bo‘ladi. 5
Startaplarning har
bir rivojlanish bosqichi o‘ziga xos vazifalar, muammolar va imkoniyatlar bilan
ajralib turadi. Shu sababli, har bir bosqichda qo‘llanilishi zarur bo‘lgan strategik
yondashuvlar ham farq qiladi. Ularni to‘g‘ri tanlash startapning omon qolishi,
rivojlanishi va muvaffaqiyatga erishishida hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Quyida har
bir bosqichga mos strategiyalar tahlil qilinadi: G‘oya shakllanish bosqichiga
strategik yondashuvlar Startapni muvaffaqiyatli boshlash uchun birinchi
navbatda kuchli, hayotiy g‘oya talab etiladi. Bu bosqichda Design Thinking
yondashuvi asosiy strategiya sifatida e’tirof etiladi. Design Thinking — bu
5
Islomova Dilfuza Murodovna – Startaplarni moliyalashtirishda venchur sarmoyaning roli . –
BuxDU iqtisodiyot fakulteti jurnali, 2022. – 22–36-betlar .

14muammoni chuqur tushunish, foydalanuvchi ehtiyojini aniqlash va uning
asosida echim ishlab chiqishga asoslangan iterativ metodologiyadir.
Shuningdek, bozor tahlili (market research) strategiyasi muhim o‘rin tutadi. Bu
orqali startap egasi bozor hajmini, raqobatchilarni, iste’molchi segmentlarini va
ularning muammolarini aniqlaydi. SWOT tahlil, PESTEL tahlil kabi vositalar
bu bosqichda qo‘llaniladi. Maqsad – muammoni innovatsion tarzda hal qilishga
yaroqli g‘oyani shakllantirishdir. MVP ishlab chiqish bosqichiga strategik
yondashuvlar Mahsulotning dastlabki funksional ko‘rinishi yaratiladigan bu
bosqichda eng samarali strategiya — bu Lean Startup metodologiyasidir. Ushbu
yondashuvda “Build – Measure – Learn” sikli asosida mahsulot yaratiladi.
Ya’ni, birinchi navbatda minimal funktsionallikdagi mahsulot yaratiladi, keyin
u foydalanuvchiga taklif etiladi va undan olingan mulohazalar asosida
takomillashtiriladi. MVP (Minimum Viable Product) strategiyasi xarajatlarni
kamaytiradi va xatoliklarni erta aniqlash imkonini beradi. Bu bosqichda
prototiplash (prototyping), ux mockup va wireframe strategiyalari qo‘llaniladi.
Ular mahsulot shakllanishi, dizayni va funksionalligini tezda sinovdan o‘tkazish
imkonini beradi. Asosiy maqsad – foydalanuvchi fikrini olish va mahsulotni
tezlik bilan shakllantirishdir. Bozor sinov bosqichiga strategik yondashuvlar Bu
bosqichda mahsulot real foydalanuvchilar bilan ishlay boshlaydi. Shuning
uchun eng samarali strategiyalar — A/B testing, user analytics, va feedback
loop tizimlaridir. A/B testing orqali mahsulotning turli versiyalari
foydalanuvchilarga taqdim etiladi va ularning qaysi biri yaxshiroq ishlayotgani
aniqlanadi. KPI (Key Performance Indicators) belgilash bu bosqichda muhim
rol o‘ynaydi. Foydalanuvchi tahlili orqali ularga mahsulot qanday ta’sir
ko‘rsatayotgani, qaysi funksiyalar foydali yoki noqulayligi aniqlanadi. Bundan
tashqari, Customer Journey Mapping strategiyasi orqali foydalanuvchining
mahsulotdan foydalanishdagi barcha nuqtalari aniqlanadi. Maqsad – mahsulotni
bozorga to‘g‘ri joylashtirish va foydalanuvchi ehtiyojlariga maksimal darajada
moslashtirishdir. O‘sish (scaling) bosqichiga strategik yondashuvlar Mahsulot

15foydalanuvchilar tomonidan qabul qilinganidan so‘ng, startap tez o‘sishni
maqsad qiladi. Bu bosqichda asosiy strategiyalar: marketing avtomatizatsiyasi,
konversiyani oshirish, sodiqlik dasturlarini yaratish va savdo kanallarini
diversifikatsiya qilish. O‘sish bosqichida Growth Hacking yondashuvi
qo‘llaniladi — bu minimal xarajatlar bilan maksimal o‘sishga erishish
strategiyasidir. “Referral programs” (tavsiya asosidagi foydalanuvchilarni jalb
qilish), “email marketing”, “influencer marketing” kabi vositalar keng
qo‘llaniladi. Shuningdek, CRM (Customer Relationship Management) tizimlari
orqali foydalanuvchilar bilan aloqani saqlash va ularni faol mijozlarga
aylantirish strategiyasi ham bu bosqichda katta ahamiyatga ega. Maqsad –
foydalanuvchi sonini ko‘paytirish va daromadni oshirish. Barqarorlashuv va
chiqish bosqichiga strategik yondashuvlar Startap yetuklik bosqichiga yetgach,
endi u yirik kompaniya sifatida o‘z faoliyatini davom ettiradi. Ushbu bosqichda
strategik yondashuvlar quyidagilar: moliyaviy barqarorlikni ta’minlash, brendni
mustahkamlash, korporativ boshqaruvni joriy etish va chiqish strategiyasini
aniqlash. Chiqish strategiyalari orasida IPO (Initial Public Offering) – ya’ni,
aksiyalarni birjada joylashtirish, yoki boshqa yirik kompaniya tomonidan
acquisition (sotib olinishi) asosiy variantlar sifatida qaraladi. 6
Shu bilan birga,
kompaniya faoliyatini kengaytirish, yangi mahsulotlar joriy etish va xalqaro
bozorga chiqish strategiyasi ustida ham ish olib boriladi. Bu bosqichda asosiy
maqsad – kompaniyaning moliyaviy mustaqilligini ta’minlash va
sarmoyadorlarga yuqori daromad keltirishdir. Shuningdek, korporativ ijtimoiy
mas’uliyat (CSR) yondashuvi ham brend ishonchliligini oshirishda muhim o‘rin
tutadi.Startap rivojlanishining har bir bosqichi o‘ziga xos strategiyani talab
etadi. Bu strategiyalar startapni doimiy o‘sishga yo‘naltirib, bozorda barqaror
o‘rin egallashiga yordam beradi. Muhimi, har bir bosqichda aniq maqsad
belgilab, unga erishish uchun tegishli yondashuvni tanlashdir. Innovatsion
6
Jo‘rayev Anvarxon Xudoyqulovich – Startap loyihalarining iqtisodiy tahlili va baholash mezonlari .
– AndDU iqtisodiyot fakulteti to‘plami, 2021. – 64–80-betlar .

16yondashuvlar, foydalanuvchi tahlili, moliyaviy va marketing strategiyalarini
integratsiyalash orqali muvaffaqiyatli startap ekotizimini yaratish mumkin.
1. 1.3. Rivojlanish bosqichlarida xavflar, cheklovlar va uchraydigan
muammolar Startaplar har doim yuqori darajadagi noaniqlik, tez o‘zgaruvchan
sharoit va raqobatga duch keladigan tashkilotlar sirasiga kiradi. Ular
rivojlanishning har bir bosqichida turli xavflar, cheklovlar va muammolar bilan
yuzlashadi. Bu muammolar startaplarning barqaror faoliyat yuritishi, kengayishi
va bozor talablariga moslashish imkoniyatiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Quyida
har bir rivojlanish bosqichida uchraydigan asosiy muammolar va ularni keltirib
chiqaruvchi omillar yoritiladi.G‘oya shakllanish bosqichidagi muammolar va
cheklovlar G‘oya bosqichi startapning poydevorini tashkil qilgani sababli bu
bosqichda uchraydigan xatoliklar keyinchalik jiddiy oqibatlarga olib kelishi
mumkin. Eng ko‘p uchraydigan xavf – bu bozor ehtiyojlarini noto‘g‘ri baholash
yoki umuman ehtiyoj bo‘lmagan g‘oyaga asoslanishdir. Ko‘plab startaplar
o‘ziga yoqqan mahsulot yaratishga intiladi, biroq u mahsulot bozorga yoki
mijozlarga kerak emasligi aniqlanadi. Bu bosqichda yana bir muammo —
yetarli bozor tahlilining yo‘qligi, ya’ni raqobatchilar, mijoz segmentlari yoki
narxlash strategiyasi bo‘yicha noto‘g‘ri xulosalarga kelish. Shuningdek,
jamoaning yetarlicha malaka va tajribaga ega bo‘lmasligi, resurslar
cheklanganligi (vaqt, bilim, texnika) ham muhim cheklovlar hisoblanadi.

172. MVP ishlab chiqish bosqichidagi xavflar Mahsulotning minimal
versiyasini ishlab chiqish bosqichi startap uchun strategik qarorlar qabul
qilinadigan eng nozik palladir. Bu bosqichda uchraydigan asosiy muammo —
resurslarning yetishmasligi. Texnik vositalar, moliyaviy mablag‘, dasturchilar
yoki dizaynerlar yetishmasa, MVP sifatsiz bo‘lib chiqadi yoki umuman bozorga
chiqa olmaydi. Yana bir xavf — bu MVPni haddan ortiq murakkab qilish. Ba’zi
jamoalar MVP o‘rniga to‘liq mahsulot yaratishga urinishadi, bu esa vaqt va
xarajatlarning oshishiga olib keladi. Foydalanuvchi ehtiyojining noto‘g‘ri talqin
qilinishi ham mahsulotga salbiy ta’sir qiladi. Dastlabki mahsulotning interfeysi,
dizayni yoki funksionalligi noto‘g‘ri tanlansa, foydalanuvchi uni rad etadi.3.
Bozorda mavjudlikni sinash bosqichidagi xavflar Bu bosqichda mahsulot
foydalanuvchilar bilan birinchi muloqotga kirishadi, shuning uchun startapning
obro‘si, ishonchliligi sinovdan o‘tadi. Eng katta xavf — bu salbiy
foydalanuvchi tajribasi (UX). Agar mahsulot xatolar bilan ishlasa, murakkab
interfeysga ega bo‘lsa yoki ehtiyojni to‘liq qondira olmasa, mijoz uni rad etadi.
Shu bosqichda negativ fikrlar ijtimoiy tarmoqlar yoki sharhlar orqali tez
tarqaladi va startap brendiga jiddiy zarar yetkazadi. Boshqa xavf — analitik
ko‘rsatkichlarni noto‘g‘ri tahlil qilish. Ma’lumotlar noto‘g‘ri tushunilsa,
noto‘g‘ri qarorlar qabul qilinadi va startap resurslarini noto‘g‘ri yo‘nalishga

18sarflaydi.4. O‘sish (scaling) bosqichidagi cheklovlar va muammolar Startap
muvaffaqiyatli ravishda bozorga chiqqach, o‘sish bosqichida yangi muammolar
paydo bo‘ladi. Bu bosqichda mijozlar soni ortadi, talab oshadi va tizim
samaradorligi pasayadi. Texnologik infratuzilmaning kengayishga tayyor
emasligi – eng asosiy xavflardan biridir. Masalan, serverlar yuklamaga dosh
bermasligi, mahsulot sekin ishlay boshlashi, texnik xatoliklar yuzaga kelishi
mumkin. Boshqa bir muammo — jamoa ichidagi boshqaruv muammolari.
Ishchilar soni ortadi, lekin jarayonlar avtomatlashtirilmagan bo‘lsa,
muvofiqlashtirish qiyinlashadi. Shuningdek, marketing strategiyasini noto‘g‘ri
tanlash, mijozlar bilan noto‘g‘ri muloqot qilish yoki sotuvda pasayishlar
kuzatilishi mumkin. Bularning barchasi startapni barqaror rivojlanishdan
to‘xtatadi.5. Barqarorlashuv va chiqish bosqichidagi xavf va cheklovlar
Yetuklik bosqichi ko‘pchilik o‘ylagandek xavfsiz emas. Bu davrda kompaniya
ommaviylashgan, lekin raqobat kuchaygan, foydalanuvchi kutgan daraja oshgan
bo‘ladi. Kompaniya bu bosqichda innovatsion ruhni yo‘qotish xavfi bilan
yuzlashadi. Yirik kompaniyaga aylangan startaplarda tezkor qaror qabul qilish
mexanizmlari sekinlashadi, bu esa bozordagi o‘zgarishlarga moslashishni
qiyinlashtiradi. Shuningdek, sarmoyadorlar bosimi, doimiy daromad talabining
ortishi, ichki byurokratiya, jamoa motivatsiyasining pasayishi ham bu
bosqichga xos muammolardir. Agar chiqish strategiyasi (IPO, sotilish yoki
o‘zgarishsiz faoliyat) noto‘g‘ri tanlansa, startap moliyaviy tanazzulga uchrashi
mumkin. Yana bir muhim xavf — kadrlar oqimi, ya’ni asosiy xodimlarning
ketishi kompaniya barqarorligiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. 7
Startaplarning
rivojlanish jarayoni doimiy xavf va muammolarni boshqarish orqali
shakllanadi. Har bir bosqich o‘ziga xos tavakkalchiliklarga ega va bu xavflarni
oldindan aniqlash, strategik rejalashtirish va tezkor qarorlar orqali yengish
zarur. Startap egasi har bir bosqichdagi muammolarni oldindan ko‘ra olsa, ular
7
Jo‘rayev Anvarxon Xudoyqulovich – Startap loyihalarining iqtisodiy tahlili va baholash mezonlari .
– AndDU iqtisodiyot fakulteti to‘plami, 2021. – 64–80-betlar .

19ustida ishlasa va mos yondashuvlarni tanlasa, muvaffaqiyat ehtimoli ortadi.
Aynan muammolarni yengib o‘tish qobiliyati — startapni startap emas, kuchli
kompaniyaga aylantiradigan omildir.
II. O‘ZBEKISTON SHAROITIDA STARTAPLARNI
RIVOJLANTIRISH BOSQICHLARI TAHLILI
2 .1.Mahalliy startaplar (Billz, Express24, Aloqabank Fintech lab) misolida
rivojlanish bosqichlari
O‘zbekiston iqtisodiy hayotiga innovatsion texnologiyalar kirib kelishi
bilan startap ekotizimi ham shakllana boshladi. Mamlakatimizda IT sohasi,
elektron to‘lov tizimlari, elektron tijorat va raqamli xizmatlar yo‘nalishida bir
nechta startaplar muvaffaqiyatli rivojlanmoqda. Bu startaplarning har biri
o‘zining rivojlanish bosqichlaridan o‘tib, bugungi kunga kelib aniq natijalarga
erishgan.
Billz startapi rivojlanish bosqichlari G‘oya shakllanish bosqichi:
muammoni aniqlash va yechim izlashBillz startapi yaratilishining boshlang‘ich
nuqtasi O‘zbekistondagi chakana savdo do‘konlaridagi real muammoni chuqur
tushunish bilan bog‘liq bo‘ldi. An’anaviy savdo do‘konlarida mahsulotlarni
hisobga olish, sotuvni nazorat qilish, ombor zaxirasini kuzatish, foyda-zararni
hisoblash kabi muhim jarayonlar odatda daftar yoki Excel kabi oddiy
vositalarda yuritilar edi. Bu usullar vaqt talab qilardi, insoniy xatolik ehtimoli
yuqori edi, hamda rahbarlar real vaqt rejimida do‘kondagi holatni ko‘ra
olmasdilar.
Billz startapi rivojlanish bosqichlari
Rivojlanish bosqichi Billz startapidagi jarayonlar

20G‘oya shakllanish bosqichi Savdo va ombor jarayonlaridagi muammolarni
aniqlash, avtomatlashtirish g‘oyasi shakllandi
MVP yaratish bosqichi Minimal CRM tizimi yaratildi, mahsulot harakati va
hisobotlar nazorati yo‘lga qo‘yildi
Sinov va takomillashtirish
bosqichi Foydalanuvchi fikrlari asosida qo‘shimcha
funksiyalar qo‘shildi, mobil versiya ishlab chiqildi
O‘sish va kengayish
bosqichi Do‘konlar soni oshdi, API orqali boshqa tizimlarga
integratsiya qilindi, marketing kampaniyalari
boshlandi
Barqarorlashuv bosqichi Barqaror foydalanuvchi bazasi shakllandi, brend
mustahkamlandi, xorijiy bozorlar uchun
tayyorgarlik boshlandi
Startap asoschilari bu muammoni chuqur o‘rganib chiqib, ularning sababi
– raqamlashtirishning yetishmasligi ekanini tushunishdi. Shu asosda Billz
loyihasi g‘oyasi shakllandi: ya’ni, savdo jarayonlarini to‘liq
avtomatlashtiruvchi, real vaqt rejimida ma’lumot beruvchi, soddalashtirilgan,
arzon va qulay raqamli tizim yaratish. Shuningdek, g‘oya shakllanishida
foydalanuvchilar – do‘kon egalari va menejerlar bilan suhbatlar, ehtiyojlar
tahlili, mavjud dasturiy mahsulotlar bilan taqqoslash ishlari olib borildi.
Mahsulotni qanday qilish, qanday platformada ishlab chiqish va qanday
muammolarni hal qilishi kerakligi aniq belgilab olindi. MVP bosqichi: birinchi
mahsulotni yaratish va sinovdan o‘tkazish G‘oya shakllangach, Billz startapi
jamoasi MVP – minimum funktsiyali ishlaydigan dasturiy mahsulotni ishlab
chiqishga kirishdi. Bu dastlabki versiya foydalanuvchilarga tovar harakatini
kuzatish, sotuvlarni kiritish va oddiy hisobotlarni olish imkonini berardi. Ilova
asosan bulutli texnologiyalarga asoslanib ishlab chiqilgan, bu esa
foydalanuvchilarga har qanday joydan tizimga kirish imkonini yaratgan.MVP
versiyasi imkon qadar tez ishlab chiqildi, undan asosiy maqsad —
foydalanuvchilardan real fikr-mulohaza olish va mahsulotga ehtiyoj bor-

21yo‘qligini sinab ko‘rish edi. Dastur dastlab kichik savdo do‘konlarida, ayniqsa
nonvoyxonalar, supermarketlar va elektronika do‘konlarida sinov tariqasida
joriy etildi. Sinovlar jarayonida Billz jamoasi mahsulotdagi kamchiliklar,
ishlamayotgan funksiyalar yoki foydalanuvchi uchun tushunarsiz interfeys
qismlarini aniqlab bordi. Bu bosqichda doimiy iteratsiya qilinib, har hafta yangi
imkoniyatlar qo‘shilib bordi. Sinov va takomillashtirish bosqichi:
foydalanuvchi tahlili va optimallashtirishBillz MVP versiyasi
foydalanuvchilarga taklif etilgach, jamoa real fikr-mulohazalarni to‘plash va
mahsulotni takomillashtirish bosqichiga o‘tdi. Foydalanuvchilar mahsulot
interfeysi, funksionallik, xatoliklar haqida doimiy fikr bildirgan. Billz jamoasi
esa ushbu fikrlar asosida mahsulotni bosqichma-bosqich yaxshilab bordi. Bu
bosqichda dasturga ombor zaxirasini real vaqt rejimida ko‘rish, mahsulotlar
bo‘yicha avtomatik hisobot olish, foyda-zararni tahlil qilish, xodimlarga rollar
berish kabi muhim funksiyalar qo‘shildi. Ayniqsa, do‘kon egalarining telefon
orqali do‘kon holatini kuzata olishi katta ahamiyatga ega bo‘ldi. Shuningdek,
dastur mobil versiyasi ishlab chiqildi. Android platformasi uchun ilova
yaratilib, foydalanuvchilar do‘kon ichida kompyutersiz ishlay oladigan darajaga
yetkazildi. Bu kichik bizneslar uchun juda muhim yangilik bo‘ldi. Billz jamoasi
A/B testlar, foydalanuvchi xatti-harakati tahlili (user analytics), email
so‘rovnomalar orqali o‘z dasturini doimiy optimallashtirib bordi. Mahsulot asta-
sekin korporativ ehtiyojlarga ham javob bera boshladi. 8
O‘sish va kengayish
bosqichi: marketing, integratsiya va mijoz bazasini kengaytirishBillz mahsuloti
do‘kon egalari orasida ommalasha boshlagach, startap keyingi bosqichga —
o‘sishga o‘tdi. Bu bosqichda asosiy vazifa — ko‘proq foydalanuvchilarni jalb
qilish, sodiq mijozlar bazasini yaratish va marketingni kengaytirish
bo‘ldi.Startap endilikda yirik tarmoqlar bilan ishlay boshladi: supermarketlar
tarmog‘i, tibbiyot do‘konlari, qandolat mahsulotlari ishlab chiqaruvchilari va
8
Billz.uz rasmiy sayti – https://billz.uz – Kompaniyaning xizmatlari, tarixi va rivojlanish bosqichlari
bo‘yicha ma’lumotlar. (2023-yil)

22xususiy korxonalar Billz tizimini o‘z faoliyatiga joriy qildi. Platforma API
orqali boshqa dasturlar bilan integratsiya qilinadigan bo‘ldi — masalan, 1C,
Excel, yoki onlayn kassalar bilan ulanish imkoniyati yaratildi.Marketing
strategiyasi asosida startap ishtirokchilariga chegirmalar, bepul demo, va
treninglar taklif qilindi. SMM orqali reklama yuritildi. Bundan tashqari, Billz
o‘z xizmatlarini boshqa mintaqalarda, hatto xorijiy bozorlarda ham joriy etish
niyatida eksport salohiyatini yo‘lga qo‘ydi. Barqarorlashuv bosqichi: yirik
brendga aylanish Bugungi kunda Billz O‘zbekistonning eng yirik va eng
ishonchli biznes boshqaruv tizimlaridan biriga aylandi. Platforma minglab
kichik va o‘rta biznes egalariga xizmat ko‘rsatmoqda. Dastur barqaror ishlaydi,
texnik qo‘llab-quvvatlash jamoasi 24/7 faoliyat yuritadi.Brend mustahkamlandi,
mijozlar ishonchi ortdi, startap daromad keltiruvchi, o‘zini o‘zi
moliyalashtiruvchi biznesga aylandi. Hozirda Billz jamoasi xorijiy bozorlarni
zabt etish, mahsulotni rus va ingliz tillariga tarjima qilish, yangi versiyalarni
joriy etish ustida ishlamoqda. Billz startapi O‘zbekiston sharoitida bosqichma-
bosqich rivojlanib, real muammoni hal qiluvchi texnologik yechimga aylandi. U
g‘oya, MVP, sinov, o‘sish va barqarorlashuv bosqichlarining har birini to‘liq
o‘tab, muvaffaqiyatli startapdan muvaffaqiyatli kompaniyaga aylanish yo‘lini
bosib o‘tdi. Express24 startapi rivojlanish bosqichlari
4. 1. G‘oya shakllanish bosqichi: Mavjud muammoni aniqlash 2018–2019
yillar oralig‘ida Toshkent shahrida tezkor yetkazib berish xizmatlariga ehtiyoj
keskin ortgan edi. Aholining turmush darajasi oshib borayotgani, internetdan
foydalanish ko‘lamining kengayishi va mobil ilovalarga bo‘lgan talabning
ortishi bu ehtiyojni yuzaga chiqardi. Shu bilan birga, bozorda mavjud xizmatlar
samarasiz va sekin ishlayotgani, buyurtmalarni kech yetkazib berayotgani
ko‘plab mijozlar uchun muammo tug‘dirardi.Shu muammo asosida bir guruh
yosh va innovatsion fikrlovchi mutaxassislar tomonidan yangi g‘oya ilgari
surildi – foydalanuvchilar uchun mobil ilova asosida tez, ishonchli va qulay
yetkazib berish tizimi yaratish. G‘oya dastlab oziq-ovqat mahsulotlari bilan

23cheklanib, odamlarning eng zarur ehtiyojlarini qamrab olishga qaratildi. Ilova
orqali foydalanuvchi bir necha daqiqada buyurtma berishi, real vaqtda
haydovchining holatini ko‘rishi va onlayn to‘lovni amalga oshirishi mumkin
bo‘lishi ko‘zda tutilgan edi.Bu bosqichda bozor tahlili, mijoz segmentatsiyasi,
raqobatchilar tahlili, xizmat turining qiymati va narxlash strategiyasi ishlab
chiqildi. Jamoa foydalanuvchi ehtiyojini aniqlashda “design thinking” usulidan
foydalandi: ya’ni foydalanuvchining kundalik hayotidagi og‘riqli nuqtasini
aniqlab, unga qulay, foydali va tezkor yechim taklif qilish.MVP bosqichi:
Mahsulotning ilk funksional versiyasini yaratish G‘oya aniq shakllangach,
Express24 jamoasi dastlabki ishlaydigan mahsulot – MVP (Minimum Viable
Product) ustida ish boshladi. Bu mahsulotda faqat eng zarur bo‘lgan funksiyalar
joriy qilindi: oziq-ovqat buyurtmasi berish, manzil tanlash, haydovchini
kuzatish va onlayn to‘lovni amalga oshirish. Ilova oddiy interfeysga ega bo‘lib,
Android telefonlar uchun chiqarildi.Birinchi foydalanuvchilar – jamoa tanlagan
pilot do‘konlar va kichik auditoriyalar orqali mahsulot sinovdan o‘tkazildi.
Ushbu sinovlar orqali jamoa foydalanuvchilar qaysi funksiyani ko‘proq
ishlatishini, qayerda qiynalayotganini aniqlab oldi. Masalan, xarita interfeysi
birinchi versiyada yetarli aniqlikka ega emas edi, bu esa haydovchining topilishi
va yetib borishini sekinlashtirardi. Sinovlar davomida ilovada texnik
kamchiliklar aniqlanib, jamoa ularni doimiy tuzatish va takomillashtirish ishlari
bilan band bo‘ldi. Aynan MVP orqali Express24 tezda foydalanuvchi bilan
bog‘lanib, ularning ehtiyojini amalda sinovdan o‘tkazdi. Ilk mijozlar esa
do‘stlar, tanishlar va ijtimoiy tarmoqlardagi reklama orqali jalb qilindi.3.
Foydalanuvchi tahlili va xizmatlarni kengaytirish bosqichi MVP muvaffaqiyatli
ishlay boshlagach, Express24 jamoasi foydalanuvchilardan faol fikr olish va
ularning tajribasini tahlil qilishga o‘tdi. Asosiy strategik vosita sifatida feedback
loop tizimi joriy qilindi – har bir buyurtmadan so‘ng foydalanuvchiga baho
berish imkoniyati yaratildi. Ushbu ma’lumotlar asosida texnik va vizual
o‘zgarishlar amalga oshirildi.Ilovaga yangi funksiyalar qo‘shildi:– Xarita

24interfeysi yaxshilandi – haydovchining joylashuvi aniq ko‘rsatiladigan bo‘ldi.–
"1 klikda buyurtma" funksiyasi – avvalgi buyurtmani takrorlash imkoniyati
qo‘shildi.– Aksiya va chegirmalar bo‘limi – marketing vositasi sifatida xizmat
qildi.Ilova dastlab oziq-ovqat do‘konlari bilan ishlagan bo‘lsa, bu bosqichda
dorixona mahsulotlari, elektronika, kiyim-kechak, kitoblar, sovg‘alar kabi
ko‘plab yo‘nalishlar xizmat doirasiga kiritildi. Foydalanuvchi bazasi kengaydi,
doimiy mijozlar ulushi oshdi.Shuningdek, ilovaga foydalanuvchining buyurtma
tarixini ko‘rish, tavsiya etilgan mahsulotlar ro‘yxatini yaratish, push-
bildirishnomalar yuborish kabi funksiyalar ham qo‘shildi.O‘sish va bozor
yetakchisiga aylanish bosqichi Kengayish bosqichida Express24 faol
foydalanuvchilar soni keskin oshdi. Ilova xizmatlar sifati, tezligi va
ishonchliligi orqali bozorda o‘ziga xos obro‘ga ega bo‘ldi. Ayniqsa, pandemiya
davrida yetkazib berish xizmatlariga bo‘lgan talab oshdi va Express24 bu
ehtiyojga javob bera oldi.
Express24 startapi rivojlanish bosqichlari bo‘yicha statistik jadval
Bosqich Yil Foydalanuvchilar
soni (taxminiy) Haydovchilar
soni Xizmat
turlari
1. G‘oya
shakllanishi 2018 100+ – Oziq-ovqat
2. MVP
yaratish 2019 1 000+ 10+ Oziq-ovqat
3.
Foydalanuvchi
tahlili va
kengayish 2020 10 000+ 100+ Oziq-ovqat,
dori,
elektronika
4. O‘sish va
yetakchilik 2021-2024 100 000+ 500+ Barcha
toifadagi

25 mahsulotlar
Bu bosqichda kompaniya: Yuzlab haydovchilarni jalb qildi, ularga dastlabki
trening va qo‘llab-quvvatlov tizimlarini ishlab chiqdi;Hamkor do‘konlar sonini
oshirdi – supermarketlar, dorixonalar, kichik ishlab chiqaruvchilar;Investorlar
e’tiborini tortdi – mahalliy va xorijiy sarmoyalar jalb qilindi;Logistika tizimini
avtomatlashtirdi – buyurtmalarni qayta taqsimlovchi ichki algoritmlar joriy
qilindi. Shuningdek, Express24 o‘z brendini mustahkamladi: logotipi
yangilandi, dizayn sodda va zamonaviy ko‘rinishga keltirildi, reklama
kampaniyalari ijtimoiy tarmoqlarda kuchaytirildi. 9
Ayni vaqtda kompaniya o‘z
xizmatlarini nafaqat Toshkent, balki boshqa yirik shaharlarda ham joriy etish
rejasida. Express24 startapi O‘zbekiston sharoitida texnologik innovatsiyalarni
muvaffaqiyatli joriy etgan eng yorqin namunadir. U real muammodan boshlab,
MVP yaratish, foydalanuvchi fikrini sinchkovlik bilan o‘rganish, xizmat
doirasini kengaytirish va bozor yetakchisiga aylanish kabi bosqichlarning
barchasini mukammal bosib o‘tdi. U o‘zining moslashuvchanligi, mijozga
yo‘naltirilganligi va texnologik yondashuvi bilan nafaqat startap sifatida, balki
biznes sifatida ham o‘zini isbotladi.
3. Aloqabank Fintech Lab rivojlanish bosqichlari 1. G‘oya shakllanish
bosqichi: bank xizmatlarini raqamlashtirish zarurati2019-yildan boshlab
O‘zbekistonda bank-moliya sohasida raqamli transformatsiyaga bo‘lgan ehtiyoj
sezilarli darajada oshdi. Aholining internet va smartfonlardan foydalanish
ko‘lami kengaydi, pandemiya davri esa an’anaviy bank xizmatlarining
sekinligi, navbatlar va vaqt sarfiga nisbatan norozilikni oshirdi. Shu sharoitda
Aloqabank rahbariyati tomonidan raqamli bank xizmatlarini mobil ilova orqali
24/7 rejimda taqdim etish g‘oyasi ilgari surildi.G‘oyaning asosiy maqsadi —
mijozlarni bank ofisiga borish majburiyatidan ozod qilish, barcha asosiy
moliyaviy operatsiyalarni mobil qurilmalar orqali bajarish imkonini yaratish
9
Express24.uz rasmiy sayti – https://express24.uz – Ilovaning yaratilishi, foydalanuvchi interfeysi va
kengayish bosqichlari. (2024-yil)

26edi. Bu, birinchidan, mijozlar uchun qulaylik, ikkinchidan, bank uchun xizmat
ko‘rsatish xarajatlarini kamaytirish va xodimlar yuklamasini optimallashtirish
demak edi.G‘oyani shakllantirishda Aloqabank mutaxassislari boshqa davlatlar
tajribasini o‘rgandi, mijoz ehtiyojlari asosida so‘rovnomalar, foydalanuvchi
intervyulari o‘tkazdi. Raqobatchilar ilovalari tahlil qilindi, ularning kuchli va
zaif jihatlari o‘rganildi. Shunday qilib, Aloqabank Fintech Lab loyihasi
bankning ichki startapi sifatida yo‘lga qo‘yildi.2. MVP bosqichi: dastlabki
funksional ilovani yaratishG‘oya aniq shakllangach, loyiha guruhi dastlabki
mahsulot – MVP (Minimum Viable Product) ustida ish boshladi. Ilovaning ilk
versiyasi quyidagi asosiy funksiyalarni o‘z ichiga oldi:Hisob raqamdagi
balansni ko‘rish;Karta bo‘yicha tushum va chiqimlar tarixini ko‘rish;Ilovaga
kirish uchun xavfsiz autentifikatsiya tizimi (PIN, SMS-kod).Bu funksiyalar eng
muhim va zarur hisoblangan, chunki har bir mijoz kundalik moliyaviy holatini
nazorat qilishni istaydi. MVP Android tizimi uchun ishlab chiqildi va bankning
tanlangan mijozlar guruhida sinovdan o‘tkazildi. Sinov davomida ilovaning
ishlash tezligi, interfeysi, foydalanuvchi uchun qulaylik darajasi aniqlanib, zarur
takliflar yig‘ildi.Shuningdek, ushbu bosqichda foydalanuvchi xavfsizligini
ta’minlash bo‘yicha asosiy chora-tadbirlar ko‘rildi. Ilovaga kirishda ikki
bosqichli autentifikatsiya, SSL sertifikatlar, tranzaksiya holatlari bo‘yicha
avtomatik ogohlantirishlar kabi funksiyalar joriy qilindi.3. Takomillashtirish va
sinov bosqichi: qulaylik va funksionallikni oshirishMVP bosqichi ijobiy
baholangach, loyiha jamoasi ilovani kengaytirishga kirishdi. Mijozlar ehtiyojiga
asoslangan holda ilovaga quyidagi funksiyalar bosqichma-bosqich
qo‘shildi:Onlayn to‘lovlar – kommunal xizmatlar, davlat bojxona to‘lovlari,
mobil aloqa va boshqalar;Kreditga ariza topshirish – kredit mahsulotlari
bo‘yicha onlayn so‘rov yuborish;Valyuta konvertatsiyasi – dollar, yevro va
rublga o‘zaro ayirboshlash;Depozit ochish – turli muddatli jamg‘arma
xizmatlari;Bildirishnoma (push-notification) – tranzaksiya, balans, to‘lov
muddati haqida avtomatik ogohlantirishlar. Shu bilan birga, ilova interfeysi

27qayta ishlab chiqildi – menyu qismlari soddalashtirildi, tugmalar joylashuvi
optimallashtirildi, xizmatlar tartibi foydalanuvchi odatlariga moslashtirildi.
Ilova dizaynida milliy ranglar, oddiy ikonalar va tushunarli yozuvlar
ishlatildi.Bu bosqichda Aloqabank ilovasi foydalanuvchilarning harakatlarini
monitoring qilish, ma’lumotlar asosida interfeysni doimiy tahlil qilish (user
analytics) orqali takomillashdi. Har bir yangilanish foydalanuvchi tajribasini
yanada yaxshilashga xizmat qildi.4. Kengayish va integratsiya bosqichi:
raqamli bank platformasiga aylanishAloqabank Fintech Lab ilovasi 2021–2024
yillarda faol kengayish bosqichiga o‘tdi. Endi bu dastur bank ilovasi emas, balki
to‘liq raqamli moliyaviy platformaga aylandi. Ilova boshqa bank kartalari
egalari uchun ham foydalanish imkonini berdi – ya’ni, Aloqabank mijozlari
bilan cheklanmay qo‘ydi.Asosiy yutuqlari: Ilova orqali har kuni minglab
tranzaksiyalar amalga oshirilmoqda; Chatbot funksiyasi qo‘shildi –
foydalanuvchi savollariga avtomatik javob; Elektron hujjatlar almashinuvi
yo‘lga qo‘yildi – kredit shartnomalari onlayn tasdiqlanadi;QR-kod to‘lov tizimi
joriy etildi – do‘konlarda mobil to‘lov imkoniyati;Ilova App Store va Google
Play platformalarida yuqori reytingga ega bo‘ldi.Bank ichida esa bu loyiha
orqali raqamli transformatsiya sur’ati keskin oshdi. Xodimlarning operatsion
ishlariga bo‘lgan ehtiyoj kamaydi, mijoz xizmatlari avtomatlashtirildi, navbatlar
soni qisqardi. Aloqabank Fintech Lab endilikda bank infratuzilmasining
markaziy raqamli tuguniga aylandi. Aloqabank Fintech Lab startapi — bu
O‘zbekistonda bank xizmatlarining raqamli transformatsiyasi yo‘lida muhim
bosqich hisoblanadi. U g‘oyadan tortib keng raqamli platformagacha bo‘lgan
murakkab yo‘lni bosib o‘tdi. Loyihaning har bir bosqichi foydalanuvchi
ehtiyojiga asoslangan, texnologik innovatsiyalar bilan boyitilgan va bank
sektorining zamonaviylashishiga xizmat qilgan. Bugungi kunda bu loyiha
O‘zbekistonda fintech startaplar uchun ideal namuna bo‘lib xizmat qilmoqda.

28Aloqabank Fintech Lab rivojlanish bosqichlari bo‘yicha jadval
Bosqich Yil Asosiy yutuqlar Foydalanuvchilar
soni (taxminiy)
1. G‘oya bosqichi 2019 Bank xizmatlarini
raqamlashtirish g‘oyasi ilgari
surildi, foydalanuvchi
ehtiyojlari o‘rganildi 500+
2. MVP bosqichi 2020 Ilovaning birinchi versiyasi
ishga tushirildi: balans, karta
harakati va xavfsiz kirish 2 000+
3.Takomillashtirish
va sinov 2021 Ilovaga to‘lov, kredit,
konvertatsiya, depozit,
bildirishnoma funksiyalari
qo‘shildi 10 000+
4. Kengayish va
integratsiya 2022
– Ilova boshqa bank
foydalanuvchilari uchun ham 100 000+

292024 ochildi, minglab
tranzaksiyalar amalga
oshmoqda
2019-yildan 2024-yilgacha bo‘lgan davrda Aloqabank Fintech Lab mobil
ilovasining foydalanuvchilari soni qanday oshgani grafik tarzda aks ettirilgan.
Ushbu raqamlar startapning har bir rivojlanish bosqichida qanday o‘sishga
erishganini yaqqol ko‘rsatadi.2019-yil – bu yil startapning g‘oya shakllanish
bosqichi bo‘lib, dastlabki tahlillar va loyihalash ishlari olib borildi. Mobil ilova
hali ommaga chiqmagan bo‘lsa-da, pilot testlar va ichki sinovlar asosida
taxminan 500 dan ortiq foydalanuvchi dastlabki funksiyalarni sinab
ko‘rdi.2020-yil – MVP bosqichi. Ilovaning birinchi funksional versiyasi ishga
tushirildi. Bank kartasi egalari balans va harakatlar tarixini onlayn ko‘ra
boshladi. Bu bosqichda foydalanuvchilar soni 2 000 dan oshdi. 10
2021-yil –
sinov va takomillashtirish bosqichi. Ilovaga to‘lovlar, depozit, kredit, valyuta
konvertatsiyasi va boshqa xizmatlar qo‘shildi. Ilovaning funksionalligi
kengaydi. Bu esa foydalanuvchilar sonining 10 000 dan oshishiga sabab
bo‘ldi.2022–2024-yillar – kengayish va integratsiya davri. Aloqabank ilovasi
boshqa bank kartalari egalari uchun ham ochildi, ilovaga yangi texnologiyalar,
AI asosidagi xizmatlar, QR to‘lov va bildirishnomalar qo‘shildi. Bu bosqichda
foydalanuvchilar soni 100 000 dan oshdi. Aloqabank Fintech Lab startapi
qanday qilib oddiy bank ilovasidan to‘liq raqamli moliyaviy platformaga
aylanganini, foydalanuvchi soni yil sayin qanday eksponensial sur’atda
o‘sganini yaqqol ko‘rsatmoqda. Bu esa startapning samarali strategiyasi,
foydalanuvchi ehtiyojini to‘g‘ri anglagani va raqamli bank xizmatlariga bo‘lgan
talab bilan bog‘liq.
2.2. Texnoparklar, akseleratorlar va davlat dasturlarining roli
10
Aloqabank.uz – Fintech Lab bo‘limi – https://aloqabank.uz – Mobil ilova imkoniyatlari va raqamli
xizmatlar tahlili.

30Raqamli startaplarning muvaffaqiyatli rivojlanishi uchun zarur bo‘lgan ekotizim
elementlaridan biri bu — texnoparklar va akseleratsiya muhitidir. Ayniqsa,
yangi startap loyihalar bosqichma-bosqich shakllanib, muayyan muvaffaqiyatga
erishishi uchun faqat g‘oya va motivatsiya kifoya emas. Ularni amaliyotga
tatbiq etish, testdan o‘tkazish, texnologik infratuzilma bilan ta’minlash,
murabbiylar yordami va investorlarga chiqish imkoniyati ham muhim
ahamiyatga ega. O‘zbekistonda aynan mana shu ehtiyojni qoplash maqsadida
texnoparklar va akseleratorlar faoliyati kengaytirilmoqda.
Bugungi kunda O‘zbekistonda faoliyat yuritayotgan IT Park texnoparki ushbu
ekotizimning asosiy tayanchlaridan biridir. 2019-yilda Prezident farmoni bilan
tashkil etilgan bu markaz qisqa vaqt ichida startaplarni qo‘llab-quvvatlashning
markaziy muassasasiga aylandi. Toshkent shahridan tashqari, hozirda
Namangan, Andijon, Samarqand, Farg‘ona, Buxoro, Nukus, Termiz kabi
shaharlarda ham IT Park filiallari tashkil etilgan. 2024-yil yakuniga qadar
ularning soni 25 taga yetkazilishi rejalashtirilgan.
IT Park rezidentlari uchun davlat tomonidan ko‘plab soliq va bojxona
imtiyozlari taqdim etiladi. Jumladan, rezidentlar 10 yil davomida daromad
solig‘idan, yagona ijtimoiy to‘lovdan, QQS va bojxona to‘lovlaridan ozod
etiladi. Bunday imtiyozlar tadbirkorlar va yosh startapchilar uchun jiddiy
motivatsiya bo‘lib xizmat qiladi. Shuningdek, IT Park tomonidan bepul yoki
arzon narxlarda ofis joylari, yuqori tezlikdagi internet, texnik jihozlar bilan
ta’minlash, trening va seminarlar tashkil etish kabi xizmatlar ko‘rsatilmoqda.
Startaplar rivojlanishining muhim bosqichlaridan biri bu — akseleratsiya
jarayonidir. Akselerator dasturlari loyihani tezda testdan o‘tkazish, biznes
modelni aniqlashtirish, mijoz tahlilini o‘rganish va investorlar bilan bog‘lash
uchun xizmat qiladi. O‘zbekistonda hozirda Startup Factory , Technoways ,
InnoWeek Accelerator , Youth Accelerator kabi dasturlar faoliyat yuritmoqda.
Ular yoshlar orasidagi g‘oyalarni tanlab, eng istiqbolli loyihalarni
sarmoyadorlar e’tiboriga havola qiladi.

31Akselerator dasturlari faqat texnik yordam bilan cheklanmaydi. Ular
murabbiylar (mentorlar), soha ekspertlari, yirik kompaniyalar bilan aloqa
imkoniyatlari, marketing va moliyaviy savodxonlik bo‘yicha amaliy
mashg‘ulotlar orqali ham startaplar uchun muhim o‘sish imkonini beradi.
Masalan, 2022-yilda “Startup Factory” dasturi doirasida 100 dan ortiq loyiha
saralanib, ularning 35 tasi investitsiya olgan.
Davlat tomonidan ham startaplarni qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha qator dasturlar
va qonunchilik hujjatlari qabul qilingan. “Raqamli O‘zbekiston – 2030”
strategiyasi, “Innovatsion rivojlanish strategiyasi”, “Yoshlar – kelajagimiz”
jamg‘armasi, “Startap tashabbuslari” grant dasturi — bularning barchasi davlat
tomonidan innovatsion g‘oyalarni amaliyotga tadbiq etish uchun yaratilgan
asoslardir.
Shuningdek, Innovatsion rivojlanish agentligi , IT Park Investment , UzVC
(Uzbekistan Venture Company) , Trust Ventures kabi tashkilotlar orqali
startaplarga moliyaviy, huquqiy va texnik yordam ko‘rsatib kelinmoqda. Ular
yil davomida tanlovlar, grantlar va master-klasslar tashkil etadi. 2023-yilning
o‘zida 150 dan ortiq loyiha davlat dasturlari orqali grant yoki inkubatsiya
dasturiga qabul qilingan.
Yana bir muhim jihat — davlat tomonidan axborot-kommunikatsiya
texnologiyalarini joriy qilishga oid ilgari surilgan tashabbuslar tufayli,
texnoparklar va akseleratorlar faoliyati nafaqat markazda, balki mintaqalarda
ham faol kengaymoqda. Bu esa mintaqaviy tengsizlikni kamaytirish, yoshlar
uchun teng imkoniyatlar yaratish yo‘lida muhim qadam hisoblanadi.
Xulosa qilib aytganda, O‘zbekistonning texnoparklari, akselerator markazlari va
davlat dasturlari raqamli startaplar uchun qulay va barqaror muhit yaratishda
hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Ular nafaqat innovatsion g‘oyalarni qo‘llab-
quvvatlaydi, balki ularni real mahsulotga aylantirib, ichki va tashqi bozorlarga
olib chiqish imkoniyatini ham beradi. Bu esa mamlakatda raqamli
iqtisodiyotning jadal rivojlanishiga zamin yaratadi.

32
2 .3. O‘zbekiston bozorida raqamli startaplar uchun strategik
imkoniyatlar va cheklovlar
O‘zbekistonning so‘nggi yillardagi iqtisodiy-ijtimoiy rivojlanishi raqamli
transformatsiya yo‘nalishiga jiddiy e’tibor qaratmoqda. Bu jarayon raqamli
startaplar uchun noyob imkoniyatlarni yuzaga keltirmoqda. Ayniqsa, hukumat
darajasida raqamli iqtisodiyotni qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan strategiyalar,
qonunchilik yengilliklari va infratuzilma rivoji raqamli loyihalar uchun
mustahkam poydevor bo‘lib xizmat qilmoqda.
1. Davlat siyosati va normativ-huquqiy bazaning yengilligi O‘zbekiston
Respublikasi Prezidentining PF–6079-sonli Farmoniga (2020-yil 5-oktabr)
muvofiq, “Raqamli O‘zbekiston – 2030” strategiyasi qabul qilindi. Ushbu
strategiya raqamli xizmatlarni joriy qilish, startap ekotizimini rivojlantirish va
IT-kompaniyalarni qo‘llab-quvvatlashni ko‘zda tutadi. Qonunchilikda startaplar
uchun alohida huquqiy maqom, soliq imtiyozlari va grant ajratish mexanizmlari
belgilab qo‘yilgan.

33 2. Texnoparklar va akseleratsiya muhitining mavjudligi (20
qator)O‘zbekistonda startaplarni rivojlantirish uchun muhim muhit bo‘lib
xizmat qilayotgan infratuzilmalardan biri bu – texnoparklar va akselerator
markazlaridir. IT Park brendi ostida bir nechta viloyatlarda texnoparklar
faoliyat olib bormoqda. Toshkentdagi markaziy IT Parkdan tashqari,
Namangan, Andijon, Samarqand, Farg‘ona, Buxoro va Xorazmda filiallar
mavjud bo‘lib, 2024-yil oxiriga qadar ularning soni 25 taga yetkazilishi
rejalashtirilgan. Bu hududiy kengayish, ayniqsa, qishloq joylarda istiqomat
qiluvchi yoshlar uchun katta imkoniyat yaratadi.Texnopark rezidentlariga bir
nechta afzalliklar beriladi: 10 yilgacha soliq imtiyozlari, bojxona to‘lovlaridan
ozod qilish, bepul ofislar, yuqori tezlikdagi internet, bepul master-klass va
treninglar. Ayniqsa, “Startup Factory” va “Technoways” kabi akseleratsiya
dasturlari orqali startaplar mentorlar bilan ishlaydi, mahsulotini tez testdan
o‘tkazadi va investorlar e’tiboriga havola etadi. Bu tizim orqali 2023-yilning
o‘zida 200 dan ortiq loyiha saralanib, ularning 45 tasi investor bilan ishlashga
kirishgan. Bundan tashqari, IT Park StartUp Platformasi orqali onlayn ro‘yxatga
olish va inkubatsiya imkoniyatlari ham yaratilgan.3. Aholining yosh va
texnologiyaga ochiq qatlamining ko‘pligi (20 qator)O‘zbekistonning
demografik tarkibi startaplar uchun ulkan imkoniyatlar manbai hisoblanadi.
Aholining 60 foizdan ortig‘i 30 yoshgacha bo‘lib, bu qatlam zamonaviy
texnologiyalarga o‘ta tez moslashadi va ulardan faol foydalanadi. Yoshlar
orasida mobil telefonlardan foydalanish, internetga kirish darajasi juda yuqori.
Raqamlarga ko‘ra, 2023-yil oxiriga kelib mamlakatda mobil internet
foydalanuvchilari soni 25 milliondan oshgan. Bu holat raqamli xizmatlarga
doimiy ehtiyoj mavjudligini va bu ehtiyoj yildan-yilga ortib borayotganini
ko‘rsatadi. O‘rta maktab, kollej va oliy ta’lim muassasalarida ta’lim olayotgan
millionlab yoshlar o‘z ehtiyojlarini raqamli xizmatlar orqali qondirishni afzal
biladi. Bu esa raqamli startaplar uchun ulkan sinov maydoni bo‘lishi mumkin.
Shuningdek, yoshlar ijodkorlik va eksperiment qilishga moyil bo‘lishgani

34sababli, test versiyalarni sinab ko‘rish, beta foydalanuvchi sifatida ishtirok etish
kabi jarayonlarda ham faol qatnashishadi. Ularning fikr-mulohazalari orqali
mahsulot sifatini tez takomillashtirish mumkin.4. Elektron to‘lov
infratuzilmasining rivojlanishi Raqamli iqtisodiyotning eng muhim
poydevorlaridan biri bu — to‘lov tizimlarining rivojlanganligidir.
O‘zbekistonda so‘nggi 5 yilda to‘lov texnologiyalarida katta yutuqlarga
erishildi. Payme, Click, Apelsin, Oson, IMAN kabi fintech kompaniyalar
tomonidan yaratilgan platformalar millionlab foydalanuvchilarga xizmat
ko‘rsatmoqda. 2022-yil davomida mamlakatda 2 milliarddan ortiq raqamli
to‘lov tranzaksiyalari amalga oshirilgan. Yangi startaplar uchun bu – mavjud
to‘lov tizimlariga tez va oson integratsiya qilish imkonini anglatadi. Masalan,
yangi ilova yaratgan tadbirkor Payme API orqali atigi bir necha kunda to‘lov
qabul qilishni yo‘lga qo‘yishi mumkin. Shuningdek, milliy to‘lov operatorlari
va banklar bilan ishlash soddalashtirilgan. QR-kod orqali to‘lov, NFC orqali
to‘lov, ilovadan ilovaga pul o‘tkazish kabi zamonaviy yechimlar amaliyotga
joriy qilingan. Bu nafaqat foydalanuvchilar uchun qulaylik, balki bizneslar
uchun tranzaksiya monitoringi, kesh-flouning shaffofligi va hisobdorlikni
kuchaytiradi.5. Xalqaro bozorga chiqish imkoniyatlari O‘zbekistonning
geografik joylashuvi va iqtisodiy siyosati uni xalqaro IT va startap bozorlari
uchun qulay platformaga aylantirmoqda. Mamlakat MDH davlatlari o‘rtasida
tranzit nuqtasi sifatida tan olinadi va bu holat raqamli mahsulotlarni
Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Rossiya va Ozarbayjonga eksport qilishda qulaylik
yaratadi. Ayniqsa, StartUp Visa tizimi orqali O‘zbekiston xorijlik startapchilar,
investorlar va ekspertlar uchun soddalashtirilgan immigratsiya tartibini yo‘lga
qo‘ydi. Bundan tashqari, IT Park xalqaro ko‘rgazma va texnologik
yarmarkalarda faol ishtirok etib, o‘z rezidentlarini Dubai Expo, ITU Telecom
World, Kazan OIC Startup Summit kabi maydonlarda tanitib kelmoqda. Bu esa
startaplar uchun nafaqat sarmoyadorlar bilan aloqalar, balki mijoz va hamkor
topishda katta rol o‘ynaydi. Yana bir muhim jihat – xorijiy tillarda ishlaydigan

35raqamli mahsulotlar uchun milliy bozordan tashqariga chiqish imkoniyatining
yuqoriligi. Bu ayniqsa SaaS va mobil ilovalar ishlab chiquvchilar uchun
dolzarb.6. Ayollar va yoshlar startaplari uchun alohida qo‘llab-quvvatlash
dasturlariO‘zbekiston startap ekotizimida ayollar va yoshlar uchun alohida
qo‘llab-quvvatlash dasturlari yo‘lga qo‘yilgan. Xususan, 2022-yildan buyon
“Women in Tech” (Ayollar texnologiyada) dasturi orqali minglab yosh ayollar
IT sohasiga jalb qilinmoqda. Bu dastur doirasida ayollar uchun bepul kodlash
kurslari, onlayn darslar, mentorlardan maslahatlar va xalqaro grantlar taklif
etilmoqda. “IT Park” va “TUMO” o‘quv markazlari orqali ayollarning
texnologik bilim darajasi oshirilmoqda.Bundan tashqari, O‘zbekiston hukumati
tomonidan “One Million Uzbek Coders” loyihasi orqali 1 million yoshga
dasturlash va raqamli savodxonlik bo‘yicha bepul onlayn ta’lim berilmoqda. Bu
loyiha birgina 2023-yil davomida 350 mingdan ortiq faol ishtirokchini jalb
qilgan. Shuningdek, “Yoshlar – kelajagimiz” jamg‘armasi startap g‘oyasi bor
yoshlarga 50 million so‘mgacha grant ajratmoqda.Mazkur dasturlar startap
ochishni istagan yoshlar va ayollar uchun ilk bilim, dastlabki moliyaviy yordam
va imkoniyatlar eshigini ochadi. Bu O‘zbekistonda startap madaniyatini
ommalashtirishda muhim qadam hisoblanadi.7. Mahalliy investorlar va grantlar
mexanizmi rivojlanmoqda So‘nggi yillarda O‘zbekiston startap bozori uchun
ichki sarmoyadorlar va davlat grantlari tizimi faollashdi. Xususan, UzVC
(Uzbekistan Venture Company), Trust Ventures, IT Park Investment kabi
mahalliy venchur fondlar paydo bo‘ldi. Ular pre-seed va seed bosqichidagi
startaplarga 30 000 – 50 000 AQSh dollarigacha bo‘lgan sarmoya taklif
qilmoqda. Grantlar tanlov asosida beriladi va asosiy mezon — innovatsionlik va
bozor salohiyati hisoblanadi.Davlat tomonidan esa Innovatsion rivojlanish
vazirligi, Yoshlar ishlari agentligi va boshqa tashkilotlar har yili 50 dan ortiq
grant dasturlarini e’lon qiladi. Bu dasturlar ko‘pincha tibbiyot, ekologiya,
raqamli ta’lim, moliyaviy texnologiyalar yo‘nalishidagi loyihalarni qo‘llab-
quvvatlaydi. Masalan, 2023-yilda 12 ta startap loyiha har biri uchun 150 million

36so‘mgacha grant yutib olgan. Bundan tashqari, ayrim tijorat banklari — Ipak
Yo‘li Bank, Aloqabank, Tenge Bank o‘z ichki inkubatsiya dasturlariga ega
bo‘lib, startaplarni murabbiylik, moliyalashtirish va korporativ hamkorlik orqali
qo‘llab-quvvatlaydi.8. Texnologik xizmatlarga kirish osonlashmoqda Bugungi
kunda startaplar uchun eng katta xarajatlardan biri bu – texnologik infratuzilma
xarajatlaridir. Ammo O‘zbekistonda bu yo‘nalishda ham muhim qulayliklar
mavjud. Google Cloud, Microsoft Azure, Amazon Web Services (AWS) kabi
yirik global platformalarning rasmiy hamkorlari O‘zbekistonda faoliyat
yuritmoqda. Startaplar uchun bu xizmatlardan ta’lim litsenziyasi asosida bepul
yoki chegirmali foydalanish imkoniyati mavjud. Masalan, AWS Activate
dasturi orqali yangi startaplar 12 oyga 10 000 dollarlik bepul bulut xizmatlari
paketiga ega bo‘lishi mumkin. Bundan tashqari, mahalliy xosting va domen
xizmatlari, masalan, UZINFOCOM, Sarkor Telecom, TPS kompaniyalari orqali
arzon narxlarda server ijarasi, veb-xosting, domen ro‘yxatdan o‘tkazish va
texnik yordam olish mumkin. 11
Shuningdek, “MyID”, “Davlat xizmatlari
yagona portali” kabi davlat raqamli platformalari bilan API orqali integratsiya
qilish imkoniyati ham mavjud bo‘lib, bu xizmatlar orqali shaxsni tasdiqlash,
to‘lovlar, hujjatlarni avtomatlashtirishni soddalashtiradi. Bu infratuzilmalar
texnik baza yaratishda katta tejamkorlik va tezkorlikni ta’minlaydi. O‘zbekiston
bozorida raqamli startaplar uchun strategik cheklovlar va mavjud
muammolar
Cheklov yoki muammo Tahlil va izoh
1. Moliyaviy
resurslarga cheklangan
kirish Startaplar uchun eng katta muammolardan biri bu –
dastlabki bosqichda moliyaviy qo‘llab-quvvatlov
yetishmasligi. O‘zbekistonda venchur kapital bozori
endigina shakllanayotganligi sababli ko‘plab startaplar
grantlarga yoki o‘z mablag‘iga tayanadi. Investorlar
11
Tashkent University of Information Technologies. (2023). “Raqamli xizmatlar ekotizimi va uning
iqtisodiyotdagi roli”.

37soni cheklangan, sarmoya olish uchun kerakli hujjatlar
va tahlillar murakkab. Shuningdek, moliyalashtirish
jarayonida banklar tomonidan talab qilinadigan
garovlar startaplar uchun mavjud emas.
2. Kadrlar salohiyati va
mutaxassis
yetishmovchiligi Texnologik startaplar muvaffaqiyati ko‘p jihatdan
malakali dasturchi, dizayner, analitik va marketing
mutaxassislariga bog‘liq. Ammo O‘zbekistonda bu
sohalarda mutaxassislar yetishmaydi. Ko‘pchilik
yoshlar o‘rta bilimga ega bo‘lsa-da, amaliy tajribaga
ega emas. Bu esa startap jamoasini shakllantirishni
qiyinlashtiradi. Malakali mutaxassislar esa xorijga
migratsiya qilmoqda yoki katta kompaniyalar
tomonidan jalb etilmoqda.
3. Internet sifati va
texnologik infratuzilma Ko‘plab hududlarda internet tezligi past, elektr
ta’minotida uzilishlar mavjud. Bu holat onlayn
xizmatlar sifatiga bevosita salbiy ta’sir ko‘rsatadi.
Ayniqsa, bulutli texnologiyalar asosida ishlovchi
startaplar uchun doimiy internet muhim ahamiyatga
ega. Internetga bog‘liq xizmatlar to‘xtab qolganida
mijozlar ishonchi yo‘qolishi mumkin.
4. Raqobatbardoshlik
va brend ishonchi Ko‘pchilik startaplar bozorda o‘z brendini
mustahkamlashda qiynaladi. Mijozlar odatda tanilgan
va sinovdan o‘tgan xizmatlardan foydalanishni afzal
ko‘rishadi. Bu esa yangi startaplar uchun bozorga
kirishdagi muhim psixologik to‘siqdir. Tashqi
ko‘rinish, marketing kampaniyalari, brending va
foydalanuvchi ishonchini qozonish uchun zarur
resurslar ko‘p hollarda yetarli emas.

385. Bozor tafakkuri va
iste’molchilarning
tayyor emasligi O‘zbekistonlik iste’molchilar, ayniqsa, yoshi katta
avlodlar, ko‘pincha raqamli xizmatlardan
foydalanishga tayyor emas. Onlayn to‘lov, shaxsiy
ma’lumotlarni raqamli tizimlarga kiritish, mobil
ilovalar orqali xizmat ko‘rsatishga nisbatan
ishonchsizlik mavjud. Bu esa startaplar uchun mijoz
jalb qilish jarayonini sekinlashtiradi.
6. Startap
madaniyatining
shakllanmaganligi Startaplar madaniyati — bu tavakkalchilikni qabul
qilish, muvaffaqiyatsizlikdan saboq olish, iteratsion
rivojlanish jarayoni. O‘zbekistonda bu madaniyat
endigina shakllanmoqda. Jamiyatda startap
muvaffaqiyatsiz chiqsa, bu salbiy baholanadi, bu esa
yoshlar va yangi g‘oyalar uchun psixologik to‘siq
bo‘ladi. Shuningdek, ota-onalar, ta’lim muassasalari va
jamiyatda an’anaviy kasblar ustun qo‘yilmoqda.
7. Qonunchilikdagi
cheklovlar va
sertifikatlash jarayoni Ba’zi sohalarda (moliyaviy texnologiyalar, ta’lim,
sog‘liqni saqlash) startaplar uchun ruxsatnoma olish,
litsenziya va sertifikatlar olish juda murakkab va
byurokratik hisoblanadi. Yangi mahsulotni sinovdan
o‘tkazish uchun muvofiqlik tekshiruvlari, xavfsizlik
tahlillari talab qilinadi. Bu jarayonlar ko‘p vaqt va
xarajat talab qiladi.
8. Mintaqaviy
tengsizlik va
markazlashuv Startap imkoniyatlari ko‘proq Toshkent va yirik
shaharlarda to‘plangan. Qishloq va kichik shaharlarda
IT Parklar, internet, mentorlar va inkubatsiya
markazlari yetarli emas. Bu esa hududiy tengsizlikni
kuchaytiradi. Hududlarda salohiyatli yoshlar bo‘lsa-da,
ularga imkoniyatlar cheklangan.

39O‘zbekistonda raqamli startaplar uchun qulay muhit yaratilmoqda, ammo
mavjud muammolarni hal qilishga jiddiy e’tibor qaratilmasa, bu rivojlanish
sekinlashishi mumkin. Har bir muammo — bu aslida yechim kutayotgan
imkoniyatdir. Ana shu imkoniyatlardan to‘g‘ri foydalanish esa kelajak startap
ekotizimining poydevorini mustahkamlaydi.
Xulosa Kurs ishida O‘zbekiston bozorida raqamli startaplarning
rivojlanish holati, ularni qo‘llab-quvvatlovchi infratuzilmalar, mavjud
imkoniyatlar va muammolar batafsil o’rganib chiqdim kurs ishi davomida
aniqlanishicha, raqamli startaplar iqtisodiyotning innovatsion dvigateliga
aylanmoqda. Texnologik taraqqiyot, yoshlar orasidagi ijodiy g‘oyalar va mobil
xizmatlarga bo‘lgan talabning ortib borayotgani – mamlakatda startap
muhitining shakllanishiga zamin yaratmoqda. Bugungi kunga kelib
O‘zbekistonda “Raqamli O‘zbekiston – 2030” strategiyasi, IT Park
tarmoqlarining kengaytirilishi, soliq imtiyozlari, grantlar va rezidentlik
dasturlari kabi vositalar orqali raqamli loyihalar faol qo‘llab-quvvatlanmoqda.
Ayniqsa, ayollar va yoshlar uchun alohida imkoniyatlar, xalqaro
ko‘rgazmalarda qatnashish, texnologik xizmatlarga kirishning soddalashtirilishi
bu sohada yangi ufqlarni ochmoqda.Biroq, kurs ishi davomida aniqlanganidek,
raqamli startaplarning yo‘lida hali ham muayyan to‘siqlar mavjud. Moliyaviy
resurslar yetishmovchiligi, malakali kadrlar tanqisligi, internet
infratuzilmasining ayrim hududlarda past darajada ekanligi, aholining raqamli
madaniyati sustligi, startap madaniyatining yetarlicha shakllanmagani kabi
muammolar bu sohaning tezkor rivojlanishiga to‘sqinlik qilmoqda.Yakuniy

40xulosa sifatida aytish mumkinki, O‘zbekistonda raqamli startaplar uchun
mavjud strategik imkoniyatlar nihoyatda katta. Ammo ularning real natijaga
aylanishi — mavjud muammolarni tizimli hal qilish, qonunchilikni
soddalashtirish, ta’lim va tajriba integratsiyasini kuchaytirish, yoshlarning
texnologik bilimini oshirish kabi chora-tadbirlarni amalga oshirish bilan
chambarchas bog‘liq. Bu yo‘nalishda olib borilayotgan har bir sa’y-harakat
mamlakatimizda raqamli iqtisodiyotning poydevorini mustahkamlaydi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. “Raqamli O‘zbekiston – 2030”
strategiyasi. PF–6079-son farmon. 2020-yil 5-oktabr.O‘zbekiston
Respublikasi Prezidenti. “Innovatsion rivojlanish strategiyasi to‘g‘risida”gi
PF–5544-sonli farmon. 2018-yil 21-sentabr.O‘zbekiston Respublikasi
Prezidenti. “Startap ekotizimini rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi
PQ–4887-sonli qaror. 2020-yil 6-noyabr.Tursunov Olim Bobonazarovich –
Raqamli iqtisodiyot asoslari. – Toshkent: TSUE nashriyoti, 2021. – 85–102-
betlar.Abdurahmonov Qobil Xamidovich – Innovatsion faoliyatni
boshqarish. – Toshkent: Iqtisodiyot nashriyoti, 2020. – 120–137-
betlar.Normurodov Bekzod Ismoilovich – Startap loyihalarini
boshqarishning zamonaviy mexanizmlari. – TSUE ilmiy axborotnomasi,
2022, №3. – 45–58-betlar.To‘xtayev Asqar Kamilovich – Raqamli
startaplar va ularning iqtisodiy xavfsizlikka ta’siri. – TATU ilmiy jurnali,
2021, №2. – 33–49-betlar.Karimov Rahmatulloh Jo‘rayevich – Yoshlar
orasida innovatsion g‘oyalarni qo‘llab-quvvatlash strategiyalari. – SamDU
axborotnomasi, 2023, №1. – 60–74-betlar.Shodiev Farruh Sattorovich –
Elektron tijorat va raqamli xizmatlar: startaplar uchun yangi imkoniyatlar. –
NamDU ilmiy to‘plami, 2020. – 91–105-betlar.Yusupova Madina
Komilovna – Fintech startaplar: O‘zbekiston tajribasi va muammolari. –
Toshkent moliya instituti jurnali, 2021, №4. – 39–53-betlar. Qodirov Ilhom

41Sobitovich – Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarida innovatsiyalarni
joriy etish. – Farg‘ona DU ilmiy axborotnomasi, 2022. – 76–89-betlar.
Jo‘rayev Anvarxon Xudoyqulovich – Startap loyihalarining iqtisodiy tahlili
va baholash mezonlari. – AndDU iqtisodiyot fakulteti to‘plami, 2021. – 64–
80-betlar.
UzVC — Uzbekistan Venture Company rasmiy saytidan analitik ma’lumotlar:
https://uzvc.uz Akhrorov, S. (2022). “Startaplarni boshqarish va raqamli
iqtisodiyot muhitida ularning istiqbollari”. Iqtisodiyot va innovatsiya
jurnali, №2.Qodirov, A. (2023). “Raqamli ekotizimda investorlar bilan
ishlash mexanizmlari”. Innovatsion tadqiqotlar jurnali, №4.Apelsin Fintech
kompaniyasi. O‘zbekiston bozoridagi tahliliy ko‘rsatkichlar. 2022-
yil.UNDP Uzbekistan. (2022). “Digital Transformation in Central Asia:
Uzbekistan Country Brief”.Daryo.uz internet nashri: “IT Park’lar soni 2024-
yilgacha 25 taga yetkaziladi”. 2023-yil mart.UzDaily.uz: “Uzbek startups
raised $2 million in seed funding in 2022”.Tashkent State University of
Economics ilmiy jurnali. (2021). “Startaplar va raqamli iqtisodiyot
rivoji”.Tashkent University of Information Technologies. (2023). “Raqamli
xizmatlar ekotizimi va uning iqtisodiyotdagi roli”.Central Asian Bureau for
Analytical Reporting (CABAR.asia). “Startap madaniyati va raqamli
xavfsizlik”.TechCrunch Central Asia. “Uzbekistan’s Emerging Startup
Scene: Barriers and Opportunities”, 2023.O‘zbekiston Respublikasi Oliy
Majlisi huzuridagi Axborot-tahlil markazi. “Startaplar rivoji:
qonunchilikdagi muammolar va takliflar”, 2022-yil tahliliy sharh.

Startaplarni rivojlantirish bosqichlari kurs ishlari

Купить