Информация о документе

Цена 40000UZS
Размер 262.0KB
Покупки 0
Дата загрузки 09 Май 2025
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Экономика

Продавец

Ilyos Hamidov

Дата регистрации 15 Декабрь 2024

0 Продаж

Strategik menejmentning vazifalari va maqsadlarini belgilash

Купить
“STRATEGIK MENEJMENT “ Fanidan KURS ISHI MAVZU: STRATEGIK MENEJMENTNING VAZIFALARI VA MAQSADLARINI BELGILASH Bajardi: Tekshirdi: 2 MAVZU:STRATEGIK MENEJMENTNING VAZIFALARI VA MAQSADLARINI BELGILASH Reja Kirish …………………………………………………………………………..………………...…...…. .4 I bob: Strategik menejmentning nazariy asoslari …………..………………………... 7 1.1-§.Strategik nazariyaning asosiy maktablari . …………..…………………………… .8 1.2-§. Strategik menejmentning vazifalari va ularning vazifalar iyerarxiyasi …………..……………………………………………………………………………….26 II bob: Strategik maqsadlarni belgilash jarayoni …………..……………………… 31 2.1-§. Maqsadlarni belgilashning zamonaviy yondashuvlari SMART metodi: ………………………… …………..…………………………………..…………………………. 31 2.2-§. Xalqaro tajribada strategik maqsadlarni belgilash Xalqaro kompaniyalarning maqsad belgilash tajribasi .. .……………………………..…………… 34 III bob: Strategik vazifalar va maqsadlarni amalga oshirish ……………..41 3.1-§. Strategik vazifalarni amalga oshirish jarayonidagi bosqichlar Maqsadlarning tashkilotning umumiy strategiyasiga mos kelishi ……………. 41 3.2-§.Strategik maqsadlarga erishishda monitoring va baholash ….. …………. 44 Maqsadlarni amalga oshirish jarayonida yuzaga kelgan muammolarni aniqlash …………..…………………………………..…………………………………..……………………….. 46 XULOSA ………..………………………………..…………………………………..……………... 53 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ………………….....……………………………. 58 3 Kirish Strategiya umumiy tarzda firmaning mavqeini mustahkamlash, istemolchilarning talablarini qondirish va qo’yilgan maqsadlarga erishishga qaratilgan boshqarish rejasidir. Aniq strategiyani tanlash – rivojlanishning mumkin bo’lgan turli yo’llari va usullari ichidan eng maqbo’lini tanlab olish demakdir. O’zbekistonda iqtisodiyotni liberallashtirish va moderinazatsiyalash sharoitida strategiyani to’g’ri tanlash xar bir korxona, firma, kompaniya uchun dolzarb masaladir. Tarkibiy islohotlar va iqtisodiyotni modernizatsiyalashni yanada chuqurlashtirish, uning ko’lamini kengaytirish, xorijiy investitsiyalarni jalb qilish uchun sharoitlar yaratish mamlakatimizda olib borilayotgan islohotlarning ustivor yo’nalishlaridan biridir. Albatta erishilgan yutuqlarni yanada takomillashtirish uchun, mutaxasislarga ilg’or tajribalarni o’rganish, riojlanishning ustuvor yo’nalishlarini belgilashda “Strategik menejment fani” muhim o’rin tutadi. Keyingi yillarda ishlab chiqarish korxonalari faoliyat olib boradigan muhit tubdan o’zgardi. Ayrim raxbarlarga iqtisodiy bilimning, raqobat kurashi sharoitida ishlash tajribasining yetishmasligi korxonalarni yomon iqtisodiy ahvolga solib ko’ymoqda. SHuning uchun bo’lajak menejerlarga «Strategik menejment» fanini o’rganish muhim ahamiyat kasb etadi. Fanni o’qitishdan maqsad- talabalarga bozor raqobati sharoitida korxonani boshqarish, uning raqobatbardoshligini ta’minlash usullarini o’rganish byicha yo’nalish ixtisosligiga mos bilim, ko’nikma va malaka shakllantirishdir. Fanning vazifasi korxonalarni atrof-muhit o’zgarishlariga mos ravishda boshqarishni; strategik menejment strategik boshqarishning strategiya ishlab chiqish g’oyasi tug’ilishidan boshlab, uni amalga oshirishgacha bo’lgan barcha muolajalarni; korxonani doimo o’zgarib turuvchi tashqi muhitga 4 moslashtirishning zarurligini; korxonani ana shu o’zgaruvchan muhitga mos holda qanday boshqarishni o’rgatishdan iborat. “Strategik menejment” o’quv fanini o’zlashtirish jarayonida amalga oshiriladigan masalalar doirasida bakalavr : strategik menejmentning shakllanishi va tarixini; strategik menejmentning rivojlanishi va uning ilmiy maktablarini; strategik menejmentda boshqaruv madaniyatini; strategik siyosatning mazmuni va mohiyatini; strategik menejmentning predmeti va mazmunini; strategik menejment qonunlari va tamoyillarini; strategik menejment uslublari; strategik menejment ilmiy uslublarining samaradorligini oshirish asoslarini belgilashni; strategiya tushunchasi moxiyati va turlarini aniqlash, strategik boshqaruv mohiyati va ahamiyatini asoslab berishni haqida tasavvurga ega bo’lishi; talaba strategik menejmentning predmeti va mazmunini yorituvchi nazariyalarni tasniflash; strategik menejment qonunlari va tamoyillarini qo’llay bilishni; strategik menejment ilmiy uslublarining samaradorligini oshirish asoslarini belgilashni va tatbiq etishni;iqlash hamda samarali foydalanish usullarini belgilab olishni; strategiyalarni asoslab berishni bilishi va ulardan foydalana olishi; talaba korxonada strategik muhitni va strategik vaziyatni o’rnatish; optimal boshqaruv strukturasini tatbiq etish; strategik menejment qonunlari va tamoyillarini tadbiq etish; strategik menejment uslublari qo’llash; strategik menejment usullarini qo’llash samaradorligini oshirish; strategik boshqarishda qarorlarni oqilona ishlab chiqish va foydalanish yo’llarini aniqlash; korxonada umuman strategik boshqaruvni tashkil etish ko’nikmalariga ega bo’lishi kerak. Strategik menejment qonunlari va tamoyillarini qo’llay bilish; strategiyalarning mazmun-mohiyati va turlarini aniqlash hamda samarali foydalanish usullarini belgilab olish; strategiyalarni asoslab berish; strategik boshqarishda qarorlarni oqilona ishlab chiqish va foydalanish yo’llarini aniqlash malakalariga ega bo’lishi kerak. 5 Strategiya tushunchasi, uning mazmuni. Strategiyaning rejadan farqi. Firmani boshqarish vazifalari, ularning asosiy turlari. “Strategik menejment” fanining predmeti, vazifalari. Firma kompaniya strategiyasini ishlab chiqish bo’yicha menejerlarning vazifalari. Kompaniya missiyasi va strategik qarashlarini belgilash. Kompaniya strategiyasining asosiy savollari. Strategik boshqarish maqsadi. Maqsadlarning turlari: qisqa muddatli, o’zoq muddatli, moliyaviy, strategik. Strategiyani belgilashga ta’sir etuvchi omillar: ichki omillar, tashqi omillar. Strategiyaga aniqliklar, o’zgartirishlar kiritish. Strategiyani baholash uchun qo’yiladigan savollar. Strategiyani amalga oshirish bo’yicha ma’muriyatning vazifalari. Strategik boshqarishning besh vazifasi. Strategiyani amalga oshirishda ijrochi direktorning o’rni. Kompaniya strategiyasini belgilashda prezidentning o’rni va vazifalari. Vitse-prezidentlarning vazifalari. Turli darajadagi menejerlar va ularning vazifalari. Rejalashtirish bo’limi va uning vazifalari. Kompaniyani boshqarishda direktorlar kengashining o’rni va vazifalari. Strategik fikrlash va uning afzalliklari. Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida strategik menejmentning ahamiyati Qo’llaniladigan ta’lim texnologiyalari: Kirish ma`ro’zasi, qisqa savol-javob, mavzuga yo`naltiriltiruvchi savollar. 6 I bob : Strategik menejmentning nazariy asoslari Strategik menejment — bu tashkilotning uzoq muddatli muvaffaqiyatini ta'minlash uchun uning maqsadlariga erishish yo'lidagi qarorlar va faoliyatlarni boshqarish jarayonidir. Bu jarayon tashkilotning ichki va tashqi muhitini tahlil qilish, maqsadlarni aniqlash, strategiyalarni ishlab chiqish va amalga oshirishni o'z ichiga oladi. Strategik menejmentning nazariy asoslari quyidagi asosiy g'oyalar va konsepsiyalarga asoslanadi: 1. Strategiyaning tushunchasi Strategiya — bu tashkilotning uzoq muddatli muvaffaqiyatini ta'minlash uchun amalga oshiriladigan harakatlar va resurslarni taqsimlash rejasidir. Strategiya tashkilotning resurslari va imkoniyatlarini maksimal darajada samarali ishlatishga qaratilgan. 2. Strategik menejment jarayoni Strategik menejmentning jarayoni odatda quyidagi bosqichlarni o'z ichiga oladi: ● Muhitni tahlil qilish (Tashqi va ichki muhitni tahlil qilish) : Bu bosqichda tashkilotning ichki kuchli va kuchsiz tomonlarini, shuningdek, tashqi imkoniyatlar va tahdidlarni o'rganiladi. SWOT tahlili (Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats) bu jarayonning muhim asosi hisoblanadi. 7 ● Strategik maqsadlarni belgilash : Tashkilotning uzoq muddatli va qisqa muddatli maqsadlari aniqlanadi. Bu maqsadlar strategiyaning asosini tashkil etadi. ● Strategiyalarni ishlab chiqish : Tashkilotning maqsadlariga erishish uchun qanday yo'llar va choralar ko'rilishi kerakligi aniqlanadi. ● Strategiyani amalga oshirish : Belgilangan strategiyalarni real hayotga tadbiq etish, resurslar va vaqtni to'g'ri taqsimlash. ● Nazorat va baholash : Strategiyaning amalga oshirilish jarayonini tahlil qilish va uning samaradorligini baholash. Zarur bo'lsa, strategiyani o'zgartirish yoki yangilash. 1.1 Strategik nazariyaning asosiy maktablari Strategik menejment nazariyasida bir necha yondashuvlar mavjud. Ularning asosiylari quyidagilardir: ● Tajriba va resurslar asosidagi yondashuvlar : Bu yondashuv strategiya tashkilotning mavjud resurslari va tajribasiga asoslanadi. Tashkilotning ichki resurslari va imkoniyatlari orqali strategik ustunlik yaratish mumkin. ● Portfel yondashuvi : Bu yondashuvda tashkilotning faoliyat turlari va resurslari portfel sifatida ko'rib chiqiladi. Bunda diversifikatsiya va turli yo'nalishlarga investitsiya qilish asosiy strategiyalardan biridir. ● Tashqi muhitga moslashuv : Tashqi muhitdagi o'zgarishlarga moslashish uchun tashkilot o'z strategiyasini yangilashi kerak. Bu yondashuvda raqobatchilarga qarshi kurashish, yangi texnologiyalar va trendlarni qabul qilish muhim ahamiyatga ega. ● RaQobat strategiyasi (Michael Porterning raqobat strategiyalari): Porterin raqobat strategiyasi tashkilotning raqobat ustunligini yaratishga qaratilgan. U uchta asosiy strategiyani ajratadi: 8 ○ Narxni pasaytirish strategiyasi : Bu strategiya bozorni zabt etish uchun narxlarni kamaytirishga qaratilgan. ○ Farqlashuv strategiyasi : Bu strategiyada mahsulot yoki xizmatlarni raqobatchilardan farqlash orqali ustunlikka erishish maqsad qilinadi. ○ Fokuslash strategiyasi : Bu strategiya ma'lum bir bozor segmentiga yo'naltirilgan. 4. SWOT tahlili SWOT tahlili strategik rejalashtirishning asosiy vositasidir. Bu metod tashkilotning ichki imkoniyatlari va tahdidlarni, shuningdek, tashqi imkoniyatlar va tahdidlarni tahlil qilishga yordam beradi: ● Kuchli tomonlar (Strengths) : Tashkilotning raqobatbardosh ustunliklari. ● Kuchsiz tomonlar (Weaknesses) : Tashkilotning kamchiliklari yoki raqobatdagi zaif tomonlari. ● Imkoniyatlar (Opportunities) : Tashqi muhitdagi imkoniyatlar, yangi bozorlar yoki texnologiyalar. ● Tahdidlar (Threats) : Tashqi muhitdagi xavf-xatarlar yoki raqobatchilarning salbiy ta'siri. 5. Boshqaruv va strategik qarorlar Strategik menejmentda boshqaruvning ahamiyati katta. Boshqaruvchilar, menejerlar va rahbarlar, strategik qarorlarni qabul qilishda muhim rol o'ynaydi. Ularning qarorlari tashkilotning yo'nalishini belgilaydi. Bu qarorlar resurslarni taqsimlash, yangi mahsulotlar ishlab chiqish, tashkilotning tashqi va ichki siyosatlarini o'rnatish bilan bog'liq bo'lishi mumkin. 6. Strategiyaning turli turlari 9 Strategik menejmentda turli xil strategik turlar mavjud: ● Korporativ strategiya : Tashkilotning umumiy yo'nalishini belgilash va turli bo'limlar, bozorlar yoki geografik hududlardagi faoliyatni muvofiqlashtirish. ● Biznes strategiyasi : Raqobatbardosh ustunlik yaratish va o'z bozorida muvaffaqiyatga erishish. ● Funktsional strategiya : Tashkilotning har bir bo'limi (marketing, moliya, ishlab chiqarish va boshqalar) uchun strategiyalarni ishlab chiqish. 7. Hozirgi zamon tendensiyalari Strategik menejmentda yangi tendensiyalar va yondashuvlar ham mavjud: ● Agil yondashuvlar : Tezkor o'zgaruvchan bozorlar va sharoitlarda tashkilotlar tez va moslashuvchan qarorlar qabul qilishga intilishadi. ● Digital strategiya : Yangi texnologiyalar va raqamli vositalarni joriy etish, onlayn marketing va elektron tijoratning o'sishi. ● Barqarorlik va ijtimoiy mas'uliyat : Korxonalar faqat moliyaviy muvaffaqiyatni emas, balki ekologik va ijtimoiy mas'uliyatni ham o'z strategiyalariga kiritishadi. Strategik menejment — bu tashkilotning uzoq muddatli muvaffaqiyatini ta'minlash uchun amalga oshiriladigan murakkab va tizimli jarayon. U har bir tashkilot uchun o'ziga xos, lekin umumiy prinsiplar va yondashuvlarga asoslanadi. Bu nazariy asoslar boshqaruvchilarga tashkilotning ichki va tashqi muhitini tahlil qilish, samarali strategiyalarni ishlab chiqish va ularni amalga oshirishga yordam beradi. 10 1.1. Strategik menejment tushunchasi va asosiy elementlari . Strategik menejmentning tarixi va nazariy asoslari . Strategik maqsad va vazifalarni belgilash jarayonining mohiyati . Strategik menejment tushunchasi va asosiy elementlari Strategik menejment — bu tashkilotning uzoq muddatli maqsadlariga erishish uchun resurslarni samarali taqsimlash va tashkiliy jarayonlarni rejalashtirish, nazorat qilish va amalga oshirishni o'z ichiga olgan boshqaruv jarayonidir. U tashkilotning ichki va tashqi muhitini tahlil qilishga asoslanadi va uni samarali boshqarish uchun strategiyalarni ishlab chiqishni, amalga oshirishni va kuzatishni ta'minlaydi. Strategik menejmentning asosiy maqsadi – tashkilotning raqobatbardoshligini ta'minlash, uzoq muddatda muvaffaqiyatga erishishdir. Strategik menejmentning asosiy elementlari: 1. Strategiyani ishlab chiqish (Strategic Formulation): ○ Bu bosqichda tashkilotning uzoq muddatli maqsadlari aniqlanadi va ularga erishish uchun kerakli strategiyalar ishlab chiqiladi. Tashkilotning ichki resurslari va tashqi imkoniyatlar tahlil qilinadi. ○ SWOT tahlili (Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats) : Ichki kuchli va zaif tomonlar, tashqi imkoniyatlar va tahdidlar tahlil qilinadi. ○ Missiya va vizion: Tashkilotning maqsadlari va kelajakdagi holatini belgilovchi missiya va vizion aniq belgilanadi. 2. Strategiyani amalga oshirish (Strategy Implementation): ○ Bu bosqichda ishlab chiqilgan strategiyalarni amaliyotga tadbiq etish uchun aniq reja va resurslar taqsimlanadi. Bunga tashkilot strukturasini o'zgartirish, yangi bo'limlar tashkil etish, resurslar 11 (moliyaviy, inson resurslari va texnologiya)ni taqsimlash kabi ishlar kiradi. ○ Resurslarni boshqarish, motivatsiya va liderlik kabi masalalar bu bosqichda muhim ahamiyatga ega. 3. Strategiyani nazorat qilish va baholash (Strategy Evaluation and Control): ○ Strategiyaning muvaffaqiyatini baholash uchun uning ijrosi va natijalarini kuzatib borish kerak. Nazorat qilish jarayonida tashkilotning yutuqlari va kamchiliklari tahlil qilinadi. ○ Tashkilot o'z strategiyasini yangi sharoitlarga moslashtirishi yoki kerak bo'lsa, o'zgartirishi mumkin. Bu jarayon strategiyaning vaqt o'tishi bilan takomillashuvini ta'minlaydi. 4. Ichki va tashqi muhitni tahlil qilish (Environmental Analysis): ○ Ichki tahlil: Tashkilotning resurslari, imkoniyatlari va zaif tomonlari o'rganiladi. Bunga moliyaviy holat, inson resurslari, texnologiyalar, ishlab chiqarish imkoniyatlari kiradi. ○ Tashqi tahlil: Bozor tendentsiyalari, raqobat muhiti, ijtimoiy, siyosiy va iqtisodiy sharoitlar, texnologik o'zgarishlar va boshqa tashqi omillar o'rganiladi. 5. Strategik qarorlar qabul qilish (Strategic Decision Making): ○ Strategik qarorlar qabul qilish jarayoni, tashkilotning kelajagi uchun muhim bo'lgan qarorlarni o'z ichiga oladi. Bunda uzoq muddatli foyda, raqobatbardoshlik va samaradorlikni ta'minlashga qaratilgan qarorlar qabul qilinadi. 6. Resurslar va imtiyozlar (Resources and Capabilities): ○ Tashkilotning muvaffaqiyati uchun zarur bo'lgan resurslar va imkoniyatlar tahlil qilinadi. Resurslarga moliyaviy mablag'lar, inson resurslari, texnologiya, ishlab chiqarish quvvatlari, brend va nufuz kabi faktlar kiradi. 12 7. Raqobatbardosh strategiyalar (Competitive Strategies): ○ Tashkilot raqobatni qanday yengishi yoki unga qarshi qanday strategiyalar ishlab chiqishi haqida qarorlar qabul qiladi. Porterning uchta raqobat strategiyasi (narxni pasaytirish, farqlash va fokuslash) bu jarayonda muhim o'rin tutadi. Strategik menejmentning asosiy jarayonlari: 1. Strategiyani rejalashtirish: Tashkilotning missiyasi va vizioniga asoslanib, uzoq muddatli maqsadlar qo'yiladi. 2. Strategiyani amalga oshirish: Resurslar va imkoniyatlar yordamida strategiya amaliyotga tadbiq etiladi. 3. Strategiyani nazorat qilish: Tashkilotning rivojlanishiga mos ravishda strategiya takomillashtiriladi va kerak bo'lsa, o'zgartiriladi. Strategik menejment nafaqat tashkilotning raqobatbardoshligini oshiradi, balki uning barqarorligini ta'minlashga ham yordam beradi. U organizatsiyaning yirik maqsadlariga erishishda muhim vosita hisoblanadi. Boshqaruv odamlar bilan birga paydo bo'lgan. U mehnatni taqsimlanishi va kooperatsiyalanish jarayonida faoliyatning mustaqil turiga ajralgan. Bu odamlarning ijtimoiy ishlab chiqarishdagi faoliyatini tashkil qilish va muvofiqlashtirish zarurligi bilan asoslangan. Bunda ulardan birlari rahbar, ya'ni boshqaruvchilar, boshqalari esa ularning tobelari, ya'ni boshqariladiganlar bo'ladilar. Boshqaruv muammosini birinchi bo'lib hal qilishga qadimgi misrlik-lar kirishganlar. 6 mingga yaqin yillar oldin ular odamlar faoliyatini maqsadga yo'naltirilgan holda tashkil qilish, uni rejalashtirish va natijasini nazorat qilish zarurligini tan olganlar, hamda boshqaruvni markazlashtirmaslik haqida masalani qo'yganlar. 13 Eramizga qadar 20 asrda Misrga qo'shni Vavilonda podshoh Xammurapi boshqaruv va nazorat qilish zaruriyati uchun sopol jadvallardagi hujjatlar va guvohlik ko'rsatmalarini qo'llagan, amaldor shaxslar tomonidan javobgarlikni o'z tobelariga o'tkazishga yo'l ko'ymaslikni tan olgan, ish haqi darajasini qonunan belgilagan. Eramizga qadar uchinchi ming yilliklar bilan sanalangan sopol jadvalchalarga tijorat bitimlari haqidagi ma'lumotlar va qadimgi SHumeriya qonunlari yozilgan, bu ham u yerda boshqaruv amaliyoti mavjudligidan darak beradi. Boshqaruvga antik davrda ham ma'lum ulush qo'shilgan, bizning eramizdan 400 yil avval Suqrot boshqaruvning universalligi tamoyili shakllantirgan. Uning zamondoshi Eron shohi Kir odamlarni harakat qilishga undashnini, ya'ni motivatsiyani maxsus tadqiqot qilish zarurligi haqidagi g'oyani ilgari surgan. U yana boshqaruv axborotlarini ishlab chiqish va rejalar tuzish muammosini ham ko'rib chiqqan. Biroz keyinroq Gretsiyada mehnat operatsiyalarini bajarish va ularning bir maromdaligini ta'minlash usullari bilan shug'ullanganlar. Platon ixtisoslashish tamoyilini shakllantirgan. Eramizdan avvalgi 325 yilda Iskandar Zulqaynayn birinchi marta jangovar harakatlarni boshqarish markazi sifatida shtabni tashkil qilgan. Qadimgi tashkilotlar ma'lum tuzilishga ega bo'lgan, unda boshqaruvchining darajalari ajratilgan. Yirik siyosiy tashkilotlar ham mavjud bo'lganlar, qirollar va generallar ularning rahbarlari bo'lganl ar. YAna boshqaruvchilar, omborlarni saqlovchilari, mol haydovchilar, ishni nazorat qiluvchilar, xududlarning gubernatorlari va xazinachilar bo'lganlar, ular ushbu tashkilotlarning faoliyatini ta'minlashga yordam berganlar. Yillar o'tdi, ko'pgina tashkilotlarni boshqarish aniqroq va murakkabroq, tashkilotlarning o'zlari esa - kuchliroq va barqarorroq bo'la boshlaganlar. Rim imperiyasi bunga misol bo'lib xizmat qiladi, u yuz yillar mavjud bo'lgan. Boshqaruvning aniq tuzilishi bilan ajralib turuvchi, generallar va ofitserlardan 14 tashkil topgan diviziyalarga bo'lingan rim armiyasi legionlari yomon tashkil qilingan Yevropa mamlakatlari, O'rta Osiyo davlatlari orqali g'alaba marshi bilan o'tganlar. Bosib olingan xududlar Rimga bo'ysunuvchi gubernatorlar boshqaruviga berilgan, Rim bilan aloqa o'rnatish uchun yo'llar qurilgan. Zamonaviy boshqaruvning deyarli barcha shakllari xarakteri va tuzilishini bugungidan katta farq qiluvchi qadimgi tashkilotlarda ko'rish mumkin. Quldorlik davrida ham boshqaruv elementlari mavjud bo'lgan, ammo mehnatga majbur qilishning asosiy vositalari sifatida to'g'ridan to'g'ri majbur qilish va jazo bilan qo'rqitish usullari ustunlik qilganlar. Keyinchalik, ijtimoiy ishlab chiqarishni rivojlanishi bilan, bunday mehnat o'ziga uzviy ravishda xos bo'lgan samarasizligini ko'rsatgan. Uni burjua davrida vujudga kelgan yollanma mehnat tizimi almashtirgan. U mehnatni boshqarishda moddiy rag'batlar va iqtisodiy vositalarni qo'llovchi majbur qilishning tubdan boshqa, vositali mexanizmidan foydalanishga asoslangan. 250 yil avval G'arbiy Yevropaning bir qator mamlakatlarida vujudga kelgan savdo kapitalizmi butunlay boshqa asosga - pul kapitaliga ega bo'lgan. Mehnatga majbur qilishning to'g'ridan to'g'ri va qurol shakllari o'rniga kapitalizmda o'lchov qiymatlarini almashtirish asosida harakat qiluvchi va rasmiy shaxsiy mustaqillik va almashtiruvchi tomonlarning tengligini ko'zlovchi bozor mehanizmi shakllangan va undan hamma yerda foydalanilgan. Boshqaruv amaliyoti qadimgi vaqtlardan XX asrga qadar rivojlanayotgan bo'lsa ham, ehtimol, hech kim uni tizimli boshqarish haqida o'ylab ko'rmagan. Odamlarni asosan tashkilotlarni qanday boshqarish emas, balki qanday qilib ko'p pul ishlash, siyosiy hokimiyatni egallash sho'baiqtirgan.XIX asrning boshida ingliz tadqiqotchisi R.Ouen ko'p vaqtini tashkilot maqsadlariga boshqa odamlar yordamida erishish muammolariga bag'ishlagan. U ishchilarga durustroq uy-joy bergan, ularning mehnat sharoitlarini yaxshilagan, ularning mehnatlari natijalarini baholash tizimini ishlab chiqqan va ko'pgina to'lovlar yo'li bilan yaxshi ishni rag'batlantirgan. Bu islohotlar haqiqat va rahbar rolini 15 insoniy idrok etishning mohiyatida noyob yorib o'tish bo'lgan. Ammo, shunga qaramasdan, o'sha davrning tadbirkorlari R. Ouenning islohotlarida sog'lom fikrni kamroq ko'rganlar, ulardan hech biri uning misoliga ergashmagan, chunki ularda boshqaruvga sho'baiqish bo'lmagan. Shuning munosabati bilan faqat XIX-XX asrlar oralarida menejment insoniy bilimlar, fanning mustaqil sohasiga aylangan. Amerikali Jozef Varton 1881 yilda birinchi marta kollejlarda o'qitish uchun menejment kursini ishlab chiqqan. Amerikalik mu xandis F.Teylor 1911 yilda o'zining "Ilmiy menejment tamoyillari" kitobini nashr qilgan, u umumiy sho'baiqishni keltirib chiqargan va unda birinchi marta boshqaruv fan va tadqiqotning mustaqil sohasi deb tan oligan. Bu asarlar jamlangan tajribani ilmiy umumlashtirish va ilmiy boshqaruv asoslarini shakllantirishga harakat qilingan birinchi ishlar bo'lganlar. Ular ommaviy ishlab chiqarish va ommaviy sotish, katta sig'imli bozorlar va qudratli korporatsiyalar va aksiyadorlar jamiyatlari shaklidagi yirik ko'lamli tashkilotlarni mo'ljallash kabi o'ziga xos alomatlarni borgan sari kengroq qamrab olayotgan sanoat rivojlanishining ehtiyojiga javob bo'lganlar. Juda yirik tashkilotlar ishlab chiqarish va mehnatni ratsional tashkil qilish, barcha bo'linmalar va xizmatlar, menejerlar va ijrochilarni ilmiy asoslangan tamoyillar, me'yorlar va standartlarga muvofiq aniq va o'zaro bog'langan holda ishlashlariga keskin zaruriyatni xis qilganlar. Angliyadagi sanoat inqilobi boshqaruvga sho'baiqishni dastlabki uyg'otuvchi asosiy kuch bo'lgan. Ammo boshqaruv tashkilotning rivojlanishi va muvaffaqiyatiga katta hissa qo'shishi haqidagi g'oya birinchi marta zamonaviy boshqaruvning vatani bo'lagan Amerikada vujudga kelgan. XX asrning boshlarida, jo'shqin rivojlanish davrida, Qo'shma Shtatlar amalda inson o'zini kelib chiqishi, millati bilan bog'liq qiyinchiliklarni yengib o'tib, tashabbuskorligi va shaxsiy omilkorligini namoyon qilishi mumkin bo'lgan yagona mamlakat bo'lgan. Millionlab yevropaliklar Amerikaga ko'chib o'tganlar va shuning bilan u yerda juda katta ishchi kuchi bozorini tashkil qilganlar. 16 Qo'shma Shtatlar deyarli o'zlarini vujudga kelganlaridan boshlab barcha istovchilar uchun ta'lim olish g'oyasini jiddiy qo'llab quvvatlaganlar, bu biznes va boshqaruvda har xil rollarni bajarishga aqlan qodir odamlar sonini o'sishiga yordam bergan. Transkontinental temir yo'llar Amerikani jahondagi eng yirik yagona bozorga aylantirgan. O'sha paytda amalda biznesda davlat tomonidan tartibga solish mavjud bo'lmagan, shuning uchun muvaffaqiyatga erishgan tadbirkorlar monopolist (yakka hokim)larga aylanganlar. Natijada yirik sohalar va korxonalar tashkil qilingan, ularni boshqarish uchun bir shaklga keltirgan usullar talab qilingan. Menejmentni paydo bo'lishi quyidagi asosiy sharoitlar bilan bog'liq: Mashinali ishlab chiqarishni rivojlanishi, boshqaruvchiga talablarni o'sishi, mulk egasi va tadbirkorni boshqaruvning o'sib borishga qiyinchiliklarini bartaraf qilishga qodir emasligi; ● Bozor sub'ektlarining katta miqdorini vujudga kelishi, hajmini o'sishi va bozor aloqalarini kuchayishi; ● Boshqaruvga kasbiy yondashuv zarurligini asoslab beruvchi raqobatni o'sishi va bozor iqtisodiyotining barqarorligi; ● Yirik korporatsiyalarni paydo bo'lishi va shunga ko'ra faqat xodimlarning maxsus apparati bajarishi mumkin boshqaruv ishlari hajmi va murakkabligini ko'payishi,. Xuddi korporatsiyada menejment mulk egasi- tadbirkorning o'zini o'zi boshqarishidan butunlay ajraladi; ● Mulkni aksiyadorlar o'rtasida jamlanishi, buning natijasida aksiyadorlik sarmoyasini boshqarishning yangi vazifalari paydo bo'ladi; ● Tadbirkorlarni sanoat inqilobi davrida yaratilgan texnikaning afzalliklaridan foydalanishga harakat qilishlari; ● Ijodiy, sho'baiquvchan odamlar guruhlarining ishni samarali bajarish usullarini yaratish istagi. 17 Strategiya umumiy tarzda korxonaning mavqeini mustaxkamlash, iste’molchilarning talablarini qondirish va qo’yilgan maqsadlarga erishishga qaratilgan boshqarish rejasidir. Aniq strategiyani tanlash - rivojlanishning mumkin bo’lgan turli yo’llari va usullari ichidan eng maqbulini tanlab olish demakdir. Korxonani boshqarish rejasi quyidagi asosiy funktsiya va bo’linmalarni o’z ichiga oladi: ta’minot, ishlab chiqarish, moliya marketing, xodimlar, ilmiy tadqiqotlar va ishlanmalar. Strategik tanlash - bu biznes yechimlar va raqobatga bardoshlilik xarakatlarini yagona tizimga bog’lash demakdir. Strategiyani ishlab chiqish menejerlarning asosiy funktsiyalaridan biridir. Ba’zi menejerlar kuchli strategiya ishlab chiqadilar, biroq uni xayotga tadbiq eta olmaydilar. Boshqalari o’rtacha strategiya ishlab chiqadilar va uni moxirona amalga oshiradilar. Strategiya qanchalik yaxshi o’ylangan va moxirona amalga oshirilgan bo’lsa, kompaniyaning mavqei shunchalik kuchayadi. Boshqarish yaxshi tashkil etilgan kompaniyalar xam kutilmagan noxush vaziyatlarga duch keladi. Pirovard natijada yaxshi strategiya bozorda kuchli mavqeni egallash, kutilmagan holatlarga, kuchli raqobatga va ichki muammolarga qaramay muvaffaqiyatli ishlashga zamin yaratadi. «Menejment asoslari» kursidan bizga ma’lumki, menejment quyidagilarni aniqlashdan iboratdir: -«biz qaerdamiz?» - «qayoqqa ketyapmiz?» - faoliyatimizning maqsadlari qanday?» - maqsadga erishish yo’llari qanday ?» - optimal yo’lni tanlash mezonlari nimalardan iborat? - pirovard natija qanday bo’lishi kerak? Bu savollarning javoblari kelgusi boshqaruv tsikllarida foydalanish uchun maqsad va natijalarni aniqlash uchun o’ta muximdir. 18 Strategik menejment kompaniyaning o’zoq muddatli maqsadlar va faoliyatiga ta’alluqlidir. Aytish mumkinki, strategiyani (xarakatlar tarzini) va uning aniq vositalarini ifodalash boshqaruvning negizini tashkil qiladi va kompaniyada menejmentning yaxshi yo’lga qo’yilganligini ko’rsatuvchi eng to’g’ri belgi bo’lib xizmat qiladi. Strategik menejmentning mazmuni quyidagilardan iborat: - Korxona biznesining yo’nalish va asosiy maqsadlarni belgilab olish; - Korxonaning tashqi muhitini tahlil qilish; - undagi ichki vaziyatni tahlil qilish; - Korxona yoki xo’jalikning o’rta bo’g’inlarida strategiyani tanlash va ishlab chiqish; - diversiyalangan Korxonaning portfelini tahlil qilish; - uning tashkiliy strukturasini loyihalash; - integratsiya darajasini va boshqaruv tizimini tanlash; - «strategiya - struktura - nazorat» majmuasini boshqarish, - Korxona faoliyatining ba’zi sohalardagi siyosatini va uning felatvor meyorlarni belgilash, - kompaniya strategiya va natijalarining teskari aloqasini ta’minlash, - strategiyani, strukturani va boshqaruvni takomillashtirish. Strategiya - tashkilotning tashkiliy vazifa va maqsadlariga erishishda foydalaniladigan tashkiliy xattixarakatlar va boshqaruvga yondashuvlari tarzidir. Biznes sohasini belgilash, maqsadni belgilash, qisqa va o’zoq muddatli vazifalarni (dasturlarni) aniqlash, maqsadga erishish strategiyasini belgilab olish strategik rejani tashkil qiladi. Strategik menejmentning beshta vazifasi Korxona strategiyasini yaratish o’zaro bogliq 5 ta qismdan iborat: 19 1) tijorat faoliyatining turini aniqlash va Korxona rivojlanishining yo’nalishini belgilash, ya’ni maqsadni aniqlab o’zoq muddatli istiqbolni belgilash; 2) umumiy maqsadlarni ishning aniq yo’nalishlariga aylantirish; 3) ko’zlangan ko’rsatkichlarga erishish uchun tanlangan rejani moxirona amalga oshirish; 4) tanlangan strategiyani samarali ijro etish; 5) bajarilgan ishni baholash, bozordagi vaziyatni tahlil qilish, faoliyatning uzoq muddatli asosiy yo’nalishlariga, maqsadlarga, strategiyaga yoki uni amalga oshirish usullariga tuzatishlar, yangi g’oyalar kiritish . A) Kompaniya strategiyasining asosiy masalasi quyidagicha: «Kompaniyamizni biz qanday tasavvur qilamiz, nima qilmoqchimiz va nimaga erishmoqchimiz ?» «Biz kimmiz, nima qilyapmiz va qayoqqa ketyapmiz»- degan savolning javobi Korxonaning yo’nalishini belgilab, kuchli o’ziga xoslikni ishlab chiqish imkonini beradi. Kompaniya nima qilayotgani va nima qilmoqchi ekanligi kompaniyaning missiyasini anglatadi. Menejer o’z kompaniyasining bozordagi o’rnini qanday tasavvur qilishi esa kompaniyaning strategik ko’rishini shakllantiradi. Menejerlarning asosiy funktsiyasi quyidagilardan iborat: rejalashtirish tashkil etish motivatsiya nazorat qilish B) Aniq maqsadlarni belgilash kompaniya missiyasining umumiy ta’rifidan ishning aniq rejalariga o’tish imkonini beradi. Qo’yilgan maqsad biz istagan natijadan iborat bo’ladi. Agar yaxshi natijalarga erishmoqchi bo’lsangiz o’z oldingizga yaxshi maqsadlar qo’ying. Maqsadlar qisqa muddatli va o’zoq muddatli bo’ladi. Maqsadlar yana moliyaviy va strategik bo’ladi. 20 Moliyaviy maqsadlar majburiydir, chunki, moliyaviy mablag’lar yetishmasa kompaniya tang axvolga tushib qoladi. 21 Strategik maqsadlar kompaniyaning bozordagi raqobat mavqeini kuchaytirishga qaratiladi. Moliyaviy maqsadlar foyda xajmi, sarmoyalardan qaytim, naqd pul tushumi, dividendlar kabi ko’rsatkichlarni ko’paytirishga qaratiladi. Strategik maqsadlarga esa Korxonaning raqobatga bardoshliligini oshirish, buning natijasida rivojlanishning yuqoriroq sur’atlariga, bozordagi salmogini oshirishga past xarajatlarga erishishga, korxonaning obro’sini oshirishga qaratilgan bo’ladi. V) Maqsadlar - bu natijalardir, strategiya esa ularga erishish yo’llaridir. Strategiyani aniqlash uchun korxonaning ichki holati va tashqi omillar o’rganilishi lozim. Kompaniyaning strategiyasi odatda quyidagilardan iborat bo’ladi: 1) chuqur o’ylangan, maqsadga qaratilgan xarakatlar; 2) voqealarning kutilmagan rivoji va kuchaygan raqobat kurashiga javob berish; Strategiya - bu faqatgina menejerlar avvalroq o’ylab chiqqan xarakatlar emas , balki kutilmagan vaziyatlarda kiritilshi lozim bo’lgan to’zatishlardir. Strategiyani ishlab chiqish uchun tadbirkorlik istedodi va fikrlashning strategik tarzi bo’lishi kerak. Strategiyani ishlab chiqish maxorati menejerning tadbirkorlik istedodiga bogliq. Menejerning tadbirkorlik maxoratini belgilash mezoni uning yangi strategik imkoniyatlarni ko’ra bilishi va yangiliklarga o’chliligidir.Tadbirkorlik istedodiga ega bo’lgan menejerlar odatda birinchi qaldirgochlar bo’ladilar.Ular yangiliklarni tez o’zlashtirib oladilar, tavakkalchi bo’ladilar va keskin yangi strategiyalar yaratadilar. Kompaniya strategiyasiga to’zatishlar kiritish meyordagi oddiy holat xisoblanadi. Ba’zan strategiyaga o’zgartirish kiritish zarur bo’lib qoladi. Kamdankam xollardagina kompaniya strategiyasi vaqt sinovidan o’ta oladi. 22 Strategiyani qanday qilib yaxshilash mumkin, degan savol menejerni xech qachon tark etmasligi lozim. SHuning uchun strategiyani ishlab chiqish dinamik jarayondir. Kompaniya strategiyasi qator savollarga javoblardan iborat bo’ladi. Bu savollar quyidagilardan iborat: ● ishniqanday rivojlantirish kerak?⁃ ● mijozlarniqandayqilib qanoatlantirish kerak? ⁃ ● raqiblardan qanday qilib o’zib ketish mumkin? ⁃ ● o’zgaruvchan bozor sharoitlariga qanday javob berish lozim? ⁃ ● kompaniyaning ayrim funktsional bo’linmalarini qanday ⁃ boshqarish kerak? ● moliyaviy va strategik maqsadlarga qanday qilib erishish ⁃ mumkin? Strategik ko’rish va kompaniya missiyasini ishlab chiqish, maqsadlarni aniqlash va va strategiyani tanlash - bu kompaniyaning rivojlanish yo’nalishini belgilashdagi asosiy vazifalardir. Kechikib to’zilgan strategik rejalar yoki o’z vaqtida kiritilmagan to’zatishlar xech qanday natija bermaydi. G) Strategiyani amalga oshirish ishlari ma’muriy vazifalarga kirib, quyidagilardan iborat: strategiyani muvaffaqiyatli bajarish uchun tashkiliy imkoniyatlar yaratish; mablaglarni foydali joylashtirish uchun byudjetni boshqarish; ⁃ korxona strategiyasini amalga oshirishni ta’minlaydigan siyosatni belgilash; ⁃ xizmatchilarning yanada samaraliroq ishlashlari uchun ragbatlantirish; ⁃ erishiladigan natijalar va muqofotlar xajmini birbiriga bog’lash; ⁃ kompaniyada belgilangan vazifalarni bajarish uchun qulay muxit yaratish; ⁃ 23 kompaniya personalini ta’minlovchi ichki sharoitlarni yaratish, ya’ni xar bir⁃ personalning strategik rolini samarali ijro etish sharoitlarini yaratish; ishni doimiy yaxshilash uchun eng ilgor tajribalardan foydalanish; ⁃ ichki raxbarlikni ta’minlash; ⁃ D) Yuqoridagi 4 ta vazifalar bir necha bor qayta ko’rib chiqiladi, chunki yangi yo’zaga keladigan holatlar to’zatishlar kiritishni talab qiladi. O’tgan tajribalar va kompaniyaning istiqbol maqsadlari o’zgarishlar kiritilishi mumkin. Strategiyani muvaffaqiyatli amalga oshirish yo’llarini axtarish doimiy xisoblanadi.Strategiyani amalga oshirishda ba’zi qismlari keraksiz bo’lib, ularni o’zgartirish kerak bo’ladi. . Strategik boshqarish jarayonining ta’rifi Yuqorida ko’rib o’tilgan strategik boshqarish vazifalarining xar biri doimiy tahlil va qarorlar qabo’l qilishni talab etadi: ishni belgilangan yo’nalishda davom ettirish kerakmi yoki unga o’zgartirishlar kiritish kerakmi? CHunki strategik menejment doimiy xarakatdagi jarayondir. 1) bu besh vazifa birbiridan ajralgan xolda bo’lmay , ular o’zaro o’zviy boglangan. Masalan, kompaniyaning missiyalariga bogliq masalalar mauyyan maqsadlar bilan jips boglangan; 2) bu besh vazifa aloxida xolda amalga oshirilmaydi; 3) strategiyani ishlab chiqish va amalga oshirish ogir jarayon xisoblanadi va menejerlardan turli xil xarakatlarni talab qiladi; 4) strategik menejmentga doimiy yetarli etibor berish strategiyani takomillashtirish zaruriyati va uni amalga oshirish usullarini yangilash strategiyaning sifati, samaradorligini oshirish uchun xar bir xodimdan talab qilinadi. 24 Bu bosqichlar o’rtasidagi o’zaro bog’liqlik 2rasmda ko’rsatilgan. Strategik boshqaruvning asosiy bosqichlari. Strategik boshqaruvning asosiy bosqichlari quyidagilardan iborat: 1. Biznes sohasini aniqlash va Korxonaning asosiy maqsadini ishlab chiqish. 2. Korxonaning asl maqsadini aloxida o’zoq muddatli va qisqa muddatli faoliyat maqsadlariga aylantirish. 3. Faoliyat maqsadlariga erishish strategiyasini belgilash. 4. Strategiyani ishlab chiqish va amalga oshirish 5. Faoliyatni baholash, vaziyatni ko’zatib borish va unga to’zatishlar kiritish. 25 1.2. Strategik menejmentning vazifalari va ularning vazifalar iyerarxiyasi Strategik Menejmentning Vazifalari Strategik menejmentning vazifalari tashkilotning uzoq muddatli maqsadlariga erishishga yordam beruvchi asosiy yo'nalishlar va faoliyatlarni o'z ichiga oladi. Bu vazifalar quyidagilardan iborat: 1. Tashkilotning maqsadlarini belgilash : Strategik menejmentning eng asosiy vazifalaridan biri — tashkilotning uzoq muddatli va qisqa muddatli maqsadlarini aniqlashdir. Bu maqsadlar tashkilotning qanday yo'nalishda rivojlanishini belgilaydi. Maqsadlarni belgilashda tashkilotning mavjud resurslari, tashqi muhit va raqobat sharoitlari inobatga olinadi. 2. Muhitni tahlil qilish : Strategik menejmentda tashqi va ichki muhitni tahlil qilish juda muhim vazifa hisoblanadi. Bu jarayonda tashkilotning ichki kuchli va zaif tomonlari, shuningdek, tashqi imkoniyatlar va tahdidlar o'rganiladi. SWOT tahlili (Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats) bu jarayonning asosiy vositasi bo'lib, tashkilotning strategik yo'nalishlarini aniqlashda yordam beradi. 3. Strategiyalarni ishlab chiqish : Tashkilot maqsadlariga erishish uchun qanday yo'llar bilan harakat qilishini belgilash, ya'ni strategiyalarni ishlab chiqish — bu strategik menejmentning muhim vazifalaridan biridir. Strategiyalarni ishlab chiqishda tashkilotning ichki imkoniyatlari, tashqi raqobat va bozor sharoitlari hisobga olinadi. Ushbu 26 jarayonda raqobatbardosh ustunliklar yaratish, yangi bozorlarni zabt etish yoki innovatsiyalarni joriy etish kabi masalalar hal qilinadi. 4. Strategiyani amalga oshirish : Belgilangan strategiyalarni tashkilotning kundalik faoliyatiga tatbiq etish va resurslarni to'g'ri taqsimlash — bu strategik menejmentning yana bir muhim vazifasidir. Bu jarayon turli darajadagi rahbarlar va menejerlarning kooperatsiyasi orqali amalga oshiriladi. Strategiya amalga oshirilayotganda resurslar, vaqt va inson resurslari samarali tarzda boshqarilishi kerak. 5. Nazorat va baholash : Strategik menejmentning oxirgi vazifasi — strategiyaning amalga oshirilishini nazorat qilish va uning samaradorligini baholashdir. Tashkilotning maqsadlariga erishish darajasi va strategiyaning natijalari tahlil qilinadi. Zarur bo'lsa, strategiya o'zgartirilishi yoki yangilanishi mumkin. Bu jarayon, shuningdek, tashkilotning faoliyatini baholash, strategiyaning kuchli va zaif tomonlarini aniqlashni ham o'z ichiga oladi. Strategik Menejmentning Vazifalar Iyerarxiyasi Strategik menejmentning vazifalar iyerarxiyasi tashkilotning strategik rejalashtirish jarayonida bosqichma-bosqich amalga oshiriladigan vazifalar ketma-ketligini ifodalaydi. Har bir vazifa boshqasiga asoslanadi va ularning ketma-ketligi, natijada, muvaffaqiyatli strategik qarorlar qabul qilishni ta'minlaydi. 1. Tashkilotning umumiy maqsadlarini belgilash : Har qanday strategik menejment jarayoni tashkilotning umumiy maqsadlari va missiyasini aniqlashdan boshlanadi. Tashkilotning asosiy maqsadlari — uzoq muddatli muvaffaqiyatga erishish uchun qanday yo'nalishlarda harakat qilishini 27 belgilaydi. Bu maqsadlar umumiy bo'lishi mumkin, masalan, bozorni kengaytirish, ijtimoiy mas'uliyatni oshirish yoki innovatsiyalarni rivojlantirish. 2. Iqtisodiy va raqobatbardosh tahlil : Strategik menejmentning ikkinchi bosqichi — tashqi va ichki muhitni tahlil qilish. Bu bosqichda tashkilotning raqobatchilari, bozor sharoitlari, iqtisodiy tendensiyalar, texnologik o'zgarishlar va ijtimoiy omillar o'rganiladi. Tashkilotning ichki tahlili (masalan, resurslar, tashkilot tuzilmasi, ishchi kuchi va boshqa imkoniyatlar) ham amalga oshiriladi. 3. Strategik imkoniyatlarni aniqlash : Muhitni tahlil qilgandan so'ng, tashkilot o'ziga foyda keltiradigan imkoniyatlarni aniqlaydi. Bu imkoniyatlar bozorni kengaytirish, yangi mahsulotlarni ishlab chiqish yoki mavjud bozorlar bo'yicha raqobatbardoshlikni oshirish bo'lishi mumkin. 4. Strategiya ishlab chiqish : Tashkilotning maqsadlariga erishish uchun qanday yo'nalishlar va strategiyalar kerakligini belgilash. Bu jarayonda farqlashuv strategiyasi, narxni pasaytirish strategiyasi yoki fokuslash strategiyasi kabi turli xil strategik yondashuvlar ishlab chiqiladi. 5. Strategiyaning amalga oshirilishi : Belgilangan strategiyalarni amalda tadbiq etish uchun resurslarni taqsimlash va xodimlarni jalb qilish. Bu bosqichda tashkilotning har bir bo'limi va rahbarlari strategiyaning amalga oshirilishini ta'minlash uchun faoliyat olib boradilar. Resurslar (moliyaviy, inson resurslari, texnologiyalar) samarali boshqarilishi kerak. 28 6. Natijalar va samaradorlikni baholash : Strategiyaning amalga oshirilish natijalari va uning samaradorligini baholash. Maqsadlarga erishish darajasi, foyda, bozor ulushi va boshqa ko'rsatkichlar tahlil qilinadi. Agar strategiya samarali bo'lmasa, uni o'zgartirish yoki yangilash zarur. 7. Takroriy tahlil va strategiyaning moslashtirilishi : Tashkilotning strategik rejalari va faoliyatini doimiy ravishda tahlil qilish va, zarur bo'lsa, yangi sharoitlarga moslashtirish. Muhitdagi o'zgarishlarga (texnologik, iqtisodiy yoki ijtimoiy) moslashish uchun strategiyani qayta ko'rib chiqish va yangilash. Strategik menejmentning vazifalari va ularning iyerarxiyasi tashkilotning uzun muddatli muvaffaqiyatini ta'minlash uchun amalga oshiriladigan bosqichma- bosqich jarayonni ifodalaydi. Tashkilotning umumiy maqsadlarini belgilashdan boshlangan strategik menejment jarayoni muhitni tahlil qilish, strategiyalarni ishlab chiqish, amalga oshirish va natijalarni baholashni o'z ichiga oladi. Har bir vazifa bir-biriga bog'liq bo'lib, ularning muvaffaqiyatli amalga oshirilishi tashkilotning strategik qarorlar va resurslarni to'g'ri boshqarishga asoslanadi. Korxonada vazifalarni aniqlash va ularni belgilash usullari — bu strategik menejmentning muhim qismlaridan biri bo'lib, tashkilotning samarali ishlashini ta'minlash uchun kerakli yo'nalishlarni va majburiyatlarni to'g'ri aniqlashni o'z ichiga oladi. Vazifalarni aniqlash va belgilash usullari korxonaning maqsadlariga erishish, resurslarni samarali taqsimlash va umumiy ish faoliyatini yaxshilashga yordam beradi. Quyida bu jarayonlarni amalga oshirish uchun asosiy usullar va tavsiyalar keltirilgan. 29 II BOB: STRATEGIK MAQSADLARNI BELGILASH JARAYONI 2.1-§. Maqsadlarni belgilashning zamonaviy yondashuvlari SMART metodi: strategik maqsadlarni aniq va o‘lchanadigan qilish . SWOT tahlili orqali maqsadlarni aniqlash …… Maqsad va missiyani aniqlash : Vazifalarni aniqlash jarayoni tashkilotning umumiy maqsadlari va missiyasidan boshlanadi. Korxona o'zining uzoq muddatli va qisqa muddatli maqsadlarini belgilab olganidan so'ng, ushbu maqsadlarga erishish uchun zarur bo'lgan vazifalarni shakllantirish lozim. Maqsadlar va missiya korxona faoliyatining asosiy yo'nalishlarini belgilaydi va vazifalar shu yo'nalishlarda aniqlanadi. Tashkilotning strukturasini va bo'limlarini aniqlash : Korxonadagi vazifalar muayyan bo'limlar, departamentlar va rahbarlar o'rtasida taqsimlanadi. Har bir bo'limning o'ziga xos vazifalari va javobgarliklari bor, ular korxonaning umumiy maqsadlariga erishish uchun birgalikda ishlashlari kerak. Bo'limlar va rahbarlar o'zlarining faoliyatini to'g'ri va samarali tashkil etish uchun kerakli vazifalarni aniqlashlari lozim. Tashqi va ichki muhitni tahlil qilish : Vazifalarni belgilashda tashqi va ichki muhitni tahlil qilish muhim ahamiyatga ega. Tashqi muhitdagi raqobat, mijozlarning talab va istaklari, texnologik o'zgarishlar va iqtisodiy sharoitlar korxonaning faoliyatini to'g'ri yo'naltirish uchun asosiy omillar hisoblanadi. Ichki tahlil orqali esa korxonaning kuchli va zaif tomonlari, resurslari va imkoniyatlari aniqlanadi. Bu tahlil orqali vazifalar o'zgaruvchan sharoitlarga mos ravishda shakllantiriladi. Vazifalarni Belgilash Usullar: Korxonada vazifalarni aniqlash va belgilashning turli usullari mavjud. Ularning har biri tashkilotning maqsadlari, 30 resurslari va bozor sharoitlariga qarab moslashadi. Quyida eng keng tarqalgan usullar keltirilgan: SMART Usuli : — bu vazifalarni aniq va o'lchovli tarzda belgilash usuli bo'lib, quyidagi omillarga asoslanadi: ■ S (Specific) — Vazifa aniq va aniq bo'lishi kerak. ■ M (Measurable) — Vazifa o'lchovli bo'lishi kerak, ya'ni qanday qilib muvaffaqiyatga erishish mumkinligi aniqlanadi. ■ A (Achievable) — Vazifa amalga oshirilishi mumkin bo'lishi kerak, tashkilotning resurslari va imkoniyatlariga mos kelishi lozim. ■ R (Relevant) — Vazifa tashkilotning umumiy maqsadlariga mos kelishi kerak. ■ T (Time-bound) — Vazifa bajarilishi kerak bo'lgan muddat aniq belgilanishi kerak. SMART usuli vazifalarni aniq va o'lchovli qilib belgilashga yordam beradi, bu esa ularni amalga oshirishni osonlashtiradi. Boshqaruvning Muvaffaqiyatli Kalit Ko'rsatkichlari (KPI) : KPI (Key Performance Indicators) — bu maqsadga erishish uchun o'lchovchi va baholovchi ko'rsatkichlardir. Vazifalar KPI asosida belgilanadi, bu esa ularni aniq va o'lchovli qilishga yordam beradi. KPI tizimi har bir bo'lim va xodimning ishlash samaradorligini baholash uchun foydalidir. Misol uchun, savdo bo'limi uchun KPI sifatida savdo hajmi, mijozlar bilan bog'lanish soni, yoki mijozlarning qoniqish darajasi belgilanishi mumkin. Raqobatbardosh tahlil (Benchmarking) : Raqobatbardosh tahlil usulida, korxona o'zining vazifalarini belgilashda raqobatchilarining muvaffaqiyatli 31 tajribalarini o'rganadi. Raqobatchilarning qanday strategiyalarni va vazifalarni amalga oshirayotganligini tahlil qilish orqali o'zgarishlar kiritish va yaxshilanishlar amalga oshiriladi. Bu usul orqali korxona o'zining bozori pozitsiyasini yaxshilash uchun kerakli vazifalarni belgilaydi va raqobatbardosh ustunlik yaratadi. Paretto Printsipi (80/20 Qoidasi) : Paretto printsipi ga ko'ra, vazifalarning 80% natijalari faqat 20% ishni amalga oshirishdan kelib chiqadi. Bu usulda korxonalar, asosan, o'zining eng samarali va natijali bo'lgan vazifalariga e'tibor qaratadi, kam foydalanuvchi yoki kam ahamiyatli vazifalarni esa qisqartiradi yoki yo'qotadi. Bu prinsip yordamida korxona o'zining eng muhim vazifalarini belgilashga va ularni ustuvor tarzda bajarishga yo'naltiradi. Gantt Diagrammasi va Proyektni Boshqarish : Gantt diagrammasi — bu vazifalarni va ularning bajarilishi muddatlarini ko'rsatish uchun ishlatiladigan vosita. Vazifalarni belgilashda Gantt diagrammasi yordamida har bir vazifaning boshlanish va tugash muddatlari, ularni bajaruvchi shaxslar va resurslar aniqlanadi. Bu usul korxonadagi barcha vazifalarni aniq va samarali ravishda taqsimlashga yordam beradi. Har bir vazifaning bajarilish muddati va mas'ul shaxslar belgilanishi lozim. Rivojlanish va O'qitish : Korxona vazifalarni belgilashda xodimlarni rivojlantirish va o'qitishni ham hisobga olish zarur. O'qitish va kasbiy rivojlanish orqali xodimlarga vazifalarni samarali bajarish uchun kerakli ko'nikmalar beriladi. Korxona, ayniqsa, yangi vazifalar belgilanganida, xodimlarni o'qitish va malakalarini oshirishni o'z vazifasi sifatida belgilashi kerak. Korxonada vazifalarni aniqlash va ularni belgilash usullari strategik rejalashtirishning ajralmas qismidir. Samarali vazifalar tizimi tashkilotning 32 umumiy maqsadlariga erishishda asosiy vosita bo'lib xizmat qiladi. Vazifalarni belgilashda SMART usuli, KPI , benchmarking , Paretto printsipi kabi yondashuvlar ishlatilishi mumkin. Har bir korxona o'z faoliyatiga mos usullarni tanlab, vazifalarni aniq va samarali tarzda belgilash orqali raqobatbardosh ustunlik yaratishi mumkin. 2.2. Xalqaro tajribada strategik maqsadlarni belgilash .Xalqaro kompaniyalarning maqsad belgilash tajribasi . Strategik menejmentning strategik maqsadlarni belgilash jarayoni — bu korxona yoki tashkilotning uzoq muddatli rivojlanishiga yo'naltirilgan muhim bosqichlardan biridir. Strategik maqsadlarni belgilash jarayoni tashkilotning resurslarini samarali taqsimlash, bozor sharoitlariga moslashish va raqobatbardosh ustunlik yaratish uchun zarurdir. Ushbu jarayon turli bosqichlardan iborat bo'lib, har bir bosqichda tashkilotning o'ziga xos ehtiyojlari va sharoitlari inobatga olinadi. Quyida strategik maqsadlarni belgilash jarayonining asosiy bosqichlari va ularni amalga oshirish uchun zarur bo'lgan usullar keltirilgan. Strategik m aqsadlarni b elgilash j arayonining b osqichlari tashkilotning umumiy maqsadini aniqlash : Strategik maqsadlarni belgilash jarayoni korxonaning umumiy maqsadlari va missiyasidan boshlanadi. Tashkilotning umumiy maqsadi uning asosiy yo'nalishini, uzoq muddatli qarorlar va faoliyatlarini belgilaydi. Masalan, tashkilotning umumiy maqsadi bozorning yetakchi pozitsiyasini egallash, innovatsiyalarni rivojlantirish yoki mijozlarning qoniqish darajasini oshirish bo'lishi mumkin. Ushbu bosqichda tashkilotning missiyasi, viziyasi va qadriyatlari aniqlanadi, chunki ular strategik maqsadlarni belgilashda yo'l-yo'riq bo'lib xizmat qiladi. 33 Tashqi va ichki muhitni tahlil qilish : Strategik maqsadlarni belgilashdan oldin tashqi va ichki muhitni tahlil qilish zarur. Tashqi muhit — raqobat, bozor sharoitlari, iqtisodiy, texnologik va siyosiy omillarni o'z ichiga oladi. Ichki muhit esa tashkilotning resurslari, kuchli va zaif tomonlari, ishlash jarayonlari va xodimlarning malakasiga asoslanadi. SWOT tahlili (Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats) bu bosqichda keng qo'llaniladi. SWOT tahlili yordamida tashkilot o'zining kuchli tomonlarini, zaifliklarini, imkoniyatlarini va tahdidlarini aniqlaydi, bu esa maqsadlarni shakllantirishda muhim asos bo'ladi. Xarakterli strategik maqsadlarni belgilash : Tashkilotning umumiy maqsadidan kelib chiqib, uning aniq strategik maqsadlari belgilanishi kerak. Strategik maqsadlar quyidagi xususiyatlarga ega bo'lishi kerak: Anikligi: Maqsadlar aniq va tushunarli bo'lishi lozim, bu esa xodimlarning ularni to'g'ri bajarishini ta'minlaydi. O'lchovliligi: Maqsadlar o'lchovli bo'lishi kerak. Bu orqali maqsadga erishish darajasi baholanadi. Masalan, bozor ulushi, savdo hajmi, foyda yoki mijozlar soni kabi ko'rsatkichlar belgilanishi mumkin. Vaqtga nisbatan chegaralanganligi: Maqsadlarni amalga oshirish uchun aniq vaqt chegarasi belgilanishi kerak. Realizatsiya qilinishi mumkinligi: Maqsadlar tashkilotning resurslariga va imkoniyatlariga mos kelishi kerak. Maqsadlarni stratifikatsiya qilish: Tashkilotning strategik maqsadlarini stratifikatsiya qilish jarayoni juda muhimdir. Bu jarayonda maqsadlar qisqa muddatli va uzoq muddatli, umumiy va maxsus, taktikalik va strategik tarzda ajratiladi. Masalan: 34 Umumiy maqsadlar: Tashkilotning uzoq muddatli rivojlanishiga yo'naltirilgan maqsadlar, masalan, sanoatdagi etakchilikni egallash. Maxsus maqsadlar: Muayyan bo'limlar yoki funksiyalar uchun belgilangan aniq maqsadlar, masalan, marketing bo'limi uchun yangi mijozlar jalb qilish. Taktik maqsadlar: Kundalik faoliyatda amalga oshiriladigan qisqa muddatli maqsadlar, masalan, ishlab chiqarish jarayonida samaradorlikni oshirish. Resurslarni taqsimlash va maqsadga erishish strategiyasini ishlab chiqish: Maqsadlarni belgilab bo'lgach, bu maqsadlarga erishish uchun zarur bo'lgan resurslar (moliyaviy, inson resurslari, texnologiyalar va boshqalar) taqsimlanadi. Har bir bo'lim yoki jamoa maqsadlarni amalga oshirish uchun o'z resurslarini boshqarishi kerak. Shuningdek, maqsadga erishish uchun amalga oshiriladigan strategiyalar va taktikalar ishlab chiqiladi. Bu strategiyalar maqsadlarning amalga oshirilishini ta'minlashda yo'l-yo'riq bo'lib xizmat qiladi. Maqsadlarni amalga oshirish va nazorat qilish: Belgilangan maqsadlarga erishish uchun kerakli faoliyatlar amalga oshiriladi. Maqsadlar amalga oshirilayotganda, tashkilot o'z faoliyatini doimiy ravishda nazorat qilib borishi kerak. Maqsadlarga erishish darajasi, resurslar va vaqt tejash ko'rsatkichlari kuzatib boriladi. Agar kerak bo'lsa, maqsadlarni amalga oshirish jarayonida o'zgarishlar kiritilishi yoki strategiya yangilanishi mumkin. Strategik Maqsadlarni Belgilash Usullari SMART Usuli: SMART (Specific, Measurable, Achievable, Relevant, Time- bound) usuli maqsadlarni belgilashda keng qo'llaniladi. Bu usul yordamida maqsadlar aniq, o'lchovli, amalga oshirilishi mumkin, tegishli va vaqtga nisbatan chegaralangan tarzda belgilanishi kerak. 35 Balanced Scorecard (BSC): Balanced Scorecard tizimi, tashkilotning strategik maqsadlarini moliyaviy, mijozlar, ichki jarayonlar va o'rgatish va rivojlantirish kabi to'rt asosiy ko'rsatkichlar bo'yicha belgilashni taklif etadi. Bu tizim maqsadlarni faqat moliyaviy ko'rsatkichlar bilan cheklanmay, kengroq perspektivada tahlil qilishga imkon beradi. Maqsadlarni ierarxiya qilish: Tashkilotning strategik maqsadlari bir-biriga bog'liq bo'lishi mumkin, shuning uchun maqsadlarni ierarxiyaga solish zarur. Boshqaruv bo'limi yuqori darajadagi maqsadlarni belgilaydi, undan keyin pastki bo'limlar o'zlariga mos bo'lgan aniq maqsadlarni ishlab chiqishadi. Har bir bo'lim o'zining strategik maqsadiga erishish uchun zarur bo'lgan faoliyatlarni aniqlaydi. Mahalliy kompaniyalar uchun xalqaro standartlarning ahamiyati — bu global bozorda raqobatbardoshlikni oshirish, sifatni ta'minlash, va samarali biznes faoliyatini yuritish uchun muhim omil hisoblanadi. Xalqaro standartlar, asosan, mahsulot va xizmatlarning sifatini oshirish, xavfsizligini ta'minlash va ekologik mas'uliyatni bajarishga yordam beradi. Mahalliy kompaniyalar xalqaro standartlarga moslashib, nafaqat ichki bozorlarida muvaffaqiyatga erishishlari, balki global bozorga kirish imkoniyatlarini ham kengaytirishlari mumkin. Quyida mahalliy kompaniyalar uchun xalqaro standartlarning ahamiyatini ochib beruvchi asosiy jihatlar keltirilgan. Raqobatbardoshlikni oshirish Xalqaro standartlarga moslashgan kompaniyalar global bozorga kirish imkoniyatiga ega bo'ladilar. Mahalliy kompaniya xalqaro standartlarga javob bera olgan taqdirda, u o'z mahsulotlarini nafaqat ichki bozor, balki xalqaro bozorlar uchun ham ishlab chiqara boshlaydi. Masalan, ISO 9001 sifat menejmenti tizimi bo'yicha sertifikatlangan kompaniyalar, global darajada 36 sifatli mahsulot va xizmatlar taqdim etishga va raqobatchilarga nisbatan ustunlikka ega bo'lishga muvaffaqiyatli bo'ladilar. Mahsulot va xizmatlar sifatining oshishi Xalqaro standartlar mahsulot va xizmatlarning sifatini belgilashga yordam beradi. Mahalliy kompaniyalar xalqaro sifat standarti talablariga javob berish orqali mahsulotlarini yuqori sifatli qilishlari mumkin. Bu esa mijozlarning ishonchini oshiradi va brendning reputatsiyasini mustahkamlaydi. Misol uchun, ISO 14001 ekologik menejment tizimi bo'yicha sertifikat olish orqali kompaniya o'zining ekologik mas'uliyatini oshiradi va atrof-muhitga zarar yetkazmaslikka harakat qiladi. Xalqaro bozorlarga kirish imkoniyatlari Xalqaro bozorlarda ishlashda xalqaro standartlarga moslik katta ahamiyatga ega. Mahalliy kompaniyalar, xalqaro talab va normativlarga javob berish orqali global bozorlarga kirish va o'z mahsulotlarini eksport qilish imkoniyatiga ega bo'ladilar. Masalan, CE markasi (European Conformity) — bu Yevropa bozorida mahsulotlarni savdoga chiqarish uchun zarur bo'lgan sertifikatdir. Mahalliy kompaniyalar bu markani olish orqali Yevropa bozorida o'z mahsulotlarini sotishlari mumkin. Xalqaro biznes hamkorlik va aloqalar Xalqaro standartlarga moslik kompaniyaga boshqa xalqaro kompaniyalar bilan hamkorlik qilish imkoniyatlarini yaratadi. Bu hamkorliklar orqali mahalliy kompaniyalar yangi texnologiyalarni o'zlashtirishlari, zamonaviy ishlab chiqarish tizimlarini qo'llashlari va o'z biznes faoliyatlarini samarali boshqarishlari mumkin. Masalan, ISO 22000 oziq-ovqat xavfsizligi menejmenti tizimi orqali kompaniyalar global oziq-ovqat sanoatidagi hamkorliklarni o'rnatishlari mumkin. Huquqiy va reglamentar talablar bilan moslashuv Xalqaro standartlar ko'pincha huquqiy va reglamentar talablar bilan bog'liqdir. Mahalliy 37 kompaniyalar xalqaro standartlarga moslashgan holda o'z faoliyatini qonuniy va xavfsiz tarzda amalga oshirishlari mumkin. Bu, ayniqsa, xavfli sanoatlarda (masalan, kimyo sanoati, oziq-ovqat, avtomobil sanoati) muhimdir, chunki xalqaro standartlar korxonaning qonuniy va xavfsiz faoliyat yuritishini ta'minlaydi. Effektiv va samarali boshqaruv tizimlarini joriy etish Xalqaro standartlar asosida kompaniyada samarali boshqaruv tizimlari va jarayonlari yaratiladi. ISO 9001 sifat menejmenti tizimi, masalan, kompaniyaning barcha jarayonlarini optimallashtirishga, mahsulot sifatini nazorat qilishga, mijozlar talablarini aniqlashga va xizmat ko'rsatishni yaxshilashga yordam beradi. Samarali boshqaruv tizimi kompaniyaning raqobatbardoshligini oshiradi va o'z mijozlarini qoniqtiradi. Ishlab chiqarish samaradorligini oshirish Xalqaro standartlar ishlab chiqarish jarayonlarini takomillashtirishga va resurslardan samarali foydalanishga yordam beradi. Masalan, Lean Manufacturing va Six Sigma kabi metodologiyalar, xalqaro sanoat standartlariga asoslangan bo'lib, ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga yordam beradi. Bu metodologiyalar yordamida kompaniyalar chiqindilarni kamaytiradi, jarayonlarni optimallashtiradi va narxlarni pasaytiradi. Ishlab chiqarish va xavfsizlik madaniyatini rivojlantirish Xalqaro standartlar xavfsizlikni ta'minlash va xodimlar uchun xavfsiz ish muhitini yaratishga yordam beradi. ISO 45001 mehnat xavfsizligi va sog'liqni saqlash menejmenti tizimi yordamida kompaniyalar o'z xodimlari uchun xavfsiz ish joylarini yaratadilar, bu esa mehnat jarohatlarini kamaytiradi va ishchilarni motivatsiya qiladi. 38 Boshqaruvning barqarorligini ta'minlash Xalqaro standartlarga mos bo'lish kompaniyaga barqarorlikni ta'minlashga yordam beradi. Xalqaro standartar tashkilotlarga tizimli yondashuv va yuqori sifatli boshqaruvni taqdim etadi. Bu esa kompaniyaning uzun muddatli barqaror rivojlanishiga xizmat qiladi. 39 III BOB: STRATEGIK VAZIFALAR VA MAQSADLARNI AMALGA OSHIRISH 3.1. strategik vazifalarni amalga oshirish jarayonidagi bosqichlar maqsadlarning tashkilotning umumiy strategiyasiga mos kelishi . Strategik vazifalar va maqsadlarni amalga oshirish — bu tashkilot yoki kompaniya uchun uzoq muddatli muvaffaqiyatni ta'minlashda muhim rol o'ynaydigan jarayonlardir. Ular tashkilotning umumiy maqsadlariga erishish uchun zarur bo'lgan rejalashtirish, qarorlar qabul qilish va amalga oshirish faoliyatlarini o'z ichiga oladi. Strategik Vazifalar Strategik vazifalar — bu kompaniyaning uzoq muddatli maqsadlariga erishish uchun amalga oshirilishi lozim bo'lgan asosiy faoliyatlardir. Ular kompaniyaning umumiy strategiyasining bir qismini tashkil qiladi va uning muvaffaqiyatini ta'minlash uchun zaruriy qadamlar sifatida belgilanishi mumkin. Strategik vazifalar quyidagilarni o'z ichiga olishi mumkin: Raqobatbardoshlikni oshirish : Bozorda eng yaxshisi bo'lish yoki liderlik pozitsiyasini egallash uchun zarur bo'lgan tadbirlar. Bozor ulushini oshirish : Yangi bozorga kirish, mavjud bozorni kengaytirish va mijozlar bazasini oshirish. Innovatsiyalarni joriy etish : Mahsulot yoki xizmatlarda yangiliklarni joriy etish, texnologiyalarni takomillashtirish va samaradorlikni oshirish. 40 Moliyaviy barqarorlikni ta'minlash : Daromadlarni oshirish va xarajatlarni kamaytirish, investitsiyalarni jalb qilish va rentabellikni oshirish. Strategik Maqsadlar Strategik maqsadlar — bu tashkilotning kelajakdagi holatini belgilovchi aniq, o'lchovli va amalga oshiriladigan natijalar. Maqsadlar tashkilotning umumiy strategiyasi va vazifalariga asoslanadi. Strategik maqsadlarning xususiyatlari: Anik va o'lchovli bo'lishi kerak : Maqsadlar o'lchovli bo'lishi lozim, ya'ni ularga erishish mumkin bo'ladigan mezonlar belgilanadi. Misol uchun, "Yil oxirigacha savdo hajmini 20% ga oshirish". Vaqtga bog'liq bo'lishi kerak : Har bir maqsadga erishish uchun aniq vaqt belgilanishi kerak. Masalan, "Uch oy ichida yangi mahsulotni ishlab chiqish". Realistik bo'lishi kerak : Maqsadlar amalga oshirish uchun realizatsiya qilinadigan va tashkilotning resurslariga mos bo'lishi kerak. Ma'lum bir sohada yo'naltirilgan bo'lishi kerak : Maqsadlar kompaniyaning ma'lum bir bo'limiga yoki faoliyat yo'nalishiga mos bo'lishi kerak, masalan, marketing, moliya yoki ishlab chiqarish. Strategik Maqsadlarni Amalga Oshirish Strategik maqsadlarni amalga oshirish jarayoni aniq rejalashtirish va samarali resurslarni taqsimlashni talab qiladi. Bu jarayonni ● Strategik reja ishlab chiqish : Maqsadlar belgilab olinadi va ularni amalga oshirish uchun aniq reja tuziladi. ● Resurslarni taqsimlash : Tashkilotning resurslari (moliyaviy, inson resurslari, texnologiyalar) maqsadlarga erishish uchun taqsimlanadi. 41 ● Xatarlarni baholash : Potensial xavflar va muammolar aniqlanib, ularga qarshi chora-tadbirlar ishlab chiqiladi. Boshqaruv va Ko'rsatkichlar ● Maqsadlar va natijalarni monitoring qilish : Erishilgan natijalar doimiy ravishda kuzatiladi va kerakli o'zgarishlar amalga oshiriladi. ● Maqsadlarni qayta ko'rib chiqish : Agar kerak bo'lsa, maqsadlar o'zgartiriladi yoki yangilanadi. ● Ishga tushirish : Rejalashtirilgan faoliyatlarni amalga oshirish bosqichi boshlanadi. ● Jamoa va rahbariyatning o'zaro aloqalari : Boshqaruv va jamoa o'rtasida yaxshi muloqot va muvofiqlikni ta'minlash zarur. Tashkilotda Maqsadlarni Amalga Oshirishda Yuzaga Keladigan To'siqlar ● Resurslar etishmasligi : Moliyaviy yoki inson resurslarining yetishmasligi maqsadlarga erishish imkoniyatlarini cheklashi mumkin. ● O'zgaruvchan bozor sharoiti : Tashqi omillar, masalan, iqtisodiy o'zgarishlar yoki raqobatning kuchayishi, tashkilotning strategiyasini ta'sir qilishi mumkin. ● Xodimlarning motivatsiyasi : Xodimlarning strategik maqsadlar bo'yicha anglashilmagan yoki yetarli motivatsiyasining yo'qligi muammo tug'dirishi mumkin. Strategik Maqsadlarga Erishishning Muhim Asosiy Qadamlar ● Tashkilotning barcha bo'limlari bilan hamkorlik qilish : Strategik maqsadlarga erishish uchun tashkilotning barcha bo'limlari o'rtasida integratsiya va hamkorlik zarur. ● Yaxshi rahbariyat : Samarali rahbarlik va qarorlar qabul qilish jarayoni muhim ahamiyatga ega. 42 ● Monitoring va hisobotlar : Maqsadlarga erishishda monitoring tizimi va muntazam hisobotlar yordamida jarayonni kuzatish. Shunday qilib, strategik vazifalar va maqsadlarni amalga oshirish — bu tashkilotning rivojlanishi va muvaffaqiyatini ta'minlash uchun kerakli bo'lgan murakkab, ammo zaruriy jarayondir. Bu jarayonni to'g'ri boshqarish va amalga oshirish orqali tashkilotlar o'z maqsadlariga erishishlari mumkin. 3.2. Strategik maqsadlarga erishishda monitoring va baholash Bajarilgan vazifalarning natijalarini baholash . Tashkilotning strategik faoliyatida vazifalarni birlashtirish — bu kompaniya yoki tashkilotning maqsadlariga erishish uchun turli vazifalar, bo'limlar va resurslarni samarali tarzda birlashtirish jarayonidir. Bu jarayon strategik rejalashtirish, resurslarni taqsimlash va turli bo'limlar o'rtasida muvofiqlikni ta'minlashni o'z ichiga oladi. Vazifalarni birlashtirish tashkilotning umumiy maqsadlariga erishish uchun zarur, chunki bu samarali ishlash, raqobatbardoshlikni oshirish va innovatsiyalarni qo'llash imkonini beradi. Vazifalarni Birlashtirishning Muhimlig i Vazifalarni birlashtirish tashkilotning strategik faoliyatining asosiy jihatlaridan biri hisoblanadi. Bu quyidagi sabablarga ko'ra muhim: Muvofiqlik va koordinatsiya : Tashkilotning turli bo'limlari o'rtasida muvofiqlik va yaxshi koordinatsiya bo'lishi kerak. Masalan, marketing va ishlab 43 chiqarish bo'limlari o'rtasida sinxronizatsiya bo'lishi kerak, shunda mahsulotlar bozor talablariga mos keladi. Resurslarni samarali taqsimlash : Resurslar (moliyaviy, insoniy, texnologik) to'g'ri va samarali taqsimlanishi kerak, bu esa tashkilotning umumiy maqsadlariga erishishga yordam beradi. Qarorlar qabul qilishda tezlik : Vazifalarni birlashtirish jarayoni qarorlar qabul qilishni tezlashtiradi, chunki turli bo'limlar o'rtasida o'zaro kelishuvlar va maqsadlarga erishish yo'llari aniq belgilangan bo'ladi. Innovatsiyalar va optimizatsiya : Bo'limlar o'rtasida o'zaro hamkorlik strategik innovatsiyalarni ishlab chiqishga yordam beradi va ish jarayonlarini optimallashtiradi. Vazifalarni Birlashtirish Jarayonining Asosiy Bosqichlari Vazifalarni birlashtirish uchun quyidagi bosqichlar amalga oshiriladi: Strategik Maqsadlar va Vazifalarni Aniqlas h Birinchi bosqichda tashkilotning strategik maqsadlari va uzoq muddatli vazifalari aniq belgilanadi. Bu maqsadlar barcha bo'limlar va vazifalar o'rtasida birlashish uchun asos bo'ladi. Maqsadlar va vazifalar bo'yicha kelishuv : Har bir bo'lim o'zining o'rni va vazifasini tushunishi kerak. Masalan, ishlab chiqarish bo'limi mahsulot sifatini oshirishni maqsad qilsa, marketing bo'limi bozorni kengaytirishni maqsad qilib qo'yishi mumkin. Bular bir-birini qo'llab-quvvatlashi lozim. b. Resurslarni Ta’minlash va Taqsimlash Vazifalarni birlashtirishda zarur bo'lgan resurslar (moliya, xodimlar, vaqt) samarali taqsimlanishi kerak. Bunda quyidagilarga e'tibor qaratiladi: 44 Resurslarning tarqatilishi : Har bir bo'limning kerakli resurslarni olishini ta'minlash. Xodimlarning o'zaro integratsiyasi : Xodimlar orasida yaxshi aloqalar va hamkorlikni ta'minlash, shu bilan birga, har bir xodimning o'z vazifalariga e'tiborini kuchaytirish. c. Muvofiqlikni Ta’minlash va Koordinatsiya Tashkilot ichidagi bo'limlar o'rtasida muvofiqlikni ta'minlash juda muhimdir. Buning uchun quyidagi usullar qo'llaniladi: Kommunikatsiya va axborot almashish : Har bir bo'lim bir-birining ish jarayonlari haqida xabardor bo'lishi kerak. Bunda muntazam yig'ilishlar, hisobotlar, va axborot almashish tizimlari yordam beradi. Boshqaruv va koordinatsiya tizimlari : Muvofiqlikni ta'minlash uchun boshqaruv tizimlarini ishlab chiqish zarur, masalan, jamoalararo strategik rejalashtirish sessiyalari va umumiy maqsadlar bo'yicha ishlash. d. Natijalarni Monitoring va Baholash Vazifalarni birlashtirish jarayonida samaradorlikni kuzatish va baholash zarur. Bu jarayonni quyidagi shakllarda amalga oshirish mumkin: KPI (Key Performance Indicators) : Har bir bo'lim va tashkilotning umumiy muvaffaqiyatini o'lchash uchun muhim ko'rsatkichlar ishlab chiqiladi. Nazorat va tahlil : Har bir bosqichda ishlar monitoring qilinadi, muammolar aniqlanadi va kerakli o'zgarishlar kiritiladi. e. Qarorlar Qabul Qilish 45 Strategik faoliyatda vazifalarni birlashtirishni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun tez va to'g'ri qarorlar qabul qilish zarur. Qarorlar o'zaro muvofiqlashtirilgan bo'lib, barcha bo'limlarga ta'sir qilishi kerak. Buning uchun rahbariyat va menejment darajasida yaxshi qarorlar qabul qilish tizimi o'rnatilishi lozim. 3. Vazifalarni Birlashtirishdagi Keng Tarqalgan Muammolar Vazifalarni birlashtirishda tashkilotlar ko'pincha quyidagi muammolarni duch keladilar: Bo'limlar o'rtasida kommunikatsiya etishmasligi : Turli bo'limlar o'rtasida noto'g'ri yoki yetarli axborot almashish natijasida o'zaro qarama-qarshiliklar yuzaga kelishi mumkin. Resurslar yetishmasligi : Birlashtirish uchun zarur bo'lgan resurslar yetarli bo'lmasligi, resurslar o'rtasida qarama-qarshiliklar kelib chiqishi mumkin. Qarorlar qabul qilishdagi sekinlik : Bo'limlar o'rtasidagi muvofiqlik yetishmasligi qarorlar qabul qilish jarayonini sekinlashtirishi mumkin. O'zgarishlarga qarshilik : Ba'zi xodimlar yoki bo'limlar yangi strategiyalarga yoki o'zgarishlarga qarshi chiqishi mumkin, bu esa vazifalarni birlashtirishni qiyinlashtiradi. 4. Vazifalarni Birlashtirishda Yaxshi Amaliyotlar Jamoalarni tashkil qilish : Tashkilotda turli bo'limlar va vazifalar o'rtasida hamkorlikni rivojlantirish uchun ko'p bo'limli jamoalar tashkil etish mumkin. Innovatsiyalarni qo'llash : Texnologiyalar va innovatsiyalarni joriy etish orqali vazifalarni birlashtirish jarayonini tezlashtirish va samaradorligini oshirish mumkin. 46 Treninglar va malaka oshirish : Xodimlarni doimiy ravishda o'qitish va ularni yangi metodlar va tizimlarga o'rgatish zarur. Tashkilotning strategik faoliyatida vazifalarni birlashtirish — bu samarali boshqaruv va muvaffaqiyatga erishishning muhim omilidir. Bu jarayon orqali tashkilot o'z maqsadlariga erishishda muvaffaqiyatli bo'lishi mumkin, chunki u resurslarni to'g'ri taqsimlash, bo'limlar o'rtasida muvofiqlikni ta'minlash va umumiy strategiya asosida ishlashni o'z ichiga oladi. Maqsadlarni amalga oshirish jarayonida yuzaga kelgan muammolarni aniqlash Strategik menejmentda maqsadlarni amalga oshirish jarayonida yuzaga kelgan muammolar — bu tashkilotning strategik maqsadlariga erishishda paydo bo'ladigan to'siqlar, qiyinchiliklar va xatarlarni anglatadi. Ushbu muammolarni aniqlash va ularni samarali hal qilish tashkilotning muvaffaqiyatini ta'minlashda juda muhimdir. Quyida, strategik maqsadlarni amalga oshirish jarayonida yuzaga kelishi mumkin bo'lgan asosiy muammolar va ularni aniqlash yo'llari keltirilgan. Resurslar etishmasligi Muammo: Strategik maqsadlarni amalga oshirish uchun zarur bo'lgan resurslar (moliyaviy, insoniy, texnologik va vaqt) yetarli bo'lmasligi. Bu, xususan, yangi bozorga kirishda yoki yangi mahsulotni ishlab chiqarishda bo'lishi mumkin. Resurslar etishmasligi tashkilotning strategik faoliyatini sekinlashtirishi yoki to'xtatib qo'yishi mumkin. Aniqlash usullari: 47 Moliyaviy tahlil: Byudjet va moliyaviy rejalashtirishni tekshirish orqali resurslarning yetarliligini baholash. Resurslarni monitoring qilish: Resurslarni taqsimlash va ishlatish samaradorligini doimiy kuzatish, misol uchun, kadrlar va texnologiyalardan foydalanishni nazorat qilish. Strategik yo'nalishning noaniqligi Muammo:Ba'zan tashkilotning strategik maqsadlari yoki yo'nalishlari noaniq yoki aniq belgilangan emas, bu esa tashkilotning barcha bo'limlari o'rtasida tushunmovchiliklarga olib keladi. Noaniq strategik yo'nalish maqsadlarni amalga oshirishda qarorlar qabul qilishni qiyinlashtiradi va resurslar noto'g'ri taqsimlanadi. Aniqlash usullari:Strategik reja tahlili: Rejalashtirish jarayonida maqsadlar va yo'nalishlar aniq belgilanganmi, yo'qligini tekshirish. Xodimlarning fikrini o'rganish: Xodimlar va bo'lim boshqaruvchilari bilan so'rovlar o'tkazish orqali ularning strategik yo'nalish bo'yicha fikrlarini olish. Muvofiqlik va koordinatsiya yetishmasligi Muammo: Bo'limlar o'rtasida muvofiqlik va yaxshi koordinatsiya bo'lmaganda, maqsadlarga erishish sekinlashadi. Masalan, marketing bo'limi yangi mahsulotni joriy etishni rejalashtirsa, ishlab chiqarish bo'limi bu mahsulotni ishlab chiqarishga tayyor bo'lmasligi mumkin. Aniqlash usullari: Jamoalararo uchrashuvlar: Turli bo'limlar o'rtasida muvofiqlik va o'zaro hamkorlik darajasini tekshirish. Koordinatsiya tizimlarini baholash: Bo'limlararo qarorlar qabul qilish va kommunikatsiyani kuzatish. O'zaro aloqalar, xabarlar va hisobotlar tizimini tekshirish. 48 O'zgarishlarga qarshilik Muammo: Xodimlar yoki menejment tomonidan o'zgarishlarga qarshilik ko'rsatish strategik maqsadlarga erishish jarayonini qiyinlashtiradi. O'zgarishlarni qabul qilishdagi qiyinchiliklar, yangi tizimlar va jarayonlarga ko'nikish muammolariga olib kelishi mumkin. Aniqlash usullari: Xodimlar bilan suhbatlar: Xodimlar va rahbariyat bilan o'zgarishlarga nisbatan qarshilikni aniqlash uchun intervyu va so'rovlar o'tkazish. O'zgarishlar bo'yicha treninglar: Xodimlar va menejment uchun o'zgarishlarni qabul qilish va moslashuvchanlikni oshirish bo'yicha treninglar o'tkazish. Yomon boshqaruv va rahbarlik Muammo: Strategik maqsadlarni amalga oshirishda rahbariyatning yomon boshqaruvi yoki noaniq qarorlar qabul qilishi jiddiy to'siqlarga olib keladi. Rahbariyatning qaramog'idagi bo'limlar va xodimlar o'rtasida motivatsiya va ishonch yo'qolishi mumkin. Aniqlash usullari: Rahbarlik va boshqaruv tizimini tahlil qilish: Rahbariyat va menejmentning qarorlar qabul qilish jarayonlarini baholash. Motivatsiya so'rovnomalari: Xodimlarning rahbariyatga bo'lgan ishonchi va motivatsiyasini o'rganish. Xatarlarni boshqarishdagi kamchiliklar Muammo: Strategik rejalashtirishda xatarlar va risklarni tahlil qilmaslik yoki yomon baholash maqsadlarni amalga oshirishda jiddiy muammolarni keltirib chiqarishi mumkin. Masalan, iqtisodiy o'zgarishlar, raqobat kuchayishi yoki texnologik yutuqlar tashkilotning strategiyasini xavf ostiga qo'yishi mumkin. 49 Aniqlash usullari:Risk tahlili va boshqaruv tizimi: Potensial xatarlarni va muammolarni oldindan aniqlash uchun risk tahlili tizimlarini joriy qilish. Xatarlar monitoringi: Bozor, iqtisodiyot yoki raqobatchilarni doimiy ravishda tahlil qilish. Maqsadlarning o'lchovliligini yo'qotish Muammo: Maqsadlar aniq o'lchovli bo'lmasa yoki o'lchovlar belgilangan bo'lmasa, strategik maqsadlarga erishishdagi progressni o'lchash qiyinlashadi. Bu, o'z navbatida, resurslarni samarali taqsimlash va kerakli tuzatishlarni amalga oshirishni qiyinlashtiradi. Aniqlash usullari: SMART tizimi: Maqsadlarni SMART (Spesifik, Measurable, Achievable, Relevant, Time-bound) tizimiga muvofiq tekshirish. KPI (Key Performance Indicators): Muhim ko'rsatkichlarni (KPI) aniqlash va ularga asoslangan monitoring tizimini yaratish. Tashqi muhitning o'zgarishi Muammo: Bozordagi o'zgarishlar, iqtisodiy krizislar, siyosiy notinchlik yoki texnologik inqiloblar strategik rejalarga ta'sir qilishi mumkin. Tashqi muhitdagi o'zgarishlarga moslashish qiyin bo'lishi mumkin. Aniqlash usullari: PEST tahlili (Political, Economic, Social, Technological): Tashqi omillarni tahlil qilish va ularga qarshi strategiyalar ishlab chiqish. Bozor va raqobat tahlili: Bozorning o'zgarishlarini doimiy ravishda monitoring qilish va raqobatchilarning strategiyalarini tahlil qilish. Motivatsiya va kadrlar boshqaruvidagi kamchiliklar 50 Muammo: Xodimlar o'z maqsadlariga erishishda motivatsiya va ishtiyoq yetishmasligi yoki ularning malakasi past bo'lishi mumkin. Bu esa umumiy samaradorlikni pasaytiradi. Aniqlash usullari: Xodimlar baholash tizimi: Xodimlarning ish faoliyatini muntazam ravishda baholash, trening va motivatsiya tizimlarini joriy qilish. Sondajlar va intervyular: Xodimlarning motivatsiyasini o'lchash uchun doimiy ravishda so'rovlar o'tkazish. Strategik menejmentda maqsad va vazifalarni belgilash bo‘yicha tavsiyalar Strategik menejmentda maqsad va vazifalarni belgilash — bu tashkilotning uzoq muddatli muvaffaqiyatini ta'minlash uchun juda muhim jarayondir. To'g'ri belgilangan maqsadlar va vazifalar tashkilotning resurslarini to'g'ri taqsimlashga, xodimlar va bo'limlar o'rtasida muvofiqlikni ta'minlashga, va umumiy strategik yo'nalishga erishishga yordam beradi. Quyida strategik menejmentda maqsad va vazifalarni belgilash bo'yicha bir nechta muhim tavsiyalar keltirilgan: Maqsadlarni Tashkilotning Missiyasi va Vizyoniga Muvofiq Belgilash Maqsadlar tashkilotning missiyasi va vizyoniga mos bo'lishi kerak. ● Missiya — bu tashkilotning mavjudligi sababini ifodalaydi, ya'ni tashkilot nima uchun faoliyat yuritayotganini tushuntiradi. ● Vizyon — bu tashkilotning kelajakdagi holatini ifodalaydi, ya'ni tashkilot kelajakda qanday ko'rinishda bo'lishni xohlaydi. 51 Maqsadlar missiya va vizyon bilan uyg'un bo'lsa, barcha faoliyatlar tashkilotning umumiy yo'nalishiga mos keladi va natijada muvaffaqiyatga erishish osonlashadi. Misol: Agar tashkilotning missiyasi "Yangi texnologiyalar orqali hayot sifatini yaxshilash" bo'lsa, maqsad "Yangi texnologik yechimlarni ishlab chiqish va ularni bozorga joriy etish" bo'lishi mumkin. Vazifalarni Aniq Belgilash va Ularning Ijrosini Monitoring Qilish Vazifalar maqsadlarga erishish uchun zarur bo'lgan konkret qadamlardir. Ular: ● Maqsadga erishish uchun zarur bo'lgan konkret harakatlarni belgilash. ● Ishlash jarayonini nazorat qilish: Vazifalarni belgilab, ularning bajarilish jarayonini doimiy ravishda monitoring qilish. ● Vazifalar bajarilishining o'lchovlari: Vazifalar aniq o'lchovli bo'lishi, masalan, har bir vazifa uchun vaqt, resurslar va samaradorlik ko'rsatkichlari belgilanishi kerak. Misol: Agar maqsad "Bozor ulushini 15% ga oshirish" bo'lsa, unga erishish uchun quyidagi vazifalar belgilanishi mumkin: ● Vazifa 1: Yangi marketing kampaniyasini ishlab chiqish va amalga oshirish. ● Vazifa 2: Mahsulotni takomillashtirish va yangi xususiyatlar qo'shish. 52 XULOSA Strategik menejmentda vazifa va maqsadlarni belgilash — bu tashkilotning uzoq muddatli muvaffaqiyatiga erishish uchun muhim bir jarayondir. Maqsadlar va vazifalar aniq, o‘lchovli, erishish mumkin, va vaqtga bog‘langan bo‘lishi kerak. Ularning to‘g‘ri belgilanishi tashkilotning umumiy strategiyasiga, missiyasi va vizyoniga mos kelishi lozim, shunda barcha bo‘limlar va xodimlar bir yo‘nalishda ishlashadi. Maqsadlar, tashkilotning kelajakdagi yo‘nalishini aniqlashda asosiy rol o‘ynaydi, vazifalar esa maqsadlarga erishish uchun zarur bo‘lgan konkret harakatlarni belgilaydi. Bularni amalga oshirishda, bo‘limlar o‘rtasida sinxronizatsiya, xodimlarning motivatsiyasi va resurslarning samarali taqsimlanishi zarur. SMART tizimi va KPI (kalit ko‘rsatkichlar) kabi vositalar yordamida maqsadlarni aniq va o‘lchovli belgilash, tashkilotga maqsadga erishish jarayonini yanada samarali qilish imkonini beradi. Bundan tashqari, tashkilotning o‘zgaruvchan tashqi va ichki muhitiga moslashish ham juda muhimdir. Maqsadlar va vazifalar doimiy ravishda qayta ko‘rib chiqilishi va zarur bo‘lganda moslashtirilishi kerak. Shunday qilib, strategik menejmentda maqsad va vazifalarni belgilash, faqat tashkilotning muvaffaqiyatli rivojlanishini ta'minlamay, balki uning bozor sharoitlariga moslashuvchanligini oshiradi. Umuman olganda, maqsadlarni aniq belgilash, vazifalarni samarali bajarish va o‘lchovli natijalar olish strategik menejmentning ajralmas qismidir, bu esa tashkilotning uzoq muddatli muvaffaqiyatini ta'minlashga xizmat qiladi. Strategiyani amalga oshirishning asosiy bosqichlari har qanday tashkilot uchun muvaffaqiyatga erishishning muhim asosi hisoblanadi. Ushbu jarayon tashkilotning uzoq muddatli maqsadlariga erishishi uchun uzluksiz va tizimli 53 faoliyatni talab qiladi. Har bir bosqich o‘ziga xos ahamiyatga ega bo‘lib, ularning har biri to‘g‘ri tashkil etilsa, strategik rejalar real natijalarga aylanishi mumkin. Birinchidan, strategiyani amalga oshirishni muvaffaqiyatli tashkil etishning kaliti — aniq va o‘lchanadigan maqsadlarni belgilashdir. Maqsadlar tashkilotning umumiy yo‘nalishini belgilab beradi va barcha bo‘limlar hamda xodimlarni yagona maqsad sari birlashtiradi. Strategik rejalashtirish jarayonida maqsadlarning aniqligi va ular asosida yaratilgan harakat rejasi asosiy bosqichlardan biridir. Ikkinchidan, resurslarni to‘g‘ri taqsimlash strategiyani amalga oshirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Moliyaviy, insoniy va texnologik resurslarning samarali boshqarilishi tashkilotning barcha darajalarida optimal natijalarni ta’minlaydi. Resurslarni tejash va ularni oqilona ishlatish strategik rejaning samaradorligini oshiradi. Uchinchidan, ichki kommunikatsiyani samarali tashkil etish strategiyani amalga oshirishning zaruriy sharti hisoblanadi. Xodimlarning strategik maqsadlarni tushunishi va ularga nisbatan javobgarlikni his qilishi umumiy jarayonning muvaffaqiyatiga katta ta’sir ko‘rsatadi. Korxona ichida o‘zaro muloqotni yo‘lga qo‘yish, aniq ko‘rsatmalar va samarali rahbarlik strategik rejani amalda tatbiq etishda muhim omillardir. To‘rtinchidan, nazorat va monitoring jarayonlari strategiyani amalga oshirishning ajralmas qismi hisoblanadi. Har bir bosqichda erishilgan natijalar tahlil qilinib, ular strategik reja bilan solishtiriladi. Bu tashkilotga o‘z faoliyatini doimiy ravishda kuzatib borish va zarurat tug‘ilganda strategik rejaga o‘zgartirishlar kiritish imkoniyatini beradi. Ko‘rsatkichlar va indikatorlar asosida monitoring olib borish natijalar va maqsadlar o‘rtasidagi tafovutlarni aniqlashga yordam beradi. 54 Beshinchidan, strategiyani amalga oshirish jarayonida innovatsion yondashuvlar va moslashuvchanlik muhim rol o‘ynaydi. Tezkor o‘zgarishlar davrida tashkilotlar o‘z strategik maqsadlariga erishish uchun bozor talablariga moslashishi va yangi texnologiyalarni joriy etishi lozim. Innovatsiyalar raqobatda ustunlikka erishish va ichki jarayonlarni takomillashtirish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. Bundan tashqari, tashkilotning ichki madaniyati va qadriyatlari ham strategiyani amalga oshirishda katta ahamiyatga ega. Xodimlarning ishtirokini rag‘batlantirish, ularni strategik maqsadlar sari yo‘naltirish va ular uchun qulay sharoitlar yaratish korxonaning muvaffaqiyatli faoliyat yuritishida hal qiluvchi omil hisoblanadi. Xulosa qilib aytganda, strategiyani amalga oshirishning asosiy bosqichlari nafaqat tashkilotning muvaffaqiyati, balki uning barqaror rivojlanishi va bozor talablariga moslashishi uchun ham zarurdir. Ushbu bosqichlar aniq maqsadlarni belgilash, resurslarni samarali boshqarish, ichki kommunikatsiyani yo‘lga qo‘yish, nazoratni amalga oshirish va innovatsiyalarni joriy etish kabi jarayonlarni o‘z ichiga oladi. Strategiyani muvaffaqiyatli amalga oshirish faqatgina har bir bosqichni puxta rejalashtirish va samarali ijro etish orqali amalga oshadi. Shu bois, strategiyani amalga oshirish jarayonida har bir detaldan o‘rinli foydalanish va uzluksiz takomillashtirish tashkilotning uzoq muddatli muvaffaqiyatiga xizmat qiladi. Strategik menejmentning vazifalari va maqsadlarini belgilash har qanday tashkilotning muvaffaqiyatli faoliyat yuritishida muhim o‘rin tutadi. Ushbu jarayon tashkilotning uzoq muddatli rivojlanishi uchun strategik yo‘nalishni aniqlash va ushbu yo‘nalishga mos keladigan qarorlarni qabul qilishga qaratilgan. Strategik menejment nafaqat raqobatbardoshlikni oshirish, balki tashkilotning barqaror rivojlanishini ta'minlashda ham asosiy rol o‘ynaydi. 55 Avvalo, strategik menejmentning vazifalari tashkilotning mavjud va kelajakdagi muammolarini aniqlash hamda ularni hal qilish uchun zarur bo‘lgan resurslarni aniqlashdan iboratdir. Bu vazifalar doirasida ichki va tashqi muhitni tahlil qilish, imkoniyatlar va xavflarni baholash, tashkilotning kuchli va zaif tomonlarini aniqlash muhim ahamiyat kasb etadi. Bunday tahlil tashkilotga bozor talablariga moslashish va samarali qarorlar qabul qilish imkonini beradi. Strategik menejmentning maqsadlari esa tashkilotning uzoq muddatli istiqbolini belgilashga qaratilgan. Bu maqsadlar nafaqat foyda olish yoki bozordagi ulushni oshirish, balki ijtimoiy mas’uliyat, barqaror rivojlanish va innovatsion yondashuvlarni joriy etishni ham o‘z ichiga oladi. Tashkilotning maqsadlari aniq, o‘lchanadigan, realistik va vaqt bo‘yicha belgilangan bo‘lishi kerak. Ushbu tamoyillarga asoslanish strategik maqsadlarga erishish uchun asosiy omil hisoblanadi. Strategik menejmentning yana bir muhim vazifasi — tashkilotning resurslarini samarali boshqarishdir. Moliyaviy, insoniy va texnologik resurslarni to‘g‘ri taqsimlash va ulardan maksimal darajada foydalanish tashkilotning muvaffaqiyatli faoliyatini ta'minlaydi. Resurslar boshqaruvi orqali tashkilot nafaqat xarajatlarni optimallashtiradi, balki o‘z imkoniyatlarini ham kengaytiradi. Shuningdek, strategik menejment jarayonida xodimlarning ishtirokini ta’minlash va ularni strategik maqsadlarga yo‘naltirish alohida e’tiborga loyiqdir. Har bir xodim tashkilotning umumiy strategik maqsadlarini tushunishi va ularga erishish jarayonidagi o‘z o‘rnini aniq bilishi lozim. Bu tashkilot ichidagi barcha darajalar o‘rtasida uyg‘unlikni ta’minlaydi va strategik qarorlarning samaradorligini oshiradi. Nazorat va monitoring strategik menejmentning ajralmas vazifalaridan biri hisoblanadi. Strategik maqsadlarga erishish jarayonini kuzatib borish va kerakli 56 o‘zgartirishlarni kiritish tashkilotning barqaror rivojlanishi uchun zarur. Ushbu jarayon uchun maxsus ko‘rsatkichlar va indikatorlar ishlab chiqiladi va ular asosida natijalar baholanadi. Innovatsion yondashuvlar va moslashuvchanlik strategik menejmentning muhim komponentlari hisoblanadi. Bozor talablari va texnologik o‘zgarishlarga tezkor moslashish tashkilotga raqobatda ustunlikni saqlab qolish imkonini beradi. Shu bilan birga, innovatsiyalarni joriy etish orqali tashkilot o‘z faoliyatini yanada samarali tashkil etishi va yangi imkoniyatlarni ochishi mumkin. Xulosa qilib aytganda, strategik menejmentning vazifalari va maqsadlarini belgilash tashkilotning uzoq muddatli muvaffaqiyatini ta'minlash uchun zaruriy bosqich hisoblanadi. Bu jarayon ichki va tashqi muhitni tahlil qilish, aniq va realistik maqsadlarni belgilash, resurslarni samarali boshqarish, xodimlarning ishtirokini ta’minlash va monitoring olib borishni o‘z ichiga oladi. Strategik menejment jarayoni doimiy e'tibor va takomillashtirishni talab qiluvchi uzluksiz faoliyat bo‘lib, u tashkilotning barqaror rivojlanishi va raqobatda muvaffaqiyatli bo‘lishiga xizmat qiladi. Shu sababli, strategik menejmentning vazifalarini to‘g‘ri tashkil qilish va ularni amalga oshirish tashkilot uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega. 57 ADABIYОTLAR RUYXATI Asosiy adabiyotlar 1. Yo’ldoshev N.Q. Strategik menejment. O’quv qo’llanma. – T.: TDIU, 2012. – 140 b. 2. Yo’ldoshev N.Q. “Strategik menejment”. O’quv-uslubiy majmua, T.:TDIU, 2010.- 217 b. 3. Frank Rothoemel Strategic Management: Concepts (2nd edition) Mc GrawH:II Education 9 January. 2014. USA. 528 p. 4. Michael A. H:II. Strategic Management: Competitiveness and Globalization – Concepts and Cases. South - Western Collage Pub. 2014. USA. 896 p. 5. Fred R.David. Strategic Management: A Competitive Advantage Approach, Concepts & Cases. Pearson. 2014. USA. 696 p. 6. Strategic Management concepts and cases. Arthur A. Thompson. Jr. A.J Strikland. 2012. 778 p. 7. Лапqгин Ю.Н. Стратегический менеджмент: учеб. пособие. – М.: Эксмо, 2010. – 432 с. Qo’shimcha adabiyotlar 1. Маленков Ю.А. Стратегический менеджмент. Учебник. – М.: Проспект, 2009. – 224 с. 2. Клифф Баумен. Основq стратегического менеджмента. М., «Банки и биржи». 2011. –357 с. 3. Круглова Н. Ю., Круглов М. И. Стратегический менеджмент. Учебник. М.: РДЛ, 2009.- 317 с. Internet saytlari 1. www.economics.ru 2. www.ved.ru 3. www.ser.o’z 4. www.o’za.o’z 58 4. www.ifmr.o’z 5. www.lex.o’z 6. www.ziyonet.o’z 7. www. management.ru 8. www.brand.o’z 59

STRATEGIK MENEJMENTNING VAZIFALARI VA MAQSADLARINI BELGILASH kurs ishi 

Купить